sİvİl-asker İlİŞkİlerİ

Gvenlik Felsefesi ve Kuramlar

SVL-ASKER LKLER

Do. Dr. Atilla SANDIKLI12

BLGESAMIN SVL-ASKER LKLER LE LGL ALIMALARI

3

BLGESAMIN SVL-ASKER LKLER LE LGL ALIMALARI

4

GR

Birok lkede, toplumsal bir snf olarak ordu, sahip olduu olanaklarla siyaseti etkileyebilme gcne sahiptir ve zaman zaman politik realitelerle askeri ideallerin birbirini kesmesi durumunda bu ilikinin bir kaosa dnt grlmektedir. Bu durumda sivil-asker ilikilerinin demokratik standardnn ne olmas gerektii bir sorun olarak ortaya kmaktadr.

5

GR

zgrlkleri, rekabeti ve bireysellii n planda tutan demokratik toplumlarda sivil-asker ilikisi brokratik snrlar iinde ve sivil otoritenin kontrol altnda tutulurken btncl, sekinci, hiyerarik, ortak ve otoriter toplumlarda ordunun siyaset zerinde arlnn daha fazla olduu grlmektedir.

6

GR

Bu durum nedeniyle birok dnr, sivil-asker ilikilerine atfta bulunarak, demokrasinin Bat d toplumlarn kltrel gelenekleriyle uyumadn ileri srmekte ve silahl kuvvetlerin siyasal iktidarlar tarafndan kontrol edilmesinin Bat tipi demokrasilerin en ayrt edici ve vazgeilmez niteliklerinden biri olduunu belirtmektedir.

7

TANIM

Sivil-Asker likileri, devlet adna iddet kullanma yetkisini elinde bulunduran asker ile bu yetkinin snrlarn belirleyen ve denetleyen siviller arasndaki hiyerarik ve interaktif ilikilerdir.

8

SORUNSAL

Sivil-asker ilikileri sorunsal, toplumu korumakla ykml olan bir kurumun fazla g edindiinde, yine ayn toplum iin tehdit unsuruna dnmesi olasldr. Silahl kuvvetlerin yeterince gl olmamas, d tehdit ihtimalini artrrken, gereinden fazla gl olmas ayn toplum iin sorun olabilmektedir.

9

SORUNSAL

Sivil denetim tartmalar; bu elikiyi gidermek, darya kar gl orduyu muhafaza etmek ve bu gcn ieride kendi toplumuna dnerek zarar vermemesi iin denge kurma amacn gder.Narcis Serra, Romal ozan Juvenaln muhafzlarn muhafzln kim yapacak szn aktararak sivil-asker ilikilerini douran temel problematie iaret etmektedir.

10

SORUNSAL

Mevcut tecrbeler, sivil-asker ilikilerinde demokratik salamlatrma srecine en fazla zarar verebilecek enin, kendisini hami g olarak ileri sren ya da kendi zerk alann oluturarak, siyasi karar alanlarn hkmetin elinden alan ordu olduunu gstermektedir. Silahl kuvvetler, kendisini ulusun znn ve kalc karlarnn garantr olarak grdnde hami roln stlenir ve bu konumla seilmi hkmet zerinde etki kurar.

11

SORUNSAL

Sivil-asker ilikilerini problem boyutuna tayan nemli bir ayrnt da askerlerin ynetilmekten kanma ve zerk davranma eilimleridir.Sivil-asker ilikilerine askerlerin bak asyla bakldnda; Feavera gre ordu, yaplacak eyin ne olduuna baklmakszn, kendisinden istenenleri asgari dzeyde sivil mdahale ve idare altnda yapmak ister.12

SORUNSAL

Bu ve benzer tercihler, sivillerin ne talep ettiine bakmakszn, ordunun kendi taleplerine ynelmesi olasln da ortaya karmaktadr. Konuya farkl bir aklama getiren Blande gre, sivil-asker ilikilerinde, sivil otoritenin meruiyeti yannda ordunun silaha dayal bir gce sahip olmas, denklemde her zaman yeri olan bir gerektir. 13

SORUNSAL

Ordularn ynetim kadrolar, sivil ynetime tabi olmalarn sivil otoritenin bir dayatmas olarak deil, kendi kabulleri olarak tanmlama eilimindedir. Sivil-asker ilikilerinin bugnk ve gelecekteki muhtemel problem alanlar u ekilde sralanabilir:

14

SORUNSAL

15

SORUNSAL

En basit tanmyla sivil-asker ilikilerinde sivil denildii zaman genelde seimle ibana gelmi otorite ve asker denildii zaman silahl kuvvetlerin st komuta kadrosu anlalr.Bu tanm pek ok kii tarafndan kabul grse de; siviller iinde halk ile birlikte STKlarn, medya ve benzeri aktrlerin, askerler iinde ise dier alt kademelerin gz ard edilmesi mmkn deildir.

16

SORUNSAL

Sivil-asker ilikilerinde sivil yneticiler ve askeri yneticiler dndaki aktrlerin denklemin dnda braklmas, problemin zmne ilikin daha kolay bir yntem gibi gzkse de, salkl ve srdrlebilir bir durum deildir.

17

KURAMLAR

Sivil-asker ilikilerinde be ana teoriden bahsedilebilir:

18

KURAMLAR

Sz konusu teorilerden bazlar, farkl lkelerdeki sivil-asker ilikilerini anlama ve yeniden yaplandrmada dierlerine gre daha fazla geerli olabilmekle birlikte,teorilerin hibirisi mutlak anlamda birbirini rtecek argmanlar iermemektedir.

19

KURAMLAR

lkelerin ve toplumlarn zellikleri ile ordularn tarihi, her lke iin fark bir iliki modelinin tesisini de zorunlu klmaktadr.Bu nedenle, bir lkede sivil-asker ilikilerinin tesisinde mevcut teoriler dahil pek ok eyden faydalanmak bir zorunluluk olmakla birlikte,bu konularda kantlanm ve amayan stratejiler aramak ok da mantkl deildir.20

KURUMSAL AYRIM TEORS: HUNTINGTON

Samuel P. Huntington teorisini sivillerin ve askerlerin rol ve sorumluluk temelinde ayrlmas fikri zerine ina etmitir.

Samuel P. HuntingtonBu teoriye gre, siviller askeri alanlarda ve konularda askerlerin otonom yapsn ve zerkliini tanmal ve korumaldr.Bunun karlnda ise askerler askeri olmayan konularda siyasi irade ve otoriteye mutlak itaat sergilemelidir.21

YAKINLAMA TEORS: JANOWITZ

Ordunun etkili olabilmesi iin sivillerden farkl olmas gerektiini savunan Huntingtonun aksine, Morris Janowitz ordunun yeni koullar altnda etkinliklerini artrabilmek iin sivil deerler ve prosedrlere yaklamas gerektiini savunur.Morris Janowitz

22

YAKINLAMA TEORS: JANOWITZ

Janowitz, askeri gc ve amalarn yeniden kavramsallatrarak, i gvenlik grevlerini askerin grev alan iinde grmektedir.Bunu yeni dnemde zellikle Batl ordularn post-modern yaplanma temelinde deien rolleri ile aklamak mmkn olduu gibi,11 Eyll saldrlarnn Batl ordularda i gvenlik temelinde yaratt tehdit ncelii olarak da yorumlamak mmkndr.23

UYUM TEORS: SCHIFF

Rebecca L. Schiffin Uyum Teorisi genel anlamda, ordu ile siviller arasnda art koulmu bir ayrmdan ziyade; ordu, sivil elitler ve vatandalar arasnda oluturulabilecek bir uyumdan bahseder.Bu aktrn oluturduu uyumun ierisinde bu enin ayrm sz konusu olabilir ancak uyumun oluabilmesi iin art deildir.Rebecca L. Schiff

24

UYUM TEORS: SCHIFF

Bununla birlikte Uyum Teorisi, ordu zerinde bir sivil denetimin zorunlu olduunu savunmaz, kurumlar ve sektrler arasnda oluacak karlkl diyalogun daha nemli olduunu belirtir.Ayrca bu teoriyi dier birok sivil-asker ilikisini anlatan teoriden ayran zellii, Uyum Teorisinin bu ilikisellie nc bir boyut katarak vatandalar da ereveye dahil etmesidir.25

UYUM TEORS: SCHIFF

Bir baka deyile, bu teori ile sivil-asker konusu kurumsal elerin dna tanarak kltr oluturan bireyleri de olaya dahil eder.Schiff, toplumun sivil-asker ilikisini etkilediini ve bunu da kltr zerinden yaptn savunur.

26

UYUM TEORS: SCHIFF

Sivil-asker ilikisini deerlendirirken her lkede farkllk gsterecek olan kltrel deerleri gz ard eden bir teorinin, evrensellik iddiasyla her lkede iler kabul edilmesi ve uygulanmaya konulmas doru olmayacaktr.Schiffe gre, askeri mdahalenin nlenmesi ordu, siyasi liderler ve vatandalar arasndaki anlamay gerekli klar.27

UYUM TEORS: SCHIFF

Bunun drt gstergesi vardr:28

VEKALET TEORS UYARLAMASI: FEAVER

Peter D. Feavern Vekalet Teorisi, politik ve ekonomik olarak stn pozisyondaki aktrlerin (asil, principal), politik ve ekonomik olarak daha alt seviyedeki aktrlerin (vekil, agent) davranlarn nasl kontrol ettiini aklamaya almaktadr.Peter D. Feave

29

Bu teori, asil-vekil ilikisi esasna dayanr ve Amerikadaki sivil-asker ilikilerinin Souk Sava ve sonras dnemdeki durumunu aydnlatmaya alr.Vekalet Teorisi btn sivil-asker teorilerinin olmazsa olmaz olan sivil-asker ayrmn korumakla birlikte, kuram ideal tipteki i blmne dayandrmamaktadr.


30

Asil-vekil literatrnde iki nemli kabul vardr.Birincisi, vekiller gzetim altnda tutulduklarnda ilerini yaparken, gzetim altnda deilken almaktan kanabilmektedirler (kaytarma, shirking). kincisi, gzetim doas gerei yetersizdir. Bu sebeple ideal rza/uyum (optimal compliance) vekillerin deerini ykseltirken, onlar asillerin kararlarna daha ok yaklatrr.


31

Feaver, asil-vekil kuram uyarlamasnda, bu iki gre de katlr ve vekillerin nasl gzetim altnda tutulduu ile asillerin ve vekillerin tercihlerinin hangi dzlemde birletii konularn inceler.Sivil-asker balamnda, asil olan siviller ile vekil olan askerler, g kullanarak sivillerin karlarnn korunmasna dayanan bir anlama yapmlardr.Yani siviller iddet aralarna ihtiya duymu; askeri kurumlar kurmu ve onlarla toplum adna g kullanma konusunda bir anlama yapmlardr.


32

Douglas Blandin Mtereklik Teorisi, dier teorilerden farkl olarak, ordunun sivil kontrolnn salanmas ve ynetilmesinin, sivil liderler ve askerler arasnda paylalan sorumluluklar dorultusunda mmkn olabilecei temel iddiasn tar.

MTEREKLK TEORS: BLAND

Douglas Bland33

Bu anlamda, sivil otorite kontroln baz konularndan sorumluyken; askeri liderler de kontroln baka ynlerinden sorumludur.Kontrol iin gereken baz sorumluluklar birbirinin iine gemi veya birlemi olsa da zelliklerini yitirip birbirlerine kaynam halde deildir.

MTEREKLK TEORS: BLAND34

Aratrmalar gstermitir ki sivil otoriteler yalnzca teknik bilgi salamak ya da operasyonlar ynetmek iin deil ordunun sivil kontroln salayabilmek amacyla da askerden yardm alabilmektedir.Mtereklik Teorisi sivil-asker ilikiselliine derinlemesine ve ok daha ilikisel bakt iddiasyla, bu konudaki dier teorilerden farkllamaktadr.


Ayrca bu teori, sivil ve orduyu iki farkl e olarak grerek ayrmsal gelenei korumakla beraber; ordunun sivil dorultuda ynetilmesi fikrini de desteklemektedir.Ancak, dier teorilerden farkl olarak, direkt bir sivil kontrol yerine, sivil ve asker aktrler arasnda paylalan sorumluluk anlaynn hkm srmesi sayesinde sivil kontrolden bahsetmenin mmkn olacan belirtmektedir.


likiye bu ekilde bakldnda, hangi sorumluluun kime ait olduunun belirlenmesi ve bunun kim tarafndan yaplaca konusuna Bland tarafndan bir aklama getirilmemekle birlikte, Blande gre sorumluluun paylamn net izgilerle ayrmak pek de mmkn deildir, nk iki aktrn sorumluluklarn belirleyen normlar ve deerler her lkede farkllk gsterebilmektedir.


Larry Diamonda gre bir lkede asker, sivil kontrole kesin bir ekilde tabi hale gelmedii ve demokratik anayasal dzene tam manasyla bal olmad srece o lkedeki demokrasiye, gelimi demokrasi olarak baklamaz.

KONSOLDE DEMOKRAS TEORS: DIAMOND VE HEYWOOD

Larry Diamond 38

Demokrasinin pekitirilmesi iin, sivil otorite tarafndan, ncelikle askerin siyasi alana angaje oluunun en alt dzeye ekilmesi ve askere tahsis edilmi g alanlarnn ortadan kaldrlmas gerekmektedir.Demokrasilerde sivil hkmetin, politikalarn askerin mdahalesi olmadan yrtebilmesi, milli savunmay dzenleyebilmesi ve askeri politikalarn uygulanmasn denetleyebilmesi sivil stnlk iin temel artlar olarak belirtilmektedir.

KONSOLDE DEMOKRAS TEORS: DIAMOND VE HEYWOOD39

Ordularn zerklii, siyasi irade ile askerlerin karar alanlarn ayran izgi belirlendikten sonra, askerlerin alannda kalan yetkileri ve rolleri tanmlamaktadr.Ordularn zerklik alanlar, stratejik dzeye ve siyasi alana doru geniledike demokratik temelde ileyen bir sivil-asker ilikisinden uzaklalaca tespitinde bulunulabilir.

ORDULARIN ZERKL40

David Pion-Berlin, ordularn zerk yapsn iki farkl dzeyde analiz eder:

ORDULARIN ZERKL

David Pion-Berlin41

Kurumsal zerklik, bireysel dzeyde ast konumundaki kiilerin terfi, atama ve cezalandrlmasndaki yetkiyi; ordu dzeyinde askeri eitim, doktrin, askeri reform ve modernizasyon konularn kapsar.Hem ideoloji hem de davran boyutu olan siyasi zerklik ise, ordunun kurumsal snrlarn aan ofansif bir strateji ile sivil kontrole tahammlszl ve meydan okumas olarak tanmlanr.

ORDULARIN ZERKL42

Kurumsal zerklik, ordularn yetkisine braklan alanlara dardan mdahale olmamasn kastederken, siyasi zerklik ise mnhasran sivil otoriteye ait alana askerin mdahalesi ve sivil otoriteyi dlamas olarak tanmlanabilir.Bu bak asyla, askerlerin siyasi zerkliinin olmamas gerekir.

ORDULARIN ZERKL43

Ancak buradaki temel tartma noktas, hem teorilerde hem de pratikte bu zerklik ve karar alanlarnn snrlarn belirleyen izginin mulkl ve kiiden kiiye farkllamasdr.

ORDULARIN ZERKL44

Lord Salisburyden, Doktorlara bakarsanz, hibir ey shhatli deildir; ilahiyatlara bakarsanz, hi kimse masum deildir; askerlere bakarsanz, hibir ey gvende deildir. alntsn yapan Huntington, askerlerin mesleki sorumluluk konusundaki duyarllnn bir profesyonel nyargya neden olabileceini vurgulamaktadr.

ORDULARIN ZERKL45

Bu tespitler, askerlerin tehdit konusundaki yanlma ve nyarglarnn, art niyetli ve maksatl bir yanltmadan daha ok mesleki bir duyarlla balanabileceini gstermektedir.

ORDULARIN ZERKL46

Tanel Demirele gre, siyasi zerklik konusundaki mevcut tartmalar, ordularn karar alma srelerinden dlanmas veya siyasal mekanizmaya etkilerinin sfrlanmas anlamna gelmemektedir.

ORDULARIN ZERKL

Tanel Demirel47

Dier brokratik rgtler gibi ordu da kendi kullanmna sunulan kaynaklar artrmak/geniletmek iin aba gsterecek, ulusal gvenlie ilikin sorunlarda kendi grlerini siyasal iktidar nezdinde kabul ettirmeye alacaktr.Ordunun bu faaliyeti, tehdit ve antaja dnmedike kabul edilebilir davranlardr.

ORDULARIN ZERKL48

Yaprak Grsoy, ordularn siyasi zerkliinin (yani, sivil siyasi gcn iradesinden bamszlnn) dk veya yksek olmasnn temel gstergelerini farkl alma bulgularna dayanarak u 6 balkta incelemektedir

ORDULARIN ZERKL

Do. Dr. Yaprak Grsoy49

ORDULARIN ZERKL50

Sivil-asker ilikilerinde, yetki/sorumluluk veya zerklik konusunda ayrm, mtereklii veya uyumu esas alan herhangi bir teorinin, tm alanlarda geerli olmasn savunmak ok da mmkn grlmemektedir.

ORDULARIN ZERKL51

Bu konuya, yetki alanna dnk spesifik rnekler verilecek olursa;bir ordudaki terfi ve atama usul ve esaslarnn tespitinde sivil-asker kanatlar arasnda bir mtereklik ve uyumdan bahsedilebilirken, bu kurallarn kurum iinde iletilmesinde ordu lehine bir ayrm ve ordunun bu konuda zerklii kabul edilebilir bir seenektir.Benzer ekilde, st komuta dzeyindeki atamalarda da sivil iradenin lehine bir ayrm ve keskin izgilerin varl sz konusu olabilecektir.

ORDULARIN ZERKL52

Bu konuda baka bir rnek daha verilirse; herhangi bir alanda ordunun g kullanmas konusunda karar merci ve tek yetkili sivil irade iken; gcn nitelii ve formasyonu konusunda, karar yetkisi sivillerde olmak kaydyla, sivil-asker kesimler arasnda bir mtereklik/uyum sz konusu olabilecek; ancak bu gcn alanda nasl kullanlaca konusu tamamen askerin yetkisine ve zerk alanna braklabilecektir.

ORDULARIN ZERKL53

zerkliin snrlar lkelere ve kltrlere gre deiebilir.zerkliin snrlarnn ve niteliinin belirlenmesinde baz temel konularda mutabakatn salanmas, demokratik ilkelere dayanan bir sivil-asker ilikisinin oluturulmasnda etkili olacaktr.

ORDULARIN ZERKL54

Bu temel mutabakat konular:Snrlar deiebilir olmakla birlikte, bir sivil denetim gereinin her iki tarafa kabul, varl ve iletilmesizerklik snrlarnn devlet ynetiminde iki ball dourmayacak, ancak bunun yannda ordunun kurumsal etkinliini en az olumsuz etkileyecek ekilde optimum bir noktada olmas

ORDULARIN ZERKL55

zerkliin snrlarnn, ordunun gcnn ve konumunun siyasiler tarafndan politik amalarla suiistimal edilmeyecek ve ordu personelini politize etmeyecek ekilde belirlenmesizerkliin snrlar ne olursa olsun, gvenlik alannda sivil iradenin askerlerin danmanln iletilen kurumsal srelerle kabul etmeleri ve bu danmanla nem vermeleriKurumsal veya siyasi zerkliin snrlarnn, ordunun sivil iradeyi tehdit edecek veya ona kar g kullanacak bir dzeye ulamamas

ORDULARIN ZERKL56

Sivil denetim, iddet aralarnn meru sivil bir otorite tarafndan kontrol edilmesi ve bu balamda da ordularn kontrolnn demokratik ilkeler temelinde gerekletirilmesidir.Bu terim son dnemde ou zaman siyasi kontrol kavram yerine veya bu kavramla ayn anlamda da kullanlmaktadr.

ORDULARIN SVL DENETM

57

Bu tanmdan da anlalaca gibi, ordularn sivil denetiminin siviller tarafndan ve yasalarla belirlenmi demokratik ilkeler temelinde yaplmas gerekmektedir. Ancak denetimin erevesi belirlenirken her lkede deiiklik gsteren kltrel eler dikkate alnmaldr.


58

Bu anlamda her lkeye uygun bir sivil denetim ynteminden bahsetmek gtr.Sivil-asker ilikilerinin nemli bir boyutunu temsil eden sivil denetim, her lkede farkl parametreler zerinden farkl dzeylerde salanmtr.


59

Bu farkllamaya ramen, Hans Borna gre sivil denetimin amalar birok lkede benzerlik gsterir ve u ekilde sralanabilir:


60

Sivil denetimin temel konusu ise bunun nasl salanacadr.Bu konu iki temel farkl yorumla aklanmaya allmaktadr.Bunlardan ilki siyaset bilimi bak asdr. Huntingtona gre; yasalar ve kurallar ile resmi bir emir komuta zinciri, ordular topluma kar sorumlu klmaya yetecektir.kinci gr ise daha ok Janowitz tarafndan temsil edilen sosyolojik bak asdr.


61

Buna gre sivil denetim ancak ve ancak ordular geni bir toplumsal ilikiler ann iine entegre olduunda salanabilir.


Sivil denetimin nasl salanabilecei ynnde bu iki temel teorik gr de iine dahil eden ve l bir tipolojiye giden aklamaya gre ise; yatay, dikey ve ahsi kontrol mmkndr.62

Dikey kontrol, ordularn parlamentolar ve hkmetler tarafndan kontrol edilmesine;

benzeri toplumsal aktrler yoluyla kontrol edilmesine; ahsi kontrol ise askerlerin sivil kurallar ve insan haklar gibi sosyal sorumluluk gerektiren konularda siyasi ntrlk gerektiren ahsi kontrollerine iaret etmektedir.


63

Serra, ordularn sahip olduu zerkliin azalmasn ve ordu zerindeki kademeli sivil denetimi yedi aamada tanmlar.


64

Bu aamalardan ilk gei, sonrakiler ise salamlatrma aamalar olarak adlandrlr.Sivil-asker ilikilerinde hesap verebilirlik mekanizmalar gl ve etkin ise kontrol de gl ve etkindir. Bu sebeple sivil kontrol yalnzca darbe ihtimaline karlk bir kalkan olarak kavramsallatrlmamal, rol alan btn oyuncularn hareketlerini toplumsal karlar temelinde kstlayan ya da merulatran bir ynetim prensibi olmaldr.


65

Huntingtona gre iki tip sivil denetim trnden bahsedebiliriz: znel sivil denetim ve nesnel sivil denetim. Ksaca tanmlamak gerekirse; znel sivil denetimde bamsz bir askeri alann reddi, nesnel sivil denetimde ise zerk askeri profesyonelliin tannmas sz konusudur.


66

Askerin siyasi gcnn azaltlarak, sivil gruplarn siyasi gcnn artrlmas durumunu aklar.Sivil gruplar silahl kuvvetlere nazaran daha gl konumda olduklarnda ordu zerinde sivil denetim kurulabilir nermesine dayanr. Ancak bu tr bir denetim belirli sivil gruplarn glerinin artmas anlamna gelir.


znel sivil denetim:67

znel sivil denetim, sivillerin kontroln en st dzeye karrken, askerlerin zerk mesleki alanlarn da ortadan kaldrarak, ordunun politizasyonu tehlikesini barndrr.


znel sivil denetim:68

Askeri profesyonelliin st dzeye karlmas ve subay kadrosunun profesyonellemesi iin en uygun ortam salayacak bir denetim mekanizmasnn kurulmasna iaret eder. Nesnel sivil denetimde, askerin sivilletirilmesi deil, profesyonel ve zerk yapsnn tannd ve silahl kuvvetlerin demokratik yollarla denetlenmesine olanak saland bir siyasi g dalm vardr.


Nesnel sivil denetim:69

Huntingtona gre nesnel sivil denetim; askeri gvenlii zayflatmadan askerin zerk yapsn tanyan, siyaseten tarafsz bir orduya msaade eden, belli bir kar grubunun amalarna ynelik denetimi iermeyen bir kavramdr.


70

Denetimi farkl alardan inceleyen bir dier tasnifte ise i denetim ve d denetim ayrm yaplmaktadr. Serraya gre; d denetim yasama, yrtme, yarg ya da paydalar tarafndan uygulanrken;i denetim, belirli bir brokrasiyi oluturan insanlarn benimsedii deerler ve normlar temelinde iletilen sezgilere dayanmaktadr.


71

denetim ayrca kendi iinde, bilimsel, teknik ve profesyonel deerlere dayanan nesnel i denetim ve sosyal, manevi, siyasi deerlere dayanan znel i denetim olarak iki grupta tasnif edilebilir.


72

Ordularn toplumlardan farkl olmasn savunan Huntingtona gre, etkin bir denetim iin ordunun sivil toplumdan ve siyaset dnyasndan uzak kalmas gerekir.Ayrca sadece askeri ideallerle motive olmas durumunda ordu devletin hizmetisi olacak ve sivil denetime tabi olacaktr.


73

Bunun tam tersini savunan Janowitze gre;sivil denetim ancak sivil ve askeri deerlerin birbirine yaknlamasyla mmkn olabilir. Ayrca, bu ortamda askerlerin sivil deerlere uyum salamas gerei de ortaya kmaktadr. Teknolojik yenilikler ve silah sanayisindeki gelimelerin de etkisiyle giderek daha ok sivil uzmann ordu iinde yer almas da bu yaknlamay mecbur klacaktr.


74

Bu noktada ordularn ve askerlerin sivil denetimi sorunsalnn iinde, askeri profesyonelliin incelenmesi gereken bir kavram olarak ortaya kt grlmektedir. Bu kavram temelindeki tartma konularndan birisi, ordularn yap olarak profesyonellemesi ile bu profesyonelliin sivil-asker ilikilerine ve sivil denetime yansmas konusudur.


75

Bir dier konu ise, personel konusu balamnda bir deerler sistemi olarak askeri profesyonelliin sivil denetime de yansyan nitelikleridir.Birinci konu balamndaki tartmalar, ordularn siyasete ve ynetime mdahalesi ile profesyonelleme dzeyleri arasndaki ilikileri incelemektedir.


76

Finer ve Abrahamsson gibi ok nemli analistler, Huntingtonun askeri profesyonelliin daha fazla sivil denetim getirdii ynndeki iddialarna katlmazlar. Latin Amerika lkelerindeki aratrmaclar ise, daha fazla askeri profesyonelliin, tam aksine siyasete karma eilimini artrdna iaret etmilerdir.


77

Feaver ise profesyonel eittir itaat hipotezinin tutmad grn savunmutur. Bu noktada, ordularn profesyonel yapda olmasnn veya olmamasnn sivil denetim ve askeri mdahalecilikle dorudan ilikilendirilmesi ve bu konuda klie yarglar ve teoriler retilmesinin ok da doru sonulara gtrmedii tespitinde bulunmaktadr.


78

Bu kavramlar ve olgular arasnda kurulmaya allan ilikisellie, belirli lkeleri ve kltrleri esas alarak genellemeler yapmaya alan aratrmaclarn dt temel hatalar erevesinde pheyle baklmas ve bu ilikiselliin kltrel dier parametreler temelinde aklanmas gerekmektedir.


79

Deerler balamndaki profesyonellik ise, ordularn sivil iradenin stnlne inanarak kendi grevlerine odaklanmalar ve bu grevleri en iyi ekilde yapmalardr.Mdahalecilik konusundaki temel problemler de tam bu noktada ortaya kmaktadr.


80

Deerler balamnda profesyonelleemeyen ve daha ok radikal profesyonellie yakn ordularn, sivil ynetimler zerinde etkili olma ve gerektiinde ak veya rtl olarak lke ynetimlerine mdahale etme ihtimali de ykselecektir.


81

Osmanlnn son dneminde (1876-1918) zayflayarak yok olma noktasna gelen sivil denetim, Cumhuriyetten itibaren, asker kkenli devlet adamlar eliyle de olsa tesis edilebilmitir.Ordu kendi bana bir siyasi aktr olma konumundan uzaklatrlm ve sivil iktidarn faaliyet alanna mdahale yetenei byk lde snrlanmtr.

TRKYEDE ORDUNUN SVL DENETM VE ZERKLK

82

Ancak 1960 sonras dnemde, ordu zerindeki sivil denetim tamamen ortadan kalkt gibi, ordu kendi bana bir siyasi aktr olarak gl biimde siyaset sahnesine geri dnmtr. Son dnemde deimi olmakla birlikte, zellikle 1960 sonras dnemde Trk ordusunun; askeri stratejiler, silahlanma, kurumsal harcamalar vb. pek ok kritik konuda mutlak zerkliinden ve denetimden muaflndan bahsetmek mmkndr.


83

Souk Sava Dneminde artan gizlilik endieleri ve bu yndeki gvenlik tedbirleri, TSKnn denetimden muaf tutulmasnn temel gerekeleri olarak ne srlmtr. Trkiye balamnda askerlerin sivil denetimi sorunu, ounlukla TSKnn zerk yapsndan ve stlendii role bal olarak kendini siyasilerin ve toplumun zerinde grme eiliminden kaynaklanmtr.


84

Sahip olduu zerk yap ve hissettirdii g, ordunun yllarca gerek anlamda denetlenmesini engellemi ve ordu sivillere tabi olmak yerine istedii gibi hareket edebildii geni alanlara sahip olmutur.Bunun yannda, ayn dnemde sivillerin bu gc ele alacak yetkinlii ve iradeyi gsteremedii tespitini de yapmak gerekir.


85

Ordunun siyaset kurumu zerindeki nfuzu nedeniyle, Trkiyede Huntingtonn kastettii anlamda bir roller ayrmndan bahsetmek mmkn deildir. Daha ok askerlerin ok geni tuttuklar kurumsal zerklik alanlarna sivilleri hi sokmadklar, bunun yannda her frsatta sivil alana mdahil olarak siyasi zerklik alanlarn genilettikleri bir modeli grmek mmkndr.


86

Sivil-asker ilikilerinin demokratiklemesi ve ordunun zerkliinin snrlanmasna dnk olarak ulalan hedeflerin belirli parametrelere gre llebilmesi nem arz etmektedir.Bu noktada, Trk ordusunun uzun yllar zerklii ve sivil demetimden muafln etkileyen ve belirleyen farkl alanlardan bahsedilebilir.


87

Bunlar:


Silahl Kuvvetlerin hiyerarik balantlarMGKnn yaps ve grev alanTehdit algs ve ulusal gvenlik politikalarOrdunun yaps, bykl ve misyonuAskerlik hizmetinin tanm ve sresi

88


Ordunun i gvenlikteki rol st komuta katna ynelik terfi ve atamalarAskeri mahkemeler ve yetki alanSivillerin savunma btesini ve askeri harcamalar denetleme yetkisiSilahlanma politikas ve silah almlarYasalarla getirilen denetim muafiyeti 89

Demokratik lkelerde sivil-asker ilikilerinde sivil otoritenin stnl prensibi esastr.Sivil otoritenin stnl dendii zaman, sadece askerin siyasete karmamas deil, ayn zamanda seimle iktidara gelen sivil otoritenin tm siyasi konularda, milli savunma siyaseti ve stratejisinin yaplmas ve uygulamas dhil, son sz syleme yetkisine sahip olmasn anlamak gerekir.


90

Ayrca bu yetki, tm askeri faaliyetlerin Hkmet tarafndan denetlenebilmesini ve TSKnn Hkmete hesap verebilirliini de ierir.Son zmlemede, tm askeri karar ve eylemlerden TBMMye kar sorumlu olan Hkmettir.


91

Bu demokratik kuraln ileyebilmesi iin, Genelkurmay Hkmetin dnda zerk bir kurum olarak dnlmemeli, Hkmet ile btnletirilmelidir. Demokratik rejimlerde bu btnletirme Savunma Bakanl vastasyla gerekleir.


92

Byle bir dzenlemede, karar srelerinin sivilleri ya da askerleri dlamas dnlemez. Asker ve sivil katklar eit lde gereklidir.Kararlarn olumasnda, Milli Savunma Bakanl bnyesinde, asker ve sivil uzman kadrolar ibirlii iinde olmaldr.


93

Genelkurmay Bakan ve Milli Savunma Bakannn katklaryla oluan karar taslaklar, nihai karar iin Bakanlar Kuruluna ya da Babakana sunulacaktr.Milli Savunma Bakanl bnyesinde gerekleecek bu tr bir yaplanma asker-sivil ibirliini, hi phesiz, tevik edecektir.


94

Bu sistem uyumazlklar tamamen ortadan kaldramayabilir.Uyumazlk durumlarnn stesinden gelmek iin, Birleik Krallktakine benzeyen bir sistemin uygulanmas dnlebilir. Bu lkede Genelkurmay Bakan gerekli olan baz durumlarda, Milli Savunma Bakann atlayarak doudan Babakann yanna kabilmekte ve bir meseleyi Babakana gtrebilmektedir.


95

Ordunun siyasi zerklik gstergeleri arasnda saylabilecek bir dier alan da MGKnn yaps ve grevleridir. Bu konuya daha doru bakabilmek iin ncelikle bu kurulun tarihesine ve sreteki deiimlere bakmak gerekmektedir. Milli Gvenlik Kurulunun temel yaps, 1933te Yksek Mdafaa Meclisi adyla oluturulmutur. 1962de ise bugnk adyla Milli Gvenlik Kurulu kurulmutur.


96

Bahsedilen kurullar ye profili de deien sivil-asker ilikileri hakknda ipular vermektedir. 1962 ylnda MGK yeleri arasna, nceki tekilatlardaki yelere ilave olarak kuvvet komutanlar ve Jandarma Genel Komutan ilave edilerek asker ye says artrlmtr. 1982 ylnda baz bakanlar kurul yeliinden karlarak, asker ve sivil yelerin says eitlenmitir.


97

2001deki deiiklik ile MGK yeliine yeni bakanlar eklenmi, sivillerin saysnda askerlere stnlk salanm ve MGKda sivillerin etkinlii artrlmtr.2004 ylnda ise MGKya ilk sivil Genel Sekreter atanmtr.Jandarma Genel Komutanlnn i gvenlik sisteminin bir unsuru olarak ileri Bakanlna balanmas konusu da nmzdeki yllarda gndeme gelebilir.


98

Trkiyede tehdit algs ve buna bal olarak belirlenen gvenlik politikalar gemite byk lde askerler tarafndan belirlenmekteydi.Askerlik hizmetinin tanm ve sresi de, gemite askerlerin genileyen siyasi zerkliklerinin kapsam iinde kalmt.


99

2012 ylnda uygulamaya konulan bedelli askerlik dzenlemesi ve 2013 yl Ekim aynda yaplan bir dzenleme ile askerlik sresinin 15 aydan 12 aya indirilmesi uygulamasndaki siyasi iradenin belirleyicilii hari, gemiteki karar ve uygulamalarda askerlerin etkinliinden bahsedilebilir.


100

TSKnn i gvenlik ve terrle mcadele grevine bakldnda, mevcut yasalar, mevzuat ve MGK gibi kurumlarn yaps nedeniyle, TSKnn uzun yllar lkede i tehdit deerlendirmesi ve i gvenliin salanmasnda siyasetin de zerinde dzenleyici ve uygulayc bir kurum olarak yer ald grlr.


101

2000li yllarda, gerek yasa ve mevzuat dzenlemeleri ve gerekse MGKnn yap ve ilevi ile ilgili sivil otorite lehine yaplan dzenlemeler, i gvenliin salanmasnda ordunun elini zayflatrken siyasi otoriteyi kuvvetlendirmitir. st dzey askeri personelin terfi ve atamalarnda son yllarda nemli gelimeler yaanmtr.


102

Nihai onay yetkisi siyasi otoritede olmasna ramen TSK komuta kademesinin belirlendii Yksek Askeri ura kararlarna, siviller 2010 ylna kadar bir iki istisnai mdahale dnda karmamlardr.2010, 2011 ve 2012 yllarnda ise siyasi iradenin, YA kararlarna mdahale ettii, TSKnn st komuta katnn oluturulmasnda TSKnn teamllerini ksmen dikkate almad grlmtr.


103

Dier bak asyla Genelkurmay Bakannn bu konudaki belirleyici rol deimitir. Askeri mahkemelerin yetkilerine bakldnda ise ilk olarak gze arpan ey, 1962 ylnda yaplan dzenlemeye gre askeri mahkemeler, asker olmayan kiileri ancak zel kanunlarda belirtilen askeri sularndan dolay yarglayabilmekteydi.


104

1971 ylnda yaplan deiiklikle askeri yargnn grev alan geniletilmitir. Askeri mahkemelerin, kanunda gsterilen grevleri yerine getirdikleri srada veya kanunda gsterilen askeri mahallerde, askerlere kar iledikleri sular nedeniyle sivilleri de yarglamasnn n almtr.


105

2006 ylndan yaplan dzenleme ile askeri mahkemelerin grev alan, sivillerin sadece askerlerle birlikte iledikleri askeri sular nedeniyle askeri mahkemelerde yarglanmalarn salayacak ekilde daraltlmtr.2010 ylnda yaplan deiiklik ile devlet gvenliine ve anayasal dzene kar gelmek de dahil olmak zere dier tm sular sivil mahkemelerin yetki alanna dahil etmitir.


106

TSK personelinin askeri mahkemelerde yarglanmasn sadece dier askerlere kar ve askeri grevlerde ilenmi olduu sularla snrlandrmtr.Trkiyede, askeri bte ve harcamalar konusunda hem mevzuat hem de uygulama temelinde yeterli olmayan ve sivil iradenin ok da etkin olmad bir denetim mekanizmasnn uzun yllar geerli olduu grlmektedir.


107

Saytay Kanununda 2010 ylnda yaplan deiiklerle birlikte, askeri harcamalar ve TSK btesi zerinde daha etkin bir denetim mekanizmas kurulmutur. Ancak bu srecin etkin iletilmesi iin bu alanda yetimi sivil uzmanlara ihtiya vardr.


SVL-ASKER LKLER

Do. Dr. Atilla SANDIKLI108

sİvİl-asker İlİŞkİlerİ

Documents