ดน (SOIL)

ดน

• ดน คอ ของผสมตามธรรมชาตทประกอบดวย– แร

– สารอนทรย

– อากาศ

– นา

สวนประกอบของดน

1. แร (mineral matter) ทราย ทรายแปง และดนเคลย มประมาณ

รอยละ 45 สวนใหญมาจากการสลายตวของวตถตนกาเนดดน

เปนแหลงกาเนดธาตอาหารพช เปนทยดเกาะของรากพช และ

เปนสวนทควบคมเนอดน

Size Comparisons of Soil Particles

Sand ทราย (2.00 - 0.05 mm, USDA) (2.00-0.02 mm, ISSS)Silt ทรายแปง (0.05 - 0.002 mm, USDA) (0.02-0.002 mm, ISSS)Clay ดนเหนยว (< 0.002 mm)

Sand

SiltClay

USDA : United States Department of AgricultureISSS : International Society of Soil Science

? > 2.00 mm

Size Comparisons of Soil Particles

Soil textural triangle

Clay : <0.004 mm

Silt : 0.004-0.06 mm

Sand : 0.06-2 mm

Texture = Loam

40 % Sand40 % Silt20 % Clay

สวนประกอบของดน

2. อนทรยสาร (organic matter)

มประมาณรอยละ 5 สามารถจาแนกเปน 2 ประเภท คอ

–อนทรยสารทไมมชวต ไดแก ซากพช ซากสตว ททบถม สลายตวอยในดน

กลายเปนขยอนทรย (humus)

–สงมชวตในดน ไดแก พวกจลชพในดน เชน เหด รา แบคทเรย ฯลฯ หนอน

แมลง หน รากพช

เปนแหลงกาเนดธาตอาหารของพชและของจลนทรย โดยเฉพาะ

ไนโตรเจน ฟอสฟอรส และกามะถน ควบคมสมบตทางกายภาพ

ของดน เชน ความรวนซย การอมนา การระบายนา และการ

แลกเปลยนอากาศของดน

สวนประกอบของดน

3. นา

ดนทเหมาะสมทางการเกษตรมกมสวนทเปนนาประมาณรอยละ 25

มความสาคญ คอ เปนสวนททาหนาทละลายธาตอาหาร เพอใหธาต

อาหารสามารถเคลอนยายไปยงรากพชและถกดงดดเขาสระบบราก

พชตอไป และชวยใหดนมความชนเหมาะสมทสงมชวตในดนจะ

สามารถดารงชวตอยได นอกจากนยงชวยควบคมอณหภมของดน

อกดวย

สวนประกอบของดน

4. อากาศ

ดนทเหมาะสมทางการเกษตรมกมสวนทเปนอากาศประมาณรอยละ

25 มความสาคญ คอ ชวยใหเกดการแลกเปลยนแกสระหวาง

สงมชวตในดนและบรรยากาศ

หนาตดดานขางของดน (soil profile)

• แบงตามแนวดงโดยอาศยความมากนอยของการผพงและ

สวนประกอบ

• ลกษณะหนาตดดานขางของดนทสมบรณ ประกอบดวย

– A-horizon

– B-horizon

– C-horizon

A-horizon

ชวงชน A1 (O) ดนชน

บนสดมอนทรยสารสนาตาล

หรอดาสะสมอย

ชวงชน A2 (A) (zone of

leaching) มอนทรยสารผสม

กบเมดแร

B-horizon(zone of accumulation)

ประกอบดวยแรดนเหนยว

และแร เหลกออกไซดเปน

สวนใหญ นาทซมลงมาจาก

ขางบนจะนาอะลมนมและ

เหลกมาตกตะกอนในชนน

โซนนมสแดงหรอเหลอง

ของเหลกออกไซด

C horizon

ประกอบดวยสวนทผพงมาจาก

หนแม จนทาใหสดน

เปลยนแปลงไปจากหนเดม

ใตโซนนเปนหนสด

การเกดดน

ดนเกดจากการสลายตวของหนและแรโดยอทธพลทางธรรมชาต

หรอจากการพดพาหรอเคลอนยายตะกอนไปยงทอน ดงนนดนสวน

ใหญจงถกจดอยในกลมของดนทสาคญ 2 กลม ดงน

1. ดนทเกดอยกบท ไมไดถกเคลอนยายไปทอน

2. ดนทถกเคลอนยายมาจากทอน

ดนทเกดอยกบท (residual soil)

หนในตอนพนผวจะเปลยนไปจากหนแขงไปเปนหนผ จนกระทงเปนสง

ปรกหกพงซงเปนวตถตนกาเนดดน แรกเรมในการเกดดนอาจมแตชนของ

อนทรยสาร เมอมการผพงมากเขาชวงชน C จะแยกจากชวงชน A ไดชดขน ดนท

เกดใหมชวงนเรยกวา ดนเกดใหม (immature soil) ชวงชน B จะเกดขนภายหลง

เมอมการตกตะกอนของสารละลายทถกชะลงมาจากชวงชน A ดนทมชวงชน B

จดเปนดนสมบรณ (mature soil)

ดนทถกเคลอนยายมาจากทอน (transported soil)

เมอหนหรอแรสลายตวแลว จะมกระบวนการชะลาง กดเซาะจนพงทลายและพดพาเอาอนภาคตางๆ ทสลายตวแลวออกไปจากแหลงเดม เมอมการทบถมเกดขนใหมกจะเปนวตถตนกาเนดตอไป และมลกษณะผดแปลกไปจากหนดงเดมดวย ตวอยางเชน การทบถมของตะกอนในทราบภาคกลางของ

ประเทศไทย หรอในแองระหวางภเขา ตะกอนจะมลกษณะผดไปจากหนดงเดมทรองรบอย

ดานลาง

ปจจยในการเกดดน

1. ภมอากาศ

2. พชและสงมชวตในดน

3. ภมประเทศ

4. หนตนกาเนด

5. ระยะเวลา

Soil formation : การเกดดน

http://www.seafriends.org.nz/enviro/soil/geosoil.htm#soil

เกดจากการผพงสลายตวแบบตางๆของหนตนกาเนดผานกระบวนการพดพาแลวตกตะกอนทบถม

1. ภมอากาศ (climate)

ภมอากาศเปนปจจยทมอทธพลมากทสด เพราะเปนตวควบคมการผพงอยกบททจะเกดขน ในเขตหนาวพฒนาการของหนาตดดนจะนอยและดนตน สวนเขตรอนชนดนจะลกและผานการผพงอยกบทมาสง

2. พชและสงมชวตในดน (living organisms)

สงมชวตในดนเปนปจจยทสาคญททาใหเกดดน เชน การสะสมอนทรยวตถ การผสมคลกเคลาภายในหนาตดดน การหมนเวยนของธาตอาหารพช และความคงทนของโครงสรางดน

3. ภมประเทศ

พนภมประเทศทมความชนจะเกดการกรอน ทาใหชนดนบาง สวนในพนทราบดนจะมความหนามากกวา

4. หนตนกาเนด

ธรรมชาตของหนตนกาเนดมอทธพลอยางมากตอสมบตของดน เชน เนอดน

5. ระยะเวลา

ดนอายนอยตอนเรมแรกจะพฒนาเรว แตเมอหนาขนกจะชาลง ระยะเวลาทตองการเพอใหไดหนาตดดานขางของดนทสมบรณอาจใช

เวลาหลายหมนป

Soil horizon description

• A• Bw•Bk

•Ck

Soil horizon description

• Subordinate characteristics of master horizons ชนยอย ใชอธบายลกษณะรายละเอยดยอยในชนหลกc Concretions or nodulesf Frozen soilg Gleying evidenced by mottlingh Accumulation of organic matterj Jarosite mottlingk Accumulation of carbonatesm Cementation or induration

Soil horizon description• Subordinate characteristics of

master horizonsn Accumulation of sodiumo Residual accumulation of

sesquioxidesp Ploughing or other disturbanceq Accumulation of silicar Strong reductions Illuvial accumulation of sesquioxidest Accumulation of silicate clay

Soil horizon description• Subordinate characteristics of

master horizonsv Occurrence of plinthitew Development of colour or structurex Fragipan charactery Accumulation of gypsumz Accumulation of salts more soluble

than gypsum

Soil horizon description

• A• Bw•Bk

•Ck

โครงสรางดน (soil structure)

โครงสรางดน หมายถง รปแบบของการยดและการเรยงตวของ

อนภาคเดยวของดนเปนเมดดนในหนาตดดน เมดดนแตละชนดมความ

แตกตางกนทงดานขนาดและรปราง ซงแบงออกเปน 7 ชนด คอ

แบบกอนกลม (Granular )

แบบกอนเหลยม (Blocky)

แบบแผน (Platy)

แบบแทงหวเหลยม (Prismatic)

แบบแทงหวมน (Columnar)

แบบกอนทบ (Massive)

แบบอนภาคเดยว (Single Grained)

แบบกอนกลม (Granular )

มรปรางคลายทรงกลม เมดดนมขนาดเลกประมาณ 1 - 10

มลลเมตร มกพบในดนชน A เนอดนมความพรนมาก จงระบายนาและ

อากาศไดด รวมทงการกระจายของรากด

แบบกอนเหลยม (Blocky)

มรปรางคลายกลอง เมดดนมขนาดโตกวาประเภทกอนกลม คอ

อยในชวง 5-50 มลลเมตร มกพบในดนชน B นาและอากาศซมผานได

มการกระจายของรากพชปานกลาง

แบบแผน (Platy)

กอนดนแบนวางตวในแนวราบ และซอนเหลอมกนเปนชน

ขดขวางการไหลซมของนาและอากาศ รวมทงการกระจายตวของราก

พช

แบบแทงหวเหลยม (Prismatic)

กอนดนแตละกอนมผวหนาแบนและเรยบ

เกาะตวกนเปนแทงหวเหลยมคลายปรซม กอนดนม

ลกษณะยาวในแนวดง สวนบนของปลายแทงมกม

รปรางแบน เมดดนมขนาด10-100 มลลเมตร มกพบ

ในดนชน B นาและอากาศซมไดปานกลาง

Photo on the Left –Thank you Dr. Lindo - NCSU

Prismatic soil structure

http://colbydigssoil.com/

Prismatic Soil Structure. Photo courtesy of the NCSU Soil Science Flickr stream

แบบแทงหวมน (Columnar)

มการจบตวคลายคลงกบแบบแทงหวเหลยม แตสวนบนของ

ปลายแทงมลกษณะกลมมน ปกคลมดวยเกลอ เมดดนมขนาด 10-100

มลลเมตร มกพบในดนชน B และเกดในเขตแหงแลง นาและอากาศซม

ผานไดนอย และมการสะสมของโซเดยมสง

Columnar soil structure

Columnar Soil Structure. Photo courtesy of the USDA NRCS.

แบบกอนทบ (Massive)

เปนดนเนอละเอยดยดตวตดกนเปนกอนใหญ ดนไมแตกตวเปน

เมด จงทาใหนาและอากาศซมผานไดยาก มกเกดในดนชน C

แบบอนภาคเดยว (Single Grained)

ไมมการยดตวตดกนเปนกอน ไดแก ดนเนอหยาบประเภท

ดนทราย ซงนาและอากาศซมผานไดด

Soil Structural Types

สาเหตททาใหดนเสอมสภาพ

• การนาหนาดนซงอดมสมบรณไปใชงานอนทไมเหมาะสม

• การใชประโยชนจากทดนผดประเภท

• การชะลางพงทลายของหนาดนอนเกดจากการทาเกษตรกรรมไมถก

วธบนทลาดเขา

• การปลกพชและการใชปย ใชยาปราบศตรพชผดวธ และการมสารพษสะสมจากกระบวนการตางๆ