social innovation for health driving through child...

วารสารสงคมสงเคราะหศาสตร ปท 26 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2561

120

นวตกรรมทางสงคมเพอขบเคลอนสขภาวะโดยการมสวนรวมของเดกและเยาวชน1

Social Innovation For Health Driving Through Child and Youth Participation

ผชวยศาสตราจารยชานนท โกมลมาลย2

Assistant Professor Chanon Komonmarn3

บทคดยอ การวจยนวตกรรมทางสงคมเพอขบเคลอนสขภาวะโดยการมสวนรวมของเดกและเยาวชนมวตถประสงคเพอศกษาและท าความเขาใจถงความหมาย ประเภท รปแบบ องคประกอบและกระบวนการเรยนรรวมถงความสมพนธของทนทางสงคมและวฒนธรรมกบนวตกรรมทางสงคมเพอขบเคลอนสขภาวะโดยการมสวนรวมของเดกและเยาวชน อาศยวธการวจยเชงคณภาพใชการทบทวนและสงเคราะหวรรณกรรม สมภาษณเชงลกกบผทรงคณวฒทางสงคมศาสตร 7 ทาน สนทนากลมกบกลมเดกและเยาวชน 16 คน และ เครอขายคนท างานดานเดกเยาวชน 10 คน ผลการวจยไดขยายความเขาใจนวตกรรมในบรบทสงคมศาสตร คอ นวตกรรมทางสงคมซงไดรบพฒนาขนดวยความคดสรางสรรค นวตกรรมทางสงคมเปนการแกปญหาและตอบสนองความตองการของสงคม เดกและเยาวชนสามารถมสวนรวมสรางและพฒนานวตกรรมทางสงคมได การสรางนวตกรรมสงคมโดยเดกและเยาวชนมสวนรวมเปนกระบวนการเรยนรรวมกนอยางตอเนองรวมถงตองเปนกระบวนการทใหเดกและเยาวชนไดมโอกาสไดทดลองปฏบต ทายทสดการพฒนานวตกรรมทางสงคมเพอขบเคลอนสขภาวะสมพนธกบทนทางสงคมและทนวฒนธรรม ค าส าคญ : นวตกรรมทางสงคม, การมสวนรวมของเดกและเยาวชน, การขบเคลอนสขภาวะ

1 บทความวจยนไดรบทนสนบสนนการวจยจากส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส) 2อาจารยประจ าคณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร 3 Lecture at Faculty of Social Administration, Thammasat University, Thailand E-mail : [email protected]

Journal of Social Work Vol. 26 No.1

121

Abstract The research is aimed to explore a social innovation for health driving through child and youth participation in various aspects including the meaning, type, form, element, and children learning method. In addition, the relationship between a social and cultural capital toward child and youth participation in the perspective of this social innovation is studied. The study methodology employs the qualitative research that composes of literature review, in-depth interview with 7 social science experts, and focus group discussion with 16 children and 10 child and youth-related workers. For the result, the understanding on the social innovation for health driving is enhanced in social science context. Firstly, a creative thinking can be developed into the social innovation. Secondly, the social problems and social needs can be solved and responded respectively by the social innovation. Thirdly, child and youth can participate in initiating and developing the social innovation. Moreover, the participation is considered as the practical and collaborative learning process. Finally, there is the interrelationship between a social and cultural capital and development of social innovation regarding health driving. Keywords : Social Innovation, Child and Youth Participation, Health Driving

บทน า ความคดสรางสรรคของมนษยท าใหเกดนวตกรรมใหมๆ และไดสรางสงทมอยเดมใหกลายเปนสงใหมทแตกตางโดยอาศยการเปลยนแปลงทเกดขนรอบตวใหกลายเปนโอกาสใหมๆ (Opportunity) จนกระทงสามารถถายทอดหรอสงตอแนวความคดใหเกดประโยชนกบสงคม ผลการส ารวจดชนความคดสรางสรรคในป 2014 ของรชารด ฟลอรดาและคณะ อาศยการประเมนผล 10 ประเดน ประกอบดวย (1) ธรรมเนยมปฏบต (2)


122

นโยบายองคกร (3) สาธารณปโภคพนฐาน (4) ศกยภาพของพนกงาน (5) เทคโนโลยททนสมย (6) ตลาด (7) เงนทน (8) ความร (9) ขดความสามารถในการแขงขนและ (10) ความร ารวยของประเทศ ผลการประเมนพบวา ประเทศทมความคดสรางสรรคอนดบหนงในป 2014 คอ ประเทศออสเตรเลย รองลงมาคอสหรฐอเมรกา และอนดบสามคอนวซแลนด ในขณะทประเทศไทยอยอนดบท 81 สงหนงทนาสนใจจากการส ารวจครงนยงพบวาดชนความคดสรางสรรคของแตละประเทศสอดคลองกบจ านวนนวตกรรมตางๆ ทเกดขนในประเทศนนๆ อกดวย (Richard Florida, 2014, pp.196-205) Taylor (1959 อางถงใน อษณย อนรทธวงศ, 2550, น.174) ไดสงเคราะหประเภทของความคดสรางสรรคออกเปน 4 ระดบ (ระดบนอย-ระดบมาก) โดยทก าหนดใหความคดสรางสรรคระดบสงสด คอประเภทการสรางนวตกรรม (Innovation) เชน ทฤษฎใหม การประดษฐใหม เปนตน ค าวา“นวตกรรม”น มกถกน าไปใชเปนตวแทนของความแปลกใหมแตกตางหรอไมเหมอนใครอนเปนผลผลตทางวทยาศาสตร อกท งยงใหความหมายไปในเชงเศรษฐกจมากกวาสงคม อยางไรกดในเวลาตอมานวตกรรมถกขยายความเขาใจและความส าคญไปสสงคมโดยใหเหตผลวา นวตกรรมทางสงคมสามารถอยในฐานะยทธศาสตร ชดความคด หรอแนวคดใหมๆ ทมงตอบสนองตอความตองการทางสงคม นวตกรรมทางสงคมเปนการน าความรใหมมาประยกตใชโดยมงใหเกดประโยชนตอสงคมเปนส าคญ ตวแสดงหรอผมบทบาทในการพฒนานวตกรรมทางสงคมจงอาจเปนรฐบาล องคกรไมแสวงหาผลก าไร มลนธตางๆ ประชาชน รวมถงภาคธรกจเองกได ขณะเดยวกน หวใจในความส าเรจของนวตกรรมทางสงคมไมไดอยทการสรางผลก าไร แตเปนการสรางความเปลยนแปลงใหกบสงคม โดยอาศยทรพยากรทมความหลากหลาย (Lundström and Zhou, 2016, pp. 133-149) ฟจซาวะและคณะ (2015) เหนวานวตกรรมทางสงคมถกน าไปใชอธบายถงปรากฏการณทางสงคมในหลากหลายกรณ ทงในดานการเมองและการบรหารงานภาครฐ ภาคธรกจ การเคลอนไหวทางสงคม เรอยไปจนถงกจการเพอสงคมในลกษณะตางๆ (Fujisawa et al., 2015) อยางไรกตามนวตกรรมสงคมยงคงเปนค าทตองการคนหาความหมายนยามใหชดเจนลดความคลมเครอในวงการวชาการทเกยวของ


123

แตในเบองตนเมอพจารณาถงค าวา “นวตกรรม” เชอมโยงเขากบค าวา “สงคม” แลวนนความหมายของนวตกรรมจงไมไดหมายถงเพยงสงของหรอสงประดษฐทเปนวตถจ าพวกแวนสายตา หลอดไฟ นาฬกา เครองบนทกเสยง เครองปรบอากาศ หรอคอมพวเตอรและโทรศพทมอถอ แตยงหมายรวมถงนวตกรรมในลกษณะอนๆ ททงตอบสนองตอความตองการในชวตมนษย มงยกระดบวถชวตของมนษยบางดานใหดขน และเปดโอกาสใหคนกลมตางๆ ใน “สงคม” ไดเขามามสวนรวมในการเปลยนแปลงและแกไขปญหาทก าลงเผชญอยรวมกน (Drucker, 1985, pp. 30-32) สอดคลองกบกาญจนา แสงลมสวรรณ (2555, น.12-15) ทไดกลาวถงนวตกรรมทางสงคมวาเปนค าทมความหลากหลายก ากวมแตสวนมากแลวนวตกรรมสงคมจะรวมถงนวตกรรมทงหลายทเปนประโยชนตอคณภาพชวตของมนษย ทงนในชวตประจ าวนสามารถพบเหนนวตกรรมทางสงคมไดชดเจนผานการปรบตวโครงสรางขององคกร ค านยามทชเฉพาะมากขนของ ชนฤทย กาญจนะจตรา และวาสนา อมเอม (2546 , น.145) สรปจากการศกษาคนควาเอกสาร และการสมภาษณผทรงคณวฒ ไดความหมายวานวตกรรมทางสงคมคอสงใหมทเปนกระบวนการทางความคดหรอการสรางโอกาสการลงมอปฏบตเพอการแกปญหาหรอเพอยกระดบใหสงคมดขน รวมถงการปรบและพฒนาบนฐานเดม ในประเทศไทยกระแสความสนใจและการศกษาวจยนวตกรรมทางสงคมเกดขนเปนวงกวางมากกวาในอดตทผานมา โดยเฉพาะจากฝายผทท างานในภาคปฏบต ทงมลนธ มหาวทยาลย และองคกรทไมแสวงก าไร หลายองคกรทใหการสนบสนนในการเกดนวตกรรมทางสงคม องคกรเหลานมการจดประชมเพอการแลกเปลยนนวตกรรมทางสงคมอยางสม าเสมอ ประเวศ วะส (2546, น.7-12) เชอวา นวตกรรมทางสงคมเปนแกนหลกในการพฒนาประเทศโดยมนวตกรรมทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนตวเสรมเทาทจ าเปนโดยใหค านยามอยางกวางๆ วานวตกรรมทางสงคมนนเปนการพฒนาดวยการใชสงคมและการอยรวมกนเปนตวตงท าใหเกดภาวะสมดลสขภาวะอยางมพลวตได กลมคนหนงทส าคญและมความเกยวของกบการศกษาองคความรดานนวตกรรมทางสงคมและเปนแรงผลกดนในการขบเคลอนวตกรรมสงคม คอ กลมเดกและเยาวชน รายงานของยนเซฟฉบบตพมพเนองในโอกาสครบรอบ 25 ปวาดวยอนสญญาสทธเดก ได


124

ระบความส าคญของการด าเนนการดานเทคโนโลยและนวตกรรมอยางเรงดวน เนองจากมความจ าเปนอยางยงทจะชวยใหเดกกวาลานคนไดรบประโยชน ดวยความรวมมอระหวางองคกรทวโลกจะชวยใหทกภาคสวนใชประโยชนจากนวตกรรมเพอเดกๆ ทกคนได (องคการทนเพอเดกแหงสหประชาชาต , 2559) ฉะนนอาจสรปไดวาเดกและเยาวชนจงตองเขามามบทบาทในการสรางนวตกรรมทางสงคม การทบทวนงานวจยทเกยวของพบวาการขบเคลอนนวตกรรมทางสงคมทเดกและเยาวชนมสวนรวมมเงอนไขในการด าเนนงานเพอใหเกดประสทธภาพ 3 ประการดวยกนคอ (1) เดกและเยาวชนควรไดรบความรความเขาใจ รวมถงไดมโอกาสฝกทกษะดานการสานสมพนธตอพนทๆ ด าเนนงาน รวมถงมวธการสรางความเขาใจชมชนอยางเปนรปธรรมเพอเพมการมสวนรวมของชมชนตอโครงงานใหมากขน (2) ควรใชเทคโนโลยใหเปนประโยชนในการด าเนนโครงงานเพราะส าหรบชมชน เดกและเยาวชนมฐานะเปนผเรมตนและเปนผเชยวชาญดานการใชเทคโนโลย รวมถงระบบสารสนเทศ (3) “การบรณาการรวม” จากภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชาชน จะเปนการเพมประสทธภาพการด าเนนงานอยางสงและสามารถยกระดบสงคมใหเปลยนแปลงไปในทางทดขน ดวยเหตทเดกและเยาวชนมความส าคญและเกยวของกบนวตกรรมทางสงคมไดทงทางตรงและทางออม ผวจยจงเลงเหนถงความส าคญของการศกษาองคความรดานนวตกรรมทางสงคมโดยมเดกและเยาวชนเขาไปมสวนรวมเพอขบเคลอนสขภาวะซงเปนประเดนองครวมของทงปจเจกบคคลและสงคมจงด าเนนการวจยนวตกรรมทางสงคมเพอขบเคลอนสขภาวะโดยการมสวนรวมของเดกและเยาวชน

ค าถามหลกงานวจย 1. ความหมายและประเภทของนวตกรรมทางสงคมเพอขบเคลอนสขภาวะโดยการมสวนรวมของเดกและเยาวชนเปนอยางไร 2. องคประกอบและกระบวนการเรยนรเพอคดและสรางนวตกรรมทางสงคมเพอขบเคลอนสขภาวะโดยการมสวนรวมของเดกและเยาวชนเปนอยางไร


125

3. ความสมพนธของทนทางสงคมและทนวฒนธรรมกบนวตกรรมทางสงคมเพอขบเคลอนสขภาวะโดยการมสวนรวมของเดกและเยาวชนเปนอยางไร

วตถประสงคงานวจย 1. เพอศกษาและท าความเขาใจถงความหมายและประเภทของนวตกรรมทางสงคมเพอขบเคลอน สขภาวะโดยการมสวนรวมของเดกและเยาวชน 2. เพอศกษาองคประกอบและกระบวนการเรยนรของนวตกรรมทางสงคมเพอขบเคลอนสขภาวะโดยการมสวนรวมของเดกและเยาวชน 3. เพอศกษาและท าความเขาใจถงความสมพนธของทนทางสงคมและทนวฒนธรรมกบนวตกรรมทางสงคมเพอขบเคลอนสขภาวะโดยการมสวนรวมของเดกและเยาวชน

นยามศพทเชงปฏบตการ 1. การมสวนรวมของเดกและเยาวชน หมายถง การทเดกและเยาวชนเขารวมในการด าเนนโครงการ กจกรรมตางๆ ในสงคม หรอ นโยบายทมผลกระทบกบเดกและเยาวชน การมสวนรวมเปนการเปดพนทและโอกาสใหเดกและเยาวชนมสวนในการคด ลงมอท า รบผดชอบโดยมผใหญในสงคมรวมสนบสนน 2. นวตกรรมทางสงคม หมายถง ผลผลตทางความคดสรางสรรค มความแปลกใหม และสรางผลกระทบตอสงคมไดในวงกวาง อาจจะอยในรปแบบของระบบการจดการทรพยากร การสอสาร ศลปวฒนธรรม รปแบบการเรยนรเพอการพฒนาศกยภาพ การใหความชวยเหลอเพอนมนษย 3. การขบเคลอนสขภาวะ หมายถง การทเดกและเยาวชนเขาไปด าเนนการนวตกรรมทางสงคมเพอใหเกดการปรบปรงหรอเปลยนแปลงในเชงองครวมทสงผลตอคนในชมชนทงทางดาน กาย จต สงคม และปญญา รวมไปถงการมจตส านกตอครอบครว ชมชน สงคม ประเทศชาต ทายทสดคอสามารถพงพาตนเองไดอยางยงยน


126

4. ทนทางสงคมและวฒนธรรมทองถน หมายถง รปแบบของเครอญาต สายสมพนธ เครอขาย องคกร ทงทเปนทางการและไมเปนทางการ วฒนธรรม ประเพณความคดความเชอ ภมปญญา ความรสกนกคด จตใจ ความเชอ ทศนคต ความเชอถอไววางใจกน คณคารวมกน ความเกอกลซงเปนคณคาทางวฒนธรรมนอกเหนอจากมลคาทางเศรษฐกจ

วธการศกษาวจย การศกษาวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative research) ทเขาไปศกษานวตกรรมทางสงคมเพอขบเคลอนสขภาวะโดยเดกและเยาวชนมสวนรวมในบรบทตางๆ โดยการการทบทวนและสงเคราะหวรรณกรรมและเอกสารทเกยวของรวมถงการเกบรวบรวมขอมลจากหลายแหลงโดยอาศยเครองมอการเกบรวบรวมขอมล ดงน วธการท 1 ทบทวนและสงเคราะหวรรณกรรม ทบทวนและสงเคราะหวรรณกรรมเปนการศกษาเอกสาร (Documentary) โดยศกษาเนอหาจากเอกสารทเกยวของกบนวตกรรมทางสงคม การมสวนรวมของเดกและเยาวชน สขภาวะของเดกและเยาวชน และทนทางสงคมแลวน าขอมลทไดจากการทบทวนวรรณกรรมมาเปนพนฐานทเขมแขงส าหรบการสรางองคความรใหม ตอยอดการพฒนาแนวความคดเพอน าไปวเคราะหกบขอมลรวมกบสวนอนของงานวจย วธการท 2 การสมภาษณเชงลก โดยการสมภาษณเชงลก ดวยแบบค าถามกงโครงสรางเปนการสมภาษณทมการวางแผนการสมภาษณไวกอนลวงหนาอยางเปนขนตอน ขอค าถามในการสมภาษณมโครงสรางแบบหลวมใชในการเกบรวบรวมจากผทรงคณวฒในสาขาวชาตางๆ ทางสงคมศาสตร 6 ดาน (1) ศาสตราจารยวฒสาร ตนไชย เลขาธการสถาบนพระปกเกลา ดานรฐศาสตรและกฎหมาย (2) ศาสตราจารย ดร.กตพฒน นนทปทมะดลย อาจารยประจ าคณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ดานสงคมสงเคราะหศาสตร (3) ศาสตราจารยสายนต ไพรชาญจตร นกวจยดเดนแหงชาต สาขาปรชญาผกอตงโครงการโบราณคดชมชน ดานสงคมและวฒนธรรม (4) ศาสตราจารย ดร.สมพงษ จตระดบ ผอ านวยการศนยวชาการและเครอขายวชาการดานเดก เยาวชน


127

และครอบครว จฬาลงกรณมหาวทยาลย และ (5) นายแพทยสภกร บวสาย ผจดการส านกงานสงเสรมสงคมแหงการเรยนรและคณภาพเยาวชน (สสค.) ดานจตวทยาและการเรยนร (6) ดร.สมเกยรต ตงกจวาณชย ประธานสถาบนวจยแหงประเทศไทย (TDRI) ดานเศรษฐศาสตร (7) ผชวยศาสตราจารย ดร.นพดล อนทรจนทร คณบดวทยาลยนวตกรรมสอสารสงคม มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ดานนเทศศาสตรและการสอสาร วธการท 3 การสนทนากลม (Focus group) ใชแบบค าถามกงโครงสราง (Semi-Structured Interview) กบกลมเปาหมายแบงออกเปนทงหมด 2 เวท (1) เวทสนทนากลมระดมความคดเหนดานนวตกรรมทางสงคมฯ โดยสภาเดกและเยาวชนฯ รวมถงเดกและเยาวชนอนๆ จ านวน 16 คน (2) เวทสนทนากลมระดมความคดเหนดานนวตกรรมทางสงคมฯ โดยเครอขายคนท างานดานเดกและเยาวชนทงจากภาครฐ และภาคเอกชนเพอพฒนาสาธารณประโยชน (NGOs) เปนตน จ านวน 10 คน การวเคราะหขอมลและอภปรายผล การวเคราะหขอมลเชงคณภาพผวจยจดการกบระบบขอมล เพอใหเขาใจความหมาย ค านยามและแนวทางการท างานของเยาวชนทไดเรยนรจากศกษามาด าเนนการจดระบบระเบยบและเปนหมวดหมแลววเคราะหโดยการมองหาประเดนหลก (major themes) หรอแบบแผนหลกๆ (major patterns) ทพบในขอมลการสมภาษณทงหมดกอน แลวจงน ามาแตกออกเปนประเดนยอย (sub - themes) และหวขอยอย (categories)” (กตพฒน นนทปทมะดลย, 2546, น.160) จากนนน ามาวเคราะหตอโดยการตความและแปลความหมายหาความสมพนธทเชอมโยงกบทฤษฎกบขอมลทผานการท าใหเปนหวขอยอย (categories) แลวพรรณนา (descriptive) และวเคราะหสรางทฤษฎจากฐานขอมล

ผลการศกษาและอภปรายผล 1.นวตกรรมทางสงคมขบเคลอนสขภาวะโดยเดกและเยาวชนมสวนรวม การศกษาตางๆ ทผานมาหลายงานมกกลาวถง “นวตกรรม” ในความหมายทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยท าใหนวตกรรมปรากฏในรปของสงประดษฐดวยเหตนนวตกรรมจงกลายเปนวามความสมพนธกบววฒนาการและความกาวหนาทางเทคโนโลย


128

ในขณะทนวตกรรมอกประเภทหนงนนคอนวตกรรมทางสงคมซงก าลงเปนทสนใจในสงคมอยางกวางขวาง การวจยครงนจงมงทบทวนแนวคดเรองนวตกรรมทางสงคมทกอรปขนจากคนทวไปโดยเฉพาะอยางยงเดกและเยาวชน ค าวา “นวตกรรม” ในความหมายนจงเปนความหมายทกวางขวางมากขน นวตกรรมทางสงคมอาจจะเปนการเปลยนแปลงแกไขปญหาสงคมเรองเลกๆ ทสามารถกาวไปถงการสรางความเปลยนแปลงใหญได หรอนวตกรรมสงคมอาจไมจ าเปนตองพงพงความกาวหนาทางเทคโนโลยกเปนได พนฐานความคดนวตกรรม การศกษาทางสงคมศาสตรไดใหความสนใจกบค าทเรยกกนวา“นวตกรรมทางสงคม” ซงถกกลาวถงในราวป ค.ศ.1960 และตอมาไดขยายวงออกไปอยางแพรหลายโดยเฉพาะอยางยงในชวงสองทศวรรษทผานมานสงผลใหนวตกรรมทางสงคมมความครอบคลมความหมายทกวางขวางมากทงทเกยวของกบชมชน เกยวกบวฒนธรรม เพราะวาค าวา “สงคม” มความหมายทเกยวกบความสมพนธระหวางคนกบคน คนกบสงแวดลอมธรรมชาต และความสมพนธระหวางคนกบสงเหนอธรรมชาต ดงนนการพจารณาความหมายของนวตกรรมสงคมจงมหลากหลายมต ดงน นวตกรรมในมตสงคมและวฒนธรรม “นวตกรรมทางสงคม” มนยเชงความหมายวาเปนเรองทางสงคมทถกออกแบบมาเพอท างานเพอสงคมจากฐานคดทวาในเมอภาคธรกจสรางนวตกรรมไดภาคสงคมกนาจะสรางนวตกรรมไดเชนกน ในมตนนวตกรรมทางสงคมเปนถกสรางขนเพอตอบสนองความตองการทางสงคมทไมไดรบการตอบสนอง (Unmet Social Needs) กลาวคอ เมอมความตองการจ าเปนทางสงคมทไมไดรบการตอบสนองยอมน าไปสการพฒนาแนวทางวธการใหมเพอแกปญหาซงเปนหวใจหลกของนวตกรรมสงคมการแกไขปญหาโดยการสรางนวตกรรมสงคมซงเปนการจบคลงตวระหวางทรพยากรทมอยกบขดความสามารถ แลวน าไปออกแบบเพอแกไขปญหาสงคมดงกลาว ทงนเมอไดสรางนวตกรรมทางสงคมขนมาแลวผสรางยงตองพฒนาแบบซ าๆ จนน าไปสรปแบบทเหมาะสมทสดในการจดการกบปญหาสงคม ในมตนยงกลาวไดวานวตกรรมทางสงคมนนไมมรปแบบทตายตวสามารถเปลยนแปลงไดตลอดเวลา และนวตกรรมทางสงคมมอายจ ากดในระยะเวลาหนงๆ นวตกรรมทางสงคมรปแบบตาง ๆทถก


129

สรางขนมาแลวยอมเลอนหายและหมดอายไปไดในทสดเมอสงคมไมไดมความตองการสงนนแลว นวตกรรมในมตเศรษฐกจและเทคโนโลย ในมตความหมายน “นวตกรรม” คอ ฐานคดเดยวกนกบการประยกตวธการในการแกไขปญหาซงวธเดมๆ ทผานมาไมไดผลมากนก นกนวตกรรมทางสงคมจงตองใชวธใหม แนวคดใหมๆ ในการแกไขปญหา สงใหมทผคนมกนกถงอยางแรกเมอกลาวถงนวตกรรม คอ นวตกรรมวตถสงของจ าพวกเทคโนโลย สมารทโฟน แอปพลเคชน (Application) ซงนนเปนเพยงมตเดยว อยางไรกดขอมลการสมภาษณผทรงคณวฒดานเศรษฐศาสตรเหนวา“นวตกรรมทางสงคม” ทเปนวธคดหรอรปแบบแนวการด าเนนการทางสงคมกลบไมไดแยกขาดจากนวตกรรมทางวทยาศาสตรหรอเทคโนโลย นวตกรรมทงสองดานผสมผสานกนอยนวตกรรมทางสงคมทมแนวทางการแกปญหาทางสงคมทงหลาย สามารถใชฐานเทคโนโลยเขามาชวยในการตอบโจทยปญหาทตองการแกไขได เนองจากเมอสงคมมเทคโนโลยใหมๆ การสรางนวตกรรมสามารถท าไดงายมากขน เชน ในอดตเราเรยกแทกซแบบทเรยกรถบรการ Uber หรอ GrabCar ไมได เพราะเนองจากไมมเทคโนโลยจงตองใชวธไปยนโบกอยางเดยว แตเมอมแอปพลเคชนแลวผใชสามารถเชอมตอระหวางคนขบรถกบคนใชบรการได คนขบรถเองกสามารถใชรถเทคโนโลยการน าทาง (GPS) เพอไปยงสถานททเราไมรจกกได ฉะนนโจทยทางสงคมเชนนชวาสงคมมความตองการทจะแกไขปญหาทเกดขนในสงคมซงสามารถใชเทคโนโลยเขามาจดการได นวตกรรมในมตการบรการและนโยบายทางสงคม ผทรงคณวฒทางดานการเมองการปกครองใหความเหนวานวตกรรมทางสงคมนน “ไมใชสงใหม” แตคอ “สงทชวยแกปญหา” นวตกรรมทางสงคมเรมตนมาจากความคดรเรม (Originality) ทสงผลใหเกดเปนการบรการและนโยบายหรอแนวทางในการแกปญหาในปจจบนหรอการเตรยมพรอมรบมอกบปญหาในอนาคต ทงนสวนใหญนวตกรรมมกหมายถงสงใหมๆ เสมอ ดงนนค าวานวตกรรมจงกลายเปนขอจ ากดของตวมนเอง นวตกรรมถกผลกดนใหตองเปนสงใหม แตในความเปนจรงแลว นวตกรรมหรอกจกรรมทางสงคมใดๆ แทบไมมอะไรใหม ในทางกลบกนนวตกรรมทางสงคมเปนสงทสามารถคดซ ากบคนอนๆ ได แตความคดนน


130

ตองถกน าตอยอดไดและสามารถน าไปปรบใชไดในชวตจรง อยางไรดนวตกรรมทพฒนาขนมาแลวไมใชทสรางขนครงเดยวและสมบรณแบบนวตกรรมสงคมทมอยสามารถน ากลบมาคดทบทวนใหมและพฒนาใหมอกรอบได ดงนนการสรางนวตกรรมทางสงคมจงไมใชสงการสรางทสมบรณ แตจะเปนความพยายามทจะมความสรางสรรคแนวทางและนโยบายในการแกปญหาทเกดการปรบปรงและเปลยนอยางตอเนอง นวตกรรมในมตการสรางกระบวนการการเรยนร การสนทนากลมกบกลมนกพฒนาและคนท างานดานเดกและเยาวชนใหความคดเหนวา “กระบวนการเรยนรอยางสรางสรรค” เปนสวนหนงทไมสามารถแยกออกจากการพฒนานวตกรรมทางสงคม ความสรางสรรคตองมาพรอมกบความรและความเปนไปได ความสรางสรรคคอทกษะทสามารถฝกฝนไดซงความสรางสรรคนเองเปนจดเรมของการพฒนาไปสสงตางๆ โดยเฉพาะการพฒนานวตกรรมทางสงคม ขณะทกลมเดกและเยาวชนจากสภาเดกและเยาวชนแหงประเทศไทยจ านวนหนงทเขารวมการสนทนากลมสะทอนความคดโดยมองวา นวตกรรมทางสงคมเปนเครองมอสรางความเปลยนแปลงเหนวานวตกรรมสงคมเปนกระบวนการเรยนรทน าไปสเปาหมายทตองการ สอดคลองกบผทรงคณวฒดานจตวทยาและการเรยนรทเสนอวานวตกรรมสงคมไมใชผลผลตแตเปนกระบวนการเรยนรวธการและเครองมอทส าคญคอเมอใชกระบวนการวธการนนๆ แลวไปสงผลใหวถชวตและสขภาวะของคนในสงคมดขน ท าใหการท างานมประสทธภาพมากขน ไดรบผลดมากขนกวากระบวนการหรอวธการเดม ถาหากเปนวธการหรอกระบวนการใหมๆ แตเมอน ามาใชแตไมสามารถเขากนไดกบชวตจรง ไมสามารถแกปญหาทก าลงเผชญอย วธการหรอกระบวนการนนกไมมประโยชนอะไร ดงนนนวตกรรมสงคมทดจงควรจะเปนวธการใหมทสามารถน ามาใชใหเกดประโยชนในชวตจรงไดดวย นวตกรรมทางสงคมกบสงคมไทย นวตกรรมทางสงคมทเกดขนในบรบทของสงคมไทยทเหนไดชดเจนสวนหนง คอ นวตกรรมทางสงคมการบรหารจดการประเทศหรอดานการเมองซงเปลยนแปลงจากอดตทตองแสดงใหเหนวานโยบายตางๆตองสรางขนและลงมอปฏบตใหประชาชนสวนใหญเหนและสมผสได อาท การเกดขนของ “โครงการหลกประกนสขภาพถวนหนา”หรอทคนไทย


131

เรยกกนตดปากวา “30 บาทรกษาทกโรค” เปนนวตกรรมทางสงคมหนงทเกยวของกบประเดนสขภาวะ โครงการนไมเพยงแตชวยใหคนทงประเทศเขาถงการรกษาพยาบาลเทานน แตยงเปนการชวยประชาชนสวนหนงไมใหเกดภาวะลมละลายจากภาระคาใชจายในการรกษาดวย ตวอยางนวตกรรมทเสนอมานคอการแกไขความตองการจ าเปนทางสงคมซงเปนปญหาสงคมทประชาชนคนไทยไมสามารถเขาไมถงบรการสขภาพทราคาถกและมคณภาพได ดานนวตกรรมทางสงคมกบการศกษาหลายปกอนไดมโครงการหนง ชอวา “โครงการครสอนด” เรมตนจากในวงการครไดมการวพากษวจารณวาการประเมนครประเมนแตเอกสารและขอมลตางๆ ไมไดมผลดอะไรกบเดกนกเรยน คณะท างานดานการศกษาในขณะนนเหนวาการประเมนการเรยนการสอนจะตองพจารณาผลงานเชงประจกษทเกยวของกบเดกนกเรยนเปนหลกจงเนนไปทการใหความส าคญดานการเปลยนแปลงพฤตกรรมการเรยนรของนกเรยนมากกวาการประเมนโดยเอกสาร อกตวอยางหนงทนาสนใจคอนวตกรรมทางสงคมกบพนททางสงคมนนคอ โครงการพพธภณฑบ าบด4 ซงเรมจากความตองการกจกรรมใหคนในชมชนท ารวมกนดวยความเสยสละและความปรารถนาดตอชมชนและหมบานจงสรางสรรคนวตกรรมสงคมดงกลาวโดยไดรเรมจากความตองการคนหากจกรรมใหคนในชมชนท ารวมกน ท าดวยความเสยสละ ท าดวยความปรารถนาดตอชมชนตอหมบานโดยจดตงพนทกลางนนคอพพธภณฑชมชนใหสมาชกชมชนมาท างานรวมกนในการสรางและพฒนาพพธภณฑใหเปนแหลงเรยนรของคนในชมชนและนอกชมชนอนเปนการรอฟนความสมพนธของคนในชมชน ในขณะทนวตกรรมทางสงคมกบเศรษฐกจและเทคโนโลย ประเทศไทยไดพยายามสงเสรมใหมการใชสอ เทคโนโลยตางๆ เขามาสงเสรมเศรษฐกจแตปญหาของประเทศไทยในปจจบนนคอมนวตกรรมในสงคมนอยเกนไป เนองมาจากลงทนกบการพฒนานวตกรรมยงไมเพยงพอ ประกอบกบมขอจ ากดในเรองกฎระเบยบและขอบงคบทไมทนสมย อาท การน าเอาโดรน (Drone) มาใชประโยชนเพอท ากจกรรมตางๆ ทางสงคมหรอน าไปใชใหบรการทางสงคม (Social Service) เชน การสงของใหผอยในพนทหางไกล 4 ภายหลงเปลยนชอเปน “พพธภณฑบรบาล”


132

หรอการชวยเหลอผประสบภยพบต ตลอดจนน าโดรนบงคบวทยมาใชพฒนาธรกจของเอกชน ทวาการน าโดรนมาใชในประเทศไทยยงตองท าเรองขออนญาตผไปยงหนวยงานทเกยวของหลายหนวยงานหลายขนตอนจงจะสามารถน าโดรนมาใชงานได การพฒนานวตกรรมทางสงคมโดยเดกเยาวชนมสวนรวม การมสวนรวมของเดกและเยาวชนในปจจบนยงเปนความทาทายเนองจากเดกและเยาวชนมประสบการณและการเรยนรนอยกวาผใหญ การมสวนรวมของเดกและเยาวชนจงเปนประเดนส าคญวาเดกและเยาวชนจะมสวนรวมไดอยางไร มสวนรวมในระดบใด ผวจยไดสงเคราะหขอมลการสมภาษณผทรงคณวฒและสนทนากลมกบเยาวชนและคนท างานดานเดกและเยาวชน พบวาการพฒนานวตกรรมทางสงคมโดยเดกเยาวชนมสวนรวมมขอควรค านง ดงน (1) การเปดโอกาสเดกและเยาวชนแสดงศกยภาพ ผใหญทใกลชดกบเดกและเยาวชนจ าเปนตองเขาใจ รวมถงสงเสรมเดกและเยาวชนเหนถงปญหาทเกดขนในสงคมและชมชนและใหก าลงใจเมอเดกและเยาวชนรสกวาลมเหลวหรอไมพอใจกบผลงาน (2) การพฒนานวตกรรมทางสงคมโดยเดกเยาวชนตองเปนเรองสนกและใกลตวโดยเปนวธการแปลกใหมทสนกและเขาถงกลมคนรนใหมได (3) การใหเยาวชนมบทบาทน า กลาคดกลาท ากลาทจะเปลยนแปลง คนท างานดานเดกและเยาวชนท าหนาทเพยงสนบสนนขอมล ขอควรระวงและความเสยงบางประการทมโอกาสเกดขนเทานน (4) การสรางความชนชอบและแรงจงใจใหเดกและเยาวชนในกรณนหากจะเรมพฒนานวตกรรมทางสงคมหรอโครงการอนใดกตามคนท างานกบเดกและเยาวชนตองเสรมสรางใหเดกและเยาวชนมความหลงใหลในการแกไขปญหาอยางจรงจง (5) การพฒนานวตกรรมทางสงคมตองสรางพนทใหกบเดกและเยาวชนทงพนทเชงกายภาพส าหรบท ากจกรรรม พนททางความคดและพนททางสงคม นยนคอการสงเสรมใหพนทส าคญทเดกและเยาวชนสามารถเขาไปมสวนรวมไดคอสภาเดกและเยาวชนในระดบตาง ๆ ซงสภาเดกและเยาวชนนเองกถอวาเปนนวตกรรมทางสงคมเชงนโยบายทเปดพนทใหเดกเยาวชนเขาไปมสวนรวมในการสรางนวตกรรมทางสงคมดวยเชนกน นอกจากนการพฒนานวตกรรมทางสงคมโดยเดกเยาวชนมสวนรวมในการด าเนนโครงการนวตกรรมทางสงคมยงตองพฒนาโดยใหความส าคญกบแนวทาง 3


133

ประการ คอ (1) การสรางกระบวนการเรยนรพรอมกบการสรางความรสกทใหรบผดชอบตอสงคม (2) การสรางกระบวนการเรยนรไปพรอมกบการสรางใหเดกและเยาวชนมวนยในตวเอง และ (3) การมพนทใหแสดงออกนนหมายถงพนทใหเดกเยาวชนท ากจกรรมในรปแบบตางๆ ไมใชเพยงพนทเชงกายภาพ สงแวดลอม แตเปนพนททางความคดและพนทในเชงโอกาสดวย 2. องคประกอบและกระบวนการเรยนรเพอสรางนวตกรรมทางสงคมม ผวจยพบวากระบวนการเรยนรเพอสรางนวตกรรมทางสงคมเปนกระบวนการทงคดสรางและลงมอปฏบตอยางตอเนองซงมความสอดคลองกบเมอรเรย , คลลเออร-จรส และ มลแกน (2016) ทเหนวา“กระบวนการสรางนวตกรรม” นนเปน “กระบวนการเรยนรทด าเนนตอเนองไมมทสนสด” ดงนนผพฒนานวตกรรมจงจ าเปนตองทบทวนถงประสบการณและความรตางๆ ทไดรบระหวางกระบวนการสรางนวตกรรมอยเสมอ เพอใหมความพรอมในการน าความรเหลานนมาปรบปรงหรอดดแปลงนวตกรรมตอไปในระยะยาว (Murray, Caulier-Grice and Mulgan, 2016 , p.11) การวจยครงนสงเคราะหองคประกอบของกระบวนการเรยนรเพอสรางนวตกรรมทางสงคมมรายละเอยดและดงตอไปน ความคดสรางสรรคในการสรางนวตกรรมทางสงคม ความคดสรางสรรคคอจดเรมตนของการสรางและพฒนานวตกรรมรปแบบตางๆ อาจเกดจากการคดผสมผสานเชอมโยงระหวางความคดใหมๆ ทแกปญหาและเอออ านวยประโยชนตอตนเองและสงคม ความคดสรางสรรคเปนกระบวนการทตอเนองทเรมตนจากสงเกตการณมาสการทดลองท าแลวท าซ าๆ ดวยเหตนนวตกรรมจงเปนกระบวนการการเรยนรตอเนองถงความเหมาะสมและจะสามารถพฒนาตอยอดไดอยางไร ดงนนกระบวนการเรยนรเพอสรางนวตกรรมทางสงคมจงตองใหโอกาสทดลองคดและปฏบตชดประสบการณอยางสรางสรรคสอดคลองกบการศกษาทางมานษยวทยาเกยวของกบเดกและเยาวชนซงไดอธบายสาเหตวาสงคมหนงจะมพฒนาการทางวฒนธรรมลาชาวาเกดขนจากกระบวนการเรยนการสอนทปดกนความคดสรางสรรคของเดกและเยาวชน และเดกและเยาวชนจะพฒนาทกษะดานตางๆ ไดนน ตองมมกระบวนการเรยนรความสอดคลองกนระหวางวฒนธรรมในชนเรยนทโรงเรยน


134

และวฒนธรรมทบานหรอชมชนทเดกเยาวชนเหลานนสงกดอย ดงนนการสรางสงแวดลอมใหเดกและเยาวชนสามารถแสดงออกถงความคดสรางสรรคจงเปนเรองส าคญยง (Benthall, 1992) ศกยภาพและความสามารถในการสรางนวตกรรม “ศกยภาพ (Potential)” หมายถงความสามารถ พลงทซอนอยในตวมนษย มนษยทกคนสามารถมคณภาพชวตทด ทเตมไปดวยความสขและความส าเรจ หากสามารถบรรลถงศกยภาพทแทจรงของตนเอง (Self-actualization) การสรางนวตกรรมทางสงคมจ าเปนตองอาศยศกยภาพและทกษะทแตกตางกนซงมอยในตวเดกและเยาวชน อนจะสงผลตอการเรยนรและพฒนานวตกรรมไดอยางมประสทธภาพสงสด สอดคลองกบแนวคดเกยวกบการพฒนาศกยภาพมนษยซงนกวชาการอยาง Howard Gardner ผพฒนาแนวคดทฤษฎพหปญญา (Multiple Intelligences) อธบายวามนษยทกคนมศกยภาพและความสามารถในตนเอง (Gardner, H., 2007) ดวยเหตนการสรางนวตกรรมทางสงคมโดยเดกและเยาวชนจงตองสอดคลองกบศกยภาพและทกษะความสามารถของเดกและเยาวชนในดานตางๆ ดวย ทกษะในโลกดจทลกบการสรางนวตกรรมทางสงคม โลกปจจบนเปนสงคมดจทล (Digital society) และเศรษฐกจดจทล (Digital economy) ชวตประจ าวนของผคนในสงคมคนเคยกบการใชระบบสอสารขอมล คอมพวเตอรและระบบสารสนเทศ เดกและเยาวชนในปจจบนสามารถคนหาขอมลหรอสงตางๆ ทสนใจไดดวยตวเองโดยตรง เปนผใชสอ เสพสอ และสรางสอไดดวยตวเองซงสงเหลานนสามารถน ามาใชประโยชนในการสรางนวตกรรมทางสงคมได เชน การมทกษะการคดวเคราะห การคดอยางมวจารณญาณกบขอมลในสงคมทเกดขนและไหวเวยนอยางรวดเรว การพฒนาการเรยนรของเดกและเยาวชนจงตองการคนทมรความจรงกอนทจะมความความเหน เดกและเยาวชนจงจ าเปนทจะตองมทกษะทเรยกวา “ทกษะในโลกดจทล” (Digital Skills) เพราะการสรางนวตกรรมทางสงคมจงจ าตองผนวกเอาเทคโนโลยดจทลและทกษะทเกยวของเขามามบทบาทในการพฒนารวมดวยอยางเลยงไมพน เวลาในกระบวนการสรางนวตกรรมทางสงคม “ระยะเวลา” เปนเรองส าคญในการท างานสรางสรรคนวตกรรมและระยะเวลากเปนปจจยหนงทท าใหเกดนวตกรรม


135

ระยะเวลาในการพฒนานวตกรรมนนสามารถแบงไดเปน 2 ระดบ คอ ระดบท 1 คอ การเรยนรและพฒนานวตกรรมไมสามารถทจะก าหนดขอบเขตเวลาไดอยางชดเจนขนอยกบวาแตละงานนนมรายละเอยดลมลกมากเพยงใด การพฒนานวตกรรมบางอยางอาจใชเวลาไมมากนก ในทางกลบกนนวตกรรมทางสงคมบางประเดนกตองใชเวลาในการพฒนายาวนาน ระดบท 2 คอ เวลาทจะใหนวตกรรมทางสงคมปรากฏผลซงเปนกฎธรรมชาตวาเมอท าสงใดกตามใหเกดผลตอสงคมจ าเปนตองใชเวลา โครงการทางสงคมหลายอยางกเชนกน เมอมแนวคดและออกแบบแผนการปฏบตงานเสรจสน มกระบวนการปฏบตงานทชดเจนน าลงไปปฏบตงานจรงผลลพธจงไมไดเกดขนทนทแตตองรอชวงเวลาสกระยะหนง การเรยนรรวมกนเพอการสรางนวตกรรมทางสงคม การสรางนวตกรรมทางสงคมตองอาศยการเรยนรรวมกนระหวาง เดกเยาวชน ผใหญและผสงอายซงตองสามารถเขามารวมเรยนรแลกเปลยนประสบการณระหวางกน การเรยนรระหวางกนจะเกดการพงพาเกอกลกนและการปรกษาหารอกนอยางใกลชด จนทายทสดกจะเกดกระบวนการเรยนรรวมกน (Collaborative Learning) สงผลใหเกดการขบเคลอนนวตกรรมทางสงคมและผลทตามมาคอความสมพนธทดระหวางกนอกดวย การเรยนรแกปญหาในชวตประจ าวนดวยการสรางนวตกรรมทางสงคม การแกไขปญหาในชวตประจ าวนเปนองคประกอบหนงในกระบวนการเรยนรเพอสรางนวตกรรมทางสงคม เนองจากเดกและเยาวชนทเผชญกบปญหาในชวตประจ าวนจะสามารถสรางนวตกรรมเพอแกไขปญหาไดโดยตองระบปญหาและความตองการจ าเปนของตวเองและชมชนใหไดวาคออะไร ปญหาทตองการจะแกปญหาคออะไรและเหตใดปญหาดงกลาวถงยงไมไดรบการตอบสนอง ดงนนการสรางและพฒนานวตกรรมอาจเปนเรองทเกดขนประจ าและเปนเรองในชวตประจ าวน หรอเปนวกฤตปญหาทตองแกไขอยางเรงดวนอาศยการเรยนรการแกไขปญหาในชวตประจ าวน ปญหาและอปสรรคในการสรางนวตกรรมทางสงคม ประการแรก การเรยนรทดจะสมพนธกบการพฒนานวตกรรมทางสงคม ฉะนนเพอปองกนปญหาและอปสรรคในการสรางนวตกรรมทางสงคม ผท างานกบเดกและเยาวชนจงตองนยามนวตกรรมทางสงคมแบบยดหยนไมคบแคบ เพราะถานยามแบบแคบและเฉพาะเจาะจงจะพฒนา


136

นวตกรรมอะไรไมไดเลยเพราะเปนเรองจ ากดเฉพาะและการพฒนานวตกรรมสงคมไมใชการเปาหมายวางเอาไวอยางตายตว แตทวาการพฒนานวตกรรมคอกระบวนการเรยนรและพฒนาทเปนไปอยางเปนขนตอนอยางตอเนอง ประการทสอง การสงเสรมการสรางนวตกรรมทางสงคมยอมจะสงผลใหเกดชองวางและความเหลอมล าของผคนทขาดโอกาสในการเขาถงนวตกรรมทางสงคมไดอกทางหนง ผคดและสรางนวตกรรมทางสงคมตองค านงถงประเดนนดวย 3. ทนทางสงคมและทนวฒนธรรมกบนวตกรรมทางสงคมขบเคลอนสขภาวะโดยการมสวนรวมของเดกและเยาวชน นวตกรรมทางสงคมไมใชสงทเกดขนมาจากความคดหรอจนตนาการโดยปราศจากบรบท ทวาวตกรรมทางสงคมสมพนธอยกบปจจยแวดลอมในสงคมนนๆ นวตกรรมทางสงคมทถกพฒนาขนมาในแตละยคสมยนนลวนเปนสงทถกสรางขนในบรรยากาศทางสงคมและสงแวดลอมมบรบททตางกนออกไปทงนกลาวไดวานวตกรรมทางสงคมมความเกยวพนกบทนทางสงคมและทนทางวฒนธรรม งานวจยตอบค าถามเรองความสมพนธของทนทางสงคมกบการพฒนานวตกรรมทางสงคมเพอขบเคลอนสขภาวะดงตอไปน (1) ฐานคดเกยวกบทนทางสงคมและทนวฒนธรรม ความหมายและการใชประโยชนทนทางสงคมและทนวฒนธรรม ทนทางสงคมและทนทางวฒนธรรมเปนวตถดบส าคญในการสรางและพฒนานวตกรรมทางสงคม เดกและเยาวชนจากสภาเดกและเยาวชนเสนอวา การท างานหรอท ากจกรรมทผานของสภาเดกและเยาวชนมาทผานมาลวนน าทนทางสงคมมาใชทงนน ยกตวอยางเชน สภาเดกและเยาวชนในพนทภาคอสานเมอจดกจกรรมหรอโครงการจะน าทนทางสงคมมามาเปนประโยชน เชนการท ากจกรรมตาม ปฏทนประเพณ “ฮตสบสอง คองสบส” ซงหมายถง ตารางกจกรรมในวฒนธรรมตลอดระยะสบสองเดอน เชน บญบงไฟ บญขาวจ บญคณลาน บญขาวสาก เปนตน ผเขารวมการวจยจากสภาเดกและเยาวชนภาคตะวนออกเฉยงเหนอถายทอดประสบการณวาเมอใดกตามทตองท าโครงการ/กจกรรมผจดสามารถศกษาวนเดอนตามปฏทนประเพณใหตรงกบวนงานบญดงกลาว เพราะเปนวนส าคญผคนสวนใหญ


137

ในชมชนจะหยดท างานและมารวมตวกน ท าใหโครงการของสภาเดกสอดคลองกบประเพณและมคนเขารวมจ านวนมาก นอกจากนยงมกลมสภาเดกและเยาวชนภาคใต ทมวฒนธรรมการพดคยกนในวงน าชา สภาเดกและเยาวชนในภาคใตกเขาไปจดกจกรรมในวงน าชา ชวนคนในชมชนพดคยเรองตางๆ เชนพดคยเรองปญหาความรนแรงในพนท เปนตน ทงนปแอร บรดเย (Pierre Bourdieu,1998) ใหค าอธบายทสงเสรมขอมลการสนทนากลมวา “ทนทางสงคม” คอ ฐานะต าแหนงหรอเครอขายทางสงคม สวน“ทนทางวฒนธรรม”เปนศกยภาพในการกระท า เปนความรทสะสมอยในตนซงทนทงหลายประการขางนนนนไมไดแยกขาดจากกน ทนแตละประเภทสามารถแปลงรปและสามารถขามประเภทกนได อยางไรกตามการจดกจกรรมทสดคลองกบทนทางสงคมนกไมไดเปนรปแบบทตายตวแตมพลวตเปลยนแปลงไปอยเรอยๆ ตามความเหมาะสมของสถานการณ ขอมลการสนทนากลมทงสองกลมเหนไปในทศทางเดยวกนวาทนทางสงคมมความสมพนธกบออกแบบนวตกรรมทางสงคมหรอโครงการทางสงคม (2) ทนทางสงคมกบการพฒนานวตกรรมทางสงคมเพอขบเคลอนสขภาวะ ทนทางสงคมและทนทางวฒนธรรมกบการสรางนวตกรรมทางสงคม ทนทางสงคมและทนทางวฒนธรรมจะมคณคาไดกตอเมอทนเหลานนถกหยบมาใชประโยชน การน าทนทางสงคมมาใชประโยชนในนวตกรรมทางสงคมจากตางประเทศ เชน กรณประเทศญปน คนญปนในปจจบนเตบโตมาพรอมกบวทยาศาสตรและเทคโนโลยใน เปนสงคมทอยกบหนยนต อยกบเครองจกรและเทคโนโลยมาเนนนาน สงคมญปนเชอในความกาวหนาทางวทยาศาสตร ญปนจงรบมอกบการเปลยนแปลงทางสงคมไดงาย ในขณะเดยวกนญปนกม “ทน” ในความเชอเรองสงเหนอธรรมชาตอยางมาก ญปนเชอวามวญญาณของสรรพสง ดงนนเราจะเหนวามการพฒนาทงสองดานไปพรอมๆ กน ตวอยางเชน "หนยนตพระสงฆ” เปนการการพฒนาหนยนตพระใหสามารถสวดมนตและประกอบพธศพได ทนทางสงคมกบนวตกรรมทางสงคมเพอขบเคลอนสขภาวะในบรบทสงคมไทย เมอพจารณาแนวคดทนทางสงคมทถกน าไปใชปฏบตงานจรงในสงคมไทย กพบวามการน าทนทงสองมาเปนสวนหนงในการขบเคลอนสขภาวะของสงคมอยจ านวนไมนอย ดงกรณตวอยางตอไปน


138

(2.1) ปาสะดอ : ทนทางสงคมกบการอนรกษ การน าทนทางสงคมและทนทางวฒนธรรมมาใชประโยชนทางสงคมปรากฏในความเชอของชาว กระเหรยง เรอง “เดปอท” หรอ “ปาสะดอ” กลาวคอชาวกระเหรยงตงแตแรก ทเดกเกดมา ผเปนพอจะน ารกของเดกหรอทชาวกะเหรยงเรยก “เด” ใสกระบอกไมไผน าไมไผผกตดไวกบไมใหญ ชาวกะเหรยงเรยกเชอวาขวญผนนจะอยกบตนไมตนนน ใครไปตดตนไมตนนนจะถกปรบถอวาเปนการลบหลไมใหเกยรตแกเจาของรก เชอวาจะท าใหเจาของรกเจบไขไดปวย ความเชอชาวกะเหรยงเรยกนจงยงผลใหบรเวณ “ปาสะดอ” เกดความอดมสมบรณเตมไปดวยพชพรรณไมหายากและสามารถใชประโยชนจากผนปาบรเวณนนไดอยางยงยน แนวคดเรอง “เดปอท” เปนการน าความเชอทองถนของบรรพบรษชาวกะเหรยงยดโยงกบแนวคดการอนรกษปาไมไดอยางชาญฉลาด เดปอท สงผลใหปาใหญขนเรอยๆ ตนไมทกตนทเรยกเดปอทจงกลายเปนการอนรกษธรรมชาตเปนสขภาวะของสงคม แตทวาทนทางสงคมและทนทางวฒนธรรมเหลานนไมใชสงทคงและทคงตว แตการอนรกษปาเดปอทไดหายไปในชวงหนง เนองดวยการเปลยนแปลงไปของระบบสาธารณสขท าใหชาวกระเหรยงสวนใหญไปท าคลอดโรงพยาบาล แลวเอารกทงทโรงพยาบาลไมน ามาเกบหรอน ามาท าพธตอ ท าใหการขยายตวของปาสะดอชะงกลงไปในชวงเวลาหนง แตในปจจบนปาสะดอกยงคงมการด าเนนการอยแตอาจไมไดมากเหมอนแตกอน (2.2) แซนโฎนตา : การใหความหมายใหมกบประเพณ แมวาวาทนทางสงคมมผลตอการพฒนานวตกรรมทางสงคมแตการเกดขนของกจกรรมทางสงคมทมสรางสรรคนนในบางครงจ าเปนจะตอง“แยงชงพนททางความคด”ของคนในชมชน เพอหาชองทางน าเอาทนทางสงคมเหลานนมาปรบเปลยนใหเกดประโยชนสงสด การท างานของมลนธหญงชายกาวไกล ไดศกษาและไดท าโครงการเพอน าเอาทนทางสงคมทมอยเดมมา ปรบเปลยนใหเกดประโยชน จากประเพณทชอวา “แซนโฎนตา” เปนประเพณเซนไหวผและบรรพบรษของชาวไทยเชอสายเขมรเปนการร าลกและอทศสวนกศลแดบรรพบรษผลวงลบ พธกรรมนมการ เลยงอาหารใหญโต พธนจ าเปนตองมเครองดมมนเมา เชน เหลา เบยร ส าหรบใหผกน พอผ กนเสรจแลวชาวบานกน ามาดม


139

กนตอ หลงจากจดพธชาวบานทเขารวมจงเกดอาการมนเมา น าไปสการทะเลาะววาทกนของคนในชมชน มครงหนงชาวบานทจะเปนเจาภาพจดงานมารวมกบมลนธหญงชายกาวไกล และศนยประสานงานเครอขายองคกรงดเหลารวมกนจดเวท แลกเปลยนเรยนร ลดปจจยเสยง สรางคณคา “บญแซนโฎนตา” จงรวมกนสรางแนวคด “น าของสงมาไหว” โดยน าเอาน ามะพราวมาไหวแทนซงถกใหความหมายใหมวาเปนของสงภายใตเหตผลทวาความกตญญตองเอาของสงจากฟามาบชาถวาย เชน มะพราว ตาล ซงอยบนยอดสงเสยดฟา แทนทจะเอาเหลาและเบยรทซงถกใหความหมายใหมวาเปนของสกปรก กรณนเปนการแยงชงพนททางความคดของชาวบานระหวางธรกจขายเครองดมมนเมาในทองถนกบคนท างานพฒนาชมชนในทองถน การงดการดมสราในงานบญประเพณเปนการสงเสรมสขภาวะทงทางกายจตและสงคมของชาวบานในชมชน (2.3) โบราณคดชมชน: ชมชนกบการสรางนวตกรรมทางสงคม นอกจากทนทางสงคมจะเปนเรองทสมพนธอยกบชมชนทองถน ทนทางสงคมกเปนความ สมพนธกบพนท หนวยงานและองคกรในสงคมอนๆ ดวย โครงการ “โบราณคดชมชน” เปนงานทางสงคมทผสมผสานกบงานทางวทยาศาสตร ประกอบกบปจจบนเปนสงคมผสงอาย สวนใหญผสงอายจะอาศยอยบานโดยล าพงและมเวลาวางโครงการฯจงพยายามคดหากจกรรมทจะมาชวยท าใหเปนประโยชนตอผสงอาย เมอเขาไปศกษาชมชนพบวาชมชนนมจดเดนคอ การปนดนเผา การทอผา แตยงไมไดมรวมกลมกน โครงการฯจงน าตนทนทางสงคมทมอยในชมชน คอ ความรเรองการปนดนเผา ความรเรองการทอผาซงผสงอายมทกษะความสามารถอยแลวสรางกระบวนการท างานเปนกลมโดยการมารวมกลมท าดวยกนและขายดวยกน เมอผสงอายรวมกลมกนแลวจงเกดความคดเรมกนขนอกวาตองการผสมผสานระหวางทนทางสงคมทมอยกบการพฒนาพนทชมชนเปนพนททองเทยว การพฒนาทนทางสงคมดงกลาวนสงผลใหเกดกลมธรกจขนาดเลกในชมชน ท าใหผสงอายมรายไดมากขน ผสงอายไดพบปะกนเปนประจ าท าใหผสงอายมสขภาวะทดขน


140

(3) ทนทางสงคมกบการพฒนานวตกรรมทางสงคมของเดกเยาวชนเพอขบเคลอนสขภาวะ งานวจยนเปนสวนหนงภายใตโครงการการศกษาและพฒนานวตกรรมทางสงคมเพอขบเคลอน สขภาวะโดยการมสวนรวมของเดกและเยาวชน : กรณศกษาน ารองสภาเดกและเยาวชนระดบจงหวด โครงการไดจดฝกอบรมใหความรเกยวกบนวตกรรมทางสงคมและสนบสนนทงงบประมาณ องคความร และผเชยวชาญใหเดกและเยาวชนพฒนานวตกรรมทางสงคมในพนทชมชนของตนเองในระหวาง พ.ศ.2559 – 2560 ผลการด าเนนงานมกลมสภาเดกและเยาวชนหลายกลมน าทนทางสงคมและทนทางวฒนธรรมมาเปนสวนหนงในการพฒนานวตกรรมทางสงคมเพอขบเคลอนสขภาวะ มตวอยางทโดดเดนดงน (1) โครงการ “เสรมสรางสขภาพพระสงฆ” โดยกลมสภาเดกและเยาวชนจงหวดอตรดตถ แนวคดของโครงการเสรมสรางสขภาพพระสงฆ เกดขนจากปจจบนพระภกษสงฆจ านวนมากมโรคประจ าตวเพมขน เชน โรคอวน โรคไขมนในเลอดสง ความดนโลหตสง โรคหวใจ โรคเบาหวาน เนองจากอาหารทไดรบไมถกหลกโภชนาการ สงผลใหพระสงฆเจบปวยเพมมากขนประกอบกบพระสงฆไมสามารถออกก าลงกายเหมอนกบประชาชนทวไปได จงเปนทมาของโครงการเสรมสรางสขภาพพระสงฆโดยมกจกรรมการใหความรกบพระสงฆและชาวบาน ในเรองโภชนาการ การตรวจสขภาพพระภกษสงฆตามวดทเขารวมโครงการ กอนการเรมโครงการเพอใชวดผลการเปลยนแปลง หลงจากไดรบขอมลการผลการตรวจสขภาพแลวมการคนขอมลแกพระภกษสงฆทเขารวมโครงการ โดยมผเชยวชาญดานโภชนาการมาใหความรแกพระภกษสงฆและชาวบาน และจดท าเอกสารขอมลใหความรเรองโภชนาการทถกหลกแจกใหกบวดทเขารวมโครงการและชาวบานมกจกรรม “ตกบาตรอาหารคลน” ใหกบพระภกษสงฆ เพมกจวตรของพระภกษสงฆ เชน การเดนจงกรม การบรรยายเรองหลกโภชนาการและตรวจสขภาพพระภกษสงฆ อกครงเพอน ามาเปรยบเทยบผลกอนหลงเขารวมโครงการ โครงการนไดน าเอาทนทางวฒนธรรมคอ “ความเชอทางศาสนา เรองการใหทานบารมผานการการตกบาตรใหกบพระสงฆ” ซงการตกบาตรนเกดขนเปนประจ าทกๆ วน นคอทนทางสงคมทเขามาผสมผสานกบความร


141

เรองสขภาพ พฒนานาเปนโครงการทางสงคม เพอมเปาหมายใหสขภาวะพระสงฆดขนและชาวบานเปลยนพฤตกรรมการถวายอาหารใหกบพระภกษสงฆ (2) โครงการ “พนทสรางสรรค กน เลน เรยนร” โดยกลมสภาเดกและเยาวชนจงหวดยะลา โครงการนเรมจากตนทนทางสงคมทมอยและเปนอตลกษณของพนท 3 จงหวดชายแดนใต นนคอ ลกษณะชมชนของคนมสลมชายแดนใตมกอยรวมกนอยางพนอง โดยม “วงน าชา” การนงพดคยของผหญง มการจบน าชารวมกนของผชาย เปนทพบปะของกลมวยรน และเดกเลกๆ กตดตามพอแมไปเลน เปนตน แตดวยการกระจายตวของคนตามกลมวย ท าใหเกดการพบปะและแลกเปลยนความคดเหนระหวางชวยวยเปลยนแปลงไป จงท าใหเกดชองวางระหวางวย โดยโครงการดงกลาวเปนการสรางพนทสวนกลาง ทจะเปนพนทรวมตวของคนทกชวงวยมาท ากจกรรมในพนทเดยวกน และมจดกจกรรมใหญทกๆ 2 อาทตย เพอสรางความสมพนธและการเรยนรระหวางคนทกชวงวยผานการจดการและประเมนรปแบบกจกรรมจากแกนน าเดกและเยาวชน การสรางพนทสวนกลางส าหรบการรวมตวของคนทกชวงวย เพอ สรางความสมพนธในพนท และ เปดโอกาสใหเกดการแลกเปลยนของคนในพนทในประเดนตางๆ จงเปนรปแบบหนงของการขบเคลอนสขภาวะของสงคม (3) โครงการ “ปยบญ อนใจ” โดยกลมเยาวชน จงหวดยโสธร โครงการนเรมตนขนเนองจากพนทชมชนวดบานโพนแบง ต.น าออม อ.คอวง จ.ยโสธร มทนทางสงคม คอ “การท านาขาวเปนจ านวนมาก” จากการเกบขอมลกลมชาวนาพบวาชาวนาสวนใหญใชปยเคมในการท านาโดยใหเหตผลวาสามารถเรงการเจรญเตบโตของขาวไดด และ งายตอการใชงาน เดกและเยาวชนกลมนจงมการส ารวจครวเรอนทท าอาชพเกษตรกรและจดกจกรรมใหชาวบานในชมชนมารวมตวกนทใจกลางของชมชนคอวดบานโพนแบงเพอชวยกนท าปยอนทรย กจกรรมนไดการตอบรบจากคนในชมชนจ านวนมาก รปแบบของกจกรรม คอการรวมกลมกนของชาวบานท าปยทวดบานโพนแบง เมอไดปยทท าเสรจแลวจะน าถวายวด เปนการท าบญรวมกนของคนในชมชน สวนขวดทจะใชบรรจปยจะขอรบบรจาคตามบาน บานละ 1 ขวด เพอน ามาบรรจปยตงไวทวด ลดรายจายเงนเพอซอขวด ถาชาวบานรายใดอยากไดปยอนทรยเพอไปใชในแปลงของตนกสามารถบรจาคเงนเขาวด


142

แลวน าปยอนทรยกลบไปใชได จ านวนเงนบรจาคขนกบจตศรทธาและเงนบรจาคทไดมาจะน ามาซอวตถดบในการท าปยในครงตอไป เปนการสงเสรมเกษตรกรใหหนมาใชปยอนทรยแทนการใชปยเคม รวมทงเปนการรวมกลมของคนในชมชนผลตปยอนทรยซงเปนการขบเคลอนประเดนสขภาวะทงทางกาย จตและสงคม การสรางนวตกรรมทางสงคมของเดกและเยาวชนมความสมพนธกบทนทางสงคมและทนทางวฒนธรรม แตทนทงสองนนเปนไดทงศกยภาพและขอจ ากดในตวมนเอง เนองจากทนทางสงคมและทนทางวฒนธรรมนนไมใชสงทคงและทคงตวแตทนทางสงคมและทนทางวฒนธรรมเปลยนแปลงตลอดเวลาทามกลางปจจยแวดลอมทางสงคมทเปลยนไป ดงนนการพฒนานวตกรรมสงคมทใชทนทางสงคมเปนฐานจงจ าเปนจะตองคนหาทนทางสงคมและทนทางวฒนธรรมสงคมใหเหมาะสมและพรอมทจะปรบเปลยนนวตกรรมไปพรอมๆ กบสงคมวฒนธรรมทเปลยนแปลงไป ทงนผลสดทายขอความสมพนธระหวางทนทางสงคมและทนวฒนธรรมท าน ามาใชในการออกแบบโครงการนวตกรรมทางสงคมมจดมงหมายเพอขบเคลอนสขภาวะของสงคมในมตใดมตหนงตอไปนนนคอมตสขภาวะทางกาย สขภาวะทางจต สขภาวะทางปญญาและสขภาวะทางสงคม

ขอเสนอแนะจากการวจย ขอเสนอแนะเชงนโยบาย การพฒนานวตกรรมทางสงคมโดยเดกและเยาวชนมสวนรวมเพอสรางเสรมสขภาวะในมตกาย จตปญญา และสงคมจะเกดขนและมผลยดยาวไปในอนาคตไดนนจะตองมการสรางใหเดกและเยาวชนมพนฐานความรความสามารถในการพฒนานวตกรรมสงคมและตระหนกถงปญหาทางสงคมจะตองมการสรางบรรยากาศและสภาพแวดลอมทเออตอการพฒนาสขภาวะทง 4 มตพรอมทงสรางการมสวนรวมของเดกและเยาวชนใหมบทบาทในการก าหนดแนวทางการพฒนาและแนวนโยบายทเกยวของ รวมถงจ าเปนอยางยงทหนวยงานในระดบทองถนจนถงระดบชาตจะตองเขามามสวนรวมและด าเนนการ งานวจยนมขอเสนอแนะเชงนโยบายมดงตอไปน


143

1. หนวยงานทท างานดานการพฒนาเดกและเยาวชนควรสงเสรมการเรยนรและการท ากจกรรมเกยวกบ “นวตกรรมทางสงคม” (Social Innovation) ใหกบเดกและเยาวชนในวงกวางเพอน าไปขบเคลอนประเดนสขภาวะองครวมของสงคมโดยค านงถงองคประกอบของการเรยนรในการสรางและพฒนานวตกรรม 2. หนวยงานทท างานดานการพฒนาเดกและเยาวชนควรจดใหมกองทน/เงนงบประมาณสนบสนนส าหรบโครงการเรมตนจากขนาดเลกส าหรบเดกและเยาวชนในการทดลองพฒนานวตกรรมทางสงคมเพอขบเคลอนสขภาวะองครวมของสงคมโดยอดหนนทรพยากรใหแกเดกและเยาวชน อาท เงนทน บคลากร เครองมอ องคความร รวมทงเปนพนททดลองของเศรษฐกจสรางสรรครปแบบตางๆ ทเออตอการพฒนาและตอยอดในระดบทสงขนโดยค านงถงทนทางสงคมในทองถน 3. ภาครฐสงเสรมใหมศนยการเรยนร (Knowledge Center) ในระดบทองถน/ชมชน ส าหรบการรวมกลมท ากจกรรมหมนเวยนตางๆ เปนพนทกลางในการสงเสรมและใหค าแนะน ากบเดกและเยาวชน โดยค านงถงทนทางสงคมและทนททางวฒนธรรมทมอยในทองถน 4. ภาครฐควรใหมบคลากรทท างานดานเดกและเยาวชนในระดบทองถน/ชมชน (ระดบอ าเภอและต าบล) ซงเปนบคลากรผท างานดานเดกและเยาวชนโดยเฉพาะ เพอเปนผใหค าปรกษากบเครอขายเดกและเยาวชนในระดบทองถน รวมทงเปนศนยกลางการประสานงานระหวางหนวยงานภาครฐสวนกลางองคกรในทองถน องคกรพฒนาเอกชนกบเดกและเยาวชนในการด าเนนงานทเกยวกบเดกและเยาวชน ขอเสนอแนะในการศกษาครงตอไป 1. ควรศกษาแนวทางการขยายผลการพฒนานวตกรรมทางสงคมขบเคลอนสขภาวะโดยการมสวนรวมในกลมเปาหมายอน เชน กลมนกศกษาระดบมหาวทยาลย กลมอาชวศกษา กลมบคคลทวไป เปนตน 2. ควรศกษาวจยเพอคนหาแนวทาง วธการ รปแบบ ในการออกแบบกระบวนการด าเนนการพฒนานวตกรรมทางสงคมใหกบเดกและเยาวชนรวมกบผทเกยวของกลมอนๆ ในสงคม


144

3. ควรพฒนาตวชวดของการพฒนานวตกรรมทางสงคมโดยการมสวนรวมของเดกและเยาวชนเพอขบเคลอนสขภาวะ

เอกสารอางอง ภาษาไทย กาญจนา แสงลมสวรรณ. (2555). นวตกรรมทางสงคมมประโยชนมากกวาทคด Social

Innovation : More value than you can imagine, ว า ร ส า รน กบร ห า ร มหาวทยาลยกรงเทพ, 32(3), 12-15.

กตพฒน นนทปทมะดลย. (2546). การวจยเชงคณภาพในสวสดการสงคม : แนวคดและวธวจย. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ชนฤทย กาญจนะจตรา และวาสนา อมเอม. (2546). นวตกรรมทางสงคม : ทางเลอกเพอประเทศไทยรอด. วารสารสถาบนวจยระบบสาธารณะสข, (1), 145.

ประเวศ วะส. (2546). วถมนษยในศตวรรษท 21 สภพภมใหมแหงการพฒนา. วารสารหมออนามย, 12(4), 7-12.

องคการทนเพอเดกแหงสหประชาชาต. (2559). State of the World’s Children – จนตนาการโลกอนาคต : นวตกรรมเพอเดกทกคน , จาก www.unicef.org/ thailand/tha/media_23253.html

อษณย อนรทธวงษ. (2550). จตวทยาส าหรบเดกทมความตองการพเศษ. กรงเทพฯ: ส านกพมพมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

ภาษาตางประเทศ Benthall, Jonathan. (1992). A Late Developer? The Ethnography of Children.

Anthropology Today 8(2) : 1 Bourdieu, P. (1998). Practical Reason : On the Theory of Action. Cambridge.

U.K. : Polity Press


145

Drucker, Peter F. 1985. Innovation and Entrepreneurship. London : Harper Collins.

Fujisawa, Yoshikazu et al. (2015). “A Study of Social Innovation Concepts : A Japanese Perspective” Japan Social Innovation Journal 5(1).

Gardner, H. (2007). Five minds for the future. Boston : Harvard Business School Press.

Lundström, Anders and Chunyan Zhou. (2011). “Promoting innovation based on social sciences and technologies : the prospect of a social innovation park.” Innovation : The European Journal of Social Science Research 24(1-2)

Murray, Robin, Julie Caulier-Grice and Geoff Mulgan. (2016). The Open Book of Social Innovation Available from http://youngfoundation.org/wp-

content/uploads/2012/10/The-Open-Book-of-Social-Innovationg.pdf [Accessed October 23, 2017].

Richard Florida, (2014). “The creative class and Economics Development : Economics Development Equity” Economic Denvelopment Quarterly 28(3).

social innovation for health driving through child...

Documents