simsa kasa journal | vol. 1, issue 2
DESCRIPTION
Hpyen-yen Tsinyam Shi Laika by RANIRTRANSCRIPT
KARAI KASANG
ANHTE A AWNG PADANG
YEHOWAJune 9, 2011 ya shani akajawng sha byin hpang wa
ai hpyen majan a majaw Laiza Buga Hkalup hpung
kaw na mung, Mungmasa a matu laja lana akyu hpyi
garum nga ai lam hpe chye lu ai. Hkying hkum 24
tup laiza muklum kata nga ai lawk hte lawk lit la let
Behtela kyuhpyi gawk
hta akyu hpyi shakut
ya nga ai hpe chye lu ai.
Ndai kyuhpyi hpawng
hpe July shata 10 ya
shani kaw na hpang wa
ai re.
Ndai kyuhpyi hpawng hte seng nna, Laiza Buga
Hkalup hpung Sr. Sumlut Gun Seng kaw nna tsun
sanglang dan ai lam ni gaw: -
1. Mungmasa Hpyenmasa lam ni hta anhte
Wunpawng mungdan shanglawt lu na matu,
2. Kamsham ai hpung masha ni mung Karai
Kasang hte matut mahkai ai lam grau ni wa nna,
wenyi lam hta n-gun lu, myit simsa ai lam lu la na
matu.
3. Shawng lam de nga ai myutsaw mungtsaw
share shagan ni mung kamsham ai hpung shawa ni
kaw na kyuhpyi garum ya ai hpe na chye nna n-gun
lu la mu ga ngu yaw shada ai.
Kyuhpyi hpawng hpe matut manoi galaw
sa wa na lam hta aten masa hta hkan nna, kyuhpyi
ten galai mat wa na re. Kamsham ai hpung masha
ni mung kyuhpyi ai hte wenyi majan hta dangdi
dangdep ai made shanglawm mat wa na re ai hpe
matut sanglang dan ai.
JJJJuuuu
aaaiiii
kkkkaaaa
gggaaaa
tttuuuupup
NNNNNd
HHHHHk
ssaaaan
11..
WWWWW
22..
KKKKKKKa
wwwwwwee
mmmmma
333..
sssshhha
kkkkkaaa
llluuuu
sssaaaa
tttteeeeen
nnnnii
ddddddddaa
m
ttttuuuup
2 0 1 1 n i n g S e p t e m b e r s h a t a p r a w ( 2 ) y a k a w n a s h a p r a w a i.
Seng Nu Ja
Mahte Laika 7:7
NI TIM, TSAN NGA AI SIMSA LAM HPE GANG
KAYEP LA GA...........
Kachin hta prat ningnan kasat gala majan gaw April 1, 1898 kaw nna nga wa sai. British hpyen magam bungli gun hpang mat wa ai kaw nna kasat gala shayan mat wa ai gaw daini duhkra rai taw nga sai. Nde shawng shawng de ginru ginsa majan ni, duwa shadada kasat hkat ai matai dawk chyinghkraw galu majan ni (gsd. Daihpa-Pisa majan), Kachin wuhpung kata hta shaning aten galu bumba batba shara shagu shadada sat, kasat hkat ai “gumlau-gumsa majan” ni nga lai wa saga ai. British colony prat (2nd Mungkan majan n du shi ai shaloi) hta British hpyela galaw ai Kachin marai (852) du nga sai. British Kachin hpyenla ni British akyu ara matu sansan, Kachin duwa ni hpe kasat sat ai majan, Mesopotamia majan, Kurds majan, India Malabar majan, Malaysia zunlawng majan, Saya,San hkailu hkaisha rawt malan ninghkap shamu shamawt (1930), Wa amyusha majan (1933-4) …. ni hpe kasat shazim lai wa sai. Japan Fascist majan prat hta mung British Kachin Levy, American Kachin Ranger ngu nna Kachin mungshawa dawwa dawtsa kasat lai wa sai. Munghpawm Myen mungdan shanglawt lu wa ai hte mungdan dinghku majan bai byin shayan wa ai hta mung Myen hte alakmi, Karen hte hpanmi rai kasat chyi hkat lai wa sai. Lahpai Naw Seng (PNDF) hpung ni hte Kachin hpyendap ni shadada nut kasat hkat lai wa sai. Shanglawt rawt malan prat (50 yrs, half century) hta mung matut nna ashawng ahpang, kade nde hkum sumhpa kasat shayan hkrat mat wa sai. Kade nde, ashawng ahpang yawng hte kasat gala hkringzim ai, ngu ai gaw 1994-2010 (16 yrs) lapran hta, rai lai wa sai. Ndai ni gaw lai mat wa sai shaning (100) laman na kasat gala majan ni hpe bai myitdum alai yu ai, rai nga ai. India Singpho masha jahpan gaw 20,000 (+) jan nga nhtawm, Miwa Wunpawng jahpan gaw 120,000 grupyin nga shajang ai. Myen Mung ting na Kachin gaw 1,000,000 grupyin re ai hpe, tsun nga ma ai. Ndai hta maigan de pru hkawm mat ai Kachin jahpan ni mung lawm nga ai. Raiyang, mungkan ting na Kachin jahpan gaw sen shi-langai hte mun mali grupyin rai nga ai. 1994 hta shapraw ai Myen Mung ting na makam masham jahpan hpe yu yang Buddhist (83%), Christan (12%), Muslim(4%) hte Natjaw htunghking makam (1%) rai shajang nga ai. Education hte Occupation Project masing hku sawk sagawn shapraw ai “hpaji graph masat madun” hta Myen Mung ting na amyusha ni hte shingdaw dan ai kaw, Kachin gaw hpang jahtum madang e madun shakap tawn ai. Mungdaw asuya magam bungli rung kaba ni hkan mung Kachin masha hpe mu yak wa nga ai. British yuptung jahpan 1891, 1901, 1911, 1921, 1931, 1941 ni
Edita Nsen
Edita HpungExecutive Editors:
B.D. MaranShawnghtawk Tsing PanDumsa LawtAwng
Reporters: Designers
Shagawng Brang A Ba Awng Nang Zin A Gu AwngSeng Nu JaA HtungZen MyatA Ba Li
Slg. La Rip (RANIR Coordinator - 1)Tel: +86 189 8823 4653Kareng Awng (In-Charge D&M)A Ba Awng (Deputy In-Charge D&M)Shong Shong (Administrator D&M)Nbwi Sam (Manager)
Matut mahkai hkringdat
Documentation & Media DeskRelief Action Network for IDP andRefugee (RANIR)Email: [email protected]: +86 153 8882 1215
HPYEN-YEN LAKAWN LANAWN JINGHKRI
hte U Nu prat, Tawlan-ye Council prat, MSL, SLORC, SPDC prat ni hkan na yuptung masha jahpan ni hpe shingdaw yu yang, Kachin masha jahpan gaw lanyan htum kaw lawm nga ai. Tsalam masat shadang hku tsun yang loi jat dat, yawm dat, maren dingyang byin dat rai nga ai. Sam, Palawng, Hkang, Rahkine jahpan gaw shawng de kagat nga ai. Galawlu galawsha lam hta mung Kachin gaw Sam, Myen, Wa hte shingdaw yang hpang hkrat nga ai. Shaning (100) ning grupyin laman Kachin kata galu kaba lam graph madun tsaw lung wa ai nga tim, rau nga rau hpawng kaga amyusha ni hte shingdaw yang, graph madun nem hkrat nga ai hpe, mu lu nga ai. Galai shai lawan taw ai globalization branglang mungkan prat mung rai mat nga ai. 2050AD hta, mungkan e masha amyu nkau kahtap nna mat ma wa na re, ngu scholar ni sawn tawn ma ai. Ndai category hta angbang nga ai jahpan law nga ai. Yaq-daini gaw masha amyu ningnan, aga ningnan kahtap pru wa ai ngu, n nga sai. Moi, ginru ginsa prat hta gaw nga ai. Daini gaw, ginchyup gumhpawm mat wa ai hkrang hkrai rai mat nga ai. N dum shami, dum nga ninglen shi hkrai hkrai byin nga ai hkrang, rai nga ai. Kachin amyusha ni lawt lu lam hta mung hpyen hpan hkum sumhpa kaw na shalawt la ra nga ai zawn, tinang hpe hkang abat shayak dauyin shangun ai tinang concept, arawn alai, htunghking jasat jasa nkau, ngasa jasat, hkamla ai ningmu satlawat na hkawt gram shalawt la ra nga sai.
SIMSA KASA Journal Volume -1, Issue - 2 / 2011 September 24 ya
Laiza mare Hpyen-yen kaw na hpyen-yen jawngma marai (30) jan hpe Kahtawlik Nawku hpung kaw na Wajau Joseph Nbwi Naw kawn tsawra myit hte woi lakawn nga ai lam chye lu ai. Ndai Hpyen-yen jawng-ma ni hta kanu/kawa n lawm ai Hpyen-yen jawngma ni mung lawm nga ai. Shingbyi shara hte shat malu masha ni hpe shawng nnan daw de Wajau Joseph Nbwi Naw hku nna woi awn let lajang ya nga ai hpe mung chye lu ai. July shata praw de na gaw Wunpawng Mungdan Shanglawt Asuya kaw nna shat malu masha ni hpe garum madi shadaw ya nga ai hpe ma chyelu ga ai. Ya na zawn jawngma ni hpe lakawn ai lam byin hpang wa ai hte seng nna Wajau hte hkrum shaga yu yang: - “June shata (10) ya jan hkan e Namsan Yang mare kaw na Lazum Pri Lum ngu ai asak (13) ning daram re ai num kasha langai, kanu kawa ni mung n lawm ai shi hkrai hkum kaw
TSAWRA MYIT HTE
kap ai labu palawng hte sha du pru wa ai. Dai ma hpe matsan dum ai hte atsawm sha hkap la nhtawm nga shara lajang ya, labu palawng mari ya, jawng shalung ya rai nna lakawn la hpang wa sai. Dai hpang kanu kawa ni nan sa ap ai. Nkau mi gaw ma shada da tsun dan hkat nna, ma ni shanhte hkrai shanhte sa wa ai. Dai hpang gaungwi ngwi masha law wa nna marai (50) jan daram du wa sai. Ya chyawm, ma nkau mi gaw kanu kawa ni
hte Hpumlum Yang Dabang, Je Yang Dabang de htawt mat ai majaw jawngma marai (34) sha nga sai re. Shat malu masha hte seng nna Wunpawng Mungdan Shanglawt Asuya jaw sha taw ai majaw, yakhkak ai lam n nga ai. Raitim, nshung ta du wa yang na matu panep nba n law ai, yakhkak ai lam ni gaw nga ai.” nga nna ya na zawn tsun sang lang dan ai.
W O I L A K A W N L A N A W N
RELIEF ACTION NETWORK FOR IDP AND REFUGEE
Shagawng Brang
HPYEN-YEN SHIGA
Yinjang Nawku Hpung Ni
Seng + Zin
Yinjang Nawku hpung ni hpyen-yen ni hpe buhpun palawng, sha sau hte garum ningtum gumhpraw
garum jaw ai lam chye lu ai. Laiwa sai 27. 8. 2011 ya shani hta mung yang-yi, kahkum, shakau
hpraw, nga jahkraw hte buhpun palawng ni garum jaw sai lam hpe chye lu ai. Ndai zawn garum ai
lam hpe Hpyen-yen Lakawn Lanawn Komiti (IRRC) kaw nna kabu gara hkap la lu sai hte garan ya
sai lam hpe chye lu ai.
Laiza-12.9.2011
Buhpun Palawng hte Sha Sau Matut Garum
SIMSA KASA Journal Volume -1, Issue - 2 / 2011 September 24 ya
Maga Yang Hpyen-yen dabang gaw Maga
yang mare kata kaw nga ai dabang langai
rai nga ai. Miwa Mung Hka Shang mare a
lawu maga U Ra mare hte jarit mung rai
nga ai. Dabang de hpyen-yen du wa ai masha 1200/1300 jan
ram rai nga sai. Mare (18) kaw nna htinggaw 300 jan yen du
wa ai dabang langai mung rai nga ai.
Maga Yang mare gaw “yang” ngu shamying tim,
bum kaba ni a lapran kaw re. Shawoi dai
shara gaw htinggaw (5) dang sha nga ai
kaw hpyen-yen ni du wa nhtawm hpyen-
yen dabang galaw byin wa ai re. Hkawm
sa hkawm wa hkrunlam grai yak ai shara
re ai hta n ga, Si maw si mai tamlu tamsha
mari lu mari sha na mung yak la ai shara,
kawng marawn re majaw htingra jahkrat
nna n’ta gap na mung grai yak ai shara
langai mi re. Htinggaw langai n’ta lan-
gai rai nna nga ai zawn barak hku mung
matsut nga ra ai. Hpaji jawng hpe Ma
shalet jawng, jawng kaji kaw nna tsang
(6) du hkra hpaw tawn ai raitim, arung
arai yakhkak ai sha n ga tsang (6) a lahta
jawngma ni jawng n lu lung ai mung law
law rai nga ai.
Grau nna lusha hpe Miwa Gumsan
mungdan kaw nna htaw bang la ra ai hta
Miwa Asuya a mung masa galai shai wa
chye ai lam ni gaw Maga Yang Hpyen-
yen dabang a lusha hparan ai lam hpe a
htu hkra shangun ya lu nga ai.
HPUN HTAW MAWDAW LANGAI GALAULaiza 30.8.2011 ya shani Manau Wang hpyen-yen dabang a matu ju
-hpun sa htaw la ai mawdaw langai
Lama Yang mare makau kaw galau
mat ai lam hpe chye lu ai.
Hpyen-yen masha ni hpe shadu
jaw na ju-hpun a matu mawdaw la Zau
Ban gau ai “TungHpung” mawdaw hte
Maisak Pa de hpun sa htaw la ngut nna
wa ai hta Lama Yang mare lai kaw na
kawng gadawng hta mawdaw “tailawt”
daw nna htingnut hkrat wa nhtawm
galau mat ai rai nga ai. Ndai mawdaw
kaw hpun hta sa na matu hpyen-yen
masha marai (28) hkan lawm ai kaw na
HPYEN-YEN LAKAWN LANAWN JINGHKRI
A Htung
HPYEN-YEN SHIGA
marai (6) gaw hpa n byin ai raitim, marai (22) gaw
hkala nba kaji kajaw hkrum sha ma ai hpe chye lu
ai. Shagawng Brang
MAGA YANGHPYEN-YEN DABANG
SIMSA KASA Journal Volume -1, Issue - 2 / 2011 September 24 ya
Hpyen-Yen Lakawn Lanawn komiti lit la nhtawm, Laiza Mungshawa Tsi Rung hta shangai nga ai hpyen-yen masha mahkum nu num ni marai (68) tup rai sai.Laiza gaiwang kata kaw shanu shingbyi nga ai hpyen-yen ni hta ma hkum hte re ai nu num ni mung, law law wa lawm nga ai. Yawng rai yang ya nga ai marai (162) tup rai sai. Shangai ngut sai ni gaw, June 22 ya shani kawn september 11 ya laman, Manau Wang dabang hta na marai (17), Wunli Gawknu dabang hta marai (9), Masat Masum Gat dabang hta marai (5), Woichyai dabang hta na marai (25), Hpumlum Yang dabang hta marai (5), Je Yang dabang hta na marai (6) yawng rai yang marai (67) tup re ai. Shangai ai ma ni kaw na la kasha (38) hte num kasha (31) rai sai hpe September 11, 2011 ya shani na Hkamja Dap jahpan hpe mahta nna chye lu ai. Ma shangai
RELIEF ACTION NETWORK FOR IDP AND REFUGEE
HPYEN-YEN SHIGA
Shagawng Brang
MARAI 67 RAISAI
ai kanu num ni hta ma marun shangai ai marai lahkawng lawm ai. Ndai mahkum kanu ni hte shangai ngut ai machyangai kanu ni hpe Hkamja Dap, Myu Shayi Komiti hte kaga NGOs hpung ni kaw nna n-gun wa ai hpan malu masha jaw sha ya ai, makawp maga tsi htu ya ai hte laksan hku nna Ginjaw Myu Shayi Komiti ni gaw shangai ngut ai hpang shata mi n hpring shi ai ma kanu ni hpe nga shara hkyen lajang ya ai ladat ni hte gawn lajang ya nga ai re.
Akajawng sha byin
wa ai majan a majaw
mare masha ni shim-
lum ai shara de
hprawng yen hkawm ra nga ai.
Ndai zawn hpyen yen hkawm nga
ai mare masha ni gaw Manmaw
hta mung law law nga nga ai.
Manmaw de hprawng yen wa
ai mare masha ni hpe Manmaw
Buga hpung kaw na hkap lakawn
la ai lam chye lu ai. Hpyen-yen
MANMAW BUGA HTA HPYEN-YEN MASHA LAW LAW NGA
masha ni hpe Nawku Jawng wang hta n’ta galaw nna lakawn da ai
lam hpe chye lu ai. Hpyen-yen masha ni hpe Metta, Kayuna hte LDO
(Local Deveploment Oganization) ni kaw nna madung dat let madi
shadaw nga ai hte makau grup-ying kaw na hpung masha ni mung
garum madi shadaw nga ai. Hpyen-yen masha yawng htinggaw (106)
rai nna masha yawng (524) tup nga ai lam hpe Manmaw ginwang
Ramma ningbaw Sr, La Roi kaw nna chye lu ai. Ndai hpyen-yen
masha ni hpe matsan dum myit hte tinang Amyu tinang hpung
masha re ai majaw hkap lakawn la ai lam re, Myen Asuya ni a matu
masha gahkyin ya ai lam n re ai hpe mung chye na shangun mayu ai
lam hpe chye lu ai. Nang Zin
SIMSA KASA Journal Volume -1, Issue - 2 / 2011 September 24 ya
HPYEN-YEN LAKAWN LANAWN JINGHKRI
SAN/HTAI
San: :Hpyen-yen Lakawn Lanawn Komiti byin pru wa ai labau hpe tsun dan ya rit?Htai: :2009 ning hta anhte hpe
Myen hpyen asuya kaw nna BGF
galaw na matu shadut ai. Ndai
BGF galaw na shadut ai lam hpe
n hkap la ai dingdung Sammung
na “Kokang” laknak lang hpung
ni hpe August shata hta a
kajawng sha gasat zing la kau ai
hte, anhte kata de mung byin wa
yang na matu nga nna yaw shada
let ginjaw kaw nna ndai Hpyen-
yen Komiti hpe hpaw hpang wa
ai lam rai sai.
San: :Hpyen-yen Lakawn Lanawn Komiti gaw hpyen-yen masha ni hpe garum ningtum jaw ya nga ai lam ni hpe tsun dan ya rit?Htai: :Shawng de gaw garum
ningtum jaw na matu tau shajin
da ai lam gaw n nga ai. Raitim
daining 2011 June 20 ya maga
kaw nna hpyen-yen masha ni du
pru wa ai hte nnan e gaw shara
hkap madun ai. Hpang e gaw
malu masha n-gu hte si mai kaji
kajaw hkap garan ya ai re.
San: :Ginjaw Ginra Ginwang Ginjaw sha n ga, kaga Ginwang
Ginjaw ni hta mung lakawn lanawn rung ni nga ai lam chye lu ai. Gara hku lata gindun nna bungli galaw ai lam hpe tsun dan ya rit?Htai: :Shanhte kaw na hpyen-
yen masha ni a lam, gara hku
gawn lajang hkat ai ngu ai hpe
rung laika (messages) hte matut
mahkai galaw hkat ai.
San: :NGO/INGO ni hte makam masham hpung ni kaw nna garum ningtum jaw ya ai kade daram rai sai kun?Htai: :Garum ningtum jaw ai
ngu ai hta lam amyu myu nga
ai. Dai ni hpe anhte ni matsing
ningting galaw da ai lam gaw
nga ai. Raitim yawng gumhpawn
nna tsun ga nga yang, mying n
kam shapraw ai NGO hpung
langai mi kaw nna garum ya
ai ja-gumhpraw gaw Miwa
gumhpraw yuan sen (25) rai sai.
Dai kaw kaga nawku makam
masham hpung ni hte buga amyu
htunghking hpung ni garum ya
ai arung arai ja gumhpraw yawng
hpe, gumhpraw hte sawn ga nga
yang gaw Miwa gumhpraw yuan
sen (50) n yawm na daram anhte
hkap lu la saga ai.
San: :Hpyen-yen ni hpe garum gawn lajang ya taw ai hta, dai ja-gumhpraw ni hte law ai kun? Wunpawng Mungdan Shanglawt Asuya kaw na garum ya ai ja-gumhpraw gade daram rai sai kun?Htai: :Dai ni hkrai gaw madung
n re. Anhte ndai 2011 June 16 ya
shani kaw nna Hpyen-yen Komiti
ngu ai hpe hpaw hpang wa ai.
June 17 kaw nna bungli shang
HPYEN-YEN LAKAWN LANAWN KOMITI NINGBAW
hpang wa sai. Dai kaw asuya
gumhpraw lap sen Kyat (30) jai
lang hpang wa sai. Dai hpang
August shata htum September
shata n du ai ten du hkra rai yang
gaw lap sen Kyat (2200) hte
Miwa gumhpraw yuan sen (2) rai
sai.
San: :Hpyen-yen ni hpe matut nna garum ningtum jaw lu na matu fund tam ai lam ni nga ai kun? Htai: :Ndai fund tam lam hte
seng nna gaw anhte aja awa tam
ai lam gaw garai n nga shi ai.
Garum jaw mayu ai ni hpe anhte
n’gup aga hte hpyi lajin ai lam
ni gaw nga ai. Raitim mung grai
wa masan sa hkra galaw lu ai lam
gaw n nga shi ai.
San: :Malu masha hte seng nna ya aten du hkra kade daram garum ya sai kun?Htai: :Masha langai mi hpe lani
mi n-gu kawk lahkawng masat
da ai. Shat mai hte seng nna
gaw, garum ningtum jaw ai ni
shat mai atawng apa sa jaw da ai
lam nga ai. Dai ni hpe garan ya
ai. Anhte komiti kaw nna mung
lani mi marai langai hpe shatmai
gumhpraw lap Kyat (200) masat
nna gumhpraw shale ya ai. Bai
nkau mi hpe gaw si mai mari nna
hpran jaw ai.
San: :Hkamja lam hte seng nna gara hku garum ya ai kun?Htai: :Hpyen-yen masha ni
a hkamja lam hte seng nna,
shanhte hpe aten tup tsi gawn
lajang lu na matu Hpyen-yen
dabang shagu hta tsi gawk ni
hte tsi sara/num ni hpe lit jaw
Salang Kaba Doi Pyi Sa Hte San Htai
SIMSA KASA Journal Volume -1, Issue - 2 / 2011 September 24 ya
RELIEF ACTION NETWORK FOR IDP AND REFUGEE
SAN/HTAI
Shagawng Brang
Seng + Zin
Dai tsi-jaw-gawk ni gaw tsirung
de shadu ra ai ni hpe tsi-jaw-
gawk mahkrun hte tsirung de
shadu nhtawm gawn lajang ai
lam ni nga ai. Shanhte hpe gaw
manu jahpu n la ai sha tsi ya ai.
Anhte Hpyen-yen Komiti ni
kaw nna Ginjaw Hkamja Dap de
gumhpraw bai gayin lajang ya ai
ladat hte galaw nga ai re.
San: :Hpaji lam hte seng nna gara hku garum ya ai kun?Htai: : June 20 jan hta hpyen-
yen ni du bang wa ai hte gaw
jawngma ni mung lawm chyalu
rai na hpe anhte ni myit sawn lu
ai. Dai majaw jawngma ni hpe
kaga jawng htawt lekmat mi n
ra ai sha, jawng hkap la na matu
hpaji dap ni hte jahkrup nna laiza
muklum kata, Lahtang Tsang
Jawng, Lapran Tsang Jawng,
Lawu Tsang Jawng, ndai jawng
ni hta shawng hkap la hpang mat
wa ai. Kanu kawa n lawm wa ai
jawngma marai latsa jan hpe gaw,
nga shara a matu boarder shara
masum lajang nna garan tawn da
ai. Dai hpang Hpunlum Yang hte
Je Yang hka makau na dabang
ni hta gaw laika sharin jawng ni
hpe dasang gawgap la nna, jawng
lung nga ai jawngma ni, jawng
lung dumhprut mat ai lam n nga
hkra lajang ya nga ai re.
San: :Hpyen-yen ni hte seng nna aten galu a matu gara baw mahkyen ni sawn da ai kun? IRRC kaw nna matut ja-gumhpraw madi shadaw sa wa na kun? Htai: :Aten galu hta gaw
mungmasa, hpyenmasa hta hkan
nna byin wa chye ai baw she re
majaw, anhte ginra hta shimlam
naw nga yang hpyen-yen mung
shawa ni hpe jarit n lai shangun
ai sha anhte ginra kata kaw mai
byin ai ladat hte makawp maga
da na ngu sawn da ai.
Aten galu hta ra gadawn
wa na garum ningtum ni hte seng
nna, anhte langai hte sha gaw n
mai byin, n galaw lu na re. Dai
majaw myit lawm ai mungkan
gara kaw na raitim garum
ningtum jaw mayu ai ni hpe ladat
tam, shanhte hpe garum hpyi ai
lam ni galaw sa wa ai sha n rai
yang gaw, ndai bungli kaba hpe
hparan lu na matu grai lit kaba ai
ngu nna mu mada ai.
San: :Hpyen majan grau sawng wa jang, masha grau jat wa na. Shing rai yang nga shara naw nga ai kun? Gara hku hkyen lajang da ai kun?Htai: :Anhte a ginra hta
hpyenmasa hta hkan nna anhte
makawp maga da lu ai shara ni
hta, mai byin ai jarit mayan hkan
e, mungshawa hpe shara madun
nna woi nga na, shara ni chyawm
gaw nga ai ngu mai tsun ai.
San: :Hpyen-yen Jan hkrum lai wa ai Hpyen-hprawng mahkrum matup hpe tsun dan ya rit?Htai: :Shawng de Sam Mung mare
Munggyi Namhku Pa naw nga ai
ten (1978/79) lapran (Kunmyunite)
prat hta byin ai majan a majaw
jawng atsawm n lu lung let nam de
chyu hprawng hkawm ai re. Dai kaw
na 2011 June-9 hta bai byin hpang
HPYEN-YEN NI A NSENWoichyai hpyen-yen dabang kaw shingbyi nga ai, Maisak Pa mare na htawt yen wa ai, Maran Hkawn Rawng asak (40) a hkamsha lam.
ai majan majaw ya ndai kalang bai
hprawng ra ai re.
San: :Majan n byin shi ai ten na tinang galaw lu galaw sha ai lam hpe naw tsun dan ya rit?Htai: :Yi, Sun, Hkauna hpe angwi
apyaw hte sha galaw lu galaw sha
nga ai re. Raitim Maisak Pa Mare
hta gaw htawt wa ai n na shi ai ma-
jaw, bungli hpe mi na hta gaw grai
shakut sha ra ai le i.! bungli galaw
ai hta tinang Yi galaw yang gaw
Gumhpraw n lu mat, Gumhpraw ai
matu masha ni kaw sa chyang yang
gaw tinang na bungli bai hprai mat
rai na grai shakut sha ra ai.
San: :Tinang a mare hpe tawn kau da nna hprawng yen wa ai lam
hta gara hku hkam sha ai kun?Htai: :Grai myit n pyaw ai. Dain-
ing gaw Yi, Sun, Hkauna galaw
yang maning na hta n yak na sai,
kachyi mi gaw lu sha na sai, ngu she
myit mada da yang; ya na zawn bai
hprawng yen hkawm ra mat ai hpe
grai myit n pyaw dik ai re. Ma ni a
hpaji lam hta mung tang du hkra n
lu shakut ya mat ai. Hpaji lam hta
dumhprut mat ai lam ni nga ai.
San: :Shawng de hpa baw galaw sa wa na ngu myit da ai kun?Htai: :Mungdan ngwi pyaw simsa
jang gaw mi na zawn Yi, Sun, Hkauna
hpe atsawm sha bai wa galaw let ma
ni a hpaji lam hpe mung bai shakut ya
mat wa na ngu nna myit da ai.
SIMSA KASA Journal Volume -1, Issue - 2 / 2011 September 24 ya
HPYEN-YEN LAKAWN LANAWN JINGHKRI
SUMROI
“Ngasaunggyan” majan gaw 1277 AD hta rai lai
wa sai. Yuan dynasty (1271-1369AD) gaw Mongol
amyusha hkawhkam ni Miwa mungdan hpe up mat
wa ai aten rai nga ai. Mongol prat hta Myen Mung
hpe mungdaw langai hku “Cheng Mien”(Burma
province) mung, ngu lai wa ai. 832 AD hta Pyu
(Tircul, P`iao, Tu-lo-chu) mare mungdan htenrun
mat wa ai mung Yunnan Wong hpyenla ni shang
kasat ai majaw rai nga ai.
Munghpawm Myen mungdan shanglawt lu
na wandum shani (January 3, 1948) hta mung Miwa
mungdan dinghku hkringmang (the Ministry of
Interior) kaw nna dampa 77,000 square mile nga
ai Myitkyina lahta maga ni hte Hukawng ginra
duhkra lawm ai lamuga gaw Miwa mungdan hta
lawm ai, Miwa hte seng ai, Miwa madu ai gamung
ni hpe dup wa ai. Dai majaw 2nd mungkan majan
ngut ai hpang, Miwa hpyenhpung ni Myikyina
gaiwang nkau achyen hpe shangzing ka-up tawn
ai. Miwa hpyenhpung ni hpe htingnut na matu
British ni hpyi shadut tim, Miwa ni n madat ya
nga ma ai. British ni Singapore kaw nga ai British
bawm jahkrat nbungli ni (bombers) hpe htet shaga
shinggyin tawn nhtawm Miwa hpyendap hpe gasat
hkyen wa yang she, Miwa hpyenhpung ni htingnut
pru mat wa ya nga ai. Myen mungdan de Japan
majan shang wa ai shaloi mung, Dr. Fu Chio-chin
(Territiorial Commissioner, Interior Ministry of
China) tsun ai gaw, “Kala-Myen-Miwa lamuga
masum brum hkrum ai shara ni hkan kaw nna
matut manoi nga mat wa ai shara ni gaw T’ang
hkawseng prat (7th century AD, T’ang dynasty)
hta Miwa hkawhkam ni hpe akawk hkanse htaq
jaw ai tinang mungdaw ginra (a tributary state)
re”, ngu madi madun tsun shaga wa sai. Ndai shara
hte matut ai India–Arunachal Pradesh de Jawahalal
Nehru Prat hta Miwa hpyenla ni shang gasat lai wa
masai.
Moi gaw shara grai dampa ai zawn nga ai.
Daini dai dampa ai lamuga gaw grai gyip kaji mat
wa nga sai. Mungsang lamuga jarit madin shakum
gaw galai shai mat wa ai masa satlawat ni hpe n
lu shingdang ya nga sai. Jarit mayan duhkra Miwa
hkran kata de lamlamaw kaba ni kahtap gala shajin
galaw tawn ngut wa masai. Dumbung jarit duhkra
mung Miwa highway lamlamaw kaba galaw
shagreng tawn ngut sai. Manmaw-Myitkyina
mawdaw lam hte matut lu na matu, Numlang Tali
Yeloi lahta ang e, lam nyep nlung ga jak dabang
kaba galaw tawn nga ai. Southeast Asia mungdan
ni hte matut ginrawn na wanleng lam ni mung
galaw dingyang rai nga ai. Manmaw lawu Wakam
Hkumlai Mali hkaqrap mahkrai mung galaw
dingyang, rai nga ai. Miwa gaw jarit mayan shara
hta grau nna Southeast Asia Region Supremacy
tingnyang de lahkam lung ai, rai nga ai. Rakhine
hkaq senghpaw daru kaba masing hte Miwa hkaq
hkyendap shara jahkrat galaw tawn na masing ni
mung ndai hta kapyawn nga ai. Rakhine–Shweli
Miwa wanleng lam kaba masing galaw wa ai.
Nhprang nammim sau jahku, nhprang salu (gas)
ni hpe mung pyun paik hku Rakhine kaw nna
Shweli de ginlen shalai la na hpe laja lana lawan
ladan galaw nga ai. Ndai sutmasa hpe ra jang, ra
ai hku shang makawp maga lu na hte Miwa hkran
jarit hpyendap kaba hpe mung Munggo Miwa
hkran jarit de shachyaw galaw jahkrat tawn nga sai.
Ningdung hte htumpa lahkawng maga wangtep
hku, jum matep tawn ai hkrang mung rai nga ai.
Miwa gaw mungdan dinghku kata majan (civil
war, pyi-twin-sit) ajet ruk-ruk byin nga ai Libya
hta pyi hpang jahtum duhkra shang gare ai, rai nga
ai. India Northeast & Northwest ginra rawt malan
hpung ni na majan hpe India kaw “India civil war”
n ngu nga ai. Ndai hpe “internal con! ict” ngu ma
ai. India hta East Pakistan hte West Pakistan garan
pru majan ni hpe gaw India civil war (pyitwinsit)
ngu tawn ma ai. U Nu prat hta, “Rangoon Asuya”
ngu hkrum ai aten gaw Civil War (Pyitwinsit) rai
nga ai. Lachyum gaw bumba batba shara shagu byin
ai national issue kaba hkrang rai lai wa sai. Miwa
gaw civil war, internal con! ict ni hpe pyi ahkyak n
tawn, n sawn nga ai majaw wanleng lam, gas pyun
shalai bungli, Tanghpre Mali hkaq hkaqzup madim
hydro-power masing ni … hpe jahkrat tawn ai
project aten masing chyarang hkrang hte maren,
aten dep bai galaw hpang wa nga sai. Laga masing
ni hpe mung shi matut nna hkrang shapraw galaw
nga ai. ASEAN mungdan ni chyawm jahkrat tawn
ai ASEAN regional development hta Miwa mung
shi mungdan (grau nna Yunnan mungdaw) hte
hkrangshaw galaw wa ai, rai nga ai. Ndai masing
lahkam hta hkawnhkra rai lu na matu Yunnan hta
hydro-power ahkyak nga ai. Yunnan hpe Shanhai
zawn jakrung jakrai galaw shara kaba (industrial
zone) galaw mayu nga ai. Miwa de na gunrai hpaga
yamga, jakrung jakrai, electronic matut mahkai,
ja-gumhpraw arang kaba, hpaji hparat arang kaba,
masha ninggun kaba, hkailu hkaisha, hkaq wanjak
masing bungli kaba ni, htawwa htawsa lamlamaw
ni, ginlen shalai masing kaba ni gaw kalup kaput
Shingdu makawp matut.......
SIMSA KASA Journal Volume -1, Issue - 2 / 2011 September 24 ya
RELIEF ACTION NETWORK FOR IDP AND REFUGEE
KUNRAI HTAW
GUMHPRAW GALAI MANU
GUNRAI MANU
by:- Hkawn
Laiza-Myitkyina hte Laiza-Manmaw lam
de hkawm sa na hkrunlam mayak a ma-
jaw ya aten hta kunrai htaw ai mawdaw
ni gaw tinang ladat hte tinang lai di nga
ma ai. Mahkrai daw hten ai shara hkan mahkrai
htan na matu hpun-pyen ni hpe tinang a mawdaw
hte htaw nna mahkrai kaw du yang dai hpun-py-
en hte mahkrai hkrai nhtawm lai nga ai lam chye
lu ai. Tinang a mawdaw lai ngut jang gaw dai
hpun-pyen ni hpe bai gun nna hkrunlam matut
ra ai re lam chye lu ai.
Dai hte maren mawdaw sengke carry
galaw sha ai mungshawa ni mung mawdaw sen-
gke langai a ntsa langai hpe bai mara nhtawm
htaw shalai sha nga ai lam chye lu ai. Hkrunlam
hta sadi maja ra ai lam ni nga tim, kanbau magam
bungli a majaw shakut shaja nga ai lam chye lu ai.
BUGA SHIGA
MAWDAW LA NI A HKRUNLAM
WUNPAWNG SHINGNI
MYITRUM MANANG
Wunpawng Shingni myitrum manang ni kaw
nna, tsin-yam hkrum myu sha ni a matu, alu tam
gat dut poi lamang hpe 2011 August 8 ya shani
Yangon e galaw lai wa sai lam chye lu ai. Ndai
lamang hta Yungwi shingni shayi shadang ni sha
n-ga, hkrangpan, sumla hkrung, fashion designer
ni mung n-gun mi alu shang lawm lai wa masai.
Sa du n-gun jaw ai amyu sha ni mung, wu
wu di di rai, n-gun jaw, alu bang lai wa sai lam chye
lu ai.
Wunpawng Shingni Myitrum Manang ni
kaw nna, Jawng laika buk dozen (360) tup hpe
Hpyen-yen Jawngma ni a matu garum jaw ya sai
lam chye lu ai.
shang wa ai Miwa sutmasa hkaqleng kaba ni rai
nga ai. Munghpawm Myen mungdan de chyai
shang wa ai Miwa sutmasa potential power
hkaqleng grai kaba nga ai. Ndai hpe lit nga ai
mungdan asuya kaba pyi shingdang lu ai atsam
n nga nga ai. Miwa mung shi na masing bungli
ni hpe jahten sharun hkam na n rai nga ai. Ndai
gaw shanhte amyusha masing kaba bungli rai nga
ai. Aten dep shachyut galaw hkrangshaw shangut
ra ai masing ni re ai majaw, aten galu bungli pat
jahkring tawn na satlawat hpe n rasharawng nga
ai. Shanhte matu gaw mungkan de shingjawng
lahkam ai masing ni hkrai rai mat nga ai. Lam
lapran na ayak ahkak kaji kaba yawng hpe, tawtlai
nga ma ai. Sinpraw de na Baren Numraw sutmasa
colony masing gaw hurricane nbung laru kaba
zawn lahta de na lawu de bung shang hpang nga
sai. N law ai Kachin amyusha ni mung ndai hpe
koiyen n lu nga sai.
Mung Ra
2011 September 24 ya
2011 September 24 ya
SIMSA KASA Journal Volume -1, Issue - 2 / 2011 September 24 ya
HPYEN-YEN LAKAWN LANAWN JINGHKRI
Madung dat yaw shada ai lam madang gaw –
Padang hkrun lam majan masing lawan ladan awng dang nna Awndawm shanglawt lu na matu.
KIO kaw nna woi awn sa wa ai masing ni yawng awng dang na matu.
Magam gun kaji kaba ni yawng ngwi pyaw, hkam kaja nga na matu.
Hpyen-yen nna myit kaji garen hkrum nga ai Mungchying masha ni yawng a matu.
KIO gaiwang kata na kyuhpyi la ra ai lam ni yawng rai nga ai.
Ndai lamang hta tingyang up hku nna Sara Lasang Tu San, Misa ap akyu hpyi hte mungga hpe Wa-
jau Johsep Nbwi Naw, hkumtsup akyu hpyi hpe Wajau Johsep Zinwa Du ni kaw nna woi awn let galaw
lai wa ai.
U-DANG SHAGRAU
MASAT POI
BUGA SHIGA
Seng & Zin
Seng & Zin
Mung masa n ngwi n pyaw wa ai a ma-jaw buga mare shara shagu na mung mare masha ni Laiza muklum kata de hprawng shingbyi shang wa ai. Ndai zawn law la ai
KARA ZEN SARA A TSAWRA MYITH T O I S A N K A R A Z E N S E N G , L A I Z A L A W K ( 2 )
hpyen-yen masha ni hpe lakawn lanawn na matu buga shagu na ramma ni mung apnawng let du sa nga ai. Ndai zawn apnawng ai hta tinang chye ai kara zen hpaji hte apnawng na matu myit daw-dan da ai Htoi San kara zen seng madu Nangzing Htoi San mung lawm nga ai. Shawng de mung amyu shayi ni woi awn let hpyen-yen dabang ni hta manu jahpu n la ai sha hpyen-yen ma kaji ni hte dinggai dingla ni hpe kara zen ya ai lam nga ai. Ndai zawn matsan mayan hkrumhkra nga ai anhte amyu shada hpe matut nna mung dangdi ai daram apnawng mat wa na hte ndai zawn shan-glawm lu ai majaw myit hta kabu ai lam Nangz-ing Htoi San kaw nna tsun sanglang mat wa ai.
U-dang shagrau masat
nhtoi hpe 14.9.2011 ya shani
hpyen-yen masha ni hte rau
galaw la ngut sai lam chye
lu ai. Ndai nhtoi hpe shawoi
shaning na hta grau laklai ai
hte wu wu di di galaw la lu
sai. Ndai zawn laklai ai lam
gaw anhte mung dan kata
hta n ngwi n pyaw ai majaw,
KIO Ginjaw Komiti ni kaw
nna ahkang lu ai hte myusha
dawnghkawn hpe sharawt let
Akyu hpyi garum ai lam re.
Ndai poi gaw mungkan ting
myit dum galaw ai poi mung
rai nga ai. Laiza muklum kata
mung 2002 ning kaw nna
galaw hpang wa sai lam chye
lu ai. Ndai lamang a yaw shada
lam madung hpe Hkahtawlik
Nawku hpung ningbaw Duk-
aba Nhpang Naw Bu kaw nna
tsun sang lang dan mat wa ai.
SIMSA KASA Journal Volume -1, Issue - 2 / 2011 September 24 ya
RELIEF ACTION NETWORK FOR IDP AND REFUGEE
SUMRAI
“Daw Anan ngu ai ndai nta kaw nga a ni?” “Nga ai law”“Shi hte hkrum mayu ga ai.”“Ning Nan! nang hte hkrum mayu ai manam law!”Shinggan e ndai zawn, nye kaning hte manam ni Myen ga hte tsun shaga hkat ai ningsen ni hpe Shat-gawk e, ma ni hte shat sha nga ai ngai na dat nngai. Shat sha ngut sai hte maren ngai mung, “E-law” ngu, htan let rawt nna n-gup ka-lang sha garu lang rai, dawdap de pru wa ni ai. Myen salang ni marai 6, 7 wa she tsap marawng taw nga ma hka! Shanhte ngai hpe mu ai hte rau,laklai ai masha hpe yu ai zawn jawm yu ma ai. Ngai chye ai langai mi mung n lawm ai. Nye a kaning gaw, dai manam ni kadai re ai hpe chye sam ai. Shanhte hpe yu nna, myiman hten taw nga lu ai. Shanhte kadai re ai hpe n chye ai ngai gaw, myit hta hpa mung laklai nna hkam sha ai lam n nga ai hku re. “Daw Anan ngu ai myitsu jan nang rai nni?”Asak 40 daram re ai salang kaji langai mi ngai hpe yu azi let, si mani ga hte san dat ai. Ngai mung yumaya ningsen hte sha, “Rai nngai law” ngu, shi hpe gwi gwi yu let, htan dat nngai. “Daw Anan nang, video Sumrai hte hkrang shala matsun ka nni?”“Ka nngai,” yumaya ningsen hte sha bai htan dat nngai. Shaloi daiwa gaw, ya she ba mai mat ni ai; nga ai zawn, makau na dung punghkum hta dung dat nhtawm, grai kabu myit pyaw ai ningsam rau, hkuhkau chyalu ningsen hte bai tsun dat ai.,
TENG BYIN AIMAHKRUM MADUP
Shawnghtawk Tsing Pan
“Daw Anan nang hte bawngban mayu ai lam nga ai; dai kaw dung u” nga nna shi a makau na dung punghkum hta shara madun wu ai. Dai ten du hkra, ngam nga ai salang ni ka-dai mung, shara la n dung ai sha, tinang tsap nga ai shara kaw na, ngai hpe laklai ai masha lan-gai zawn yu tsap dingngam rai nga ma ai. Shingrai timung nye myit hta, hkrit tsang ai baw mi n shadu , “Ndai Myen salang ni, ndai Mogawng mare na salang kaba ni rai sam ai; Shanhte fund tam mayu ai majaw, video sumla hkrung kayet na matu, ngai hpe sumrai hkrang shala matsun ka shangun mayu sam ang ma ai.
Ngai chye ka ai ngu, ka-dai wa tsun dan ai kun?” ngu she, myit la nhtawm myit hta lagu kabu let, shi madun ai dung punghkum hta dung dat nngai.““Galoi Mi She” video sumrai hkrang shala matsun ka ai Daw Anan nang re ai i?” Dai gabaw na dat ai hte she, ndai ni kadai ni re ai i? Hpa-rai, ndai gabaw san wa ai i? ngu, n tsen ai myit loi mi rawng wa li ai. Raitim, ngai n ningdang ai sha, “Re, ngai ka nngai” ngu, hkam la dat nngai. “Dai rai jang gaw Daw Anan nang hte san htai loi mi galaw mayu ga ai. Chyeju hte anhte hte jahkring mi naw hkan
nang rit ngu saw lajin mayu ai law.” Dai salang kaji wa ngai hpe yu nna bai tsun ai. Ngai mung , “Mai ai le, ngai hka naw shin la na” ngu, tsun let rawt tsap dat ai shaloi, asak grau kaba ai marai masum gaw shat gawk de shawng shang bang mat wa ma ai. Ngai shatgwak hte yep re ai hka shin gawk de sa wa jang kaga salang kaji ni gaw nye hpang htep hkan nang sam ai. Ngai hka shin gawk de du ai hte chyinghka la hkyen yang, marai langai mi, “Chying hka hkum la” nga nna aming jaw dat ai. Shaloi she, Oh! nanhte ngai hpe wang da ai hku i? ngu myit dum la ai hte chyinghka n mai la yang gaw hka mung hkum shin nga ai ga rai sai majaw wan set man myit lagaw latsha shin la nna bai pru wa ni ai. Dai salang kaji mung nye a hpang htep htep bai hkan nang pru wa nhtawm, nye a yup gawk de tam bang wa nu ai. Ngai mung labu palawng tsammari she lu galai la kau dat sai. “Ndai kaw Galoi Mi She video lahkaw ningnan langai mi lu la sai; kaga naw nga a ni?” Anhte nta masha ni yu ai dingsa langai mi ntsa htap kaw nga ai”ngu tsun dan yang dai salang kaji gaw chyinghka lam e mau tsap nga ai nye kaning hpe nta ntsa htap na wa la ya na mat-sun dat wu ai.
DAW (I)
“ C h y i n g h k a hkum la!” nga nna aming jaw dat ai. Shaloi she, Oh! nanhte ngai hpe wang da ai hku i?
Daw (II) hpe October shata
kaw bai matut hti ga.
SIMSA KASA Journal Volume -1, Issue - 2 / 2011 September 24 ya
HPYEN-YEN LAKAWN LANAWN JINGHKRI
SHIGA MARAM
SHIGA MARAM
Wunpawng amyusha ni hte seng ai shi-laika re majaw W.P amyu sha ni a mabyin masa hta la-kap nna dinglun sawn yu ra sai. Amyu mungdan langai galu kaba gawgap sa wa na rai yang hpaji jawng ahkyak ai zawn, shi-laika mung grai ahkyak nga ai. Shi-laika ngu ai gaw shawa myit hpe gang ya lu ai lachyum rai nga ai. Dai majaw shi-laika ngu ai mung shingni (Arts) langai mi re ai hte maren, ka ai shaloi ga-si, ga-ngau, ga-yan ni hpe htap htuk hkra chye lang na mung grai ahkyak nga ai. Shi-laika ka ai shaloi “VIEW” lahkawng nga ai, Optimists view (naw mahtai tam shakut mayu ai myit) hte, (Pessimists view (tinang myit ai hku ginchyum dat mayu ai myit). Ndai “VIEW” lahkawng gaw mabyin masa a sumtang tang shana ai lam hpe n tsun mayu ai. Raitim, dai mabyin masa a lam ni hpe shi-laika hti shawa masha ni hpe gara hku ga-si, ga-ngau, ga-yan lam ni hte chye na hkamsha hkra htawng madun lu ai ngu ai gaw grai ahkyak ai. Hpa majaw nga yang byin ai mabyin masa lam nkau mi hpe adingtawk tsun n manu ai daw ni nga ai. Shi-laika ngu ai gaw byin nga masa hpe sha tsun nga ai n rai, byin wa na masa hpe mung tsun dinglun ai lam mung lawm nga ai rai nga ai. Adingtawk tsun n manu ai hpe gumwai ga, mahkawn ga, Hkrangpan sumla hku tsun shadum ra ai. Dai majaw, ga-si, ga-ngau, ga-yan ni hpe htauli htaula, gayin gaye di nna mung chye lang ra nga ai. Ga shd., hkalem ai ga raitim grai tsawm htuk manu ai hku ka shanyam dat jang hti pyaw, madat pyaw shangun nga ai, na hku hta shang ai. Hti ai wa hpe myit shamu shamawt di shangun lu ai. “Cleverly worded makes harmless public statements.” Byin mayu ai hpe sha madung dat tsun nga ai hku n re ai sha, dai byin mayu ai hpe shawa ni mung myit hkrum madi shadaw lawm wa hkra gara hku hkam sha shangun na grai ahkyak ai.
Shiga magam bungli a yak hkak, n hkum zup shangun wa lu ai lam;-(i) Kata lam tsun n manu ai daw ni hpe sadi ra ai.(ii) Dinglun n hkam ai.(iii) Tengman, tatut byin ai lam ni hpe branglang tsun na ahkaw ahkang n nga ai.(iv) Resource person (quali! ed) taw ai.(v) Buga shara n kau (law malawng) hkan hkrunlam yak ai. (du hkawm sa na n loi ai)(vi) Buga shara shagu de matut mahkai (electricity, internet, TV, phone) lam n nga ai. (dut dang ai lam law law nga ai)(vii) Shabrai sha amu gun n re ai sha apnawng (volunteer) hku shanglawm galaw ai.(viii) Aten kadun laman shi-laika hpe dingyang lu shapraw na shiga ni hpe dam lada wanglu wanglang hta shinggyin lu ai makau grupyin rai ra ai.(ix) Lapran gaq nna shiga ni hpe lang ra mat ai.(x) Shiga lu tim shi-laika ni hpe dam lada hkra buga shara
shagu de chyam bra du wa lu na matu n mai byin taw ai.(xi) Hpa baw magam bungli raitim aten masat nna tawk hprut dawdan lu ai makau grupyin n rai taw ai. (ga shd., mungmasa ngang kang ai lam n nga ai, grin ai lam n nga ai) Dai majaw hpang jahtum hkamsha ai shiga namchyim gaw “Missing the meaning beyond the words” (shi-laika ka shabra shakut ai hte hkra wa ai(effect) namnak lachyum shai mat ai, tang n du mat ai). Lachyum gaw lahta e tsun lai wa sai hte maren ga baw (xi) a majaw shi-laika tang n du mat, n hkumtsup lu ai lam rai nga ai.Shi-laika shapraw ai ngu ai gaw masat masa nga ai. Amyu langai, wuhpung wuhpawng langai shing n rai, mungdaw mungdan langai a kata e dinghku langai mi zawn byin shangun nna ra ai lam ni hpe myit dum hprang shangun let galu kaba wa na mahkau mahkri shawn htinglu htinglai ya ai magam bungli langai rai nga ai. Dinghku langai mi a kata ra ai lam hpe dumhprut kau, n chye na kau ai rai yang kahpu/kanau lapran rai yang manawn masham lam byin wa ai. Dinghku ting a lam hte seng ai rai yang hpanghkrat wa shangun ai.
Shi-laika a matu mabyin masa;- Sahte wa a mabyin masa hte matsan wa a mabyin masa gaw shai nga ai zawn, shi-laika langai mi hpe hti yu dat ai shaloi dai mungdan hte dai amyu ni a madang hpe hka kata na nga(! sh) mu ai hpa asan sha tum paw hkren mu mada lu ai. Shawng daw tsun lai wa sai hte maren, amyu mungdan langai galu kaba wa na matu hpaji jawng ahkyak ai zawn, shi-laika mung grai ahkayak nga ai. W.P amyu sha ni galaw shapraw ai shi-laika langai mi mung daini du hkra grin ai lam n nga ai. Jahkring jahkra galaw yu sai lam ni sha nga lai wa sai. Amyu sha langai mi a galu kaba shamu shamawt sa wa ai lam hta shi-laika hpung ngu ai gaw shingnyip shingna zawn kapyawn hkan nang ra ai bungli re. Anhte W.P amyu sha ni hta akyang langai mi nga ai, “kajawng kaja byin ai lam n nga jang hpa mung n pru wa ai,” “kajawng kaja byin ai lam n nga jang myit mung n rawt ai.” Dai majaw hpa baw bungli raitim dai hta mahta ai rai yang hkawn hkra (" uently and smoothly) n byin lu ai, aku aka re ai lam ni law law nga wa ai. Shiga ngu ai gaw lani mi, hkying hkum mi hpang hkrat jang shiga n tai lu ai. Inglik hku“NEWs” ngu ai lachyum mung ningnan ngu ai rai nga. “Periodical publications” shani shagu mi nrai tim man-man masat da ai ten lu shapraw na grai ahkyak ai. Dai hku lu shapraw jang she machye machyang lam hta dingyang ndut nhka matut ya lu nna “lai wa sai mabyin masa” hte “byin nga ai mabyin masa” lahkawng a lapran dinghkren machye machyang ningmu jat wa shangun lu ai.Mabyin masa ngu ai mung lahta e tsun lai wa sai hte maren “Sahte wa a mabyin masa hte matsan wa a mabyin masa” madang n bung ai;
Dumsa Lawt Awng
SIMSA KASA Journal Volume -1, Issue - 2 / 2011 September 24 ya
RELIEF ACTION NETWORK FOR IDP AND REFUGEE
SHIGA MARAM
Manmaw Dakkasu Jawngma ni
June 9, 2011 ya shani byin hpang ai majan ai majaw mung-
masa n ngwi n pyaw wa nna, Man matsat hkan nga ai mare
Buga na kanu/kawa ni hpyen-yen hkawm mat wa ra ai. Ndai
zawn hpyen-yen hkawm mat wa ai kanu/kawa ni hta kaga
mare Buga de Dakkasu jawng lung hkawm ai kashu/kasha ni
mung nga ai. Dakkasu lung nga ai kashu kasha ni hpe kanu
kawa ni kaw na n lu madi shadaw mat ai. Ndai zawn kanu
kawa madi shadaw ai lam n lu la mat ai Manmaw Dakkasu
hta lung nga ai kashu kasha ni hta mayak mahkak law law
wa hkrum sha nga ai. Jawng matut lung na zawn, nta wa na
zawn rai, yakhkak nga ai lam chye lu ai . Yakhkak hkrum
nga ai jawngma ni hpe karum na matu ManmawDakkasu hta
magam gun nga ai Sr. Gum Ja Naw gaw Nawku hpung de
garum hpyi ai lam galaw ai. Ya aten hta yakhkak hkrum nga
ai jawngma ni hpe Manmaw Buga Hkalup Hpung kaw nna
madung dat let madi shadaw nga ai lam hpe chye lu ga ai.
Yakhkak jamjau hkrum nga ai Jawngma ni yawng (59) tup
rai nna, Mare (13) kaw na jawngma ni rai nga ai. Jawngma
ni hpe shara mi hta sha tawn da ai lam n nga ai sha, mi kaw
na shan hte nga ai shara hta sha tawn da ai. Ndai jawngma
ni hpe Nawku hpung kaw na masing jahkrat let woi zinlum
nga ai lam chyelu ai.
Ya k h k a k H k r u m n g a
Seng + zin
SIMSA KASA Journal Volume -1, Issue - 2 / 2011 September 24 ya Shawa a machye machyang lam hta hpa akyu n jaw lu ai shiga mabyin masa. Ga shd., shani shagu byin chye ai mabyin masa kaji kajaw ni amyu myu.. Shawa a matu machye machyang jat ya lu ai, bawnu garang shangun ai shiga lam ni. Madat ra, chye ra ai mabyin masa. Ga shd., mungshawa hte seng ai gawgap lam ni, ahkying aten nhtoi hte seng ai lam ni amyu myu..W.P amyu sha ni hta shi-laika a matu mabyin masa hpe shapraw ya lu ai makau grupyin yi-ngam hta sawk sagawn yu yang grai wa laklai ai lam ni, myit sawn yu hpa lam ni ka shalawm tang madun na lam ni grai naw gyip gyeng nga ai. Grai naw ningra nga ai. Laika man n jahpring n mai hku ka jahpring na lam sha nga ai. Hpa majaw nga yang anhte a mabyin masa madang gaw “Intellectual Activities” hpaji machye machyang hpe mahta ai magam bungli shamu shamawt lam n nga ai. Tsun ga nga yang mungdan a sari sadang hpe sharawt ya lu ai tatut machye machyang shamu shamawt ai magam bungli n nga ai. Lachyum gaw “Beyond the common activities” hpe sha mu lu ai. Sung sung myit atsam dat nna sawn sumru n hkam ai. Ra ai hpe sha mu mada ai, mu mada ai hpe dai kaw du lu hkra hpa baw ra nga ai hpe n chye jahkum la taw ai. Lachyum gaw “Intellectual Activities” hta madang yawm nga ai majaw shi-laika hpe mung madang shayawm ya ai lam byin wa sai. “Job Zone” shiga mabyin masa la shara sha-it uhpung uhpawng kaji taw nga ai. Shiga ngu ai gaw tatut hpe hkam sha shangun ai lam rai nga ai. Shadum jahprang ai “hkrung ai ga” (spoken words) rai nga ai. Shawa masha ni gara hku shamu shamawt nga ai hpe htinglu htinglai ya nga ai. Shawa masha ni hpa baw myit maju jung nga ai. Shawa masha ni hta ra ahkyak ai lam hpa baw rai nga ai.Ndai lam ni hpe interview, photograph amyu myu hku nna shawa hpe shiga chye shangun ai lam rai nga ai. Dai lam ni hpe matut nna T.V, Radio, Internet, Newspaper hku ginlen htawn shabra ya nga ai. Raitim lahta e tsun lai wa sai hte maren W.P buga shara shagu hta ndai madang hku du lu na matu n loi nga ai.
Shinggyin la ai shiga ni hpe Journalists (commentators, columnists) ni hku nna shawa hpe grau sanglang hkra tinang a ningmu hte ga tsun shaga chyai (dialogue, discussion) hku nna jahpra dan ai.Madang nga akyu jaw ai hku shiga kakyin ai bungli daw hta mabyin masa ni n bung ai. Sports, politics, health, consumer affairs, science, religion, entertainment etc. etc,.Lahta e tsun lai wa sai shiga ni hpe lu la na matu nhtoi hku, bat hku sawk sagawn hkawm ra ma ai. Dai hpung hta bungli galaw shanglawm ai ni gaw reporter, photographer, graphic artist, hte editor hte kaga garum n-tum ni lawm ra nga ai. Shiga kahkyin ai lam hta asak du hkra sadi tsang ra ai lam ni mung nga ai. Nsin nhtoi n ginhka ai sha mabyin masa gaw madung rai nga ai. Dai majaw prat madang hta hkan nna shiga madang, laili laika madang ni mung rawt jat wa ra sai. Nam kahtawng mare na mabyin masa kaji kajaw shiga kaw sha noi
nga na kun? Prat dep ai lamu ganghkau myo-mare kaba na shiga kaw mahtang madang dep lu hkra shiga hte hpring ai shi-laika hpe myit mada nga na kun? Myit sawn sumru yu ra sai. Miwa mung na nambat langai shawng ningnan na shi-laika shapraw hpang ai gaw Beijing Mare kaba kaw nna 8th century hta hpang sai. Myo mare shagu de lata hte ka nna shi-laika shabra hpang ai gaw German mung kaw nna 15th century kaw nna hpang sai. Htangdip gawng hpe mungkan de dut shabra hpang ai gaw (1430-50) shaning hta rai sai.Shi-laika shingnrai shiga ngu ai gaw dai amyu sha ni kade daram madang kaw kri tsap nga ai ngu ai manu hpe htawng madun ai lam rai nga ai.“Gumhpraw n lu ai shiga hta gumhpraw manu yawm nga ai shiga gaw myi man naw pa nga ai.”
HPYEN-YEN LAKAWN LANAWN JINGHKRI
SUMLA SHIGA
Maga Yang Hpyen-yen dabang
Masha atsam hte lamuga shara
Lusha hte lakawn, Myu shayi ni hpe shakawn
Hpyen-yen masha kata Ma ni law
malawng machyi makaw hkrum
Je Yang Hpyen-yen dabang
Sarama galoi du wa na?
Maga Yang Hpyen-yen dabang
Sanseng lam gaw
Hkamja lam a npawt
Kawa ginsum hpe Jawng shatai let
Laika hpaji hpe shachyut
Je Yang Hpyen-yen dabang
na Ma yannau
Je Yang Hpyen-yen dabang
na bungli garum nga ai
Dwi La
Mani sumsai myiman hte Adwi
SUMLA SHIGA
N dang n la arai hte hpyen-
hprawng ra ai ma ni a prat
SIMSA KASA Journal Volume -1, Issue - 2 / 2011 September 24 ya
RELIEF ACTION NETWORK FOR IDP AND REFUGEE
GA SHAGAWP
GINRA SHAGU NA HPYEN-YEN MASHA JAHPAN 18/9/2011 ya shani du hkra na Jahpan Ginchyum
Matsan mayan annau ni;
Kaji kadun ai amyu tai. Mare kata zim sha n
lu nga, Aw htawt nang sit, dumbru dumra.
Ma mung dun, tsupni shadawn mung gun.
Ruyak jamjau hkrum la sai, Raitim galoi
myit n kaji ai, Karai tsaw ai amyu ni tai.
Hpawt de ngu ai nhtoi hta, Pyaw dik simsa
mungdan kata, Shanu shingbyin pra lu hkra,
Akyu hpyi lam hta shaja ga.
Hpraw ai chyang ai gayau gaya, Diplu dip-
sha gashun gashe. Dai zawn myit rawng ai
ni hpe, Anhte shara hta n tawn da. Sungdik
krung de gau bang lu hkra, Rau ta hkindun
let shakut ga.
Tsawra hkuhkau garum shingtau, Nangshoi
nangsha, nang ngai n nga, Myit hkrum man-
grum rau myitdun, Ngwi pyaw mungdan de
lu hkra, Akyu hpyi lam hta n lagawn ga.
“MYIT HKRUM GA”
Myitsu Ai MaShaga madat ma myitsu, n jaw ai rai hkum lagu,
Manang a rai nang mu hta, ap ya ra ai sarama.
San Seng Ra AiShat sha mahka ta kashin, ayan daw u ta lamyin
San seng ai kun yu azi, yat tsu ai gaw kan machyi..
Htam Shi AluHtam shi hta na htam langai, hpan Karai a sutgan rai,
Shawang myit hte jaw ya ai, Karai Kasang tsawra ai,
Lap shi lu yang lap mi jaw, dum u htam shi alu jaw..
Latup N-gu Alu Shadu mahka latup la, yam tit kasha kaw bang da,
Jiwoi makam hkringhtawng rai, hkan sa nga ga hkum gah-
prai, shadu shagu hkum malap, Karai shaman jaw kahtap..
Nu A ChyejuNgai ma chyangai Nu chyu jaw, Liha kan sa ngai jit
hkaw; Shat sha chye hkra woi shaman,
ginsup shakung ai laksan;
Ga tsun shaga chye wa na, nye Nu nan she sharin ya,
Yesu ra ai ma tai hkra, tut tut akyu hpyi ya
Ngai machyi aten n yup ai, Nu a chyeju kaba sai.
Sinlum Bum Dau Hkawng
K.T.C Nawng Nang
MA KAJI GA SHAGAWP
Washa Htu San
SIMSA KASA Journal Volume -1, Issue - 2 / 2011 September 24 ya
Daini na Myen-Miwa Mungsang
lamuga jarit madin gaw kilometre
(2180) ram galu nga ai. Ndai lamuga
hta Kachin state mung matut shayan lawm nga
ai. Miwa gaw Han dynasty (25AD-220) prat
kaw nna Yunnan ginra Yungsh’ang (Paoshan)
e 69AD hta uphkang shara langai hpaw wa
ai. Ndai shara gaw mungsang lamuga jarit
kaw nna deng (70) tsan-gang nga ai. Yunnan
hte jarit mayan uphkang daju ginra rai lai wa
sai. 1766AD aten hta Manmaw de htim gasat
shang wa ai Miwa hpyenhpung ni gaw “Taping
(Tahkaw, Hkaqmut)-Sanggang” Hkaqlam
hkan hkrat wa ai, rai nga ai. Ndai majan mung
Manmaw gatlawk na hpang wa ai majan rai nga
ai. Hpang jahtum “Kawngtung myithkrum
gashaka” hte December 13, 1769 hta Miwa-
Myen majan hpe shangut la ma ai. 1765, 1766,
1767, 1769 duhkra mali lang kasat hkrat wa ai
majan mahpang rai lai wa sai. 1767 hta gaw
Ava makau na Sin-gaung Wetwun shara duhkra
htim kasat hkrat wa ai. 1769 hta Manchu
Sinpraw De Na Shamawt Dap Wa Ai
BAREN NUMRAW KABAhkawhkam Ch’ienlun gaw mali lang dabat ai hta
hpyenman masum hte htim kasat shangun lai wa sai.
Miwa mungdan na Qing hkawseng prat (1644-1911)
gaw Manchu amyusha hkawhkam ni up mat wa ai
prat rai nga ai. Taping (Tahkaw)-Sanggang hkaqlam
hku Miwa Wong hpyenla ni htim kasat shang wa
ai shaloi, Myen Sinphyushin hkawhkam hpyenla ni
Ayudaya (Siam) hkawhkam hkaw hpe shang kasat
nna shata (14) Ayudaya hpe wang shakin tawn ai aten
rai nga malu ai. Ndai Myen-Ayudaya majan mung
Tavey (Tawe) manghkang majaw rai lai wa sai. Daini
Tavey Yenet daru shara hta Thailand kaw nna panglai
sanghpaw daru kaba masing jahkrat nna galaw hpang
wa ai shara gaw Tavey rai nga ai. Yudaya ni ya sha
myit lawm ai n rai, moi kaw nna myit lawm hkrat
wa ai shara rai nga malu ai. Miwa Wong hpyenla ni
gaw 1412, 1413, 1442, 1449 ning ni hkan mung
Myen hkawhkam ni hpang de htim kasat bang wa
masai. Pagan hkawseng prat hta mung, Mongol
Tartar Wong hpyenla ni 1277, 1283, 1284 hta htim
shang kasat hkrat wa masai. Laika Man (8) de......
Simsa Kasa Journal de sumrai, sumroi, hkrangpan (cartoon), ga shagawp, mani hpa, laika ngau ni
shagun ya mai ai.
1. Majan a majaw tsinyam jamjau hkrum nga ai hpyen-yen ni a nsen hte, buga shara
shagu na Wunpawng myusha ni a shiga ni hpe mungkan shara shagu kaw nga ai myusha ni
chye lu na matu yaw shada let Simsa Kasa Shilaika hpe dip shabra ai re.
2. Manu jahpu la nna dut shabra ai lam hpe n galaw ai sha, laika hti shawa ni aten dep lu
hti hkra galaw lajang sa wa nga ai re majaw, nu wa hpu nau yawng a madi shadaw lam amyu
myu ra nga ai re.
3. Madi shadaw mai ai ladat ni:
• Garum gumhpraw jaw bang ai lam (Fund Donation)
• Buga Kahtawng langai a matu shilaika hpe kumhpa jaw ai ladat (Simsa Kasa Journal
as a love Gift to friends)
• Shilaika a matu ka-ngau shagun ya ai lam (Article Contribution)
• Shilaika shabra ya ai lam (Distribution)
Ndau shana laika
□ □
□ □
(
□ □
□ □
Htingnan Mare masha ni (Htinggaw 70)
Htingnan Mare, Dingdung Ginwang Ginjaw (Mali Hkrang Walawng)
Uma Brang Seng
Dallas, Texas, United States of America
US$ 270
70
70 X 6 = 420