SKRYPT 2054 PRACA ZBIOROWA

pod redakcj Jana KOSMOLA

LABORATORIUM Z METROLOGII WARSZTATOWEJopracowali: Juliusz GRABCZYK, Henryk SUP|K, Zygmunt STACHURSKT, Jerzy WODECKI

lM;bn cZEcH],

Jeruy DBRoWSK|,

WYDAWN|CTWo PoLITECHN|K| r4sxlr.l GLIWICE 1997i

P.ot di i'' Jb Rafaowi@

oPNIoD.wcA

KOLEGIIJM REDAKCYJNE

RDAKToRNACE1NY

RIDAKToRDZLLU - Dllab.id'fudtejBuchrcz_

Prof &hab'in. JanBe&owsH

sEKmTffimAKcn _

hofesor Pohecbniki )skiej

h Iwprowadeiel. wicHie....

spis bci

Mg Elbidglko

ra .......... l_....................._ 5

MDAKCJA MsRooao

REDAKCJAAli.ia

N9w&k3

reCHNICAA

'

Pomjaly k zbatych (cz' I. Wkeniki

fua bocaego) -

s'fuo zazgod Keno.a tsol!lem*l ll5be]

G v.zeilE

d]

id zypul

sr,chth

6

' 94

s

bt puznamny

dla sfude'tw

wy&iah Mecbmi.aego Techno]ogicacgo

PL ISSN 0434-0825

l0'cwiczeli Poiary m

l0.

li.cwi&dwyoawnlcMo ro|ilechnkl 5lsncl ul. hjawlb l, 4-100 Gliwice &qd' 16 ki'' t.dru!' l5i]75 fod &'o'97 pracy) -

aryach poEieowych. & iE1l

BD4,k slupi} '......''...'.........'..'..-'''....-:.'187

Poniary k zbatyct (c2tr . wskra]}i doBadaoci kinenatymej

&id Zygnut StachNski......_................. oM e;d"j

i

P\lloci..._......._....201

P4is

Dfu *ecz'

&.r

kl' In

?&lm' 30l

'

lipsl9 r

Pomis ceoEerii

skBwajcyoh oblotowych . dr

iE Marin czec}

'.... ' '2 l 8

rykoDaDow fsua&ie

Fotokpie,

cmfimr

d

i oPrawQ

PolilcchniH

bej Gliwica.h

wproadzenie wMatowe jee j.dnr z pod$orych pdEiotw na kiemi budowa das4'' oI ,utoBaty}a i rovk.',. "Mctmik5 Absooci tych houn.kw powiti oPeowa Eiejbo pEeplwrd"mi' pomjillw l iDterpretaoji wynik ta*u wilkocigeofiety@y.h- Wsy@y fidci wydu MiHcMoklch ksatceia: Mechmicaego Tc}aolo8icaeBo obowivmi s do zaliczEi{ Prmdtiofu ,setoidgia wMtowa'', a asaa cza laboratoryjnyc obcjnujcyc! od klku do k']ktastspeoja]jstycaych

posie{

z

u'N

wielkoci g.omeryqaych- zajcia te prowadaoe s w

kbor'tfiiach K3tdry Budowy Mafy[ Do

tej pory g}mpi

ponocani dydakryoa}Bi byy insEukoj

do

rych wiczi.

!ogce8o!

.,

Ninie,isfy kf,?tw * rulizowme w re'oh Mooheicago

sposb

ko6llk$Py

obcjmuje wsryLi icznie 1aboJ'tory]!'

metsalogii

wsaatowej arWo

dla fudtw wyda.fu

Techlologiffiego, jak i iByc! wyd'iaw.

w'Mdowej'bdzo

wylikw pomieB m.tod oprapoweia w}aikw or& *sk.fwki dotyoe sFawo1dmg. sd2g yd@y sk?t agihiczo rrapi oPeowui Eatai!fu a}rjw negologija

w skroir @i*ozoao *ozegory opis 12 wieai l'bontoryjnyc' pocwq od radaia andzi poEiso9o/c do pomiew z wyko'rysdi@ numerycai nso\ryd tuas4 pomirrcrych. Kdde *iiie awirs *?Io*'den t6oretyaa s!'osb jego PEgpromdzi! i aPs

a

ws2y$b

bdy i

ustrki

ktrc die

aMly dofueoE w

!gE'fu.

hakcie Lo.el,a.

Jm goqnol

1.

sprawdzanie mEd poEiarowych

NaEd pomidowe z uwagi {. ich aacunic w prccsie prodcf[r p' peplow^fu cz}Dooi koatoho.poBiarorych powfuy w s?osb peMy i etelny achowuehja *o;e Zdmja. Aby to uryska, naly je sale poddaw' okrsowej konuoii lrzy okJelonej procedury r:wdajcej. PIocedE t okreoa '.Ukad r!wd2

$rzdfi pootro*ych.', opfucowny plz Polsti Komei Nom'lizcji Miar i Jakooi (PKNI{iI). Jes on higscbimyE u}adm nadfi pofiiuowycl sfucych do poDi'rowielkoci lJl'lad t! Pokmje drog i sposoby pzekazyvmia jedaos&i niq od etalo!il pod$awowego (etalo! Pwow}) loPrze etalotry frm do nffidzi poltrEoqcb !yl}orycL Plu etalon roztjmy aiegalizowuy toE.c miaryoLrelouj

aljdujryPToc.dn

6i na

*ofuiu

kboratow

pomieorych P]C,{M'I lub

auadoryc!' Tak'

ta

Da celu

ugwdiltoweie jefuolhoci Pomiarw oraz iebfuej dol'Aeocioraz Eetody pomiarowe

skrainrTzclzii

nrzdzi pomidowych' Ukad rawdzm obejnuie

poEia.oM u4akow)

ldfdzi' poniaTowe (etaloly j $oswee pr4 ptetlryaAiuteD

jedlosek Eiar

Jedop z uEadw jcs *ld qpl{wdz ltdzi do pomi{w dlugooi tJkt.d si ffi stmujW a$dliaiami.

tjnujena|

nadzi do

lonjrw

dlugoci' Lore sprawdza si wedfug u},rdwu]cad

l' wzorcach kocowych (w'

rlwdai

opatych

A),jedDostb dfusociod

2 Morcacl heslowych (w. ullsd B), . LoleFoci podpo&owilia i osobau pEekryi!

edolu

Po&lwowgo PopE dalon.y oilto]tr do [szdzi poeieoryc! be4ordaio do poEisw dugoc!. Bdod pomiarowych do

$osowmych

9rawaaii nadzi do

pomiarw

diugoc!uEad pzewiduje

a$osowd2. iilrferncyj' .

dwch meiod pomidovych|

l. ilterfseDcin dod beauglfoEetod

polWwcz.

deEnioweia g. Mrzdzi Pomiarowyc\ takicl jAk:

a. da]on

lodsawory omNouy)

Moec odNafaicy

dm{ jedno$t

oi$y

z

najry8

doHa&oci

b' etalony konBo|ne .

pod9awomc.

podpodkowa riwdzone w

Jes kocory lwoec PKNMiI po ekioD tl Edq kryB je$ kocory wzoec aajdujcy si w okgoiym Wzdne mi pb^ki wb.cowe pod*awowe' k|e nmowi etalon kontsohy IlI rzdu oTE wzorce JV' v i v rzdu, krymi pbtki

dfugoci w oparciu o Morce kocowe ulad szczegowo opisje sE dw eblo!w kontoilych od I rzdq krym

uai podarorych !}tkorycI' nalzfua poil.'owe !}1kow soowile bezpoedaio do poBi,Iw dhgoci P.zykj.dowo' w utadfie tralvdzili trarzdfi do pomidw

podsawoweeo do

'

torce, hrych wadoci ud'lone sp'zez PorManjc ich z etalonem ktre sha do przekaryffija jedlo*ki dfugoci od blonu

2)

bldmcj

rMole8loci emm$

elnetrtw

szczk

srmitrek

- wg

hbl' ] Tole.mcir0.0I

szczeE

I

--

Poelzcbrc lomarowe paske *cz} hawedfiowch weumvch

0.02lt00

]) dopEzoahe bdy pryI&w zumituwycn poiljtrowj 2 )

wg tabl 3 (?rry dTewoci

s

wzorcowe

o}ieone $optriafu

j7"b!ch

pomilroryct

p.odukcyjlych'

oKesowTch $'awdai pbek podpo|dkowmyc! nie powimy p.iekacza l2 niesicy. Nrzdfia poearowe uFkowe lowiey byc PEed oddaileB ich do u],1kolvilna spr'wuotre 1 laspnie okesowo kontoiowle w;bach poni'rowyc! ak]'dw Temitry okesoryh

poniarowyc! aadw prkmysoryoh lub zesPoowych labo'&oach posiada.ioych u legalizowe lt}tki Mo.cowe pod$awowe. Tminy

B i c' Pl}tki te powimy by ped uicien

Dopuszcfabe bldv on0 100 0.05 0.06 0.01

200 300 Uwaga

00s

Dla poredlicL wadooiniffionych

pjnuje

si bldy u$alo[e dla

miejsfej

ssiedniej

Jakoci'

okelaj odpowieeie przepisy oplacowee pez PolsH Komitet

rawdai

oraz przeplowadzelia

konto]i

tych Darzdzij

Nomalucji ivtiar

1.].1'?- Ndrzd.ia pofuiaruwe stosowahe do sPfuwzzn|ia sphid,eh

Do .awdania $]mia.ekl)profiIomet lub2) 3)4)

naiev $osowa

ffdpujce larzgrizia poniowe

i

l. j.1.

sprwdz'nie DaPfdfi poEiJroch

torce

ch.opowatociRa =o

DikJomerzeMfuyprrybomik do ptyrek

l. 1. sprawdzaie suwmiaek

aloesie PomiowyB 0.25 konpld ptek wzorcorych tr khry doiladosc!

0.l6 0';2 o'i t

]' 1' 1.

l',yr

hagan ia metrolqie dwiane suwfria|km

rorcorych,ltary doEadnoc!I

Polka Noma PN'8o^{.5313o '.Pr,ryuEdy

swarkowyD]

suMkowe

oigeia na$pujoe tolrmoje

. wFagmia'' P6'rdowg

5) linia

kawpdziory

I

i

)

tolefmcj

paskoci j pro*oliniowoci

dopufcualile bdy (brme z PN)j

6) pl8sktr pbak inlerfermcypq 7\8)

bacy doklafoocq

powieachi Pomiarory.h

tlbL

srceh(ofu]ma powitrEbaiory

I

MLTa'

Rodzaj powierzchtri Paskoci

Tol

ja

9) lupa o1.1.

powiksztiu 8x'

l'3. Pzebks sprawdiohi sawhidrki Sprawdreie

powierzchie poilarowe paskiesrczek

smialki

kwed;nwa.i

lemleratua 20o0.01/100

gotuy.

Powimo si odbPa w Pomiesfcmiu' w kry]n pmuje 30.rawdzue .a Mrzdfie powiilo aijdowac $ rffi co na]Bue] j

splawdde smrkia) b)

obejouje Ddpujce

c@oci:!omiaroryc kawd"j pomiaroo

raw&deryawdfeu

stffiu ogbe8o, ch'opowatoci powierzcinii kTawdzi

c) rawdzeEie plaskoci i Proso1iliowoci powierrchni i d)e)

srawd"mie rMolegocipastich powie'zchni ryaaczenie bdw wskazo.

i

Lrawdzi poniarorych,

Prry spT'wdaiu okesorym smhrkj rawfujce rymieniorc w pach !' c, e'sPruwdz,nie srdnu oglilego

!ryvuej

\ryLoDujeny

tytko cz}uD.i

w roku ogldz

aMEaycL,

pos}usjc 1up Date Tawdzi:

\\\\\\\\\\\\ \\\\\\\\\\\\ \\\\\\\\\\\\Rys. !. ukjld szczelj!

' cry suwiarka posiada wae oaakowmie' . cry ze\mEae lowerzctjnie $\mia*i nie poadaj ladw ldry' p]cn' *yknsze'

wzorcoqchws k aza

a&ap!i .?kesh podziaek s koilba*ow' . opiry liczbowe wyraae? . czy suwak po aobieniu acLa pEesuwA si pyuie wzdfu clej prowadnicy^

fi,}fr

a

cznn

ie b d w

cry

j nie opada

ponoc rysuwki glbokocjomieEfl' sprswdaia

Bdy mkaz Da|4 w^aq pry pomiarach zembaych, woMEaych i zr nalery dokola plrya]miej w nzech

. *ry

!oJ Bbsym ciezreD? suwiarL! Di poad!waciwoci magletycayc!?Powiech ki krawd'i

puach pomia'orych rMoejemie rozloonych w catym zakesie pomiaIo\rym gmiarki flecme dhgoci pbdek worcorych dosowue do Waaczelua bdwdokl!fooci fuMuarek

spruwdzdh ie Plasko.i i prostolihio|pdci

lrry poar!ch szcfk!fu podeo w tab[cy

4'

Pohiarowyh

lldy p.skoci i plosolin;owoci poilechd knwd podarorych Dalezy sPr.wMc

Trawde bawda tub Nolz{ca poMerzch'' wa]cowej a bawdfi liniatu kawdfiowgo w prrypadku plawdzan lt'skoci lub plsk powierzcbni PoEi'low EFej pb|i wzorcowej' lub wk]adkiphskorwlolegej (!askowalcowj)'

ocmiajc szerokoszczeliny oEzymilej midzy

Zl.3:1L61

126.9

2l l:71.6:

126 9

do piskiej prti interferencyjDej p}*i wforcowe, z kryrh dwi kJcowe A n4jefuakowe dugoci L. a pb*i rodkow B1' B2 .'. naj dhsoci muiejsfe od A sopoiowo o dh8ocis (rys' l)

prryeraJc

szetoko szcfe}in ilet.lnyd la]ezy oceni wTokowo, dokoDu'ic ich porWlmir ze s?czeIuani wforcoryDi' szczelil'y wzorcowe o obe]onej szerokoci moha olrBn

pomarlcl feMbaych dlery ryalcry dokouujc ponjaru Ptffek a pomoc arawdaej smia.ki Pomarw nal dokona dla dwcll looze a i b tej samej pbaki Bdy Wkz !.ry Poniarlch weMtraych lllry v^a.ry za ponoc pFek wzrrcorych i wk}adek paskolMoleglycL lub pTzy qciu oeiera, dokoilic pomiam midry powieEcIiini ponjaro@ fiftomehl' coBd} wskazm p.zy

wforcorych

pokafuodhgoci

oa rys. 2'

PoDiilw

Da]ery

dokola dia dwcl poloze lub wskazniani

c j d'

w obu p.)adkaclra

Dld !askoci !askich poMerzc]uri pomiaroch j pro*oliDowoci kawd.i po.Iolvej

Jako bd wskaflda

trale py] Dajwik rdc nidry wskamjlmi $wDialki1r)

lfry TrawdzDiu $r]miaTek uwaDycb

nig po}vifl*r

plzbaca 15m/1oolm

nonuab !}&i (e poloe a iPo]oe c i

sMlia.kj a rymja.enza

stailoilyil n! Dih.oDebze (dhWysuwki gibokocioDiIu

d) Bldy w*aza{ prry pomi'racL

lrDoc

rl lj;lr,

^a|ery

WA^. fa ponoc pi{k wzorcorycb i llyty11

,

1l

Pofurowej'

co

pry?afu Iawdrui, sleiactwanooi podeych w bbliry 5.

p.d$awiono d' rys'

3. Pomian dokmujeny co Mjmiej w 2 iejsch. w uryeyoh bldy ich wskla de pNiuy pekacu

wdo&i Eierrone m0+250250+ 5Oo

t00150

wrys&i

skbe

Wiki

.awdaia !ale' o&otowa

'a

fomdara wiadeN.pTry pomalac! apoDoc

.*i

t

wynmi! neolo8ica. stalMc mitrom*om53200 brd} (wybree z PN):

usu'la Bofu

pasowa PN.sz/MI

'?r,ytdy mikrometryoae - Wymagei''. i okjeoa n'pujoe rodzje rolermc;r iTe plskoci pakich powiffrlni

]: ]:.

l. toleree

loEieowyot

- wg tabl' 6'

!

Powirchlie

poitrowekorcwki

p]askie

weci@g, kowadeke't.w'lAh^Lo{.infr ;.,

PoE'

0,9 1.8

Rys. 2' wyaaoz@je bldw wskroi $Wieti wewnmyc!

!ry

podtraci remmyc i

aii j'i

iP Uwap: m obEefu o Wokoci o'] m powiffic}ni pomirrovrych odchylQ uoe pPekr"ca dq|lffzab wanos ble.ecji T.2.

tolrecje

Tr

lhole8oci powie@bi Pomieorych prekict .

wg

bbL

7

Doha gaica

odl50

akn

DoniaroDo25 75

Tr

2

3'.

dopuszozabe

podarowego

bdy prredu Bi!:fomeEycaego i bdy dohej grmicy zjjsesu pndu mikoEeEycago fA - wg tabl 8.

E

Dolaa

guica zkrm

pomGrowcgo

{

f^

()d

tz575

\T

0 50

4

J6

2

I

gdzie:

^wadoci

lf

tl

\llsloo|9dne

A'

L lmml

{.

bd

Prtdu

nikonrycnego w'ocxi Wkafupez p''Tf4d w i-tyn,pm}oie a}'es(rys. 4),

I'BibohetwnAstpujce Darzdaa

tfojca nidry

Ryl

4' Krzywa bldw

wskaz zeou miJooetrymegodo sprawd.2nia

poPr'M xoi wielkooi mierrcaej w t}m pu.}oie fA.4. bd do]Dqj

$aicy akre$prryEdu Bil:omerycaego bd prrydu mikrometycaego dla do]Dej gnicy akfes dopuvczalna Miobdu pary yintowej mikromam F dh pesM pomiAlowego t 25 m

1.I.2.z Natdj! pomioro|9epomieowego (ryg 4)

llI'

Do splawdaia p.zyrz4dw Dikonebymych nalE sosowar) psk pak2) komplel 3)4)

ilt*ferc!ryjEpaskorMo]gy

- bid lAry gwiltowtj pryudu mik'ometyrycaego F przyjmujemy jato b$ skok) 8winn Eiklometrycae8o i btdy podzialek !a nnei i bbnie, je$ to r'dca midfyEfoymi naj.ry.fego i [jj'9go pulkfu m srykresie bldw

lbaek ilttrfelencyjnych1

kolld pbte wbroowycbpod$awk do mocowmia

u!sy'z

l,odwaa*nBit

aksie

"t"

przsM wzciooa

mitJonen f w calvD

EibooeEw'lacishr poEjilowego waz

(rys. 4),

5) 6)1.

uz{d@e 5x'

do

ryaaw

5 $ciki Pomidzy .u' mikjomeEw

lowitcbdami poEiarowi P f paskimi powimtaiui pomixorciPE.x = l0

N

).z3. Pebieq sPftwdzlnia niboheb|| Waru}i sprawdzda mi&romebws

Isprawdai! sMi&Tek. tII

zbtizoae do warun}w

spnwdaie pryrdw niLrometrycaych obejnuj Pujce c@ocia)

$Iawfute silu

og1nego i

poplaMoci oaaczq

t) sprawfunie PAkooi !owieEchlid) sprawdzeie6)

looi'roryo c) splawdaie wlolegoci powjerzchai poEialorymcisku pomiarowego,

spraw&eie

aim wska owodoweej ugioifr k'btkI

f)

wyaaozmie bldw rckazoi.

15

I

spruwdxahb s|d,u o7l,egoPo. .

sa..lr

pecryszcfeDu powiszcbnl pomforych

cry p"Ylf4d

oEeEycay.jest Nale oaakowmy?

oDet

Dal

e, Ernwzi:

cry powito]ie pomiarowe il naj hdw koloi aiorw i ptri? - czy ruch kowadetka i l^/rcciola w cayn u besie jes popraBly bez ilycaaluych- cry acisk .

luaw i

peMie mierucheia Eeciono?pri'Tzd de

c4 spftwdruy

}fuaru

po]a

maselycaego?

s prawdzah,e Pakoci powiech ni Ponhrorych

In:3sprawd&nk rwnol eEld.i pili.nch

m:a/b:0,6i poh,iarosrych

nale arawdzi fa poJaoc plasbej Pye pqofy do $rawdaej powierzcbi i leko ] pochylaJc doprowadzi do uskeia widocaycb lrzkw mteereDcyFycb w pl4adkt wstpowmia powierzchui paskiej obsetrowmeinte'Jereno)]nej P|yt iiltrfcracy,n4 nalery

P}asko powicrabi pomialo*}ch

Rys' 5, tlk}'d Przkw intderetrcyjnych prry sprawdmiu plaskoci powierclcl poruIoch mjhomefu

prkl btl rMoleg}e, w przeciwnym razie pfrybiera bd posa amykajoych si'n',linii krywych lub Ilwo'egych liln ''rygitych' odc}ylo[ych od proo]iowoci o wiel&o,'a,. Ntjal odchyjeni' prazkaje* wao sostla Melkoci odchylenia pr4zka ''a' do odlegioci mir14 rl';ed.jmj pl4z}Ej ''b', co pok!Ao na rys 5

RMoiegto powie.zchni poBiilowycL wfciona plEkorMobgrych delikabie deiilQbep}tek iDtrferncyjnych

i kowadeka (awdamy komp]etem co l/4 skoku ruby eikomeEycaej NrlezY

acis p\k jltrefe'mc].u midzy kowadeikiem a wzecionea i poprzez pzesweie i pochyleje ptj4ki .atezy doprowai do uzyskmia Da ,jedilj zepowiefrchli Boz]iwiwy^^camy

.lwdaycbidnoczeRi

lajmiejsz iiozb przkwna drugiej

intereftetc11uych Powichnj'

--iBd pskoci''p..wyaaca ife

obseMjemy i zticaay przki widoca

spEwdulj

Ba.d ruolegoci'.r''

E wofu: ,=(^,t,.) :

toru:

P=!' zgfu:

gtuel

I

= dfu8o J}Ii wi'taosoweegodo uzyskoin;ntedtretrcjj'

fuetie

dzimp naie

prry obsenvac;i

rv

m1' m2 - liczba

przlw aobseMoweych

na

sprawd4ycb powiefzcbniac

prryj

}"

= 0.6

E

1 - dh8o fali wiata $osow@e8o do

ryskmia iute.ferencji (ptimdmy ryaaczonych warroci

I

= 0.6

E).

lako bd rmolegloci la,lery przyj ajwiks z sp/a|9dznnie'9ielkocin

ilciskil pohio|owcgo rawdzi ko..y$ryo z Wz@eila pomofuozgozbudowbego

Nacisk pomialowy Dalzy

wg rys- 6. Woiotro

aj}roEfu {aiezy $opDjowo obci odwdikaBi do rlrwjl afuiateia rzela h.omefu

Na podstlwie

qsknych upikwspralvdzeaia

pomiarw nalery

sporej LTTV btdw zgofuie zDa)ezy o&otowa na

ry9 4,

wpiki

prrydu mjkonetrymego

fbmulIa

sgdecwa spraw@a' L1'3' spruwdz"ie ujnik zegafuwe?o zbatego1.1.3'1.

vrhaganio hetologicae sta||ia,e c.ujhikom zegarowm zba|yhPN.68A,1-5j260

l

Pojska Nom,rymasuia1'

saM. caju&on fegaloryn zbatj!-

na$pujceI

nelrologicae:wgtabl9

dopu*cahe bdy mkazai oiljilika algebraica wafroibidw okei'my dlaprzedsrrwioilo

Iloluszcalxe bdy ws}afe liczymy jako rofuc mdzy ilnjwiksz i najnuie]sfa

'li wskai dla dilego przdz'au pomiarowego Wafto t wskaz cuujlika lo$cych, jlk i nalejcyc!. okJc]euiE bldw wsk,zfi Da rys. ?,poMalahoci Mklai-

l

1I

)

2.

dopuszcu tny bdb}d ten

w8 tabl'

9

eIaEy Pry

na*pujacyc]r wanmlach udkowmj!:

RysW! 4

6.

Sprawdaie

Eacisku

poilnowego mikruoetu fr c u

- ki]kakjobe opuszcmi

z a prdkoci tpieni3 pomhrowego do zetl@icM si z lrzefuotem fuardym ( plb przeprowadf' co najnnjej piciokohie d]a kazdejsprawdzme1

),

ac$k

ie bl dw ws kaza m i kfu

wielkoci), pomiat tej samej

rdy ws(@ mikomeEu Nyaacza si dokonujc sprawdaym przyrzriem mnoometrycaym ponilrw pvek wzolcrych o dugocilch tak dDbrilycr' luy wskazmia milTomefu byty w prbMedu rMomiemie rozloole w ki]|a punkach ca}eso zabes! pomiarowgo' z uwzgl&ienieE pooe Mzciola co t/4 skoku Montrycaej, A+ 5.i2lmA+ 10.25 mm

. Hk|k.ofuybd

elkoci prry powoltl}T pEerosfcfdui

nneili'co

li{

pomiarowego w Lienuku wskaz waasaj{cych

Ealejcych, nale Bwdz!najmirj

poMarz.Iloci wskazai w rymieuouyclr wa.uacL

pocztkq w .odku i

p

kocu

fuLy

"kes

pomi.Iowego'

""9

I

Zalec! si dobra na$epujce pu.kty poeialowe:

Dopuszcahe bied!KlasadoL:]adnoci

Trblicr

I

Dla

abes podaroweso

Caly

l;I

A+15j7tm A+?ti0Im A|2500mgtue: A - doba gleica

n abeilpomiarowego

t08 5

1i20

20

i0I

tikroEetu.

i. dopuszczalny !acisk pomiarory p tracEk nie polvinien by wiks4 uiz

p = l-5 N pr

pomiarowym e wiksryn triAP = 0'6 N' 19

'foicy

nacisku

w zakesiei

L dopuszczalny nacisk pon;arory Pnaclsk nie powinien by wiks nizpomjarorymrue

1.

1.3' 3.

hzebieg spr|,dzna ia c.uj n ika.egd.ow.go baleso

P

l 5 N prfy |znicy nacish w zakesia)

Podcas

spnwfu,

wiksm ru p

capika zgarowego zbatego Ele rykotr. ilapujace.!loq|

= 0

6N

slTawdfetre

moo3lilego'

b)c)

spraweilie n2ciku pooiarowego i;ego zueuroscq

rawdzde fu@oci skaaisPraweede dokiadnoci

d)

Bkaai

'5p rfu .lzail

ie srank og l n eg o

Po ocryszczedu

cajlika i pfzayciu

!v

beilryie kocowki czLlnika u'leEa.j rdzawych

go

\ryrfe

do

-

04 zsEba

po}vleruclnie

ca}rikl il

p]a zdTapil' pkLi

- cry ruch

tzpieila po'tritrowego p'a lrzesuwuju si w ca}ym aklsie ponarowm ]cil sobodily. bez u ci i czy wskazwkj dotykaj jeych czci czr!'nik!?'je odmiefr pelne obrofy wskazwki dD-ei? lvsk@je wleocimaguerycnych?

'?

. cry ua]a wskaztvka edy tkaaB]dy

--_ -

Bk&a

elFika

kien nku wk.zan crsiajcych cf Ujiika w kierun(! wkaf a ma ejcycn

- czy cajnn( nie5p

rdl'dz,

n

ie

tfr i e h,1 oci wskaa

Rys 7 wykrs

Mdw wskuan czujnika zegarowego

Zmenno wskazm.hat}.:/1

ooha sprrwdfi z

pomoc pIrzdu z gowic ekJometrycz|

1.].3.2. Nitzd.ia ronlidla||e

ilok,,he ilr srd|lnzafrii crLjnilrw.qato!}ch

Do sprawdzenia czujnika zgarowego I I a 'lupa o powiekszeniD Sx, uchylna lub

zbalego stosujemy naslepujce

'aedz]a

przyrzdu il t.ki $osb. ' do zet]micia jego kocwki f M7-eciouem' Ustalviaily go\v].i mikometycn la obrDy puk zakco pomiarowego caj!*a (np' po ] obrocie duze] doprowadzilvskazwki) i picjo]cotie odciamydo (e

(rys' 8)' spl'wde,\, cajilk nocujemy w uchwyci

b4icn c^jnika doprowadzajap go powobyu nlcLcll

2 waga

dylamoaer,

gbwicamikromerrycrna, uchwlt specjal.y do sprawdzarua cajnika, e|ehrodc/'|v zes|aq

z Mzecionem glowicy mikro]nebycaej' caoscl nrle poMfc pr4T'jmiej dja truci pulr1w akres PoBjsrolvego czujnika' Na podaw]e uzyskmych wpikw nale okeiinajwiksze.hice midzy wskazuaD'

fetlTici jego kocwki pomiarowj

cajnika w kadym sprawdzmym a}resjesafl

ponalory tJaoajrry l z doHD I

oM

ffi

loEiaoryE' Najwjkg z ot4fiznyc]] lb)c

ail

mieo wsk'7i,

cajnika Pojemnociowegzespolu elektrorucznego ze wskunikiem cy$owrm ( o

$atrw

tm),pow'nien byc'

specjalnego

z

rub m;kometry*n

wymieniony festaw opaty jesl na udzeniu fimy stosowmv altematPni

sllvAc

do na.zdzi pomia.orych wynrienjonycb w pkt

(slLVAC so) i j i4

notu]emy ponowDl

bdy wskua

cajn'ka p.zy tych samych wskManiach cfujnika cow lym samym kierunku (w pypadkuo

popuednlo' panitajc' aby rubobraca zawsznlimowolnego przekoczenia ob.anego wskEania na poosiawle otrfymanych wynikw pomjarw

c]nika nalezy cofn so

klka dfiaek

i

doprowadzi do obrane8o wskuanja z wtaciwego kierunku)'

Rys 8 sprawdzae

dokadnoci wskem

mttromerrycznel Sp ra|ltzeni e dok L&ln oci }"s k

cn'jnika zgarowego za pomoc g,}oMcy

podsEwie okTeu n]edokadnowskea w

rykona wykres 'jak rys' 7 i na jego na8anych pef norm przed'aach'I

a,cu]n* Po]emoociovy

I

sp|awdzarue przeprowadzimy na przyadzie z g}owic mikomelryczn lub na zestae

p'lmi1lom sILvC

b0 |Ds' 9, w ldslepJ|ce' ko|ejno9c|

tl

.

kocwk cajnjka wkcamy do prrystawk] nlikromtrycfnej

W

Bkj sposb' aby

duza

Pok.to P.esuwu czujnika

wskuwh czujnika znajdowaa si o kj|k3 dziaek e|ementamych prfed wskeaniem

.

Przesuwamy nmt rysigolve zerkricia5i z

f cajnikjm

pojemociorym dop|owadzAjc do jesocfujnB sP.adzan'

drugim kocem tEpienia prryslawk] nikromelrycznej.bbna

I

. na$pnie przez pok|canie

prry$awkj doprowadamy

wskania duzej wskwki d!

zesp& elekironlcfny

I

' wprowadzamy

za pomoc pEycjskw fun].cyjnych

t

odpowiednie nastary

doHadnolomjaru (0 00l nlm) pzyciskiemrodzaj wymiaru (mm lub

RIsoL,

i

cale) prryciskjem mn/in,

zelouanie pl,1'zorr pIfyc|sLem

PRfsLTRys,

(slron cfoowzespoiu poniarowego pokuano na rys' I0). zeru]emy wskeafu a przydu,obracamy bben przy$awki mikrometrycznej

9 sprawdzade dokadnociwsk&a czujnika fegarowego za pomoc festaMpomiarowego

SILVAC

BO

w kjerunku Wskua wzrastajcych co o

lm

od ws(uafua zerowgo

d

do koca

zakesu pofttiarowego cntnika, notujc kdoreowo(przed czynnoci na|e

l-123.r56f")Br--rr-r=v

wskafania rywietlacza ci.frowego zestaw poma.owgo' men|amY k|funek ob.otwbbna

voc B0 L:] L::] Ll]

b=.]

]*.|

Lb1g]

przystawki mikronrelrycznj

1

p.fek.oczy 8m sanic zakril

Rys

pomiarowego cajfuka o blka dfiaek e|.ntentamYch. ado gmego fakresu

l0

Widok zespoh pomiarolvego SI_VAC 80

nastpnte doprowadzi duz wskulvk

ponlatoilego)'

L2. Zadanit

Pod$awow

zadaniem lealizowanym

suwmiarki, mikometfu

prfz gfup wiczeniow ]st sprawdfeniE i cfujnika zegaroego zbatego Z uwagi na ba.dfo duz i|o23

\ryd4Zddanie

podc4 Niczir I swiar&i'

bd

tylon}Tre

ty]to Poil$swowe of}nnoci pomiaowe, ale

isobe do ocy sprBwdztrego Badzia podeowego'

3

mj!*s Zgfiosego zb'eaopr*Priladzenia PMn@: nMtlzia PoEi'rowB sluoe do sprawdzeia cdjD&' oupa 5& gotja @ilBef,caa' uchw}1 &jdny do Eocow oajn*a i gowicy aikJomefuycaej,pb.tk

Sprwdanic

sp61'

b

P r 4p I Nadzqnfu P o mi @ :

zdawi natdzia PomimE@rcowych tr kI, B'comdi

shce do nwdzaia smfuki

(koapld

elekEodcay sILVAc

80

Wz

pyswk tikromerym),

la 8x)'do

2' rawd'

$e

o8Iry

smi'rkiwsL@i $czk poidw tMMyo

se o8hy cajn*n' mimowsLmi cajniksp'swtli dokladno wsk.ai cajliks dlr wBfugi Masjcyc yniki podarw 4otom w llolokol. pomito}m i wykona wy'es bdw

3. sprawdzi doHadro

4. qfAwdfi dok}adlo w9kaai vczk do poEiarw 5- sprswdui dotladoo

weMernyc Wk@i ayswki g$otooioniffie. {sptnia

6' s}aikiPonjtrw molowa w p'o|okole poEi.Iosym, 7. oic]i' cry

6kazm Erawdaego mjnia (3 rys' kj! dot'daocicajdika'

7),

rawdaa ilmitrki

v/magmi! PN'

Zadili.Tenl

2

adaia

Sprswdaie BikJomem.sp6b pep rfuadzeia po1'

in: pooiaowy niedny do rdwdzie nikromfu (kompt plfek @tcoryoh tr H.' Pb^}a inorf*mcyjla paska, kotpld pytek iatcrf*ucyjlych wisprzt

P}s\trmole8}yc!' 2' sprawdui ste4. sprawd3i 5.ogltry

a

5x i

podsawtr ilo tocowuia Eiqomem),

BikTomfu, poDiuo*yo

3. sprawdzi paskopowiffihni

rMol.tlo po*iazohni pomimwyc\b}dy

ryalcfy

wskra flyk$bdw wskazm

6' wynn poniarw nmiej do Fotoko P9miamwego i wyko!' raudeep mikTomfu (wg rys' 4),

7' oke]i, c'y .awday Ei]oobeE sphia wlgilja

PN.

PRoToKo PoMlARowY Do cWczENIAqbraqa.ni.

1

::::1i:

-.-.i;

Wydzia

sem

Dau o&obimie D^a zl.jiczniz

Rok

kail

,kBa

7./

SPRA\DZANIE stIwMIlZakres Blad

oomiow '-

o

fA*opow. NeEicryoh

Prosoiidowo !ow. Eiemiczyc}

Ufuopowato powiEc!; ocaa fuuo81ae8o

GH

ZDANIE

3

WECO A.BATEGOI

$Wiilki000

0

0f

WSKAZ{MA04I

I

I'w

ah.

05

I

imoc wskd

E

]V}@a4L4j!!?t.e'.ql''s-!4a-'9!]eglq9i-nj-d Pul-ktas i]]!' po"r9?'c!!3mizw- .

!ela}e2. Pomiary w1miarw liaiou1ch2.l- wstp wynriarem liniowyrn Daz)vamy od]egomidzy dwooa punktami ]ub powieuch!ia. o] puedmrotu mleon4 wzd]x linij ptostej' Wymjar ]jnjoay lme]koci 6fyzl' kir' wg obowiajace8o w Polsce od 1966 roku ukJadu sI, 'esl !azywamy dfugocia'ona do .iedDej z 7 wie]kocj podstawow}ch'

puedDjoru rDp' redfuca wakJ/'

l]

wym;a.y

veMtme

odlosf sj do pwieachai weMtmych (!P'

-r-edD

l-'i-iu.y

mj.""oo" okelajod]eg.ocimidzy powiencbniui zewntuD}m j wc-

wem@j ( Dp g]eboko lepego oNoru). ]1 yEql9sl99-dotyz1.DPj.9dlgoci osj syqel-od sjebilub od okJe]ojycn Naea tych w}mjarw wytrika z tgo' e do ich mjeEenja musj by zastol: sowaa poredniametoda pomiarw jch podstawie sakalego etrja Na rys1La 1

Na1ezy

(w]Tagajca micEenia imycb vlmiaIw i ob|poledDjego)'

wao wieikocj wy}aamy podajc ljeb ]ednostek miary tej wielkocj. wedfug ukadu sl jednostk dugoci jest jedDostka poo'stawowa

'a

Wjan

PokeaBo Pzykadorvo ws'ystkie rodzaje w}Eiarw liniowyc!

ryana metret, l1I !v skrcje onaczamy ]iter o. Do niedawna wzorcem

w prni or]powjaoajcego przejciu atosu k'ypioDu 86 nridzy pozjomami energetyczD}mj 2p1o i 5d5 (nle. pwnosc wyfnaczenia i0,0004 pm)' obecilie (od roku l983) obowj4zUje pira ju de6' njcja okre]ajca wzoEec metra jako dfugo drogi pftebytej w wjatlo czasie rwnym 7l299.t92458 s (niepewno wyznaczenia 0,oo0o13 nje jedDostki wtDe netla' bdce jego wie]okrofuociani stosuj 5j

Dletra bya dfirgo rwna 1650763,?3 dfugoci fa]i promjetjowalia

Prd PEez

w

tpn)'

IstDjeja rw.

w metrologij wffiztatowejciej: -

lub podwieIokrotnociaDl'

Puewaaie podwielokrotnocj, a z ilch trajcf'

xttjBerr

. Dikrometr

jest oddzjelne iczeni).

DleUe teJ9 zbiolujesze vymialani ktowyDi (poBiaroE tycb wprjarw powicooe Rozrnjanry cztery rodzaje \1ymjarw jinlowych:

Zbir .*ymiarw lioJowycb izanych f Pedmiotm Poea]a na jednoznaczne okfe]enie jego ksztahu i rozmiarw. W niektrych przypadkac! konieDe jest ilfuP

(t rm=10.r Dt, (1 pn=10 n)'

Rys. 1' Rodzaj

m'

w}tjal mszany. P . w]Ejar

*yEiarw liniowycb; z . $)miar zcMtly, w . w}mial welurtrrl]/'Porednj

2.2-

ztrady to|erowania ymiarw linioych

. qyD]lary zewntIzD-e, w}tliary wewntuile,.

wyiary nieszaue, '"}mjfry

poredtrie'

ztieony odPowiedni netod i odpo"'iedniru spztem UaajcBy za q,tomly poPraMe' jeelj zostanie sPeBjony warurek B>w>A. Ri-.B.D Dazywamy rai AD Dazywafi]y dh/i1g9m* i ofnaczany Litel odchlBn cgb i .T:-es':.-1 w r]mie stosowaly jest inny sPosb oznaczaila

Z kdym noaBa]nym mjarcm liniowm D umiesf@oxym na rysutrkn w}koDaY/ cryn PedEuofu s sry4!ry gran!qe: {o!x} i gqrqy-'B. 11]L -B-A ^vizaDe.qwa ua?'vamy lo]e.anci.1ub-!.'."l.j.'""i'r.9bl'.1'an.ji i oznaczany ljter T wFin w

odchy]el' MianoMoe synboleB

gma oNon ozlaona jest simboleB Es, a wail'a 'qdchyka e! oq9}y*l.dolne oaao". .-:t="jl: .5.3 Pole to]erancji Bde by llie us}towane w stosuE.ku do w}Bia)T Dotilaluego

.

2'3. Zzs^dy

nofrr|izacji tolrancji

i odchyk Podsbworych

(toteqme8o) D, s}Ebolbowanego pzez lin zelos'.Poofde po|a lole'atrcii okfes. a oocuvlla FoJs6wowa. hoI Eoze byc odcbyl" go-uii!-a"". n*.Li"^ypuiace

. . jezeli Po]e tole'aDcji lef Dad Iini zerow ]ub styka si l ni od gry' wwd 'i

tB omadki:

"*.

' -

TotraDcje i odcbyki Podstawowe zostay znomalizowaDe d]a dwch zakrestv wpiarw nomjtralnycb. Zakrcs pieBszy (podstawo"y) obejDuje wyniarydo3150 nm (noma PN'89^4-02102), zakles dru8i (wyniarw ducb) obejmuje wymjary Ponad3150 do 10000

mn (PN B9A{.02103). oDwione zostan zsady nomlalizacji doq,czcc

odcbyk Podsuwow jest odcbylka doln

PieRszego fakresu jako Dajczciej stosowaDego.) No rnatbacj ato le roncj

'

ieeli po]e tleraucji Je pod Ifui zerow Iub styka si z oi od dou, wwas

l.

j " jee[ PoIe toleralcji {*

ochy}.4 Podskwow

jesl odchylka gmjest Pecite lini zerow to w

a

i w kadym z nicb uslajolo

Przadku wyBiaru wewnrmego (oNoru) odchytk Podstawow ]est odcbyka gna, a w przypadkt wyEjafu ze\Wlmego (waka) odchyka doba'

zakres do 3150 mm zosta podzieloDy Da 21 Pnedzia!w'

Nale/ pamita, e odcbykj maj zzwsze

na\j algebraime: s dodabie' jee]i le{ lbij ferowei ore

20 waoci ljtbowycb 1o]eraucji }ryraonycb w mironerach' waocjte p.Zy. poudkowane s 20 klom dokadnocioznaeoDym symbolamj cy6ow}mj 01' 0' l, f'

nad linj zerow, a ujeEBe, jeti le Pod lini z.Iow'

.RysuDek ten dotycfy

. , 18

r kolejooci rosncycn to]erocj) To]eraDcja w danej k]asie dok1adDoci ronle Puedzjatu wymia'owego' wzrosl te! 2osla.]]a

Na rysunku 2 pouano rne pooeila pola lo]erancji Mgldem

Przy PEecbodzeniu z uiszego do wyszgo

ilpjarowa'e posfcze8I!

Parametry

Wiaru

tolerowaDgo'

zarmo wakw, jak i ofuorw.

Podyktowany konje%ocr' zrwlanja tmdnoi qkonawcryclr i Pomiarowycl w}Tjarw nDiejszych i wksch Znomalizowane ioleraDcj ozlaczarre spbo]ems zestawione

lT

w oomie w jednej tablicy' To]elancj oalecdo okTe]o!ej klasy dok.

adiloci ozlaamy symboieB ITn' gdzje ! jest ozoaczeniem k]asy dokla.]nocj'b)

Nomnlizacja adchrtek podlawowych

fakres do 3lj0 mE Po.lzielolo oa pPedzialw w wjkszo.i PteeIaIo- s|a. lolo 28 wanoci liczbowych odchyek'lPodstawo!\ycb dla wakw i 28 clla otworow'Ustalono ialde 28 oznaeto sfnaeDja nastPujce: dla

]iEro*ych (nae litery dla wa](w i due dla ohvorw). sa

waIw: a, b, c' cd. d, e' ef, t fs, g, h, F, j, k' m, n, P, r, s, t, u, v. x' y, z' za' fb, fc' A' B, C, cD, D, E, EF, F' G, H. Js, J, M, N, P' R' s' T, U, V, x' Y' Z, ZA, ZB, ZC.dla oNorw: Rys.

2- Rne pooenia PI tolelaDcjr.Mg]deB [!ij zercwejcl'

ZDomaljzowa!ety1ko od

odchyki Podstawowe' ogllie biorc, !ie zale od klasy dol.Jadoo.

sa oc1cbykl ola to]e|ancji ]rych w PobJiu linii zerowej (Dp' dla wakwj j oNorw J), wtedy odchy' ka ?alezy dJdallowo od |dary dJUadoocl

Ptedziau wymiarowego i ozDaczeda }jterowego' wyjtkim

)1

nome w

tcb ci:

Znomalizowaile odcbykj Podstawowe \}Ieotre w nikrometrach zestavione s w dwcb obszemyd lablicac]r' simbolicmy sposb podavall.a infomacji o 9l.miaze tolerowaD}t skada si z

lajnDiejszych kwadratw. Nale jedlak zwa.zy, e odchyki ksztaU Powjechli p.4lga]'rych' olr46ane od tycb eleeutw s njeco sksze ni od e]mntw

Pnie*n l\ia de s due, tetoda ta jest stosowana !p. w oproglaowatrju tro].

- z waocj liczbowej okle]ajcej wymiar nominalny D, . f oznaczeoia literowgo tfomujcego o znoma1izowanej

sjoychodchyce Podstawowej

nsz}t pomiaroqycb' .w ramacb niniejszego ieenia bd mjeuone tylko odcbyki ok]E,ocjjokrelatra midzy okl'gieE uec4,vjsrym

8mej Iub do]nej. ' z oznaenia ry&owego lrJasy dokadDociin{ornujego o znomatizowauejtoleratrcji lTu.

v]cowoscr.

j '.:.Qcchyka okrgoci ijqM lub ok'gieEszy

i

okJgie@

Py.

okJg oPaDy

Na pykad w pyPadku w]mjaru zeMilego mona laPisa 36e7' awewnetneso J6E7'2.4'

wymjaru

p?adku ofuoru okrg prylegajcy jest oaiwihz}D okrgieB wp;san}Tn w okls fl.ay\yis,' Je,di stosujemy zalii6t ok]gx Pr4legajego okla najmiejyfych |Ta. drarw' wwe6 jest oD obliczty w ten sam sposb dla wa&a i oMoru w t]J pJPadku odcbylka okjgocijest ]d.c4v]stego od o}Jg! DaiBniejszycb kwadratw.

'a

kwad'atw, okjg PEy]egajcy jest to najeiej okJg! Eecfywjst}u, jeeD PPedmiotID nieuouym jest waek' wnajDDiejszych

odchyki kszhftu i zasady noma|izacji tolrancji kszta}tu

suo najwikzycb odtegocidwch Punktw okrguJede! z tych Puntw

j lilie puedmjofu nigdy ue sa ideahymj Powiechniami i liniam geometryuymj (!P. paszczyzoami' walcanj' kulami. Prosiymi koa'', eljpsamj itd). w fwleku z gm Pozczeg]ne punkty Pwiecbni lub ljnii uecvjstyc,h cje le oaPowjecIrnieidea]nych powieuchniacb

walec peylega'jcy i walc

Mat' a drugr weMtE okrgil najMiejsfych lvadratw. .'odeJ*-,*]f:::.:'"j jst okJe]aBa podobniel z t}m e zanitrt ofugu Eeczywistego, okrgu pfty]egajgo j okrsu kwadntw wystpuje w^]ec fteYftst!, 'ajmiejszycbnajmiejszych l$adratow.

le

Da

ze.

lub uniacb geometryanych' cj|e bjorc,

liDja ccz}v'sta jest d]a Das niedostpua, gdF keda metoda pomjarowa, kt|a ilosujemy do odtorowaDia rycb powiechni ]ub ]inii, obcjola jest ljeunikniotrynli bdami pomiarw. U^vajc wjc okrc]enia e|emni Ecz}vis, Dalef panjta, jest

poreEchnla

lub

Na rysulku 3 PedsbvioDo omwioue sposoby okre]aia odchyek okrgoi l welwoci w stosulkl do eleDntw PEy]egajcycl].

lo il^e umoMa

e

mac7a F'emeol w}2uaczonv JoilPD,mj mproiamj Pomia:orrf ori' odchyJka ksztattu jest to Dajwiksza od]egio Bidry eleme'tem A Eeczywistym lI

elemen!m

Py]egaj4cym.

Pl!s.".lJ pry|:q'"]l.. jst to jdealna powieEchlja ]ub ]j!ja geouetrycna, ktra a]a kszta]t powjechDi lub linij floDinalnej, Przylea na z.W4Lft Dateatu do elemelru

obecnie powszechnjr do tego celu siosuje si odpwiednie oprograllowaDje, ]cre obljenia skraa Dajczciej do Pojed'Tczych sekud. oprogramowuje to moua uProcic, jee]i zaiast elemestu PEylegajcego ztosuje si element w Postaci ljlii lub

ecz}vjs(e8o ijesl tak w stosunku do nie8o usytuowana, e Bajwiksza odlegomidfy nrnr Jest Da]lDiejsf z molilvyb' odlegota je$ jedloczenie odclryk kszta]tu A' w}znaczelje elemeutu puylegajcego b komPutera jest bardzo pracochome.

RW.3. odchyki oklgo&i i wal@woci

)3

ru

sfujerdzeniu,

Koillroia PoPraMocj ksztafu Powieucbni lub iinij Ptedmiofu polega ty zmieo!a odcbyka ksztatu trie pEekraza tolerancji ksztaftu.waoj liebowe

na

Kda su\mialka (a take kddy imy Puyud sumiarkory, Dp' il|]miarasoduowa do poEiaru gruboci fba koa zbatego' gbokociomieE suwia*owy) poPaiola jest w loliBz liniowy, ktry uEofiwia dokoryvatrie odczytw na 8Mejpodz'tdce mi]ineuowej z dokJadnoci 0,1 - 0,05, a nawet 0.02 aine posiadaj lajczciej Dotriuv o

aomalizowanycb to]eraDcjj okrgoci i walcowoci sj od szereg! toleraDcjj'

w tablicy zamjeszeoDej w nomie PN.80^{ 02138' S one uzalenione od pEedzjaurednic nominabyclr w zakresje do 2500

m- sumiar].j

uojwer'

Noma pEeMduje

72

pf,edzjaN red

douadlocj odgfu 0,1 m,dokadBoci 0'02

uadziej o dokad.

rm ]' 16 veregw toleralcji- waoci licbowe tolerancji s w reone w mi]'Tomeitach dla szeregw do 12 v4cni i w Eilimetrnch dla wpzych.2.5.

loci0,05

rM. odcz}1 na Dotriusa o

rm

]est

ufudliony ze wg1du

Ba ogf^iliczon zda]norozdAe|e oka ]udzkje8o' czsto siosujeDy wwcz8 szko (l.'P) . z noniuszem liDjow}m ryizane s D6tPuj Parametry i ilizki fudzy 3. wadodziaki elementanej Podziaki gMej,1' n

!,imi:

I

opis spEtu PomiarowegoPonbry suwbr

i.

metod Pomiarorych

wie&o dziaLi elemeD1amj noniusza *}T@ona w jedDostkach podzjaki gMe],do}cadno odczyh

2.5'1.

' iloMaek ooniuva,fa poDoc noniuye,

ltI

i.'suWiarki siu do mjezeDia wymiarw liniowych w zaklesje do looo mm' IsiDieje hika tyPw q'ch PryPdw' Na.ieciej stosuje si dnstloD!e suwiarlci uniwersa]neo fakrsj poniarowym do 140 L

D ' odu Dotriug'

'

dugocatkowjta podzjaki

Dodsza.I

suwiarid jest najbardzjej rozPow. szechDou}T PtyPdem PoBiarovym stosowa!'t w prak wa*ztatowej. Budowa talcie,j sumiarki pokeana jest Da rysuDk! 4. lnne typy suMiarek Daj prosbz koBstrukcj. Nie posiadaj np. *ysuwld gbotlociomieua lub szczkmieszaBych' Ten tW

zeMmych' weMtDych i

m- Poalaj one na Pomiary wyEiarw linjorych

a'=ma-r L=a'uNa rysunku 5 Pokuano budow Doniuszy litriourych o dokadnocjodcz}e 0,1moduacb 1

lrrori

weMtmycb do Pomjaru miarw wemimycb.

ore f'

l

"lt//1,1,11f1"''1,'i1',,'1,,'''l'1111iI1i'1'1{1''',t',,'

I

iL=S mmRys' 4. Bldova dMstolDejprowadniry

L=r9

rm

BiNt tej ruby sbsuje si splz}Towe uEdzenie b]ohjaE pzesw ilaluane Daciskiem Datca).

(nj]inetTow)' 2 - suwak z podziak noniuga, 3,4 - zemtzne seeki i suwaka, 5,6 . weMtne szh krawdziwe P]owadnicy i ilwaka' ] - wysuwka g}bokociooiea' 8 . wkr! ogr"Dj"'uj.y po""u* suwaka' 9 . wkadka, 10 . ruba zaciskowa (w Diek1rych rcizi'i*l z".suwaka,

slwiarki udweBalDej:

1 -

prowaddca z podziak

"1''',',1111i11,,t',i1''''1'',''1,,11,t,i1t,1,/,ti|,,,,,,, dz: 3'6 mmRys.

l

5. Noniusz liniowy

iill

tr

Jak wjda, ryjkszelj Doduu Powoduje wyduede dza&i Doniuga, co ulaMja odr1ua noniuszach o @iejs'/cb watociac} i (np' 0,05 |ub 0'02 tm). I]ope]nyc!mj]rDetrw odcz}fujemy po |ewej stroDje podziakj nonusza, Datomi6t na tej krese noniusz ktm Potrywa si z kresk pod'a,lkj miot mietotry (ilP. wael() mojjwie najbiizej iej prowadnjcy.

odc,1u

skea Jeet odcfujemy wskazanie w pieNyj

euaoow

ilt'a'jlj

gMej.

io i]osefuycb tci miiimetra odPowiada bezporednio odytowi f bebDa' latomjst ode.y1 pI4P^da oa drug po]ow mi]imetra, 10 do i]oci setnych

poowie biecego oili.

PoBw suEiarka ma stosu!owo oa gryMo stilamy si uEjesf% paed'

oP. sumiafek aoPatonych w lotriuz

obemie stosov/aDe s rMje suw.

ejarkj wyposone w tard odytw

ze wskuwk.

Naj'owoefuiejsze konstrukcjewsk&a.

maj elektryue pEetwomiki puesunicia suwaka i c}&o*y odzyt 2.5.2. Poiary,ni]omia@m

fmjecjjedynje 50 dziaek' w ce]u zorientowanja s', w klrej Po}owie milimetra doolujeDy odcrytu, Da fu]ej mjlTomjeEa nacito dwie podzjailri niiimetrowe DEesu. u8]dem sib'e o 0'5 mm- PeDe milietry odczyfujemy na podzjace gmej, a Poowkj Da Pod'ace dobej

odc4^nych Da bbEje laley doda 50 setnych. Ztrtosowatrje skok! ruby o waocj 0J mE Poryala na uzyskanje stosuEkowo nieduej Iednicy bbtra' gdy mui si la

'i!r

Powieciljami Potjarowymj Pyu du s: PowieDcbDia coowa owadeka po' fienchaja oovaNBecioia. w celu ejtszenja ich tryaociczase vykonu]e si jez w8likw spiekaoych- Podac pomiaru umieszczamy pzedmiot mjdzy pomiarow1mi i dok'camy bbel wykor4sc powjthliffii zawsze spEgieko' ire sfuzy do ustalenia Dacisl$ pooiarowe8o i powda pnez toz nLt}adkami

mirJomiera Pole8a oa wykoqslauju propolcjonatlosci nidzy k4tem obrofu rubyi jej PeEieszeeliem osiow]m. ogln budow nikromiezadzia}auja

ZTadf

pok&ano na rysurku

6.

doadooci Pomiarw. Po zadziaaDjil sptgjeka

miklomiePa. Je]i

wczeiliej fab]okowa,jego wueciono zacisjem 7.

ped odcz}teo cbemy zdj mikromjeE z Pedmjotu, to podtas

oa a.ikszenie uoeDy dokona odcz}fu wskazanla

nalezy

W celu ua&ien,ia PoslgiwaBja si mikromjeem mola go lmjecjw specja]o}T ucbN}cie'2.5.3. Pomhr rednic|k ilikop

pomiarw

slosuje

Rys. 6'

BudM DikJmjea; l . kablk'

2 - wEedoDo z rub mit'ometryen 3 kowadeko. 4 . fuleja z oiencbom !afurk Eil,Jometrym oo*uluio.o ou kowaEie lm nidzy gwin|m weciooa i lakrrkji oa poienchni tulcl traoeb Fd podwjua podziaika EiliEetrowa' 5 . bben z poziatk w sem1cb

zgldu na budow rednickjte mona podzjeli na dwa rodzaje: . rednicwki z razprnyfri kocwkamj poojarowymj

sledDjcfukr UJtrikose siu do pomiaru osoIw nletoda po|wnawe.' si w trich czujljki zgalow o wanocj dziaki eleDentamej

ruo1*".;n

o'oi mil' Ze

'

nayb ofuorw o rednjcach do 18 oB, rednjcwki f PelctadBi d4ig'iow slosowaDecach pow}ej 18 mE-

stosowaDe do pomjaIw

do

Poaian ofuorw

o rcdni

tsla.D m|l|hetra' o. sPtFe}o, 7.7a|isk

Z*ada dziatanl.a Iednicovkj z rozPIBymj koicwkamina

uzyska wadodiaki elementamej o,o1 aaci

w BrikomieEach stosuje si naj@ciej ruby o skoku P 0,5 tm. Jee]j = chcemy

rys!*r

pomjarowyBi pokaza!ajs|

7.

m, to PEy iakir skoku na bbuie moha jedEje 50 dziaek, omaeotrycb od o do 50' Powoduje to peMe ttndtrienie

Poili.waf pomiary rednicwk cfujnikow s rykonlvane me|od porstlwcz, pEed potrtiarem nasbfrony (}zerowany) na Bymiar zbliony do o@d musi by nieEongo. w m celu na| ofur w pEedmiocie fniey rvstpni 'yiliaru uwBiark. JeE|i znamy rednic nomina|n mieEonqo obvoru, rednicwk ry" sbrgy n&frna ten

Wi4.eujnikow divigniowaze8alowy oraz zaozy s}Ejenndo rednicyI

Paebieg pomiam ofuoru rednicwk Rys' 7. rednicwka

poniaro*y,2-tuleja.,

mjnikowa z lozPlhymi kocwkami Pomiaroq.rmi;

7

.

frpie

7A$o.owa w koUsie rednicwkj mjliksta kocwk Pomjarow o d}u8oci dobra!j Zestawj stos Pb4ekDa

Tu]eja zjest oa PeMej dugoci Pecita j w ten sposb z kutistego jej

oMoru mieuonego

uNoone

5

dMe kocwki Pomiarowe,

L1re

tog si SprycieIozchy|a. weMft

ltorcowych Da w]eliar feuony wslptrie suwmja.k tub aany wlmjar nominalny.

1 z dokadn)o akoeenieo stokow. w}Voila mia! rednicy D mietonego ofuoru, powoduje osiowe Pesulicje tPieEia, hre jest wskaz}wane pvez uljnik zegaroy udeszaony na drugim kocu Pnrnd!' zilet tej koDstrukcji jest ptede

fulei 2 unieszony jest

tupie Pomiarowy

Znia!!

odle8oci sprfstych kocwek,

i

wszy$kim Prostota

l.

noliwoBitriafuryzacji kocwek'

Budowa rednicwki z

pektadli digljow jest pedsbwioDa Da rysunk! 8'

' zanien w}mia. zeMiay reprezeltowany pEez stos plk na takj saB wyrliar weutmy' w T @lu moDa Posury si dwoBa wkjadkam Pkowalcomi j uch{ytem do PFek Morcos1cb. E]ementy t wchodz wskad prbomi}a do p]ytek to'cowych. Po umjesfEeilu i facinjcju w uch*ycie obydM wkadek i stosu P}tek reorcowycb oir4mujemy potEebny

I

I

wynxar wewD1roy (rJ5. 9)'I

I

I

I

Rys' 8. sreddcwka

'koryus, 2 - fuclroBa kocwka Pomjarowa' 3.da&ignia, 4-sp'}ta, 5'fupiePonJaro"]r, .ujni zegarowy' ]. nakrtka zaciskowa' 8' rymienla ilemchoma kocwka DoBia. Iowa' 9.wkjadka rodkljca, 10 sPrz'Tawkadkjtujnikowa dwigljowa;1

Rys' 9:

ztrtosowanie Przybomika do Pytek torcowych w lu oirrymatia PrtEeblego wymlan weMtne8r ; r 'stos Plyiek wzorcowYcb, 2 . wkadki Pasko. wa]cowe, 3 ' ruba zacisj(ow 4. tchwy1 do Pb{ek wzorcorych

I

UchYt z Pyikamj i wkadkaoj na]e1 Zamocorva w ucbwycie do niklosieEaJee]j lje dysponujemy PEybomikieD do pl]^ek wzolcowyc]], momy otr}maPotrzebny wyx0iar weMtEly ntrtawiajc

2'5'4.

Ponbry odchrek okrgaci i valcovoci pomiary odchyek ksztatu ilale do trudDjejsfych zada11

ilikromie Da

dobrany stos p}tek.

':r

Poslgjwadie sj miklomieee jest jedlat mDiej WygodDe, gdy jego powiechniePomiarowe s znacfuie miejsze niz powiePchnie wkadek fmkorvalcowych.

* ogloie biorq

Eetrologi@yci. Na ryFunkach l0 ioachyek okgocii walrcwoci.

ztawiooo sclematy nietlt}ch tetod pomiaru

.

Wprowadzi kocwki]ub

pomjarowe rednicwki midzy wkadki paskowalcorve

Bidzy powieEcbaie pomjarowe Diklomiea.na waciwy wymiar

or

.

[-Q-f2',l* a---i--]

w celu nastawienia rednjcwki

lalezy wycbyla j w dwch

ptostopadycir do siebie paszcznach Poszukujc dwch punktw

arotnychwskau

M

v7

wskewkj czujnika. Po doptowadzeliuczujnjka lastawiDa

tych

Pulktw do tego samego

auia

nie zrowy

wskaDik podzjaki obracajc tatcz czujoika. Po

tkonaEiu

tych cz}TDoci rednjcwk jest nastawiona (wyzercwala)

i

dooa

pystpi do Macjwego

tieEeuja nia oNoru. oMoru. Dzikj wkadce rodkuJce,J

",.f|*',fff gil

Wprowadzi rednicwk do mjetone8o

pifyad saDlocz}Tnie ustawia

sj w

p|asf/nie pz"bod'..; pPe: o oNoru.

Rys' 10. Metody pomiafu odcbyek okja8|oci

Zvzv, W/ff7/

_at

\ycbyla redujcw w lEzcTJie pEechodzqcej pez ooMofu szukajc punktu ryrotlego wsk&wki czujn|ka. l)otoDa w punkcie ryrofuyE wskazwki odczytu wartoci odcbyki od wymlaru Jeeli Punkt ien wypadaie Po pEwej stlolie wskadika zerowego Poduiaki, wwcf4 odcbyka ma zaak ujemoy' jeeli po lewej ' zDak odchy}ki jest dodaEi.DaslawioDe8o.

obliczy zmiezoo rdicew daoym iejscu oNoru doclajc a]gebraiczn]e od}tan odchyk do wy'riaru, Da ktry rednicwka fostaa !iltawioBa'

kach (rys' 10e) jest obar@ony bdem wyuJ

$B' lub blakiem

jealeao (39) ]ub ze ko]o ileoapraM.by gdy $. < *a

jes bnrieD lapr'Waluyn,

- fuey j-lroeie Iefujc wielzc]iokow d" koa zbate8o] obliczy. oblicfy modu m" mieone8o ko' fbtego

:Zadanie 2

kolrysjc z a]eaooi iZruezy dfugoci ponitrowe W w kole zbatyn pIry u/ciu EilfoBefu tl]errykowego :wia&i, cry koo zostAio rykonille w zadaDcj klsie dokadnocl j Zso&lie z zJaly[L'liplsorvaniem (znozgu.jaL w

il],

d, =

z+2

i ob]iczon wMo z!ok1i - obIcry rysDko]L' Da

zidniu l)

do

ililjbIbzego moduh nominilloego,u*awj

krDllfy

ilw'k pio'o sumia|ki

do

k

i.feslfu

sprzh|

h, =0,74758.n\, - ob]icry wmotromina]' gfuboci zba mieonego wzdh $atej ciciwy s" - 1,38104. m,

.isrmark.Jednosoma MAJa z nouuszee 0,I tub l\' .it.'o*"r nt",zyto*1 do k zbarych Nl]Vlsu

0,Oj

@,

vy^c gfr odchy& sl}oci zba E* V

(tab]ica 2)

i tolermcj pbo.i fbarymjfi]r

(tablica 3) oraz ob]iczy doln odchytk gilboci zba E.', a takfe gomy $B i dohy

F _F -T J"=J.+J. r' =s.+t'b)

.:]'l)

: ;6b Wbnnn Pililaru:cryloci ptfed pomjaren:.-

1:i: :. ].]:

uga njgzone koioodcaa

przeLcry bczb zbw z koa i wyaaczy ]noduz tablicy 6 liczb fbw z*

'.

prynie' E'wg

opis

w fadaniu

]

c@od w rkcie Dierzena] .rawM fivmilrk do k}zgofuez

.

objt}cl dugoli4poniarow w,

fbatych

ryalacajc jej bd sysemrycay ipolrrwk8,

- odcaa z tab]icy 6 wao W' i ob1icry

loal

wafto d]ugoci poiliatow]

w(40)

wcf[iejsryn opise (rys'

. D! s\minlce do k} zbatych usia $wa pionory naponarow (faieao ]4),.

za1efooci 18, 19 i 20),

obliczon

rykoystu|c

strwak

pozomy $t@iarki

miery sbokadego

zba

poarowj

wyaacry gm odcbyk dhrgocj poDarowe] Ew" (tabliil a) i to]e|ilc] dhlgooiT*(tabIiil5) oraz obliczy dolx4 odcLyk d}ugoci

poni!|owe] EM'

a

ubeI

rymiary ganjcme: gmy wB i dolnY wA]

ffi

E*=E""-T"Ws

;l'Iffi

W,_||+Eb)

=w

+

E"'P0mi!ry

cryoci w kakcie

uk luu

k| zbatych - czI

boczDgo)

mieEenia: pouriaro!rycb Djkometru tllg.rykowego na odleglo

. uad rozdaw kocwekwiksz od ob]iczolej

QEB

wdociw'co jedetr zb

. aieqAptucr@ilie !ryuarem

.7ioryjst wanoW dokonuja! loilm

la

ca}ym

WniWdfugosci pomialowe W. iegcz si pomid4' dolnye i

Pomj'r gruboci fb1t il'zdlu stalei cieciwy !"Liczba zbw koa miazonego

ZsANItr l

. sp'lwdzi' cfy mierzDn

grilicarwt sw,< wD

srefuc! merzchokowr d. (eieEona)

tii. B,vci]a'

Mioski. s,ierdza]c. cf} ko]o

zbate

zosno rykoDme popramje hlb czy L Modul tUczooyModul !omraluy (a,omalLowary) Klasa dok]adnoci i pasowarje ko' fbr1qo wg PN-79/N1-88522.01 Dopuszca)ae bicie promeilode u4bieEi, sredaic podiaow Wysokopomiarorva

t,mt

brahffi n{prawiaLnyq iub nieDap.aMalnyor.

$

U$'lga: ObLlczcnja'

tryikl pon]arw

oraz mioskj powimy by zamies?izon w pI

I,".1F, !!

Ioatorymhffi

d =

l, Ochdus'(o K': Kola'

zbate, !'

[] spraw&mie' WNI' warsfawa

1970.]

2 Jalolbic \ Ma]inolski

]': Metrologia wjelt(oci

geomecaych' \t{T, warszalva

ffi

I Hultach E.: MestugeD m Stirtrided mir ZflhtradmepgereEn ud FelNepge'5te' Jena, \B Ct] Zeiss Jeoa Nac]richle l96j. 'E 4' PN-79fol 88522 0o Ptzeka&ie fbate' Dokladno rykouaia og1oe naay 5 PN79,/T!1 885f2'01 Przekadnje zb.(e walcowe Dokadno rykonilia okleldai wartocj odchye

(hbo zba (}v'o nomilalila) 10'Gma odc}ytka pboci zba l l'Tolermcj' gntboci zb. l2 Dolna odciryl' gbocizba13.

$ ''',,'.'''',[mI

r.... ..... [0D] _........ . tull= ........... tlml..... .... .

.-........

fuDt

E*.'1. dotov

trwl

wyilry smjcae pboci zba: gny

E"=... ...tlMl

l4.s!ruwdzeni swmiilki do k zba1yc! - sreduca wateczka pomiaroweeo.

flrl!,li

rysokopofuowa h obliczola 'clclwa ponarcw0 s=d cosa

z

zaleaoci (18)

a= )A' [=

tuml

I'ml

t-nl

liri

flrr

]5 wpikilomnw pboci zbw adilego ko! fbatego wfdfu saej ciciry

rednicy podzia|owej gwintu

]isrdnicapo&iaowayfu]stjdnzkilla.ednic,kl.eokrd]ajfaryssnfu

lvlohala

Pomiar dlugoci pomilrowej \Y

m\E2

Erednic f.",'"u

podzintow

dIugo wrbu glvintu

fiz

pintu naTvAny tak4 rednitB dla klrej Da ilonrinalnym faryli. je$ rwn dhtgoci rystpu i odpo\'ildr poowie podfia|fu

1' Dane o

toie fbat}T -jak w

z'daiu l

?' Ljczba zbw ob]tyc! !omiarem

{ Con] 7, Do]na

od(|r}|Ia dhlgocl

poiliiro$

e]

odclyika dtugoci ponti'towej W}njary gaDjcae dfugoci pomiaLowej: gmywytri]o pomalw dlugooi pomirowej

8

w.