,SKO

8-59)200510 zl (VAT 0%)

Drewniany kubik, z cyklu: Kubiki, 2004

MieczystawSzewczuk JAN DE WERYHA-WYSOCZANSKI

[on de Weryho-Wysoczonski urodzil sie w 1950 r.w Gdonsku, studiowal rzezbe w gdonskiej PWSSP,dyplom otrzymolw r. 1976, wyjechol z Polski w 1981i zomieszkal na stole w Homburgu. Ororisko wystawo,zatytulowana Drewniony kubik, z cyklu Kubiki, byla jegopierwszq wystawq w Polsee od czasu wyjozdu ponad20 1011emu. W okresie tym nigdy nie brol tez udzicluw krajowych wystawach zbiorowych. W Poisce jegotworczosc byla dotychczos zupelnie nieznana, a po-kaz w Ororisku rozpoczq! serle wyslaw, klore pozwolq[q pozncc. KoIejna wystawa olwarta zoslalo 7 stycznio2005 r. w galerii Polio w Wyzszej Szkole Humanistycz-no-Ekonomicznej w Iodzi (kuratorem byl Henryk Ccc].

Tytul wystawy w Ororisku jest tytulem glownegodziela. To wiesnie Drewniony kubik - duze, niemal mo-numentalna forma - ustawiony we wnetrzu kaplicy sze-seien 0 bokach dlugoSei 230 cm, ktorych powierzch-nie zostaly ulozone z drobnych drewienek. PracE; pro-jektowal artysta wczesnie]. ale zrealizowal z myslqo ekspozycji we wnetrzu kaplicy (datowona 2003). Tapierwsza pokazana w Poisce rzezbo wprowadzala nosw jego tworczosc, wskazywala zorowno material, [ok

Wystawy w Polsee

i technike pracy - drewno, ktore jest materialem jegorealizacji, i norzedzio (te kowolki drewna powstajqpoprzez ciecie pilq, 0 potem odlupywanie siekierkq czydlutern]. Prosta forma sto]e sie istotnym elementem ar-chitektury wnetrzo, dia ktoreqo istniejqca dotychczasarchitektura staje siE;oprawq.

Weryha-Wysoczanski przywoluje swojq pracqdlugq trcdvc]e ustawiania szescionu w przestrzeni; zo-pewne nojwoznlejszvrn z tych dziel byla reolizcc]oGoethego, ktorv ustawil w Weimarze kule i szescicnjako Oharz pomys/nego loso. Dia Weryhy-Wysoczan-skiego szeSeian [est formq neutralnq, nie [est tak woznoidea formy, [ok powierzchnia te] bryly; powierzchniazmienia sie wciqz w naszych oczach, kiedy chodzimywokol - i w ciqgu dnia, wraz z nieustannie wedruiq-cym po nie] dziennym swiotlern, wpadajqcym z trzechslron do wnetrzo, z okien po bokach i przez olwartedo kaplicy drzwi. To dzienne swiotlo, zawsze padajq-ce z boku na nierowne powierzchnie (kubik ustawionybyl ukosnie wobec seien], ujawnio IE;nierownosc [rnoz-no powiedziec: rzezbi je); widzimy, ze kozdo budujq-ca powierzchnie forma (drewienko) jest niepowtarzal-

Bez tylulu, 2005, Fot.J. de Weryha·Wysaczaliski

- WOBEC MINIMALIZMU

na, ma swo] kolor, miekkosc. Mozemy pozncc po-wierzchnie scion, przvlrzec si~ im. Idea pozostaje nie-rnozliwo do oqorniecio: forma szescionu dostepno jest- naszym zmyslom - tylko poprzez powierzchnie, ktorqtworzy natura, 0 ujawnia swiotlo,

Umieszczenie szescicnu w budynku dawnej ka-plicy sugerowalo rnozliwosc odczylania idei dzielapoprzez sakralny kontekst, odczytywania lej racjonal-nie tworzonej sztuki [oko obiektow symbolicznych.

Znacznie wiekszo [uz wystawa [odzko, otwartazostala w nowym wnetrzu galerii Patio, w budynku bi-blioteki uczelni [jeszcze nie ukonczonvm]. To wnetrzenie pozwalalo uczvnic z Kubiko gl6wnego dziela wy-slawy; autor i kuratar musieli podjqc trudnq decyz]e:cztery Sciany polo zone zostaly na podlodze i calkowi-eie zagubil sie sens niezwyklej realizacji. Upodobnilysie do nlekrorvch obiektow z serii Toblic drewnionych,ktore poprzedzily bezposrednio powstanie Kubiko.

Monumentalne, wiszqce Toblice tworzy artysta(od 2001 r.] z roznvch kowolkow drewna, rozne] wiel-koscl, gatunku, wiec struktury i koloru (jest dqb, modrzew,brzoza; dia uzyskania kontrastu, ncplecio - artysta

opala drewno sosnowe, uzyskujqc efekt zweqlenio, uzy-wo kory). Skala i geometryczne podzialy w obrebietablic decydujq 0 tym, ze te kompozycje zmieniajq si~w elementy architektury; autor rnowi: moduly.

Ta wystawa znacznie szerzej prezentowala twor-czosc artysty, ukazujqc [ok wczno - nojwozniejszc -dia ostatecznego sensu jego wszystkich dztolcn [est.soma technika poslugiwania sie norzedzicrru i materia-lem. Iworco zmienia pien scieteqo drzewa w obiektprzy pomocy pily lcncuchowe] i siekier. Przeslrzega kil-ku prostych zasad - szacunek do materialu, dzialaniatylko konieczne, wykorzystanie wszystkich kowolkowdrewna; nawet drobne odpady muszq zostcc uzvtew kolejnych pracach. Powstajq kolejne rzezby-obiek-ty; pokazane w Iodz, najnowsze prace to pionowe blokidrewna z czytelnymi nccieciorni elektrycznej pily lcn-cuchowej; nociecic umozliwialy odrqbywanie siekierkqzewnetrznvch warstw pnia i nadanie mu formy prosto-podloscionu, ale wyznaczajq tez zasadniczy rytm napowierzchniach bryl i w obrebie zestawu form tworzq-cych nowq colosc. Tworzenie calych serii prac jest jednqz konsekwencji takiego postepowcnio. Wprowadza-

Bez tytulu, 2005, fot. J. de Weryha-Wysoczanski

ny swicdornie rytm jest zawsze wainy, wlcsciwy koz-de] pracy. Coraz konsekwentniej artysta podporzqd-kowuje si~ zasadzie ograniczenia dziclon do tego, cowynika z technicznych koniecznosci, rezygnacji z wszyst-kiego co zdobi.

Iworczosc Weryhy stole odwoluje si~ do formgeometrycznych, ale w wielu realizacjach ksztalty da-lekie sq od precyzji, z [okq swoje prace wykonujq arty-Sei zwiqzani z nurtem sztuki geometrycznej. Artystarnowi 0 swojej fascynacji: od dawna - minimalizmem,najpierw wczesnymi pracami Carla Andre, poznie] tak-ze innych tworcow, rowniez muzykq minimalistycznq.Przyjql z minimalizmu wiele zasad, klore ustolili swojqtworczosciq wielcy tworcy tego kierunku, ale to, co

dokonuje si~ w jego sztuce, wydaje si~ zasadniczymsporem ze sztukq tego nurtu, jej zaprzeczeniem. Wai-na [est duze skala obiektow, prostoto i powtorzolnoscform, relcc]o z otaczajqcq przestrzeniq, jednak swobo-da poslugiwania sie ncrzedzicmi i sam material decy-dujq 0 tym, z» jego rzezby nie majq technicznego chlo-du dziel wielu rninirnolislow, ale miekkosc naturalnegodrewna, ksztaltowanego swobodnie pracujqcq r~kqczlowieka.

Wystaw~ w Iodz! artysta zatytulowal Orewno-archiwum, tego hasla uzvwo tez na swojej stronie inter-netowej. Po raz kolejny zwraca uwag~ na material:kozdv kawalek drewna jest fragmentem drzewa, ktoreroslo przez dziesiqtki lot, dostepnyrn nam .dokurnen-tem" tej minionej historii, zapisem czasu. Iw ten sposob- paradoksalnie - Weryha przekracza jednq z glow-nych zasad minimalizmu, ktoro nakazuje tworzyc dzie-10 wolne od wszelkich tresci.

Jak Kubik w Oronsku. tak w todzl najwainiejsze,najlepiej wyeksponowane, wydawaly sie ustawionew przejSeiu przez sole. duze pionowe pnie (wysokoSei220 crn], ostro zokonczone u gory, jak pol, czy kopcemrowek [obie prace Bez tytulu, 2000) 0 niewygla-dzonej powierzchni, na ktore] pozostaly nierownosci,zadziory i wiorv. R6inily sie ksztaltem, podzialami for-my (poziome przeciecio dzielq je na segmenty), kolo-rem [josno wierzba, opalony dqb); mnie przypomnialytotemiczne slupy.

Najbardziej niezwyklq cechq tej tworczosci - diaktore] punktem odniesienia na mapie wspolczesne] sztukijest minimalizm - jest [e] pokrewieristwo ze sztukq zwanqplemiennq czy prymitywnq, najbardziej archaicznqsposrod znanych. Jak tworco tamtych rzezb. trochepodobnie, ustawia wspolczesny rzezbiorz swoje obiok-ty w przestrzeni, w ktore] stajq si~ pomnikami idei, przy-wolaniem czasu, przeszlosci, pornieci. jak tamci przy-wolywali i przywolujq swych przodkow.

Wspomniana tu strona internetowa (http://www.de-weryha-art.de) pozwala narn pozncc przestrzen, w kto-rej przez Iota Weryha pracowal i eksponowal swojeprace. W uznanych [uz za zabytkowe ruinach dzielni-cy Harnburga, w Harburgu, zaadaptowal ogrornnewnetrze hali (0 powierzchni ponad 1500 m kwadrato-wych, w dawnych zakladach naprawy taboru kolejo-wego, Ausbesserungswerk) i tak stworzyl dia siebiei swoich prac przestrzen doskonolq. Zartuje: Prace mojewyglqdajq w tym wnettzu 0 wiele korzystniej. Jegooblektv wydajq si~ stworzone do wielkiej architekto-nicznejprzestrzeni, dziennikarze i krytycy pisoll. ze to

Bez tytulu, 2005, fot. J. de Weryha-Wysoczanski

wnetrze sprawia wrozenie swiqtyni, katedry. KiedyWeryha sto]e przed zadaniem zcorcnzowonio wn~-trza, nie brakuje mu inwencji, tworzy nowe obiekty, toodwolujqc sie do form natury, to do tradycyjnych spo-sobow ukladania drewna.

Ironiq losu jest, ze wystawy prezentujqce jegosztuke w Poisce rozpoczely sie w momencie, gdyWeryha musial opuscic tamtq prccownie i wywiezcprace (zaczyna sie modernizacja budvnku]. Otwar-cie kolejnej, oIbrzymiej wystawy w Poisce zaplanowanona 18 marca w Galerii Szyb Wilson w Katowicach,w wielkiej hali 0 powierzchni wystawowej przekroczojc-cej 2000 m kwadratowych, w dawnej kopalni, w dzie!nicy, ktoro teraz jest swiadectwem katastrofy i deqrodo-cji dawnego przemyslu i ludzi z nim zwiqzanych. Wy-stawa zatytulowana Epifanie natury w pozno-nowocze-snym swiecie czynna bedzie do 30 sierpnia.

Artysta wnosi do kozdeqo z tych wn~trz drewno,material, ktoreqo struktura - w sposob dia nas czytelny- jest zapisem czasu. Pojawienie si~ drewna we wne-trzu oznacza, ze zapis czasu zostal przerwany; czlowiektworzy nowq Iorrne i umieszcza w tym wnetrzu jakodzielo, wraz z nadanq mu ideq; teraz ma znow sens.

Byc moze, snujqc tu rozwozonio 0 tworczosciWeryhy-Wysoczanskiego, nie pcdkreslilern dostotecz-nie znaczenia jednej z zasad: poslugiwanie sie norze-dziami musi sluzyc ujawnieniu niepowtarzalnej struktu-ry kozdeqo kawalka materialu. Tokq toz przyjq! zoso-de, projektujqc w Niemczech pornnik ku czci Polakowdeportowanych z Powstania Warszawskiego 1944,odsloriietv w Muzeum - Miejscu Pami~ci bylego obo-zu koncentracyjnego w Neuengamme kolo Hamburgaw 1999 r. Na ulozonych rowno z ziemiq glodkich ko-miennych plytachtrzy szeregi granitowych kamienio przekroju trcjkqto rownoboczneqo, 0 nierowne] po-wierzchni - praca kamieniarza ujawnila strukture innqniz zwykle przy cieciu kamienia; artysta zaproponowaltechnike obrobki podobnq do jego pracy z drewnem- odlupywanie. Oczekiwany efekt ekspresji odmiennejstruktury kozdeqo z kamieni zostal osiqqnietv i chocskala tego pomnika zostala z koniecznosci zmniejszona,dzien odsloniecic mogl bvc momentem satysfakcji pol-skiego artysty zamieszkalego w Niemczech. Dr Christi-na Weiss, senator ds. kultury Hamburga, powiedzialaw swoim przernowienlu: podorowal naszemu miastu (...1

cenne, wywoluiqce wie/kie wratenie, wie/oworstwowedzielo sztokt. Pelna qoclnosci przestrzenna metafora dianiedoioceqo si~ opisac oksucieostv«: i bezgranicznychcietpien, potnnik; kt6ry stwarza przesttzen do mvslenioi przestrzeri do mys/enia pozostawia, a Andrzej Szczy-piorski w wywiadzie napisal, ze pomnik przemawia,on tob! wie/he wratenie. Weryha ma sotvslckqe. zewladze Hamburga zouwozojq jego obecnosc w rnie-scie. vvsrcd sukcesow rzezbiorzc jest tez I nagroda,Prix du Jury, w 1998 r. w Solonie Wiosennym w luksem-burgu, na Europejskim Konkursie Sztuki vvspolczesne].13.03.2005

Drewniana toblico, 2000, fot. J. de Vvervho-Vvvsoczonsk

JAN DE WERYHA-WYSOCZANSKIDREWNIANY KUBIK, z cyklu: KUBIKIGaleria .Kopllco"16 pozdzierniko - 21 grudnia 2004kurator: Leszek Golec

Widok og61ny na starq czesc hali w galerii Szyb Wilson, fot. J de vvervhc-Vvvsoczonski