SOKRATES VE PLATONTEMEL KAVRAMLAR

SOKRATES

MÖ 469 - MÖ 399

NASİL YAŞAMALİYİM? Evrenin değişmez doğası nedir sorusuna cevap

aramak yerine Nasıl Yaşamalıyım sorusunu felsefenin gündemine sokmuştur.

İyilik, güzellik, erdem gibi değerler alanına ait kavramların üzerine eğilen ilk filozoftur.

Sokrates sonrası felsefe, ontoloji ve epistemolojinin yanında aksiyoloji (değerler felsefesi) alanındaki sorunlara da eğilmeye başlamıştır. Bu yüzden kimi zaman batı felsefesinin babası olarak ta anılır.

OBJEKTİF BİLGİ Yazılı bir eser bırakmadı. Görüşlerini, başta Platon olmak

üzere izleyicileri tarafından yazılan eserler yoluyla biliyoruz.

Sofistlerin objektif bilginin olamayacağı iddiasına karşı çıkarak, Gerçek ve Yanılmaz bilginin mümkün olduğunu iddia eder.

Bilgi, somut nesnelerin bilgisinde değil, nesneler hakkındaki soyut çıkarımlarımızda, onların evrensel tanımlarında aranmalıdır.

Örneğin, güzel bir çiçek solabilir, yok olabilir; ancak güzellik kavramı hakkında hala konuşabiliriz

SOKRATİK YÖNTEM Sokrates’e göre güvenilir bilgiyi elde etmek

için izlenmesi gereken yöntem entelektüel bir tartışmadır.

Ortaya atılan iddia sürekli yeni sorularla sorgulanarak, evrensel tanımlara ulaşılmaya çalışılır. Bu yüzden Sokrates’in izlediği yönteme kimi zaman Doğurtma Yöntemi de denir.

Bu yöntem, felsefi bir kavram olan Diyalektik veya Elenchus ile karşılanabilir.

HANGİ KAVRAMLAR İNCELENDİ? Evrensel Tanım

Diyalektik

Jacques-Louis David 1787

Giambettino Cignaroli

PLATON

MÖ 427 – MÖ 347

PLATON ÖNCESİ FELSEFE

Dış dünyanın nesneleri sürekli değişimden etkilenir; sürekli oluş halindedir (Heraklitos)

Varlık, ya mutlak olarak vardır ya da tamamıyla yoktur. Var olmak basitçe var olmaktır (Parmenides).

Duyu nesnelerine ait algılarımız mutlak değil görelidir (Protagoras).

GÖRÜNÜŞ VE GERÇEKLİK Platon (1) dış dünyanın değişimden etkilendiğini ve oluş halinde olduğunu, (2) dış dünyadan edindiğimiz duyuların göreli olduğunu, (3) gerçek bilginin, ancak varlığı mutlak olan, değişmeyen nesnelere ait bilgi olduğunu

Kabul eder !

DUYULUR DÜNYA – DÜŞÜNÜLÜR DÜNYA Değişimin var olduğu, duyularımızla hakkında

fikir edindiğimiz dış dünyanın varlığı mutlak olamaz.

Varlığı mutlak olmayan nesnenin bilgisi de mutlak olamaz.

Platon’a göre hem gerçeklik hem de gerçek bilgi mutlak olmalıdır.

Mutlak gerçekliğin bilgisi ancak kavranarak elde edilir, algılarımızla değil diyalektik ile ulaşırız.

DUYULUR DÜNYA Platon bilinebilecek

nesneleri dörde ayırır ve her biri için farklı bir bilme biçiminin varlığından bahseder.

(1) İmajlar: Hayal gücünün yardımıyla elde edilir

(2) Tikel nesneler: Algılarımız yardımıyla bu nesnelerin farkına varırız.

NOT:

(1) ve (2) bilgi değildir, yalnızca sanı veya inançtır.

Yani (1) ve (2) hakkındaki yargılarımız ancak DOXA olabilir

MATEMATİK NESNELERİ (3) Matematik

Nesneleri ve Soyut Kavramlar:

Nesneler arasındaki ilişkiyi, nesnelerden bağımsız olarak kurabildiğimizde edinebileceğimiz bilgi.

NOT: Düşünme yardımıyla elde edilen matematiksel nesnelerin bilgisi ve soyut kavramların bilgisi İDEA değildir.

Çünkü, bu düşünme biçiminde, hipotezler veya varsayımlarla hareket eder, onları birer ilke gibi kabul ederiz.

Varsayımlar, hipotezler kullanmamız elde ettiğimiz bilgiyi sınırlar

IDEALAR - EIDOS (4) İdea: Zihinle gerçek

bilginin nesnesi arasında hiçbir engel kalmadığında ulaştığımız gerçeklik.

İdea farkına vardığımız, zihnin en ileri aktivitesi ile bildiğimiz mükemmel, değişmez varlıktır.

İdea’nın bilgisi, tikellerin bilgisini, tikellerden soyutladığımız kavramların bilgisini kapsar.

NOT:

Ideanın bilgisi, daha aşağıda bulunan nesnelerin bilgisini birleştirici niteliktedir. Ancak onların toplamı değildir.

Daha aşağıdaki nesneler İdeadan pay alır diyebiliriz.

İDEALAR TÜMELDİR

BÖLÜNMÜŞ ÇİZGİ ANALOJİSİ

BİLME BİÇİMİ (EPİSTEMOLOJİ)

BİLİNEN NESNE (ONTOLOJİ)

EPİSTEME

BİLGİ

ZİHİN – KAVRAYIŞ

noesis

İDEA

eidos

İYİ İD

EASI

(DÜ

ŞÜN

ÜLÜ

R

DÜ

NY

A)

DÜŞÜNME KAVRAMLAR - MATEMATİKSEL NESNELER

DOXA

SANI

İNANÇ - SANI DUYU NESNESİ – TİKEL NESNE

GÜ

NEŞ

(DU

YU

LAN

D

ÜN

YA

) HAYALETME İMAJ (GÖRÜNTÜ) – GÖLGE -YANSIMA

MAĞARA ALEGORİSİ

İDEALAR VE NESNELAR ARASINDAKİ İLİŞKİ Platona göre nesneler ve bilgi türleri arasında hiyerarşi

vardır.

Bölünmüş çizgide dikey olarak yol aldığımızda, yükseldikçe hem bilgimiz hem de bildiğimiz nesne gerçekliğe yaklaşır.

İdea en yukarıdaki varlık olduğu için, hakikat ancak ideayı kavradığımızda elde edilir

İdealar arasında da hiyerarşi vardır; İYİ İDEASI tüm ideaların üzerinde yer alır. İYİ İDEASINI bilmeden diğer idealar arasındaki ilişkiyi bilemeyiz !

İDEALARIN BİLGİSİNE NASIL ULAŞILIR Platon’a göre ideaların bilgisine üç şekilde

ulaşılabileceğini iddia eder: (1) Hatırlama: Zihin, bedenle birleşmeden önce ideaların bilgisine sahipti. (2) Diyalektik: Soyutlama gücüyle nesnelerin özüne dair olan bilgiyi ortaya çıkarabiliriz (3) Arzu, Tutku: Güzel nesnelerden, güzellik kavramına ve en sonunda güzelliğin özü olan güzel ideasına adım adım varabiliriz.

ÖZET Platon Görünüş ve Gerçeklik ayrımını yapar Heraklitos’un değişme fikrini Duyulan

dünya bağlamında açıklar Parmenides’in varlık vardır iddiasını

Düşünülen dünya bağlamında açıklar. Duyulur dünya değişimden etkilenir.

Düşünülür dünyada değişim yoktur, İdealar mutlak, değişmez zihin aracılığıyla bulunacak nesnelerdir.

HANGİ KAVRAMLARI İNCELEDİK? Görünüş (Appearance) vs. Gerçeklik

(Reality); Görünen Dünya vs. İdealar Dünyası

Hayal Etme – İnanç Düşünme – Bilme Episteme, Doxa, Hatırlama (Recollection), Diyalektik Tümel, Tikel,