sinan kızılkaya: kürt meselesinin yakın tarihi üzerine

8/3/2019 sinan kzlkaya: krt meselesinin yakn tarihi zerine

1/26

KRT MESELESNN YAKIN TARH ZERNE

Balang

krt meselesinde kritik bir epizodun eiindeyiz. Fakat bu gidiin nereye evrileceini henz

bilemiyoruz. Meseleye ilikin dn konumu olan ve bugn de gr serdetmek gereinihisseden yaz erbab, garip bir duygusal yarlma yaadklarn hissettiren bir dille

konuuyorlar, yazyorlar. Beklenmedik bir zaman ve seviyede gelien iddet eylemleri ve

ortaya kan/karlan mit-pkk grme tutanaklar, birok kiiye bir barn eiine gelmiken

savan ortasna dm gibi bir hayal krkl yaatyor. Elbette bunu sylerken, sadece

sava durumunda nasl konuacan bilenleri, sava dneminde syledikleriyle kendilerininbalayanlar veya sava kurtarc lk gibi karlayacak kiileri bir tarafa koyuyorum. Hayal

krkl yaayabilmek iin nihayetinde muhayyilenizde bakalarnn aclarna bir mekn

am olmanz veya en azndan kendi aclarnzdan biraz bkm olmanz gerekir.

Mesele belki bir bar ina etmenin zorluklarnn farknda olmamaktan, belki savan vemzakerenin taraflarnn bara giden yolu aamaynca ortaya serdii hakllk argmanlarnn

ikna ediciliinden, belki taraflarn siyasal kodlarnn alabilecei snrlarn sorunu oluturan

dinamiklerin dokusu ile uyumazlndan kaynaklanyor. Belki de bu ihtimalin hepsi

birden etkin ve stelik birbirini perinliyorlardr.

Yllardr gndemimizden akp giden lm haberlerinin arkasnda corafyamzda ne tr bir

kaderin yaandn anlamaya almak, ilk ve ncelikli olarak basit bir ilkeyi en baa almaygerektiriyor. Herkesin kendini bir tarafa ait hissettii ve git gide sadece kendi tarafnda

yaanan aclara kulak kesildii, uzun sren sava yllarnda unutuverdikleri ama anmak

isteyenler iin meseleyi yeni batan kuran bir ilke. Hi kimsenin acsnn bir dierinin acs ilekyaslanamayaca ve her birinin acs karsnda helallik istemee mecbur olduumuz

gerei. Bu, aada ele almaya alacam dostlarnn hatrasna sahip kmak, onlarn

yaad aclar unutmamak gibi bir yeminden biraz daha farkldr. Fakat yine de byle soyut

ve genel bir ilkeyi herkesin ilk emir gibi tanmasn isteyemeyeceimizi de belirtmeliyiz.

nk bu, mutlak adaletin herkese kendini duyurduu bir iklimi arzulayarak bugnnmzde duran meselenin zmn gelecee ertelemek olurdu. Bunun yerine imdi ve

bulunduumuz yerde, hlihazrda konuurken, kendini konuana hatrlatan bir ilke olarak, bu

ilk ilkenin hkmetmesini dilemek daha makul bir seim olacaktr.

Kendi adma, biraz da bu ilkenin icrasna yardmc olmay umarak, krt meselesi ve etrafnda

dnen iddet sarmalna ksmen deinmeye alrken imdilik trkiye kamuoyunda pek

anlalmam bir tarafyla pkknin bir rgt olarak kltr ve hlihazrda devinen bu

kltrnn aramza brakt tortunun ne olduuna bakmaya alacam.

Bugn itibariyle krt siyasetinin ana akm hline gelmeyi baarm bu siyasal rgtlenmenin

hkmedici bir hegemonik emsiye olarak nasl altn, geni bir krt kesimi iin gndelik

hayatn elerine ve kiilerin duygusal devinimlerine nasl olup da bu kadar gl ekildesirayet ettiini anlamak, ufukta olduunu mit etmeye azimli olduum bar imknnn eni

sonu karmza gelecek zorluklarn imdiden kavramak iin vazgeilmez nem tamaktadr.

1


2/26

ou zaman gndeme den bir eylem haberini dncemize yerleen bir rasyonalite aray

ile anlamak istiyoruz eer komplo teorilerinin cazibesine kaplmamsak. syan, sava veya

cinnetin rasyonalitesi de olsa nihayetinde bir ama- ilev-etki rnts ile kodlarn zmeye

allabileceimiz iddet eylemselliinin arkasndaki besleyici yapnn/ rgtn/birliin nasl

bir rasyonalitesi var? Bir kere u ak; rgt aktivistleri, herhangi bir ehirde gnlk hayatn

devam ettiren bizim gibi insanlarn arzu, beklenti ve skntlarna benzeyen nceliklerle

dnmyorlar. Bir cemaatin/rgtn mntesipleri olarak onlarn iinde yetitikleri ya dakendi anlamllklarn bnyesinde bulduklar cemaatin/rgtn farkl bir kltr ve

ynelimleri sz konusu. Btn insanlar gibi o cemaatin/rgtn yeleri de bu kltre

yaptklar katklar, cemaatin ihtiyalarna bulduklar cevaplar sayesinde ve cemaate

sadakatlerini belirginletirerek zsayglarn kurabiliyorlar.

Bu durumda bir eyi anlamamz gerekiyor. Bakalarnn ve kendi mntesiplerinin lmne

neden olan eylemsellik, rgt asndan sadece kendini duyurma amal bir tarz deildir.

Terrizmin ideolojisi olarak bize belletilen dehete drme veya devleti gsz gstermegibi kodlar da meseleyi anlamamz salamayacaktr. ster devletin tanmn iddet kullanmatekeli olarak dnn ister sava hamlesini siyasetin farkl bir yolla icras olarak dnn

her hlkrda g gsterileri ve kabulleri meru siyasal alanda yer kapma yarnn bir paras

olmaya devam edecektir. Fakat burada mesele, meru siyasal alann hangi dzeyde sembolik

veya fiziksel iddete cevaz vereceidir. Meru siyasal alan diyebileceimiz ey ise herkes iin

ak bir tanma ve yaklak bir arma sahip deilse ya da ayn siyasal gvdeye tbi olmak

mecburiyetinde olan kitlenin baz paralar kendisinin zor ve hile yoluyla temsiliyet ve iktidar

alannn dnda brakldn dnyorsa bu durumda sembolik veya fiziksel iddete

verilecek icazetler de farkl olacaktr. Tam da bu nedenle bugn toplumun bir ksmnda terr

olarak kabul edilen ey, baka bir ksmnda (ne kadar kk bir grup olursa olsun) meru

savunma hamlesi olarak kabul edilebiliyor. Bu farkllk nedeniyle toplumun geni bir

ksmnn meru erevenin marjna ittii, baka bir ksmnn ise temsil varlk atfettii bir

rgt olarak pkk, nasl bir kltrle ve hangi dinamiklerle iliyor? dngs nasl kurulmu,

motivasyonunu ve srekliliini nasl salyor? Biraz bunun zerine duralm ve rgtn

tarihsel srecine bakalm.

1.

trkiyede krt muhalefetinin tarihine bakldnda 1950li yllar itibariyle balayan bir

deiimi herkes fark edebilir. 1925 sonrasnda byk oranda sessizlese de krt corafyasndatoplumun temsiliyetini stlenen hep geleneksel liderler olmutu: Osmanl zamannn meru

siyasal hukukun verdii unvan ve yetkiler zerinden toplumla balarn kavi tutabilmi mirler-

beyler/askeri airetler ve 19. Yzyln byk naki yaylmas sonrasnda mirlere kar da sivil

bir denge oluturan eyhler/dergh ebekeleri. Fakat cumhuriyet, bu geleneksel glerin ak

alanda simgesel ve fiziksel varln gayrimeru ilan ederek tek meru hkim olarak kendine

yer amaya alt. Uzun yllar bu sreci fiziksel stnlkle ve siyasal alann kontrolyle

gtrebildi de. Fakat siyasetin kendine toplumsal dayanak aramasnn sonucu olarak btnmemlekette olan, krt corafyasnda da oldu. Meru alandan kovulan btn aktrler, zamanla

eski hatralarn vrisi olarak fakat etki gleri krlm, bu nedenle de bazen devletinhimayesinde, bazen devlete kar mtereddit, bazense devlete muhalif olarak geri dndler.

2


3/26

Geri dnen hibir g, liderliinin operasyonel yeteneini modern devletin totaliter yaps

karsnda yeniden rgtleyebilecek yapda deildi ve ou zaman devlet karsnda kendi

meruiyet sorunlaryla dahi ba edemiyordu. Bu boluu 1950li yllardan itibaren yeni kuak

krt renciler ve aydnlar kararsz admlarla doldurmaya baladlar. Bu ortamda 49lar

davas olarak tarihe geen mesele aslnda kendi ontolojisine gveni olmayan devletin ihtiya

duyduu dmann yaratmak zere att bir adm olarak okunabilir. 1960l yllarda

niversite sistemi genileyip daha fazla halk ocuuna yuva olurken bunun etkisi krtcorafyasna da srad. Nispeten iyi halli ve sekin krt ailelerinin ocuklar modern eitim

sistemi ile dorudan bir ierme srecine muhatap oluyorlar ve yaadklar corafyann

kendilerine rettikleri ile modern eitim sisteminin onlar dlayc pozitivist ve ulusu

kabulleri arasnda kendi dengelerini bulmaya alyorlard. Onlar bu gerilimi yaarken yan

balarnda bulunan trkiyenin ounlukla batc-pozitivist-sol muhalefeti, kurtarc bir tercih

yapmalarn salayacak kavramsal aralar tedarik etti; geri kalmlk, feodalizm,emperyalizm, smrgecilik, gericilik-ilericilik, faizm, ulusal kurtulu sava,

enternasyonalizm, uluslarn kaderini tayin hakk Kavramlar asla yaln bir teorik analizinunsuru olmadlar, hatta sadece siyasal bir motivasyonun propagandatif unsuru da deildiler;

bundan te bu kavramlar gemileri ve ait olmak istedikleri dnya arasnda srekli gergin,

sekin bir gen kuan zsayglarn imdi-burada-kendi elleriyle kurabilecekleri operasyonel

imkn sunmas nedeniyle nemliydi. Bu kavramlar ve tarihsel sre arasnda aklayc

modellerin kurucusu olmas ve ayn zamanda bizzat kendi kimliinin yalnz kifi olmas

nedeniyle bu kuak; mntesibi bazen de partneri olduu sol muhalefetin de etkisiyle dahance krt corafyasnda grlmemi bir nclk modeli zerinden rol almaya balad

(belirtilen dnemde bu kavramlar zerinden yrtlen kimlik kurucu operasyonlar ve

kavramlarn kullanm teknii, yorum pratii, dil dnm inallah baka bir yaznn konusuolur). Ayn dnemde rakta barzani hareketinin zgvenli atlm ve badat merkezli devletle

yrtt sava, geni bir krt kesiminin kulan gneye seirtmesine neden oldu.

Snraltndan gelen haberler krt olmaktan artk onur duyan bir kuan zgvenlerini veinanlarn pekitirirken, ayn haberler trkiyede devletin kendisini tehlikede hissetmesini

salayan uyaranlar artrd. Modern bir devlet olarak teritoryal alanndaki yurttalarna kar

verdii tepki, toplumda saygnl olan btn krtleri toplayp bir kampa tkmak oldu.

(osmanl a sonrasnda devletleraras snrlar iin oluan gvenlik merkezli uygulamalar bu

blgelerde yaayan insanlar iin yabanc bir durumdu. Toplumlarn yabanclad bu snr

konseptinin yerlemesi uzun zaman ald. 70lerde rak ve suriye, bu blgelerle doal balar

olan geni krt kesimlerinin zihninde snr geilince varlan akraba memleketiydi-snraltyd.

Bu dnemin hikye dilinde xet-snr kavram ilikiyi kesintileyen bir ilev gryordu. Bumuhayyileye atf yapmak iin binxet-snralt kavramn kullanmay uygun buldum. )

1970ler sol genlik hareketlerinin silahlanmasna giden yolu aarken devrim stratejilerizerine yryen tartmalar krt genliinin muhalefet eiklerini ykseltti. Kald ki bu yllar

nfus art ve eitim sisteminin yaygnlamas sonucunda - garip bir ironidir ki daha ok krt

genci, stelik bu kez orta halli aile ocuklarnn ounlukta olduu bir dalga iinde- modern

devletin verili ulus tanmna aidiyet hissetmeyen muhaliflerinin artmasn salad. O gne

kadar muhalefet etmek adna elde silah tutabilmeyi pek dnmemi rgtlenmeler budnemde deiti. Uluslararas dzenin ulusal kurtulu hareketlerine at sylemsel

3


4/26

meruiyet alan, solun i tartmalarnda iddet eiini ykseltmeyi meru gren uygun bir

iklimin varl, snralt krt dnyasndan gelen direni anlatlarnn etkisi ve 70lerin zellikle

sonunda krt rgtlerin ve ortaklklarnn seim baarlar/belediye zaferleri gibi nedenler

birbirini destekleyerek zellikle niversite tabanl genileyen genliin elinde, ehir

merkezlerinde younlaan bir illegalite zeminini bytt.

Bu hikye yaklak olarak 1975 ylna kadar bizi getiriyor. Fakat bugnden dnp o yla

bakarsak; iddet dzeyinin ok dk olduu, daha ok birok mesihyen-kurtuluu rgtn

gelecek kurgusunu topluma anlatmaya alt ve kendine sempatizan toplayabildii,

toplumsal eitliliklerin tamamna denk den bir siyasal oulluun acemi tartmalar ve

kavgalar eliinde sregittii, ulusalclk-enternasyonalizm kartln herkesin kendi

kavramlaryla mezcedilebildii sansnn hkim olduunu grrz. Bu arada geleneksel

liderliklerin kendi ocuklar eliyle gelen bu dalga karsnda ard, varlk ve benlik

alglarnn dald ve kadim dilleriyle yeni kuak muhalefet arasndaki boluun zerinde

hayret makamnda durakald, erbakan geleneinin naki ebekeleri uyandrd ve aynzamanda ankarada ki merkez partilerin sembolik krt temsiliyetlerini normalletirdii birsiyasal alan ykselii gzmze arpar. Bunlar arka arkaya yaznca, bugne hi benzemedii

aikr olan bu siyasal iklimin iki temel zellii grnr hle geliyor; yaamn lm

karsnda, umudun yas karsnda stnl ve genlik gruplarnn i tartmalarna ramen

seim stratejilerine ynelik kurucu yatrma inan.

2.

Peki ne oldu da bugn meselenin belirleyicisi olan iddet dalgas tek renk hline geldi, krt

toplumunun siyasal oulluu ulusun kurucu atasnn glgesi altnda silindi. Bunun iinkritik iki evreye baklmal. 1975 - 80 ve 80 84 yllar arasnda olup bitenler.

1975 80 yllar arasndaki dneme ilikin, dnemin aktivistlerinin hatratlar ve eitli

rgtlerin kongre ve i tartma dokmanlar dnda elimizde bavurabileceimiz baka bir

kaynak maalesef halen yok. zellikle akademi iinde bu dneme sakncal bir alan olarak son

yllara kadar hi yanalmam olmas, krt siyasetinin kendi toplumuna kar kat-vulgerideolojik kalplar, trkiyenin sol siyasetinin arzulu bir arplmayla gerilla mitine duygusal

yatrm ve trkiyenin sa siyasetinin basiretsiz ezberci yaklam, alan neredeyse kr

dvnn ortasnda dokunulmaz brakyor. Bir muhasebe yapmaya kalktmzda sadece

pozisyonlarn haklln ispat abas olan metinler elimizde kalyor. Fakat yazdaki niyetinyerine getirilmesi iin bu metinlerden yeterli ve genel bir tasvir karlabileceini

dnyorum.

Dnemin resmi ierisinde, birbirinin eiti olan irili ufakl onlarca rgtn zellikle ehirlerde

rgtlendiini gryoruz. Geri dnerek gemie bakan btn metinler, bu rgtler arasndansyrlan bir tanesini hikyenin merkezine elbirliiyle oturtuyorlar. Btn rgtlerden farkl

olarak daha ok liderinin ismi ile anlan bu rgt apocular yani pkk, sahada kendisi ile ayn

kitleye mesaj veren rgtlere ynelttii iddet potansiyeli ile git gide daha basknlaan ve ad

ska duyulan bir rgt oluyor. Kulland ve an be an normalletirdii iddet, muhaliflerinin

oalmasna neden olur. Dier taraftan muhalifleri de benzer bir iddet potansiyelinikullannca sahadaki bu rgtler birbiriyle benzemeye balar. krt rgtlerinin retoriklerine

4


5/26

baktmzda bir tarafn apocular her yerde yoldalarmz ldryordu dier tarafn ise

krdistana giriimizi yasaklayp halka ulamamz engellemek istediler argman etrafnda

serdettikleri olay dkmleri ile kendi aralarnda hkim olan i iddet yaylmna gereke

aradklarn grrz. Tarihi bugnden kuran herkes gibi biz de niin pkk gibi bir rgtn bu

dalgadan glenerek ktn dndmzde rahata fark ediyoruz ki, lm ve zoru en

ilevsel ve stratejik kullanan taraf, blgeye en kkl biimde yerleen rgt olmu.

Taraflarn birbirine kar kulland iddetin geri dnlmez bir ekilde ykselii karsnda

bugn geriye dnp bakan dnem aktivistleri elimize belki birok hikye sunuyor. Ama,

balangcna masumiyetin elik ettii bir yer kapma yar olarak grnen bu kavgada, ilk

kurunu kimin sktn, ilk kan kimin dktn maalesef tespit edebilecek bir noktada

deiliz. Kald ki bu amala verilecek hibir hkm, kimsenin vicdannda ekincesiz kabul

grecek gibi de durmuyor. Bu nedenle ben herhangi bir yarg bildirmeden sadece bu ortamdan

bize kalan tortularn ne olduunu anlamann peindeyim.

calann, ismi engelsten mlhem krdistanda zorun rol balkl 75-80 dneminin rn

olan metni, tam da iddet potansiyelinin etkinletirilmesine bal olarak devrimin

hzlandrlmasna ynelik bir tez ieriyor. (Benzer sol rgtlerin karakteristik zellii olan

tarihsel geliim izgisi zerinden gerekelendirilmi devrim stratejisi duyurusu yaynlamak;dnemin kltr iinde, yeni kurulan hemen hemen her rgtn muhatab grd militan-

nc gruba rgtn varln, farklln ve meruiyet aklamasn yapmak gibi bir ilev

amalyordu.)Kendi gruplarnn farkll olarak, devrim iin gereken bedeli imdi-buradademekten ekinmemeyi ne sren, krtlerin zsayglarn iddetin dmana kar icras

yoluyla kazanarak ve bu ekilde smrgeci dnemin alaltan kiilik tortularndan

arnlabilecei ynnde gl bir ajitatif tez diliyle yazlan bu metin; iddetin saflarnayrmasn salayacak meru ve mecburi ara olarak sahneye davet edilmesi ve iddetin

ykseltilii ile korkulardan kurtularak zgrln kuruluunun mmkn olaca ynndeki

ahlaki ierimi ile rgtn sylemsel temelini kurar.Bu tez, zorun sadece devlet/burjuvaglerine kar deil kendi toplumunun gerici/ibirliki/feodal olduu kefedilmi paralarna

kar kullanlmasn da merulatryordu. Fakat bu dnemde pkknin kulland iddet, youn

olarak blgesindeki sol rgtlere ynelikti. Devletin hazr gleri muhtemelen zorun rol

tezinin eliinde sre giden bu atmalar biraz da taraflarn birbirini krmas iin

soukkanllkla izlemeyi tercih etti ve basksn younlatrmad. Fakat bu rgtler aras

atma pratii pkknin militan ve lider kadrolarnn 80-84 dnemine girmeden nce pratiksrete eitimini, illegaliteyi tanmasn ve 80-84 srecine doru yeraltna hazrlkl girmesini

salad.

Bu dnemdeki youn atma ortam krt rgtlerinin ye profillerinin deimesine de neden

oldu. Bir kuak ncesinde krtlerin nispeten sekin ve ehirli ailelerinden gelen genlerin

liderliinde yryen rgtler, youn atma dnemiyle beraber orta-alt snf ve kyl

ailelerden gelen genlerin hkimiyetine girdi. Belki de ehirleme oran, siyasetin

kitlesellemesi, modern kitle iletiim aralarnn etkin kullanm, okur-yazarln gelimesi debu srete etkilidir. Nihayetinde, mer lainere pkk krtlerin ilk plebyen halk hareketiydi.

dedirten sre bu dnemde ba gsterdi. Bu srecin vurgulanmas gereken baat zellii;eylem iinde kendi kimliini kuran genliin bir zamanlarn dnen genliine kar stn

5


6/26

gelmesi oldu. Bunun sonucu olarak krt siyasetinde entelektel fakirleme belirtileri de

nceliklerin deimesi ile beraber daha o dnemlerde grlmeye baland.

Bu dnem aslnda dier birok paralel geliimi de ieriyordu. Blgede bir tarafta milli gr

gelenei youn bir destek bulurken, diyarbakr, batman ve ar belediyeleri seimler

sonucunda krt rgtlerin destekledii adaylara teslim edildi. Bu iki gelime, blgenin politikaktr olarak zgvenini salad. barzani hareketinin 75 opec anlamas sonrasnda uluslararas

sistem karsndaki yenilgisi snraltndan gelen haberlere kulak kesilen halk kesiminde yeni

bir hayal krklna neden olurken, krt sol rgtler bu gelimeyi geleneksel liderlik

modelinin k olarak kendi artlarna tercme ettiler. barzaninin yenilgisi, kendini

teritoryal alana pek baml hissetmeyen halkn zihninde, geleneksel dil ve kurgulara uygun

bir liderliin mcadelenin banda olmas gerektii ynndeki rtk gerekenin de

krlmasyd. Bu yenilginin ardndan gelen hayal krkl, krtlkle ilgili temsil alannda ciddi

bir boluun olumasna neden oldu. (Aslnda II. mahmud ve bedirhandan beri ilgintir, krt

kitlelerin youn olarak destekledii isyanc muhalefet hareketleri garip bir ekilde 20-30 yldabir corafya iinde merkez deitiriyorlar. Belirleyici dalga olarak kuzeydeki hareketmerkezilemeye meyleden devlet karsnda yenildikten sonra isyann merkezi gneydeki

geleneksel liderlerin hkimiyet alanna tanyor. ingiliz ya da baas glerine kar yenilginin

arkasndan ise tekrar kuzey merkezli bir muhalefet belirleyici dalga oluyor. Bugnlerde ise;

1970-75 dnemindeki liderlikten sonra raktaki krt hareketi, bir kez daha yeni dnemin

belirleyici dalgas durumunda. Uluslararas koullarn srekli deiimine ramen bugn de

ayn dng devam ediyor.)

Sonu olarak bu dnemin ayrc karakteristii; krtler iinde daha nce hi grlmemi

dzeyde yksek younluklu iddetin yaand bir dnem olmasyd ki, bu dalga daha uzunbir sre, zellikle 80 ihtilalcilerinin kalc etkisiyle, ykselmeye devam edecekti. (Sanld

gibi feodallik/krsallk grnts eliinde krtler arasnda iddet, nceki dnemlerde de

baskn bir olgu deildi. 1850lere kadar yerleik mirlik dzeni ve sonrasnda dini kurumlarn

belirleyicilii, simgesel ve cebri yaptrm gc ile ileyen, osmanl sistemi tarafndan da

meruluu kabul edilmi bir hukukun varl; toplumun srekliliini salayan bir i

organizasyon olarak, iddet ieren btn atmalarn belli bir dzeyin altnda kalmasn

salyordu. Bu sistem, cumhuriyetin kuruluu sonrasnda mirlik dzeninin merkezi devlet

karsnda tamamen silinmesi ve 25 isyan sonrasnda derghlarn-fakihlerin btn yaptrm

gcnn ilga edilmesine ramen uzun bir sre daha toplum nezdinde simgesel bir otoriteeliinde hkmn icra etmiti. Toplum nezdinde meru hukuk iletici aktrler; devlet

karsnda gzlerden saklanan, toplumun i organizasyonunun enerjisi ile yaatt, koruduu

ve itibar ettii, bilhassa 25 isyannn ans ile simgesel deerini muhayyilesinde zenle

saklad bu aktrlerdi. Btn osmanl bakiyesi ehirlerde grlen eraf ve soylu aileler de

saygnlklar ile toplum iinde sert atmalarn nne geebilen bir dier etkin gruptu.Toplum iinde ihtilaflara zm gelitirebildike saygnlklar devam eden bu aktrler, 75-80

srecinde yeni siyasal dilin etkisiyle ncelikle simgesel bir saldrya uradlar, hakemlikleri

kendiliinden gayrimeru ilan edildi ve gleri krld. 84 sonrasnda bu geleneksel liderlerin

vrisleri kendileri dnda oluturulmu yeni siyasal dzlemde, yeni siyasal kurgulara angaje

olarak tekrar yer almay deneyecekler, geleneksel dil ve kurgular tamamen terk edip eski

6


7/26

ilevlerini sadece bir hatra olarak anarken yine de var olmaya alacaklardr.) 12 eylle

doru gelirken propagandasn kurtarc ve arndrc zor zerine kuran pkk, atmalarda

verdii byk kayplara ramen btn krt rgtleri iinde omurgasn salam tutabilen tek

rgt olarak grnyordu. Muhtemelen hiyerarik atsnn gc ve liderinin ilevsel

rgtl sayesinde.

3.

Tabii ki bu rgtler aras iddet, gndelik hayatn kabul edilebilir bir esi olarak militanlar

iin bir kere normalleince artk orada durmayacakt. Bu normalleme, sorunlarn zm tarz

olarak bilinen ve baaryla icra edilen yolun rgt ii sorunlarn zmnde de etkinkullanlmasna da bir basamak olacakt. Hain, dman, tasfiyeci, ajan vb. sfatlar daha sonra

rgt ierisinde ba gsteren sorunlarda da farkllklar gidermenin ilevsel mdahil aralar

olarak kullanlacakt. Nihayetinde benzer btn cemaatlerde/rgtlerde grdmz srecin

benzeri burada da grlecek ve iddetin illegal ortamda bir korunma arac olarak

etkinletirilme dzeyi ile ters orantl olarak siyasal oulluun ve basiretin d erisi

karmza gelecekti. Uzun vadede bunun sonucu, pkknin bir rgt olarak kendi zerine

dnme yeteneini lideri haricinde kaybetmesiydi ki rgt iin liderin vazgeilmez nemi

biraz da buna dayanacaktr.

75-80 srecinin stn rten, sadece rgtlerin ve siyasal gruplarn deil btn toplumun

zerinden buldozer gibi geen 80 ihtilali yaandktan sonra, 70-80 arasndaki siyasal tartma

ve atma ortamnn aktrleri bile neredeyse her eyi unuttular. Bizzat faili olduklar btn

tartmalar, ekimeleri, tezlerini, farkllklarn ve mitlerini unuttular. 80 ihtilali bir devrim

hlyasna kanm ya da kanmam herkesin haysiyetini bir daha onarlamayacak ekilde krd.Kendilerine tanrsal g atfeden ve sorgulanmazlk zrh ile donanan askerler hafzalardan asla

silinmeyecek bir ikence srecini aralksz drt yl boyunca sadece hapishanelerde deil her

sokak banda, her ky meydannda yrttler. Bu dnemin hangi hatratna bakarsanz bakn,istisnasz, onarlmayacak ekilde incinen onurlaryla insanlarn bir daha baka hibir iddet

icras karsnda seslerini asla karamayacak ekilde susturulduklarna dair izler grrsnz.

80-84 yllarnn sorgulanamaz askerleri tarafndan icra edilen ikence, sadece insanlarn

onurlarn ve direnme gcn deil ayn zamanda hafzalarn da sfrlayacaktr. Bundan

dolay btn gruplarn yeleri o ikencecilerin simgesel rnei esat oktay yldrann

ldrl haberini kr secdesi ile karlamt.

Hapishane srecinde pkk militanlarnn kar direnii ve pkk mitolojisinin daha sonraki

dnemlerde kuruluuna malzeme salayan olaylar, bu sreci yaam kiilerin ou nazarndaonur ve kimlik iin yrnebilecek tek yolun gsterenleri oldu. zellikle mazlum doann

direnii ve lm tercihi, daha sonra drtlerin gecesi olarak anlan drt nc militann

kendini atee verme eylemi, hapishane artlarnda btn tutuklularn muhayyilesinde onur

anlar olarak dnlecekti. Bu iki eylem, ikence-direni dngs iinde zel olaylar olarak

bir nem tayacaklard, fakat bugn iin geerli asl anlamlarn sonralarnda gelen 15

austos 84 eylemi ile buldular. Btn silahl hareketlerin ezildii, tm trkiyenin

susturulduu, geni bir krt kesiminin sresiz bir ikence tezghndan geirildii ve hakarete

urad uzun dnemin sonunda bir iaret fiei grlecek ve 84 sonrasndaki btn

7


8/26

atlmlarn kayna olan hapishane insanlar, bu fiei bir onur duyurusu olarak kavrayacakt.

Uzun sre sonra ilk kez ikenceci-faist devlete sembolik bir darbe vurulmutu.

Hapishanedeki tutuklular ideolojik farkllklarna ramen ekseriyetle krda gelien

eylemsellii ierideki direnile balantlandrarak dnecek ve kendini dorudan eylemi

gerekletiren pkkye angaje bulacakt. mahsun korkmaz liderliindeki 15 austos 84 eylemi,

ierideki btn militanlarn ve ayn zamanda btn krtlerin onurunu savunan yap olarak

rgt ne karyordu. Gemi dnemde pratik farkllklarn ve teorik tutumlarn deeri bueylem karsnda kendiliinden ilga oluyordu. Bu dnemi daha sonra yazlm rgtsel

dokmanlardan okuyan herkes pkknin kuruluu mitolojisinin bir direni anlats olarak nasl

yaplandrldn grebilir. Bu anlatda maalesef 80-84 dneminin hapishane devleti btn

tarihe temil edilecek, bylece 80 ncesi dnemin farkllklar silinecek ve bu sayede silahl

direniin kanlmazlna ilikin bir meruiyet zemini kurgulanacakt. (Bu noktada, sanrm

mitolojinin kuruluu kurulu mitolojisi gibi bir deyii niin kullandm aklamamgerekiyor. yle ki; burada i anlatlar, rgtn sreklilik ve ideolojisini salama almaktan

te, btn krt tarihinin yeni batan ele alnd metinler olarak ne kyor. hanet vedmann hileleri zerinden dnlen bu tarihsel anlatnn farkllat iki nokta var. lki,

geri gidilemez ve hakikati aratrlamaz bir gemi zaman anlats olan kawa hikyesi imdi-

burada yeniden kurulurken oluturulan fark; ikincisi ise, 75-84 dneminde ilk nc kadronun

pkkyi btn hile, ikence, aptallk ve ihanetlere ramen zgcne ve basiretine dayanarak

kurarken oluturduu fark. kinci kesitteki bilinli ve baarl kurulu, kawa adyla yardma

arlan mitik hikye ile kyas zerinden ina edilir. Bu inada; siyasal beceriyi mmkn klanliderlik, dmann hileleri karsnda ayakta kalmay salarken, ihanete kar direniler ve

kahramanlklar ise misyonu hatrlatan ar hamle olarak anlam kazanr. Liderliin basireti ve

direniilerin eylemi birbirini gerektiren paralardr. Bu anlat, krtlerin gelenekleri vemuhayyileleri iinde daha nce gl vurgular olmayan, yeni sylemsel kodlarla ina

edilmitir. krtlerin kadim kltr iinde yer alan anlam dizileri ve armsal etkilerden

yoksun olan bu anlatnn sylem ii deerleri ve gndergeleri, hapishanede balayandirenilere atfedilen kurucu rol ve liderin nfuz edilemez aklna/peygamber basiretine atfla

kurulmutur. Bu ina, modernite ile karlaan bir pre-kapitalist doulu toplumda kurucu

siyasi mhendisliin ilgin bir rneidir.)

80-84 dneminin birinci yapsal yenilii rgt mitolojisinin oluumu ise ikinci yapsal

yenilii de bu mitolojinin yaygnlamasn salayan hafzaszlama olgusuydu. Siyasete

ilikin hafzann silinmesi, yani 80 ncesinin unutulmas ve bir an olarak deerininsfrlanmas, ihtilalcilerin ve sonrasnda hibir asker vizyonun anlayamad eyin

gereklemesi -muhalefetin bir odaa ylmas- iin daha ncesinde tahayyl edilemez olan

bir zemine yer ayordu. Bu dnemin sresiz ikencesi, ideolojik gruplar arasndaki btn

farklar silerek herkesi eitliyordu. Gemiin btn farklarn deersizletiren ikenceyemuhatap btn militanlar, sempatizanlar ve hatta aileleri; direnenler ve teslim olanlar

balnda iki yeni kategoriye yerletirildi. Direnen ve onuruna yeniden kavumak isteyen

herkes gidebilecei tek yolu semek mecburiyetindeydi. Bu yolu ise artk pkknin eylem

izgisi kuruyordu. 80 ncesi dneminin farklar zerinden kendi yolunu yeniden kurmann

maliyeti ise direnie srt evirmek olarak dnlen ihaneti algsyd. Garip ekilde 80ihtilalcileri daha nce hi kimsenin tahayyl edemedii eyi baardlar; 80 ncesi

8


9/26

farkllklarn tamamn silerek, boyun emek veya pkkye katlmak dnda nc yolun

maliyetini ykselterek karlarnda yer alabilecek krt muhalefetinin merkezilemesini

saladlar. Ykselen yeni muhalefet dalgasnn lideri olan pkk karsnda 80 ncesi

aktivistleri, hapishanede yaadklar ikenceden sonra uruna kavga ettikleri farklarn

meseleyi kavrayamamak olarak yeniden tanmlayp ounlukla pkkye tbi olduklarn

belirterek yollarna devam ettiler. Bu durum, belki siyasal oulluun kaybn anlamamz

salyor, fakat baka bir soru da toplumun bu farklar nasl unuttuu ve 84 sonrasnda krttemsiliyetini neden neredeyse tek bir rgtle dnd. Sanrm 80-84 srecinin sihirli bir

denek gibi ileyii burada da sz konusu. Bu dnemde yaanlan aclardan sonra krt aileler

de kendi ocuklarnn niin kavga ettiini unuttular ya da tufandan sonra mevsimlik rzgarn

bir hatra olarak bile deeri kalmamt, hafzay hi hatrlamamak zere bir kuytuya saklamak

en uygun zmd.

1985 ylna kadar krtlerin youn olarak yaad blgede gelien milliyeti hatta daha

dorusu proto-milliyeti ve sol tandansl rgtlenmelerin hikyesi yaklak olarak buydu.Burada, bu hikyenin iinde srece paralel gelien baka birok dinamiin etkisine dair birmonografi yazmadm. Fakat baka paralel gelimeler dediimiz olgularn dorudan

kendilerini merkeze alnarak yazdklar (ya da henz yazmadklar ama aktardklar)

hikyeleri de ayn ekilde yeni batan ele almak gerekiyor. Mesela blgedeki naki alarn 25

sonras, 50-60, 60-80 ve 80 sonras dnemlerde geirdii deiiklikler de krt toplumunun

deiimi konuulurken zerinde mutlaka durulmas gereken bir meseledir. Bununla beraber

ehir ekonomisinin deiimiyle beraber erafn ve yeni ehir sekinlerinin hikyesi, dier

taraftan airetlerin krsalda yeniden tanzim ettikleri gleri ve merkezi rant datm ebekesi

olarak devletle kurduklar ilikiler de bamsz ve kendi btnl olan olgular olarak, sadece

etkilenen deil meseleye etki etmeye alan failler olarak, rolleri teorik dzeyde yeniden

tanmlanmaldr. Ayrca dini kltrn kendini yeniden tanmlamaya ve kurmaya niyetli bir

giriim olarak hikyesi, zel bir rnek olarak hizbullah deneyiminin oluum sreci, genel bir

resim karmak istiyorsak nce bamsz bir hikye olarak yerini bulmaldr. Bamsz

hikyelerin nemi uradan geliyor ki, son yirmi yldr krt meselesine ilikin konuulan her

noktada krt toplumunun iindeki btn aktrlerin tavr ve tutumlar merkezi konumdabulunan pkk hareketine tepki ve katlmlar zerinden tanmlanyor. Oysa toplumun iinde

yerleik bulunan bu elerin her eyden nce bir benlik alglar-dnya tasavvurlar ve kendi

enerjileri ile varlklarn devam ettirmeye ynelik bir abalar var. Bilhassa pkk retoriinin

savan taraf olarak belirleyici dil olmas nedeniyle, devletin kulland sava dilinin icbaredici etkisinin de katksyla, toplum ii her salnmn pkk ile ilikisi, kartl ve yandal

zerinden dnld bir dnsel iklime erdik. Aslnda bir kanaat olmaktan ziyade bir arzu

olarak ileyen-yaylan bu hegemonya karsnda teorik tutarlla ermek iin nce hikyeleri

bamsz olmasa da en azndan kendi-merkezli olarak kurmak, ardndan bir kyas vekarlatrma srecine tbi tutmak daha yararl olacaktr. nk bu sre kendi hikyesine

gmlm bir dil karsnda yan banda nfuz edemedii bir dnyann var olduunu anlatma

imkn da verecektir- sadece teorik bir aray olmas nedeniyle deil daha ok toplumsal

gereklie uygun bir siyaset tarzna da yol aabilecek olmas nedeniyle.

4.

9


10/26

85e kadar olan srece dair yukarda anlatlan hikye nasl oldu da toplumun tamamn etkisi

altna alan bir hegemonik belirleyicilie ulat. Bunu bilmek sanrm artk o kadar da zor

deil. Uzun yllar ihtilalin etkisinin ksa srede geecei dnld. Askerin korkutucu

glgesinin btn trkiye sathna sindii ve hibir enin ona kar kmayaca yerleik bir

kabul olarak iledi. 80 sonrasnda sahilik atfedilemeyen sol gerillaclk oyununun byk

oranda bittii ve ksa srede normal bir siyaset iklimine dnlecei tahmin ediliyordu. Fakat

bu tahmin krtlerin meskun olduu blgede pek tutmad. 25 sonrasnda birka kez belininkrld dnlen krt muhalefeti, trkiye kamuoyunun uzun sre hi haberinin olmad

ikence sreleri ile kendine dair yeni bir kef macerasna uzanacakt. ehirde krlan kk

apl gerilla oyunlarndan farkl olarak daha nce grlmemi ekilde geni krsal corafyay

ok iyi kullanan bir rgtlk ortaya kt. Tanmad bir corafyann iinde askerin

baarszlna karn; tarihsel olarak kaaklk faaliyeti ile airet gezerliinin mirasn

devralan, konvansiyonel orduya kar apnn farknda ve iyi aamalandrlm, vurucu birkrsal militanlk, nceki dalgalara nispeten devleti uzun sre oyalad. Bylece en uzun zaman

dilimine ve en geni corafyaya yaylm plebyen bir isyan dalgas devleti asker adan gitgide aresiz brakrken buna kar zellikle hkmetler tarafndan basn zerinden meseleyi

80 ncesi ile benzetiren nemsizletirici bir sylem iletildi.

Fakat dier taraftan asker baarszlk devlet tarafnda yeni bir hn kltr retecekti. htilal

sonrasnda hesap sorulamaz bir makama eren askerler zellikle bir an nce bu isyan bir

sonuca erdirmek istiyorlard. Aksi takdirde bu dalga ehliyetlerini sorgulamaya aacakt. Bu

endie, isyan bastrma yntemleri asndan kontrolszleen ve aslnda ne yaptnn pek de

farknda olmayan askerlerin yeni bir iddet dalgas ile militanlardan ziyade halkn zerine

gitmesine neden oldu. Bir trl ele geirilemeyen, geni bir corafya iinde nerden kt

belli olmayan ve daha sonra aniden yine yok olan, sran ve kaybolan militanlar, asimetrik

taraf olmann btn imknlarn ok iyi kullanyorlard. Bunun karlnda asker 87den

itibaren bir taraftan corafyay insanszlatrarak, bir taraftan halk iinde ki destekleri

kurutmaya ynelik imhac bir taktik izleyerek meseleyi halledebileceini dnd. Oysa olup

biten zorun rol tezinin ilemesiydi. Halk tank olduu devletin zoru ile bu zor karsnda

bir trl ele geemeyen fakat yan banda biten gerilla zoru arasnda kendi istei ile bir tercihyapma noktasna giderek yaklayordu. O yllar iin grnen devrimin hzlandyd. Tabii ki

bu srete gelien kitlesel gler ve ikence meseleleri tercihi abuklatrmaa gayet

uygundu. Daha nce hi tanmad ekilde gle btn hayat alt st olan byk bir ynn

yaam alan deiirken, ayn zamanda bildii retim tarz ve ilikilerinden de kopuyor,ekonomik bamszln ounlukla kaybediyor, yerletii yeni koullarda mahremiyet

kalplar krlyor, yoksullama ve yoksunlama denilen eyi yayor, aile ii roller istikrarn

kaybediyor ve sarslyordu. Bu artlarda hayata ve dnyaya ilikin tasavvur ve ynelimlerin

deimesi ilk nesil iin olmasa bile ikinci nesil iin kanlmazd. Ayn zamanda ilelerde veehirlerde akrabalarnn bu macerasna tanklk eden kesimler bu maduriyetin faili olarak

iaretleyebilecekleri bir oda gayet rahatlkla tanmlayabiliyorlard. Btn bu resmin tesinde

hl ikenceci devletin asker glerine darbe vurabilen gerillalar, zihinlerde nce biraz

mtereddit daha sonra hak sahibi olarak temsil noktasna tanacakt.

10


11/26

/Temsiliyet atfnn glenmesi ile beraber zgveni pekien rgtn iinde paralel bir sre

olarak eitli tartmalar da geliti. Benzer birok rgtlenmede olduu gibi burada da liderlik

ekimesi, gruplamalar, ideolojik sahihlik tartmalar gndeme geldi. Savaa ve rgtn

ileyiine ilikin karar alma sreleri ve hiyerarinin meruiyeti, rgtn byme eiklerine

denk gelecek ekilde dnem dnem tartld. Bu tartmalarn hepsi liderin gl karizmas

ve retorik ustal sayesinde rgte zarar vermelerinin nne geilerek etkisizletirildi. Bizzat

calann bu farklarn tasfiyesi sonrasnda kodlandrd hliyle objektif ajan, hain, tasfiyecive benzeri tanmlarla farklar zerine tartma yrten yelerin tecridi veya tasfiyesi saland.

Bu tanmlarn rgt kltr iinde ileyii nedeniyle ad bu ekilde konulmu birinin rgt

taban nezdinde dinlenebilirliinin imknsz olduunu rahatlkla syleyebiliriz. Tecrit; ou

zaman cezalandrma ile beraber ileyen bir sre olarak kiinin onurunu krarak nderlie

yeniden n artsz tbi olmasn amalayan bir mekanizma gibi grnyor. Buna karn

tasfiye; rgte kar su ileyen militann, btn rgtsel alanlardan ve rgtn hkimolabildii toplumsal alanlardan geri dnsz ekilde karlmas demekti. rgte katlm bir

yenin illegalite koullarndan geri dnnn hem yasal hem moral artlarda zorluu dadnlrse bu geri dnszln lme edeer olduu rahatlkla ngrlebilir. Tecritin ve

tasfiyenin rgt kamusuna duyurularak iletilmesi, etki gc ok yksek bir cezalandrlma

mekanizmas olarak liderlie potansiyel itirazlar iin n alc bir ilev grmesini salad.

Buna zeletiri mekanizmasnn pratik ileyii de eklenirse uzun vadede calann yerine talip

olabilecek kimsenin rgt iinde niin grnmedii anlalabilir. calann 99daki

tutuklanmas sonrasnda devlet el altndan biraz da byle bir sreci tetiklemeye alt veya biri atma bekledi. Fakat btn giriimler, kendini liderine mecbur hisseden rgtn liderin

roln yeniden teyit etmesi ile neticelendi./

Blgede yrtlen savan komuta kademesinde siyasileri etkisizletiren askerler, bu savan

trkiyenin siyasal merkezi zerinde hakimiyetlerini srdrmek iin gayet elverili bir ara

olduunu fark ettiler. Askeri kontrolszlk ilk olarak belki aresizlik grntsn kapatmak

zere gayriirad bir tepkiydi, fakat bu tepkinin ileyii 80den itibaren mutlak hakimiyete dair

hesap soracak hibir failin cesur atlmnn ortada grnmemesiyle beraber askerlerin

zihninde de yava yava yeni bir lke ynetimi konseptinin olumasn salad. 1993e gidensre bu konseptle olutu. Savan efendileri olarak askerler, bu srete tarzn ve taktik

becerinin sorgulanmasna neden olacak her trl bilgi yaylmn nlerken 2000li yllarn

bana kadar savatan doan rantn ve iktidar ilikileri dzeninin devam iin fiili durumda

trkiyenin btn politik ikliminin terre angaje srekliliini de korudular. Beri taraftan90l yllar pkknin ehirlerde kitlesel eylemleri organize edebildii, militan kadroya

katlmnn st dzeye kt yllard. Devrimci halk sava-serhildan syleminin

gerekliinin dnya kamuoyunun gznde doruland bir dnem yaand. trkiyenin

uluslar aras arenada zor durumda kaldna tank olduumuz bu dnemde ayn zamanda krtmeselesinin btn lke enerjisini sourabilecek kudrette, askeri iktidarn devam iin bir ara

olarak kullanldna tank olduk. 60-70li yllar itibaryla trkiyede kurulduu sylenen

gladio benzeri rgtlenmelerin en muktedir olduu dnem, ilgintir ki bu dnemdi (ayn

dnemde benzeri rgtlenmeler btn dnyada devletler eliyle tasfiye ediliyordu).

5.

11


12/26

avrupaya mlteci veya ii stats ile yerlemi krtlerden alnan destek ise ortadoudaki

devletler sisteminin atmalarndan yararlanan rgte nc bir uluslararas ard-alan

kazandrd. Benzer btn rgtlerde grdmz gibi asl faaliyet alan olan devletin

topraklarnda illegalitenin snrlar nedeniyle yaad daralmalar ve tkanmalar karsnda

gerektiinde ekilip nefes alabilecei bir ard-alan ihtiyac pkkde de vard. Bu ard-alan ilk

olarak 80 ihtilalinin hemen ncesinde lider kadrosunu karma becerisi gsterdii suriye idi.

Daha sonra, 1915li yllarda ubeydullah nehrinin destek bulduu ve70lerde molla barzaniliderliindeki hareketin gl olduu, rak snrlar iinde kalan blge ard-alan olarak

kullanld. Bu ikinci ard-alanda nce iran-rak sava, daha sonra amerikann saddama

mdahalesi ile doan kontrol boluu rgte gl bir cephe gerisi lojistik destek merkezi

salamt. nc ard-alan ise avrupada ortaya kacakt. Bu ard-alan, aslnda ihtilalin

hemen sonrasnda siyasi mlteci ylmas nedeniyle daha nce de vard fakat rgtsel bir

merkez olarak belirmesi iin 90l yllarn ba beklenecekti. avrupada mlteciler eliyleoluan rgtlenmeler arasnda 80 ncesi farklar uzun sre korundu hem sol gruplar hem krt

gruplar arasnda. Buradaki krt nfusun pkknin hegemonyasna tutulmas iin savanykselecei 90lar beklemek gerekti. Zamanla uzaktaki lkede pratik liderlii stlenen rgt

olarak pkk, avrupadaki krtler arasnda moral destee en fazla kavuan rgt oldu. Bu moral

destek eliinde rgtsel ileyi iddet dozaj pek drlmeden avrupaya da tand. rgt

kltrnde ikin olan iddet eilimi, zamanla buradaki dier krt ve sol rgtlerin faaliyet

alann daraltan bir ilev grd ve bir sre sonra da avrupal devletlerin aleyhine ileyen ve

avrupada geerli hak eylemleri iin meruiyet snrlar dna kan bir eilim gsterdi.avrupada sk sk polisiye takibe maruz kalmasna ramen diplomatik bir ilev gren kitlesel

eylem paralelinde propaganda sreleri, rgte kalc yeni bir merkez, farkl bir ard-alan daha

kazandrd. Uzun vadede avrupa etkisi (kltrel etki ve siyasi bamllk) olarakdnlebilecek baka bir eilimin rgt iinde u gstermesi bylece mmkn oldu.

Diaspora krtlerinin hareket iin vazgeilmezliine ramen muhtemelen avrupadaki

krtlerin batl topluma eklemlenme zorluu da dnlrse bu etki hlihazrda calannbatl yaam tarzna kartl nedeniyle zayf bir konum tutmaktadr. (Btn ard-alanlarn,

ulusal veya uluslararas sistemde meruiyet sorunu yaayan hareketlere ynelik lojistik,

istihbari ve stratejik bamllk reten doas da pkknin geliiminde-farkllama evrelerinde

gz ard edilmemesi gereken baka bir meseledir.)

93ten sonra devrimci halk sava denen kurgunun amalanan rgtsel etkinlii kuramayaca

anlalsa da bu toplumsal muhalefetten yararlanabilmenin baka bir yolu belirdi. Krsalsavan snrlarnn fark edildii noktada ehirde kitlesel hak talebi eylemleri zerinden devleti

sktrmann diplomatik kazanlar asndan daha makul olacann farkna varan pkk,

eylemlerin gcn kavrayacakt. 95ten itibaren hareketin enerjisi byk oranda ehirlerde

kendi siyasi rollerini icra etmeye balayan genler, kadnlar ve ocuklardan oluacakt. Sokakeylemleri kiilerin hn ve yaslarn yaamalarn ve siyasi rollerini kefetmelerini

salayacakt. Bugn itibariyle de gerillann siyasi merkezdeki rolne talip olabilecek tek aday,

bu kitledir - nderliin garantrlnde yryecek aamal bir eylem plan eliinde, militan

kadronun geleceine ilikin teminat olabilecek tek gvenilir odak olmas nedeniyle. Bu

kitlesel eylemlerin gc rgtsel yap zerinde kendiliinden bir rasyonelleme basksnnkurulmasn da salad. nderlik kurumunu tek bana temsil eden calan, bu basky youn

12


13/26

ekilde hissetti ve 90l yllarn ortas ile beraber ideolojik ve stratejik dnmn de

liderliini yapt.

Kadnlarn hareket iinde gerek ehirde gerek krsal militan kadrolarda eylemsel enerjisi daha

nce krt toplumunda hi rastlamadmz yeni bir kodun ilemesini salayacakt. 95

itibariyle daha da grnrleen srete kadnlar calann tanra rol zerinden yapt mitiktanmlama ile sahneye dahil edildiler. Olunu kaybeden annelerin yer ald ehir eylemleri ve

gerilla olarak ne karlan gen kadnlar iki farkl rol oynadlar. Kadnlar, anne olarak

geleneksel kodla daha uyumlu bir rolle meselenin kamu tarafndan anlalabilmesini

salayacak insanilie vurgu yapan bir ilev grd. Bu rol, ocuklarn kaybeden kadnlarn

ounlukla kendiliinden talip olduu bir rold. Bununla beraber zilan adl kadn gerillann

intihar eylemi ile somutlaan, rgt-ii gndemlerde adanmann katksz hli olarak

tanmlanan dier bir rol modeli gelitirildi. calann retorik balaycl ile tanra olarak

kodlanan bu rol, kadnn mutlak zgrlne kavutuu, kendini ataerkil dzen karsnda

hibir dayanaa ihtiya duymadan yeniden kurabildii, ilhamn nderlikten alan ve adanmaniyeti ile sadece nderlie bal olarak tantld. Bu rol ile tm tarihsel geliim modellerinefark atldna dair rgt iinde bir alg gelitirildi ve zgrletiren nderlik olarak calann

rolnn bir kez daha teyit edilmesi saland. Aslnda bu irrasyonel-anakronik kurgunun altna

bakldnda, kadn-erkek mahremiyetine dair geleneksel tutumun ultra-modern olduu

iddiasndaki rgtsel sylemde bile ilemeye devam ettii grlebilir. Burada muhtemelen

savan fiziksel gce dayal hiyerariyi mecburi klmas karsnda rgt iinde kadn

militanlarn korunmasna ynelik bir taktik altrlmaktadr. Fakat tanra kodunun

ehirlerde eitimli gen kuak iinde bulduu karlk, bundan farkl olarak geleneksel

kodlarn ve alglarn tahribine yneldi. Bu da bildiimiz btn modernleme hikyelerinde

kadn algs zerinden yryen atmalara eklemlenecek yeni bir hat oluturacaktr.

1990-2000 dnemi, pkk asndan savan teknik snrlarnn fark edildii, devrimci halk

sava retoriinin ve pratiinin ilerliinin test edildii, karlkl olarak zor rollerinin

snand, rgtn krt siyasetinin tartmasz ana aktr hline geldii, parlamenter siyaset

ve ittifaklarn denendii, basn yolu ve sivil toplumcu giriimlerle sosyal tabann rgtlendii

ve siyasal kitleye dntrld yllard. Bu adan rgtsel kltrn oluumunun ana izlei

biraz da burada aranmaldr. Kurulu dnemi itibariyle pre-kapitalist bir toplumda modern bir

rgt kltrnn oluturulmasn salayan izleri grebilsek de rgt sylemi ve mesajnn

kitlelerce almlanp tercme edilmesi ve yeniden oluturulmas, hatta bu kltrn beeri-olmayan /akn armlar ve kodlarnn kendi bana ilemeye balamas;

atmalmyas korkunefretatma dngsnn etkisi altnda zellikle 90-95

aralnda gerekleti.

1990-2000 aras srecin yeni bir zellii, savaan gerillalarn youn atma ortamnda ok

sayda ve ksa srede lmleri ve onlarn yerini dolduracak yeni gerillaya katlm dalgalar

eliinde, rgtsel yapnn bir sava makinesine dnmesi oldu. rgtsel yapya katlan,

hntan beslenen ve onurunu savala kazanmak isteyen acemi militanlarn okluu (bu

militanlarn politize edilmesi sanld kadar kolay deildi), askeri baarszlk karsnda

btn devlet kadrolarna yava yava yerleen hn kltrnn rgte de sramasna nedenoldu. Yeni militanlarn ortalama eitim dzeylerinin dkl, rgtn lksn kolay

13


14/26

kabul etseler de ideolojik kodlarna ve rgtsel hiyerariye yabancl, ihtilal sonrasnda

yaadklar iddet ve bu iddet ortamnda byyen krsal kkenlilerin rgt iinde basknl

gibi nedenler hn kltrnn rgt iinde yaylmasn kolaylatrd. Bu ortamda lmler

doallatka, asker ve gerilla arasnda atmalar hibir snrlaycnn olmad serbest bir

oyun dzeni gibi ilemeye balad. Oyun iindeki taktik beceri ve stnlkler ayn zamanda

rgt iinde ykseli imknna dnt. (Bir militann buradaki ykseli erisini

sonlandracak sadece iki mekanizma vard; lm ya da nderliin zeletiri talebi.)

Neredeyse rgtten bamsz olarak ileyen kendi-iin sreklilik arzusuna dnen sava

makinas hikyesini durduran ey, kitlesellemenin basksyla gelen ve rgtn lideri

ynetiminde srdrlen rasyonelleme (burada rasyonellemeden kast; atmann uzun

vadede srdrlebilir dzeye ekilmesi, sava-siyaset arasnda dengenin oluturulmas,

rgtn kurall ileyen bir kurumsallk grntsne kavuturulmas ve siyasal bir aygt olarak

toplumsal alanlara nfuz edecek bir birikime hazrlanmas, gndelik hayatta ileyebilecek n-

idari teknikerliin oluturulmas ynnde ynetim dzeyinde hissedilen ihtiyacn gerektirdiideneme ve karar srecinin alabilmesidir) izgisiydi. Fakat zellikle 93ten sonra burasyonellik ile kendi-iin sava arzusu arasnda sk sk kartlklar olutu. ki izgi kiilerden

ve rollerden bamsz olarak birbirini srekli geriletmeye alt. Kamuoyunda zaman zaman

i-tartma/btnlk yokluu gibi grnen mesele buradan kaynaklanyor. ki izgi/refleks,

rgtn tedirgin olduunda kendini savunmas ve sonrasnda sava srdrlebilir bir alt eie

ekme basks eklinde ileyerek rgtsel gcn uzun vadede korunmasn salad. mha ve

tasfiye diye tanmlad d koullar karsnda rgt uyum becerisini bu iki izgi/refleksin

nbetlee deiimi sayesinde korudu.

Fakat yine de savan sonucu olarak asker ve gerilla tarafnda edinilen statlerin kayb gibi birtehlike belirdiinde, daha nce rneini grdmz gibi, sava arzusunun oluturduu fiili

durumlarn aamal rasyonelleme izgisini ok fazla gerilettiini hatta ok gl olduu

dnlen liderleri bile kendi niyetleri hilafna kararlar almaya ve savaa katlmaya

zorladn biliyoruz. Ayrca geni krsal corafyada saha ekiplerine hakimiyetin zorluu

dnldnde merkezi rasyonelleme abalarna, pragmatik taktik farkllamalara uyumda

bir gecikme yaanmas da gayet olas ve bu uyum gecikmeleri, rgtsel merkezin hamlelerini

sekteye uratabiliyor. Sava makinesinin kendisi iin rasyonelleme izgisine kar

gelitirdii diren potansiyeli yannda, iradi olmayan uyum gecikmeleri de rasyonellemeyi

salayan ak/gizli/aracl siyasi mzakere srelerinde gven yitimine yol aabilmekte vesava arzusunun hakim ileyen olmasn salayabilmektedir.

6.

Hikyenin bundan sonras aslnda herkesin kafasnda rahata kurulabilecei kadar yakn

dneme ait bir mesele. Hikyeyi buraya kadar getirirken kastm, rgtsel kltrn olutuu

artlar yeniden tanmlamakt. Bata da sylediim gibi bu hikyeyi kurarken gemite

okuduum ve bugn birouna ulama imknm olmayan yaynlarn aktard yzlerce olay

ve hakllk anlatsndan yararlanmaya altm. Muhtemelen benim zihnimde izini brakm

olay ve metinler, artlandm okumalara uygun bir bileimle buradaki anlam buldular. Baka

bir ekilde de hikyeyi kurmak mmkn ve muhtemelen ayn olaylar bilen baka birileri

14


15/26

hikyenin omurgasn farkl ekilde kuracaklardr fakat mesele kurulan hikyenin

geleceimize katksnn ne olacadr. Ben bu hikyeyi kurarken nmzdeki sreci

zorlayacak yapsal dinamiklerin, kltrel tortularn ne olduunu anlamay salayacak bir

zemin oluturmaya niyet ettim.

Buraya kadar bir rgt olarak pkknin oluumu ve buradaki geliim yolu ve koullarnadeindim. Fakat elbette ki d koullarn etkisi gayet fazla. trkiyede hakim sylemin gnah

uzaktaki dmana ykleyerek iin iinden kma ynndeki gayreti olmasayd baka bir yolu

tercih edebilirdim. Bizim olan bir meseleye ilikin byle bir tavrn yaygnlamasnn nedeni,

sanrm kendimize ait bir sorunu zecek kudrette olmadmza ynelik rtk kabullerimiz.

Oysa tam da d politika vizyonunda klasik statkocu tutumunu terk eden ve enverden sonra

ilk kez zgvenini kazanan trkiye, bugn itibariyle uzun vadeye yaylsa bile kendi eliyle

meselesini zmeye ynelebilecek bir eie de gelmi durumda. Eer bu ynde gelimeler

olursa biz de meseleyi son yzyla hapsolmu bir tarihsel bakla dnmekten vazgeebilme

koullarna erebiliriz. Bunun yerine; bir tarafta kafkasya ile basra krfezi arasnda, bir taraftaakdenizin dou ve gney ky yerleimleri ile irann derinliinden afganistana kadar uzayangeni bir corafi sreklilik iinde, uzun sreli tarihsel yaplar ve krlmalarn kuatcln da

grerek krtlerin hlini dnmeye balayabiliriz. Nihayetinde bildiimiz yaklak bebin

yllk tarihsel sre iinde bugn krtlerin yaad corafyada yaam olan krtler ve onlarla

beraber/onlardan nce meskn bakalarnn bu geni kesintisiz corafyann tamamnn ortak

varisi olduunu dnebiliriz.

imdi de krt toplumunun genel kamusuna baaryla aktarlm sylemin sahibi, bugn iin

krt milliyetiliinin tek ve yerine bakas konamaz temsilcisi olmay baarm ve ayn

zamanda savan taraf olan rgtn i dinamik ve ileyileri hakknda atladm notlaradnmek istiyorum.

rgt ii kltrn anlalmas iin ncelikle illegalite koullarnn etkisi hesaba katlmaldr.Yasal adan meru olmayan siyasi birlik ve eylem srecindeki btn rgtlenmeler doal

olarak bir gizlilik erevesi iinde yrtlr. Devletin nfuz etmesini engellemek iin bilgi ve

haber alarnn gvenli olmayan kiilerden korunmas ihtiyac ayn zamanda militanlarn

kendi balant dizisine de asla hkim olamamasna neden olur. Yeni bir ye ancak adanma ve

adanmann ispat yolu ile oluturulan gven sayesinde bu aa dhil olabilir. Hibir yenin

btn balantlarn bilgisine sahip olamad bu iliki ann kontrolnde sklkla pheler

belirebilir. phelilerin snanmas, gizli rgtlenmelerin kendini korumaya dair en temelrefleksidir. pheli balantnn sadakati denenir veya yarglanrken aslolan sulamann

ispatlanmas deil kiinin kendini temize karabilmesidir. Genelde bu tr durumlarda pheli

kii gizlilik nedeniyle zaten kendini temize karacak aralardan yoksundur. Bu noktada

sorgusuz itaat, rgte sadakatin teyidi iin tek yol olur. Kendini koruma arac olarak

ngrlen bu ileyi aslnda onu ayn zamanda saldrya ak klar. Kar istihbarat ve

ynlendirmeleri zemez hle gelinir. Benzeri baka bir gizli rgtlenmeler ya da ou zaman

devletlerin istihbarat rgtlenmeleri bu zaaf kullanarak iliki kurulabilen bir balant noktaszerinden rgtsel karar srelerine szmaya alr ya da aa att bilgi paracklar ile rgt

mekanizmasn kendi lehine ynlendirmeye alr. Bizim amacmz asndan burada nemliolan ak-meru siyaset srecinin dna dm bir rgtn bu mdahaleler karsnda

15


16/26

ideolojik dorultusunu ve eylemsel nceliklerini ne denli kendi iradesiyle belirleme ans

bulunduudur. Geni tabanl rgtlerde kitlenin rgte uyum basks istihbari angajmanlarn

etkisini minimize edebilir fakat nihayetinde sava makinesi olarak ileyen bir gvde varsa,

uzun sreli sava ortamlarnda ideolojik ereve mphem bir karakter kazanm ve lojistik

bamllklar olumusa kitlenin rasyonelleme basks da alt edilebilir ya da maniple edilme

tehlikesi tar. Bu nedenle bugn karmzdaki militan kadronun her zaman gereke kld

nedenlerle eylem srecine gemediini dnebiliriz fakat bu dnce olsa olsa rgtnsreklilik iin ihtiyalarnn somut analizine dayanmaldr.

pkknin oluum sreci itibariyle bu gizlilik kltrnn gl basks altnda olduunu

biliyoruz. Bu nedenle muhalif kurulu anlatlarnn ounda karmza gelen mit tarafndan

desteklenme hikyesi veya calann ben miti kullandm sav da snanabilir deildir. Bizim

amzdan nemli olan bugn itibariyle ehirdeki balantlarla kurulup nce krsal militanla

dnen, 95 sonrasnda ise ehre hkim olmaya alan bir a kurmaya niyetli pkknin i

kltrnde gizlilik meselesinin ne tr davran kalplar oluturduudur. Szma/dmannierme korkusu srekli olarak teyakkuz hlinde kalmay getirirken buna karlk glkanaatlerin olutuu anda szma tehlikesine infazla karlk verilmesi btn benzeri rgtlerde

olduu gibi batan beri temel kuraldr. Bu ileyi fln, ira, fk vb. btn rgtlerde geerliydi

ve illegalitenin genel bir kural olarak ilemiti. Fakat bu kural iledii her yerde oka haksz

sulamann merulatrlmasna da zamanla gereke oldu. rgt ii hakimiyet araylarnda ya

da grup ekimelerinde rakibini alt etmenin en kestirme yolu ajan veya hain ilan etme

eklinde iledi. rgt ii ekimelerden galip kmak isteyen taraf rakibini, itibarszlatrma

veya eytanlatrma amacyla sklkla bu ekilde icra edilmi rnekler zerinden gelien

korkuyu kulland. Bu ileyiin aktivize edildii durumlarda infaz gerekletirilmese bile

itibarszlaan grup/kiinin sempatizan kitle zerinde etkin olabilmesinin btn yollar da

kapatlm oluyordu. pkknin i srelerinde bunun nasl ilediini tam olarak bilemiyoruz

nk bu bilgilere eriebilme imknlarmz yok. Fakat rgtten ayrlan mltecilerin

hikyelerinden rendiimiz kadaryla rgt iinde muhaliflerin dmanlatrld ve ska

infaz edildiine ynelik izler var. Bu nedenle unu rahatlkla syleyebiliriz; itibarszlama ve

hain olarak infaz korkusu ou militann rgt kamusuna demokratik-iradi katlmntkamtr. Belki hakikat komisyonlar bu bilgilerin de aa kmasn salar.

7.

rgt ii kltrn nemli baka bir esi de zeletiri mekanizmas. Bu mekanizmay birhakimiyet teknii olarak en iyi kullanan rgt bildiim kadaryla pkkdir. Militanlarn

ideolojik/siyasi olduu belirtilen eitim srecinden itibaren srekli bir terbiyeye tbi

tutulmas, zeletiri zerinden kiinin kendi ahsiyetine ynelik hrnlnn kkrtlmas ile

mmkn olmutur. Bu icat edilen bir mekanizma deildi, 70ler itibariyle bir arnma

mekanizmas olarak sol rgtlerden miras alnmt. Btn kiilik zerinde hak sahibi

olduuna kani olan modern ideolojinin pre-modern bir kltrel iklimde hibir zgrle yer

brakmayan ileyiinin mkemmel bir rnei oluturuldu. Militann katld rgte ballnsunmasn salayan bu mekanizma, rgt anlayarak bilinli-iradi bir tercihle orada

bulunduunu dnmesini salayan, kendi kimliinin kurucu kaifi olmasna sevk eden birzellik gsteriyordu. Fakat bu pozitif grnen sonula beraber yoksunlatrc etkisiyle de

16


17/26

militann toplumsal balarndan kopmasn ve kendi toplumunun kleletirici olduu

dnlen zelliklerine hrn bir saldryla dman kesilmesini salyordu. Militann bu

mekanizma araclyla rgt kamusuna kendi benliini dntrecei ynnde sz vermesi,

kltrel bagajn boalttn ikrara ynlendirilmesi, ayn zamanda geleceini rgtsel yapya

feda etmesiydi. deolojik kiiliin kuruluu ve yoldalarn birbirini karlkl eletirel

srelerden geirmesi ilk bata gl bir z-dnm faaliyeti gibi grnyor. Fakat bu

mekanizma hiyerarinin ok gl olduu, nderliin mitik-tanrsal bir rol ile tanmland birrgt kltrnde farkl bir etki yapmak zere de iledi. zeletiri, pkk kltrnde uzun sre

boyunca nderliin retorik stnl karsnda mntesibin kendini tahkir ederek

deersizletirmesini salad ve kuruculuk roln tek kiiye mahsus kld. En kk hususiyet

arznn, kiilik temsilinin kendini gsterme ihtiras zerinden tanmland rgt kltrnde

kurumsal srelerde hak ve unvan talebi olmayacak sanld ama herkesin kiiliinin

hrpaland bir ortam ters bir etki yaparak durumun farkllama ihtimali karsnda edinilenstatlerin kayb korkusunu besledi. Bu da zellikle yelerin stratejik bir deiim gerektiren

artlardan rkmesini salad. zeletiri mekanizmasnn baka bir ciddi etkisi de rgt iindetehlikeli addedilen her farklln silinmesiydi. zellikle moral etkisi ok gl olan ihanet

sulamasnn ciddi bir risk olarak belirdii her sorgulama/ zeletiri talebi muhatabn yeniden

sadakatini ispatlama eilimini glendiriyordu. Bu mekanizmann genel ileyiinin

oluturduu eilim inisiyatif kullanma iradesinin rgt iinde ciddi ekilde trpanlanmas

oldu. Lidere bamll glendiren bu durum zeletiri alacak nihai organ olarak liderin

yokluunda sava makinesinin hzlanmasna neden olabilir.

Btn gizli rgtlenmelerde kapal devre bilgi ak diyebileceimiz bir iletiim a hkimdir.

Bir militann gizlilik ortamnda ulaabilecei haber ve bilgiler ancak kendi iliki dizisine

nfuz eden veya aktarlan girdilerdir. Bu haber ve bilgilerin kk grup iinde yorum ve

kodlanmas doal olarak bir dnm srecine tbidir. Birbirini belirleyen yorum ve kodlama

dizileri zamanla olutuunda, farknda olmadan ayrmalara zemin hazrlanr. Bununla

beraber gizlilik ortamnn a deikenlikleri farkl alarn birbirine kesintili de olsa

demesine, zlmesine, yeniden iliki dizisi kurmasna neden olurken rgt iinde bir

ortalamann hkim olmasna da neden olabilir. Ama yine de uzun sreli gizlilikler, rgtnirade ve isteine uymasa da rgt iinde birbirinden ksmen kopuk veya birbirine nfuz

edemeyen alt-kamularn olumasna neden olabilir. Bu kopuun ifade edilemeyen bir irade ile

yrtld durumlarda vardr ki, bu halde bizzat gizlilik kurallar alt-kamu oluturmay ve

farkllamay besler.

llegalite artlarnda gizlilikte ustalaan militanlar bir sre sonra bu becerilerini rgt iinde

oluan farkl hizipleri korumak iin de kullanrlar. Aslnda byyen ve geni bir toplumsal

tabana dayanan gizli/ak btn rgtlenmelerde toplum-ii farkllklarn tanmas,

uzmanlamalar ve ideolojik farkllamalar yoluyla oluan gruplamalar grlr. Bugruplamalar ayn zamanda himaye ve korunma ilevi grecek ekilde takm ilikilerine de

yol aar. Bugn pkknin militan kadrosu iinde benzer gruplama rneklerini grebiliyoruz.

rgt liderinin mdahale etme ve denge kurabilme gcne bal olarak bu gruplamalar

btnl bozmayabilir fakat organik bir yap olarak rgtn ayn anda farkl ve zt

reflekslerle almasna da neden olabilir. Mesela bugnlerde trkiyede konuulan bir konu

17


18/26

olarak, militan kadro iinde suriye kkenlilerin etkisi dnlebilir. trkiye ve suriye

koullarnn farkll ve her iki lke de krtlerin gelecek ufuklar ve mitleri

dnldnde, suriye kkenli militanlarn ortada kalmamak iin etkilerini arttrmaya

ynelebilecei ve sava arzusu- bar abas arasnda bir gerilimi beslemesi gayet normaldir.

Sadece bu olgu bile meseleyi zmek isteyen bir aktrn ufkunun trkiye ile snrl olmamas

gerektiini gstermeye yeterlidir. Ama sanld gibi bu gruplamalar zerinden bir i atma

karabilmek de ok kolay deildir. nk rgt ii ekimenin taraf olmasna ramen hergrubun dierleri ile kesitii alanlar ve birbirine bamllklar vardr ve zaten bu nedenle hl

birleik bir yap olarak kendini koruyabilmektedir. Yine silahl veya gizli bir rgtn temel

harc olan sadakat duygusu d mdahaleler karsnda btn eilimleri bastrarak

ileyebilecek bir etkinlik kurabilir.

rgt ii gruplamalar, ayn zamanda ierde hakimiyet alanlarnn ayrmasna neden olur

ounlukla. Bu ayrmalar ciddi bir stratejik hat deiiminde alt gruplarn birbiri karsnda

temsil ettikleri eilimlerin etkisiyle farkl reflekslerin ilemesini salayabilecei gibi zellikleard-alan diye tanmladmz blgelerde ulusal veya uluslar aras kriz sreleri belirdiindefarkl partnerlerle ok seenekli taktik oyunlara yol aabilir. rgt ii alt gruplarn gl

balantlar aramas karlnda gelien angajmanlar her zaman ideolojik-stratejik ncelikleri

de belirleme etkisine sahiptir. Buna bal olarak dier alt gruplarla rekabet iinde deiimler

de mmkndr. Tabii ki kriz sreci ard-alandaki genel hakimiyet oyununun sonucunun

kestirilmesini nasl imknszlatryorsa rgtsel angajmanlarn sonucunu da belirsizletirir.

Son dnemde arap lkelerinde balayan isyan dalgas buralardaki iktidarlar dntrmeye

veya krize tamaya devam ederken suriye ve rak ard-alan olarak kullanan pkk ve rgt ii

alt gruplar, muhtemelen kriz artlarn lehine evirme ynnde hamleler yapacaktr fakat bu

hamlelerin sonucu u anda ngrlebilir gibi deil.

8.

rgtsel yaamn bir militann hayatna katt temel deerler ve bu deer duygusunun

sreklilii arzusu, rgtn bir yap olarak korunma refleksi ile bir kii olarak militann

ynelimini birletiren noktadr. Deerini ve anlamn rgtn kendisine salad rol ile

tanmlayan bir militan, arzusunu rgtsel sreklilik iinde karlayabileceinin bilincindedir.

rgt, temsilcisi olduu halkn militana simgesel-sosyal deer atfetmesini salayan zeminin

koruyucusudur. rgtn tannd fakat temel belirleyici olamad, rakip siyasi

akm/kurulular ile yar ve tartma iinde olmasn gerektirecek bir ortam, militann sadecestatsn deil bugne dein allagelen rgt ii kamuda yceltilen simgesel deerini de

tartlabilir klacaktr. Adanma ve fedakarlk zerinden kodlanm bir yaam tercih etmi

olan militanlar, normalleen ve silahtan arndrlan bir kamuda da simgesel rantn srekliliini

talep edecektir. Fakat siyaset ayn zamanda deer ve simgelerin de tartmaya ald bir alan

olarak ileyecektir. Bu nedenle; savan taraf olarak hayatlarn srdrdkleri dnemde

militanlarn hi karlamad deer yitimi tehlikesi, gl bir sezgi ile tedirginlii arttracak

ve bar srecinde ilerlemeyi tkamak zere srekli olarak sava refleksini kkrtacaktr.Hatta, btn benzer bar sreci rneklerinde grld gibi nihai anlamadan sonra da bu

sebepten toplumun hatralara saygsn talep etmek zere sava hamleleri genelde azalarakdevam eder bu gayriiradi davrann tamamen terki ancak devletin iddet ieren cevabn

18


19/26

erteleyip alan toplum tarafndan verilecek tepkinin belirleyiciliine brakmasyla

mmkndr.

pkkde bir militan olarak rgtsel yaama katlanlarn hikyesi dinlendiinde, grlecektir ki

byk ounluk kendilerini ait bulduklar yaam alannda acsn hissettikleri bir yaknlarnn

veya bizzat kendilerinin hrpalanml, ezilmilii karsnda hn ve karlk verme arzusuile maceralarn balatrlar. Onurunun incinmilii karsnda g atfedebilecei bir gerilla

miti kendiliinden yolun belirleyicisi olmutur. Kanaatlerime dayanarak rgte katlm

dalgalarn ana dneme ayrmaya alacam. lk dalga 80 ncesi siyasal tartmalarn ve

yukarda 75-80 dnemi iin anlatlan koullarn etkisiyle ulusal kimlik kefinin iledii

dnemdi. Bu dnemde adaylar ounlukla tercihlerini yaptktan sonra militan yaam tarzna

gei yaptlar. kinci dalga; 80-87 sreciydi. htilal sonras dnemde yaygn ikence ve

hakaretlerle aresizletirilen ve topluma katlm imknszlatrlan hapishane kllarn

katlm ile gelien dalgayd. Bu dalgann bugnden bakldnda clz olduunu

syleyebiliriz. Bunun nedeni ihtilalin etkisiyle acziyet duygusu hakimiyetinde belirlenentemel bir refleksin toplumu sarmasyd. Oysa 14 austos 84 saldrs, bu refleksi kracak ve87ye doru bunun yerine yeni bir belirleyici ina edecekti. Krsal toplumun hafzasnda

ekya simgesi zerinden birikmi btn hikyeler yeni dnemde gerilla mitinin kudretini

tanmlamak zere tahkim edilecekti. nc dalga bu kudret alayan mitin ars ile nceki

dalgalardan farkl olarak kitlesel oldu. 87de balayan ve rgtn strateji ve ihtiyalarna gre

ileyen bu dalga bugne kadar hakim oldu. Askerin hnbasknikence/tahrip/infaz

eklinde gelien eylem izgisiyle, halkn hngerillaya katlmatma/baskn eklindeki

eylem izgisi(halkn tek eylem izgisinin bu ynelim olmadn yineleyelim. Burada bu

izginin anlmasnn nedeni, rgt srekliliine olan katks dolaysyladr) uzun sre birbirinibesledi.

Bugn itibariyle rgtn aktif militan kadrosunun byk ounluunun 87 sonras ncdalga ile rgte katlan grup olduunu biliyoruz. (Sabk genelkurmay bakan babuun bir

harbiye al konumasnda syledii gibi bu militanlarn ortalama yaam srecinin 4-5 yl

civar olduu da dorudur ve bu savmz destekliyor.) Bu kadronun ilk iki dalga ile

katlanlardan iki temel fark var. ounlukla trkiyenin genel siyasetinin iinde hatta

eperinde bile olsa hi yer almadlar. Bu nedenle ortaklk zerine muhayyileleri maalesef ok

zayf ve bununla beraber yine ounun katlm -nceki iki dalgann siyasi tercihlerle

katlmndan farkl olarak- hatraya sayg arzusu, yas ve utan duygular tarafndan tazyikedildi. Bu dalga ile katlanlar ounlukla rgtn ideolojisi ve modern bir kurgu olarak krtkimlii ile katlmdan sonra karlatlar. Bugn iin bir bar ve sonlanma ihtimali

dnldnde, rgtn kendini lavetmek veya dnmek istememesi ynnde yukarda

anlatld gibi rasyonalize edilebilecek gerekeler var, fakat daha nemlisi utanla ba etme,

hatray sahiplenme ve yas tutma olarak dnlebilecek duygusal srekliliin militanlar

neye zorlayacadr.

Krsal militanln motivasyonunu salayan ey ideoloji ve kimlik iddiasndan te utanca

neden olan dmandan nefret ve yas erteleyip hatrann onurunu koruma duygusudur.

Yukarda illegalite ortam zerine sylediklerimiz, sadakatin yinelenmesine balyd fakatsadakatin retimi hi de mekanik bir sre deildir. Srekli, faal bir ileyen, neredeyse

19


20/26

bamsz bir aktr olarak btn militanlarn duygusal angajmann reten her gndelik

pratiin iine sinen sadakat dngsdr. Sivil yaamdaki utan ve kayplar sonrasnda

rgtsel yaamda da savan gerei olarak srekli lmle karlaan militanlar, sadakatlerini

hissetmek iin hatraya sayglarn sunmak zere yeniden atmaya katlrlar. rgtsel

yaamda ideolojik ve pratik hazrlk ne kadar gl olursa olsun, ilk atma ve lm

tecrbesi her zaman iin sarscdr. Paralanan cesetlerin hatra olarak deeri rgte sadakat

ars olarak anlam bulur. Sava srecinde hibir zaman yasn tutulamamas, aslnda hatrakarsnda hesaplamann bitirilememesi ve katilin balanamamas demektir. Sava

makinesi bu zaaf kullanr ve yeni atma ncesi kaybn sahibini kkrtr.

atmakaypsadakat + hnyeniden atma izgisi bu ekilde sadakat dngsnn

militanlar zerinde hakim duygusal belirleyici olmasn salar.

Hatralar ve yas, sadece militanlarn duygusal srekliliini deil ayn zamanda geni bir halk

kesiminin de duygusal iklimini belirlemektedir. Hatta unu rahatlkla syleyebiliriz ki,

rgtn baz blge ehirlerinde kurduu hegemonyann temel kurucusu bu iki olgudur.rgtsel an toplum zerine yaylmasn ve bu an kendini geniletecek yeni balant

noktalarn bulmasn salayan, kayplarn toplum iindeki yaygnldr. Memleketin meru

kamusunda insani bir acnn dili ile konuulmas yasak olan bu kayplar, hatta aksine btn

kamuoyu aralarnda insani deerleri sfrlanp le benzetmeli haber dili ile ifadelendirilen

bu kayplar, aileleri ve yaknlar iin yas tutulamayan imdi-burada bir hayali meyyite

dnmektedir. Yasn tutulmas iin meru kamusal dilin, bir insan olarak - kaybedilene sayg

duymas gerekir. Devletin kontrolndeki kamusal sylem bu frsat vermedii iin aileler

nezdinde iki farkl ileyi beliriyor. lk ileyite temel ynelim u ekilde ilerliyor; yas

tutmann n art olarak yasn yerini alan, bir hakkn ve onurun itiraf ettirilmesi mcadelesioluyor. Bu noktada yas tutma arzusu, kamusal dlanma karsnda kendini gerekletirmek ve

yasn artlarn oluturmak zere, kaybedilenin yaknlar arasnda dayanmann ortaya

kmasna ve talebi yineleyecek bir a rgtlemeye ynelir. Her aile iin lokal olan

hellleme istei kamusal dilin icbar ediiyle toplumsal/siyasal bir mcadele sorununa

dnr. kinci alternatif ileyite ise kaybn ailesi ve yaknlar meru kamu olarak pkk

hegemonyasnda olumu alternatif kamuya snr ve geriye kalan her sesi dmann sesi

olarak kodlar.

Her kayp bir hatra olarak kendi evresinde bir a oluturur ve bu a kendi balant

halkalarn, onu rgte bititiren kancay beklemeden dorudan kendisi oluturarak genelebekeye eklemlenir. 1993 sonras rgt ideolojisinin mphemlii de bu eklemlenmeleri

kolaylatrmtr. Bugn gndemimize kck adyla giren ehir yaplanmalar meselesi rgtn

tarihini bilenler iin yabanc bir mesele deildir. Bu rgtlenme neredeyse btnyle

hatralarn bakiyesidir.

9.

Benzer rgtlerin tamamnda grlen bir geliim izgisinin sonucu olarak; rgtn, halkn

ekserisini kapsayabildiine ilikin zgveninin gelimesine bal olarak temsiliyeti ve

hakimiyeti dman devletin paralelinde iletmek zere glge bir kurumlama aamasnageme abas grlmektedir. Aslnda bu gelime toplumsal dayanaklar olan her

20


21/26

rgtlenmenin kendi srekliliini salamak zere rasyonelleme abasdr. Ayn gelimeyi

modern devlet iin daha tolere edilebilir dzeyde milli gr izgisi de gstermiti. Kald ki

krtler iinde osmanl andan devralnan eri hukuk, yerel dzeyde devlete ramen uzun

sre simgesel yaptrm gcyle ilemi ve toplumun i yaplanmas devlet d meruiyet

odaklarnn icazeti ile kendini korumutu.

Blgede daha nce pkknin cephe rgtlenmesi olarak da ifade edilen meskun blgelere

dalan a-ebeke, bugn yine merkezi bir kararla kck ad ile yeniden yaplandrld. 93

sonrasnda grdmz genlik, kadn, renci, dindarlk, alevilik vb. odaklarla yryen sivil

rgtlenmeler, eskiden beri rgtn hukuk icra komiteleri ve parti komiserleri eliinde

alyordu. Bugn iin yeni olan bir ey yok, yaygnlk dnda. 99da calann mahkemesi

sonrasnda bizzat calann yol gstericilii ile uzun sre btn rgtsel enerji, meru siyaset

alanna aktarlabilecek ekilde toplumun ierden hakimiyetine teksif edildi. Dalarda yerleik

militanlarn baka bir alana aktarm ynnde devletin almalar 1999-2010 arasnda rgt

rktc bir boyutta gereklemedii iin korunma ve sava makinesini iletme refleksi deciddi ekilde almad ve bu sayede rasyonelleme izgisi on bir yllk dnemde hakimeilim oldu. Bu on bir yllk srecin sonunda artk paralel devlet kudretine dnme arzusunu

aka ifade eden bir a kuruldu. Bugn kck adyla bildiimiz rgtlenme, calann

rehberliinde sylemini bulan ideolojik mphemlie ramen kat bir stalinist rgtlenme

(burada rgtn ilk oluum dneminin bakiyesi olan kltrn hl ilediinin garip bir resmi

karmza kyor) erevesinin kurulu almas gibi grnyor. Fakat ihbarclk eilimi ile

gazetelerde yazanlarn -rgt merkezini tek kudret zannettiklerinden- burada gremedii ey,

toplumun bu ereveye mdahale tarznn dntrcldr. rgtn perspektifi maalesef

hl souk sava dneminin ceberut kalp aydnlkl ile malul olmasna ramen

toplumsal eitliliin kendisini hegemonik emsiye altnda yeniden kurduunu dnebiliriz.

Bu gnden sonra asl sorun, bu hegemonik ileyie dhil olmak istemeyen eilimler kendini

ifade ettiinde ne olacadr. pkk-kck rgtlenmesinin zgvenin ykselmesine bal olarak

bakalarnn olduu dnlen kurululara kar iletilen iddet pratiinin nereye varaca u

anda can yakc bir soru olarak kenarda durmakta. Sava iinde yetimi ve entelektel bagaj

olduka kstl, kendisini partinin krtlk tanm dnda hibir aidiyetle balamak istemeyengen kesim (calann eskiden lmpen genlik dedii kesim) ciddi bir iddet potansiyeli

tayor ve u an itibariyle bu potansiyelin militan ahlk zerinden bir snrlamayla dahi

balanmayacan hissediyorum.

Yine de umutsuz olmaya gerek yok. nk tarihe bakan herkesin grecei gibi bir toplumun

kendini tek dil-ideoloji-siyaset ile snrlamas sz konusu olamaz. Totalitarizmin her eye

sirayet etmeye ve yeniden ekillendirmeye niyetli hatta bu misyonla cinayeti estetikletiren

teknik gc bile bunu baaramamt. pkk kendini olutururken devrald bu gelenein hl

tortularn tayor fakat zamann ruhu denilen basklayc destek olmadan bu tortununilemesi de mmkn deil. Ayrca aadan ve dorudan demokrasinin bir sylem olarak, fark

kurmak amacyla srekli tekrarlanyor olmasnn, teori-pratik ekimesini ykselterek rgtte

er-ge bir i muhasebeye yol aacan dnebiliriz.

10.

21


22/26

Yeni dnemin temel atma hatlarndan biri de, devlet-pkk arasnda mzakere veya kollama

sreci nereye varrsa varsn, dini temelli cemaatlerle yaanan gerilim olacaktr. Bamsz bir

hikye olarak dnlmeyi hak edecek cssede olan ve hizbullah adyla anlan rgtlenme

karsnda pkknin gemiten tad hnla gerilim retmeye niyetli olduunu grebiliyoruz.

Ayrca glen camias ile topluma nfuz ynnde beliren ekime baka bir gerilim hatt

olarak beliriyor. pkk uzun sredir bu gruplarn ilkini hain ikincisini ise dman simgesiyle

kodlayarak kendi hakimiyet sahasnda alan objektif ajanlar olarak lanse ediyor. Aynzamanda yz elli yldr krtlerin yaad corafyada btn etnik gruplar ve toplumsal

kesimlerle gl balantlar kurmu naki ebekenin pkk hegemonyasna kar nasl tepki

vereceini henz bilmiyoruz. Uykuya dalm, toplumsal rollerinden vazgemi izlenimi veren

bu ebekeler, modernlikle karlat noktada ar darbeler ald, tasavvur ve alglar feci

ekilde hrpaland, sava karsnda ise suskun kal ile saygnln devretti. u an iin bir

ksm hizbullah rgtlenmesine katlp bir ksm pkk hegemonyasn kabul etse de bykksm kendini ak parti aracl ile ifade ediyor. Belki gelecee tayaca mirasn ne olacan

u anda ngremiyoruz fakat yeni bir doku retmek zere bu ebekelerin bir varolu refleksigstereceklerini tahmin edebiliriz. (Hatrlatmak gerekir ki; burada, ancak mntesibin tand

belirgin olmayan balantlar ve semboller zerinden varln srekliletirmi bir cemaatin

yaygnln ifade etmek iin ebeke kavramn erif mardinden dn alm durumdaym.)

calann imral srecinde yazdklarnn ve konumalarnn satr aralarna bakldnda, dini

temelli camialar ile gerilim retmeye teksif edilen bir enerjinin nasl altn grebiliriz.

Muhtemelen imralya getirildii srete, trkiye brokrasisinin zellikle askerlerin 28 ubat

sonras hakimiyeti, gzn uzlama ve bar iin laiki glere ve laik meruiyet motiflerine

evirmesine neden olmutu. Uzun sre laik sekinlere, gericilie kar ortaklaa mcadele

etme arsn yineledi, ta ki ak partinin devletin muktedir temsilcisi olduuna kanaat

getirdii 2008e kadar. Fakat 2011 ylnda dahi muhtemelen yanl bir bilgi sonucunda

irann imdi yeniden aktifletirdii bir yap olarak dnd hizbullah tehlikesine dikkat

ekip rgtn uyarmas, dini temelli yaplara kar tedirginliin ne kadar gl irrasyonel

kodlara sahip olduunu gsteriyor. Bugn kendini devletle masaya oturmu olarak gren

rgtn, elini masada zayflatacan dnd her kurulu ve organizasyon karsndatedirgin olmas normal karlanabilir, fakat devletin kendisine kar ilettii eytanlatrma

srecini kendi rakiplerine kar iletip onlarn toplumsal varln hazmedemeyen bir kurgu bu

noktada ykc bir potansiyeli tayor. Yine de ideolojisinin mphem karakteri btn pkk

tarihinde stratejik-taktik deiimleri kolaylatrd ve biz bunun yardm ile rasyonellemeizgisinin meru siyasete uyum srecini hzlandracan umabiliriz.

Bu noktada biraz durup mphem karakter sfat ile ne anlatmaya altmz biraz izah etmek

gerekiyor. pkknin btn geliim izgisi boyunca tek ideolojik kurucusu oldu. Kurucu olarak

abdullah calan her zaman ayrcalkl ve kyaslanamaz bir konumda yer ald. Mirasn vealma kltrnn devrald hareketlerin tamamnda sz konusu olan i tartmalar pkk de

yaad fakat calann pragmatik ve esnek retorii, siyasal farkllamalar tercme etme-

yorumlama yetenei, bu tartma-atmalarn tamamndan galip kmasn salad. Bu

nedenle bunu bir retorik hakimiyet olarak tanmlyorum. calann siyasal macerasna

balad yllarda (70lerin banda) iinde yer ald siyasal-kltrel iklimde egemen olan

22


23/26

kltre tbi olduunu biliyoruz. O da dier btn eilimlerde olduu gibi nce farkllnn

merulatrcs olan bir tarihsel-kategorik anlaty, smrge ve ulusal kurtulu sava

zerinden kurdu. Zorun rol adyla tannan bu tez, dnemindeki benzerleri gibi siyasal

eylemin ncelii zerinden gidecekti. Sonralar kendini yeniden hakllatran bu anlat,

farkll olarak eylemin yerindelii zerinden kendini anlatacakt.

Eylemin kendini her zaman hakl klan ikin yapsna ramen kategorik-kavramsal dil, uluslar

aras siyaset iklimine, rgtsel gce, savan snrlarna gre durmadan dnecekti. calann

kiisel iziyle, hep nde gitmenin zgvenini yanstan bir hitap eliinde bu dil, btn macera

boyunca retorik bir serbestlik olarak kendi alann at. Retorik serbestlik, ayn zamanda

sosyal-siyasal bilimlerin, ideolojik yaptlarn kavramlarnn serbest ve keyfi yorumuna imkn

verdi. Keyf yorumu zerinden kendisinin ne yapsa bir trl anlalamadn belirtmekten

vazgeemeyen calan aslnda, uzun vadede kltrel-dnsel birikimin zerine oturabilecei

btn temelleri tahrip etti. Onun sbjektif yorumunun dier btn yorumlardan ayrcalkl

oluunu kavramayan militanlar, onun ataca admlar da takip etmede her zaman zorlandlar.Bu lider-rgt ilikisi erken zamanda kurumsallaarak hem ideolojik deiimlerin hem taktik-stratejik deiikliklerin tek kiiye baml olmasn salad. sovyet blokunun zlmesi ve

calann imral sreci iki ana deiim dnemi olarak ideolojik-dilsel farkllamay rahata

grebileceimiz dnemler oldu. Bu dnemlerde calan, rgt iinde szne kar sav ileri

srlemez bir lider olarak deiimin meruiyetini, gerekliliini btn rgtsel dokuya yeniden

okudu. mral sreci sonrasnda dile gelen cinsiyet zgrlklk, ekolojik demokrasi gibi

kavramlar, alnd balamlara da oka yabanclatrlarak rgt zerinde bir fark kurma

teknii olarak iletildi. calann gc tam da buradadr. Kendi farkn daima sonraki adm

gren olarak kurarken, rgtn dier rgtlerden farkn ise eskiyi tek admda lavederek

bakalarn eriemedii yepyeni bir ideolojiyle oluturuyor. Bu geilerin keyfilii ve liderin

angajmanlarna bamll nedeniyle rgtn ideolojik yaps genel olarak yeni farkllk

oryantasyonlarna izin verir gibi grnmektedir. Benim mphemlikten kastm ise; etkin

irrasyonel kodlara ramen gl-balayc temellerinin olmamas ve dilin ideolojik zihinde

bir kavram kurma arac olarak almasndan ziyade bir fark kapatmama teknii olarak

ilemesiyle oluan serbestlik alandr. Bunun geleceimize etkisi, tahmin edilebilecei gibi,rgt adna konuma yetkisini elinde tutabilen makamn/nderliin/bizzat calann, rgtne

karn ksmen bamsz konumunun avantaj ile serbest hareket alannn eitli

kombinasyonlara ak olmasdr.

11.

Geldiimiz noktada, rgt liderlii olarak calann neredeyse rgtn tamamndan, rgt

iindeki btn denge ve ekimelerden bamsz bir rol oynayabildiini, meseleyi yeniden

kurarken rgtn referans dizgesini dntrebildiini grebiliyoruz. Retorik stnl,

rgtn bir arada kalabilmek iin ona ihtiya duymasn salayabiliyor. Bu nedenle eitli

dnemlerde rgtn farkllaan izgisine uyum salayamayan, i ekimeler sonucu tasfiye

edilen rgt sekinleri bile ounlukla calann icazetinin kime gideceinden emin olmadanyollarn tamamen ayrmadlar. Fakat her eye ramen calan bugn rgtn tek aktr deil.

rgt iindeki dier aktrlerin konum ve reflekslerini de hesap ederek admlarnbelirleyecektir. Tamda bunun iin toplumun kendini rgte, rgtn de kendini nderlik

23


24/26

makam olarak calana dayatmasn/etki etmesini salayabilecek yollarn almas gerekiyor.

calann rgtsel ve siyasi farklar karsnda tek filtreden geen bilgilenme yolu bugn

meselenin etrefilliini ve btn aktrlerin konumunu anlamasn zorlatryor.

trkiyede meru siyaset alannda yer alan hep-bdp geleneinin profesyonel siyasetileri,

kendileri hakknda bamsz bir grnty hakim klamasalar bile, meselenin geleceindearlkl rol ve etkileri bulunan ikinci bir merkezi oluturuyor. 92den beri parti zerinde

hakimiyet mcadelesinin srp gitmesi, profesyonel siyaseti bir arln olumasn

engelledi fakat bu gelenek yine de kendi siyaset tekniklerine yatrm yapan bir toplumsal

kesimin ve parti srelerinde rol alm geni bir grubun icra alann kurdu. Bu icra alan, krt

siyasetinde calann rolne denk olamasa da kandilin rolne denk olabilecek bir

potansiyelin gelimesini salad. Bu grubun retorik stnlk tayacak bir lider karamamas,

byk handikab olarak beliriyor. Doal olarak bu icra alan, sadece ilk siyasal tecrbesini

burada edinenlerin deil ayn zamanda farkl rgtsel tecrbe ve rollerin de i grebilecei bir

alan oldu. Bugn kck ismiyle bilinen organizasyonun bdp zerindeki etkinlii, ok ynl rolgeilerinin sreklilii zerinden mmkn olmaktadr. Hatta bu geilerin skl nedeniyle bumerkezi bdp-kck izgisi olarak kurmak daha doru olacaktr. (Fakat bu noktada hatrlatmak

gerekir ki kcky kandil merkezli bir yap olarak dnmekten ziyade, kandilin uyum arzusu

olarak okuyorum. Zaten bu yaplanma olmasa bile bdp zerinde kendiliinden ileyen

hegemonik bir etki vard.)

rgtn nc arlk merkezi olarak kandili zikredebiliriz. Bugn itibariyle kandil

gcnden daha fazla bir etkiye sahipse ayet bunun nedeni olarak gerilla mitine atfedilen

deeri gsterebiliriz. Bir taraftan bu mitin simgesel deeri zerinden edinilen statlerin

bar/atekes/bekleyi koullarndaki belirsiz gelecei bir taraftan da bu insan grubununtasfiyesiz istihdam noktasnda vizyonsuzluk, sava ile bar arasnda askda kalma hlini

srekliletiriyor. Hlin bktrcl nedeniyle, uzun sredir rastlamadmz bir ekilde, kandil

kendi arln dier rgtsel merkezlerin roln kstlamak bahasna ileri sryor. Yukarda

sava srecinin ve militan ruhunun ileyiine oka deindiim iin ksa geiyorum fakat,

gerillann merkezi ss olarak kandil; yok sayma, tasfiye ve imha anlamna gelebilecek bir

hamleyi karlksz brakmayacan ve btn dengeleri oynatabileceini belirtmekten

vazgemeyecektir.

rgtn drdnc merkezi olarak diaspora krtlerinin varln dnebiliriz. zellikle

avrupada baz merkezlerdeki younluklara nazaran genel danklk meseleye gl birarlk koymalarn engelliyor. Dier taraftan diaspora, tabiat gerei nihai karar sreci

sonrasnda ortaya kabilecek farkllamalarn imha edilmeden yaamasn salayacak bir alan

ilevi grebilir. Diasporann sivil toplumculuk imkn, buradaki krtlerin avrupa siyasal

sistemi ierisinde kimliklerini inalarnn trkiyeye nazaran daha serbest bir ortamda

yrtlmesini salamt. Fakat bu aba, siyasal bir zne olma meselesi olmaktan ziyade

gl avrupal kltre entegrasyon srelerine kar kendini koruma amal muhafazakar bir

cemaatleme hikyesi olarak da okunabilir. Btn diasporalar iin szkonusu olduu gibi,yerleik olduu lkelerin ulusal stratejisine angaje olabilmesi ve istihbari oluumlarnn

etkisine ak olmas ise baka bir sorun alan olarak beliriyor.

24


25/26

Memleket artlarna yabanclamas siyasal karar srelerine diasporann etkin katlmnn

nn kesmesine ramen vazgeilemez bir ard-alan olarak buradan gelecek moral destek

nemini koruyor. Ayrca diaspora iinde ki profesyonel siyasi kadrolarn etkisizleme ihtimali

karsnda gsterecei refleks bu arlk merkezini yeniden dnmeyi gerektirebilir.

Fakat bugne kadar pek ciddiye alnmayan, aslnda trkiyenin bat sahil eritlerindekikrtleri de temsil edecek ekilde istanbul, yeni bir arlk merkezi olarak ykselebilir. Hatta

btn gelecek vizyonlar ierisinde nasl konumlandrlaca bal bana bir sorun olarak

beliren istanbul, yaamlarn belirledii krtlerin (kitlesel glerin etkisiyle trkiyede btn

krt nfusun bu dar alanda yayor) gelecek tasarmlarnn kilit noktas olacaktr. Pratik

yollarn tamamn kmaza srkleyebilecei gibi toplumsal iklimi itibariyle ortaklk

hukukunun kendiliinden ve dier rgtsel merkezlere ramen kurulmasn da salayabilir.

istanbul bugne kadar harekete enerji veren, eylem alan salayan ve yaam dngs

kurduran zelliiyle farkl bir etkiyi iletebilir.

Sonu

Buraya kadar yazdklarma geriye dnp baknca, okurun gayet ktmser bir tasvir izlenimi

edinmesi mmkn. Bu yaznn amac elbette ki umutsuzluu tahkim etmek deil. Fakat sahici

bir umudun sahibi olabilmek iin, bar niyetini ibraz ettikten sonra ikide bir tkezleyen siyasi

aktrlerin/yaplarn nasl bir sorun yuma ile kar karya olduklarn da bilmemiz gerekiyor.

Benzer tecrbelerin tamamndan rendiimiz bir ey var ki, geni bir toplumsal kesime

yaylan hareketlerin iddet potansiyelleri hzlca sourulamyor ve yine bu hareketler ksa

yoldan meru siyaset alannn ngrlebilir-rasyonel-hesap verebilir konumuna

ekilemiyorlar. Uzun yllar sren savalarn, atma alanlarnn yerleik kld davranusulleri, sorun zme teknikleri her hlkarda geride bir tortu brakyor. Eer krt meselesi

iin bir bar sz konusu olacaksa; bu ancak uzun vadede siyaset yapma biiminin meru

snrlarnn devlet tarafndan da tannm bir toplumsal szleme ile yeniden tanmlanmasngerektirir. Bu sre yrrse bizzat devletin de dnmn salayacaktr. Meseleyi bu ekilde

koyarsak silahlarn braklmasndan sonra da srecin devam edeceini grrz.

Btn taraflarn defalarca gerilecei, bunalaca, iddeti arzulayaca ve hatta bazen yeniden

iddete bavuraca bir sre var nmzde. Ne olursa olsun btn taraflar kandrldklarn,

ihanete uradklarn, nefret etmeye haklar olduunu defalarca haykracaklar. Olmadn,

olamayacan ispatlamaya alacaklar. Bu yol ksaca geilemeyecek, hzlca atlanamayacak.Ama geri dnsz bir srece girmi durumdayz. Bar dnda sava ve kesin kopu

seenekleri de nmzde bekliyor. Hibir sava mahiyet deitirmeden otuz yl devamedemez. Dn niin balad ve bugn niin devam ettii bir tarafa, eer bara ilikin kararl

bir irade gelimezse on yl ncenin gereke, meruiyet, ncelik ve tarz ile de bu savan

sregitmeyeceini tahmin edebiliriz. Bir eyler deiecek fakat bunun maliyetinin ne olaca

zor bir soru olarak kenarda duruyor.

Zorluklara odaklanan bu yaz bar umudu ile yazld. Barn taraf olacak bir siyasal

rgtlenmenin yapsal zorluklarn grnr klmaya, nmzde ki yolda sadece pkknin deil

herkesin hikyesine eklenecek dm ortaya karmaya alt. Ktmser bir analizheybemizde ne barnmas gerektiini anlatacaktr.

25


26/26

nallah, ertelenmi matemin hakkyla sona erdirilmesini salayacak kadar vaktimiz olur.

26

sinan kızılkaya: kürt meselesinin yakın tarihi üzerine

Documents