7

บทท 2

แนวคด ทฤษฎ และวรรณกรรมทเกยวของ

กรอบแนวคด ทฤษฎ และวรรณกรรมทเกยวของกบงานศกษาเรอง “ความเปนปกแผนทางสงคม” ประกอบดวย

1. แนวคด “ความเปนปกแผนทางสงคม” (Social Solidarity) 2. ภมหลงทางสงคม (Social background) ทเกยวของ

2.1 แนวคด “ความเปนปกแผน” (Solidarity) ความผกพนของปจเจกบคคลในสงคมทตางฝายตางกมตอกนและกนนนเปรยบเหมอนเปนแรงยดเหนยวระหวางปจเจกบคคลในสงคมหรอการน าปจเจกบคคลรวมเขาดวยกนเปนสงคม เพราะสมาชกในสงคมแตละคนมต าแหนงทางโครงสรางทางสงคม รวมถงมการเรยนรวฒนธรรมรวมกน ซงทงตวโครงสรางทางสงคมและวฒนธรรมเปนสงผกมดสมาชกในสงคมไวดวยกน การกระท าของสมาชกในสงคมจงไมใชการกระท าในฐานปจเจกบคคล แตเปนการกระท าในฐานสมาชกของกลมทางสงคม ซงนกสงคมวทยาอยาง Durkheim เรยกค าอธบายดงกลาวดวยค าสน ๆ วา “ความเปนปกแผน” (solidarity) จดเรมตนของการมองความเปนปกแผน (solidarity) ทางสงคมวทยาไดกอรปขนจากความคดของ Auguste Comte , Herbert Spencer และ Ferdinand Tonnies ทพยายามจะคนหาค าตอบวา สงคมมลกษณะเฉพาะทเปนตวของตวเอง และเปนเอกภาพ (unity) ภายใตความหลากหลายและความแตกตางของปจเจกบคคลไดอยางไร (Landecker 1951 : 332 อางถงใน สามชาย ศรสนต 2541 : 13 – 14) Auguste Comte คอ ผ ทวางรากฐานการวเคราะหแบบการเปรยบเทยบสงคมกบอนทรย (organism) ซงมอทธพลมาจากทฤษฎววฒนาการ (evolutional theory) ของ Darwin (Rizer 1992 : 42) โดย Comte มองวาความสมพนธทางสงคมเปน กฎวาดวยเรองการกระท าและการโตตอบ (Laws of action and reaction) คอ ระเบยบสงคมท าใหเกดความกลมกลนและกาวหนา สงคมจะตองววฒนาการเปลยนไปสสภาพทดกวาเดมในโครงสรางทด ารงอย Comte แบงการศกษาการจดระเบยบทางสงคม ออกเปนสองภาค คอ ภาค “สงคมสถต” (social statics) เปน แงมมตาง ๆ ของชวตทางสงคมทเกยวของกบระเบยบ และเสถยรภาพ และทท าใหสงคมมเอกภาพและธ ารงอยไดโดยตลอดรอดฝง และ ภาค “พลวตทางสงคม” (social dynamics) เปน

8

แงมมตาง ๆ ของชวตทางสงคมทเกยวของกบการเปลยนแปลงทางสงคมและทเ ปนตวจดแบบใหกบพฒนาการดานสถาบนสงคม (พงษสวสด สวสดพงษ 2547 : 16) ฉะนนการศกษาสงคมสถตจงเปนการศกษาความสมดลของความสมพนธรวมกนของสวนประกอบตาง ๆ ภายในความสมพนธทางสงคมทงหมด ความสมดลทวานกคอ ความกลมกลนทเกดขนระหวางความสมพนธในสวนตาง ๆ ของสงคม ซงสงคมจะตองพยายามด ารง รกษาความกลมกลนนไว หากสงคมไมสามารถรกษาความสมดลนได สงคมจะตองเผชญกบสภาพสงคมทวนวาย และระดบความวนวายจะสมพนธกบระดบทสงคมเสยสมดลได Comte มความคดวาสงทยดเหนยวความสมดลความสมพนธทางสงคมไวนน คอ ภาษา แหลงเกบรกษาความคดของคนรนกอนทจะเชอมโยงคนรนกอนกบคนรนปจจบน และ ศาสนา ทท าใหสงคมเกดหลกการทจะด ารงอยไดอยางมเอกภาพ (unifying principle) Comte เหนวา ภาษาเปนสงทท าใหผคนในสงคมมความเปนปกแผน (solidarity) และความเหนพองตองกน (consensus) ขณะทศาสนาเปนสงทจะผนกผคนในสงคมเขาดวยกน เนองจากศาสนาท าใหสงคมมระบบความเชอ คานยม บรรทดฐานของสมาชกในสงคมเปนไปในทศเดยวกน นอกเหนอจากภาษาและศาสนา การแบงงานกนท าเปนอกสงหนงทเชอมโยงสมาชกภายในสงคมเขาดวยกน การแบงงานกนท าถอเปนการกระจายลกษณะอาชพใหมความแตกตาง ผลของการแบงงานกนท ายงท าใหสงคมเกด การขยายตวมความซบซอนมากขน และในความแตกตางกนน Comte เชอวา สงนท าใหสมาชกในสงคมตองสมพนธเกยวของซงกนและกน เนองจากความแตกตางของงานทท า สรางความรสกวาตองพงพาผ อนในแตละบคคล ถอเปนการสรางความเปนปกแผนของมนษย ระบบสงคมทประกอบไปดวย ภาษา ศาสนา และ การแบงงานกนท า ตางมความเชอมโยงระหวางกน ความส าคญของทงสามสงนคอ ภาษา ศาสนา และการแบงงานกนตองไดรบการเชอมโยงโดยธรรมชาตของมน เขากบสภาพทสอดคลองกนของการพฒนาแบบบรณาการของมนษยชาต (นฤจร อทธจระจรส 2547 : 28 – 32) การอธบายลกษณะการยดเหนยวทางสงคม Comte คอ การมองความเปลยนแปลงควบคไปกบการจดระเบยบทางสงคม (Social Organization) รวมถงระเบยบทางสงคม (social Order) อกดวย ซงการคดเชนนของ Comte เปนสงทมอทธพลตอ Emile Durkheim อยางยง

9

ส าหรบ Herbert Spencer อธบาย การยดเหนยวทางสงคมของสมาชกในสงคมผาน การเปลยนแปลงของลกษณะววฒนาการทางโครงสรางสงคมและสถาบนทางสงคม ทเรมจากววฒนาการในลกษณะจากสงงาย ๆ มสวนรวมเหมอนกน (Homogeneity) ไปสลกษณะทซบซอน และแตกตางกนออกไป (Heterogeneity) Herbert Spencer มองวา การเจรญเตบโตของสงคมจ าเปนตองมววฒนาการในทางทเพมขนาด และ การหนาท ซงน าไปสความแตกตางและหลากหลายในโครงสรางทางสงคม ขณะเดยวกนสวนตาง ๆ ของสงคมยงคงตองพงพาอาศยและมความสมพนธเกยวของซงกนและกน สงทจะตามมาหลงการเปลยนแปลงในโครงสรางและหนาทของหนวยใด ๆ ทางสงคม คอ เมอสงคมมขนาดใหญขน ท าใหเกดสถาบนทางสงคมเพอท าหนาทตอบสนองความตองการทจ าเปน สงคมทมลกษณะซบซอนมากขน หมายความวา ขนาดของหนวยทางสงคมทใหญขนสงผลใหเกดการแบงแยกทมากขนดวยเชนกน (Rizer 1992 : 35 – 36 และ นฤจร อทธจระจรส 2547 : 185 – 186) Spencer ใชความตางกนในการจดระเบยบทางสงคมทเกดขนจากรปแบบตาง ๆ ของระเบยบในสงคมเปนพนฐานในการแบงสงคมออกเปนสองลกษณะ คอ สงคมทหาร (Militant Societies) กบ สงคมอตสาหกรรม (Industrial Societies) สงคมทหารเปนการรวมตวกนทางสงคมทเกดขนมาจากสภาวะตาง ๆ ทไมคอยจะมความแตกตางกนมากนก ในแงทสวนตาง ๆ จะม ความคลายคลงกน ทกสวนของสงคมสามารถตอบสนองความตองการทกอยางไดดวยตวเอง อยางเชน คนทกคนในสงคมจะเปนทงนกรบ นกลาสตว คนสรางบาน พรอม ๆ กนไปในขณะเดยวกน สวนสงคมอตสาหกรรมเปนการรวมตวกนทางสงคมทเกดขนจากสภาวะทม ความแตกตางกนมาก โดยทสวนตาง ๆ เหลานจะเรมมความแตกตางและแบงแยกกนมากขน เชน สงคมทมสถาบนทางสงคม มการแบงหนาททางสงคมในการรบผดชอบ อยาง นกปกครอง กษตรย พอคา และเมอสวนตาง ๆ เรมมความไมเหมอนกนกจะตองพงพาอาศยซงกนและกน การพงพาระหวางกนนจะสงผลใหเกดความเปนอนหนงอนเดยวกน (นฤจร อทธจระจรส 2547 : 187 – 192) Spencer เหนวากระบวนการของการเตบโต กคอ กระบวนการบรณาการรวมกนเขาเปนอนหนงอนเดยวกน และในการรวมกนเขาเปนอนหนงอนเดยวกนนอง ตองมการแบงแยกของโครงสรางและหนาทตาง ๆ เพมขนตามมาดวย เมอสวนตาง ๆ ของสงคมเรมมความไมเหมอนกน

10

การท าหนาทแทนกนและกนจงเปนไปไดยาก หรอ ไมสามารถแทนทกนไดเลย ท าใหสวนตาง ๆ ตองพงพาอาศยซงกนและกน ดงนนเมอการแบงแยกมมากกวาเดม การพงพาระหวางกนกจะเพมมากขนเชนกน และผลกคอมความเปนอนหนงอนเดยวกน ความสนใจของ Spencer จงอยท ลกษณะของกลมและโครงสรางตาง ๆทางสงคมมากกวาลกษณะของปจเจกบคคล และเรองการยดเหนยวหรอการไมยดเหนยวของกลมทางสงคม (นฤจร อทธจระจรส 2547 : 187 – 189 , 265) ผลจากการแยกแยะลกษณะของสงคมผานระดบชนของความสลบซบซอนของโครงสรางทางสงคม ยงโครงสรางทางสงคมมขนาดใหญแคไหนจะท าใหเกดการแบงแยกของหนวยยอย ๆ ภายในโครงสรางมากขนเทานน และหนวยยอยภายในโครงสรางทางสงคมเดยวตางกตองพงพงซงกนและกน ซงน ามาสการรวมเปนอนหนงอนเดยวกน ความคดเชนนของ Spencer ไดสงอทธพลตอความคดการแบงลกษณะสงคมของ Durkheim ทวา สงคมเคลอนทจาก ความเรยบงายไปสสงคมทสลบซบซอน และความเปนปกแผนทางสงคมจะเกดขนไดกดวย การประสานและพงพาซงกนและกนของบทบาททแตกตางกน สวน Ferdinand Tonnies (สมศกด ศรสนตสข 2550 : 83 - 84) อธบายถงลกษณะของความสมพนธระหวางปจเจกบคคลในชมชนแบบ Gemeinschaft และ แบบ Gesellschaft ความแตกตางของชมชนทง 2 แบบมาจากสมมตฐาน เจตนารมณ (Wills) ทแตกตางกน ซงสมมตฐานมดงน ความสมพนธทางสงคมเปนความปรารถนาซงเกดจากความตองการของปจเจกบคคล อยางไรกดการทปจเจกบคคลตองการคบคาสมาคมกบคนอนนนขนอยกบบคคลและสถานการณทบคคลนนเกยวของดวย โดยมเจตนารมณแบบธรรมชาต (Natural Will) และเจตนารมณแบบเหตผล (Rational Will) เปนตวก าหนดความเขาใจและความเปนอนหนง อนเดยวกนทางสงคม ส าหรบความสมพนธของปจเจกบคคลในชมชนแบบ Gemeinschaft จะมลกษณะคลายกบความสมพนธของคนในสงคมประเพณ เปนชมชนทมรากฐานมาจากสมพนธภาพระหวางบคคลและระหวางกลมไปสสงคม กลาวคอ คนจะมาอยรวมกนในชมชน รจกมกคนกน มการตดตอสมพนธกน มความส านกรวมกน (Aggregate of Consciousnesses) สมาชกแตละคนจะม ความผกพนกนอยางแนบแนน (Strangle Integrated) ฉนญาตพนอง ฐานะความเปนอยคลายคลงกน ยดถอจารตประเพณเปนกฎเกณฑส าคญของการท ากจกรรมตาง ๆ ภายในสงคม

11

สงคมเชนนบคคลในสงคมตางกมความรสกและความคดวาพวกเขาเปนสวนหนงของสงคม ซงความรสกและความคดจะเปนไปตามธรรมชาต และความรสกและความคดนจะคลอยตามกน เชน ความสมพนธทเกดขนในหมบาน หรอ ชมชนเลก ๆ ทชาวบานรจก มความสมพนธกนอยางลกซง สวนความสมพนธของปจเจกบคคลในชมชนแบบ Gesellschaft เปนความสมพนธทลกษณะแตกตางจากความสมพนธแบบ Gemeinscaft อยางมาก ชมชนแบบ Gesellshaft จะมลกษณะคลายกบความสมพนธของคนในสงคมสมยใหม หรอ สงคมแบบชาวเมอง ทผคนเขามาอาศยรวมกนอยมากขน ประชากรในสงคมเรมมความหนาแนนมากขน การประกอบอาชพม ความแตกตางหลากหลาย สบเนองจากการแบงงานกนท าเฉพาะดาน ความรสกและความคดทเปนธรรมชาตจะคอย ๆ ลดนอยลง จากการทสมาชกในสงคมมความหนาแนนมากขน จงม การแขงขนมาก ความคดและความรสกจะมลกษณะเปนเหตผล มการแลกเปลยนเพอผลประโยชนซงกนและกน มการใชกฎหมายหรอขอตกลงมาเปนสญญาทเปนทางการส าหรบควบคมความสมพนธของสมาชกในสงคม เชน ความคดของพอคา หรอ คนเมอง ความสมพนธทเกดขนจงเปนความสมพนธทางสงคมทมลกษณะไมเปนสวนบคคล ไมลกซง เปนความสมพนธแบบเปนทางการ จดเนนในการอธบายถงชมชน 2 ลกษณะน Tonnies ใหความส าคญตอ ความแตกแยกและการออกหางระหวางปจเจกบคคล อนเปนผลมาจากลกษณะโครงสรางสงคมและการจดระเบยบทางสงคม คอ ในชมชน Gemeinshchaft จะมความเปนอนหนงอนเดยวกน แมในบางครงจะเกดความขดแยงขนบางกตาม แตในชมชนแบบ Gesellschaft สงคมจะมลกษณะแตกแยกอยางชดเจน แมในบางครงจะมความเปนอนหนงอนเดยวกนบาง (พงษสวสด สวสดพงษ 2524 : 7 – 8) สงทพบในค าอธบายถงสมพนธทางสงคมในชมชนทง 2 แบบของ Ferdinand Tonnies คอ Tonnies เนนถงความคดและความรสกของบคคลในสงคม ซงประกอบไปดวย ความคดและความรสกทเปนธรรมชาตและเชงเหตผล จงท าใหเกดการแบงชมชนออกเปนสองลกษณะทอธบายความสมพนธทางสงคมแยกออกจากกนอยางชดเจน คอ ความสมพนธใน แบบ Gemeinschaft จะเปนความสมพนธแบบเพอนหรอเครอญาต ในขณะทความสมพนธใน

12

แบบ Gesellschaft เปนความสมพนธทเกยวของกบการแลกเปลยนตอบแทนและใชหลกเหตผล การแบงประเภทสงคมของ Tonnies ทถอเอาเจตนารมณเปนทตง ไดสงอทธพลมายงการแบงประเภทสงคมผานการแบงแยกแรงงานของ Durkheim ผลจากการสบทอดแนวความคดความสมพนธของสงคมจากนกสงคมวทยาทง 3 ทาน อยาง Auguste Comte , Herbert Spencer และ Ferdinand Tonnies ทมองวาสงคมทววฒนาการขนมา สามารถด ารงอยไดอยางเปนระบบระเบยบ เปนอนหนงอนเดยวกน และเกดความสมดลจากหนวยตาง ๆ ในสงคม เปนผลมาจาก การจดระเบยบทางสงคม จากฐานความคดเชนน Durkheim จงไดเสนอมมมองการแยกประเภทความสมพนธทางสงคมผานการสรางพนฐานแนวคดความเปนปกแผน (Solidarity) หรอความเปนอนหนงเดยวกนของสงคมเพออธบายถง การด ารงอยของสงคม จากสงคมมนษยทววฒนาการจากลกษณะทเรยบงายและไมมความแตกตางกนภายในสงคมสสงคมทมความสลบซบซอนและความแตกตางภายในสงคมอยางมากมาย การแบงแยกความแตกตางของสงคมน Durkheim มองวาเปนลกษณะ “การแบงแยกแรงงานในสงคม” (The Division of Labor in Society) ซงพนฐานความคดแนวคดนเปนทมาของแนวคด “ความเปนปกแผนทางสงคม ” (Social Solidarity) ทใชในการว เคราะหและอธบาย การเปลยนแปลงทางสงคม Durkheim ตงขอสนนษฐานในการศกษาความเปนปกแผนทางสงคมวา ความเปนปกแผนทางสงคมจะน าไปสประเดนทสมพนธกนหลายประการดวยกน คอ 1) ปจเจกบคคลเกดความรสกวาเปนสวนหนงของกลมไดอยางไร 2) ความปรารถนาและความตองการของ ปจเจกบคคลถกควบคมในลกษณะทท าใหสามารถเขามสวนรวมกบกลมไดอยางไร 3) กจกรรมตาง ๆ ของบคคลและของหนวยงานทางสงคมอน ๆ ประสานเชอมโยงและปรบเขาหากนและกนไดอยางไร ขอสนนษฐานเกยวกบความเปนปกแผนทางสงคมของ Durkheim ทกลาวมาทง 3 ขอ ไมเพยงใชในการอธบายแนวคดหลกอยางเรองการแบงแยกแรงงาน (The Division of Labor) เพยงเทานน แตยงเปนแนวทางทชวยอธบายงานชนตอ ๆ ไปของ Durkheim ไมวาจะเปน มโนธรรมรวม (the Collective Conscience) , รปแบบวทยาสงคม(Social Morphology) , ความเปนปกแผนแบบจกรกลและความเปนปกแผนแบบอนทรย (Mechanical and Organic

13

Solidarity) , การเปลยนแปลงทางสงคม (Social Change) , การหนาททางสงคม (Social Functions) และ พยาธวทยาสงคม (Social Pathology) (Turner 2007 : 280 และ พงษสวสด สวสดพงษ 2545 : 38 – 39) องคประกอบส าคญอยางหนงของความเปนปกแผนทางสงคม คอ ขอบเขตทสมาชกตาง ๆ ไดกระท าระหวางกน อยาง การเปนครอบครวเดยวกนจะท าใหสมาชกของครอบครวมแบบแผนของกจกรรมทคลายคลงและสอดคลองกนเปนตวผกพนสมาชกในครอบครวไดดวยกน หรอ ในเ รองของการท าหนา ท ท เ กดจากการแบงแยกแรงงาน แมงานจะถกแบงแยกตาม ความเฉพาะเจาะจงของหนาท แตงานเหลานนตางกท าหนาทเสรมซงกนและกนจงสงผลใหบคคลทท างานเหลานนไดท างานเปนกลมและผกพนตอกน สงทสมพนธกบความถของการกระท าระหวางกนอยางมแบบแผนคอ ตววดความเปนอนหนงอนเดยวกนของคานยม ซงกคอการมสวนรวมในคานยมและความเชอของสมาชกทงหลายในชมชนทมความเหนพองตองกนในระดบสง จะมความเบยงเบนทางพฤตกรรมนอยกวากลมทมความเหนพองตองกนในระดบทต า (นฤจร อทธจระจรส 2547 : 187 – 189 , 266) Durkheim ไดแยกความยดมนผกพนของสงคมออกเปนเชงจกรกลและเชงอนทรย ท าใหเกดสงคมทอธบายผานพนฐานรปแบบของความเปนปกแผนทางสงคมออกเปน 2 รปแบบ คอ “ความเปนปกแผนเชงจกรกล” (Mechanical Solidarity) และ “ความเปนปกแผนเชงอนทรย (Organic Solidarity)” Durkheim ใชค าวา “เชงจกรกล” เพอแสดงใหเหนภาพลกษณของ สงคมในฐานะของเรอนราง ซงเปนผลมาจากการเชอมโยงองคประกอบทเหมอนกนทงหลายเขาเปนอนหนงอนเดยวกน ทกสวนของสงคมด าเนนไปอยางสอดคลองสมพนธกน เชนเดยวกบเครองจกร สวน ค าวา “เชงอนทรย” เพอเทยบเคยงกบอนทรยทแสดงใหเหนวา สงคมมความสามารถในการด าเนนการอยางราบรนไดมากขนตราบเทาทองคประกอบแตละสวนด าเนนการอยางเปนเอกเทศจากกนมากข น โดยทสงคมแตละประเภทอาศยหลกการ บรณาการทางสงคมทแตกตางกน , ระบบสญลกษณทแตกตางกน , แบบแผนความสมพนธระหวางโครงสรางทางสงคม และ โครงสรางทางสญลกษณทแตกตางกน ความเปนปกแผน ทางสงคมทง 2 แบบ Durkheim ไดอธบายผานสงคมขนบประเพณและสงคมสมยใหม แลวยงเปนขอเสนอทางทฤษฎเ กยวกบรปแบบบรณาการทางสงคมทก าลงเปลยนแปลง

14

ควบคไปกบการเพมการจ าแนกแตกตางของโครงสรางสงคมอกดวย (Turner 2007 : 283 และ พงษสวสด สวสดพงษ 2545 : 38 , 42)

ความเปนปกแผนเชงจกรกล (Mechanical Solidarity) ความเปนปกแผนเชงจกรกล (Mechanical Solidarity) เปนสงคมทมรปแบบงายและไมมการจ าแนกแตกตาง สมาชกในสงคมจะยดมนในขนบธรรมเนยมประเพณอยางเครงครด เพราะสงคมมมโนธรรมรวม (Collective Conscience) เปนรากฐานทแขงแรง ในการท าหนาทควบคมและดแลความคดและการกระท าของปจเจกบคคลทอยภายใตหนวยโครงสรางท คลายคลงกน มโนธรรมรวมของ Durkheim ทกลาวถงประกอบ 4 ตวแปรหลก คอ ระบบวฒนธรรมในปรมาณ , ความเขมขน และ ลกษณะช เฉพาะ ทสง รวมถง เน อหาของศาสนาและ สงศกดสทธ ประมวลกฎหมายท Durkheim ถอวาเปนตวชวดเชงประจกษทดทสดของ ความเปนปกแผน คอ การใหความส าคญในเรองการควบคมและการลงโทษ โดยอธบายวา การทตองเนนการลงโทษเพราะวา เปนอาชญากรรมทกระท าตอสมาชกทกคนของสงคมและ ตอพระเจา ฉะนนกฎหมายในสงคมลกษณะนจะท าหนาทควบคมและลงโทษสมาชกท กระท าผด ซงภาพของโครงสรางสงคมเชงจกรกลไดแสดงใหเหนความเปนอสระหนวยความสมพนธฉนญาต ฐานะของสมาชกในสงคมจงเปนไปตามวงศตระกล ครอบครว หรอ การสบ เช อสาย และหนวยดงกลาวยง เปนตวจดระเบยบและควบคมการกระท าของ กลมคนใหมระดบความเปนปกแผนทางสงคมทคอนขางสง สงคมจกรกลจงมลกษณะท คลายคลงกน ไมวาจะเปนความคลายคลงกนทางวฒนธรรมระหวางสมาชกในสงคม อยางความเชอ คานยม และ บรรทดฐานทยดถอรวมกน ท าใหสมาชกภายในสงคมพงพา ตนเองได สงผลใหสมาชกในสงคมนถกพนธนาการจนแทบไม ม อสรภาพ , ทางเลอก และ ความเปนตวของตวเองมากนก เพราะสมาชกถกครอบง าจากมโนธรรมรวม และขอก าหนดของ มโนธรรมรวมดวย ซงหนวยความสมพนธฉนญาตทมความเชอมแนนสง จะเปนตวควบคมและ ออกค าสงส าหรบการกระท าของปจเจกบคคล (Turner 2007 : 283 และ พงษสวสด สวสดพงษ 2545 : 42 – 43) เมอเกดอะไรขนสมาชกในสงคมจะกระท าหนาทตาง ๆ โดยอตโนมตโดยไมตอง ถามวาตว เอง เ ปนใคร เพราะตา งก มความ เ ชอมน ใน ขอ เทจและส ง ทสอดคลองกบ มโนธรรมรวม (Collectives Consciences) ของสงคมวาเปนสงทถกตอง Durkheim อธบาย

15

วาเปนความเปนปกแผนลกษณะนเกดจาก “ความเหมอนกน ๆ กน” (Similitude) นนคอ ทกคนมความรสก คานยม และความเชอเหมอน ๆ กน (สภางค จนทวานช 2551 : 40) ดงนน ความเปนปกแผนลกษณะนใหความส าคญกบเ รองของ การยดถอบรรทดฐานรวมกน ท าหนาทผกมดสมาชกในสงคมเขาไวรวมกน ความเชอมแนนในลกษณะนจงมจดเนนของ ความผกพนระหวางสมาชกในสงคมอยทบรรทดฐาน บรรทดฐานรวมนจะยดเหนยวบคคล และท าใหสงคมเกดเปนอนหนงอนเดยวกน ความเปนปกแผนเชงอนทรย (Organic Solidarity) สวนความเปนปกแผนเชงอนทรย (Organic Solidarity) เกดจากสงคมทมการจ าแนกแตกตางและมความซบซอน ซงตรงกนขามกบความเปนปกแผนเชงจกรกลอยางสนเชง โครงสรางทา งสงคม ท ม ความ เ ปนป กแผน เ ช ง อ นท ร ย เ ป นโคร งส ร า ง ท ซบ ซอน เพ ราะสงคม ลกษณะนประกอบดวย จ านวนประชากรทมมากมาย ทงยงมการกระจายความจ าเพาะ เจาะจงของบทบาทในหนวยโครงสรางทางสงคมทหลากหลาย ซงการกระจายบทบาท ทวานกคอ การแบงแยกแรงงาน (division of labor) ในขณะเดยวกนสงคมแบบนกแสดง ใหเหนถงระดบของการพงพงซงกนและกนในระดบทสงของทงปจเจกบคคลและหนวยทอย ในสงคมนนจะถกควบคมดแลดวย การแลกเปลยน , ขอตกลงตามกฎหมาย และ บรรทดฐาน มโนธรรมรวมของสงคมแบบอนทรยถก “ท าใหหมดก าลงออ านาจ” และ “มความเปนนามธรรม มากขน” ผลจากการมความแตกตางซบซอนมากขนของสงคมท าใหเกดความช านาญเฉพาะอยาง (Specialization) การเปลยนแปลงดงกลาวสะทอนใหเหนในสวนของรายละเอยดดานกฎหมาย ทลดการเนนหนกในการลงโทษ และเนนหนกในสวนของการเพมเรองของการชดใชคาเสยหายทเกดขนใหมากขน ผานการก าหนดดวยวธการตาง ๆ ในการด าเนนการกบการละเมดบรรทดฐานทางสงคม และบรณาการผละเมดใหกลบเขาสโครงขายของการพงพงซงกนและกนอยางเดม ความเปลยนแปลงในเรองของบทลงโทษนถอเปนลกษณะเดนทจะน าความเปนระเบยบทมรากฐานมาจากความเปนปกแผนเชงอนทรยกลบมาสสงคมอกครงหนง สงคมเชนนจง สงผลใหสมาชกภายในสงคมมความเปนอสระสง และ เกยรตอศกดศรของแตละบคคลจะ เปนตวก ากบควบคมมโนธรรมรวม ซงมลกษณะในเชงโลกวสยและเปนนามธรรม (Turner 2007 : 283 – 284 และ พงษสวสด สวสดพงษ 2545 : 43)

16

จากสงคมทใหความส าคญตอบรรทดฐานรวม สมาชกในสงคมมความเหมอนกนพฒนาขนจนปจเจกบคคลไมสามารถท าหนาทตอบสนองความตองการของตนเองไดครบโดยล าพง จงเกดการแบงแยกแรงงานขน เพอใหปจเจกบคคลไดรบการตอบสนองความตองการอยางครบถวนผานการแลกเปลยนซงกนและกน ลกษณะสงคมแบบน Durkheim เรยกวา สงคมทมความเปนปกแผนเชงอนทรย (Organic Solidarity) ทเนนใหความส าคญตอการแบงแยกแรงงาน (Division of Labors) ทสมาชกจะมหนาทรบผดชอบโดยเฉพาะในแตละสวนของสงคม และ ความแตกตางเหลานกมความเชอมโยงตอกน จงท าใหสงคมกลบมามความเปนเอกภาพเชนเดม สงทกลาวมาในเรองของความเปนปกแผนในระดบทฤษฎ Durkheim ไดเปรยบเทยบหลกความแตกตางระหวางความเปนปกแผนเชงจกรกลและความเปนปกแผนเชงอนทรย โดยสนนษฐานผานหลกความสมพนธในโลกทางสงคม ระหวาง การจ าแนกแตกตางทาง โครงสราง (Structural Differentiation) , ลกษณะทวไปของคานยม (Value Generalization) และ ลกษณะเฉพาะของบรรทดฐาน (Normative Specification) ในระหวางทสงคมหรอ ระบบทางสงคมใด ๆ แสดงใหเหนการจ าแนกแตกตางทางโครงสราง คานยมของระบบจะม ความเปนนามธรรมมากขน (พงษสวสด สวสดพงษ 2545 : 43) เหมอนอยางท Durkheim กลาวถง มโนธรรมรวมไววา

“… มโนธรรมรวมจะเปลยนแปลงลกษณะของมนเมอสงคมมขนาดใหญขน เ นองจากสงคมเหลานขยายขอบเขตพน ทออกไปอยางกวางขวาง จงท าใหมโนธรรมรวมจ าเปนตองยกตนเองอยเหนอความหลากหลายของแตละทองถน ครอบครองควบคมพนททกวางขวางขน ดงนน จงท าใหมนมลกษณะนามธรรมหรอลกษณะครอบคลมทวไปมากยงขน ทงน เนองจากวาจะมสงตาง ๆ อยไมกสงทสามารถเปนลกษณะรวมของสงแวดลอมทหลากหลายเหลานได”

(Durkheim 1947 : 287 อางถงใน พงษสวสด สวสดพงษ 2545 : 43)

อยางไรกด เมอคานยมพนฐานของปจเจกบคคลในสงคมเรมสญเสยความสามารถในการควบคมการกระท าของสมาชกกลมใหญทอยภายในหนวยทมความแตกตาง กน อยางมากมาย กฎเกณฑดานบรรทดฐานจงถอก าเนดขน มาเพอเขามาท าหนาทชดเชย

17

การสญเสยคานยมพนฐานทเกดขน ดวยการสรางเปนขอก าหนดขนวา สงใดคอสงทปจเจกบคคลในสงคมพงกระท า และ ปจเจกบคคลกบหนวยยอยของสงคมควรมการปฏสงสรรคกนอยางไร (Turner 2007 : 285) หากมองเพยงผวเผนจงดเหมอนวา Durkheim เพยงพยายามเปรยบเทยบโครงสรางทางสงคมเชงจกรกลกบโครงสรางทางสงคมเชงอนทรยเพยงเทานน ทง ทในองคความร เชงลก Durkheim ก าลงเสนอ สงทคลายขอก าหนด ความสมพนธระหวางองคประกอบเชงโครงสรางและองคประกอบเชงสญลกษณของระบบสงคมอย (Turner 2007 : 285) สงท Durkheim น าเสนอนเปนการพยายามแสดงใหเหนวา อะไรคอพนฐานของการบรณาการ และความเปนปกแผนในสงคมมนษย และค าตอบท Durkheim อธบายไวนนเปนมมมอง ระดบมหภาคทมองสงคมในฐานะองครวม ซงตอมา Durkheim ไดเปลยนความสนใจจาก การมองความเปนปกแผนทางสงคมในระดบมหภาค (Macro) มาสระดบจลภาค (Micro) ผาน ระเบยบพธกรรม และการปฏสงสรรคของปจเจกบคคลผานการตดตอแบบเผชญหนา (Face – to – Face Contact) (Turner 2007 : 279) ความพยายามลดระดบการอธบายความเปนปกแผนทางสงคมจากระดบมหภาค ใหลงมาสระดบจลภาค ท าใหเกดการเปลยนการใชค าของ ค าวา “ความเปนปกแผนเชงจกรกล” กบ “ความเปนปกแผนเชงอนทรย” ดงนนสงท Durkheim เรยกวาความเปนปกแผนเชงจกรกล ทมจดเนนทบรรทดฐานทเชอมแนนกนอยางแขงแกรงภายในสงคม ทท าหนาทยดเหนยว บคคลไว ตอมานกสงคมวทยาเรยกความเปนปกแผนเชงจกรกลวา “ความเปนปกแผนเชง บรรทดฐาน” (Normative Solidarity) เพราะปจเจกบคคลจะมความคลายคลงกนในดาน ความเชอ ความเหนและการกระท า ทสอดประสานกน และจากจดเนนของการท าหนาท ตอบสนองระหวางกนในลกษณะการแบงแยกแรงงานทท าใหเกดความเปนปกแผนเชงอนทรย ของ Durkheim นกสงคมวทยาจงเปลยนมาใชค าวา “ความเปนปกแผนเชงการหนาท” (Functional Solidarity) แทน ความเปนปกแผนเชงอนทรย (Organic Solidarity) แมวา ความเปนปกแผนทางสงคมทงสองแบบจะมความแตกตางกน แตทงสองตางกสงเสรม ซงกนและกน (พงษสวสด สวสดพงษ 2547 : 165)

18

2.2 การแยกมตความเปนปกแผน ความเปนปกแผนทางสงคม จงเปนแนวคดทเกดขนมาเพออธบายวา ในสงคมหนงทมการจ าแนกแตกตางของโครงสรางทางสงคมบคคลยดมนผกพนกบสมาชกคนอน ๆ ในสงคมไดอยางไร และ หลงการสรางแนวคดเกยวกบ ความเปนปกแผนทางสงคม (Social Solidarity) ของ Durkheim งานชนแรกทน าแนวความคด ความเปนปกแผน ของ Durkheim มาใช คอ “Type of Integration and Their Measurement” ของ Landecker (1951: 208 - 209) โดยเปลยนจากการใชค าวา “ความเปนปกแผน” (solidarity) มาเปน “บรณาการ” (integration) แทน งานชนนเปนงานชนแรกทแสดงใหเหนวา ความเปนปกแผนทางสงคม ของ Durkheim ไดถกปรบมาใชใหเปนรปธรรมอยางชดเจน Landecker ไมเพยงแยกมตบรณาการทางสงคมออกเปน 4 มตเพออธบายการอยรวมภายใตการยอมรบบรรทดฐานและคานยมภายในสงคมของปจเจกบคคล ทแสดง ใหเหนความเปนนามธรรมของการบรณาการในแตละมตเทานน :Landecker ยงไดสราง วธการวด (measurement) การบรณาการในแตละมตใหเปนรปธรรม เพอประโยชนในการน าไปวดปรากฏการณทางสงคมดวย Landecker (1951: 333 – 340) แบงประเภทของบรณาการทางสงคมเปน 4 แบบ คอ 1) การบรณาการทางวฒนธรรม (Cultural integration) นกมานษยวทยาชอ Ralth Linton และ Ruth Benedict (1936 : 282) กลาวไววา วฒนธรรมเปนสงทแสดงใหเหนวา แมภายในจะมความหลากหลาย แตในความหลากหลายนนกยงคงมความคงเสนคงวาอยหรอการบรณาการอยนนเอง ฉะนนการบรณาการเชงวฒนธรรมสามารถวดไดจากสดสวนของลกษณะทางวฒนธรรมอยาง วฒนธรรมสากล (universals) , วฒนธรรมจ าเพาะเจาะจง(specialties) และ วฒนธรรมทางเลอก (alternatives) ซงอธบายใน เชงทฤษฎไดวา หากวฒนธรรมสากลและวฒนธรรมจ าเพาะเจาะจงในสงคมหนงมความสอดคลองตอกน จะท าใหเกดการบรณการทางสงคมในทศทางทเปนผลดตอสงคมนน ๆ แตถาสงคม มวฒนธรรมทางเลอกในระดบทสง แสดงวา สงคมและบรรทดฐานของสงคมเกดความขดแยงขน สงผลใหสงคมเกดความสบสนในเรองของการจะปฏบตตามบรรทดฐานของสงคมนน ๆ ความขดแยง ทเ กดขน นแสดงให เหนวาสงคมนนเ ปนสงคมทขาดบรณาการทางสงคม

19

ดงนน บรณาการเชงวฒนธรรมสามารถสรางมาตรวดไดจากสดสวนของวฒนธรรมตางทสมพนธกบวฒนธรรมสากลและวฒนธรรมจ าเพาะเจาะจงของสงคม กลาวคอ หากสดสวนของวฒนธรรมทางเลอกมระดบทต ามากเทาไร ยงแสดงใหเหนวาบรณาการทางวฒนธรรมอยในระดบท สงมากเทานน การตความเรองวฒนธรรมตางและวฒนธรรมจ าเพาะเจาะจงของ Ralth Linton คอ ถาวฒนธรรมตวแทนมมากในสงคม หมายความวา ปจเจกบคคลในสงคมกจะมอสระ ทจะเลอกแบบแผนปฏบตตนอยางมากมาย ความหลากหลายของทางเลอกนจะน ามาซง ความไมแนนอนของการเลอกปฏบตตน เพราะในสถานการณหนง ปจเจกบคคลจะมตวเลอกมากมายทตนจะเลอกสวมบทบาทในการแสดงการจงท าใหสงคมไมสามารถท านายไดวา หากสถานการณลกษณะเดมเกดขนอกสมาชกในสงคมจะเลอกปฏบตอยางไร 2) บรณาการทางบรรทดฐาน (Normative Integration) มาตรฐานทางวฒนธรรม (cultural standards) ไมเพยงเปนสงทแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางตวบคคลเทานน แตยงแสดงถงความสมพนธระหวางบคคลกบมาตรฐานทางสงคม การบรณาการในความสมพนธระหวางมาตรฐานทางสงคมกบบคคล เ รยกวา “บรณาการทางบรรทดฐาน” (Normative Integration) และบรณาการทางบรรทดฐาน ภายในสงคมจะมมากเพยงใดขนอยกบระดบความสอดคลองระหวางบรรทดฐานทางสงคม กบบ คคลย ง บ คคลในสง คมปฏบ ต ตามบ รรทดฐ าน ทสง คมก าหนดไ วมา ก เท า ใ ด บรณาการทางบรรทดฐานจะยงสงมากเทานน ซง R. C. Angell (1941) ชใหเหนความส าคญของบรณาทางบรรทดฐาน วาคอ การเ ชอฟงและกระท าตามบรรทดฐานทสงคมก าหนดไว ซงบรรทดฐานทางสงคมนจะกลายมาเปนพนฐานของศลธรรมในสงคมนน ๆ ดวย R. C. Angell จงตงฐานสมมตวา บรณาการทางบรรทดฐาน กคอ ทศนคต ความคดเหน หรอ การปรบตวของปจเจกบคคลใหสอดคลองกบคานยมรวมในสงคม (Common Values) สง ทจะท าใหบคคลปรบตวใหลงรอยกบมาตรฐานสงคมไดกคอ วฒนธรรม วฒนธรรมจงถอเปนมาตรฐานในการด ารงชวตของสมาชก นนกคอบรรทดฐานทางสงคม ซงบรรทดฐานทางสงคมจะตองมความสอดคลองกบพฤตกรรมของสมาชกในสงคมดวย

20

หากสมาชกในสงคมปฏบตตามหรอยอมท าตามบรรทดฐานทางสงคมทสงคมก าหนดไวมากเทาใดถงจะถอวามบรณาการทางบรรทดฐานมากเทานน 3) บรณาการทางการหนาท (Functional Integration) บรณาการทางการหนาท คอ ระดบการพงพาอาศยซงกนและกนทอธบายผาน การแบงแยกแรงงาน (Division of Labor) เปนการพงพงเชงการหนาทนนเอง ถามการแลกเปลยนการท างานตามหนาทมากเทาไร ปจเจกบคคลแตละคนยอมตองตดตอสมพนธกบผ อนมากเทานน แสดงใหเหนวา บรณาการทางการหนาทจะยงสงเทานน ในทางตรงกนขามหากสงคมม การแบงงานแยกแรงงานกนท าอยางสนเชง ปจเจกบคคลไมสามารถตดตอสมพนธหรอพงพงซงกนและกนได ยอมหมายความวา บรณาการทางการหนาทเกดความลมเหลวในสงคมน น ๆ หรอ บรณาการทางการหนาทเปนไปในทศทางลบ ส าหรบการอธบายเรอง บรณาการทางการหนาทคงไมมใครจะอธบายไดดไปกวา Durkheim เจาของค าวา “ความเปนปกแผนเชงอนทรย” (Organic Solidarity) อกแลว เพราะความเปนปกแผนเชงอนทรยน มความหมายเทยบเทากบ “บรณาการทางการหนาท” Durkheim อธบายไววา เราสามารถสรางตวชวดความเปนปกแผนเชงอนทรยไดจาก สดสวนของปจเจกบคคลทถกลงโทษตามตวบทกฎหมายทสงคมนนก าหนดไว ไมเพยงเทานนยงรวมถง การถกลงโทษจากการละเมดหรอไมปฏบตตามบรรทดฐานหรอกฎหมายทางสงคมอกดวย Durkheim ไดประยกตการศกษาเรอง ความเปนปกแผนเชงอนทรย หรอ บรณาการทางการหนาทในแงการแบงแยกแรงงานกนท ามาศกษาในระดบครอบครว โดยอธบายวา หากครอบครวใดสมาชกภายในครอบครวมการพงพาอาศยซงกนและกนในเชงการหนาท ผลทไดจะท าใหเกดผลดานบวกในเรองของบรณาการทางการหนาท ในทางกลบกน ถาครอบครวใดสมาชกภายในครอบครวไมมการพงพาอาศยซงกนและกน ผลทไดจะเปนผลดานลบของ บรณาการทางการหนาท ฉะนนหากตองการวดบ รณาการทางการหนาทสามารถวดได จากการพงพาอาศยซงกนและกน (Interdependence) กบ การพงพาตนเองได (Self – Sufficiency)

21

สรปไดวา การหนาทเกยวของกนโดยตรงกบเรองการแบงแยกแรงงานทมองถง การแลกเปลยนการกระท าและการบรการระหวางกนของบคคล บรณาการดานนถอเปนนยยะส าคญของการเขารวมและระดบการพงพงซงกนและกนของบคคลกบหนวยทางสงคม ซงสงนจะเปนตวท าใหบคคลยากทจะแยกตวเองออกจากสงคมได ฉะนนพจารณาวา บคคลมบรณาการทางการหนาทมากนอยขนาดไหนตรวจสอบไดจากระดบการพงพาและ ไมพงพงซงกนและกนของบคคล 4) บรณาการทางการสอสาร (Communication Integration) ขอบเขตความสมพนธของบรณาการระหวางมาตรฐานทางวฒนธรรมและบรณาการของมาตรฐานทางพฤตกรรมในดานการตดตอสอสารผานกลมคนตาง ๆ ถอเปนการบงชของระดบบรณาการทางการสอสาร ถาปจเจกบคคลมการตดตอสอสารกบปจเจกบคคลหรอกลมทางสงคมมากเทาไร กจะท าใหบรณาการทางการสอสารยงมากเทานน ในทางกลบกน ถาปจเจกบคคลม การตดตอกบปจเจกบคคลหรอกลมทางสงคมนอยเทาไร กเทากบวาปจเจกบคคลนนจะตองเผชญกบความโดดเดยวทางสงคมมากเทานน ซงจะถอวาปจเจกบคคลนนเปนผ ทมบรณาการทาง การสอสารในระดบทต า Landecker ไดเสนอตวอยางเทคนคทสามารถน ามาใชสรางเปนตวชวดบรณาการทางการสอสารทน าเสนอโดยนกวชาการทานอน ๆ เชน Frank L. Sweetzer, Jr. (1942) ไดเสนอไว รปแบบของการตดสอสาร ไปมาหาสกนระหวางสมาชกในสงคม และ ความถของการตดตอสอสารของปจเจกบคคลกบเพอนบาน นอกจากน F. Stuart Chapin (1939 : 157) ยงไดเสนอประเดน “การมสวนรวมทางสงคม” (Social Participation) กบ การมเพอนสนท วาสามารถน ามาวเคราะหการบรณาการทางการสอสารไดอกดวย การมสวนรวมทางสงคมสามารถแบงได 2 ลกษณะ คอ การมสวนรวมอยางเปนทางการ กบ การมสวนรวมอยางไมเปนทางการ และยงม T.M. Newcomb (1947) ทไดน าเสนอวา การวดบรณาการทางการสอสารสามารถวดไดจากความสมพนธในลกษณะความเปนศตรคพยาบาท , ความเปนปรปกษ หรอการไมถกกนระหวางปจเจกบคคล (antagonistic relationships) ซงตวชวดความลมเหลวของบรณาการทางการสอสารนคอ ระดบความลมเหลวของปจเจกบคคลในการตดตอสอสารกบบคคลอน ๆ ภายในสงคม

22

บรณาการทางการสอสารจงเปน การบรณาการระหวางบคคล เพราะเกดจากแลกเปลยนความหมาย (Exchange of Meanings) ระหวางกนของผ ตดตอสอสาร การตดตอสอสารทเกดขนระหวางบคคลนจะเชอมโยงเปนเครอขายการสอสาร ซงสงผลใหบคคลไมเกดความรสกวาตนอยอยางโดดเดยวทางสงคม ยงบคคลมการตดตอสอสารระหวางกนมากเทาไร ยงท าใหบคคลผกพนอยกบสงคมมากเทานน ฉะนนการทปจเจกบคคลสามารถอยรวมในสงคมไดอยางปกตสข ดวยการปฏบตตนตามคานยม บรรทดฐานและวฒนธรรมของสงคมนน ถอไดวาปจเจกบคคลนนเปนผ มบรณาการทางสงคม และในบรณาการทางสงคมนสามารถแบงไดเปน 4 ประเภทตามทอธบายมา ซงเราสามารถสรปสน ๆ ไดวา (1) บรณาการทางวฒนธรรมเปนความสอดคลองกนระหวางมาตรฐานของวฒนธรรม , (2) บรณาการทางบรรทดฐานคอการยอมประพฤตตนตามมาตรฐานทางวฒนธรรมของกลม , (3) บรณาการทางการหนาทเปนการพงพงซงกนและกนภายในกลมผานการแลกเปลยนการบรการ และ (4) บรณาการทางการสอสารถอเปนการแลกเปลยนความหมายระหวางกนของผสอสาร หลงงานศกษาของ Landecker ตอมา ในป 1941 Robert C. Angell (1941 อางถงใน Landecker 1951) ไดพฒนางานศกษา บรณาการทางสงคม ของ Landecker ดวยการตดมตการบรณาการทางวฒนธรรม (Cultural Integration) ออก โดยใหเหตผลวา ไมพบความแตกตางกนระหวางระบบทางสงคมและระบบทางวฒนธรรม รวมถง มตดงกลาวมความเปน มหภาค (Macro) ในขณะทอก 3 มตเปนบรณาการทมความสมพนธซงกนและกน ภายในสงคมหนง ๆ การท าหนาทระหวางกนทางสงคมเกดขนภายใตบรรทดฐานยอยของกลมทรวมกน เขาเปนสถาบนทางสงคมมากกวาทจะเกดขนเพราะอทธพลของวฒนธรรมหลกในสงคม การศกษาความเปนปกแผนจงควรลดความส าคญของบรณาการทางวฒนธรรมและ หนมาใหความสนใจกบบรณาการทางบรรทดฐาน เพราะบรณาทางบรรทดฐานจะมอทธพล กบพฤตกรรมของบคคลมากกวาใน ดานบรณาการทางวฒนธรรม เมอบรรทดฐานทางสงคม เกดจากการท าหนาทระหวางกนทางสงคม สงทเกดขนควบคกนมาคอ บรณาการทางการหนาท และสง ทเชอมบรณาการทงสองไวดวยกน คอ บรณาทางการสอสาร เพราะสมาชกของ สงคมจะรบรบรรทดฐานตาง ๆ ของสงคมผาน การตดตอสอสารระหวางกน (สามชาย ศรสนต 2541 : 17 – 19)

23

ดงนนมตทถกน ามาใชในการศกษาความเปนปกแผนทางสงคม หรอ บรณาทางสงคม ในชวงเวลาตอมาจงเหลอเพยง 3 ม ต คอ บรณาการทางบรรทดฐาน , บรณาการทาง การหนาท และ บรณาการทางการสอสาร ทถกน ามาศกษาในประเดนความเปนปกแผนอยางแพรหลาย อกทงยงมการปรบปรงและสรางมตตาง ๆ ทจะน าไปศกษาอกหลายรปแบบดวย ซงสวนใหญน าไปศกษาประเดนความสมพนธภายในครอบครวระหวางรนวย ป 1976 ไดกลบมาใชค าวา “ความเปนปกแผน” (Solidarity) แทน “บรณาการ” (Integration) อกครง และ เปลยนมตการศกษา โดย Bengtson , Olander และ Hadad (1976 อางถงใน นพคณ 2538 : 12 – 13 , 20) ศกษา ความเปนปกแผนของครอบครว ภายใตชอเรอง “The Generation Gap and Aging Family Members toward a Conceptual Model” ผานมตดงตอไปน Consensus Solidarity หมายถง สมาชกในครอบครวทมความคดเหนพองตอกนเกยวกบคานยม ความคดเหน ความเชอในเรองทเกยวกบสถาบนทางสงคม เชน สถาบนการเมอง การศกษา ครอบครว เปนตน (ความเปนปกแผนในมตน ปรบเปลยนมาจาก Cultural Integration) , Affection Solidarity หมายถง ความเอออาทร (affection) ทสมาชกใน แตละวยในครอบครวมใหกน ความเอออาทรนจะมลกษณะเปนความรสกในทางทด (positive sentiment) ความรสกนเปนองคประกอบของแรงยดเหนยวในครอบครว ความเอออาทรนไมสามารถทจะมองเหนได แตผคนสามารถรบรไดถงความเอออาทรได จากการทสมาชกในครอบครวมความไววางใจซงกนและกน มการใหความเคารพกน มความเขาใจกน เปนตน และ Associational solidarity หมายถง การมกจกรรมรวมกนระหวางสมาชกตางวยในครอบครว ผลการศกษาพบความสมพนธระหวาง Associational Solidarity กบ Affection Solidarity พบวา เ มอพฤตกรรมการชวยเหลอ ทผ สงอายตองการจากบตรหลานมากขน การมสวนรวมในการปฏบตกจกรรมตาง ๆ (Associational Solidarity) กบบคคลในครอบครว กจะลดนอยลงไป ซงสงผลกระทบตอความรสกผกพนรกใคร (Affection Solidarity) กบบคคล ในครอบครวหรอบตรหลาน ซงหมายความวา ความเปนปกแผนในครอบครวลดนอยลง Atkinson , Kivett และ Campbell (1986 : 409 - 416 อางถงใน นพคณ ดสคนธ 2538 : 23 และ สามชาย ศรสนต 2541 : 19 - 20) ไดท าการศกษาเรอง Intergenerational Solidarity โดยแบงมตความเปนปกแผนระหวางรนออกเปน 3 มต คอ (1) Consensus Solidarity

24

หมายถง ความคดเหน คานยม และความเชอ ทสอดคลองกบระหวางบดามารดาและบตร (2) Affection Solidarity หมายถง ความรสกใกลชดกนระหวางบดามารดา และ บตร และ (3) Associatinal Solidarity หมายถง ความถของการรวมกจกรรมระหวางบดา มารดา และ บตร ผลการศกษาพบวา หนาทของความรบผดชอบในครอบครวของบตรมความสมพนธทางบวกกบการมกจกรรมรวมกนของผสงอายกบบตรหลาน และ ความใกลชดของทอยอาศยระหวางบดามารดาและบตรมผลในทางบวกตอการมสมพนธภาพระหวา งกน โดยพฤตกรรมการให ความชวยเหลอมผลกระทบตอ Associational solidarity แตไมพบความสมพนธระหวางมตตาง ๆ ของ solidarity จากตวแบบทสรางขน ผศกษางานชนนไดเสนอแนะในตอนทายวา การทไมพบความสมพนธในมตอน ๆ อาจเปนเพราะมตของความเปนปกแผน (Solidarity) ทง 3 อาจไมสามารถรวมเขากนไดในลกษณะทเปนมตเดยวกน ดงนนจงควรพฒนาแนวคดของการแยกมตความเปนปกแผนตอไป โดยยด Associational Solidarity ไว นอกจากนนควรตรวจสอบใหพบตวแปรทสามารถจะน ามาอธบายความเปนปกแผนในครอบครวส าหรบมตของความเปนปกแผน ทสรางขนใหม Roberts และ Bengtson (1990) ศกษาเรอง “Is Intergenerational Solidarity a Unidimensional Construct? A Second Test of a Formal Model” งานชนนศกษา ความเปนปกแผนในครอบครวระหวางบดามารดาทสงอายกบบตร ผานศกษาผสงอายจ านวน 363 คน และ บตรวยกลางคน จ านวน 246 คน โดยแบงมตความเปนปกแผนออกเปน 3 มต คอ (1) Affection Solidarity หมายถง ระดบความรสกใกลชดและความเอออาทรระหวางบดามารดาและบตร (2) Associational Solidarity หมายถง ความถและชนดของการปฎสงสรรคระหวางบดามารดาและบตร และ (3) Consensus Solidarity หมายถง ความสอดคลองทางความคดเหนในดานการเมอง และศาสนา ของบดามารดาและบตร โดยมตวแปรอสระ คอ (1) ประสบการณของ การไดรบการขดเกลาทางสงคม (Socialization) ทแตกตางกนระหวางบดามารดาและบตร (2) ความจ าเปนทผสงอายตองพงพาบตร (3) ความยดมนในความกตญญของบตรทมตอผสงอาย (4) ความใกลกนของทอยอาศย (Residential Propinquity) ระหวางบตรกบผ สงอาย และ (5) พฤตกรรมการใหความชวยเหลอของบตรทมตอบดามารดา ผลการศกษาพบ (1) ความจ าเปนทผ สงอายตองพงพาบตรมผลในทางลบตอ ความเปนปกแผนของแบบแผนการปฏสงสรรคระหวางกน (Associational Solidarity)

25

(2) ความใกลกนของทอยอาศย (Residential Propinquity) ระหวางบตรกบผสงอาย มผลในทางบวกตอความเปนปกแผนของแบบแผนการปฏสงสรรคระหวางกน (Associational Solidarity) และ (3) พฤตกรรมการใหความชวยเหลอของบตรทมตอบดามารดามผลในทางบวกตอ ระดบความรสกใกลชดและความเอออาทร (Affection Solidarity) ทตางฝายตางมใหซงกนและกน และ ความถกบชนดของการปฏสงสรรค (Associational Solidarity) ระหวางบดามารดาและบตร งานศกษาครงนจงพบเพยงความสมพนธระหวาง ความเปนปกแผนของแบบแผนการปฏสงสรรคระหวางกน (Associational Solidarity) กบ ระดบความรสกใกลชดและความเอออาทร (Affection Solidarity) และเชนเดยวกบงานศกษาของ Bengtson , Olander และ Hadad (1976) คอ ไมพบวา Consensus solidarity มความสมพนธกบอกสองมต ป 1991 Vern L. Bengtson และ Robert E. L. Roberts (1991 : 856 – 858) ศกษาความเปนปกแผนระหวางรนวย (Intergenerational Solidarity) อกครงในงานทชอวา “Intergenerational Solidarity in Aging Families : An Example of Formal Theory Construction” เพอสรางมตตาง ๆ ของ ความเปนปกแผนระหวางรนวย ใหมลกษณะมตทหลากหลาย (Unidimension) กวางานชนกอน ๆ ผานแนวคดทางสงคมวทยาคลาคสค (Classical Social Theory) อยาง แนวคดเกยวกบการจดระเบยบทางสงคม , แนวคดพลวตกลม (Group Dynamics) จากทฤษฎจตวทยาสงคม ของ Homans และ แนวคดเกยวกบสงคมวทยาครอบครว (Family Sociology) สรางเปนมตของความเปนปกแผนทางสงคมเพอทดสอบความสมพนธระหวางพอแม – ลก มตเหลานแบงได 6 มตประกอบดวย Normative Solidarity , Functional Solidarity , Affection Solidarity , Associational Solidarity, Consensual Solidarity และ Structural Solidarity แนวคดการจดระเบยบทางสงคมทน ามาอธบายความเปนปกแผนอยบนฐานความคด 2 ฐานดงน 1. ใหความส าคญกบบรรทดฐานของกลมและพฤตกรรมการพงพง เชงการหนาทของบคคล ซงกคอ ความเปนปกแผนของ Durkheim ทแบงออกเปน ความเปนปกแผนเชงจกรกล และ ความเปนปกแผนเชงอนทรย และ 2. ใหความส าคญกบกฎการแลกเปลยน (Rules of Exchange) ของ Tonnies ในประเดน Gesellschaft จากความคดการจดระเบยบทางสงคมท าใหไดความเปนปกแผน 2 มต คอ 1. ความเปนปกแผนเชงบรรทดฐาน (Normative Solidarity) หมายถง การยดมนในการปฏบตตอผ สงอายตามบรรทดฐานทสงคมทก าหนดให

26

สมาชกในครอบครวปฏบตตอผ สงอาย เชน เ รองบญคณพอแม เ ปนส ง ท ตองทดแทน ทสงคมก าหนดวาสมาชกภายในครอบครวพงปฏบต และ 2. ความเปนปกแผนเชงการหนาท (Functional Solidarity หรอ Resource Sharing) หมายถง ระดบของการใหความชวยเหลอ และการแลกเปลยนทรพยากรซงกนและกน ความเปนปกแผนเชงการหนาทจงเสมอนหนงแบบแผนของเครองมอในการสนบสนนระหวางบคคลทแสดงออกในลกษณะรปธรรมหรอการกระท าทสงเกตเหนไดอยางชดเจน แนวคดพลวตกลม (group dynamics) ของ George C. Homans (1950) และ Heider (1958) มองวาความเปนปกแผนจะมลกษณะมากหรอนอยเพยงใดขนอยกบปจจย 3 ตว คอ อารมณ , ความรสก (Sentiment หรอ Affection) , การปฏสงสรรค (Interaction หรอ Associational) และ กจกรรม (Activity) ความเกยวของของปจจยทง 3 ตว อธบายได ดงน สงคมทมสมาชกภายในสงคมตางกมความรสกชอบพอและเอออาทรตอกนจะสงผลในทางบวกตอการมปฏสงสรรคซงกนและกน โดยทการปฏสงสรรคทเกดขนนนจะแสดงออกมาในรปแบบของกจกรรมจนเกดเปนสงทพงปฏบต หรอ กลายเปนบรรทดฐานขนมา ปจจยทง 3 ตวตางเปนแรงเสรมซงกนและกน จนกระทงแสดงออกเปนนามธรรมในลกษณะทเปนการแสดงใหเหนวา สงคมนนม ความเปนปกแผนทางสงคม โดยแรงยดเหนยวของสงคมจะด ารงอยไดจะตองพงแรงเสรมซงกนและกนของปจจยทง 3ตว ฉะนนสงทสนบสนนความเปนปกแผนของสมาชกในกลมตามแนวคดคอ อารมณ ความรสก (Affectual or Sentiment Solidarity) หมายถง ความหลากหลายในประเภท และ ระดบความรสกในทางบวกของสมาชกทมใหและไดรบซงกนและกน อาจกลาวไดวาความเปนปกแผนมตนเนนความส าคญทความผกพนรกใครทางอารมณ , การปฏสงสรรค (Associational or Interaction Solidarity) หมายถง ความถและแบบแผนของการปฏสมพนธระหวางกนในชนด ของกจกรรม รวมทงชนดของกจกรรมทท ารวมกน ความเปนปกแผนในแงนจะมองเรองของ การสอสารระหวางบคคล (contact) , ความเหนพองตองกน (Consensual Solidarity) หมายถง ชนดและความเขมขน (Degree) ของความคดเหนในคานยม ทศนคต ความเชอทเปนไปในทางบวกระหวางสมาชก ในมตนใหความส าคญกบความเขาใจซงกนและกนระหวางบคคล จากฐานความคดทางทฤษฎอยาง แนวคดการจดระเบยบทางสงคม และ แนวคดพลวตกลม ท าใหไดมตความเปนปกแผนทง 5 มตทกลาวมาสะทอนใหเหนถงทศนคตการรบร

27

ความเออเฟอเผอแผ และพฤตกรรมของความสมพนธระหวางพอแม – ลกทฝายหนงพงกระท าตออกฝายหนง นอกจากนยงมอกหนงมตทแสดงใหเหนถง โอกาสทางกายภาพทท าใหสมาชกในครอบครวมโอกาสปฏสงสรรคซงกนและกน อยาง Structural Solidarity หรอ The Opportunity Structure หมายถง โอกาสทางโครงสราง หรอ ทางกายภาพของการทสมาชกจะมปฏสมพนธระหวางกน เชนปจจยความเปนเครอญาต , ความใกลไกลของทอยอาศย , การเดนทางไปมาหาสซงกนและกน , ความเจบปวยทางกายหรอใจ และ ความสญเสยชวต ความเปนปกแผน เชงโครงสราง จงหมายถง โอกาสในการตดตอ และ แลกเปลยนทบคคลสามารถเขาถง เขาใกลสมาชกในครอบครวได รวมถง ความใกลชดเชงทางภมศาสตร เมอน ามตความเปนปกแผนทง 6 มาทดสอบความสมพนธระหวางกน ผลการศกษาของ Bengtson และ Roberts พบวาความเปนปกแผนเชง Affection , Associational , Structural , Functional และ Normative มความสมพนธซงกนและกนในระดบทสง ในขณะทมเพยงมตเดยวเทานนทไมมความสมพนธกบมตใด ๆ เลย คอ Consensus Solidarity งานศกษาความเปนปกแผน หรอ การบรณาการ ของBengtson ทผานมา 2 ชน ตางไมพบความสมพนธ Consensus Solidarity เชนกน Bengtson และ Roberts จงใหเหตผลวา อาจเพราะ Consensus Solidarity ทศกษาในเรองทศนคตความคดเหนเปนมตทคอนขางมความเปนนามธรรมสงจงท าใหยากตอ การทดสอบ (Bengtson and Roberts 1991 : 856 – 870) การศกษา ความเปนปกแผนหรอบรณาการนอกจากจะใหความส าคญกบความสมพนธภายในครอบครวแลว ยงมงานศกษาทใหความส าคญกบบคคลภายนอกครอบครวดวย เชน งานของ Booth , Edwards และ Johnson (1991 : 207 – 224) ศกษาเรอง บรณาการทางสงคมและการหยาราง (social Integration and Divorce) งานศกษาชนนศกษาคสมรสในป 1980 , 1983 และ 1988 จ านวน 2,033 คนทอายไมต ากวา 55 ป โดยใชมตบรณาการทางสงคม 3 มต คอ บรณการทางการสอสาร (Communicative Integration), บรณาการทางการหนาท (Functional Integration) และ บรณาการทางบรรทดฐาน (Normative Integration) มตดาน บรณการทางการสอสาร อธบายถง การสรางและการรกษาเครอขายทางสงคมของบคคลทงดานทบคคลไดรบทางอารมณและสงคมจากบคคลทมการปฏสงสรรคโดยตรง (Face to Face) , บรณาการทางการหนาทมองประเดนการบรณาทางสงคมวาการมเพอนรวมกน

28

และ การอยองคกรสมาคมเดยวกนของคสมรสจะท าใหคสมรสยงคงผกพนกน เพราะยากทจะท าใหคสมรสจะแตกแยกกน สวนดานสดทาย บรณาการทางบรรทดฐานดอทธพลระหวางคสมรสกบกลมอางองอยางเพอนและลกหลาน ผลการศกษาครงนพบความสมพนธระหวาง บรณการทางการตดตอสอสารกบ บรณาการทางบรรทดฐาน คอ เพอนหรอคนใกลชดทมประสบการณเกยวกบการหยารางถอเปนกลมอางองทมอทธพลท าใหกลมตวอยางตดสนใจทจะหยารางไดงายขน ขณะทการทคสมรสได ท ากจกรรมรวมหรอมกลมทางสงคมรวมกนจะยงท าใหเกดแรงยดเหนยวของคสมรส เนองจากคสมรสจะไมรสกวาตนถกทอดทงใหโดดเดยว การท ากจกรรมรวมกนยงท าใหคสมรสตางกรความตองการหรอความสนใจของอกฝาย อกทงการมเพอนและองคกรทคสมรสเปนสมาชกอยถอเปนผลดตอตวบคคล หากคสมรสเกดไมมความสขในชวตการสมรส เพอนและองคกรทคสมรสเปนสมาชกอยจะเปนตวกนชน (Buffers) ใหกบคสมรส ท าใหคสมรสไมรสกวาตนกลายเปนคนทโดดเดยวในสงคม ตอมาในป 1994 Gary R. Lee , Jalie K. Netzer และ Raymond T. Coward (1994) น าประเดนความเปนปกแผนระหวางรนวย (Intergenerational Solidarity) มาศกษาอกครง ในชองาน Filial Responsibility Expectations and Patterns of Intergenerational Assistance โดยในครงนท าการศกษาความเปนปกแผนทางสงคม 2 มต คอ Normative Solidarity และ Functional Solidarity โดยท Normative Solidarity คอ ความคาดหวงทจะไดรบความชวยเหลอทางการเงน สงของ เครองใช การดแลเอาใจใส และ Functional Solidarity คอ การใหความชวยเหลอจรง ผลการศกษาพบวา Normative Solidarity กบ Function Solidarity มความสมพนธซงกนและกน ถาบดามารดาคาดหวงจะไดรบความชวยเหลอจากบตรธดา บดามารดาตองใหความชวยเหลอแกบตรธดาดวยเชนกน การศกษาความสมพนธของสมาชกระหวางรนวยในครอบครว (Intergeneration solidarity) ในประเทศไทย มผศกษาพบงานศกษา 2 ชน ดงน ความเปนปกแผนทางสงคมของผสงอาย ของ นพคณ ดสคนธ (2538) ศกษา ความเปนปกแผนในครอบครวระหวางผสงอายกบบตรหลาน ผานมต การมกจกรรมรวมกน (Associational Solidarity) ความเอออาทรซงกนและกน (Affection Solidarity) และ คานยมทคลายคลงกนของผสงอายกบบตรหลาน (Consensus

29

Solidarity) โดยมผ สงอายทอาศยอยในอ าเภอเมอง จงหวดสมทรปราการ เปนกลมตวอยาง ผลการศกษาน พบวา ภาพรวมของความเปนปกแผนในครอบครวของผสงอายกบบตรหลานอยในระดบปานกลาง และเมอพจารณาเปนมตพบวา ผสงอายและบตรหลานมคานยมทคลายคลงกนคอนขางสง สวนความเอออาทรทผ สงอายและบตรหลานมใหตอกนอยในระดบปานกลาง ในขณะทการท ากจกรรมรวมกนของผ สงอายและบตรหลานอยในระดบทคอนขางต า นพคณอธบายผลทไดจากการศกษาครงนวา ลกษณะครอบครวทเปลยนแปลงจากระบบครอบครวขยายมาเปนครอบครวเดยว และ การทสมาชกในครอบครวมกจกรรมนอกบานมากกวาเดม สงผลใหผสงอายกบบตรหลานมการปฏสงสรรคกนนอย และท าใหความใกลชดระหวางผสงอายและบตรหลานเปนไปในลกษณะทหางเหนตอกน ขณะทคานยม และ ความรสกเอออาทรซงเปนเรองของรปธรรมยงคงมอย งานศกษาความเปนปกแผนชนท 2 คอ ความเปนปกแผนในความสมพนธระหวางบตรผ เปนแรงงานยายถนกบบดามารดา : การศกษาตามแนวทฤษฎการแลกเปลยน ของ สามชาย ศรสนต (2541) งานศกษาของสามชายศกษาความเปนปกแผนในความสมพนธระหวางบดามารดาและบตรทเขามาท างานในเขตเมองอตสาหกรรม ศกษากลมตวอยางของสามชายตางกบกลมตวอยางของนพคณตรงท สามชายศกษากลมคนหนมสาวทเคลอนยายแรงงานเขามาท างานในโรงงานอตสาหกรรมเปนระยะเวลา 1 ปขนไป โดยศกษา ความเปนปกแผนทางสงคมใน 3 มต คอ มตความยดมนในบรรทดฐานทบตรพงประพฤตปฏบตตอบดามารดา (Normative Solidarity) , มตของการท าหนาทของบตรตอบดามารดา (Functional Solidarity) และ มตการตดตอสอสารทงทางตรงและทางออม (Communication Solidarity) ผลการศกษาพบวา กลมคนหนมสาว สวนใหญมระดบความเปนปกแผนระหวางตนกบบดามารดาอยในระดบทสง เนองจากคนหนมสาวยงคงมความยดมนอยในบรรทดฐานทพงประพฤตปฏบตตอบดามารดาอยางเหนยวแนน การปฏบตตนตามหนาทของบตรทดตอบดามารดาอยในระดบปานกลางทคอนไปทางสง เชนเดยวกบ การตดตอสอสารกลบไปยงบดามารดาทอยตางจงหวดทงทางตรงและทางออมของคนหนมสาวอยในระดบสงดวยเชนกน งานศกษาของสามชายจงไดขอสรปวา แมบดามารดาและบตรจะไมไดอยรวมกน แตความสมพนธของครอบครวยงคงมระดบความเปนปกแผนอยในระดบ ทสง

30

ส าหรบงานศกษาครงน ตองการศกษาวา ผ เกษยณอายราชการมแรงยดเหนยวหรอความเปนปกแผนทางสงคมมตใดบางทใชในการรกษาและสรางความสมพนธกบสมาชกภายใน และ นอกครอบครว เพราะธรรมชาตของการปฏสงสรรคในชวตประจ าวนไมวาจะเปนของผสงอายหรอกลมคนวยอนจะมทงการตดตอสอสารกบบคคลภายในครอบครว (Kin) กบ บคคลภายนอกครอบครว (Non-kin) เหมอนกบท Atchley (1980 : 363) และ Waite (1995) กลาวไววา ความสมพนธทางสงคมถอเปนทรพยากรขนพนฐานในชวตของผสงอาย เพอนและเพอนบานเปนแหลงของความสมพนธแบบปฐมภมในชวงสดทายของชวตผสงอาย เพราะจะใหความชวยเหลอและท าใหผ สงอายไดมการตดตอกบโลกภายนอก ฉะนนความสมพนธทงเพอนรนราวคราวเดยวกนและคนทตางวยกนถอเปนสงส าคญเชนกนกบครอบครว ดงนนการศกษาครงน เพอใหเหนถงความส าคญและความแตกตางของความเปนปกแผนทางสงคมของผสงอายกวางกวาความเปนครอบครวทเคยศกษาผานมา ผศกษาจงน าความสมพนธฉนทเพอน (Friendship) เขารวมศกษากบความสมพนธในครอบครว (Kinship) เพราะปจจบนผ เกษยณอายราชการไมตองการเพยงการไดอยกบบตรหลานในครอบครว หรอมกจกรรมรวมกบบตรหลาน ไดรบการดแลเอาใจใสจากครอบครว แตยงตองการมเพอนทจะรวมรบรเรองราวตาง ๆ ใหความชวยเหลอ และ มความรสกด ๆ ตอกน งานศกษาความเปนปกแผนทางสงคมทผานมามการสรางมตในการศกษาหลายมตดงทไดน าเสนอไวแลว แตหากพจารณาใหดจะพบวามตตาง ๆ ทแตกประเดนออก บางมตมค าอธบายทคลมเครอหรอทบซอนกบบางมต เชน มต Associational Solidarity ททบซอนกบ มต Communication Solidarity เพราะมต Associational Solidarity วดความเปนปกแผนทางสงคมผานความถและชนดของการปฏสงสรรคระหวางกน และ มต Communication Solidarity วดความเปนปกแผนทางสงคมผานความถและลกษณะของการ ตดตอสอสารระหวาง บคคล ซงความเปนปกแผนทางสงคมทงสองมตตางใหความส าคญกบเรองการปฏสงสรรคทางสงคมทง 2 มตจงสามารถน ามารวมกนได และบางมตศกษาแลวไมพบความสมพนธ เชน Cultural solidarity ทถอเปนมตทมความเปนนามธรรมคอนขางสง ท าใหงานศกษาความเปนปกแผนทางสงคมทน ามตดานวฒนธรรมมารวมในการศกษาตางไมพบความสมพนธของความเปนปกแผนทางสงคมเชงวฒนธรรมกบความเปนปกแผนทางสงคมในมตอนจงสามารถตดมตนออกจากงานศกษาไดเหลอเพยงมตทจะน ามาศกษาได ดงน

31

ความเปนปกแผนทางสงคมเชงบรรทดฐาน (Normative Solidarity) , ความเปนปกแผนทางสงคมเชงการหนาท (Functional Solidarity) ยงคงยดหลกความเปนปกแผนทางสงคมทางความคดของ Durkheim แบบดงเดม นอกจากทง 2 ตว เปนมตความเปนปกแผนทางสงคมทอธบายถงแรงยดเหนยวของบคคลกบสงคมไดอยางชดเจน , ความเปนปกแผนทางสงคมเชง การปฏสงสรรค (Associational solidarity) เปนมตทแตกออกมาจากของ Landecker เนองจากเราไมสามารถปฏเสธไดวา การทคนจะผกพนกบผ อนไดนน มการปฏสงสรรค เปนองคประกอบส าคญในทขาดไมได และ มตสดทาย ความเปนปกแผนทางสงคมเชงความรสกผกพนทางอารมณ (Affective solidarity) น ามาจากมตการศกษาความเปนปกแผนทางสงคมของ Bengtson and Robert ซงความเปนปกแผนทางสงคมในมตนเปนสงทมองไมเหน แตบคคลสามารถรบรไดและเปนองคประกอบทส าคญอกมตหนงทจะท าใหบคคลเกดแรงยดเหนยวอยกบสงคม ไมเพยงพจารณาเลอกมตจากผลการตรวจสอบของงานศกษากอนหนานวามตใดบางทศกษาแลวแสดงใหเหนระดบของความเปนปกแผนทางสงคมอยางชดเจน แตผศกษายงน าบรบททางสงคมไทยมารวมพจารณาเลอกมตดวย สงคมไทยใหความส าคญเกยวกบความกตญญกตเวทของบตรทมตอบดามารดา อยาง การตอบแทนพระคณผใหก าเนดโดยการอปถมภและการเกอหนนในยามสงอาย ทงนสงคมคาดหวงใหบตร หรอ ครอบครวเปนผ ชวยเหลอบดามารดา โดยบตรชายจะถกคาดหวงใหแสดงความกตญญรคณบดามารดาดวยการบวชเรยน และ ท างานหาเงนมาจนเจอครอบครว ขณะทบตรสาวจะเปนผอยกบบาน ชวยเหลองานในบาน และ คอยชวยเหลอดแลบดามารดาในยาม แกชรา (Podhisita 1985 : 38 - 39) ส าหรบสงคมเมองอยางกรงเทพมหานคร ทครอบครวสวนใหญเปนครอบครวเดยว ทคนสวนใหญมองวา ความผกพนระหวางสมาชกในครอบครวนอยลง การดนรนประกอบอาชพเพอความอยรอดท าใหสมาชกในครอบครวมเวลาและโอกาสพบปะ พดคย สงสรรคกนลดลงเรอย ๆ สมาชกในครอบครวจงเสมอนตางคนตางอย ไมคอยพงพาอาศยกน หากสงทกลาวมานมเปนความจรง ยอมสงผลกระทบตอผ เกษยณอายเปนอยางย ง เพราะผ เกษยณอายเปนผ ทถอนตวออกจากบทบาทหลกในสงคมแลว จงมชวตสวนใหญอยในบาน

32

งานศกษาของ พรสทธ ค านวณศลป และคณะ (2533) พบวา ผสงอายสวนใหญมความสขกบการทไดอยภายในครอบครวทแวดลอมไปดวยบตรหลาน และ เชอวาตนเองเปนคนมประโยชนกบครอบครวและสงคม ไมเพยงเทานนยงมงานศกษาเกยวกบผสงอายอกจ านวนหนงทศกษาพบวา ความผกพนระหวางผ สงอาย และ ครอบครว ประกอบดวย ความเคารพนบถอ ความผกพน ความชวยเหลอ การตดตอสอสาร (สรตา มงคโลปกรณ 2544) เพอใหทราบวา ผ เกษยณอายราชการม ระดบความเขมขนของแรงยดเหนยวในแตละมตทผกพนผ เกษยณอายราชการกบครอบครวเพยงใด การศกษาครงนจงเลอกมตความเปนปกแผนทางสงคมภายในครอบครวมาศกษา 4 มต ดงน ผศกษาจงไดมตทจะน ามาศกษาความเปนปกแผนทางสงคมภายในครอบครว ดงน ความเปนปกแผนทางสงคมเชงบรรทดฐาน (Normative Solidarity) , ความเปนปกแผน ทางสงคมเชงการหนาท (Functional Solidarity) , ความเปนปกแผนทางสงคมเชงการปฏสงสรรค (Associational solidarity) มตสดทาย ความเปนปกแผนทางสงคมเชงความรสกผกพนทางอารมณ (Affective solidarity) นกศกษา คดวาทง 4 มตทเลอกสามารถอธบายไดครอบคลมวา สงทท าใหผ สงอายยงผกพนอยกบสงคม เพราะทง 4 มตแสดงใหเหนในสวนทเปนนามธรรม อยาง ความคด ความเชอ คานยม บรรทดฐาน ความรสก และสวนทเปนรปธรรม อยาง การตดตอสอสาร การมกจกรรมทผสงอาย ทงหมดลวนมความส าคญตอผสงอายทงสน ส าหรบงานศกษาครงนผศกษาจงใหความหมายความเปนปกแผนทางสงคมภายในครอบครว ในแตละมต ดงน (1) ความเปนปกแผนทางสงคม เชงบรรทดฐาน (Normative solidarity) คอ ความเหนพองตองกนในคานยมรวมจากครอบครวของผสงอายกบสมาชกในครอบครว (2) ความเปนปกแผนทางสงคมเชงการหนาท (Functional solidarity) คอ ลกษณะการใหความชวยเหลอ , การแลกเปลยนการกระท า และ การบรการระหวางกนของผสงอาย กบ สมาชกในครอบครว (3) ความเปนปกแผนทางสงคมเชงการปฎสงสรรค (Associational solidarity) คอ การตดตอสอสารทเกดจากการแลกเปลยนความหมาย (Exchange of meanings) ทเกดขนระหวางผสงอาย กบ สมาชกในครอบครว

33

(4) ความเปนปกแผนทางสงคมเชงความผกพนทางอารมณ (Affective solidarity) คอ การรบรดานอารมณ และ ความรสก ในทางทดทผสงอาย กบ สมาชกในครอบครว มใหและไดรบซงกนและกน ผสงอายไมเพยงแตมชวตอยภายในครอบครวเพยงเทานน แตผสงอายยงตองตดตอกบผคนนอกครอบครวอกดวย โดยเฉพาะผ รวมวย (Peer Group Relationship) เพราะคนทอยในวยเดยวกนยอมตองมประสบการณทคลายคลง ผ รวมวยจะเขาใจปญหาทเกดกบผ สงอาย เหนอกเหนใจกนมากกวา รวมทกขสขรบฟงปญหาของกนและกนไดนานกวา มความสนใจใกลเคยงกนมากกวา และมงานศกษาหลายชนทแสดงวา ปจจยหนงซงใหความสขความพอใจในชวตยามสงวย คอ ความสมพนธกบเพอนรวมวย ซงเพอนรวมวยของผสงอายมความส าคญตออารมณ จตใจ ขวญและก าลงใจของผสงอาย โดยเฉพาะกบผสงอายทอยในครอบครวขนาดเลก ผสงอายทเปนโสด ผ สงอายในสงคมเมอง และ ผ สงอายทตองหางไกลบตรหลาน (Mgcormick 1982 , Keawkungwal 1984 , Paterson 1996 อางถงใน ศรเรอน แกวกงวาน 2534 และ 2545 : 581) เพอใหรถงวา ผ เกษยณอายราชการม ระดบความเขมขนของแรงยดเหนยวในแตละมตทผกพน ผ เกษยณอายราชการกบบคคลภายนอกครอบครวเพยงใด การศกษาครงนจงเลอกมตความเปนปกแผนทางสงคมภายนอกครอบครว มาศกษา ดงน (1) ความเปนปกแผนทางสงคมเชงการหนาท (Functional solidarity) คอ ลกษณะ การใหความชวยเหลอ และ การแลกเปลยนการกระท าและการบรการระหวางกนของผสงอาย กบ บคคลภายนอกครอบครว (2) ความเปนปกแผนทางสงคมเชงการปฎสงสรรค (Associational solidarity) คอ การตดตอสอสารทเกดจากการแลกเปลยนความหมาย (Exchange of meanings) ทเกดขนระหวางผสงอาย กบ บคคลภายนอกครอบครว (3) ความเปนปกแผนทางสงคมเชงความผกพนทางอารมณ (Affective solidarity) คอ การรบรดานอารมณ และ ความรสก ในทางทดทผสงอาย และ บคคลภายนอกครอบครว มใหและไดรบซงกนและกน ในการศกษาครงน จงใหความหมาย “ความเปนปกแผนทางสงคม” วา หมายถง แรงยดเหนยวทางสงคมทเกดจากการกระท า ทสอดคลองกบคานยมในสงคม , การให ความชวยเหลอและการแลกเปลยนตามบทบาทหนาทของแตละบคคล ผานการปฏสงสรรคและ

34

การท ากจกรรมรวมกน ซงเนนทงในเรองความรสก ความคดเหนการรบร และพฤตกรรม การแสดงออกในทางบวกทผสงอายไดรบ ทงโอกาสทางกายภาพทท าใหบคคลมโอกาสไดพบปะ พดคย แลกเปลยนความคด และ ประสบการณซงกนและกน 2.3 ปจจยทสมพนธกบความเปนปกแผนทางสงคม เนองจากผศกษาไมสามารถประมวลปจจยทสมพนธกบความเปนปกแผนทางสงคมไดจากเอกสารและงานวจยทเกยวของไดโดยตรง หากมองจากฐานความคดเกยวทฤษฎกจกรรมทกลาวไววา ความสขในชวตของผสงอายขนอยกบระดบบทบาทและความสมพนธทางสงคมของผสงอาย อปมาไดวา การกลบเขาสกลมทางสงคมเปนการแสดงใหเหนถงความสขของผสงอาย ในขณะท ความเปนปกแผนทางสงคม เปนสงทแสดงใหเหนวาผ เกษยณอายราชการเชอมโยงกบกลมทางสงคมในแงมมใดบาง ฉะนนผลทไดจากงานศกษาผสงอายเกยวกบความพงพอใจ , การปรบตว หรอ ความผาสกในชวตของผ สงอายจงเปนตวสะทอนใหเหนถงผลบางมตของ ความเปนปกแผนของผ สงอาย ท าใหผ ศกษาเชอวา การน าตวแปรภมหลง ทางสงคมทมความสมพนธกบประเดนการศกษาตาง ๆ ทกลาวมาสามารถน ามาใชในงานศกษาครงนได 1) เพศ เพศ เปนปจจยหนงทท าใหบคคลมความแตกตางกนในสงคม สงคมไทยก าหนดใหเพศชายเปนผน าครอบครว (อานนท อาภาภรม 2515 : 165) สวนเพศหญง สงคมก าหนดบทบาทในการเปนแมบาน ในขณะทเพศหญงกใหความเคารพในความเปนผน าครอบครวของเพศชาย และ จากการทเพศชายไดรบความเคารพนบถอและยกยองจากสงคมจงท าใหเพศชายมองตนเองมคณคามากกวาเพศหญง และ เมอถงชวงเวลาทตองเกษยณอาย บคคลทมงานประจ าอย จ าเปนตองหยดงานทง ๆ ทบางคนอาจจะไมตองการทจะหยดท างาน แตดวยกฎเกณฑทก าหนดไว ใหผ สงอายตองหยดท างาน ท าใหเกดการเปลยนแปลงบทบาท หนาท และลกษณะกจกรรม (ศรวรรณ มวงศร 2540 : 24) บทบาททางเพศทตางกน ยอมท าใหบคคลมวธการรบมอกบ การตองเปลยนบทบาท หนาทเมอเกษยณอายราชการไดตางกน ความเปนปกแผนทางสงคมในครอบครวของผสงอาย ของ นพคณ ดสคนธ (2538) พบวา เพศของผสงอายสามารถบงบอกขนาดความสมพนธของความเปนปกแผนในครอบครวได โดยผสงอายเพศหญงจะมความเปนปกแผนในครอบครวมากกวาผสงอายเพศชาย โดยทผสงอาย

35

เพศหญงมความเปนปกแผนมากถงรอยละ 43.4 ขณะทผสงอายเพศชายมความเปนปกแผนในครอบครวเพยงรอยละ 16.7 เทานน งานศกษาอกหนงชนคอ งานศกษา ความเปนปกแผนในความสมพนธระหวางบตรผ เปนแรงงานยายถนกบบดามารดา : การศกษาตามแนวทฤษฎ การแลกเปลยน ของสามชาย ศรสนต (2541) ทศกษาพบวา เพศหญงมความสมพนธ กบความเปนปกแผนเชงการหนาท และ ความเปนปกแผนเชงการสอสารทางตรง โดยเพศหญง สงกวาเพศชาย 2) อาย สายสทอง ณ ภเกต (2542 : 53) ศกษา สมพนธภาพของผสงอายกบบคคลอน : ศกษาเฉพาะผสงอายในจงหวดระยอง พบวา ผสงอายทมอายนอย มความสมพนธกบครอบครวและบคคลอนไดดกวาผสงอายทมอายมาก เพราะผสงอายทมอายมากแลวจะมความสมพนธกบบคคลอนนอยลง อยากพกและอยกบตวเองมากกวา เชนเดยวกบ จารนนท สมบรณสทธ (2535) ทศกษาเรอง ความสมพนธระหวางปจจยทางประชากร กจกรรมในการด าเนนชวตประจ าวนและความพงพอใจในชวตของผ สงอาย พบวา ผ สงอายทอายมากจะมความสมพนธกบผ อน นอยลงตามล าดบ 3) สถานภาพสมรส สถานภาพสมรสมความส าคญตอการด าเนนชวตของบคคล เพราะคสมรสจะคอยชวยเหลอใหก าลงใจ ปลอบใจซงกนและกน ท าใหบคคลเกดความรสกทมนคงทางอารมณ ท าใหบคคลไดรบการชวยเหลอ มความรกใครผกพน ไดแลกเปลยนความคดเหนตาง ๆ ซงกนและกน เหมอนอยางท สชรา ตงตระกล (2537) ศกษาพบวา ผ ทมสถานภาพสมรสมแนวโนมทจะมความสขในชวตมากกวาผ ทมสถานภาพการสมรสแบบโสด สถานภาพการสมรสจงถอเปนปจจยตวหนงทจะสงผลตอความปกแผนทางสงคมของผ เกษยณอายราชการ การเกษยณอายการท างานไมเพยงจะท าใหผ เกษยณอายราชการมบทบาท หรอ กจกรรมในสงคมลดลงอยางทนท แตยง ท าใหผ เกษยณอายราชการเกดความรสกเหงา วาเหว ตองการเพอนมากขน การทผ เกษยณอายไดอยกบคสมรสจะท าใหผ เกษยณมคคด มเพอนแททคบไดอยางสนทใจ ไมรสกเหงาหรอโดดเดยว (ศรวรรณ มวงศร 2540 : 24) และ งานศกษาของอมพา วรวฒนชย (2532) ศกษาเปรยบเทยบ การปรบตวของขาราชการบ านาญ สงกดกรงเทพมหานคร ซงอยในและนอกชมรมผ สงอาย

36

พบวา ขาราชการบ านาญทยงอยกบคสมรสมการปรบตวดกวาขาราชการบ านาญทมสถานภาพสมรส โสด หมาย และ หยาราง จากการพจารณาปจจยตาง ๆ ตามแนวคดเชงทฤษฎ และงานวจยทเกยวของดงกลาวขางตน ผศกษาไดน าคณลกษณะของผสงอายเหลานนมาศกษาวาจะมความสมพนธกบระดบความเปนปกแผนทางสงคมหรอไม มากนอยเพยงใด โดยก าหนดทศทางความสมพนธส าหรบการศกษา ครงนดงสมมตฐาน และ กรอบแนวคดตอไปน 2.4 สมมตฐานในการศกษาภมหลงทางสงคมกบระดบความเปนปกแผนทางสงคม จากกรอบแนวคดดงกลาว ผศกษาก าหนดเปนสมมตฐานการศกษา ดงน สมมตฐานท 1. เพศของผสงอาย มความสมพนธกบความเปนปกแผนทางสงคม สมมตฐานท 2. อาย มความสมพนธกบความเปนปกแผนทางสงคม สมมตฐานท 3. สถานภาพการสมรส มความสมพนธกบความเปนปกแผนทางสงคม สมมตฐานท 4. ลกษณะการอยอาศย มความสมพนธความเปนปกแผนทางสงคม

37

2.5 กรอบการวเคราะหความเปนปกแผนทางสงคมของผสงอาย

คณลกษณะของผสงอาย - เพศ

- อาย

- สถานภาพการสมรส

- ลกษณะทอยอาศย

ความเปนปกแผนทางสงคม

ความเปนปกแผนภายนอกครอบครว

เชงการหนาท

เชงการปฏสงสรรค

เชงความผกพนทางอารมณ

ความเปนปกแผนภายในครอบครว

เชงบรรทดฐาน

เชงการหนาท เชงการปฏสงสรรค

เชงความผกพนทางอารมณ