sociologija

7/21/2019 Sociologija

http://slidepdf.com/reader/full/sociologija-56da4ac292dac 1/17

SOCIOLOGIJA- PITANJA ZA KOLOKVIJUM -

1. PIONIRSKA FAZA U RAZVOJU SOCIOLOGIJE.Pionirsko doba sociologije započinje sa građanskim revolucijama i nastankomgrađanskog društva. Zalaže se za uvođenje građanskog sveta i njegovustabilizaciju, kada i započinje stvaranje sociologije kao nauke. Odlika ovogperioda jeste da su sva obeležja sociologije jedinstvena i spojena, a ne posebna.

Javljaju se osnivači sociologije kao što su Ogist ont i !erbert "penser. #ji$ovadela %urs pozitivne &lozo&je 'O. ont( i %Principi sociologije% '!. "penser(predtsvljaju prve važne pokušaje stvaranja veliki$ sistema u kojima se možeuočiti pozitivizam i neutralizam. )straživačka delatnost sociologije je tek upovoju, jer još nije sebe odredila kao nauku. )straživačka aktivnost sociologijevezana za praktične potrebe građanskog društva. "ociologija preko svoji$osnivača i veliki$ sistema nastoji da obrazloži i proširi uverenja da je građanskisvet sačinjen prema ljudskim potrebama i mogu*nostima odnosno da jekorisnost sociologije ideološka i edukativna. Pošto je sociologija tek u povoju,ona je neorganizovana i neinstitucionalizovana. #e postoje posebne sociološkeistraživačke ustanove kao ni samostalna stručna udruženja. Pošto nije bilakonstituisana kao nauka, bila je najraširenija amaterska disciplina u kojoj je bilo

puno lekara, &zičara, biologa, $emičara... "ociologija kao akademska disciplina je bila nemogu*a, njen osnovač Ogis ont je izložio njen sadržaj i metod kao +ečaj pozitivne &lozo&je i da novu sdisciplinu nazove "ocijalna &zika. "ociologijakao nauka u ovom periodu nije još pronašla sebe i nije mogla predendovati dabude zastupljena u bilo kom obliku obrazovanja.

2. ZLATNO ODNOSNO KLASIČNO DOBA U RAZVOJU SOCIOLOGIJE. klasičnom dobu građansko društvo se stabilizuje i sa njime i sama sociologija.-ngažovana uloga se menja i sociologija tada podržava stabilizaciju građanskogdrušta čime dobija apologetsku ulogu umesto kritičke. ila je u senci &lozo&je iistorije jer nije imala svoju suštinu čime započinje veliko traganje za njom. Ovo

doba je obeleženo nastojanjem sociologije da pronađe sopstveni predmet imetod, čime su doprineli očevi sociolgije svojim radovima kao što su /mil0irkem '%O društvenoj podeli rada%( i 1aks 2eber '%Privreda i društvo%(.Otkri*em da je ljudsko društvo speci&čna tvorevina ljudi određena kolektivnomsveš*u i individualnim motivima značilo je raskid sociologije sa prirodnimnaukama. #a osnovu ovog otrki*a i radova očeva sociologije sociologija je stalana svoje čvtste naučne temelje odnosno dobila je polje i postupak proučavanja.3rancuska postaje kolevka sociologije jer se sa sedištem u Parizu stvorilo%)nternacionalno sociološko društvo% i %)nternacionalni institut sociologije%. ovom vremenu se uočava istraživačka aktivnost sociologije kao i njenanacionalna i internacionalna organizovanost, postaje školska disciplina kako na4akultetima tako i u osnovnom obrazovanju 3rancuske.

3. MEĐURATNO DOBA U RAZVOJU SOCIOLOGIJE.rz i značajan razvoj sociologije je bio sve do prvog svetskog rata, kada sedesila najdublja kriza kako građanskog društva tako i sociologije kao nauke."vetskim ratom je pret$odio sukob oko teritorija i kolonija između #emačke i-ustrougarske s jedne strane i zapadni$ zemalja na čelu sa 3rancuskom i/ngleskom. #ajznačajnija pojava u ovom dobu je stvaranje socijalizma u 5usiji,kada se siciologija ukida i menja sa tzv. istorijskim materijalizmom. )stovremenosociologija se uokviruje i u Zapadna liberalna društva. "ociologija se kao naukabrzo razvijala, stekla lako predmet i metod i konačno je postala edukativnadisciplina u svim vidovima obrazovanja zapadni$ društava. 1eđutim, javlja se u

#emačkoj i )taliji, kao posledica revanšizma i nacionalnog ujedinjenja, 4ašizam inacizam, što ima porazne posledice po sociologiju, koja je do 678ti$ godinaimala normalan i značajan razvoj baš u #emačkoj i )taliji. tada je središtesociologije bilo u #emačkoj gde su postojali značajni sociolozi '3erdinand +enis,0žordž Zimel(. 0olaskom nacista na vlast označilo je ukidanje sociologije i




šta želi, ve* postaje službenik kapitala, puki instrument u službi stvaranjapro&ta. =judi su samo marionete čije konce vuče anonimni, nadljuski režiser 8kapital."trukuralizam je predviđao da se u krilu društva 4ormiraju socijalne klase, elite,grupe koje su podvlaš*ene i koje teže promeni sistema, njegovom obaranju.

. FUNKCIONALIZAM.3unkcionalizam je jedna od najuticajniji$ sociološki$ teorija, koja sadrži novetemeljne ideje ontovog pozitivizma, a isto tako predstavlja razvijenije, složenije

tumačenje društva.3unkcionalizam posmatra društvo kao $armoničan, beskon&lktan sistem, sličanljudskom organizmu, u kome postoji potpuni sklad između svi$ njegovi$ delova,socilajni$ grupa."tabilan i $armoničan poredak se temelji na tzv. konsenzusu, saglasnosti svi$grupa i pojedinaca o osnovnim ciljevima i vrednostima društva.Zajedničke vrednosti i ponašanja 'uloge( koje se od nji$ očekuju, ljudi usvajajukroz proces socijalizacije, vaspitavanja. Jedan od najznačajniji$ utemiljevača4unkcionalizma je /mil 0irkem, koji je smatrao da suštinu društva predstavljakolektivna svest, moralne norme koje predstavljaju temelj društvene ko$ezije,

jedinstva.

3unkcionalizam je jednostrana slika društva koja je iz svog vidnog polja isključiladramatične sukobe, duboke socijalne nejednakosti i prinudu kao bitna obeležjadruštva.

!. POZITIVIZAM I ISTORICIZAM.#a osnovu razlike između prirode i društva došlo je i do podele u modernojnauci na prirodne i društvene nauke, na osnovu čega su se i pojavila dvastanovišta u društvenim naukama: pozitivizam i istoricizam.Po pozitivizmu postoji razlika između sadržaja prirode i društva, ali da nijeodlučuju*a za društvene nauke. Pozitivizam je prirodnim naukama video obrazacza razvoj društveni$ nauka i nastojao je da postoji jedinstven naučni postupakkako bi se dostigao naučni karakter odnosno rigoroznost i tačnost prirodni$

nauka.ao reakcija na pozitivizam javio se istoricizam kao poseban pravac udruštvenim naukama koji je insistirao na razlikovanju prirode i društva. +vrdio jeda prirodne pojave ne zavise od čoveka, a društveni svet je izrazito ljudski.#avedena razlika u predmetnoj stvarnosti povukla je razliku i u načinuistraživanja, dok se u prirodi ispituje spoljni svet nezavisno od ljudi, u društvu seispituje unutrašnji ljudski svet koji utiče na ljudsko ponašanje...Zato se irazlikuju metode prirodni$ i društveni$ metoda od koji$ je prvi objektivistički, adrugi subjektivistički. )storicizam je istrajao za$valjuju*i stavu da kod društveni$pojava ne postoje opšti zakoni koji bi kao kod prirodni$ pojava, važili za svavremena, ve* samo pojedina pravila bez generalizacije. Za$valjuju*i sporu

između pozitivizma i istoricizma, moderna nauka a posebno društvena, ugradilau klasi&kaciju nauka ono što je bilo predmet spora.

". PODELA NAUKA.




#ajve*a i najvažnija podela nauke je ona podela u kojoj se razlikuju prirodne idruštvene nauke, koja vuče svoje korene iz srednjeg veka. Po srednje vekovnoms$vatanju postoji razlika između vrste saznanja odnosno znanja o prirodi idruštvu odnosno kvadrijuim i trivijum. Ova podela je bila preteča modernograzlikovanja prirodni$ i društveni$ nauka, gde je i sociologija našla svoje mesto

u sistemu nauka čemu su glavnu ulogu imala dva misaona stanovišta:pozitivizam i istoricizam. Pozitivizam je prirodnim naukama video obrazac zarazvoj društveni$ nauka i nastojao je da postoji jedinstven naučni postupka kakobi se dostigao naučni karakter odnosno rigoroznost i tačnost prirodni$ nauka.)storicizam se javio kao reakcija na pozitivizam, kao poseban pravac udruštvenim naukama. koji je insistirao na razlikovanju prirode i društva. 0okprirodne pojave ne zavise od čoveka, društveni svet je izrazito ljudski.PODELA DRU#TVENI$ NAUKA%P& '()*+),&+ '&/0 mogu*e je razlikovati opšte i posebne društvene nauke.Opšte nauke su one nauke koje se bave svim društvenim pojavama ili društvom'istorija, antropologija(. Posebne društvene nauke su one nauke koje su vezaneza pojedine vrste društveni$ pojava 'politička ekonomija, pravna nauka,

politička nauka...(P& 0 '(&0/ društvene nauke se dela na takozvane indikativne inormativne nauke. )ndikativne nauke su one nauke koje se bave onim što jestebez obzira na ono šta treba da bude 'psi$ologija, politologija(. #ormativnenauke se bave onim što treba da bude 'etika, estetika(.P& (,)(0 *(06,)7 8&,&9, '(&9, sve društvene nauke sedele na uopštavaju*e, generalizuju*e i pojedinavaju*e odnosno na nauke kojeutvrđuju šta je zajedničko za društvene pojave ili vrste društveni$ pojava i dadonesu opšte zakone za nji$ ili pravilnosti 'antropologija, lingvistika(.P& '(+)/&9, 07 ()80,, &*&9& 98/ društvene naukedele se na 4undametalne i primenjene nauke. 3undametalne nauke se baveosnovnim znanjima koja nisu vezana za ljudsku praksu ve* za naučna otrki*akoja doprinose razvoju nauke 'nauka o kulturi, logika(. "aznanja primenjenenauke se mogu neposredno primeniti u društvenom životu, i koja baš nastajuzzbog potreba prakse 'klinička psi$ologija, kriminologija(.

:. TEORIJA SVETSKOG DRU#TVA. +eorije svetskog društva 'sistema( nastaju kao reakcija na sve ubrzanije prceseglobalizacije, za sve tešnju i dublju međuzavisnosti svi$ društava. Javljaju se udve suprotne struje: teorija %kraja istorije% i teorija svetskog sistema 'društva(

• ,)&(/ ;(/ 9,&(/); 8 3ukojamina teorija koja brzo doživela pad i kojaima idealizovan pogled na svet. #jen tvorac smatra da sa slomomrealnog socijalizma i planetarnog trijum4a kapitalizma svi veliki

dramatični sukobi, ratovi pripadaju prošlosti, što po njemu znači da smodošli do kraja istorije, odnosno perioda gde vlada $armoničan svetskiporedak, partnerstvo između svi$ društava.

• ,)&(/ 9),9&< *(06, =99,)+> 8> realistička teorija "vetskog sistema ili %globalnog poreka%. Polaznatačka je sve brži ritam stvaranja svetskog sistema, svetskog društva kojekarakteriše potpunija i dublja povezanost i međuzavisnost svi$ društava,zemalja na svetskoj sceni. #a delu stupa mo*ni proces koji povezuje svetesnije društva koji se naziva proces globalizacije, koji se sastoji odekonomski$ procesa, stvaranje svetskog tržišta, stvaranje

transnacionalnog kapitala i mreže korporacija koje su jače od mnogi$država. poredo sa ovim procesima dešavaju se i politički procesiglobalizacije 8 ve*i uticaj i odlučivanje nadnacionalni$, međunarodni$politički$ i ekonomski$ organizacija 'jedinjene nacije, "avetbezbdenosti, 1eđunarodni monetarni 4ond(. 0ešava se i in4ormatička




revolucija i kao njen rezultat stvaranje svetski$ elektronski$ medija'satelitska televizija, internet(. "ve napred navedeno čini mo*nu nit kojapovezuje svet. 1eđunarodne organizacije postaju sve jače, zbog čegapojedine zemlje svi više moraju da se prilagođavaju za$tevima svetskeekonomije i politike.

?> realistički teorija otkriva nejednaku raspodelu mo*i jer svetskodruštvo postaje ogromna %piramida mo*i%, stroga podela društava:prebogata društva na vr$u '%centar%( i društvima koja vegetiraju usiromaštvu i bedi '%poluperi4erija% i %peri4erija%(. prkos viziji novogglobalnog poretka kao beskon>itnog društva u kome svi sukobi pripadajuprošlosti, pored ključni$ stari$ sukoba nastaju novi kon>ikti. "tari sukobizmeđu prebogatog %?entar% i sve siromašnije %Peri4erije% postaje svezaoštreniji, opasnost od ekološke katastro4e je sve ve*i, oblici socijalnepatologije 'kriminal, droga, nasilje, terorizam...( sve više su izraženiji,nadolazi lavina etnički$ sukoba, ratova i sukoba civilizacija. Po "amjuelu!aningtonu centralni sukob @A. veka predstavlja upravo sukob izmeđuveliki$ civilizacija i religija.

1@. TEORIJA $AOSA I TURBULENCIJA.mesto stabilnosti i reda kao centralni$ obeležja društva, stanje nereda inestabilnosti '$aos( i neprekidnog previranja 'turbulencija(. #ered nijeodstupanje od normalnog stanja, naprotiv, ono je prirodno stanje društvenogorganizma, kao što je to i red. )deju kontonuiteta zamenjuje ideja diskontinuiteta8 društvo karakteriše stanje nagli$ prelaza, rezova i lomova, nepredvidivi$promena u toku koji$ ono prelazi u novo stanje. +o dovodi možda do najvažnijeteorijske inovacije. male akcije, sitni potezi vode dalekosežnim i nepredvidivimposledicama, +o su okolnosti u kojima sistem u početku reaguje veoma sporo doizvesne tačke nakon koje nastaju nagle i velike promene. Posledice suneuporedivo dalekosežnije nego što su promene, jer se kre*u u širokom rasponuod prelaza do višeg nivoa nakon čega može do*i do racionalnijeg poredka,naglog kolapsa ili slom sistema, koji nastaje kao rezultat loši$ odgovora elita.

11. MODERNA I POSTMODERNA.

0ruga velika promena intelektualne atmos4ere predstavlja napuštanjerevuliconarne alternative kao utopijske. Postmoderne struje konstatujudijagnozu duboke i nerešive krize našeg doba takođe i da vera u neprekinutinapredak, uverenje u alternative, mogu*nosti stvaranja drugačijeg i boljeg svetasu samo veliki mitovi našeg vremena. 0ruga strana krize društva predstavlja ikriza građanina koji počinje samostalno i kritički da misli. "amostalnost više nije

jaka, gubi se udarom veliki$ sila, mo*i tržišta i velikoj mo*i medija. =judi susamo robovi tržišta na kome nijedna vrednost nije trajna.




12. POJAM DRU#TVENOG SISTEMA. =II KOLOKVIJUM>=judsko društvo je plod uzajamni$ odnosa između ljudi, odnosno speci&čnarealnost koja nastaje i razvija se isključivo ljudskom delatnoš*u, nju niko osimljudi ne proiozvodi, i da to oni uvek čine uzajamno, a ne pojedinačno. Zbogsamog karaktera ljudskog društva pojam sistema se odnosi uvek na stvarne

veze koje postoje između individua.Prvo s$vatanje društvenog sistema odnosi se na tzv. dijadu ili ljudski par,odnosno vezu između dva pojedinca.0rugo tumačenje je proširenje prvoga i čini tzv. trijadu ili odnose između tripojedinca.

+re*e stanovište podrazumeva veze između individua u maloj skupini koja jesastavljena od nekoliko desetina 'članovi porodice, školski razred, vojne čete...(.<etvrto gledište se usmerava na ve*e grupe društvenog ili terotijalnogprostornog karaktera, kao što su: klase, slojevi, gradovi, sela, regioni...Peto objašnjene polazi od čitavi$ oblasti društva, kao što su: ekonomija, politika,pravo, kultura...Besto razumevanje uključuje pojedina stvarna društva koja su zaokružene i

samodovoljne celine ili tzv. globalna društva 'jugoslovensko, 4rancusko,nemačko...(.

13. MIKRO I MAKRO SISTEMI. =II KOLOKVIJUM>Podela društvenog sistema se vrši na mikro i makro, odnosno vrši serazvrstavanje koje nije samo po broju ljudi, ve* i po prirodi veza i rezultatu koji iznji$ nastaje. Po Coržu ;urviču u jednom broju s$vatanja su uključeni samo%sitni% odnosi a u drugom broju s$vatanja samo %krupni% odnosi između ljudi. %sitnim% odnosima povezanost je skoro lična, prepoznatljiva, integracija jeneposredna, a nadindividualnost mala i neprimetna. %krupnim% odnosimavlada bezlična povezanost, pojedinci su prepoznatljivi, integracija je posredna, a

nadindividualnost izražena kao određuju*a ve*ina."itni odnosi između ljudi po svom dometu su ograničeni i ne stvaraju ono što jebitno za čitavo društvo, dok krupni društveni odnosi rađaju društvene tvorevinei čine da se kao nji$ova posledica javlja velika jedinstvena tvorevina društva.

14. POJAM SOCIJALNE AKCIJE - T. P(9&9. =II KOLOKVIJUM>;ledište o socijalnoj akciji u najve*oj meri razvio je +alkot Parsons. Preuzeo je od1aks 2ebera određene socijalne akcije kao uzajamno delovanje individua putemznačenja. Parsons je za razliku od 2ebera napustio psi$ološko tumačenje veza uakciji i naglasio nji$ov realni karakter. Po njemu svakako postoje značenja kaouslov međudelovanja jedinki, ali ona nisu individualne prirode, ve* omeđenevrednostima. 2rednosti su nadindividualne, stvaraju se u društvenoj celini i nji$

pojedinci usvajaju. "voje ciljeve pojedinci ostvaruju samo u granicamadruštveni$ vrednosti i normi.Od /mila 0irkema Parsons je usvojio s$vatanje o odlučuju*oj ulozi društva u4ormiranju individualnog ponašanja, slagao se da je poreklo ponašanja pojedincau kolektivnom životu, svesti koja se sastoji od opšti$ normi koje usmeravajupojedinačne radnje, povezuju i$ u zajedničku akciju. Parsons ističeodlučuju*uulogu usvajanja vrednosti i norme putem socijalizacije, čime se one ugrađuju uličnost, postaju pokretači nji$ovi$ radnji. "loboda individualnog ponašanja jeočigledna mada je pod budnim okom društva, kako bi se ograničavaleneobuzdane težnje pojedinaca. +ime se socijalizacija dopunjuje tzv. društvenimnadzorom.

"ocijalna akcija za Parsonsa jeste proces uzajamnog ljudskog delovanja kojim sene stvaraju samo materijalna dobra, ve* sve što odlikuje ljudsku vrstu i odvaja je od drugi$ vrsta, kultura i društava. #a taj način socijalna akcija stvarasamosvesne ljude u celini, a i pojedince koji se potrđuju kao bi*a roda.




15. USTANOVE I ORGANIZACIJE. =II KOLOKVIJUM>

stanove su opštije a organizacije konkretnije društvene tvorevine. 1eđutim,između nji$ postoji velika sličnost i povezanost tako da svakoj ustanoviodgovara organizacija.Postoje razne vrste ustanova 'organizacija( ali za društveni sistem se izdvajajupodele:8 prema sadržaju na osnovu koje razlikujemo ustanove 'organizacije( od

ekonomski$ do kulturni$ i8 i prema načinu uključivanja ljudi na dobrovoljne ili one u koje ljudi stupaju

svojom voljom8 i prinudne u koje su ljudi primorani da se uključe.

Organizacija ima takođe više značenja ali se izdvajaju tri:A. 4unkcionalno ili ono koje je posmatra kao mrežu različiti$ 4unkcija@. programatsko ili ono koje je s$vata kao ujedinjenje delatnosti na

osnovu ostvarivanja programa i6. stimulativno ili ono koje ukazuje na motivacione podsticaje za

obavljanje uloga

arakteristike organizacija su slične ustanovama a povezanosti se izdvajaju:8 konkretna uređenost ljudskog delovanja putem pravila i vrednosti,8 trajnost i stabilnost delovanja8 standardizacija postupaka kroz uloge8 zajedničko delovanje kroz $orizontalnu i vertikalnu podelu &nkcija8 svr$ovitost delovanja koje se postiže kroz program i stimuliranje aktivnosti

1. POJAM I PODELA DRU#TVENI$ GRUPA. =II KOLOKVIJUM>

+ermin društvena grupa potiče od dve engleske reči social i group kojeoznačavaju neki skup koji se razlikuje od pojedinaca i ima društveni karakter.Pored društveni$ ustanova i organizacija u osnovne jedinice društvenog sistemaspadaju i društvene grupe. Prve su pasivne jedinice društva 'tvorevine(, a udruge su njegov aktivni delatni činioc, što znači da ga društvene grupe 4ormirajui daju mu pravi izraz raslojenosti koja je vezana za društvenu nejednakost.0ruštvena grupa pokazuje sličnost po pojmu sa svim ostalim skupovima, a

najviše sa masom ili skupom slučajno povezani$ individua odnosno agregatomili skupom veštački povezani$ pojedinaca. Za razliku od ovi$ skupova društvenagrupa je skup svr$ovito povezani$ ljudi na osnovu trajni$ aktivnosti sasporazumevanjem i zajedničkom sveš*u. iz ovoga proizilaze i najvažnije odlikedruštvene grupe a to su: ljudska akcija i njena ciljnost, trajnost i stabilnostljudskog delovanja, povezanost radnji i međudelovanje, di4erenciranostpojedinaca prema grupnim ulogama, komunikativnost ljudi i zajednički interesi,norme i vrednosti.Postoje različite podele društveni$ grupa, ali po značaju za društveni sistem onese dele prema slede*im kriterijumima:8 globalnosti ili one koje su velike društvene celine,8 sistemnosti ili one koje su i same uređene kao sistem,8 temeljnim društvenim nejednakostima ili one koje sištinski dele društvo8 savremenosti ili one koje odgovaraju modernom dobu.#a osnovu ovi$ kriterijuma zalikujemo: naciju, društvenu klasu, pro4esiju,inteligenciju, birokratiju, te$nokratiju i elitu.




1!. BIROKRATIJA. =II KOLOKVIJUM> +ermin birokratija potiče od jedne 4rancuske reči bureau, što znači ured i jednelatinske reči cratein, koja upu*uje na vladanje, što ima bukvalni smisao kaoupravljanje od strane kancelarije. prenosnom značenju, birokratija se odnosina vladavinu državnog aparata. Ovakvo značenje nalazimo u svimorganizovanim zajednicama. Postojala je u 4eudalizmu mali$ država, ali se kaosloj 4ormira tek u savremenom društvu.

Osamostaljenje birokratije se različito tumači tako da ona ima protivrečnikarakter, a i različite crte. 1aks 2eber je isticao da je ona opšti predstavnikdruštva sa karakterom bezličnog upravljanja, služba na osnovu zakona i propisa,priprema i stručno vođenje poslova, $ijerar$isjko komandovanje...arl 1arks ukazivao je da je birokratija svojevrsna korporacija interesa kojuodlikuje: rigidnost ponašanja, normativizam, poniznost prema nadređenima aba$atost prema podređenima, tajnovitost rada...1odel birokratije se temelji na podeli prema državi u strogom smislu reči iprodužetku države ili parlamentu i političkim strankama. Zato razlikujemodržavnu i političku birokratiju, odnosno mnoge njene podvrste.

1". NACIJA. =II KOLOKVIJUM> +ermin nacija je izveden iz latinske reči nasci to znači rađanje, srodstvo. Dubukvalnom smislu ona je zajedništvo krvni$ veza, a u prenosnom skupina koja jeizvedena iz ti$ relacija. "rodništvo naciju svrstava u tzv. etničke grupe kojenastaju na osnovu krvnog porekla, ali su proširene drugim vezama. Pomenutoproširenje dovodi da se nacija razlikuje od porodica, ali je slična sa narodom.Postoje dva gledišta u odnosu nacije i naroda. Po prvom gledištu to su istorodneskupine a razlika je terminološka, a po drugom gledištu to su različite, madaslične skupine, po tome što nastaju u različitim periodima istorije i dobijaju idodatne karakteristike. #arod nastaje u agrarnom tipu društva i ranije od nacije,dok je nacija u industrijskom društvu i savremenom dobu. Zato je narod višeetnička, a nacija više politička i ekonomska zajednica. )storijski razvoj etniciteta

pokazuje postepeno izrastanje nacije iz roda, plemena, bratstva i naroda.2ažne odlike nacije su zajednička teritorija, ekonomija, politika, država i kultura.#acije se razlikuju u posebnom modelu te postoje:8 čiste i krnje nacije, po broju navedeni$ odlika8 državotvorne i nedržavotvorne nacije, po tome da li stvaraju svoju državu ili

ne8 stare ili mlade nacije, po vremenu nastanka8 dominantne i zavisne nacije, po svojoj ulozi u svetskom društvu.

1:. TE$NOKRATIJA. =II KOLOKVIJUM> +ermin te$nokratija potiče od grčki$ reči tehne i cratein koje znače veštinu ivladanje, a u bukvalnom smislu vladavinu te$nike. 1eđutim u prenosnom smislute$nokratija se odnosi na skup ljudi koja se povezuje na osnovu te$nike i prekonje ostvaruje svoju vlast.




širem značenju te$nokratija je srodna i poistove*uje se sa birokratijom, dok seu užem značenju razlikuje ali ne sasvim, jer ona izrasta iz proizvodni$ odnosa ite$nološki$ procesa, odnosno iz organizacije društvene proizvodnje. )storijatnastanak te$nokratije je vezan za moderno društvo gde su te$nologija i znanjedobili primat u odnosu nad drugim oblicima upravljanja društvom.

ljučna obeležja te$nokratije su položaj u organizacionoj strukturi, znanje iobrazovanje, kontrola in4ormacija i nji$ova upotreba u svr$e vladanja, svest označaju te$nologije i organizacije u savremenom društvu.

+e$nokratski model uključuje podelu na dve najvažnije vrste te$nokratije i toprema: oblastima proizvodnje na osnovu koji$ se može govoriti o industrijskoj,trgovačkoj, saobra*ajnoj... te$nokratiji i donošenju važni$ odluka o usmeravanjudruštva, te razlikujemo strategijsku i izvršnu te$nokratiju

2@. SLOJ I PROFESIJE. =II KOLOKVIJUM> +ermin pro4esija vodi poreklo od latinske reči profesio, što znači ume*e, a uprenosnom smislu obeležava grupu koja samostalno obavlja neku zajedničku

aktivnost.)storijat pro4esija govori o tome da se one javljaju relativno kasno 'iz zanata( usrednjem veku. +ek je industrijska revolucija ubrzala stvaranje samostalni$poslova, zanimanja i to pre svega u području &zičkog rada, dok je naučno8te$nološka revolucija stvorila mnoge pro4esije a naročito u području umnograda.Osnovne odlike pro4esija su: istovrsnost poslova, slična sredstva i predmetirada, zajedničke veštine, pro4esionlna pravila i vrednosti.Pro4esionalni model uključuje razne vrste pro4esija ali najvažnija podela je:8 prema vremenu nastajanja na stare i nove pro4esije, odnosno one koje sestvaraju u agrarnom društvu i imaju klasična sredstva za rad i one koje susavremene i vezane za industrijski i postindustrijski rad sa modernim sredstvimarada8 prema širim tipovima delatnosti na pro4esije primarnog 'poljoprivreda(,sekundarnog 'industrija, trgovina( i tercijarnog 'obrazovanje, kultura( sektorata .8 karakteru rada na pro4esije &zičkog i dugovnog rada

21. KASTE. =II KOLOKVIJUM> +ermin kaste potiče od latinske reči castus što doslovno znači čistokrvni, a uprenosnom smislu podrazumeva društvenu skupinu izvedenu iz krvni$ veza,koje su osnova za uspostavljanje društvene $ijear$ije i obavljanja društveni$4unkcija. asta je zatvorena grupa jer se u nju ulazi %rodjenjem% odnosno brakovise sklapaju unutar kaste a ne između nji$, a društvene 4unkcije se nasleđuju.

Zatvorenost kaste je ojačana religijom i običajima koji zabranjuju mešanjepripadnika različiti$ vrsta kasti.astinska podela je najstariji oblik nejednakosti u društvu koje se 4ormira urodovima i na prelazu u civilizaciji. atinska podela upozorava da su iz krvni$veza pored društveni$ skupina nastajale i nacije i društvo u celini, takođe i da suone prerasle u sistem odnosno poresak zajednica.#a osnovu pripadnosti kastama je zadobijano mesto u društvu i učeš*e uraspodeli materijalni$ i du$ovni$ dobara i upravljanja.

22. KLASE. =II KOLOKVIJUM>0ruštvena klasa je sasvim otvorena grupa nastala na ekonomskoj osnovi,istorijsko poreklo klasa pokazuje da se one 4ormiraju u epo$i građanski$revolucija i iz tzv. tre*eg staleža koje stvaraju građansko društvo i kapitalističkuekonomiju zbog čega se smatra kao objektivna skupina. +akođe, smatra se i kaosubjektivna društvena grupa jer njeni pripadnici su svesni svoji$ interesa i želeda i$ sprovedu čak i borbom sa ostalim klasama.




Postoje nekoliko osnovni$ odlika klase. a to su: svojina, interesi, uloga u celojdruštvenoj organizaciji rada i društva, klasna svest, klasna ideologija ipsi$ologijai zajednička klasna borba.lasni model uključuje podelu klasa na:8 osnovne klase ili vlasnike kapitala i radne snage 'buržoazija i proletarijat(, čiji

značaj opada u savremenom društvu zbog temeljni$ promena,8 sporedne klase ili tzv. srednje klase koje postaju najvažniji oblik društveni$nejadnakosti danas.

23. ELITA. =II KOLOKVIJUM> +ermin društvena elita potiče od 4rancuske reči elitte što doslovno značipovlaš*eni. posebnom smislu, izraz elita označava posebno izdvojenu i mo*nuskupinu ljudi i to je izvorno značenje koje se pominje u svim vremenima počevod stari$ grka do danas.Postoji staro i novo s$vatanje elita. Za prvo tumačenje, a i uvođenje pojma elitenajznačajniji je Pareto. "taro s$vatanje elite tumači na osnovu psi$ološkiurođeni$ svojstava pojedinca. #ovo s$vatanje elitu objašnjava na osnovustečeni$ speci&čni$ sposobnosti, a vezana su za stručna i ukupna znanja.Originalno s$vatanje je izneo 1ils za koga je elita korporativna grupa vojne,političke i državne mo*i odnosno vlasti.#a osnovu 1ilsovog s$vatanja proizilaze i najvažnije odlike elite kao što su:zajednički interesi, me$anizam odabira, pravila ponašanja i stil života. 1odelelita uključuje podelu prema više kriterijuma od koji$ su bitni:8 Prema glavnim ustanovama i oblastima društvenog sistema 'privredi, politici,državi i aparatu represije 8vojska i policija( postoji privredna, politička, državna irepresivna elita.8 Prema načinu donošenja važni$ odluka koje se tiču upravljanja društvompostoke strategijska i segmentarna elita i8 prema važnim oblastima društva postoji pravna, kulturna i druge elite.

24. INTELIGENCIJA. =II KOLOKVIJUM>

+ermin ineteligencija potiče od latinske reči intellegere i označavadoslovno objašnjenje na osnovu razuma, a u prenosnom smislu odnosi sena one koji barataju razumom i po tome se odvajaju od drugi$ ljudi.Postoje dosta pojmova koji objašnjavaju inteligenciju kojima je zajedničkoto da smatraju da je inteligencija društvena skupina koja je ujedinjena naosnovu znanja i obrazovanja.liska je pro4esiji, ali se i razlikuje jer je ona društveni sloj, a ne posebnavrsta posla. )nteligencija koristi razum ne samo u 4unkcionalnom smislu,ve* i u smislu objašnjavanja stvarnosti, odnosno ona ima poziv, sposobna je da stvori nadprespektivu odnosno kulturu. )storijat inteligencije kaogrupe upozorava da ona nastaje onda kada se izdvajaju umni poslovi ikada se oni institucionalizuju, uređuju putem pravila.ljučne odlike inteligencije su: umno obavljanje poslova, poziv, stvaranjekulture i širenje obrazovanja, zajednička svest i ose*anje zajedničkepripadnosti.




Postoje mnoge podele inteligencije ali njen osnovni model uključujerazlikovanje:8 prema sadržaju umni$ poslova, pa se deli na stvaralačku i reproduktivnuuntreligenciju,8 prema tome kakav odnos ima prema društvu i sistemu, pa se deli na

kon4ormističku i kritičku inteligenciju.

25. SOCIOLO#KI POGLED NA DRAVU FUNKCIJA DRAVE. =IIIKOLOKVIJUM>"ociološki pogled na političke procese i sistem karakteriše ispitivanje

dvosmernog odnosa. " jedne strane, istražuju se socijalni činioci kojiuslovljavaju određen tip, osobenosti politički$ sistema u različitimdruštvima. " druge strane, ispituje se uticaj političke mo*i, vlasti narazvoj društva, položaj različiti$ socijalni$ grupa. centru analize senalaze socijalne 4unkcije države i prava. širem smislu politika označava proces usmeravanja, odlučivanja iupravljanja koji karakteriše sve društvene delatnosti i ustanove. užemsmislu politika se svodi na borbu za osvajanje ili uticaj na državnu vlast.3unkcije države predmet su različiti$ teorijski$ tumačenja:

a( s$vatanje države kao organa celog društva, kao javnu službudruštva čije delatnosti su neop$odne za egzistenciju čitavogdruštva.

b( s$vatanje države kao instrument ekonomski vladaju*e klase kojimštiti svoj poredak i privilegije.

c( s$vatanje države kao samostalne, autonomne socijalne sile kojaigru uloge arbitra, neutralnog sudije između socijalni$ grupa.

0a bi došli do zaključka o socijalnim 4unkcijama države potrebno jepovezati različite teorije u jednu celinu i na osnovu toga može se re*i:

A. 0ržava je organ društva kao celine, čuvar vladaju*eg poretka.Oblast delovanja je zaštita poretka od spoljašneg neprijatelja.Postepeno reguliše ekonomski život, vrši socijalne 4unkcije

'socijalnu i zdravstvenu zaštitu, organizuje opšteobrazovno obesplatno školstvo...(




@. 0ržava nije imuna od uticaja društveni$ grupa koja poseduju velikuekonomsku o socijalnu mo*. Postoji velika dominacija jedne klase'elite( nad državnim aparatom.

Prema 4unkciji države postoji moderna država u ekonomsko bogatim ivisoko razvijenim i države u društvima siromašnog tre*eg sveta.

2. POLITIČKI SISTEMI. =III KOLOKVIJUM>prkos zajedničkim obeležijima ogromne su razlike između stvarnogkaraktera države u pojedinim društvima 8 koliko se ona oslanja nasaglasnost građana ili pak na golu silu, koliko poštuje prava i slobodegrađana, koliko državna birokratija stvarno služi potrebama građana. +erazlike, koje određujemo kao autokratski ili demokratski tip političkogsistema, uslovljene su dubljim socijalnim činiocima: nivoom ekonomskograzvoja, bogastva društva i karakterom njegove raspodele, stepenomkon>iktnosti, stepenom razvijenosti ekonomski$ klasa, kao i tradicijom.Politički sistem koji nastaje na eruptivnom tlu, izrazito socijalno inacionalno kon>iktnom zadobija obeležja poluperi4ernog političkogsistema. Poluperi4erna, nerazvijena i siromašna društva socijalno su tlo nakome su vladali autoritarni politički sistemi koje karakteriše:

a( postojanje otvoreni$ diktatura ili ograničeni$ demokratski$4ormi koje su samo 4asada

b( gušenje opozicije javnog mnjenja i progon politički$protivnika.

"lična obeležja karakterisala su i društva bivšeg realnog socijalizma 8vladavina jednopartijskog sistema, državno upravljanje celokupnimekonomskim životom, politička represija, princip jedinstva vlasti.

5eč %totalitarizam% je stvorio &lozo4 Eentile od koga je preuzeo italijanskidiktator 1usolini. +otalitarne sisteme karakteriše potpuna kontroladržave nad društvom, ve*i stepen represije, masovna represija, teror. 0ržavakontroliše sve društvene institucije, politička mo* se nalazi u rukama jedne partije na čijem čelu se nalazi samoizabrani vođa. 0va oblikamodernog totalitarizma su 4ašizam i staljinizam.

2!. PRAVO. =III KOLOKVIJUM> svim sistemima pravo je temeljni okvir, skelet na kome počiva životdruštva.Postoje dosta stanovišta prava od koji$ izdvajamo slede*a:Prvo nalazimo u tzv. normativnom poretku, širokom krugu društveni$pravila: običaja, moralni$ i pravni$ normi. Za 0irkema moral i pravo sutesno povezani, bez moralne podrške zakon je prosto komad papira.2eber de&niše pravo kao poredak normi čije se poštovanje i primenagarantuju upotrebom prinude od strane državnog aparata. +re*i pristup zastupa %pravni pluralizam%, tj. smatra da su izvor) prava nesamo državne institucije ve* i druge organizacije u društvu."ocijalne 4unkcije prava su podložne različitom tumačenju međusobnosuprostavljeni$ teorijski$ struja. +/O5)J/A. P5-2O8)#"+51/#+ )#+/;5-?)J/ 05B+2- 8 Pravo se pokazuje kao

instrument pomo*u koga se rešavaju društvvene napetosti i sukobi. ezpravnog poretka ne postoji red i stabilnost. Pravo doprinosi jedinstvudruštva i svojom ideološkom, simboličkom ulogom. Pravo izražavasimbole, ideje, vrednosti, mišljenja o društvu.




Po 2eberu pravo određuje pravila igre koja svim individuamaomogu*avaju da slede svoje interese na racionalan način. Pravoomogu*ava racionalno, civilizovano rešavanje sporova i kon>ikatainteresa.@. P5-2O8)#"+51/#+ 1OF) 2=-0-JF/ =-"/ 8 0ruga teorija pravo vidi

kao izraz mo*i. Ono je instrument dominacije ekonomski vladaju*e klasenad drugim socijalnim grupama, klasama. Postoje dva načina po kojimase pravo javlja kao ključna poluga za ostvarivanje dominacije i interesa.Po prvom kapitalizam karakteriše ekonomska nejednakost, s jedne stranekoncetracija ogromnog bogastva u rukama malobrojne klase vlasnika, sdruge strane masa radnika izloženi nezaposlenosti i osiromašenju. Ponjemu pravo štiti vladaju*i poredak protiv buntova i nasilni$ promena.0rugi način je ideološka 4unkcija prava koja služi interesima svi$ građanapodjednako, održavaju*i jednakost svi$ pred zakonom.6. P5-2O8P=O0 O1P5O1)"- )Z1/E =-"- ) "=OJ/2-8Po pluralističkojteoriji pravo nastaje kao kompromis između različiti$ interesa i klasa.Pravo poseduje izvestan stepen autonomije i samostalnosti. "amostalnostima dvostruki temelj, pravo nije sluga jedne klase, stvaranje prava naosnovu posebni$, stručni$ i pro4esionalni$ znanja, na osnovu čega sestvara poseban krug ljudi eksperata tj. pravnika. "amostalnost pravadolazi do izražaja u demokratskim državama.

2". INTERESNE GRUPE. =III KOLOKVIJUM>)nteresne grupe 'lobi( za razliku od stranaka, ne streme osvajanju vlasti,niti konkurenciji za 4unkcije, nji$ov je uticaj na one koji vladaju. 1odernodruštvo karakteriše bogata mreža ovi$ grupa koje se međusobno veoma

razlikuju prema karakteru interesa koji zastupaju, broju, stepenu mo*i inačinu uticaja.0rugu razliku od politički$ partija predstavlja ideologija. )nteresne grupenemaju programe, ne 4ormiraju ideologiju kojoj bibile privržene, nji$oviciljevi se svode na krug određeni$ interesa.

2:. DEMOKRATIJA. =III KOLOKVIJUM> +ežnja za demokratijom pretvorila se u jednu od najmo*niji$ sila u životumodernog čoveka i društva. #ijedna vrednost nije doživela tako široku isnažnu a&rmaciju i silovitu ekspanziju. 5azvijena i stabilna demokratijauspostavlja se u zapadnim društvima koje karakteriše: ekonomskobogastvo, snažno civilno društvo, snažni pokreti i organizacije 'sindikati(.Osnovni oblik demokratije predstavlja liberalno8predstavničkademokratija koja počiva na dva temeljna principa. Politički liberalizamkarakteriše kontrola države od strane društva 'ustavna ograničenja

državne mo*i(, razvijena politička prava i slobode građana, princip podelevlasti. /konomski liberalizam karakteriše nemešanje države u ekonomskiživot, sloboda tržišta i privatna svojina.




d( pokreti verskog 'islamskog( 4undamentalizmaOpozicioni pokreti se rađaju iz masovnog nezadovoljstva postoje*imstanjem vladaju*im sistemom. Oni nastaju u vreme veliki$ neizvesnosti,kao što su ekonomske ili političke krize odnosno kada se prekidasvakodnevni rutinski način života. +ada se pojavljuje prva 4aza ili

%4ermentacija% u kojoj odlučuju*u ulogu igraju intelektualci, nosioci novi$ideja, koji pružaju program za izlazak iz krize čime uspostavljaju socijalnipokret.onsolidacija pokreta putem stvaranja čvrš*e organizacije je slede*a 4azau 4ormiranju pokreta. 0a bi preživeo pokret mora da se organizuke,ujedini energiju svoji$ članova. tre*oj 4azi pokret postaje priznati, sastavni deo političkog sistema,prestaje da bude njegov smrtni protivnik, čime se vladaju*i sistemkoriguje i re4ormiše

32. POLITIČKA SOCIJALIZACIJA. =III KOLOKVIJUM>#a orjentaciju politički$ subjekata bitan uticaj vrše interesi ali i procespolitičke socijalizacije, osnovni$ vrednosti koje usvajaju kroz procesvaspitavanja, proces socijalizacije koji započinje od rane mladosti inastavlja se tokom celog života."ocijalizacija ima više aspekata. Jedan obu$vata sticanje sposobnosti,veštine i motivacije za učeš*e u političkom životu. 0rugi se odnosi napoliti*ka uverenja, stavove, odnos prema osnovnim institucijamadruštva...ljučna razdoblja socijalizacije su:

a( rana mladost

b( stupanje u pro4esionalni životc( iskustvo koje donose nove situacije kao što su kriza, revolucija, rat#osioci socijalizacije su brojni: primarne grupe 'porodica i grupe

vršnjaka(, škola i radna sredina , javno mnjenje i političke organizacije.#ajvažniji rezultat socijalizacije je 4ormiranje različitog socijalnog karaktera,tipa ličnosti. ?entralno mesto socijalni$ karaktera zauzima autoritatna ličnosti demokratski tip.

-utoritarni tip karakteriše ogromna težnja za dominacijom, vladanjedrugim ljudima, uve*anje mo*i, a mani4estuje se arogancijom, bezobzirnodemonstriranje vlastite mo*i prema nižima.

0emokratski tip ličnosti se 4ormira kroz generacije u demokratskojdruštvenoj klimi, da bi na kraju postao njen pobornik. arakteriše gatolerancija, uvažavanje i drugi$ stilova života i pogleda, spremnost zadijalog i pri$vatanje argumenata.




33. BRAK I PORODICA. =III KOLOKVIJUM>rak u kome ima dece vodi ka porodici i zasniva se na krvnoj vezi i briziroditelja o deci iz čega izrasta čitava reprodukcija, a sa njome i zajedničkiživot, odnosno porodica je reproduktivna osnovna društva.

Prvi oblik porodice je porodica totemskog klana za koju je karakteristično,zajedničko ime svi$ pripadnika roda. Potomstvo odnosno deca seodređuju po materinskoj liniji jer u njenoj osnovi leži grupni brak u kojemse ne zna otac, odnosno sva deca su zajednička.)z totemske porodice se razvija ku*na zajednica sa jedinstvenim imenom.a njeno poreklo se određuje prema zajedničkom pretku koga simbolizujestarešina porodice. Pojava agnatske8očinske porodice donosi novinu jer sekrvna veza određuje prema ocu, izdvajaju se bračni parovi koji žive podzajedničkim krovom sa decom. 0vojna briga za decu, od strane parova izajednice, razlog je što se i dalje održava poligamni brak.ombinacijom navedeni$ vrsta porodice nastaje porodica bilateralnogsrodstva u kojoj se potomstvo određuje i prema majci i prema ocu. Btodovodi do prelazka na patrija$alnu konjugalnu porodicu u kojoj jerazvijena dominacija patrija$alnog vođe, starešine i po kojoj se potomstvoodređuje po očinskoj liniji.#ajkasnije se razvija individualna konjugalna porodica koja je zasnovanana monogamiji i nju čine samo najbliži srodnici, roditelji sa decom. konjugalnoj porodici razvijene su razne 4unkcije, kao što su:

• bio8socijalna, društveno8ekonomska, institucionalna,društveno8kulturna i interpersonalna8emocionalna 4unkcija.

Porodica se realizuje pomo*u važni$ ustanova kao što su srodstvo i

generacija. "rodstvo predstavlja blisku vezu između ljudi zajedničkog porekla.koje u $orizontalnom vidu predstavlja srodstvo između sestre i brata i uvertikalnom vidu između roditelja i dece. Postoje i drugi veštački oblici srodstvakao što su tazbina, prijateljstvo, kumstvo, oču$, ma*e$a, poočinstvo,pomajčinstvo, posestrimstvo i pobratimstvo.

;eneracija je skup ljudi bliski$ po godištima, vremenu življenja, koja stojiu vezi sa srodstvom. "ociolozi su utvrdili da su ljudi uvek u odnosima oca isina videli odnose između dve generacije.

Za porodicu vezana je ženska potčinjenost ili nejednakost polova koja seizražava u seksualnoj i društvenoj nejednakosti. Cena nije mogla da birapartnera, prema njoj je iskazivana agresivnost, koja se ogledala od neželjenetrudno*e i rađanja dece, do silovanja i prostitucije.

savremenom društvu javljaju se pokreti za žensku emancipaciju bore*ise za društvenu jednakost polova, a kasnije i za seksulanu jednakost. savremenom društvu porodica doživljava velike trans4ormacije štodovodi do njene krize. 5aste broj slobodni$ brakova, dolazo do pove*anjarazvoda brakova, raspade porodica što dovodi do manjeg brajoa dece.sve napred navedeno utiče na porodicu koja se od višečlane skupinepretvara u tzv nuklearnu porodicu u kojoj žive samo riditelji i nji$ovadeca.




34. VREDNOSNA KULTURA. =III KOLOKVIJUM> IZBORNA LEKCIJA

2rednosna kultura je temelj čitave kulture što proističe iz ljudske suštine,odnosno ljudski$ ponašanja koja su uvek vođena vrednostima.Postoji više tumačenja vrednosti ali je najvažnije ono koje ističe da jevrednost sve što je poželjno za ljude, izbor između stvari i ponašanja.ada se radi o privlačnosti reč je o idealima koja mogu da sadrže osobinestvari ili ljudske osobine. )deali se ne mogu do kraja ostvariti, pa supokretači ljudske akcije i dopinose dostizanju zamišljeni$ ciljeva.2rednosti su društvene prirode jer na nji$ovo stvaranje utiču društvenegrupe, mada je nji$ov izbor uvek vezan za pojedince. ;rupni karaktervrednosti dovodi do važne pojave ideologije ili skupa vrednosti kojiodređuju pogled na svet. #ajvažnija je klasna ideologija jer su klase velikegrupe ljudi koje na osnovu ideologije mobilišu i čine aktivnim veliki brojljudi.3unkcije vrednosti su mnogobrojne, najvažnije su lične i društvene. logavrednosti u 4ormiranju ličnosti je očigledna i odvija se kroz socijalizacijuodnosno pokre*u ličnost na akciju i čine deo ličnog motivacionogme$anizma. 0ruštvena uloga vrednosti je u tome što doprinosestabilnosti i održanju društvenog sistema ili njegovom menjanju.2rednosti unose red u kolektivnu akciju i doprinose njenom uspe$u.2rednosti su $ijerar$ijski raspoređene ali nema univerzalnog sistemavrednosti ve* svako društvo, poredak ili društvena grupa stvara svoj

vrednosni okvir u kome se biraju ideali.Postoje dosta vrsta vrednosti ali najvažnije su one koje se razlikuju premaporeklu nastanka, $ijerar$ijskom položaju, opšte i posebne vrednosti,nosiocu, ispoljenosti, oblastima...Osim navedeni$ postoje i slede*e vrste vrednosti kao što su: ideali,mogu*nosti, tekovine, norme i orjentacije.

sociologija

Documents