1

KKOOEE TTOOHHII SSIILLAAPPAA

&&

PPAALLAANNII NNGGAAUUEE

LLAAUUTTOOHHII FFAAKKAASSAAPPAATTEE

VVAAHHEEFFOONNUUAA TTOONNGGAA ‘‘OO AAOOTTEEAARROOAA

KKAALLAASSII 44

2

TALAMU'A Si'i kau Failautohi Fakasapate 'a e Vahefonua Tonga o Atearoa, 'oku tau tuku 'a e kololia mo e langilangi ma'ae 'Otua Mafiman

'i he'ene tataki kuo fai 'o lava ai ke fakahoko 'a e visone ko eni ne toka mei he kuo hili, ke 'iai ha Silapa ma'ae Lautohi

Fakasapate 'a e Vahefonua Tonga o Aotearoa. 'Oku ou fie fakaha loto tau'ataina pe ko e ngaue ni 'oku 'ikai ke 'ata mei he

tonounou, he 'oku 'ikai ke haohaoa. 'Oku taau ke tau tuku ki he 'Otua toko taha pe ke 'a'ana 'a e ngaue haohaoa mo 'ikai

hano tonounou. Ko e ngaue kuo mau fai 'oku 'iai hono matavaivai mo hono fakangatangata pea 'e toki ala fakalelei 'i he

kaha'u na hili ha ta'u 'e 4 ki he 5 mei he ta'u ni, 2006.

Ko e ngaue ne mau fai, ko e feinga ho mau lelei taha ke fatu 'a e silapa ke hoa mo e 'atakai 'o Aotearoa, ka 'i he taimi tatau

na'a mau feinga ke kei fakatefito 'a e Silapa 'i he Tohitapu mo e ngaahi tefito'i Tui Faka-Metotisi kuo tukufakaholo mai 'i he

Siasi. Ko e Taumu'a Fakalukufua (Mission Statement) 'a e Lautohi Fakasapate 'a e Vahefonua Tonga o Aotearoa, "KE AKO'I 'A

E FANAU LAUTOHI FAKASAPATE METOTISI TONGA 'I HE TOKONI MAI 'A E LAUMALIE MA'ONI'ONI KE NAU HOKO KO E KAU

TISAIPALE LELEI 'A SISU 'I HE 'ATAKAI 'OKU NAU 'IAI/' Ko e kaveinga eni ne ne tataki 'a e fatu Silapa ne mau fai, pea 'oku

mahu'inga ke mahino mo mo'ui 'a e kaveinga ni he loto mo e fakakaukau 'a e kau Failautohi Fakasapate, kae malava ke ola 'a

e ngaue te mou fai. Fakatokanga'i 'a e ngaahi tefito'i mo'oni ko 'eni felave'i mo e Kaveinga Fakalukufua 'a e Lautohi

fakaSapate: i) Ka 'ikai kau 'a e Laumalie Ma'oni'oni 'i he ngaue'i 'o e Silapa ni 'e 'ikai ha ola 'e ma'u. Kuo pau ke kau mai 'a e

Laumalie Ma'oni'oni 'i ho'o teuteu mo ho'o ako'i 'a e fanau, he ko e Laumalie Ma'oni'oni 'oku ne fakaola 'etau faifatongia. ii)

Kuo pau keke tomu'a hoko koe, Failautohi Fakasapate ko e Tisaipale lelei 'a Sisu, kae toki hoko 'a e fanau ko e kau Tisaipale

lelei 'a Sisu.

'Oku 'oatu heni 'eku fakamalo makehe ki he Komiti Silapa ne nau kalusefai bonau taimi mo 'enau mo'ui kae fakahoko 'a e

ngaue ni. Na'e 'iai 'a e ngaahi Kalasi ne lele 'o a'u ki he tepi pea ne ' iai 'a e Kalasi 'e ni'ihi ne lele pea toki fakaa'u 'e he ni'ihi

kehe ki he tepi, ka neongo ia kuo 'osi hotau fatongia. 'Oku ha 'a e hingoa 'o kinautolu 'i he Komiti Silapa ne nau fakahoko 'a e

ngaue ni 'i he peesi Fakalahi. Fakamalo foki ki he Vahenga Ngaue 'AokaIani-Manukau 'i he fakafaingamalie 'a 'enau ngaahi

me'angaue ke fakahoko 'aki 'a e ngaue mahu'inga ni.

Ofa lahi mo e Lotu

Faifekau Taufa Filiai

Sea 'o e Komiti Lautohi Fakasapate 'a e Vahefonua Tonga o Aotearoa. 27 Me 2006

3

Fakalahi (Appendix)

Komiti Silapa:

Sea: Faifekau Taufa Filial.

Sekelitali( Konivina) Loviana Tufulele

Fale'i: Moala Katoa

Kalasi Kinitakateni: Tivinia Talakai, Luhama Fale, Lingisou Teulilo Kalasi 1: 'Isileli Manu, Nonu 'Alatini Kalasi 2: Filipine Laungaue, Lapulou Ikavuka, Kilisitina Pauta

Kalasi 3: Kalo Kaisa, Lopeti Faka'osilea, 'Uhila Manase

Kalasi 4: Loufau Siliva, Semisi Talakia'atu, Malieta Savieti

Kalasi 5: 'Anitilose Pulupuna, Manu Prescott, Falanisesi Hafoka

Kalasi 6 Loviana Tufulele, Foeata Tu'ipulotu, Meliame Fihaki

4

SSIILLAAPPAA ‘‘AA EE KKAALLAASSII 44

TTAA ’’UU 1144 -- 1166 KAVEINGA FAKALUKUFUA (Mission Statement) Ke ako'i e fanau lautohi faka-Sapate Metotisi Tonga ‘i he tokoni mai 'a e Laumalie Ma’ oni'oni ke nau hoko ko e kau Tisaipale lelei 'a Sisu 'i he ‘atakai ‘oku nau 'i ai. TAUMU'A NGAUE

1. Ke 'ilo'i 'a Sisu 2. Ke tui kia Sisu 3. Ke mo'ui'aki 'a Sisu

KO E SILAPA A. TALI '0 SISU:

1. Makatu'unga 'e 4 'o e mo'ui fakalaumalie 2. Tali 'a Sisu ke 'Eiki mo e fakamo'ui

E. LEAMOEMO'UIFAKA'APA'APA

1. Lau e 'Alafapeti (alphabet) mo e fonetiki (phonetics) faka-Tonga 2. Laukonga mo e tohi faka-Tonga (dictation) 3. Faka'apa'apa ki he 'Otua, tangata mo e Fefine

F. MO'UL FAKA-TISAIPALE

1. Tisaipale 2. Talangofua

H. TOHITAPU

1. Vaa'ihala'o Siosifa (Halakinikini peesi 28 ki he 40), Vahe 37-46 2. Sisu (Mo'ui 'a Sisu Vahe lO kihe l2) 3. Veesi Lauloto (Luke 6:45)

I. TOKATELINE

1. Fehu'i mo e Tali 2 (Vahe 9: 1, 5, 8) K. KO E SIASI

1. Ko e 'uluaki fononga fakamisinale 'a Paula L. NGAAHI HIVA

1. Himi 606: 1, 2, mo e 6 2. Tu'ungafasi Himi 606 3. Hiva fa'u (Tisaipale au 'a e 'Eiki)

5

NGAAHI LESONI KE AKO’I

A. NGAAHI MAKATU'UNGA 'E 4 'O E MO'UI FAKALAUMALIE

Taumu'a: Ke 'ilo'i mo mahino ki he fanau 'a e makatu'unga 'e 4 'o e mo'ui fakalaumalie

MMaakkaattuulluunnggaa 11 ‘‘oo ee mmoo''uuii ffaakkaallaauummaalliiee..

Koe'ofa mai 'a e'Otua ki he fa'ahinga 'o e tangata

Sione 3: 16: He na'e 'ofa pehe 'a e 'Otua ki mamani ko ia na'a ne foaki Hono 'Alo tofu pe 'e taha ne fakatupu koe'uhi ko ia kotoa pe 'oku tui pikitai kiate la ke 'oua na'a 'auha kae ma'u 'a e mo'ui ta'engata.

Sione 10: 10: Ko Au kuo u ha'u koe'uhi ke nau ma'u ‘a e mo’ui, pea ke nau ma'u 'o lahi 'aupito.

Ko e 'ofa 'a e 'Otua ki he fa'ahinga 'o e tangata oku tatau ki he tokotaha kotoa pe.

2

6

MMaakkaattuu’’uunnggaa ‘‘oo ee mmoo’’ uuii ffaakkaallaauummaalliiee hhoonnoo 22 Ko e mo’ui angahala’ia 'a e tangata ‘o ne motuhi ai ia mei he 'Otua.

MOTUHIA 'A E FETU'UTAKI 'A E ‘OTUA MO E TANGATA

‘OTUA MA'ONI'ONI

Loma 3: 23

He kuo tau faiangahala kotoa pé, pea ‘oku 'ikai te nau a'usia ‘a e hoifua ‘a e 'Otua

ANGAHALA'IA 'A E MO’UI 'A E FA'AHINGA '0 E TANGATA

7

MMaakkaattuu''uunnggaa ‘‘oo ee mmoo’’uuii ffaakkaallaauummaalliiee hhoonnoo 33 Ko e tokonaki 'a e 'Otua ki he fa'ahinga 'o e tangata ke to e hoko atu 'ena feohi

Na'e pekia 'a Kalaisi ko hotau fetongi

Loma 5: 8 Ka ko e 'Otua 'oku ne fakaha 'a e mo'oni 'a Ene 'ofa 'a'ana kiate kitautolu 'i he pekia 'a kalaisi ma'atautolu, lolotonga'oku tau kei angahala.

1 Kolinito 15: 3-6 (Toetu'u)

Na'e pekia 'a Kalaisi koe'uhi ko 'etau ngaahi angahala'a fakatatau ki he Tohitapu, pea na'e telio ia, pea na'e fokotu'u la 'i hono 'aho tolu.

8

TOE FETU'UTAKI 'A E 'OTUA MO E TANGATA

'OTUA MA'ONI'ONI

TANGATA ANGAHALA IA

MMaakkaattuu’’uunnggaa ‘‘oo ee mmoo’’uuii ffaakkaallaauummaalliiee hhoonnoo 44 Kuopau ke tau tali fakafo'ituitui 'a Sisu ke hoko ko hotau 'Eiki mo Fakamo'ui, pea te tau toki lava leva 'o 'ilo mo a’usia 'a e taumu'a 'a e 'Otua ki he'etau mo'ui. 'Oku 'ikai ke to e 'i ai ha founga ke ma u ai hoto fakamo'ui ka ko 'ete tali fakafo'ituitui pe 'a Sisu. 'Oku poupou ki ai 'a Sione 1:12 - "Ka ka 'ilonga 'a kinautolu na'e ma'u Ia, na'a ne fakamafai'i kinautolu ke hoko ko e fanau 'a e Otua, 'io 'a kinautolu 'oku tui pikitai ki hono Huafa FOUNGA KI HONO TALI 'A SISU KI HE’ETE M0’Ul: 1. Kuopau ke te fakaafe'i 'a Sisu 'i he lotu. Fakaha 3:20a - "Ko 'eni 'oku ou tu'u he matapa 'o

tukituki (Sisu). Kapau 'e fanongo 'e ha taha (koe) ki hoku le'o 'one to'o 'a e matapa pea te u hu kiate ia pea te u kai 'ohomohe mo ia, pea te ne kai 'ohomohe mo Au"

2.' Kuopau ke te lotu 'i he tui. 'Oku 'ikai 'uhinga 'eni te te ongo'i'oku hu mai ha taha ki hoto loto,

ka kuo pau ke te falala kakato 'e hu mai 'a Sisu 'o fakatatau ki he'ene palomesi 'ia Fakaha 3:20. Te ne hu atu ki ho loto, kapau te ke to'o 'a e matapa ho loto.

3. Ka hu mai 'a Sisu ki hoto loto, he’ikai to e hu ia ki tula.

'Oku tu'o taha pe 'e te tali 'a Sisu. ('Oku fiema'u heni failautohi ke ke pole'i e fanau ke nau tali 'a Sisu ke hoko 'o pule he'enau mo'ui, pea ko 'eni 'a e taimi 'oku ui ai kinautolu ko e kau Kalisitiane mo'oni he kuo nau tali ke nau hoko ko e kau muimui 'o Sisu.) Ko 'ete hoko ko e tokotaha muimui 'o Sisu, 'oku te fakaongoongo ki he tataki 'a e Laumalie Ma'oni'oni, 'i he'ete ngaue 'oku fai, 'i he feitu'u kotoa pe.

Failautohi, kataki 'o ngaue'aki e ngaahi fakataataa ko 'ena ke fakamahino 'aki 'a e ngaahi makatu'unga 'e 4 'o e mo'ui fakalaumalie:

9

E. LEA MO E MO’UI FAKA’APAAPA 1. Tala kae tohi

Taumu'a: a. Ke lava 'e he fanau 'o pu'aki lelei 'a e lea faka-Tonga pea mo lava foki e laukonga. e. Ke lava 'e he fanau 'o tohi faka-Tonga. a. Failautobi kataki 'o lau 'a e -

i. Sione 3: 16, Loma 3: 23 pea mo e Loma 5: 8, ke ngaue'aki ia ki he 'tala kae tohi' (dictation). 'E lelei ke tqnaki 'a 'enau ngilue 'o ke 'alu mo ia 'o fakatonutonu ke ke sio ai ki he tu'unga'o 'enau tohi faka-Tonga 'a e fanau, pea 'e makatu'unga ai hono ako'i 'etau lea faka-Tonga.

2. 1 Ako’i pe fakamanatu e aIalafapeti (alphabet) faka-Tonga

‘A, ‘E, F, H, ‘I, K, L, M, NG, ‘O, P, S, T, U, V, ‘

2.2. Ako'i e Fonetiki faka-Tonga 'o ngaue’aki e saati kuo teuteu

a e i 0 U fa fe fi fo fu ha he hi ho hu ka ke ki ko ku la le ii lo iu ma me mi MO mu na ne ni no nu nga nge ngi ngo ngu pa pe pi PO pu sa se si so su ta te ti to tu va ve vi vo vu

Failautohi kamata'aki hono ako'i e pu'aki e lea ma'ama'a pe. Lea 'oku silapa ua pee hange ko

e: Fale: laine'i e fa mo e le Faitatau ki he ngaahi fo'i lea ko 'eni: ha'u, peni, pepa etc.

Lea silapa tolu

Fefine: fe, fi moe ne Ngaue'aki e lea tepile, faliki, motoki

Lea silapa fa- pe lea peluua

Falelotu, hokohoko, kelekele, 3. Mo'uifaka'apa’apa

Taumu'a: Ke 'ilo'i mo mahino ki he fanau ‘a e mo'ui faka'apa'apa ki he 'Otua, tangata moe fefine

10

Faka’apa'apa ki he 'Otua Ke tau fakahaa 'etau faka'apa'apa ki he 'Otua 'aki ha'atau tu'ulutui 'i he lotu. 'Ilo'i 'a e 'Otua pea 'apasia ki ai. Ko e 'apasia ki he 'Otua ko 'etau kuikui he lotu, nofo ma'u 'i

falelotu 'o 'oua'e lele takai holo, angamaau pea faitotonu 'i he taimi kotoa pe. Ko 'etau mo'ui 'apasia te ne fakalotolahi'i kitautolu ke tau 'alu ma'u pe ki he lotu (ma'unga

kelesi). Ko 'ete mo'ui 'apasia ki he 'Otua 'e haa mei he 'etau mo'ui ‘a e ngaahi fua'o e Laumalie

Maa'oni'oni (Kaletia 5: 22).

Faka’apa’apa ki he tangata pe fefine. Ko 'ete faka'apa'apa ki he Tamai mo e Fa'e ( 'Efeso 6: 1,2). Ke 'oua te tau taungutu (talkback)

kiate kinaua pea tau talangofua foki. Ngaue'aki e ngaahi lea faka'apa'apa hange ko e fakamolemole, kataki, malo e lelei. Sio kiate kinaua pea ke fanongo mo talangofua ki he'ena ngaahi tu'utu'uni 'oku fai atu kiate koe.

Ko e faka'apa'apa faka-Tonga 'a e tuofefine pea mo e tuonga'ane. 'Oku fakatefito 'a e

faka'apa'apa ni 'i he ngaahi VEITAPUI ko e ngaahi tapu, pea ke tauhi 'e he tuofefine mo e tuonga'ane:

o Tapu ke na nofo fakataha pea tapu e 'alu holo e tuonga'ane 'i he feitu'u 'oku nofo ai e

tuofefine. o Tapu ke hu e tuonga’ane ki he loki 'o e tuofefine pe ko e tuofefine ki he loki 'o e

tuonga'ane. o Tapu ke lea kovi 'a e tuofefine ki he tuonga'ane pe tuonga'ane ki he tuofefine. o Tapu 'aupito 'a e ala 'a e tuonga'ane 'o ta ki he tuofefine.

F. MO'UI FAKA-TISAIPALE

Taumu'a: Ke ako'i e fanau kenau' ilo'i 'ae mahu'inga 'oe mo'ui talangofua 'ihe Mo'ui 'ae Tisaipale.

Failautohi, kataki ke fakamamafa'i 'a e Mo'ui faka-Tisaipale mo e mo'ui talangofua, pehee ki he ngaahi faka'ilonga 'o e Tisaipale lelei. Pea ke kei fakafelave'i ki he fakamatala 'a e ngaahi makatu'unga ‘e fa ki he fekau'aki 'a e mo'ui talangofua mo e tali ke pule 'a Sisu he'ete mo'ui.

Ke fakamatala'i 'a e ngaahi 'u lungaanga 'o e tokotaha mo ui faka-Tisaipale.

11

Mo’ui Faka-Tisaipale: i) Ko e ha 'a e Tisaipale?

Ko e lea Tisaipale 'oku 'uhinga tatau pe mo e lea Akonga pe Muimui 'o Sisu. Ko e Tisaipale 'a Sisu ko e toko taha kuo tukulolo 'ene mo'ui mo talangofua kakato kia Sisu. Sione 8: 31 "Pea lea ai 'a Sisu kiate kinautolu 'o haa Siu kuo tui kiate ia, kapau te mou nofomau 'i he'eku akonaki, ko 'eku kau ako mo'oni kimoutolu

ii) Ko e ngaahi Faka’ilonga 'o e Tisaipale Lelei:

a. 'Oku fika 'uluaki 'a e 'Otua 'i he'ene mo’ui: Ko e Tisaipale lelei 'oku ne fakamu'omu'a ma'u pe 'a e 'Otua 'i he'ene mo'ui. 'Oku ne tomu'a kumi ki he Pule'anga'o e 'Otua mo 'ene ma'oni'oni pea toki hoko atu 'a e ngaahi me'a kehe. Matiu 6: 33 "Ka mou kumi mu’a ki hono Puleanga, mo e ma’oni’oni 'a’ana, pea 'e 'atu mo ia foki 'a e ngaahi me’a ko ia kotoa. "

e 'Oku muimui mo fuaKolosi: Na'e folofola pe 'a Sisu kiai "Ka 'iai ha taha'oku fie muimui mai, ke ne matu'aki hangee ha mateaki, pea ke ne fua hono Kolosi..." Matiu 16: 24 "Ko e kolosi 'oku ne fakafofonga'i 'a e ngaahi faingata'a 'o e muimui he kuo pau ke tuku hoto loto kae fai 'a e finangalo 'o e 'Otua".

f. ‘Oku ne fakapapau'i 'ene fili ke muimui kia Sisu pea ne toki mnimui. Na'e 'ikai ko ha kouna'i ia pe fakaloto'i ka ko 'ene fili fakafo'ituitui 'aki 'ene fakapapau'i ko e lelei taha eni ke muimui kia Sisu.

h. Kuo pau ke fakatanga'i mo manuki'i. Ka manuki'i koe pe fakatanga'i koe'uhi ko ho'o muimui 'ia Sisu pea fiefia he ko e faka'ilonga monu'ia ia. Matiu 5: 11 "Monuu'iaa ka ko kimoutolu, 'o ka manukia kimoutolu, mo fakatanga'i, mo lohiekina 'i he kovi kehekehe, koe'uhi ko au."

iii) Ngaahi Ma'u'anga ivi 'o e Tisaipale lelei:

1) Mo'ui Lotu: Ko e lotu ko e fa'a talanoa mo feohi mo e 'Otua na'a ne ngaohi kita. Ko e lahi ange ho'o fa'a talanoa mo feohi mo ha taha ko ho'o maheni ange ia mo ia. Ko e lahi ange 'ete fa'a talanoa mo e 'Otua ko 'ete maheni ange ia mo la pea mo 'ete ma'u ivi pea te 'ilo foki hono finangalo ki he'ete mo'ui.

2) Lau Faka’aho 'a e folofola: Ko e folofola ko e me'a tokoni ia ke ma'u ivi mei ai 'a e Tisaipale lelei. Hange tofu pe ko e ta'e malava ke mavae hoto sino mo e me'akai, 'oku pehee tofu pe 'a e ta'e malava ke mavae 'a e Tisaipale Lelei mo e folofola 'a e 'Otua.

3) Talaki atu 'a Sisu mo e Ongoongo Lelei. Ko e Tisaipale Lelei, ko ha toko taha kuo ne a'usia 'a e fakamo'ui 'a e 'Otua pea ko e fekau mahu'inga ia 'oku fiema'u ke ne talaki atu, 'a e fakamo'ui 'a e 'Otua kuo ne 'inasi ai.

4) 'Alu ma’u pe ki he ngaahi Feohi’anga Fakalotu. Koe Tisaipale Lelei 'a Sisu ko e toko taha

'oku longomo'ui he ngaahi polokalama'a e Siasi. 'Oku manako ke kau ki he ngaahi feohi'anga fakakalisitiane.

iv) Talangofua: Ko e Tisaipale lelei 'a Sisu ko e toko taha 'oku talangofua ki he Failautohi faka-SIpate

mo e Matu'a. Kuo pau ke tau tomu'a talangofua kiate kinautolu 'oku tau lava ‘o sio ki ai pea te tau toki lava 'o talangofua kia Sisu.

Ngaahi ‘ulungaanga ‘o ha Tisapale talangofua:

12

- Mo’ui mapule’i: Ko e mo'ui mapule'i, ko 'ete lava'o fai tu'utu'uni ki he me'a 'oku lelei, kae tuku 'a e me'a 'oku kovi. Sipinga: Ka fakaafe'i koe 'e ho kaume'a ke mo inu kava malohi pea talaange 'ikai, koe'uhi he 'oku kovi 'a e inu kavamalohi. Ko e me'a ia 'oku ui ko e mo'u i mapule'i.

- Mo'ui topono: Ko e mo'ui topono, ko 'ete fiemalie pe he me'a 'oku ala ma'u 'e he'ete

matu'a kae 'ikai ke te holi ki ha me'a 'oku 'ikai ala ma'u pea te 'alu ai 'o kaiha'a.

- Ngaue fakataha: Koe Tisaipale Lelei 'a Sisu 'oku manako he ngaue fakataha.Ka 'iai ha tu'utu'uni 'a e kulupu 'oku kau ki ai, 'oku fiefia ke tali. Sipinga: Tu'utu'uni ki he Kalasi ke nau teunga taha.

H. TOHITAPU: VAA’IHALA '0 SIOSIFA (HALAKINIKINI VAHE 37-43) 1. Taumu'a:

- Ke 'ilo 'e he fanau 'a e 'uhinga na'e meheka ai 'a e ngaahi tokoua 'o Sios ifa 'ia Siosifa. - Ke 'ilo 'e he fanau ‘a e fakatu'utamaki 'o e mo'ui meheka. - Ke 'ilo 'e he fanau 'a e kovi 'o e loi.

Talanoa: Vaa’ihala ‘o Siosifa:

Ko Siosifa ko e toko taha 'i he toko hongofulu ma ua 'o e fanau 'a Sekope, ko ia na'e fika hongofulu ma taha kae fika hongofulu ma ua 'a Penisimani. Na'e mahino ki he ngaahi tokoua 'o Siosifa 'a e tokanga makehe 'a 'enau tamai kia Siosifa, pea ne fakatupu ai heni ha loto meheka 'a kinautolu kia Siosifa. 'Ikai ko ia pe, ka na'e fa'a misi 'a Siosifa 'o uhinga 'e 'iai 'a e 'aho te nau punou ange kiate ia.

'I he 'aho 'e taha na'e 'alu hono ngaahi tokoua 'o 'ave 'enau fanga manu ki Sikemi. Ne fuoloa 'enau ‘alu pea fekau ai 'e Sekope ‘a Siosifa ke 'alu mu'a 'o vakai pe ko e ha kuo nau fuoloa pehe ai. Na'e ma'u ai heni 'a e faingamalie 'o e ngaahi tokoua 'o Siosifa ke fai ha me'a kia Siosifa hei'ilo 'e mate ai koe'uhi ko e 'ofa'anga ia 'o 'enau tamai. Ko ia na'a nau puke ia ke tamate'i ka e monuu ne ma'u 'e he lahii ha fakakaukau lelei ke 'oua 'e tamate'i ka nau Ii pe ki he lepa ke toki mate ai. Na'e fai kotoa 'a e fakakaukau ko 'eni, ka ne iku pe 'o to e 'ohake mei he lepa'o fakatau atu ki 'Isipite.

Na'e hoko 'a 'ene 'i 'Isipite ke falala ki ai 'a e'Eikitau ko Potifa. Na'e taki ngaue 'a Siosifa 'o a'u ki he tu'unga kuo fai ha talanoa ta'emo'oni ke tu'unga ai hano to e fakahu pilisone ia fakataha mo e ongo tangata na'e ngaue ki he Tu'i. Ko e tama ngaohi kava mo e tama ta'o ma. Na'e to e misi heni 'a e ongo tangata ni 'o faka'uhinga 'e Siosifa 'e hao 'a e tama ngaohi kava pea 'e to e foki ki hono lakanga, kae tautea mate 'a e tama ta’o ma.

Ko ia ne a'u ki ha 'aho ne holoitounga 'a e kau poto ‘o ‘Isipite 'i hono faka'uhinga 'a e misi 'a e Tu'i, mo e 'ikai pe lava. Na'e toki fakahaa 'e he tama ngaohi kava 'a e Tu'i 'a Siosifa ki he Tu'i. Na'e faka'uhinga heni 'e Siosifa 'a e misi 'a e Tu'i pea mokoi ki ai 'a hono finangalo. Ko ia na'e hanga e he Tu'i 'o fakanofo 'a Siosifa ke ne hoko 'o hangee ha Palemia ki he fonua 'o 'Isipite. Ta ko e monuu ‘o e falala 'Otua 'a Siosifa ke ne 'i ha tu'unga pehee 'i 'Isipite mo e ha'u 'a hono ngaahi tokoua ko e fakatau me'akai he ne too e honge 'i he fonua. Na'e ofoofo mo 'ohovale 'a e ngaahi tokoua 'i he pehe atu 'a Siosifa, “ko Siosifa au na'a mou fakatau atu. 'Oua te mou ilifia ka mou foki 'o fetukutuku mai 'a 'etau tamai ki 'Isipite ni.” Na'e hoko 'enau meheka, ke nau fakatupu ai ha loto taufehi'a kia Siosifa, ke 'ave ai 'a Siosifa ke a'u ki he tumutumu mo e

13

langilangi 'o e fonua. 'lo, pea 'inasi ai foki 'a Sekope pea mo e toenga'o hono ngaahi tokoua foki 'i he fakakoloa kuo fai ki he kakai 'oku tu'u 'enau falala kia Sihova.

TOHITAPU: MO'UI'A SISU - KO E TAIMI FAKAMAMAHI

1 . Taumu'a:

- Ke 'ilo 'e he faanau 'a e taimi fakamamahi na'e fepaki mo e mo'ui 'a Sisu - Ke 'ilo 'e he faanau 'a e ngaahi me'a mahu'inga na'e fai 'e Sisu 'i he taimi fakamamahi. - Ke 'ilo 'e he faanau 'a e ivi mo e mafai 'o Sisu neongo 'ene tokotaha.

Talanoa:

Mo'ui 'a Sisu Koe kamata eni 'oe fononga 'a Sisu ko'ene taumu'a ki Selusalema ke kau ki he Katoanga Pasova pea iku ai pe ki he'ene pekia. Na'a nau fou 'i Seliko 'o hoko ai 'a 'ene fakamo'ui 'a e ongo kui, pea ko e taha 'iate kinaua ko Patimiosi. Na'a ne to e hufia foki 'a e fale 'o e tangata Tanaki Tukuhau ko Sakeasi 'o hoko ai 'a e fakamo'ui 'a e 'Otua ki he loto-fale 'o Sakeasi. Ne a'u atu 'a e fononga ki Petani 'o nau po'ulia ai pea nau malooloo ai. Na'e fai ha ma'u katoanga kai he po ko ia pea na'e ha'u mo e ni'ihi mei Selusalema ko e fie mamata kia Lasalosi ne fokotu'u 'e Sisu mei he mate. Takai Lolo 'I he lolotonga 'o e ma'u me'atokoni ko 'eni, ne lau 'e Mele ko e koloa ke fai ai 'ene fakalangilangi'i hono 'Eiki. Na'a ne hu atu mo 'ene hina lolo mahu'inga 'o ne foa'i 'o lilingi he fofonga'o Sisu pea ko e toenga, na'a ne pani 'aki 'a e va'e 'o Sisu, pea toki holoholo'aki hono lou'ulu. Ko e ngangatu pe nanamu 'o e lolo, ne ne kapui e fale. Ko e faka'ilonga 'o e 'ofa mo'oni mo e li'oa kotoa 'ene me'a 'oku ma'u ke fakalangilangi'i 'aki 'a Sisu. 'Amusia mu'a 'a Mele ia ne 'i ai hono 'aonga kia Sisu 'i he teu 'ene pekia. Ne fakaanga 'a Siutasi he'ene pehe, na'e mei fakatau 'a e lolo ni 'o ma'u ai 'a e pa'anga lahi ke foaki ki he masiva. Kae taumaiaa ko ha mo’oni he ko e maanumanu mo kanisa pa'anga. Ka e folofola 'a Sisu tuku pe 'a e fefine he ko 'ene teu ia ki he'ene pekia. Sapate Paame Ko e Tu'i ena 'o e ngaahi Tu'i kuo ne ha'ele mai 'i ha ki'i 'Asi. Na'e toko lahi mai hono kau fononga he na'e to e 'i ai mo e kakai kuo nau omai mei Selusalema ko 'enau fie 'ilo ki he toko taha ne ne fokotu'u 'a Lasalosi mei he pekia. Na'e paki 'e he kakai 'a e ngaahi lau'i paame pea nau faliki'aki 'a e hala pea nau vete honau ngaahi pulupulu 'o faliki'aki 'a e 'Asi. Na'a nau hiva Hosana ki he hako 'o Tevita." Ko e longoa'a lahi 'a e hiva mo e kalanga 'a e kakai. Tutulu a Sisu( tangi) Ne a'u e fononga ki he mo'unga 'Olive, pea ne ha mai 'a e Kolo Hau, ‘a Selusalema. Ne sio e taha kotoa 'o faka'ofo’ofa'ia he masani mo e faka'ofo'ofa 'o e kolo Hau ka na'e 'ikai pehee 'a Sisu ia. Na'e (Tutulu) tangi 'a Sisu mo ne pehe " Taumaiaa ne ke lavea 'a e ngaahi me'a 'oku tu'u ai ho'o lelei, ka kuo fuufuu meiate koe." Na'a ne tutulu he kuo hiki 'a e Kolo Hau mei he tauhi 'Otua mo'ui 'o tauhi 'Otua mate. Uike Tapu Sapate Na'a nau a'u hifo ki he Temipale pea te'eki ke nau hu kuo ta'ofi 'e he kau Taki Lotu Siu 'a e fanau mei he longoa'a kae tali 'e Sisu " Kapau 'e longo 'a e fanau 'e kalanga 'a e maka ko homou

14

fakamaa". Na'e huu 'a Sisu ki he Temipale 'one tuli ai 'a e kau fakatau koloa ne nau 'iai. Na'a ne fulihi 'enau ngaahi tepile mo ne uipi kinautolu. Hili ia ne ne foki pe 'o mohe 'i Petani. Monite Na’a ne uhu atu mo 'ene kau Akonga mei Petani ke oo ki he Temipale. Na'e faktokanga'i 'e Sisu ha fu'u fiki 'oku lau ma’ui’ui pea ne ‘amanaki tene ma’u ai ha fua mei ai kene kai. Ka ‘i he’ene afe atu na’e ‘ikai ma’u ai ha fua ia. Na’e ‘ita ‘a Sisu ‘one pehe ki he fu’u fiki ‘e ‘ikai to e kai ha tha ‘i hano fua. Na’a na’u hu ki he Temipale ‘o ne fai ai ‘ae ngaahi ako mo fe’iloaki mo e kakai. Na’e fakahoko kiate ia ‘a Filipe ‘a e ‘a’ahi mai ‘a e kau Kalisi ‘o nau fe’iloaki. Na’e hoko foki mo hono taki mai ‘oe fefine fe’auaki kia Sisu ke ne fakamaau’i. Ka na’e fekau ‘e Sisu “Ko ia ‘oku ‘ata’ataaa mei he anahala ken e tolongi ‘a e ‘uluaki maka ki he fefine. Na’a ne punou pea ne maalanga hake kuo nau puli kotoa. Na’a ne pehee leva ki he fefine. “Pea ‘e ‘ikai te u fakamaau’i koe ‘e au; hili ‘eni ‘oua te ke to e fai angahala” Tusite Ko e 'aho eni ne nau uhu atu 'o fakatokanga'i 'e he kau Akonga 'a e fu'u Fiki ne fai ki ai 'a e folofola a Sisu 'aneafi kuo si'i mate. Pea hono 'ikai mo'oni e folofoia'a Sisu " 'e 'ikai to e kai'e ha taha mei hono fua." na'e fai ai 'e Sisu 'ene akonaki ki he kau Akonga" Kapau 'e 'i ai ha taha te ne pehee ki he mo'unga ni ke hiki 'o patu ki tahi 'o 'ikai ha taala'a 'i hono loto, 'e hoko ia. Fehangahangai mo e kau Taki Lotu mo e ngaahi Kulupu Fakafepaki. Na'a ne fetaulaki mo e Kau Taki Lotu Siu mo e ngaahi kulupu hangee ko e Kau Satusi, Fa'ahi 'a Heelota, Kau Falesi ka na'e 'ikai lava ke nau ikuna'i 'a Sisu. Ko e 'aho eni hono fehu'ia 'o e mafai 'o Sisu ka na'e 'ikai te nau lava ke tali ‘a e ngaahi fehu'i na'a ne fai. Na'a nau 'ohovale lahi 'i he malava 'e Sisu ke tali faingofua 'a e ngaahi fehu'i fihi na'a nau fai hangee ko e Tukuhau (Fo'i pa'anga) ’Oku mo’oni ‘a e lea ‘oku fa’a ngaue’aki “Ko e poto ‘o e tangata ko ‘e vale ia kihe ‘Otua. Na’e ‘osi honau oto kae hangee pe ha fakaoli ‘enau me’a na’e fai kia Sisu. Pulelulu 'Oku 'ikai ma’u pau ia pe ko e ha e ngaue ne fai 'e Sisu 'i he 'aho Pule lulu, ka 'oku mahino mei he mo'ui 'a Sisu ka ne ka teu fai ha ngaue lahi pea na'a ne fa'a puli 'o teuteu 'aki 'ene lotu. Ko ia 'oku tau tali pe 'a e ngaue ne fai 'e Sisu he 'aho Pulelulu ko e lotu mo e 'aukai. Tu'apulelulu Ko e Kai 'Ohomohe faka'osi Na'e fai 'e Sisu hono fekau'i 'ene ongo Akonga ke na a 'o teuteu 'a e 'Ohomohe 'i he loki 'i 'Olunga. Na'e maau e teuteu pea nau hu atu 'o fakavavevave 'a e kau Akonga ke ma'u hanau nofo'anga. Peesoni vai mo e taueli Na’e mo'ua e loto e kau Akonga he kumi honau nofo'anga kae ngalo 'a e pesoni vai mo e taueli. Na'e toki tu'u 'a Sisu 'o ne nono'o 'a e taueli pea ne to'o 'a e pesoni vai 'o ne fufulu e va'e 'o 'ene kau Akonga. Ne fakafisi 'a Pita ke 'oua 'e fufulu 'e Sisu hono va'e, kae tala 'e Sisu kapau 'e 'ikai te u fufulu koe ta 'oku 'ikai te ke kau mo au. Na'e toki fai ai 'e Sisu 'a e akonaki mahu'inga ko ia kapau kuo nau ui ia ko e Lapai mo 'Eiki pea ko eni kuo ne fufulu honau va'e, ko ia ko hono totonu ke nau fefufulu'aki honau va'e 'o nautolu. Ko e fufulu va'e ko e faka'ilonga'o e ngaue fakasevaniti pea ko e sipinga ia kuo ta 'e Sisu ke muimui ki ai 'ene kau Akonga ke nau mo'ui fakasevaniti.

15

Unu 'e Sisu e má 'o 'oange kia Siutasi Ko e unu e maa 'o 'oange ki ha taha, ko e faka'ilonga 'o e 'ofa, 'i he 'ulungaanga Faka-Siu. Pea na'e fai ‘e Sisu kia Siutasi ke faka’ilonga ‘aki ‘ene ‘ofa mo’oni, pea mo faka’ilonga’i ‘akiko ia te ne lavaki’i Ia (Sisu). Hili pe ko ia ne huu leva 'a Siutasi 'o 'alu 'o nau alea mo e kau Taki Lotu Siu ki hono puke 'o Sisu. Na'e hoko atu 'a Sisu 'ene talanoa ki he mamahi te ne fepaki mo ia. Na'e puna e loto 'o Pita 'o talaange kia Sisu 'e 'ikai malava ke hoko 'a e me'a ko ia. Tali 'a Sisu " 'E te'eki ai ke 'u'ua 'a e moa ‘a nai kuo tu'o tolu ho'o fakafisinga au" Na'e faka'osi 'aki 'e Sisu 'enau feohi 'a 'ene ngaahi akonaki fakalotolahi kiate kinautolu. Mavahe 'o fononga ki he Ngoue Ketisemani. Na'a nau hifo mei he loki ne nau kai ai 'a e 'Ohomohe 'o nau hiva pe mo lue. Ko e pphiva malie he na'e longlongo 'Eiki 'enau fononga pea ko e poo ne katoa ai 'a e Mahina. Ko e ngaahi Saame ne nau hiva'i: Saame 1 1 6, Saame 117 mo e Saame 1 1 8 'Oku tau faka'amua pe, peheeange mai ke tau fanongoa ‘a e hiva'i 'o e ngaahi Saame. Kuo mavahe foki a e Kafi, 'a Siutasi ka kuo nau to e toko tahataha 'o tahaua'aki pe 'a Sisu. Ngoue Vaine Ne nau fou atu he ve'e Ngoue Vaine pea talu ai 'a e talanoa 'a S isu ki he Vaine hangee ko ia 'oku ha 'ia Sione 15. Ko e akonaki malie he na'e sio tonu pe 'a e Kau Akonga ki he me'a na'e 'uhinga ki 'ai e talanoa mo e akonaki 'a Sisu.

TOHITAPU: VEESI LAULOTO - LUKE 6: 45

1. Taumu'a:

- Ke 'ilo 'e he fánau 'a e mahu'inga ke nau ma'uloto 'a e veesi lauloto.

- Ke lava 'e he fanau 'o faka'uhinga'i 'a e veesi lauloto.

- Ke lava 'e he fanau 'o fakafelave'i 'a e veesi lauloto ki he'enau mo'ui. VEESI LAULOTO Luke 6:45 Ko e tangata lelei 'oku fisi kitu'a ai 'a e lelei mei he koloa lelei kuo fa'o ki hono loto; pea ko e tangata kovi ‘oku fisi kitu’a ai 'a e kovi mei he koloa kovi kuo fa’o 'i hono loto; he ko e talanoa 'a e ngutu 'oku mei he me ‘a 'i he loto 'oku hulu atu.

I. TOKATELINE: FEHU'I MO E TALI 2 - KO E HUHU'1 (VAHE 9: FEHU’I 1,5,8)

Taumu'a: - Ke ‘ilo ‘ehe faanau ‘a e huhu’i na’e fai ‘e Sisu, ko e fakahaofi 'a e tangata mei he mate 1. Ko e ha 'a e huhui?

Ko e huuhuu’i koe fakahaofi ‘o mamani mei he mala mo e tautea ‘o e angahala, koe me’a ‘i he pekia ‘a hotau ‘Eiki Huhu’i

5. Ko e hoko 'a e ‘Alo 'o e 'Otua ko e tangata koe'uhi ko e ha?

Koe'uhi ke ne ako kiate kitautolu 'ene ngaahi tokateline fakalangi, pea ke ne tuku mai ha sipinga 'o e ma'oni'oni haohaoa; kae'uma'a ke ne 'atu 'ene mo'ui ke totongi'aki hotau huhu'i.

16

8. Ko hotau 'Eiki Huhu'i na'a ne 'atu koaa ene mo’ui koe’uhi koe kakai kotoa pe?

1 Timote 2:6 'A ia na'a ne foaki 'e ia ko e fetongi huhu'i 'o e kakai kotoa pe.

K. SIASI: KO E FONONGA MISINALE HONO "ULUAKI ‘A PAULA

NGAUE 13:1-14: 18 1. Taumu'a:

- Ke 'ilo 'e he fanau &a e ngaahi feitu'u na 'e fononga ki ai 'a Paula'i he'ene fononga misinale hono 'uluaki.

- Ke 'ilo 'e he finau 'a e ngaahi me'a mahu'inga mo e fekau 'o e malanga 'i he fononga hono uluaki 'a Paula.

- Ke hoko 'a e falaia '6tua 'a Paula 'o ne ikuna ai 'a e ngaahi ta'au hono tu'uaki 'o e Kosipeli, ko e ako ki he finau.

Talanoa: 'Uluaki fononga faka-Misinale 'a Paula:

Na'e kamata e fononga hono 'uluaki 'a Paula mei he feitu'u tatau pe 'a ia ko 'Aniteoke. Na'a ne kamata'aki 'e ne muimui pe 'i he ngaahi feitu'u na'a ne 'osi 'a'ahi ai 'o fou atu 'i Selusia, Saipalo, Peaka 'i Pamifilia. Ne fokotu'u 'a e Siasi 'i 'Anitioke lolotonga 'a e lotu mo e 'aukai 'i Selusalema mo e folofola ange 'a e Laumalie Ma'oni'oni ke vahe'i ange 'a Paula mo Panepasa ki he ngaue kuo tu'utu'uni kinaua ki ai. Ne hufia, 'aukai mo hilifakinima e kaingalotu pea toki tukuange ke na oo 'o fai e ngaue.

1. Selusia: Na'a na fakahekeheka 'ena folau 'i Selusia 'o taumu'a ki Saipalo (ko e motu ia ‘o Panepasa). Na'a ne hifo 'i Salamisi koe kolo lahi taha 'o Saipalo. Na'a na malanga'aki 'a e kosipeli 'o na a'u ki Pefosi. Ko e kolo 'i he muifonua fakahihifo 'o Saipalo. 2. Saivalo. Na 'e ului 'a e kovana ko Sesio Paulo 'i he ngaahi akonaki 'a Paula. Pea ne hanga 'o talatuki'i 'a e maki mo e Palofita loi ko Pasisu koe'uhi ko 'ene feinga ke ta'ofi 'a e kovana mei he lotu. 3. Peaka 'i Pamafilia: Na'e fononga foki 'a Paula, Panepasa pea mo Sione Ma'ake ke tokoni kiate kinaua. Na'a na mavahe leva mei Saipalo ki Peaka 'o Pamifilia. Na'e li'aki kinaua ai, 'e Sione Ma'ake 'one foki ki Selusalema. Mahino pe na'e 'ikai te ne fuoloa 'i Peaka. Na'a ne fononga mei ai ki 'Aikoniume.

4. 'Anitioke 'i Pisitia: Na'a na ma'u faingamalie ke malanga 'i he falelotu 'o e kau Siu 'i he Sapate. Na'e tupu heni 'a e meheka 'a e kau taki lotu Siu 'o nau fakatupu ha fakatanga kia Paula mo Panepasa. Ne nau kapusi kinaua mei 'Aniteoke, ne na fononga mei ai ki 'Aikoniume.

5. 'Aikoniume: Lolotonga 'o e 'i 'Aikoniume 'a Paula mo Panepasa na'a na ma'u faingamalie 'o malanga 'i he falelotu t’o e kau Siu. Na'e tui ha tokolahi 'o e kau Siu moe kau Kalisi. Ko e kau Siu na'e 'ikai tui na'a nau palani ke lapasi kinaua mo tolomaka'i, ko ia ne na hola hifo leva ki he ngaahi kolo 'o Laikonia 'a Lisitia mo Teapa.

17

6. Lisita Na'e 'iai ha tangata tokua 'i Lisita na'e ve'e mate. Na'a ne heke ta'utu pe talu mei hono fanau'i. Na'e toutou fanongo malanga 'a e tokotaha ni 'ia Paula. Pea'i he vakai 'e Paula kuo malohi 'ene tui ke fakamo'ui ia, pea kalanga 'a Paula, "tu'u 'aki ho va'e 'o kevekeva tonu". Pea hopo hake ia 'o ha'ele. Kaekehe, na'e nau tolongi 'a Paula 'o toho kitu'a kolo 'o nau pehee kuo mate, monuu na'a ne mo'ui pe. Na'a ne toki hiki mei ai mo Panepasa 'i he pongipongi hoko 'o fononga ki Teapa.

7. Teapa: Na'a na hoko atu ai pe ki Teapa hono malanga'i 'a e Kosipeli, ne tokolahi e kakai ne nau ului ki he 'Eiki. Na'a na fakakaukau ke na foki 'o vakai 'a e kaingalotu na'a nau ului 'i he'ena ngaaue.

Poupou ki he kainga lotu: Na'a na fou mai 'i Lisita, 'Aikoniume mo 'Anitioke 'o na poupou 'a e loto 'o e kau ako. Na'a na tokoni'i kinautolu ke nau nofo ma'u 'i he lotu, ko e hu ki he pule'anga 'o e 'Otua, ko e fou 'i he mamahi lahi. Na'a na fou mai 'i Pisita mei ai ki Pamifilia 'o na hoko mai aipe ki 'Aniteoke. Na'a na fakamatala fiefia ki he kaingalotu 'a e me'a kuo fai 'e he 'Eiki ma'a kinaua mo e fakaava 'e he 'Otua ki he Senitaile.

Failautohi: 'Oku mahu'inga ke mahino ki he fanau 'a e fekau 'a e kosipeli na'e malanga'i 'e Paula mo Panepasa. Ko Sisu ko ia na'e kalusefai, telio 'i he fonualoto pea fokotu'u 'e he 'Otua mei he pekia ko ia 'a e mo'ui'anga. 'Oku ma'u 'iate ia 'a e mo'ui ta'engata pea mo e me'a'ofa 'a e Laumalie Ma'oni'oni.

Ko e ngaue fakamisinale ko e 'ave 'a e fekau 'o e fakamo'ui (kosipeli) he kakai mo e matakali kotoa pe 'i mamani mo ako'i kinautolu ke nau hoko ko e kau mateaki. Ko ia'oku kei 'ataa 'a e ngaue fakamisinale ki ha taha pe 'e pole ki ai.

L. NGAAHI HIVA

1 HIMI 606, VEESI 1 MO E 2 2. HIVA FA'U - KO E TISAIPALE AU'A E'EIKI

Taumu’a:

- Ke 'ilo mo mahu'inga'ia e faanau he lea ‘o e Himi

- Ke lava e faanau 'o hiva'i e Himi he tu'ungafasi faka-Tonga.

- Ke hokohoko atu hono fakalotolahi'i e fanau ki he ngaue 'a e Tisaipale lelei.

Ki he Failautohi To e fakamanatu 'a e ngaahi tefito'i 'okativi faka-Tonga, pea toki ako e tu'ungafasi koe'uhi ko e faanau 'oku 'ikai ke mahino kia nautolu 'a e tu'ungafasi faka-Tonga. Koe tefito’i ‘okativi Faka-Tonga

18

3 4 5 6 7 8 9 3 to fa ni 0 tu va hi to

KO E TISAIPALE AU'A E'EIKI Ko e tisaipale au 'a e 'Eiki Lea 'aki 'a e mo'oni Tu'uaki ‘a e kosipeli Pea he'ikai te u hola he fili He ko e tisaipale au 'a e 'eiki

Tisaipale au ‘a e'Eiki ('Io 'Eiki) Tisaipale au 'ae 'Eiki ('Io 'Eiki) Pea he'ikai te u hola he fili He ko e tisaipale au 'a e 'Eiki

19

KKOOEE PPAALLAANNII NNGGAAUUEE KKII HHEE SSAAPPAATTEE TTAAKKIITTAAHHAA

KO E VAHEVAHE 'O E NGAAHI LESONI FAKASAPATE

SAPATE LESONI NGAUE KE FAKAHOKO

1 Tali 'o Sisu

Makatu'unga 'o e mo'ui fakalaumalie 1,2, 3

Hiva: Himi 606, Tafi hoku loto... Makatu'unga e Mo'ui fakalaumalie 1, 2,

3 Tala kae tohi 1 Lotu

2

Makatu'unga 'o e mo'ui fakalaumalie hono 4.

Tali 'a Sisu

Hiva: Makatu'unga 'o e mo'ui fakalaumalie

hono 4 Tali 'a Sisu ko hoku 'Eiki mo Fakamo'ui Tala kae tohi 2 Lotu

3 Lea Faka- Tonga

'Alafapeti faka-Tonga mo e fonetiki Laukonga mo e Tohi

Hiva: Ako'i e 'Alafapeti mo e fonetiki faka-

Tonga Ako'i e laukonga mo e tohi faka-Tonga Tala kae tohi 3 Lotu

4 Faka'apa'apa

Mo'ui faka'apa'apa Hiva: Mo'ui faka'apa'apa ki he 'Otua, tangata

mo e Fefine Tala kae tohi 4 Lotu

5 Tisaipale

Mo'ui faka-Tisaipale 1 Hiva: Tisaipale au 'a e 'Eiki Ko e ha "a e Tisaipale? Faka'ilonga 'o e Tisaipale lelei Tala kae tohi 5 Lotu .

6

Mo'ui faka-Tisaipale 2 Hiva: Tisaipale au "a e 'Eiki Ma'u'anga lvi 6 e Tisaipale lelei Tala kae tohi 6 Lotu

7

Mo'ui faka-Tisaipale 3 Hiva: Tisaipale au "a e 'Eiki Ngaahi 'ulungaanga 'o e Tisaipale

Talangofua Tala kae tohi 7 Lotu

8 Tohitapu

Halakinikini Vaa'ihala 'o Siosifa Hiva: Himi 606: 1 Siosifa 1 Halakinikini p. 28 - 31, vahe 37-

39 Tala kae tohi 8 Lotu

9

Vaa'ihala 'o Siosifa Hiva: Himi 606: 2 Siosifa 2 Halakinikini p. 31 - 35, vahe 40-43 Tala kae tohi 9 Lotu

20

10

Vaa'ihala 'o Siosifa Hiva: Himi 606: 6 Siosifa 3 Halakinikini p.35-40, vahe 44-46 Tala kae Tohi 10 Lotu

11

Mo'ui 'a Sisu Hiva: Tisaipale au "a e 'Eiki Mo'ui'a Sisu Vahe 10 & 11 Tala kae tohi 11 Lotu

12

Mo'ui 'a Sisu Hiva: Tisaipale au 'ae 'Eiki Mo'ui'a Sisu Vahe 11 & 12 Tala kae tohi 12 Lotu

13 Tokateline

Veesi lauloto: Luke 6:45 Hiva: Himi 606: 6 Veesi Lauloto: Luke 6:45 Tala kae tohi 13 Lotu

14

Fehu'i moe Tali II Hiva: Tisaipale au 'a e 'Eiki Fehu'i mo e tali II Vahe 9: 1, 5, 8 Tala kae tohi 14 Lotu

15 Siasi

'Uluaki fononga fakamisinale 'a Paula

Hiva: Tisaipale au 'ae 'Eiki Fononga fakamisinale 'a Paula I Tala kae tohi 15 Lotu

16

'Uluaki fononga fakamisinale 'a Paula

Hiva: Himi 606: 2 'Uluaki Fononga fakamisinale 'a Paula

Tala kae tohi 16 Lotu

17 Fakamanatu Fakamanatu

SAPATE 1: MAKATU'UNGA 'O E MO’UI FAKALAUMALIE Taumu'a:

- Ke 'ilo'i mo mahino ki he fanau 'a e makatu'unga 'o e mo'ui fakalaumalie Ngaue ke fakahoko:

1. Hiva e Himi 606:1

2. Makatu'unga 'o e mo'ui fakalaumalie I.

Ke fakamatala'i mei he ngaahi fakatata mei he Tohi Silapa

3. Makatu'unga 'o e mo'ui fakalaumalie 2

4. Makatu'unga 'o e mo'ui fakalaumalie 3

5. Tala kae tohi:

a. Failautohi kataki 'o lau 'a e

i. Sione 3:16, Loma 3:23 pea mo e Loma 5: 8 ke ngaue'aki ia ki he 'tala kae tohi' (dictation). 'E lelei ke tanaki "a 'enau ngaue "o ke 'alu mo ia 'o fakatonutonu ke ke sio ai ki he tu'unga 'o 'enau tohi faka-Tonga 'a e fanau, pea 'e makatu'unga ai hono ako'i 'etau lea faka-Tonga.

21

6. Lotu: Kataki failautohi 'o fai ha lotu 'o fakamalo ki he 'Otua 'i he'ene 'ofa lahi ki he fa'ahinga angahala'ia ko kitautolu.

SAPATE 2: MAKATU'UNGA 'O E MO'UI FAKA-LAUMALIE.

Taumu'a: - Ke pole'i e fanau ke nau tali 'a Sisu ko honau 'Eiki mo fakamo'ui.

Ngaue ke fakahoko:

1. Hiva Tafi hoku loto....

2. Failautohi ngaue'aki e fakatata 'oku 'oatu ke fakamahino 'a e anga hono tali 'a Sisu ko honau fakamo'ui.

3. Kataki 'o tuku ha taimi fe'unga ke faitu'utu'uni e fanau ki he'enau mo'ui ke nau tali 'a Sisu. 'E lelei ke ke toutou fakamanatu e konga ko 'eni 'i he lesoni kotoa pe, ke pole'i e fanau ke nau tali 'a Sisu ko honau 'Eiki fakamo'ui. Ko e tapafa ko 'ena ko koe ia

Ko AU ‘oku ou pule'i mo tataki 'eku mo'ui kae nofo 'a Sisu 'i tu'a. Pea ko e me'a leva 'e hoko te u: lotomamahi, faingata'a'ia, 'ikai hakaume'a.

Fakaha 3: 20 - Ko 'eni 'oku ou tu'u ki he matapa 'o tukituki, kapau 'e fanongo 'e ha taha ki hoku le'o 'o ne to'o 'a e matapa, pea te u hu kiate ia pea te u kai 'ohomohe mo ia, pea te ne kai 'ohomohe mo au.

KO SISU 'OKU ‘I TU’A ‘I HO'O MO'UI

22

Ko ho'o mo'ui 'oku taki ai 'a Sisu, pea 'oku ke mo'ui fiefia, lava 'eku ako, sai'ia mo e kakai tokolahi 'iate au

Failautohi 'e lahi pe mo e ngaahi fakatata 'e tokoni ke fakamahino'aki e konga ko 'eni, pea ke kataki 'o ngaue'aki. Tuku mu'a ha taimi ke tali ai 'e he fanau 'a Sisu ko honau 'Eiki pea ke Ne pule "i honau fanga ki'i loto.

4. Tala kae tohi: Kataki 'o lau e Fakaha 3:20 ki he fanau ka nau hiki. "Ko 'eni 'oku ou tu'u ‘i he

matapa 'o tukituki, kapau 'e fanongo 'e ha taha ki hoku le'o 'o ne to'o 'a e matapa, pea te u hu kiate ia pea te u kai 'ohomohe mo ia, pea te ne kai 'ohomohe mo au."

5. Lotu: Fai ha'amou lotu 'o hufia 'a e fanau te nau pole'i 'enau mo'ui ke tali 'a Sisu.

LEA MO E MO'UI FAKA'APA'APA

SAPATE 3: LEA, TOHI PEA MO E LAUKONGA FAKA-TONGA

Taumu'a:

- Ke lava 'e he f&nau 'o pu'aki lelei 'a e lea faka-Tonga pea mo lava foki e laukonga.

-- Ke lava 'e he fanau 'o tohi faka-Tonga. Ngaue ke fakahoko:

- Kamata'aki ha'amou hiva 'i he Himi 606; 1

- Ako'i pe fakamanatu e 'alafapeti (alphabet) faka- tonga

‘A, 'E, F, H, 4, K, L, M, N, NG, '0, P, S, T, 'U, V,'

- Kataki ‘o ngaue'aki e saati ke 'ako'i 'aki e fonetiki (phonetics) faka-Tonga

- Failautohi kamata'aki hono ako'i e pu'aki e lea ma'ama'a pe. Lea 'oku silapa ua pe hange ko e:

Fale: laine'i e fa mo e Ie

Faitatau ki he ngaahi fo'i lea ko 'eni: ha'u, peni, pepa etc.

- Lea silapa tolu Fefine fe, fi moe ne,

23

Ngaue'aki e lea tepile, faliki, motoka

- Lea silapa fa pe lea peluua

Falelotu, hokohoko, kelekele,

- Failautohi 'e mahu'inga ke ke pu'aki 'a e ngaahi lea, kae angimui ki ai e kalasi he "e tokoni ia ki he'enau sipela mo e laukonga

- Ko e konga lahi 'o e laukonga faka-Tonga, 'oku 'oatu ia 'i he ngaahi lesoni takitaha, pea ko e faka'amu ke lau ki he Fanau ka nau tohi (dictation) he ko e founga pe ia ke nau teuteu ki he sivi tohi 'i Tisema.

- Lotu Lotu 'o hufia e fanau 'i he'enau ngaue 'oku fai.

SAPATE 4: MO'UI FAKA'APA'APA Taumu'a:

- Ke 'ilo'i mo mahino ki he fanau 'a e mo'ui faka'apa'apa ki he "Otua, tangata moe fefine. Ngaue ke fakahoko: Faka'apa'apa ki he 'Otua

- Ke tau faka'apa'apa ki he 'Otua he ko la na'a ne ngaohi kitautolu.

- 'Ilo'i 'a e 'Otua pea 'apasia ki ai. Ko e 'apasia ki he 'Otua ko 'etau kuikui he lotu, nofo ma'u 'i falelotu 'o 'oua 'e lele takai holo, angamaau pea faitotonu 'i he taimi kotoa pe.

- Ko 'etau mo'ui 'apasia te ne fakalotolahi'i kitautolu ke tau 'alu ma'u pe ki he lotu (ma'unga kelesi).

- Ko 'ete mo'ui 'apasia ki he 'Otua 'e ha met he'etau mo'ui 'a e ngaahi fua 'o e Laumalie Ma'oni'oni (Kaletia 5: 22).

(Fakamatala mei he Tohi silapa) Tala kae tohi Kataki failautohi 'o lau 'a 'Efeso 5: 22 kae tohi 'e he fanau pea mou fakatonutonu. Lotu: Fai ha'amou lotu 'o kole ki he 'Otua ke tokoni'i e fanau ke nau mo'ui faka'apa'apa.

SAPATE 5: MO'UI FAKA-TISAIPALE Taumu'a: - Ke ako'i e fanau ke nau 'ilo'i 'a e mahu'inga 'o e mo'ui talangofua 'i he Mo'ui 'a e Tisaipale. Ngaue ke fakahoko:

- Kamata'aki ha'amou Hiva: Tisaipale au 'a e 'Eiki. Fakamanatu 'a efekau 'o e Hiva ki he fanau.

- Lotu: Ke fakahoko 'e he Failautohi: Fakamanatu kefai e lotu faka 'osi 'e ha taha 'o e fanau.

- Failautohi, kataki ke fakamamafa'i 'a e Mo'ui faka-Tisaipale mo e mo'ui talangofua, pehe ki he ngaahi faka'ilonga 'o e Tisaipale lelei. Pea ke kei fakafelave'i ki he fakamatala 'a e ngaahi makatu'unga 'e fa, ki he fekau'aki 'a e mo'ui talangofua mo e tali ke pule 'a Sisu he'ete mo'ui.

Ke fakamatala'i 'a e ngaahi 'ulungaanga 'o e tokotaha mo'ui faka-Tisaipale.

- Tala kae tohi - Kataki failautohi 'o lau "a Sione 8: 31 "Pea lea ai 'a Sisu kiate kinautolu 'o ha'a Siu kuo tui kiate ia, "kapau te mou nofoma 'u 'i he 'eku akonaki, ko 'eku kau ako mo 'oni kimoutolu

24

".

- Lotu: Fai ha'amou lotu 'o kole ki he 'Otua ke tokoni'i e fanau ke nau mo'ui talangofua.

SAPATE 6: MO'UI FAKA-TISAIPALE Taumu'a:

- Ke ako'i e fanau ke nau 'ilo'i 'a e mahu'inga 'o e mo'ui talangofua 'i he Mo'ui 'a e Tisaipale. Ngaue ke fakahoko:

- Kamataaki ha'amou Hiva: Tisaipale au 'a e 'Eiki. Fakamanatu 'a efekau 'o e Hiva ki he fanau.

- Lotu: Ke fakahoko 'e he Failautohi Fakamanatu kefai e lotufaka 'osi 'e ha taha 'o e fanau.

- Failautohi, kataki ke fakamamafa'i "a e Mo'ui faka-Tisaipale mo e mo'ui talangofua, pea ke kei fakafelave'i ki he fakamatala 'a e ngaahi makatu'unga 'e fa, ki he fekau'aki 'a e mo'ui talangofua mo e tali ke pule 'a Sisu he'ete mo'ui.

- Ke fakamatala'i 'a e ngaahi faka'ilonga 'o e tokotaha Tisaipale lelei. Fakamanatu 'a e fakamatala na'e fai he uike kuo osi.

- Fakamahino 'a e ngaahi me'a 'oku kei ta'emahino

- Faka'ata ke fehu'i ha fa'ahinga me'a pe 'oku nau fiema'u ke 'ilo fekau'aki mo e mo'ui faka-Tisaipale mo e mo'ui talangofua.

Tala kae tohi

Kataki failautohi 'o lau 'a Matiu 16: 24 "Pea toki lea 'e Sisii ki he 'ene kau ako, 'o pehe, ka ai ha taha 'oku nefie muimui mai, ke ne matu 'aki hange ha mateaki, pea ke nefua hono kolosipea ke ne hoko ko hoku lahi". Kataki ka mou fakatonutonu.

Lotu: Fai ha'amou lotu 'o kole ki he 'Otua ke tokoni'i e fanau ke nau hoko ko e kau Tisaipale lelei pea mo mo'ui talangofua.

SAPATE 7: MO'UI FAKA-TISAIPALE Taumu'a:

- Ke ako'i e fanau ke nau 'ilo'i 'a e mahu'inga "o e mo'ui talangofua 'i he Mo'ui 'a e Tisaipale.

Ngaue ke fakahoko:

- Kamata'aki ha'amou Hiva: Tisaipale au 'a e 'Eiki. Fakamanatu 'a efekau 'o e Hiva ki he fanau.

- Lotu: Ke fakahoko 'e he Failautohi Fakamanatu kefaie lotufaka 'osi 'e ha taha 'o e fanau.

- Failautohi, kataki ke fakamamafa'i 'a e Mo'ui faka-Tisaipale mo e mo'ui talangofua, pea ke kei fakafelave'i ki he fakamatala 'a e ngaahi makatu’unga 'e fa, ki he fekau'aki 'a e mo'ui talangofua mo e tali ke pule 'a Sisu he'ete mo'ui.

- Ke fakamatala'i 'a e ngaahi faka'ilonga 'o e tokotaha Tisaipale lelei. Pehe ki he ngaahi ma'u'anga ivi 'o e Tisaipale lelei.

- Fakamanatu 'a e fakamatala na'e fai he uike kuo osi. Fakamahino 'a e ngaahi me'a 'oku kei ta'emahino

25

- Faka'ata ke fehu'i ha fa'ahinga me'a pe 'oku nau fiema'u ke 'ilo fekau'aki mo e mo'ui faka-Tisaipale mo e mo'ui talangofua.

Tala kae tohi

Kataki failautohi 'o lau 'a Matiu 5: 11 "Monu'iaa ka ko kimoutolu, 'o ka manukia kimoutolu, mo fakatanga'i, mo lohiekina 'i he kovi kehekehe, koe'uhi ko au." Kataki ka mou fakatonutonu 'a e tohi 'a e fanau.

Lotu: Fai ha'amou lotu 'o kole ki he 'Otua ke tokoni'i e fanau ke nau hoko ko e kau Tisaipale lelei pea mo mo'ui talangofua.

SAPATE 8: TOHITAPU : HALAKINIKINI - VAA'IHALA '0 SIOSIFA (Talanoa mei he Tohi Silapa)

1. Taumu'a:

- Ke 'ilo 'e he fanau 'a e 'uhinga na'e meheka ai 'a e fanga tokoua 'o Siosifa 'ia Siosifa.

- Ke 'ilo 'e he fanau 'a e fakatu'utamaki 'o e mo'ui meheka.

- Ke 'ilo 'e he fanau 'a e kovi 'o e loi.

2. Ngaue ke fai:

- Kataki 'a e failautohi 'o toutou lau "a e talanoa 'o teuteu'i ke ke talanoa'i ki he fanau. (Kataki 'oua 'e lau mei he tohi)

- Talanoa'i 'a e talanoa ki he fanau.

- Kamata'aki ha'amou Hiva: Himi 606 v. 1 Fakamanatu 'aefekaumoe 'uhinga 'o e Himi ki he fanau.

- Lotu: Ke fakahoko 'e he Failautohi Fakamanatu kefai e lotufaka'osi 'e ha taha 'o e fanau.

3. Tala kae tohi - Tali Fehifi:

1. Ko e ha 'a e 'uhinga na'e meheka ai 'a e fanga tokoua 'o Siosifa 'ia Siosifa?

2. Ko e ha 'a e 'uhinga 'o e misi 'a Siosifa felave'i mo e uite, pea 'oku tu'u ki 'olunga "a e ngaahi "u uite?

3. Ko hai e lahi 'i he fanau, 'a e na'a ne kole ke li' 'a Siosifa ki he Lepa?

4. Hingoa 'o e feitu'u na'e nofo ai 'a Sekope mo 'ene fanau?

5. Ko e ha 'a e kakaa 'a e fanau 'a Sekope 'i he'enau foki kia Sekope kae pulia 'a Siosifa?

4. Fakama'opo'opo:

Na'e hanga 'e he meheka 'a e fanga tokoua 'o Siosifa, 'o fakakuihi kinautolu ke nau fehi'a mo loto ke fakapoongi 'a Siosifa. Na'e toe hanga 'e he'enau meheka 'o oi kinautolu ke nau fakatau atu honau tehina pea nau toe fa'u ha lot ke lohiaki'i'aki 'enau Tamai, "a Sekope. Ko e fakatu'utamaki 'o e meheka.

Lotu: Fai ha'amou lotu 'o kole ki he 'Otua ke tokoni'i e fanau ke nau hoko ko e fanau 'oku mo'ui faitotonu mo mo'ui lotu foki.

SAPATE 9: TOHITAPU : HALAKINIKINI - VAA'IHALA '0 SIOSIFA

1. Taumu'a:

26

- Ke 'ilo 'e he fanau 'a e mahu'inga 'o e mo'ui lotu mo e mo'ui faitotonu.

- Ke 'ilo 'e he fanau 'a e mahu'inga 'o e mo'ui fakatokilalo.

- Ke 'ilo 'e he fanau ko 'ete falala 'Otua he'ikai te te tuenoa neongo ha'ate ngali li'ekina fete.

2. Ngaue ke fai:

- Fakamanatu e talanoa mei he lesoni 'o e Sapate 8

- Kamata'aki ha'amou Hiva: Himi 606 v. 2 Fakamanatu 'ae fekau moe 'uhinga 'o e Himi ki he fanau.

- Lotu: Ke fakahoko 'e he Failautohi Fakamanatu kefai e lotu faka'osi 'e ha taha 'o e fanau.

3. Tala kae tohi — Tali Fehui:

1. Ko hai e hingoa 'o e 'Eikitau na'e ngaue ki ai 'a Siosifa?

2. Na'e 'ikai polepole 'a Siosifa 'i hano poto ka na'a ne tuku ko e poto mo e tu'unga 'oku ne 'i ai ko e 'omi mei fe'ia?

3. Ko e ha e me'a'ofa a e 'Otua na'e fakakoloa'aki 'a Siosifa na'e tu'unga ai hono faka'ata ia mei he nofo pilisone?

4. Ko e ongo tama 'e tokoua na'e faka'uhinga'i 'e Siosifa 'ena misi 'i he pilisone? Ko e ha 'ena ngaue kimu'a pea nofo pilisone?

4. Fakama'opo'opo:

Na'e 'ikai lava'i 'e he loi mo e kakaa mo e meheka 'o 'ufi'ufi'i 'a e tonuhia mo e mo'oni 'a Siosifa. Na'a ne falala pe ki he 'Otua 'o 'ikai ha'a ne manavasi'i pea fakatau'ataina'i ia 'e he 'Otua.

Koe talavou mo'ui fakatokilalo mo mo'ui lotu pea toe falala kakato ki he 'Otua.

Lotu: Fai ha'amou lotu 'o kole ki he 'Otua ke tokoni'i e fanau ke nau hoko ko e fanau falala 'Otua pea mo mo'ui fakatokilalo.

SAPATE 10: TOHITAPU : HALAKINIKINI VAA'IHALA '0 SIOSIFA

1. Taumu'a:

- Ke "ilo 'e he fanau 'a e 'ofa mo e fakamolemole 'a Siosifa.

- Ke 'ilo 'e he fanau 'a e kovi 'o e meheka mo e loi 'o hange ko e fanga tokoua 'o Siosifa.

- Ke 'ilo 'e he fanau 'a e tapuaki 'o e mo'ui lotu mo e falala 'Otua.

2. Ngaue ke fai:

- To e fakamanatu e talanoa 'o e Lesoni 8 mo e 9 Talanoa'i 'a e talanoa ki he fanau.

- Kamata'aki ha'amou Hiva: Himi 606 v. 6 ' Fakamanatu 'a efekau mo e 'uhinga 'o e Himi ki he fanau.

- Lotu: Ke fakahoko 'e he Failautohi. Fakamanatu ke fai e lotufaka 'osi 'e ha taha 'o e fanau.

3. Tala kae tohi - ke to'o e veesi lauloto 'o lau ia ^

4. Fakama'opo'opo:

27

Na'e hanga 'e he mo'ui 'ofa mo fa'a fakamolemole 'a Siosifa 'o fakalelei'i hono va mo hono fanga tokoua?

Pea koe tapuaki ia 'o e mo'ui lotu 'a Siosifa mo 'ene falala 'Otua ko 'ene a'usia ha tu'unga ma'olunga pea toe inu melie ai mo hono fanga tokoua mo 'ene Tamai.

5. Lotu: Fai ha'amou lotu 'o kole ki he 'Otua ke tokoni'i e fanau ke nau mo'ui 'ofa 'o hange ko Siosifa pea ke nau hoko ko e fanau falala 'Otua.

10

SAPATE 11: TOHITAPU : MOUI 'A SISU - KO E TAIMI FAKAMAMAHI

1. Taumu'a:

- Ke 'ilo 'e he fanau 'a e taimi fakamamahi na'e fepaki mo e mo'ui *a Sisu

- Ke 'ilo 'e he fanau 'a e ngaahi me'a mahu'inga na'e fai 'e Sisu 'i he taimi fakamamahi.

- Ke 'ilo 'e he fanau 'a e ivi mo e mafai 'o Sisu neongo 'ene tokotaha.

2. Ngaue ke fai:

- Kataki 'a e failautohi 'o tomu'a lau ange 'a e talanoa 'o teuteu'i ke ke talanoa'i ki he kalasi. Talanoa'i ki he kalasi 'a e 'uhinga 'o e taimi fakamamahi 'a Sisu

- Kamata'aki ha'amou Hiva: Tisaipale au 'a e 'Eiki Fakamanatu 'a efekau mo e 'uhinga 'o e Hiva ki he fanau.

- Lotu: Ke fakahoko 'e he Failautohi Fakamanatu kefai e lotufaka 'osi 'e ha taha 'o e fanau.

3. Tala kae tohi:

Kataki failautohi 'o lau 'a e hiva Tisaipale au 'a e 'Eiki pea mou fakatonutonu.

4. Lotu; Fai ha'amou lotu 'o kole ki he 'Otua ke tokoni'i e fanau ke nau tui ki he ivi moe mafai 'o Sisu.

SAPATE 12: TOHITAPU : MO'UI A SISU - KO E TAIMI FAKAMAMAHI

1. Taumu'a:

- Ke 'ilo 'e he fanau 'a e taimi fakamamahi na'e fepaki mo e mo'ui 'a Sisu

- Ke 'ilo 'e he fanau 'a e ngaahi me'a mahu'inga na'e fai 'e Sisu 'i he taimi fakamamahi.

- Ke 'ilo 'e he fanau 'a e ivi mo e mafai 'o Sisu neongo 'ene tokotaha.

2. Ngaue ke fai:

- Kataki 'a e failautohi 'o tomu'a lau ange 'a e talanoa, teuteu'i ke ke talanoa'i ki he kalasi. Talanoa'i ki he kalasi a e 'uhinga 'o e taimi fakamamahi 'a Sisu

- Kamata'aki ha'amou Hiva: Tisaipale au 'a e 'Eiki Fakamanatu 'a efekau mo e 'uhinga 'o e Hiva ki he fanau.

- Lotu: Ke fakahoko 'e he Failautohi Fakamanatu kefai e lotufaka 'osi 'e ha taha 'o e fanau.

3. Talakaetohi:

Kataki failautohi 'o lau 'a Sione 15:1 "Ko au ko e vaine mo'onia, pea ko 'eku Tamai ko e tauhi ngoue ia." pea mou fakatonutonu.

4. Lotu; Fai ha'amou lotu 'o kole ki he 'Otua ke tokoni'i e fanau ke nau tui ki he ivi moe mafai "o Sisu.

28

SAPATE 13: TOKATELINE : VEESI LAULOTO - LUKE 6: 45

1. Taumu'a:

- Ke 'ilo 'e he fanau 'a e mahu'inga ke nau ma'uloto 'a e veesi lauloto.

- Ke lava 'e he fanau 'o faka'uhinga'i 'a e veesi lauloto.

- Ke lava 'e he fanau 'o fakafelave'i 'a e veesi lauloto ki he'enau mo'ui.

2. Ngaue ke fai:

- Kataki 'a e failautohi 'o hiki'i ha la'i pepa ke lau kotoa mei ai.

- Fakamatala'i 'a e 'uhinga 'o e veesi lauloto.

- 'E tokoni kapau te ke lava 'o fakafasi e veesi lauloto.

- Faka'ai'ai e fanau ke tohi e veesi lauloto 'i ha fanga ki'i kaati 'o fa'o holo pe ke ne lau he feitu'u kotoa pe 'oku 'alu ki ai.

- Kamata'aki ha'amou Hiva: Himi 606 v. 6 Fakamanatu 'a efekau mo e 'uhinga 'o e Himi ki he fanau.

- Lotu: Ke fakahoko 'e he Failautohi Fakamanatu ke fai e lotufaka 'osi 'e ha taha 'o e fanau.

- VEESI LAULOTO Luke 6:45 - Ko e tangata lelei 'oku fisi kitu’a ai 'a e lelei mei he koloa lelei kuo fa'o ki hono loto; pea ko e tangata kovi 'oku fisi kitu'a ai 'a e kovi mei he koloa kovi kuo fa 'o 'i hono loto; he ko e talanoa 'a e ngutu 'oku mei he me 'a 'i he loto 'oku hulu atu.

3. Tala kae tohi:

Kataki 'a e failautohi 'o lau 'a e veesi lauloto Luke 6:45 - Ko e tangata lelei 'oku fisi kitu’a ai 'a e lelei mei he koloa lelei kuo fa'o ki hono loto; pea ko e tangata kovi 'oku fisi kitu'a ai 'a e kovi mei he koloa kovi kuo fa 'o 'i hono loto; he ko e talanoa 'a e ngutu 'oku mei he me 'a 'i he loto 'oku hulu atu. Pea mou fakatonutonu ka 'ikai pea ke 'alu mo ia ki 'apt 'o fakatonutonu ke ke sio ki he'enau tohi faka-Tonga ke fakalelei'i.

4. Ka toe 'a e taimi pea fakamanatu ho'omou lesoni 'i he Sapate kuo ‘osi.

5. Hiva: 606 v. 6 pea ako'i ai hono tu'ungafasi faka-Tonga

6. Lotu; Fai ha'amou lotu 'o kole ki he 'Otua ke tokoni'i e fanau ke nau ako e folofola 'o mo'ui'aki.

SAPATE 14: TOKATELINE : FEHU'I MO E TALI 2 (VAHE 9: FEHIPI - 1,5,8)

1. Taumu'a:

- Ke 'ilo 'e he fanau 'a e 'uhinga 'o e ngaahi kupu'i Tokateline 'a e Siasi.

- Ke mahino mo ma'uloto 'e he fanau 'a e ngaahi kupu'i Tokateline ni.

2. Ngaue ke fai:

- Kataki 'a e failautohi 'o hiki'i ha lau'i pepa saati ke lau kotoa mei ai.

- Fakamatala'i 'a e 'uhinga 'o e veesi lauloto.

29

- 'E tokoni kapau te ke lava 'o fakafasi e veesi lauloto.

- Faka'ai'ai e fanau ke tohi e veesi lauloto 'i ha fanga ki'i kaati "o fa'o holo pe ke ne lau he feitu'u kotoa pe 'oku 'alu ki ai.

- Kamata'aki ha'amou Hiva: Hiva : Ko e Tisaipale au 'a e 'Eiki. Fakamanatu ‘a efekau mo e ‘uhinga ‘o e Hiva ki he fanau,

- Lotu: Ke fakahoko "e he Failautohi Fakamanatu kefai e lotufaka'osi 'e ha taha ‘o e fanau

3. Ngaue ke fai fakakulupu:

- 'E lelei kapau 'e hiki pe 'e he fanau 'a e ngaahi fehu'i ke nau takitaha tauhi pe 'ene tatau.

- Ako faka-kulupu pea 'ai ke nau fe'auhi fakakulupu 'o nau lau fakataha.

- Fakalotolahi'i pe kinautolu kenau ngaue fakakulupu 'i he ako "o e ngaahi fehu'i.

- Mahu'inga ke ke kataki failautohi "o talateu'i ke 'ilo'i 'e he fanau ko Sisu Kalaisi 'a hotau 'Eiki

- Huhu'i. Pea mo 'ilo'i 'e he fanau ko e ha 'a e Huhu'i.

4. Tali Fehu'i: - Ke fakahoko mei he ngaahi Fehu'i 'o e Fehu'i mo e Tali 'i he Tohi Silapa

5. Fakalotolahi'i kinautolu ke nau hokohoko atu 'i hono ako ma'uloto 'a e ngaahi fehu'i. Kapau 'oku 'ikai lava ke ma'uloto 'e he fanau pea fakamatala'i pe ke ma'u 'e he fanau 'a e tefito'i fakakaukau 'o e ngaahi fehu'i. Kapau 'oku 'i ai ha taha 'oku 'i ai ha'a ne fehu'i pea faka'ata pe ke fai.

6. Tala kae tohi: Kataki failautohi 'o lau 'a 1 Timote 2 : 6a "A ia na'a ne foaki ia 'e ia ko e fetongi huhu'i 'o e kakai kotoa pe.

7. Ka toe 'a e taimi pea fakamanatu ho'omou lesoni 'i he Sapate kuo 'osi.

8. Hiva: 606 v. 6 pea ako'i ai hono tu'ungafasi faka-Tonga

9. Lotu: Fai ha'amou lotu 'o kole ki he 'Otua ke tokoni'i e fanau 'a e mahu'inga ke nau ma'uloto 'a e ngaahi folofola mo e tokateline 'o e lotu faka-Kalisitiane.

SAPATE 14: TOKATELINE: FEHU’I MO E TALI 2 (VAHE 9: FEHU’I 1,5,8)

1. Taumu’a

- Ke ‘ilo ‘ehe fanau ‘a e ‘uhinga ‘o e ngaahi kupu’i Tokateline ‘ae Siasi

- Ke mahino mo m’u loto ‘e he fanau ‘a e ngaahi kupu’i Tokateline ni.

2. Ngaue ke fai:

- Kataki ‘a e ailautoku ‘o hiki ‘i ha lau’i pepa saati ke lau kotoa mei ai.

- Fakamtala’i ‘a e ‘uhinga ‘o e veesi lauloto

- ‘E tokoni kapau te ke lava ‘o fakafasi e veesi lauloto.

- Faka’ai’ai e faanau ke tohi e veesi lauloto ‘i ha fanga ki’i kaati ‘o fa’o holo pe ke ne lau he feitu’u kotoa pe ‘oku ‘alu ki ai/

- Kamata’aki ha’amou Hiva: Hiva: Koe Tisaipale au ‘ae ‘Eiki. Fakamanatu ‘ae fekau moe ‘uhinga ‘o e Hiva ki he fanau

- Lotu: Ke fakahoko ‘e he Failautohi: Fakamanatu ke fai e lotu faka’osi ‘e ha taha ‘oe fanau.

3. Ngaue ke fai fakakulupu

- ‘E lelei kapau ‘e hiki pe ‘e he fanu ‘ae ngaahi fehu’i ken au takitaha tauhi pe ‘ene tatau.

30

- Ako fakakulupu pea ‘ai ken au fe’auhi fakakulupu ‘o nu lau fakataha

- Fakalotolahi’i pe kinautolu kenau ngaue fakakulupu ‘i he ako ‘o e ngaahi fehu’i

- Mahu’inga k eke kataki failautohi ‘o talateu ‘i ke ‘ilo’i ‘e he fanau ko Sisu Kalaisi ‘a hotau ‘Eiki Huhu’i. Pea mo ‘ilo’i ‘e he fanau ko e ha ‘a e Huhu’i

4. Tali Fehu’i: - Ke fakahoko mei he ngaai Fehu’i ‘o e Fehu’i moe Tali ‘i he Tohi Silapa

5. Fakalotolahi’i kinautolu ken au hokohoko atu ‘i hono ako ma’uloto ‘a e ngaahi fehu’i. Kapau ‘oku ‘ikai lava ke ma’uloto ‘e he fanau pea fakamatala’i p eke nma’u ‘e he fanau ‘ae tefito’i fakakaukau ‘o e ngaahi fehu’i. Kapau ‘oku ‘i ai ha’ane fehu’i pea faka’ataa p eke fai.

6. Tala kae Tohi

Kataki failautohi ‘o lau ‘a 1Timote 2: 6a “’A ia na’a ne foaki ia ‘e ia ko e fetongi huhu’i ‘o e kakai kotoa pe

7. Ka toe ‘ae taimi pea fakamanatu ho’omou lesoni ‘i he Sapate kuo ‘osi

8. Hiva 606 v.6 pea ako’i ai hono tu’ungafasi faka-Tonga

9. Lotu: Fai ha’amou loto ‘o kole ki he ‘Otua ke tokoni’i e fanau ‘ae mahu’inga ken au ma’uloto ‘a e ngaahi folofolo moe takateline ‘o e lotu faka-Kalisitiane