SLAV NIAarbar

JOSIP KOZARAC

E-LIBRO

KROATA ESPERANTO-LIGO

Tradukis:Davor Klobuar

SLAVONIAARBARO

JOSIP KOZARAC

Tradukis:Davor Klobuar

KROATA ESPERANTO-LIGO2006

2Lingva konsilanto:

Lucija Bori

Graka arano:

Josip Pleadin

3SLAVONIA ARBARO Kiu almena unu fojon estis en tiu nia malnovega arbaro, kun tiuj belegaj arboj, rektaj, puraj kaj altaj, kvaza mulditaj, tiu neniam povas in forgesi. Levias tie grandiozaj kverkoj kies grizeta krusto estas kovrita per rektaj sulkoj, kiuj uas la la tuta dudek metrojn alta trunko kun forta kaj lara branaro, kiu in kronas same kiel belkreskan junulon fela apo. Fiere ili vicias unu apud la alia, kiel iamaj fortegaj soldatoj limgardaj, dum el tuta ilia guro vi legas ke ili gigantas la la forto, ke ili spitas ventegon kaj fulmon, kaj estas la plej fortaj kaj plej noblaj en sia regno kaj speco. Kaj kiam milda vento supre komencas bloveti, kaj malmola glata foliaro jen ekustras, jen eksusuras kaj ekmuas, tiam ajnas al vi ke petolaj feinoj slavoniaj u kantadas en rapida senbrida rondodanco, u tristavoe rakontas pri la agrenoj kaj tristaoj el iu fora pasinta epoko kaj tuj poste ekajnas al vi, ke vi adas de supre grandiozan murmuron de preeja muziko. a malgajan kortuan kanton etomban... Kie la tero iom pli humidas, tie leviis svelta hela frakseno, kun blanka, ete brodita krusto kaj iomete kurba trunko, sur kies pinton sidiis travidebla branaro, kiel vualo sur vizao de belulino. Tiel kokete ili staras kaj scivole kaj maltrankvile rigardas supren, ke vi povus diri ke ili estas elektitaj belulinoj de tiuj eregaj rigidaj soldatoj... Jen kaj jen stariis anka nigra ulmo, rekta kiel ngro, kun etaj pendantaj junaj branoj kaj kirasa krusto, iam iel malserena kaj malbonhumora, vera pesimisto kaj kamaliculo... Tiuj tri arboj interbatalas por esti la efa la la forto kaj grando. i tie superas kverko, aliloke frakseno kaj ulmo ili rolas same kiel leono kaj tigro en la regno de sovaaj bestoj...Kaj sub ili, a inter ili, enpuiis

4karpenoj kaj aceroj, larbranaj, tuberaj kaj kriplaj vi pensas ke vi vidas dorskurban serviston, kiu vindas kaj envolvas la piedojn de sia mastro, por ke ili ne malvarmiu. Estas tio arbaraj parioj, sklavoj kiuj ekzistas nur por nutri kaj plifekundigi la teron al la alta kverko, kiu en sia orgojlo ne havas tempon por tiu bagatelao... Kiam ajn mi iris tra tiu arbaro, iun fojon mi ion novan vidis, ion novan lernis; ne estas i nigra, senvoa, morta, kia i aspektas en la horizonto, sed ene spiras la vivo kaj mondo originala, natura, kie la naturo senkompare anta viaj okuloj kreas kaj detruas, esploras kaj riparas. Por tiu, kiu in trairas sen koro kaj emocio, restos i certe senviva arbaro, a pli uste la spaco prikreskita per arboj; sed kiu komprenas iujn i sekretajn voojn kiuj vivigas la arbaran spacon, kie delikata kanto miksias kun antamorta krio, kie milas diversaj sonoj kaj resonoj, jen etaj kaj altaj, jen grandaj kaj profundaj, jen karaj kaj agrablaj kiel iu muziko, jen doloraj kiel sopiro de kompatinda patrino tiu kredos sin iel pli proksima al si mem, kaj al siaj propraj sentoj en tiu duonnokta, grandioza spaco. Tio okazas tage. Sed nokte tiu spaco estas multe pli majesta, mistera kaj timiga; iuj tiuj sonoj ripetias tiam per dekobla forto, kaj igas viajn plej etajn nervojn tremi, dum en vi e senvole naskias kredo pri iu mistera, iopova, superforta estao, anta kiu vi estas negrava etulo, senpova nulo... Nenio kapablas en la homo tiome veki la senton, ke li estas senvalora kreao kiel formiko kaj vermo, kiom povas unu soleca nokto en la arbaro... Slavoniano atas tiun sian kverkan arbaron pli ol ajnon; en i li sentas sin esti hejme, li ne konas pli grandan uon, ol estas senzorga migrado sub la ombroza kverkaro. Li konas iun arbon, iun birdon, iun sonon; li kun tiu arbaro parolas kiel kun sia patrino, Por li i iam estis neelerpebla trezoro; li starigis somerlaborajn kromdometojn apud la arbaro kaj konstruis stalojn kaj fojnejojn, plantis frukto- kaj prunardenojn, kaj pli ofte li restas en la kromdometo, ol en la vilao. Li fariis povra kaj trista, ekde kiam oni al li malpermesis kaj fermis

5la arbaron; ar i per sia herbaro patigis liajn bovojn, per sia glano nutris la porkojn, per sia ligno starigis la domojn kaj barilojn, per sia gajlo ornamis la junulinojn ore kaj silke, kaj kiel granda irmilo gardis la grenkampon kontra fortaj kaj nordaj ventoj... Lupo, vulpo kaj mustelo donadis al li valoran felon, leporo kaj cervino dolan buplenon kaj agrablan distradon... Ja kiu ne atus in, kiu pri i ne sopirus!... Kun la jarsezonoj anias anka la arbaro kaj la tuta vivo en i plej enua i estas printempe kaj somere. En printempo, kiam la tuta naturo revivias, tiam la arbaro estas pleje malplena, pleje senviva. Kantbirdoj konstruis siajn nestojn irka la vilao, nur merlo kaj turdo restas en la arbaro, kaj kelkfoje en aroro ekbruas plengore ilia glorkanto, kvaza ili preus kaj dankus al tiu estao, kiu sendis al ili la sunon por ilin varmigi, kaj vermon por ilin nutri... Kiam la suno iomete leviis, tuj io denove eksilentas, io kaias por ne malkai la neston kaj la idon. Nur de tempo al tempo adias lata akcipitra pij-u-u-uk el la nubaj altoj, dum sur la verda maro, tie meze de la vasta akvo vi vidas metale brilajn verdbluajn kapojn de sovaaj anasoj, kiuj singarde naas apud la karekso, senpacience atendante ke la femaloj elkovu kaj elkonduku el la karekso aron de dek is dekkvin nigraj viglaj petoluletoj. Sed jen la akcipitro subite descendas sur ilin, kaj ili sagorapide forugas supren, grupias super la arbaro, kaj krozas proksime al la maro, is la akcipitro malaperos for... Tio estas la tuta printempa scenaro; krome estas io malplena kaj enua nur iu obtuza murmuro akompanas vin ie, sed vi ne scias kio i estas kaj de kie i venas, ar kien ajn vi turnias, la murmuron vi adas same... Estas tio vekio de i, la spirito de la kosmo, la neniam ripozanta naturo, tiu per nenio haltigita instinkto de la eterna kreado kaj detruo; vi adas in pelanta la vivosukon sub la krusto, elpuanta la buronojn, malvolvanta la foliojn... ajnas e ke vi sentas in kaj adas in interne, kie i trairas tutan vian korpon kaj vekas novajn sentojn, novajn pensojn kaj instigojn.

6 Kiam aperas somero, jen en la arbaro de tago al tago iam pli vigla kaj diversa panoramo! La arboj en plej densa verdao, la naturo en kulmino de sia forto. Kien ajn vi rigardas, io al vi diras: vivo! vivo! ho, kiel belas kaj dolas tiu vivo!... Kaj la birdoj, kaj la terbestoj ekmovias; junaj turdoj rigardas vin scivole kaj mirante, ne konante ankora la timon nur post admono de la pli aaj ili kunpremias kaj kuntirias, farante sin nevideblaj malanta la branoj kaj folioj... Trans la vojo ensaltis en malpermesitan arbareton juna leporo, kaj kiu en la arbareto atendos is vespero, tiu eble vidos ke cervino singarde kaj facilmove saltetas la rekta linio, kaj veninte al eta senarbejo i ekblekas unu fojon, du fojojn, kaj el iu arbusto elsaltas du junaj ruaj cervidoj kun blankaj makuletoj sur ripoj, kaj ek! la unua unuanken, la dua kontraanken, kaj suu, suu, momenton a du, kaj ure saltu reen al la arbusto, dum la patrino forsaltas alidirekten, kaj jen iuj malaperis kvaza neniam ekzistintaj... Vi nur turnas vin ien-tien kaj frotas la okulojn, ne kredante al si mem, u tio estis sono a realo... Kaj tie pinte de la alta ulmo konstruis aglo grandegan neston; jam dek jarojn i loas tie kaj is nun neniu povis in rimarki; sed i jare i komencis tro impertinente rabi anasojn kaj anserojn irka la sezondometoj, sed la loantoj gvatis kaj embuskis, is nne post granda peno ili trovis ian neston. Ni konsentis ke la junajn aglojn ni elprenos, a pale mortigos; tamen sukcesis nenio: la ulmo estis alta kaj sen branoj, do ne eblis grimpi al la pinto. Kaj la nesto estis tro dense konstruita, tiel ke kuglo ne povis in penetri. Ne restis alia ebleco, ol subhaki kaj faligi la ulmon du homoj hakadis la dikan arbon, dum du aliaj atendis kun paloj. Proksimume meze de la laboro alugis maljuna aglego kun predo en la ungegoj, mi pas, i eletis la predon kaj vundita forugis malalte kaj rekte kiel sago en la arbaron. Sed kion i havis en la ungegoj? Estis tio juna senplumigita akcipitro, kiu verajne apena elugis el la nesto, kaj ie kaita kaj malsata atendis sian patrinon, ke i alportu manaon. Sed, anstata i, venis

7la impeta parenco, forprenis in kaj destinis in al sia ido por mano ne sciante ke sub la propra nesto anka in kaj ian idon atendas la morto. Kio estas tio? u hazardo, sorto, natura leo kaj ordo? Necesis du horoj por faligi la ulmon; dum tiu tempo senese alugadis du sturnoj al la agla nesto, malaperante interne kaj tuj denove elugante. Ni opiniis ke la sturnoj seras en la nesto pecetojn de viando tie disetitajn, a asas tie muojn, kiuj kutimas ugi apud malbonodora nesto; sed kiam la ulmo falis, ni vidis ke la vero estis alia. La pinto de la ulmo estis plenan metron pli alte ol la nesto, estis seka kaj kava, kaj en tiu kavo havis la sturno siajn idojn. Kiam la tridekkvinmetra ulmo falis, ni trovis du junajn sturnojn vivaj, dum aliaj du, samkiel la juna aglo (estis nur unu, kaj jam granda) restis pro granda falo kaj frapo surloke mortaj. Kion tiuj du birdoj, kovante kaj nutrante unu apud la alia siajn idojn, pensis unu pri la alia? La sturno certe sentis la protekton fare de sia fortega kunloanto certe ne konjektis la kompatinda, kiel multe in tiu protekto kostos... Kaj la zorgema kaj bona patrino naturo, kiu al amba donis komfortan neston, tiu al amba destinis samtempan morton, sen larmo, sen kompato, nur por konservi per sia nesciebla sao la ekvilibron inter tiom multaj vivuloj kiujn i estas kreinta... En tiu sezono, je la Sankta Elija-tago, oni aspafas junajn sovaajn anasojn, kiuj tiam komencas ugi; en tiu asado oni devas istalie stari en akvo kaj karekso, kaj dum unuj asantoj maras tra la akvo pelante kaj pafante, la aliaj trafalas laran koridoron en la karekso, kaj en tiu loko atendas la anasojn, fuantajn for de la pelantoj. La pafado daras ade kaj ade; estas tio unu el la plej viglaj asoj, dum kiu oni multe pli da pulvo kaj plumbo forpafas, ol la pataj anasoj valoras. Kelkaj homoj havas anka hundojn, kiuj mem kaptas junajn birdojn ugolernajn, kaj portas ilin vivajn al la asantoj... Dume oni kaptas kelkajn karpojn a ezokojn, kaj kiam la asantoj sin revestis kaj deiris de si hirudojn, la karpo jam estas salumita kaj fritita super karbo, kaj la konata brulodoro de o kaj salo disvastias tra la tuta

38

irkaao, tiklante per nerezistebla forto la stomakojn, malsatiintajn en la akvo... La plej granda problemo somere en la arbaro estas kuloj. Vi povas nek ripozi, nek peceton da pano engluti, nek glason da akvo eltrinki ar post via plej eta halto ili tuj venas centope, zumante kaj fajfante irka vi, kaj vi povas mansvingi defende kiom ajn vi volas, io estas vana, ar ili elpikos kaj elmordos vin is frenezo. io tiam fuas el la arbaro sovaaj bestoj, bovoj, homoj la bovoj ofte tiel freneze kuregas la la kampoj kaj patejoj, fuante for de la muoj kaj kuloj, ke apena oni povas ilin haltigi. Ne estas pli granda turmento kaj puno ol somera tranokto en la arbaro kaj la sorto decidis ke pro ociala taksado de arboj mi dum ses semajnoj tranoktu en la arbaro... Tiujn ses semajnojn mi neniam forgesos! Da laboro estis multe, kaj uste ie meze de la arbaro, do estis nek domo, nek vilao en la proksimo. Ni decidis tranoktadi en kabano, kiu restis post la laboristoj, kiuj i tie pasintvintre hakis kaj prilaboris arbojn... Estis mi, du arbaristoj, unu laboristo kaj la kabana prizorganto Bartol, kiu por ni preparadis manojn. Anka tiu manao kazis turmentegon; la viando ne povis pro la varmego e unu tagon konservii, tial ni aetis amason da kokidoj, faris por ili korteton, kaj buis tagon post tago tiujn maldikajn kokidojn kiuj mortsuferis pro la varmo, same kiel ni... Ne ekzistas pli pena laboro, ol estas tia arbara taksado. Vi devas samtempe strei anka iujn viajn animajn fortojn, observante arbon post arbo, mezurante ian altecon, konsiderante la videblajn kaj nevideblajn mankojn kaj notante ian valoron en dinitan tabelon. Krome vi devas iun arbon kontroli de iu anko, kaj senese rigardi supren, stumblante jen kontra tipoj, jen kontra dornaro, kiu vin senkompate gratas kaj skrapas. Sed ion i oni facile neglektus, se nur ne estus tiom neeltenebla la varmego, kiu sin sterniis inter la branoj kaj la tero, kaj kiu, manke de e plej facila venteto, tuj transformas al fajro vian jam tro ardan bruston kaj frunton. Kaj krome tiuj furiozaj

9kuloj, kiuj ne permesas al vi e momentan halton kaj ripozon kien vi, tien anka ili, kvaza uzuristoj, kvaza almozuloj, zumante kaj petegante vin pri guteto da via sango... Laca, kun dolora korpo kaj frapitaj piedoj, vi apena atendas ke vesperiu, ke vi ekripozu, sed malprave, ar viaj turmentoj vere komencias tiam! Vane malheliis, da vento ne estas e por unu polveron movi, la varmego dare kreskas, kaj iam pli grandaj aroj da kuloj zumas irka vi... Kien kuii? En la kabano brulas fajro, estas fumo, tie ne estas kuloj, sed estas varmego kiel en forno, venanta parte de la fajro, parte de la malalta ligna tegmento, en kiun dum la tuta longa tago sendis la suno sian varmon... El vi uas vito, malseka vi estas de la kapo is la kalkano; emizo, pantalono, io nur gluias al vi; vi turnas la korpon serante ie nur spireton da frea malvarma aero, sed i troveblas nenie, kaj vi en malespero eliras kaj etas vin freneze al la tero... Tie la varmo iom malplias, sed zumas kaj pikas la kulo, jen la orelon, jen la ngrojn, kaj vi skuias a vin kovras, tamen vane, ar anta i vi ne povas vin kai, i trovas e plej etan truon, i trapikas e plej dikan surtrumpon, resume i atakis vin fanatike: morto a vivo... Tiel vi suferas tutnokte, viaj okuloj velas, via forto forvelkas, kaj ajnan trezoron vi donus, por povi nur momenton dormi! Tamen la vera dormo ne aperas, kaj vi klopodas pensi pri ajna afero, por distrii kaj forgesi i turmentejon, sed anka tiel vi sukcesas nur maldorme dormi, dorme maldormi... Finne ekaroris, kaj ni kun peza kapo, kvaza ebriaj, salte ekstaras kaj salutas la di-benitan tagon, preparas nin por labori, forkuronte por ani unu turmentejon per la alia. - Almena Bartol faru al ni bonan tagmanon!- sopiris mi e la ekiro. - Ne havu zorgojn, sinjoro, sperta kuiristo mi estas... - Nur atentu, Bartol, ke ni ne komparu vin kun iu kuiristo, kiu sinlade diris, ke dum tri jaroj li preparadis manojn por porkoj, kaj tiuj neniam plendis kontra ili... diris unu el la arbaristoj. - Unue provu, kaj poste parolu!- respondis Bartol, iomete

10

ofendita. Kaj en la matena duonhelo apena rimarkante kverkojn, ni jam migras ancele de arbo al arbo, etendante niajn membrojn, kaj tiaj, ae dormintaj, ni mortfalis pro laco kaj malsato jam je la naa horo, kaj apena tiris nin is la kabano. - Finita la mano, Bartol? - Finita, sinjoro! Ni sidias, Bartol metas anta nin tri kulerojn, kaj metalan pladon kun paprikao* el kokidoj; ni kaptas la kulerojn kaj ekprenas el la plado, sed jen la paprikao nigra kiel inko. - Je Dio unika, kio estas tio, Bartol?... Rigardas Bartol tute konfuza, sed vorteton e ne kapablas respondi. - u vi bone lavis la pladon? - Jes! - Tro da cepo vi enmetis? - Ne! - Do kial i nigras? - Nur Dio la sankta scias, kaj al mi tio ne okazis dum la tuta vivo - veadis Bartol. Kion nun? Senvorte ni rigardas unu la alian, kiel tri kondamnitoj; unu tamen metis la kuleron al la buo. - Ne malbone, la paprikao estas bona. Anka la dua arbaristo provas. - Je Dio kaj animo, bona, manebla... Kaj la paprikao vere estis bona, nur nigra, sed kial nigra, tion ni ne povis diveni. Por la vespermano kompreneble denove paprikao, sed ni ripetegis al Bartol, ke li devas ion bone lavi. Fine ni venis vespermani,

_________* paprikao = maldensa stufao el viandpecetoj, foje kun terpomoj a pastsao, kuirita kun papriko a cepo (simila al gulao).

11

sed Bartol staras apud la paprikao kvaza senbranigita karpeno, kaj skuas la kapon kaj veas. - Jen mi vere lavegis, kiom ajn mi povis... - Ja kio? u denove nigra? - Nigra, kiel antatagmeze!... i nigra, sed ni malstaj, tial ni formanis, sen plua intereso pri la kialo... Morga ni venis iom pli frue al la kabano, kiam Bartol ankora ne nis la laboron. Iomete mi rigardis kiel li kuiras, kaj tuj la sekreto malkovriis! Bartol kovris la pladon per kverka breto kaj kiam la paprikao bolis, tiam la varmega akvo eligis el la kverkao taninon kaj tiu nigras kiel inko... Tiel saviis lia kuirista reputacio, kaj niaj stomakoj al e pli granda apetito kuraiis... Sabate vespere ni iradis hejmen, kaj lunde matene denove en la arbaron kaj tiel sesfoje sinsekve. Dum tiuj ses semajnoj ni ofte pluve malsekis ishate, multe staradis en aodora maro kaj en limo istalie, la piedojn ni tro lacigis kaj kaligis sed malgra io restis ni sanaj kiel tono silika... Unu tagon irka la tagmezo, ni ntaksis la lastan 10.665-an kverkon kaj tiam la laboristo entranis en i krucon, kaj ni ekkantis Gloron al Dio en la altoj... Tiu dekunu milo donos al mi mian pension, sopiris la maljuna arbaristo. Kredu al mi, sinjoro, dum dudek jaroj gardante i arbaron mi ne malbenis in tiom, kiom en la lastaj ses semajnoj. Se mi ne estus ocisto, ne farus mi tiun laboron e kontra dudek forintoj tage. En la vizao de la pli juna arbaristo videblis, ke li verajne plene konsentas kun la maljunulo, sed ke e pli li konsentus kun ties emeritio... Meze de septembro komencias grava sezono en la slavonia arbaro. Arbaraj komercistoj venas kaj retaksas tiujn partojn, kiujn ni taksis somere, kaj kiuj vintre estos vendataj; alrapidis ili el iuj partoj de Eropo, kaj la vendotaj kverkoj estas markitaj per iuspecaj signoj: blanka, rua, blua kreto, kruceto, cirklo, trianguloj ktp. iu

12

komercisto havas propran signon. Krom tiuj riuloj, vidas vi anka niajn Turopolje-anojn, kiuj po duope migras tra la arbaro kaj taksas la rikolton de la glanoj. Dum estis ie iom da kverka arbaro, la glano havis nur lokan valoron, sed de kiam etaj bienuloj forhakis siajn arbarojn, saltis supren la prezo de la kverka ligno kaj glano. Krom arbaristoj, malmultaj homoj scias ke el iuj fruktoj preska neniu havas tiom da utilo, kiom la glano. iuj hejmaj kaj sovaaj bestoj avide baraktas pri i; de eta muso is granda bovo, iuj senpacience strebas al i. Per i dikias porkoj, kaj anka cervoj; meleagroj, kaj anka sovaaj kolomboj kaj anasoj. Lastatempe i uzatas kiel surogato por kafo (cikorio), kaj tiucele oni sekigas in en specialaj dometoj, same kiel prunojn. Tia seka glano longe daras, male al la frea, kiu rapide fuias kaj ekputras, kaj tiam utilas neniom. La glana kafo estas rekomendata al malsanuloj, ekzemple skrofolaj ktp. ar la glano havas multajn konsistaojn, certe la kemio trovos multajn novajn uzojn de tiu eksterordinara frukto de niaj arbaroj. Fine de septembro, kiam la glano komencas maturii, ho kioma vivo en la arbaro, vi povus diri, ke vi estas en vinberejo! Multkoloraj garoloj ugas maltrankvile kaj gaje, krias kontra vi, spitante al vi kaj per sia bruo, kaj per siaj korpomovoj, kaj krome ili konstante portas glanon, kaante in por vintro en iun kavernon, kiun ajn ili trovas. Tute diverse, silente kaj pace, kvaza elkreskintaj el la branoj, sidas cento da kolomboj sur plej altaj arbopintoj, kaj vi kun tuta via atento kaj ruzo proksimias al ili sed io vana, ar tuj kiam vi levas la palon, ili levias kun granda bruo supren, irkaugas kelkfoje la kverkaron kaj denove singarde sidias, kie al ili plaas... Tio estas unu el plej timemaj birdoj, kaj la poetoj kiuj poemas pri la kolomba delikateco ne eniu en sia ekstazo, se mi diros ke estas malmultaj bestoj kiuj povas tiom rezistadi al pala kuglo, kiom kolombo. Tiu, morte vundita, ankora forugas ducent is tricent paojn. Anka interesa estos la fakto, ke la kolombo per la sama goro, kiu tiel delikate kantas, povas engluti e plej grandan pecon da glano. Mi provis la glanon,

13

eltiritan el la stomako de iu pata kolombo, denove pui tra ties goro, sed tio absolute ne eblis... Dio nur scias, kiel i tion faras! Dum vi kae atendas kolombojn, okazas ne malofte ke anta vin alsaltas rapidpiedaj cervinoj, kiuj nun arias pro glanoj. Kiel vigle kaj arme saltas ili anta vi, je momento haltas, observas la irkaon, kaj poste denove forsaltas pluen, mallate kaj elaste, kvaza ne tuante la teron. Tio estas certe unu el la plej belaj bestoj, kiujn la naturo kreis! Oktobre komencias cervinasado; tamen en tiu monato i ankora malfacilas. Nur en novembro, kiam la alta herbaro kuias kaj la folioj defalas, venas la vera asosezono. Vere estas uo dum malvarma mateno stari en koridoro inter malalta juna arbaro kaj la alta maljuna, kiam en la arbareto ekbojas komence nur unu hundo hao-hao-hao! kaj tiam alias la dua, kaj la tria, unu per alta voo, la alia per la malalta, kaj vi tremas kvaza febre, askultante kien ili kuras. Subite vi komprenas ke ili iras rekte al vi, la palo en viaj manoj atomate levias al via vango; jen adias susuro de folioj kaj branoj, vi ekrigardas tien, kaj tuj aperas anta vi cervino belega kaj kara, rigardante vin treme, kiel hontema junulino en banambro. Vi jam esas esti asisto, la vidao vin superregas, vi forgesas kaj vin kaj la palon, ojebria gapante al i, kvaza al iu fatamorgano. Tiam i eksaltas kaj, ne kurante, sed ajne ugante, malaperas en arbustoj, kaj vi nur la ia blanka postao vidas ke i levias kaj mallevias, kaj ne malaperas en la densa arbustaro. Sed jen alkuras la hundoj la iaj spuroj, kvaza tirataj per fadeno, bojegante kaj saltante unu trans la alian, dezirante meza de la forta pasio de asado esti la unua... Vi nur nun vekias, nur nun rememoras ke la palo enmanas, sed jam estas tro malfrue, kaj al vi iu gaja-amara sento riproas, ke vi ne plenumis la asistan devon. Tiam malanta vi ektondras du paloj, unu post la alia, kaj la vooj: hop-hop! klarigas al vi ke la cervino falis... Vi iras tien kaj vidas in kuanta kara kaj bela kiel antae, sed morta... Vi e senintence demandas vin, kie estas tiu forto, tiu io, kiu pelis in trans la arbustoj, kien tio malaperis tiom rapide?!

14

u tiu kvanteto da sango, kiun la hundoj avide lekas, u i signifas la vivon? Ho! kompatinda kaj malforta estas tiu dola vivo, por kiu vi tiom suferas kaj turmentias, por kiu vi donas iun trezoron de la mondo kaj jen! de kio i dependas: malgranda plumba kuglo kaj guto da sango!... Kaj dum vi in tiel rigardas, ajnas ke iaj grandaj belaj okuloj rigardas vin kaj demandas: Pri kio mi kulpas, u mi tion meritis de vi?... Kaj vi al i volonte pardonpetus, volonte vi dirus por konsolo: Kion mi povas, kara mia? Ne estas mi kulpa, estas tio la sorto, tiel devas esti kontra tio senpovas kaj vi, kaj mi, kaj iu nur siamaniere... En tiu jarsezono oni semas la glanon: kiom da maljuna arbaro oni forhakis, tiom da juna oni devas semi. Al tiu laboro eliras tuta vilao, iu generacio klopodas perlabori por vintro kelkan moneron pli. Dum la semado vicias la laboristoj, kvardek is sesdek en unu vicon. Rigardante de malproksime, kiel kvin a ses tiaj vicoj movias, ajne vi vidas vivan barilon, kiu inerte movias antaen. Kutime kunias junulinoj en unu vicon, kaj tiam la kantado kaj petolaj krioj sonas tra la tuta arbaro. Kaj dum i tie kun kanto la nova arbara generacio naskias, aliloke triste defalas ava folio, plorante kaj renversiante tra la aero, is la patrino tero denove akceptas in en sian molan kaj varman sinon... Kaj iomete pli malproksime denove batas la hakilo kontra la kverkan korpon, por dum unu horo faligi tion, kio kreskadis dum ducent jaroj! Tiel do en la sama momento i tie la morto, kaj aliloke la vivo naskias. Mian koron neniu tombejo tiom tuis, kiom tiu arbara forhakejo, kun kuantaj kaj difektitaj trunkoj, sub kiuj mi anta unu monato promenis kaj asis, kontra pluvo min irmis kaj en gaja societo apud la fajro uis glaseton da vino... Kaj nun! Ligneroj, branoj, trunkoj, tipoj, stumpoj io kuanta unu trans alia, kvaza masakrita korpo! Centoj da laboristoj frapas kaj batas tie per martelo kaj hakilo, centoj da aroj kaj sledoj ovias inter la branoj kaj stumpoj, enarante la glate kaj rekte arpentitan lignon, por in transporti al la rivero Sava. Via animo ekfrostas, kiam vi vidas

15

tiun malplenan, kvaza dum unu nokto dezertigitan arbaran spacon; kien tioma kverkaro malaperis, kien tioma varo transportias? Nun, e la propra malapero, lasas la arbaro heredaon al tiuj, kiuj in egis kaj gardis. Krom la kvindek forintoj, kiujn la posedanto ricevas por iu kverko, mencios mi nur tion, kion la popolo rekte en la manojn ricevas: Oni produktas jare is kvindek milionoj da tabuloj, el iu milo oni pagas por la prilaboro kaj forveturo tridek forintojn, a sume milionon kaj duonon da forintoj. El tiu sumo apartenas al Primorje-anoj kaj slovenoj du, kaj al la loka loantaro unu triono. Tiun signifan sumon donas la kverka arbaro al sia popolo tuj anta la propra morto, kaj kiom ja multe i jam dum sia ducentjara vivo donis! Jam en la plej frua junao, estante dek- a dekkvinjara, donas i taninon necesan por prilaboro de ledo (la saman, kiu nian paprikaon tiel malplae kolorigis); la taninon produktas nun el lignaj kverkaj restaoj du grandegaj fabrikoj, unu en upanja (upanja), la alia en Mitrovica... Ekde sia sesdeka jaro donis i aregon da glano kaj gajlo, konstruis multon da domoj kaj ipoj... Kiu ja povus elnombri iujn fabrikistojn, kiuj volas la kverkan lignon! Volas in la maristo, por ke i rezistu per sia rmeco kontra terura mara ventego; volas in iu ordinara homo, por sian domon konstrui, ar sub i li estas pleje sekura; volas in la vinberisto, por meti en in unu el la plej noblaj donacoj de Dio, la ruan vinon, por ke i brilajn homajn spiritojn al pli gloraj agoj instigu kaj kuraigu; volas in nne la homo mortonta, por en la kverka erko havigi la lastan ripozejon al sia kara forpasinto... Tial, kiam ajn mi pasas tra tiu grandaa kverka arbaro, iun fojon vekias en mi mil emocioj kaj pensoj, pri tio kio okazis en i dum tiuj ducent jaroj!... En ia ombro atendis karulo sian karulinon, en ia krepusko kae atendis mortigisto sian viktimon, en ia arbustaro estiis sekretaj planoj, en arbaj kavoj kaiis mortigpova palo kaj telita trezoro... Ne estas arbo kiu ne scius almena unu sekreton prezenti; ne estas homa pasio, kiu en tiu malhelo ne montriis... Kiam ajn mi pasas tra tiu arbaro, anka sur mian koron falas tiu magia kaj

16

mistera trankvilo, kiu tamen parolas en cent lingvoj, kaj rakontas mil teruraojn kaj belaojn, tiel ke mia koro esas bati, kaj en la animo mi eksentas min je unu pao pli proksima al tiu granda estao, kies spuron la homa spirito vane sopiras trovi...

____________

Slavonio: en PIV maluste dinita kiel malnova nomo por Kroatio, sed vere i estas unu el la kroatiaj regionoj, relative granda. i situas nordoriente en Kroatio, inter la riveroj Danubo (oriente), Drava (norde), Sava (sude) kaj Ilova (okcidente). Krom kelkaj malaltaj montoj, estas tie Panonia ebenao. Slavonio estas preska sinonimo por ebena lando, fekunda, terkultura, ria kaj kun diligentaj homoj kaj gaja kanto. Slavonianoj estas nacie en granda plimulto kroatoj. La efa urbo en Slavonio estas Osijek.

Slavonia arbaro: en antikva tempo estis Slavonio preska kovrita per arbaroj. Sed la kresko de la civilizo kazis ke la arbara surfaco iis iam malpli granda. La efa arbo en tiuj arbaroj estas kverko, fakte ia speco quercus robur (kroate: lunjak). La kvalito de la slavonia kverko estas eble la plej alta en la mondo. ia intensa industria uzado kaj kresko de urboj, vilaoj kaj grenaj kampoj ekde la no de la 19-a jarcento kazis pluan perdion de la arbaroj, tiel ke jam restis malmultaj. Oni iom batalas kontra tio per plantado de novaj arboj, sed por ilia kresko necesas multa tempo.

JOSIP KOZARAC

Josip Kozarac (Vinkovci, 1858 Koprivnica, 1906), kroata verkisto. Studis arbarkulturon en Vieno. Profesie iam ligita al arbaroj. Bona konanto de la vivo, moralo kaj psikologio de slavonia vilaano, ofte volis helpi al li konsile. Li malladis lian senzorgemon kaj nekonstantecon, kaj favoris la vilaon kontra la urbo, dezirante ke homoj ne fuu el la vilaoj al la falsa sinjoreca vivo en la urboj, sed ke ili restu, kaj vivu racie kaj sen troa lukso. Kozarac verkis multajn novelojn (Tena, Slavonia arbaro, Mia avo, Tri tagoj e la lo), kelkajn romanojn (Mortaj kapitaloj) ktp. La novelo Slavonia arbaro publikiis en 1888. Ekzistas esperantaj tradukoj de la noveloj Tena (Josip Pleadin, 1984), kaj "Tri tagojn e la lo" (en "La Zemuna Esperantisto" n-roj 27-29/1914, tradukita de Adam okevi).