socijalne funkcije suma

8/19/2019 Socijalne Funkcije Suma

1/14

JANUAR–JUN, 2007. 93

UDK UDK 630*907

Struøni rad

STRUKTURA I VALORIZACIJA SOCIJALNIH

FUNKCIJA ÅUMA

NENAD RANKOVIÕÇIÇANA KEØA

Izvod: Socijalni aspekti åumarstva predstavçaju znaøajan faktor gajeña i koriå-õeña åuma, pa zato imaju veliki uticaj na ñihovu odrÿivost. Socijalne funkcijeåuma su veoma brojne, te postoji potreba da se one sistematizuju i rangiraju, radiboçe analize i kvalitetnije primene principa odrÿivog razvoja u åumarstvu.Socijalne funkcije åuma se mogu podeliti na kulturne i ostale funkcije. Kul-turne funkcije åuma obuhvataju: istorijsku, religijsku, umetniøku i obrazovnufukciju, øije je ispoçavañe vezano za çudski karakter, znañe, moral i sl. Ostalefunkcije åuma obuhvataju: opstanak, demografsku funkciju, sportsko-rekreativnu,zdravstveno-higijensku i estetsku. Socijalne funkcije åuma se valorizuju natrÿiåtu i van ñega. Na trÿiåtu se valorizuju kroz sport i rekreaciju, centre zaoporavak, vidikovce, posete nacionalnim parkovima. Posredan nastup na trÿiåtuse ispoçava kroz turizam i obrazovañe i umetnost. Posredan nastup na trÿiåtu seogleda kroz plasirañe proizvoda, kao åto su lekovito biçe, gçive i sl. Netr-ÿiåna valorizacija obuhvata direktno finansirañe i podsticajne mere u oblastiåumarstva i oøuvaña ÿivotne sredine. Faktori valorizacije socijalnih funkcijaåuma zavise od: staña åuma, nivoa ekonomskog razvoja druåtva, razvijenostitrÿiåta ovih funkcija, istorijskog nasleæa i sl. Metode za ocenu znaøaja i rangi-rañe socijalnih funkcija åuma mogu biti: empirijske, teoretske i ekonomskeprirode.

Kçuøne reøi: åume, socijalne funkcije, vrednost, znaøaj

STRUCTURE AND VALORIZATION OF SOCIAL FUNCTIONS OF THE FORESTS

Abstract: Social aspects of forestry are important factor of forestry utilization and silvicul-ture. Therefore they have great influence on their sustainability. The social functions of theforests are very numerous, therefore there is the need them to be systematized and ranked.That is important because of their better analyze and high-quality implementation of the prin-ciples of sustainable development in forestry. Social functions of the forests can be dividedinto cultural and other functions. Cultural functions of the forests include: historical, religi-ous, artistic, and educational function, which appearance is connected to human personality,knowledge, morals, etc. other functions of the forests include: survival, demographic fun-ction, sport, recreation, health care, aesthetic function. Social functions of the forests can bevalorized in the market or out of it. In the market can be valorized through sport, recreation,recovery centers, visit to the national parks, etc. Indirect appearance in the market is shownthrough tourism, education and art. Valorization out of the market includes direct subsidizeand subventions in the forestry and protection of environment. The factors of the social functi-ons valorization in forestry are dependent on: forests conditions, level of economic socialdevelopment, development of the market of these functions, historical estate, etc. Methods forestimation of the importance and ranking of social functions can be: empirical, theoretical andeconomic.

Key words: forests, social functions, value, importance

dr Nenad Rankoviõ, redovni profesor, mr Çiçana Keøa, asistent, Åumarski

fakultet - Univerzitet u Beogradu, Beograd


2/14

94 „[UMARSTVO” 1-2

1. UVOD

Socijalni aspekti åumarstva su oduvek bili znaøajan faktor gajeñai koriåõeña åuma (Ba dem li ji õ J., 1904, Je ki õ J., 1928, Si me u no-viõ D., 1987), pa zato imaju i veliki uticaj na ñihovu odrÿivost. Kakopotrebe odrÿivosti zahtevaju, pored struønih znaña, i odreæena materi- jalna sredstva, potrebno je iznaõi naøine i moguõnosti za definisañe,procenu znaøaja, vrednovañe i rangirañe socijalnih funkcija åuma.

Socijalne funkcije åuma su veoma brojne (Me da re vi õ M., 1991), aøak se moÿe govoriti i da neke druge funkcije, kao åto su privredna i re-gulaciono-zaåtitna (ekoloåka), imaju svoje socijalne aspekte ili kore-ne. Otuda je veoma teåko ñihovo diferencirañe i razgraniøavañe, a, ve-zano za to, i odreæivañe ñihove uloge i znaøaja. Zato je veoma vaÿno naneki naøin sistematizovati barem onaj najveõi deo do sada identifiko-

vanih socijalnih funkcija åuma, da bi se olakåalo razumevañe ñihoveuloge u druåtveno-ekonomskim procesima. Takoæe, to je znaøajno i iz raz-loga åto se tek tada one mogu neåto preciznije rangirati u odnosu navaÿnost ñihove uloge i izvråiti ñihovo vrednovañe.

Ovaj pokuåaj da se socijalne funkcije åuma jasno definiåu i siste-matizuju, ali i ukaÿe na moguõnosti ñihove valorizacije, predstavça tek jedno viæeñe ovog problema i presek saznaña po ovom pitañu. Isto tako,moÿe se shvatiti i kao polazna osnova za daçu razradu strukture socijal-nih funkcija åuma, ali i neke dubçe i promiåçenije analize i doprinosizradi i/ili usavråavañu metoda ñihove valorizacije.

2. STRUKTURA SOCIJALNIH FUNKCIJA ÅUMA

Kad se govori o funkcijama åuma koje imaju socijalni karakter, tre-ba naglasiti da ñih ima veõi broj i da sa razvojem druåtva dolazi do poja-ve novih funkcija, kao i do promene ñihovog znaøaja. Da bi se lakåe razu-mela ñihova uloga i znaøaj za druåtvenu zajednicu, kao i ñihovo dife-rencirañe i valorizacija, potrebno je da se one identifikuju i grupiåuu srodne grupe (Åiå k L., 2000). U tom smislu, ovde õe se izloÿiti odre-æeni broj takvih funkcija koje su grupisane u dve osnovne grupe: kulturnei ostale socijalne funkcije åuma.

2. 1. Kulturne funkcije

Kulturne funkcije åuma se odlikuju, pored toga åto ih ima velikibroj, i time åto su vezane za çudski karakter, znañe, moral, emotivnost ishvatañe lepog (estetika). Sve to zajedno øini da postoji jedan priliøno

heterogen skup osnovnih parametara za ñihovo izdvajañe i diferencira-ñe (Urbanovski A., 1956). Otuda je ñihova struktura neåto sloÿenija ibrojnost veõa nego u drugoj navedenoj grupi. Tako se, na osnovu uloge kojuimaju, kulturne funkcije åuma se mogu podeliti na øetiri osnovne pod-grupe, a to su: istorijska, religijska, umetniøka i obrazovna (grafi-kon 1).

Istorijska funkcija åuma je vezana za odreæeno vreme u proålostikada su åume bile vezane za vaÿne dogaæaje koji su se deåavali tokom


3/14


istorije, kao i istorijske liønosti koje su obeleÿile vreme u kome su

ÿivele i radile. One se mogu praktiøno podeliti u naredne dve podgrupe:istorijski spomenici u åumama i same åume kao istorijski spomenici.

Grafikon 1. Kulturne funkcije åuma

Diagram 1. Cultural forest functions

Prva podgrupa sadrÿi sledeõe najvaÿnije oblike ispoçavaña ovefunkcije åuma:

– prirodni objekti u åumama od posebnog istorijskog znaøaja (izvo-ri, potoci, grebeni, i sl.);

– veåtaøki objekti (spomenici i graæevine) u åumama koji imajuistorijski znaøaj;

– arheoloåka nalaziåta.U drugoj podgrupi su obuhvaõene sledeõe funkcije åuma: – åume u kojima su se odigrali znaøajni istorijski dogaæaji; – pojedinaøna stabla za koja se vezuju neki vaÿni istorijski dogaæaji

(Takovski grm, i sl.).

Kad je u pitañu religijska funkcija, poznato je da su brojne religij-ske manifestacije vezane za åume, pojedinaøna stabla åumskog drveõaili delova stabala åumskog drveõa (liåõe, granøice, i sl.). U odnosu natakvu ulogu åuma mogu se identifikovati dve osnovne kategorije: pagan-stvo i kanonske religije.

U paganstvu su nastali mnogi mitovi u kojima åume ili åumsko drve-õe ima vaÿnu ulogu, kao i brojni kultovi i obiøaji. Kanonske religije(monoteistiøke) su se u izvesnoj meri naslonile na neke takve mitove i


4/14


obiøaje, dajuõi im neåto drugaøije obeleÿje, ali su zadrÿale osnovnu ve-

zu sa åumom i åumskim drveõem.Øovek je milenijumima sticao sposobnost da egzistira i uÿiva u åum-

skim kompleksima koji su ga okruÿivali i omoguõavali mu da se snabdeneophodnim namirnicama i formira svoj sopstveni ÿivotni prostor (ko-liba, kuõa). Otuda, verovatno, i potiøe oseõaj lepote i uzviåenosti kadaboravi u åumi ili je posmatra. Iz tih baziønih oseõaja razvio se posebanduhovni i estetski odnos prema åumi koji se ogleda u umetniøkim tvore-vinama razliøitog oblika kojima su tema åuma i åumsko drveõe ili suizraæene od drveta ili drugih delova åumskog drveõa kao materijala. Ta-ko je formirana umetniøka funkcija åuma, koja se ogleda u sledeõoj ulo-zi åuma i åumskog drveõa ili delova ÿive i neÿive prirode u okviruåuma:

– inspiracija ili tema poezije i proze (literaturna umetnost);

– inspiracija ili tema muziøkog dela (muziøka umetnost); – inspiracija ili tema likovnog dela (likovna umetnost).U odnosu øoveka i åume posebno mesto zauzima saznavañe okolnog

sveta i razjaåñavañe odnosa øoveka i prirode. Ta veza potiøe od togaåto je øovek svoja prva saznaña vezivao za åumu, posmatrajuõi promenekoje su se u åumama deåavale kroz faze ñenog razvoja. Zato nije øudno da je od ñenih materijala (najznaøajniji je drvo) pravio svoja prva oruæa (to-øak) i koristio ih na druge naøine za poboçåañe kvaliteta ÿivota (dr-vo kao gorivi materijal, drvo kao graæevinski materijal, i sl.). Takoæe,tako je spoznavao i samu prirodu i mehanizme ñenog delovaña, åto mu jeomoguõilo da tako steøena znaña i iskustva praktiøno koristi i to, za-tim, prenosi na sledeõe generacije. To je bila osnova za obrazovnu fun-kciju åuma, koja se danas ispoçava na tri osnovna naøina:

– prouøavañe åumske flore (åumsko drveõe, åumske asocijacije,druge biçke);

– prouøavañe åumske faune (divçaø, insekti, itd.); – prouøavañe odnosa ÿive i neÿive prirode u åumama (odnos åuma,

ÿivotiña, atmosfere, zemçiåta i voda).Sticañe ovih vrsta znaña omoguõava øoveku da obezbedi mehanizme

kojima moÿe oøuvati opåte uslove za ÿivot i tako formira osnovu zatrajnu egzistenciju na planeti.

2. 2. Ostale socijalne funkcije

Ostale socijalne funkcije åuma su, takoæe, brojne i imaju razliøituulogu i znaøaj za druåtvenu zajednicu. Ipak, kao one osnovne mogu se iz-dvojiti sledeõe: opstanak (preÿivçavañe), demografska funkcija,

sportsko-rekreativna, zdravstveno-higijenska i estetska (grafikon 2).Åuma je oduvek bila prostor u kome je øovek mogao da naæe najrazno-

vrsniju hranu, kako biçnog tako i ÿivotiñskog porekla, otuda je ñegovokretañe u potrazi za hranom bilo usmereno, pre svega, ka åumi i ñenimsadrÿajima. Pored toga, u sluøaju neke opasnosti ili oseõaja da mu jeugroÿen ÿivot, kao i u sluøaju vremenskih neprilika, øovek je nalazioskloniåte u åumi. Kasnije, u sluøaju ratnih razaraña, åuma je na istinaøin sluÿila da se øovek sakrije i oseti bezbedno i sigurno u ñenom


5/14


okriçu. Tako je åuma vrlo øesto u istoriji bila pribeÿiåte, øime je

omoguõila opstanak i druåtveni razvoj øitavim narodima. Ta funkcijaåume je i za naå narod bila veoma znaøajna (Simeunoviõ D., 1957), jer jepredstavçala izvor raznovrsne hrane i sigurno utoøiåte od nasrtajaosvajaøa, a time oøuvala naciju i ñen opstanak do danaåñih dana.*

Grafikon 2. Ostale socijalne funkcije åuma Diagram 2. Other social forest functions

U savremenom svetu, sa izraÿenim industrijskim razvojem i visokimstepenom automatizacije u proizvodñi dobara i usluga, vråe se i krupnepromene u broju, sastavu i mestu boravka stanovnika. Takve demografskepromene su posebno izraÿene na relaciji selo-grad, a manifestuju seizraÿenim migrirañem stanovnika iz ruralnih predela u urbane sredi-ne, gde øesto ne mogu sebi da stvore kvalitetne uslove za ÿivot. Osnovniuzrok je nemoguõnost da se bavçeñem samo agrarnom proizvodñom obezbe-di takav obim prihoda da bi domaõinstvo moglo da ÿivi na nivou savreme-nih civilizacijskih tekovina (putevi, elektriøna energija, Internet, isl.). U tom smislu, åuma i ñene brojne funkcije mogu da utiøu na oprede-

çeñe da se stanovniåtvo zadrÿi u ruralnim predelima, øime bi se obez-bedio ravnomeran raspored stanovnika i smañio demografski pritisakna gradske sredine.

Uticaj åume na zdravçe je opåtepoznat, jer se u åumskom vazduhu na-lazi obiøno neåto viåa koncentracija kiseonika nego na otvorenom

* „Åuma je opevani zaåtitnik Srba za vreme robovaña. Åtitila jenarod, ali narod ñu nije“ (Miriõ M., 1939)


6/14


prostoru, åto pomaÿe kod oporavka posle preleÿanih bolesti vezanih za

rad pluõa i srca. Sa druge strane, åumski plodovi i biçe sadrÿe brojnematerije vezane za poboçåañe obavçaña brojnih funkcija çudskog orga-nizma, a ñihovo koriåõeñe utiøe na brÿi i kvalitetniji oporavak poslebolesti, ali i za preventivno delovañe da do oboçeña i ne doæe.

Kad je estetska funkcija åuma u pitañu, moÿe se reõi da je åumskipejsaÿ oduvek u øoveku izazivao oseõañe divçeña i zadovoçstva, åto semanifestuje time da je åuma øesto izvor inspiracije za mnogobrojnaumetniøka dela (likovna, muziøka, literaturna i dramska umetnost), alii uzimañem åume kao vaÿnog objekta u okviru nekih umetniøkih dela(posebno izraÿeno u literaturi i likovnoj umetnosti).

3. VALORIZOVAÑE SOCIJALNIH FUNKCIJA ÅUMA

Valorizovañe socijalnih funkcija åuma je kompleksan posao, skop-øan sa razliøitim teåkoõama metodoloåke i praktiøne prirode. Ako seposmatra ukupna vrednost åume i struktura takve vrednosti, vidçivo jeda su mnoge od ñih socijalnog karaktera i da u znaøajnoj meri usloÿñava- ju naåa shvataña tako posmatrane vrednosti åume. Izmeæu ostalog, tufiguriraju i sledeõe vrednosti (A l v a r e z M., F i e l d D. B., 2000/b):

altruistiøka, kulturna i simboliøka, moralna, religiozna, nauøna, za-tim vrednost sa aspekta nacionalne istorije, vrednost sa aspekta izgrad-ñe karaktera liønosti, vrednost sa aspekta kvaliteta ÿivota, itd. Takvevrednosti je veoma teåko meriti istim merilima, a posebno je to teåko

Grafikon 3. Trÿiåna valorizacija

Diagram 3. Market valorisation


7/14


iskazati finansijski, u novøanom iznosu. Meæutim, ipak je potrebno uøi-

niti pokuåaj i da se na takav naøin iskaÿe vrednost ovih funkcija, øak iako se radi o iskazivañu samo jednog dela vrednosti i obuhvatañu samonekih iz celog kompleksa socijalnih funkcija åuma, koje mogu (makar iposredno) da se podvrgnu takvom naøinu vrednovaña.

Kao osnovne naøini valorizacije socijalnih funkcija åuma mogu seizdvojiti: valorizacija na trÿiåtu i valorizacija izvan trÿiåta.

3. 1. Trÿiåna valorizacija

Trÿiåno valorizovañe moÿe imati dva svoja pojavna oblika, tj. na-stupa na trÿiåtu. Tako se mogu identifikovati direktan (neposredan) iposredan (indirektan) nastup na trÿiåtu.

Kada se govori o neposrednom nastupu na trÿiåtu najøeåõe se mislina sport i rekreaciju (splavareñe, skijañe, planinareñe). U tu svrhu po-stoje posebni programi u okviru pojedinih planinskih centara kojima sepromoviåe i ovaj vid turizma (splavareñe na Tari, koja je posebna turi-stiøka atrakcija, skijañe na Kopaoniku ili planinareñe na Zlatiboru,Homoçskim planinama, Staroj planini, Goliji ili Zlataru). U okvirudirektne trÿiåne valorizacije nalaze se joå i centri za oporavak, vidi-kovci, nacionalni parkovi i rezervati prirode (Fruåka Gora, Staraplanina), gde se usluge mogu naplatiti.

Posredan nastup na trÿiåtu se manifestuje ukçuøivañem proceñe-ne vrednosti ovih funkcija u usluge vezane za turizam, obrazovañe iumetnost. U okviru turistiøke ponude mnogih agencija nalaze se: sport-sko rekreativni turizam (Øigota, Zlatibor, i sl.), zdravstveni turizam

Grafikon 4. Netrÿiåna valorizacija

Diagram 4. Non-market valorisation


8/14


(bañe, leøiliåta, i sl.), obilasci manastira, hramova i istorijskih spo-

menika, koji su naroøito atraktivni za goste iz inostranstva, koji ÿeleda upoznaju bliÿe naåu kulturu. Sa druge strane, organizuju se kolonijeumetnika u Kañiÿi i Vrñaøkoj bañi (pesnici i slikari), kao i obrazov-ne kolonije u prirodi za sredñoåkolce i osnovce (Petnica kod Vaçeva).Pored toga, posredan nastup na trÿiåtu moÿe se ostvariti i uz komerci- jalnu proizvodñu i plasman nekih robnih proizvoda kao åto su drvo,gçive, lekovito biçe i sl.

3. 2. Valorizacija izvan trÿiåta

Netrÿiåna valorizacija obuhvata direktno finansirañe i podsti-cajne mere. Direktno finansirañe obuhvata buœetska sredstva, namenskasredstva i donacije, koje najøeåõe potiøu iz drÿava ølanica Evropske

Unije, kao pomoõ naåoj drÿavi u sektoru åumarstva (Nemaøka, Finska,Norveåka). Podsticajne mere se javçaju u obliku kredita koje drÿavausmerava ka sektoru åumarstva, sektoru ÿivotne sredine i drugim sekto-rima koji doprinose razvoju socijalnih funkcija åuma. Ove mere su, naj-øeåõe, veoma stimulativne za sektor åumarstva.

3. 3. Faktori valorizacije

Faktori valorizacije socijalnih funkcija åuma su meæusobno pove-zani (postoji interakcija u delovañu) i mogu imati trÿiåni i netrÿiå-ni karakter. Faktori valorizacije koji imaju trÿiåni karakter su: sta-

ñe åuma, poznavañe staña åuma i moguõnosti ñegovih promena, nivoekonomskog razvoja druåtva i razvijenost trÿiåta ovih funkcija åuma.Kao faktori netrÿiånog karaktera izdvajaju se sledeõi: istorijsko na-

Grafikon 5. Faktori valorizacije socijalnih funkcija åuma

Diagram 5. Factors of valorisation of social forest functions


9/14


sleæe i tradicija, dostignuti stepen opåte kulture, etike i duhovnosti,

proseøan nivo obrazovaña i shvatañe potreba i znaøaja ovih funkcija.Socijalnim funkcijama åuma u naåoj zemçi se joå ne pridaje vaÿ-

nost kakvu one zasluÿuju, jer se znaøaj åuma i oøuvaña ÿivotne sredinene shvataju ozbiçno, u onoj meri kako je to u zapadnoevropskim zemçama,Skandinaviji i sl. Najboçi primer za to je masovno obeåumçavañe u Sr-biji, koje za posledicu imaju predele, koji ne zadovoçavaju viåe ni estet-sku ni proizvodnu funkciju. Na osnovu reøenog, moÿe se zakçuøiti da sefaktori valorizacije nalaze u meæusobnom odnosu tzv. „cikliøne zavi-snosti“, odnosno da proistiøu i zavise jedni od drugih.

4. PROCENA ZNAØAJA I RANGIRAÑE SOCIJALNIHFUNKCIJA ÅUMA

Znaøaj socijalnih funkcija åuma za øoveka vezuje se za odreæeno vre-me i za odreæeni prostor, a praktiøno zavisi od toga u kojoj meri je øove-ku neka od ñih potrebna. Meæutim, kako su øoveku potrebne sve socijalnefunkcije åuma, a ona ih ne moÿe u isto vreme i na istom mestu obezbedi-ti u ÿeçenoj formi i koliøini, potrebno je proceniti ñihov znaøaj i iz-vråiti rangirañe prema znaøaju, da bi na osnovu toga bio moguõ raciona-lan izbor u ñihovom koriåõeñu. Polazi se od pretpostavke da õe oprede-çivañe pri koriåõeñu biti usmereno ka onim funkcijama koje u datomvremenu i prostoru zadovoçavaju one najznaøajnije i najurgentnije çud-ske potrebe.

Postoji viåe metoda za procenu znaøaja socijalnih funkcija åuma,koje takvu procenu obavçaju sa razliøitih aspekata. Tako se one mogu po-deliti u tri osnovne grupe metoda - teoretske, ekonomske i empirijske

(grafikon 6).

4. 1. Teorijske metode

Teorijske metode odraÿavaju duhovni i intelektualni odnos premaovim funkcijama åuma i øine na odreæeni naøin filozofski stav øovekau odnosu na åumu. U okviru ove grupe metoda mogu se izdvojiti tri osnov-ne metode: emotivna, saznajna i etiøko-moralna.

Emotivna metoda znaøaj odreæuje na bazi intenziteta emocija koje seformiraju u kontaktu (øulnom - fiziøki, vizuelni i zvuøni kontakt ilipomoõu mirisa i ukusa) øoveka sa åumom. Ovaj naøin je veoma nepouzdansa aspekta objektivnosti, jer se reakcije emotivnog karaktera veoma raz-likuju od liønosti do liønosti. Velika subjektivnost ovog naøina proce-ne znaøaja socijalnih funkcija åuma øini ga neupotrebçivim sa aspekta

nekog uopåtavaña i generalizacije, ali se veoma uspeåno moÿe koristi-ti kao dopunska metoda u sluøajevima kada neke objektivnije metode dajuiste ili veoma bliske rezultate, zatim kada se proceñuje iskçuøivo emo-tivni aspekt odnosa øoveka i åume ili kada se procena vråi samo saaspekta pojedinca.

Metoda zasnovana na teorijskim znañima i praktiønim iskustvima oodnosu øoveka i åume, daje relativno objektivne rezultate, jer je zasnova-na na nauøno dokazanim øiñenicama koje su proverene u praksi. Takvi re-


10/14


zultati se mogu uporeæivati i rangirati, pa je preporuka da se ona kori-

sti kad god je potrebno izvråiti procenu i rangirañe koje ima vaÿnostza veõu populaciju stanovnika (druåtvo u celini). Meæutim, ona ima ne-dostatak jer polazi samo od øiñenica koje mogu detektovati, prouøiti iobjasniti, a neke od socijalnih funkcija åuma, kao åto su umetniøka ireligijska, koje u svojoj biti imaju znaøajan udeo iracionalnog, teåko semogu na takav naøin vrednovati i rangirati.

Metoda koja se zasniva na etici i moralu vrednuje socijalne funkcijeåuma sa aspekta etiøkih i moralnih normi druåtva koje te procene vråiili za øije potrebe se vråe. Osnovna prednost ove metode je u tome åtopromoviåe etiøke i moralne norme i veõi znaøaj i rang daje onim socijalnim funkcijama åuma koje su viåe u skladu sa etikom i moralom druå-tva koje ih koristi. Nedostatak je u tome åto dobijeni rezultati vaÿe sa-mo za dato druåtvo, gde vaÿe ñegove etiøke i moralne norme. Poåto se

çudske zajednice jako razlikuju u etiøkim i moralnim principima na kojima se zasnivaju, dobijeni rezultati se ne mogu odnositi na sva druåtva unaøelu.

4. 2. Ekonomske metode

Ekonomske metode pripadaju grupi metoda kod kojih se polazi od togada se uÿivañe usluga nekih od socijalnih funkcija åuma moÿe reguli-sati preko trÿiånog mehanizma. U tom smislu, mogu se identifikovatidve osnovne metode: troåkovna i trÿiåna.

Prva se zasniva na tome da se ulagaña u podizañe, negu i zaåtitu åu-ma sa ciçem ostvareña neke od socijalnih funkcija åuma mogu uzeti kaoosnova za procenu znaøaja i rangirañe. Tako bi veõi troåkovi podizaña,nege i zaåtite åuma bili vezani za veõi znaøaj i viåi rang takve fun-

kcije zbog koje se ceo proces i pokreõe. Ova metoda ima prednost åto di-rektno odraÿava spremnost øoveka da uloÿi odreæeni rad i angaÿujeodreæena sredstva da bi doåao do moguõnosti koriåõeña neke od socijal-nih funkcija åuma, a veliøina naøiñenih troåkova je proporcionalnapotrebi, odnosno znaøaju, takve funkcije åume. Takoæe, troåkovi su mer-çiv parametar i rezultati su relativno objektivni (naravno, ako se radio procenama na bazi proseønih druåtvenih troåkova proizvodñe, a netroåkova individualnog åumskog gazdinstva). Nedostatak je u tome åto je teåko derivirati proseøne druåtvene troåkove proizvodñe, jer õenajøeåõe biti na raspolagañu podaci o individualnim troåkovima poje-dinaønih åumskih gazdinstava. Kako su åume kojima ona gazduju veomarazliøite po sastavu, strukturi i kvalitetu, veoma je teåko izvråitibilo kakvo uproseøavañe i objektivizaciju, pa zato ovaj naøin procene

znaøaja i rangiraña socijalnih funkcija åuma treba dosta oprezno pri-meñivati.

Druga metoda polazi od øiñenice da se proces stvaraña i uÿivaña unekim socijalnim funkcijama åuma moÿe odvijati na trÿiåtu. Drugimreøima, trÿiåte obezbeæuje ko, koliko i kada moÿe koristiti neku soci- jalnu funkciju åuma, koja õe se proizvoditi u onoj meri u kojoj je trÿiå-te spremno da je apsorbuje. To praktiøno znaøi da znaøaj neke socijalnefunkcije åuma odreæuje cena na trÿiåtu, koja odraÿava spremnost po-


11/14


troåaøa da se za neåto åto je jako potrebno viåe i plati. Ova metoda jeneåto objektivnija od prethodne, jer ne polazi od troåkova proizvodñeveõ od proseøne trÿiåne cene, kao znatno objektivnijeg parametra.

Osnovni nedostatak je u tome åto za neke socijalne funkcije åuma postoji trÿiåte (a time i motiv za ulagañe u proizvodñu), a za neke ne postoji(pa nema ni motiva za ulagañe u proizvodñu), øime je onemoguõeno vred-novañe i rangirañe svih socijalnih funkcija åuma na ovaj naøin. To jeujedno i nedostatak cele ove grupe metoda, åto ograniøava ñihovu prime-nu samo na kompleks onih funkcija za koje postoji trÿiåte.

4.3. Empirijske metode

Empirijske metode procene se zasnivaju na identifikovañu promenakvantiteta i kvaliteta potreba vezanih za socijalne funkcije åuma, sa jedne strane, i moguõnosti ñihovog zadovoçeña, sa druge, i na osnovu togaodreæivañe ñihovog znaøaja i ranga. Takva procena se moÿe zasnivati nakvantificirañu u naturalnom obliku, na osnovu indirektne numeriøke

procene i na osnovu deskriptivnog iskaza (opisno).Kvantificirañe u naturalnom obliku podrazumeva da se koliøina

neke socijalne funkcije åuma ili potrebe za ñom moÿe izmeriti i nume-riøki iskazati. Dobro je to åto se tako procena vråi objektivno (mere-ñem) i åto se mogu obuhvatiti kako potrebe za datom funkcijom tako iñen postojeõi nivo koji åume u datom momentu (opaÿaña, mereña) pru-ÿaju. Nedostatak je u tome åto sam kvantitet øesto ne ukazuje mnogo naznaøaj takve funkcije, pa se rezultati moraju dopuniti nekom alterna-

Grafikon 6. Metode za procenu znaøaja i rangirañe socijalnih funkcija åuma

Diagram 6. Methods for the assessment of the significance and ranking of social forest functions


12/14


tivnom metodom, u zavisnosti od vrste funkcije i svrhe procene. Takoæe,

rezultati u velikoj meri zavise i od vremena kada se i kako samo mereñevråi, pa je teåko uporediti dobijene rezultate sa nekim prethodnim me-reñima i izvråiti neka uopåtavaña (ako su potrebna).

Indirektne numeriøke procene i rangirañe zasnivaju se na tome dase stepen zadovoçeña za nekom socijalnom funkcijom åuma deli u odgo-varajuõe bodovne rangove (Vyskot I., 2000), a zatim se na osnovu anketeizvråi individualno bodovañe, da bi se tako dobijeni rezultati stati-stiøki uproseøili i time objektivizirali. Dobra strana je u tome åto seto moÿe uøiniti sa skoro svim funkcijama åume, a dobijeni rezultati semogu bez problema uporeæivati i rangirati. Nedostatak je u tome åtotakve procene bitno zavise od liønosti koje saøiñava raspone rangova(bodovne raspone), pa je postupak optereõen subjektivnim faktorima (ni-vo znaña, razumevaña uloge odreæenih socijalnih funkcija åuma, sposob-

nost sastavçaña kvalitetnog upitnika i numeriøkog iskazivaña i tum-øeña rangova). Takoæe, velika je vaÿnost i strukture same populacijeispitanika koji uøestvuju u anketi, åto, takoæe, utiøe na objektivnostdobijenih procena i pouzdanost kod ñihove generalizacije.

Deskriptivni metod se zasniva na opisnom iskazivañu znaøaja socijalnih funkcija åuma. To omoguõava boçe razumevañe ñihove uloge u od-nosima koji vladaju izmeæu øoveka i åume, ali ne omoguõava preciznorangirañe i objektivnu procenu znaøaja. Zato se obiøno koriste priobrazlagañu i davañu dopunskih argumenata kod veõ odreæenih nivoa zna-øaja (rangova) prema nekoj drugoj metodi.

5. ZAKÇUØAK

Na osnovu izloÿene strukture socijalnih funkcija åuma, prikaza na-øina ñihovog vrednovaña i izlagaña metoda za procenu ñihovog znaøajai rangirañe moÿe se zakçuøiti sledeõe:

– postoji jako veliki broj socijalnih funkcija åume, koje øine jedanveoma sloÿen sistem;

– vrednosno iskazivañe tih funkcija je jako teåko, poåto za velikibroj takvih funkcija åuma nema trÿiåta, pa se moraju primeñivati in-direktne metode, øime se smañuje objektivnost dobijenih rezultata;

– znaøaj takvih funkcija za øoveka se, takoæe, veoma teåko proceñu- je, jer taj postupak remete brojni problemi teorijskog, socijalnog i eko-nomskog karaktera, koji znaøajno utiøu na taønost i objektivnost izraæe-nih procena;

– postoji evidentna potreba da se i pored svih teåkoõa metodoloåke

i praktiøne prirode ipak procene vrednost i znaøaj ovih funkcija åumai izvråi ñihovo rangirañe na åto objektivniji naøin i, po moguõstvu,numeriøki iskaÿe.

Preciznije definisañe socijalnih funkcija åuma i iznalaÿeñeadekvatnog naøina procene ñihovog znaøaja i rangiraña, moÿe boçe daodslika çudske potrebe u odnosu na åumske resurse i ukaÿe na priori-tete u zadovoçavañu tih potreba, ali, isto tako, i potpunijem i sveobuh-vatnijem iskazivañu vrednosti samih åuma.


13/14


Ukazivañe na sve probleme i teåkoõe u vezi sa vrednovañem, proce-

nom znaøaja i rangirañem socijalnih funkcija åuma, ne treba da odvraõaod tog posla. Naprotiv, treba da motiviåe na veõe angaÿovañe na stica-ñu potrebnih znaña radi usavråavaña postojeõih i iznalaÿeña novihmetoda da bi se taj posao u buduõnosti åto kvalitetnije obavio. Samo ta-ko mogu da se shvate socijalne funkcije åuma i uklape u sistem odnosa øo-veka i åume, øime bi se obezbedio veõi stepen primene principa odrÿi-vog razvoja pri koriåõeñu åumskih resursa.

LITERATURA

Alva rez M. , F i e ld D. B. (2000/a): A Review of the Methodologies Applied in Forest Eco-

system Management to Estimate Natural Resources Values, Seminar on „Valuation of Forest Goods and Services“, Forestry and Game Management Research Institute „Jiloviåtì-Strnady“, Opocno (101-115)

Al va re z M., Fi el d D. B. (2000/b): Forest Values - Literature Review, Seminar on „Valua-tion of Forest Goods and Services“, Forestry and Game Management Research Institute„Jiloviåtì-Strnady“, Opocno (87-100)

Ba dem li ji õ J. (1904): Znaøaj åuma u proålosti i sadaåñosti, Åtamparija „Dosi-tej Obradoviõ“, Beograd

Be rr en s R. P. (1993): The Safe Minimum Standard Approach: An Alternative to Measuring Non-Use Values for Environmental Assets?, „Forestry, Economics and the Environment“,Edited by Adamowicz W. L., Boxall P. C., Luckert M. K., Phillips W. E. and White W. A.,CAB International, Wallingford (195-211)

Van der Lubbe M. (2000): The Art of Forest Valuation - Methods to Value Goods and Ser-vices… and What else?, Seminar on „Valuation of Forest Goods and Services“, Forestryand Game Management Research Institute „Jiloviåtì-Strnady“, Opocno (82-85)

Vy sko t I. (2000): Ecosystem Approach, Quantification and Evaluation of Functions of Fore-sts, Seminar on „Valuation of Forest Goods and Services“, Forestry and Game Manage-ment Research Institute „Jiloviåtì-Strnady“, Opocno (66-72)

(2000): Ekonomski aspekti vrednovaña i zaåtite prirodnog kapitala, Ministar-stvo zaåtite ÿivotne sredine Republike Srbije - Institut ekonomskih nauka,Beograd

Je ki õ J. (1928): Prilozi za istoriju åumarstva u Srbiji, Åtamparija Davidoviõ,Pavloviõa i druga, Beograd

Knet sch J. L., Da vi s R. K. (1993): Comparisons of Methods for Recreation Evaluation,„Economics of the environment“, Selected readings, Edited by Dorfman R. & Dorfman N.,W. W. Norton & Company, New York - London (336-353)

Lan de fel d J. S . , Se ski n E. P. (1993): The Economic Value of Life: Linking Theory toPractice, „Economics of the environment“, Selected readings, Edited by Dorfman R. &Dorfman N., W. W. Norton & Company, New York - London (377-387)

Lo o mi s J. B. (1993): Measuring General Public Preservation Values for Forest Resources: Evidence from Contigent Valuating Surveys, „Forestry, Economics and the Environment“,Edited by Adamowicz W. L., Boxall P. C., Luckert M. K., Phillips W. E. and White W. A.,CAB International, Wallingford (91-102)

Kramer L . A. , Mer ce r E . , Shar ma N. (1993): Valuating tropical Rainforest ProtectionUsing the Contingent Valuation Method , „Forestry, Economics and the Environment“,


14/14


Edited by Adamowicz W. L., Boxall P. C., Luckert M. K., Phillips W. E. and White W. A.,

CAB International, Wallingford (181-194)Ma se r C. (1994): Sustainable Forestry - Philosophy, Science and Economics, St. Lucie Press,

Boca Raton

Me da re vi õ M. (1991): Funkcije åuma i ñihovo obezbeæivañe pri planirañu gazdo-

vaña åumama, doktorska disertacija u rukopisu, Åumarski fakultet Univerzi-

teta u Beogradu, Beograd

Mi ri õ M. (1939): Ekonomski razvoj u Srbiji, doktorska disertacija (odbrañena na

Visokoj ekonomsko-komercijalnoj åkoli u Zagrebu), Zadruÿna åtamparija,

Zagreb (136)

Ran ko vi õ N. (1996): Ekonomika åumarstva, Åumarski fakultet Univerziteta u

Beogradu, Beograd

Se já k J. (2000): Economic Valuation of Environmental Functions of a Territory, Seminar on

„Valuation of Forest Goods and Services“, Forestry and Game Management Research Insti-tute „Jiloviåtì-Strnady“, Opocno (62-65)

Si me u no viõ D. (1957): Uzroci nestajaña åuma u Srbiji u XIX veku, doktorska

disertacija, Grafiøko preduzeõe „Branko Æonoviõ“, Beograd

Si me u no viõ D. (1987): Srbija - istorija åumarstva, Åumarska enciklopedija, tom

III, Jugoslovenski leksikografski zavod, Zagreb

Ur ba nov ski A. (1956): Uloga åume u prirodnom i kulturnom ÿivotu naroda,

„Åume i åumarstvo Srbije“ - Ciklus predavaña odrÿanih na Kolarøevom Narod-

nom Univerzitetu, Beograd

Åi åák L. (2000): Problems of Valuation of Non-market Forest SERVICES in the Czech Republic, Seminar on „Valuation of Forest Goods and Services“, Forestry and Game Mana-gement Research Institute „Jiloviåtì-Strnady“, Opocno (40-47)

STRUCTURE AND VALORIZATION OF SOCIAL FUNCTIONS OF THE FORESTS

Nenad Rankoviõ Çiçana Keøa

S ummary

Social aspects of forestry are important factors of forestry utilisation and silviculture. Thereforethey have great influence on forest sustainability. The social functions of the forests are numerous,therefore they should be systematized and ranked. That is important because of their better analysisand high-quality implementation of the principles of sustainable development in forestry. Social fun-ctions of the forests can be divided into cultural and other functions. Cultural functions of the forests

include: historical, religious, artistic, and educational functions, and their appearance is connected tohuman personality, knowledge, morals, etc. Other functions of the forests include: survival, demo-graphic function, sport, recreation, health care, aesthetic function. Social functions of the forests canbe valorised in the market or out of it. In the market, they can be valorised through sport, recreation,recovery centers, visit to the national parks, etc. Indirect appearance in the market is shown throughtourism, education and art. Valorisation out of the market includes direct subsidizing and subventionsin the forestry and environmental protection. The factors of the social functions valorisation in fore-stry depend on: forest conditions, level of economic development of the society, development of themarket of these functions, historical heritage, etc. Methods of estimation of the importance and ran-king of social functions can be: empirical, theoretical and economic.

socijalne funkcije suma

Documents