sıhhi tesisat teknolojisi_ttmd

8/2/2019 Shhi Tesisat Teknolojisi_ttmd

1/21

Shhi Tesisat Teknolojisi

mer Kantarolu;Mak. Mh. MBA.TTMD IV. Dnem BaflkanZETShhi tesisatta ekipman seimi, malzemeseimi ve tanmlanmas (Spesifikasyonlar)tasarm aflamalar ierisinde yaflamsalbir neme sahiptir. Bu nemine ramen,shhi tesisat ekipmannn akllca deerlen-dirilmesi ve seiminde kullanlmak zeregerekli bilgilerin alnabilecei merkezi birkaynak bulunmamaktadr. Shhi tesisatmhendisleri mekanik ekipmanlarzerinde yazlmfl bulunan son derecegenifl miktarda ve ilgisiz bir sr veri ara-sndan uygun ve uygulanabilir olanlarsemek zere byk bir mcadele vermek-tedirler. Ekipman seimi ve zellikli shhitesisat sistemlerinin tasarmnda, tasarmkriterleri, karakteristikler, ve uygulamalar

bir arada toplayp merkezi bir kaynakolarak sunmann nemi asla hafife aln-mamaldr.

Sanitary TechnologyABSTRACTIn sanitary plumbing, selection ofequipment, specification of the materialhas a vital importance in the stages ofdesign. In spite of its importance, there isno central source that can be used to getinformation about in choosing and

pu tt ing in to good us e of sa ni ta ryequipments. Sanitary plumbing engineersare struggling in choosing the appropriate

and feasible data from the extensive andirrelevant information that is written aboutmechanical equipments. In equipmentchoosing and designing specific sanitarysystems, the importance of collecting and

presenting design criteria's,characteristics,design processes and applications as acentra l source must never be underestimated.

1. GiriflAfladaki fiema, Alman Mhendisler Bir-liinin (VDI) bir kolu olan Bina HizmetleriDerneinin (TGA) yapt bir alflmadanalnmfltr. Hangi alanlarn Shhi TesisatMhendislii teriminin ve hangi konularnShhi Tesisat hizmetlerinin, iine girdiini

gsteren faydal bir flemadr. Bu flema oksaydaki olanakl kombinasyonlarn belirlen-mesini ve bu alann ne kadar genifl olduunun

kavranmasn kolaylafltryor.Shhi Tesisat, Temiz su datm sistemi,shhi tesisat niteleri (lavabo, klozet, bidevb. ve armatrleri) ile sifonlar, pissu, atk-su ve havalk kolonlar, bina drenaj ve yamursuyu sistemleri ile ilgili mfltemilat, bina iive bina dfl balantlar ieren sistemlerolarak tanmlanmaktadr.Bu tanm 1950den nce infla edilmifl

binalara uygundur. O zamandan beriinflaat yaplar nemli miktardadeiflmifl, mekanik sistemler giderekdaha mkemmel fakat daha karmaflkhale gelmifllerdir.Shhi Tesisat tasarmsadece konut deil, hastane, okul, fabrika,alfl verifl merkezleri, g santrallar, arafltrmamerkezleri gibi yerlerde kullanlan geliflkinsistemleri de kapsayacak biimde geniflle-

tilmek ihtiyacndadr. ASPE (Amerikan ShhiTesisat Mhendisleri Dernei)ye gregnmzn shhi tesisat mhendisi afladakisistemlerin tasarmndan sorumludur.1. Shhi Tesisat drenaj,2. Shhi Tesisat kanalizasyon tesisat,3. Yamur suyu tesisat,4. Mahal (dfl alan) drenaj tesisat,5. Yamur suyu boflaltma sistemleri,6. Havalk sistemleri,7. Konut su tesisat,

a) Souk sub) Scak suc) Scak su sirklasyond) Ilk su

8. Yangn tesisata) Sabit borulu tesisat (slak, kuru)b) Sprinkler sistemic) Gazl (CO2 ,Halon) d) Kpkl

9. Asit ve endstriyel atk sistemleri,10. Soutulmufl ime suyu sistemleri,11. Gaz tesisat,

a) Doal ve imalat rnb) Sv petrol gaz (LPG)

12. Basnl hava tesisat13. Vakum tesisat

a) Klinik ve cerrahib) Laboratuarc) Temizleme

14. Oksijen tesisat15. Karbon dioksit tesisat16. Azot tesisat

17. Azot oksit tesisat18. Helyum tesisat

19. Deiyonize su tesisat

20. Damtk su tesisat21.Su tasfiyesi22. Sabun sistemleri23. Dezenfeksiyon tesisat24. Besin atk ve kat atk sistemleri25. Radyoaktif atklar26. Havuz ve dekoratif fskiyeler27. Avlu ykama ve sulama sistemleriBu liste gereinden fazla grnse de, yapdashhi tesisat sistemlerinin kurulmas iin dahabir ok olaan dfl ve zellikli sistemlerdenTasarm Mhendisi sorumludur. Ne yazk ki,tm proje etkinlii iinde shhi tesisat yinedekk ve nemsiz bir ksm olarak alglan-mfltr. Bizim en belirgin yanlfllmz her-

hangi bir flahsn bir bina iin shhi tesisat ta-sarm yapabilecei fleklindeki anlayfl ol-mufltur. Bu yanlfl alglama nedeniyle shhitesisat tasarm genellikle IHK (Istma Ha-valandrma ve Klima) mhendislerine brakl-mfltr. Batda 1950lerde, shhi tesisatn ger-ek bir mhendislik bilimi (Bu deyim AME-RKAN SIHH TESSAT MHENDSLERDERNEne aittir.) olduu kabul edilmifltir.Doru tasarm yaplmamfl tesisatlarn getir-dii yanlfl sistemler ile yasal eliflkilere aitproblemlerden kanlmas gerekmifltir. Bu-nun iin doru eitim almfl bilgi ve beceridzeyi yksek insan gcne gerek olduubenimsenmifltir.

2. Standartlar Geliflmenin lsdr.Shhi tesisat standartlarnn geliflim tarih-esinin ksmen gzden geirilmesi, shhi tesi-sat tasarmndaki geliflmelerin izlenebilmesiiin gereklidir. lkemizde shhi tesisat cihazve armatrlerinin standartlar genel olarakmevcut olmakla birlikte, tasarm ve uygula-maya ynelik standartlar, yllara gre geliflimive sayfa adedi Tablo.1de grlmektedir. Szkonusu standartlara ek olarak Kamu Bina-larnn Yangndan Korunmas HakkndaYnetmelikten de szedebilir. Tm bunlar-dan anlafllaca gibi, Trkiyede Shhi Tesi-satla ilgili standartlarn gemifli ancak 1980li

yllara dayanmaktadr. Eer, Batya bakacakolursak;

ALMANYATablo 2 ve 3e bakarsak Almanyadaki ShhiTesisat Teknolojisinin geliflimini ok arpcbir flekilde grmekteyiz. Shhi Tesisat usta-larn konusu olmaktan kmfl bir mhen-dislik ilmi haline gelmifltir.

AMERKAlk shhi tesisat ynetmelii US Departmentof Commerce BH13 tarafndan hazrlananve Hoover ynetmelii olarak bilinenRecommended Minimum Requirements in

Plumbing (Shhi Tesisatta yerine getirilecekMinimum Zorunluluklar) adl standarttr.

1.Temizlik2.Bakm3.Yiyecek Hazrlama4.Salk5.Ykama (Banyo)

6.retim7.Arafltrma ve retim

1.me Suyu2.Kullanma Suyu3.Pissu (Atksu)4.Yangn Sndrme iin Su5.Yanc Gazlar

6.Teknik Gazlar7.Medikal Gazlar8.Atklar

1.Beslenme (Tedarik Etme)2.Atk3.Muamele Etmek (fllemdenGeirmek)4.Enerji Tketimi

5.Yangna Karfl Koruma

TAfiIMA (NAKL)SSTEMLER

APARAT (EKPMAN)ve CHAZLAR

ALIfiMAALANLARI

SIHH TESSATMHENDSL


2/21

National Bureau of Standarts (NBS-UlusalStandartlar Brosu)n 5 yllk bir alflmassonucunda hazrlanan bu standart 1928 debaslmfl, 1932 de yeniden gzden geirilmifl-tir. Daha sonra NBSden Dr.Roy B.Huntertarafndan bafllatlan shhi tesisatta hidrolikve pnmatik arafltrmalar, hidrolik laboratu-

var flefi Herbert N.Eaton ve yardmclarJohn L.French ile Robert S.Wyly tarafndantamamlanmfltr. Bu nc insanlarn yaptklararafltrmalar gnmzdeki tasarm kriterle-rinin de temelini oluflturmaktadr.

NBSde, lowa ve Illinois niversitelerinde,US Health Service Environment Center(Ulusal evre Salk Hizmetleri Merkezi)dave dier tannmfl ulusal laboratuvarlarda,shhi tesisat hidrolik ve pnmatii ile ilgilikesin ve salkl veriler elde etmek zere okgenifl arafltrmalar yapld ve komite 1946da, Uniform Plumbing Code (Uniform ShhiTesisat Standard)n yaymlad. Bu standar-dn sadece konutsal yaplar ele alfl nede-niyle, daha sonra dier yap trlerini dekapsayacak biimde standardn geniflletilmesiiin, National Plumbing Code CoordinationCommittee (Ulusal Shhi Tesisat StandardKoordinasyon Komitesi) oluflturuldu.Komiteyi oluflturan yelerden ikisi, TheAmerican Public Health Association(Amerikan Kamu Sal rgt) ileAmerican Society of Mechanical Engineers(ASME-Amerikan Makine Mhendisleri

Odas), American Standarts Associationa(Amerikan Standartlar rgt-fiimdikiAmerican National Standarts Institiute-ANSI)bunun bir Amerikan Standard olarak dfl-nlmesi gerektiini neren bir rapor sundu. yllk bir gzden geirme ve deifliklikaflamasndan sonra bu rapor ASA tarafndanAmerican Standarts National Plumbing

Code olarak onayland.3. Kodlar Yine de Tasarm Belirlemez.Dikkat edilecei zere shhi tesisat konu-sundaki tm arafltrmalar halkn salk vegvenliini korumak iin gerekli minimumzorunluluklarn tesisine yneliktir. Standart-larn yasal yaptrm gcne sahip zorunlugereklilikleri ifade ettii hatrlanrsa, standartyazan komitenin kendisini drenaj, atk sutemiz su ve havalk sistemlerini arafltrmaklasnrlamfl olduu anlafllacaktr. Bunlarndflnda kalan ve shhi tesisat mhendisininsorumluluuna giren yirmiden fazla sistemhakknda hibir standart bulunmamakta,sadece son yllarda yksek binalardaki DWVve konutsal sistemleri kapsamak zere bazstandartlarn geniflletildii grlmektedir.Shhi tesisat mhendisleri, proje yaptklaryredeki standartlarn kapsamnda bulun-mayan btn sistemleri, hibir kar dfln-cesi gzetmeksizin, bilimsel ve mhendislikilkelerine gre dizayn etmekte serbesttirler.Buna gre, bu sistemlerin ekonomiklii veverimlilii, mhendisin zekasna bilgi veuzmanlk dzeyine bal olmaktadr.

mer KantaroluMakina Mhendisi, MBA.1972 ylnda ODT Makina Mhendis-liinden mezun oldu. Pasiner A.fi, Oyaknflaat Afi'de alflt. Daha sonra 1981

y lnda ERTES Ltd. fit i'ni kurdu vemekanik shhi tesisat stlenicisi olarakalflt. TTMD, ASPE (Amerikan ShhiTesisat Mhendisleri Dernei), MCA(Amerikan Mekanik Tesisat MteahhitleriDernei) ve TMDER yesidir. 1995

ylndan beri Ertem Hijyen TeknolojisiA.fi. genel mdrln yapmaktadrve son yllarda alflmalarn youn birflekilde shhi tesisat teknolojisi stndesrdrmektedir.

Tablo 2.DIN 1988in yllara gre sayfa adedi olarak geliflimi

Tablo 3. DIN normlarn ait olduu konular

4. Shhi Tesisatta Ekipman Seimi Ya-flamsal nemdedirShhi tesisat malzeme seimi ve tanmlanmas(Spesifikasyonlar) tasarm aflamalar ierisin-de yaflamsal bir neme sahiptir. Bu nemineramen, shhi tesisat ekipmannn akllcadeerlendirilmesi ve seiminde kullanlmakzere gerekli bilgilerin alnabilecei merkezi

bir kaynak bulunmamaktadr.Shhi tesisatmhendisleri mekanik ekipmanlar zerindeyazlmfl bulunan son derece genifl miktardave ilgisiz bir sr veri arasndan uygun veuygulanabilir olanlar semek zere bykbir mcadele vermektedirler.

Shhi tesisatla ilgili kaynaklar, ilgili firmamalzemelerinin dier rakip firma rnleriyleolan karfllafltrmalar, yani satfl argumanlarnanlatmakta veya bilgilerin olduka genel ni-telikte yada zmsenmeden ve anlafllmadanok kt tercme niteliinde olmas nedeniy-le, harcanan abalar ou zaman olumlu so-nu vermemektedir.Bir shhi tesisat tasarmn-da tm sistemleri standartlara ve teknie uy-gun yapmamz kafi deildir.Uygun standartta,malzeme seimi de nemlidir. Mesela shhitesisat nitelerinin kapanlar (sifonlar) ve yerszgeleri doru seilmemiflse tm yapt-mz havalk sistemleri bofla yaplmfl olur,nk tm sifonlarn su ykseklii yeterliolmadka tm binay kt koku ve drenajgazlar kaplar.

Shhi tesisat sistemleri konusunda da gereklibilgilerin alnabilecei merkezi bir kaynanyokluu kendini hissettirmekdir. Bu konudakiveri taban, shhi tesisat dergilerinde yaym-lanmfl makale, ya da ekipman reticilerininverdikleri katalog bilgilerinin tesine geme-mektedir. Her deneyimli mhendis, yllarboyunca toplad genifl bir veri birikimine

sahip olsa da, gerekli olduunda istedii d-kman bulmak iin epeyi uraflmas gereke-cektir. Eer toplanmfl olan bu veriler bir b-tnlk taflrsa, mhendis etkili ve gncellefl-tirilmifl bir apraz referans dosyasna sahipolursa, istedii bilgileri bulmada ok fazlazorlanmayacaktr. te yandan mhendislerindosyalama tekniklerinde ok baflarl olmama-lar nedeniyle arafltrma nemli bir zamankaybna ve abaya da mal olacaktr.

5. SonuEkipman seimi ve zellikli shhi tesisat sis-temlerinin tasarmnda, kriterler, karakte-ristikler, ve uygulamalar bir araya toplaypmerkezi bir kaynak olarak sunmann nemiasla hafife alnmamaldr. Sz konusu neriyeASPEnin 4 cilt ve yaklaflk 1500 sayfadanoluflan Data Booku somut bir rnek teflkiletmektedir.

Tablo 1.Yllara gre Shhi Tesisat, TSE Standartlar ve sayfa adedi

SIHH TESSAT TSE STANDARTLARI

TS.1258 Temizsu Tesisat Hesap Kurallar Ocak-1984 32 SayfaTS.828 Binalarda Temizsu Tesis Kurallar Mart-1984 25 SayfaTS.827 Binalarda Pissu Tesisat Yapm Kurallar Aralk-1988 117 SayfaTS.826 Binalarda Pissu Tesisat Hesaplama Kurallar Aralk-1988 55 Sayfa

TS.4156 Yangndan Korunma-Umumi Yerlerde Ocak-1991 14 SayfaGenel Kurallar

DIN 1988in GELfiM

1930 Shhi Tesisat iin teknik kurallar; DWGNnin teknik kurallar. 5 1/2 Sayfa1940 Shhi Tesisat iin teknik kurallar; DWGNnin teknik kurallar. 8 Sayfa1955 Shhi Tesisat iin teknik kurallar; DWGNnin teknik kurallar. 14 Sayfa1962 Shhi Tesisat iin teknik kurallar; DWGNnin teknik kurallar. 14 Sayfa1988 Shhi Tesisat iin teknik kurallar; DWGNnin teknik kurallar. 113 Sayfa

SIHH TESSAT DIN NORMLARIDIN 1988/1 Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI)

Genel DVGW uygulama kodlarDIN 1988/2 Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI)Planlama, iflletme ana paralar, aparatlar,Materyaller DVGW uygulama kodlar

DIN 1988/3 Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI)aplarn tespiti DVGW uygulama kodlar

DIN 1988/4 Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI)me suyunun kirlenmesinin nlenmesi,me suyu kalitesinin kontrol DVGW uygulama kodlar

DIN 1988/5 Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI)Ara pompa, hidrofor ve basn dflrme DVGW uygulama kodlar

DIN 1988/6 Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI)Yangn koruma ve sndrme uygulamas DVGW uygulama kodlar

DIN 1988/7 Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI) Korozyon tahribatn nlenmesi ve Kalker oluflmas DVGW uygulama kodlar

DIN 1988/8 Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI)Fabrikalarn iflletmesi DVGW uygulama kodlar


3/21

Shhi Tesisat Projelendirmede n Tasarm veHesaplarhsan nen; Mak.Yk.Mh.TTMD yesi

ZETShhi tesisat mhendisleri, projeaflamasnda, dier disiplinlerdekimhendisler ile beraber alflmakdurumundadr. Bu makalede, yaklaflksu gereksiniminde kullanlan deerlerrneklerle aklanarak, tahmini pissuakfl ve tahmini yamur suyundanbahsedilmektedir. Ayrca, su hacmi gerek-sinimleri hakknda bilgiler verilmektedir.

Preliminary Design and

Calculation Methods forPlumbing Projects

ABSTRACTPlumbing engineers are used to work incooperation with the engineers of otherdisciplines, such as architects, civilengineers and etc. Water requirement fordifferent kinds of buildings are explainedwith examples in this article. Approximatewaste water and rain water calculationsare mentioned and also necessary watervolumes are discussed

1. GiriflShhi tesisat mhendisi; mimari, inflaat,mekanik tesisat ve elektrik tesis ve ekipman-lar ile ilgili bir projede proje ekibininvazgeilmez elemanlarndan birisidir. Bukonularn hepsi birbiriyle balantl olduun-dan, btn mhendislerin, ekonomik veuygun bir proje retebilmeleri iin birliktealflmalar gerekmektedir. Shhi tesisatmhendisi, kendi ifli ile ilgili projeleri gerek-lefltirebilmek iin sadece dier ekip eleman-larndan bilgi almakla kalmamal; onlara sh-hi tesisat elemanlarnn doru alflabilmeleri

iin gereken bilgileri aktarmaldr.

Uzun bir sreden beri, olduka kesin veizimsel yapdaki belirleyici resimler vebilgiler elde bulunmaktadr. Shhi tesisatmhendisi tahmini su gereksinimleri, ekip-man iin yerleflim hacimlerinin belirlenmesi,ekipman gleri, su stma ykleri, pis veatk su miktarlar, yamur suyu tahminleridflemeden dflemeye en az ykseklik gibibilgilere gerek duyar. Tasarm srecindekibu ok nemli aflama genellikle ve yanlflolarak nemsenmemektedir.

2. Yaklaflk Su Gereksinimi:Yaklaflk su miktarlar bir shhi tesisat

projesindeki ilk gerek duyulan bilgidir. Bu

bilgiye, projenin uygulanaca blgede gerek-sinimlerin uygun biimde karfllanaca,flebeke kapasitesinin yeterliliinin belirlen-mesi iin, yerel ynetim tarafndan gerekduyulur. Eer proje, flebeke borularna fazlauzak olmayan bir blge iin yaplyorsa, budurumda da inflaat mhendisi uygun bir sudatm projesi yapabilmek iin bu bilgiyegerek duyacaktr. Deiflik trden binalardakisu gereksiniminin tahminde kullanlanafladaki deerlerin doru sonu verdiikantlanmfltr. Bu ifllemler, projenin yapldblge iin, yeterli su salanabileceindenemin olmak iin gereklidir. te yandanuygulama projeleri yapldnda gereeyakn su tahminlerine ilk maliyet hesaplarnnyaplabilmesi iin de gerek olacaktr. Buradaverilen deerler ve hesaplamalar ok saydauygulamann gzlemlenmesinden ve bitmiflprojelerdeki saya lmlerinden elde edil-mifltir.

2.1. fl Merkezleri:1.nsan says: Yapdaki insan says bilin-

miyorsa 9m2 lik brt yap alan iin 1 insan alnr.

2.Kifli baflna gnlk su tketimi: 75L/gn

kifli. - Gnlk kullanm saati: 11h - Pik akfl miktar: 2,5 x ortalama akfl

miktar.3. Eer baflka bir veri bulunmuyorsa, lokanta

ve benzeri yerlerde 95L/gn kifli deeri kullanlr

rnek:1.Brt alan 50.000m2 olan bir yap ele

alalm.2. Gnlk su tketimi: 50000 / 9 = 5555kifli

5555 x 75 L/gn kifli = 417 m3/gn3.Ortalama akfl miktar:

417000 / (11 x 60 x 60) = 10,5 L/s IHK mhendisinden, IHK sistemi iin 6,1 L/s gerek olduu bildirildiinden, Toplam su tketimi: 10,5 + 6,1 = 16,6 L/s

4.Pik akfl miktar:10,5 x 2,5 = 26,25 L/sBuna IHKtketimi eklenerek 26,25 + 6,1 = 32,35 L/s bulunur.

Binadaki shhi tesisat apareylerinin toplamsays bilindiinde; daha salkl bir sonucaulaflmak iin standart aparey birimi yntemikullanlabilir.

2.2. Apartmanlar:1.nsan says: insan says bilinmiyorsa yatak odas baflna 1,75 kifli alnr.

2.Gnlk tketim: 380 L/gn kifli

Gnlk kullanm saati: 15hPik akfl miktar: 3x ortalama akfl miktar

rnek:1.nsan says: 1000 kifli2.Gnlk su tketimi: 1000 x 380 = 380000

L/gn Ortalama akfl miktar:380000 / (15 x 60 x 60) = 7 L/sPik akfl miktar: 3 x 7 L/s = 21 L/s

IHK ve dier zel kullanm ykleri bu deer-lere eklenir.Binadaki shhi tesisat apareylerinin toplamsays bilindiinde; daha salkl bir sonucaulaflmak iin standart aparey birimi yntemikullanlabilir.

2.3. Oteller:1.nsan says: nsan says bilinmiyorsa

yatak odas baflna 1,75 kifli alnr.2.Gnlk tketim:500 l/gn kifli

Gnlk kullanm saati: 11hPik akfl miktar: 3 x ortalama akfl miktar

rnek:1. nsan says: 1000 kifli2.Gnlk su tketimi:

1000 x 500 = 500000 L/gn.Ortalama akfl miktar: /500000 /

(11 x 60 x 60) = 12,7 l/sPik akfl miktar: 12,7 x 3 = 38,1 l/sIHK suyu tketimi bu deere eklenir.

2.4. Hastaneler:Aflada deiflik su kullanm deerleri gste-rilmektedir.A)Yatak baflna yllk: 380 m3/yl yatakB)Yatak baflna aylk: 31,5 m3/ay yatakC)Yatak baflna gnlk: 0,9-1,14 m3/gn

yatakD)Saatlik pik akfl miktar:114 l/h yatakE)Min. Saatlik akfl miktar:11,4 l/h yatakF) Ani pik akfl miktar l/h:

Saatlik pik akfl miktar x2 = 228 l/h yatakG)Ortalama pik akfl miktar:

Ani pik akfl miktar / 2 = 114 l/h yatakH)IHK tketimi: IHK proje mhendisinden

salanr.

Notlar:1.Yukardaki rnek; mutfa, amaflrhanesi

ve hidroterapik nitesi bulunan genel yapdaki hastaneler iindir.

2.Tablo IHK iin gerekli ykleri ierme-mektedir. Bu ykler IHK mhendislerin-den salanarak deerlere eklenmelidir.

3.Sprinkler ve sabit borulu yangn sistem-lerinin su tketimi tabloda bulunmamak-tadr. Yangn sndrme amal su akfl


4/21

genellikle 32 ile 95 l/s arasnda alnabilir.rnek: 500 yatakl hastane:1.Yllk tketim: 380 x 500 = 190000 m3/yl2.Aylk tketim: 31,5 x 500 = 15750 m3/ay3.Gnlk tketim:1,14 x 500 = 570 m3/gn4.Saatlik pik yk: 114 x 500 = 57 m3/h

5.Minimum saatlik yk:11,4x500 = 5,7 m3

/h6.Ani pik akfl miktar: 57 x 2 = 114 m3/h7.Ortalama pik akfl miktar: 114/2 = 57

m3/h8.Gnlk toplam su tketimi: 570 m3/gn9.Toplam ortalama akfl: 57 m3/h + IHK

tketimi10.Toplam pik yk: 114 m3/h + IHK tketimi11.Yangn suyu: 95 l/s x 2h = 684 m3

3. Pis su Akfl Tahmini:

Pissu akfl genellikle temiz su tketiminebaldr. Temiz suyun %5 kadar pissu

tesisatna verilmeden tketilir. Buna gre sutketiminin yaklaflk %95 i pis su tesisatn-daki akfl miktar olarak hesaba katlabilir.

4. Yamur Suyu Tahmini:

Yamur suyu tahmininde yapnn toplamyamur alan at alan dikkate alnr. Bualann 24e blnmesiyle 3,8 l/dk alaraksaatte 10cm/ m2 yamur younluundakiakfl miktar elde edilir.

5. Hacim Gereksinimleri:

Temiz su, pis su, yamur suyu gereksinim-lerinin tahmin edilmesinden sonra; shhi tesi-sat ekipmannn yerleri ile bu tesisatn uygu-lanmas iin gerekli olan hacim gereksinim-leri dier nemli konuyu oluflturur. Kurulacaksu datm sistemi, inflaatn yaplaca blge-deki koflullar ve yapnn ihtiyac gz nndetutularak kararlafltrlr. Blgedeki flebekebasnc yeterli dzeyde ise; basn arttrcbir sistemin dflnlmesine gerek yoktur.Fakat basn yeterli deil ise o zaman doalakfll tank, hidrofor sistemi veya bunlarnbirlefliminden oluflan bir tasarm dflnlme-

lidir. Doal akfll bir tank sisteminin fizibili-tesi hakknda inflaat mhendisi ile birliktekarar verilmelidir. ok basit, son derecedeekonomik ve en az enerji gereksinimi ilealfltndan bu sistemin uygulanmas iinher trl olanak deerlendirilmelidir. Eerdoal akfll tank uygun deilse o zamanpompal sistem gerekecektir. Doal akflltank seiminde, tank hacmini bulmak iinyapnn saatlik pik su gereksinimini 30 ilearpmak gerekir.

Vtank = (bina pik su gereksinimi m3/h x 30)

= m3 olarak tank hacmi.

Doal akfll tank sisteminde her zaman iftpompa kullanlmaldr. Pompa kapasitesi herbir pompann tek baflna pik yk karflla-yaca varsaym ile belirlenir. Pompannbasnc statik ykseklie kritik devrenin her100m uzunluu iin 10mss bir basn kayb

hesap edilerek bulunur:

Pompa basnc = statik basn + 0,1 x L boru(m.) Bir hastane iin eer pompal sistemseilirse, yedek emifl tank su kesilmelerinekarfl her zaman kullanlmas gereken birnlemdir. Tankn kapasitesi, hastane ynetimiile grfllerek ve acil servis iin gerekli sumiktar belirlenerek saptanmaldr.

Ekipmann yerlefliminin belirlenmesindeelektrik ve IHK mhendisleri ile iflbirliiyaplmaldr. Pompa ve stma merkezlerinin

bina dfl duvarna ve bina orta eksenineolanak orannda yakn yerlefltirilmesinedikkat edilmelidir. Bu ekipmanlar elektrikkontrol ve trafo odalarna yakn olmamaldr.

Boru tesisatnda esnekliin kaybolmamasiin bu hacimlerden boru tesisat geiril-memelidir. Mekanik ekipman merkezini binaorta eksenine yakn yerlefltirmekle, boruflebekesinin ksa ve kk apl olmas sa-lanr. Pompa odalar st katlara yerlefltirile-cekse inflaat mhendisinin ekipman arlk-larn bilmesi gerekir. Bu bilgiler retici fir-malardan salanabilir ve ekipman arlklar-na, yerlefltirmede kullanlacak blok arlklarile pompa zerine binecek olan boru tesisa-tndaki su arl eklenir. Tankn arlverilirken sadece sac arl deil; iindekisuyun arl ile tank taflyc sistem arlk-lar da verilmelidir.

6. Elektrik Mhendisi iin gereklibilgiler:

Elektrik mhendisi tm shhi tesisat ekipmanglerini (KW) bilmek isteyecektir. Pik

ykler ile daha nceden hesaplanmfl bulunanbasnlarn bilinmesi durumunda pompagleri pompa retici firma kataloglarndanbulunabilir. Pompa seimi yaplrken verimini%60 olarak almak yerinde olur.

7. IHK Mhendisi iin gerekli olan

bilgiler:

IHK mhendisi s kayna olarak scak suveya buhar kullanldnda kazan hesabyapabilmek iin, binann scak su yknegerek duyar. Binadaki toplam aparey saysbilindiinde standart aparey birimi yntemi

kullanlabilir. Buna karfllk 20 yllk test vedeneyimler sonucu; bu yolla elde edilen pik

ykn gerek ykten iki yada kez dahabyk olduu saptanmfltr.

Bu nedenle pik yk deerlerinin afladakifaktrlerle arplmas nerilir:Hastane ve oteller: 0,50

Konutsal yaplar: 0,33fl merkezleri: 0,25Aparey says bilinmedii zaman ASPE ninveya standartlarn verdii deerler kullan-labilir. Is gereksinimi afladaki formllebulunur:Kcal/h = l/h x (60 - kullanma suyu giriflscakl)

Bir binada datlacak scak suyun en ok58oC olmas nerilir. Ortalama bir apareydegerek duyulan maksimum su scakl 43oCdr. Eskiden kabul edilen 60oC su scakl

gereksiz yere enerji kaybna neden olmak-tadr. Dierlerinden farkl olarak, belirli biraparey 43oC dan daha scak suya gerek du-yarsa bu durumda aparey yaknlarna elek-trikli yardmc su stcs yerlefltirmek dahaekonomik bir zm olacaktr.

8. Boru tesisatnn geecei hacimler:

Ana borularn ya da uzun pissu giderlerinindeiflik katlardan geirilmesi dflnlyorsa,mimara bu katlarn hangileri olduu hakkndabilgi verilmelidir.

IHK mhendisi ile grfllerek bu katlardagenifl bir kanal tesisat dflnp dflnmediibelirlenmelidir. Bu iflbirlii sonucunda gereklitavan yksekliinin uygunluu belirlen-melidir. Tesisat ana borularnn geirileceikatta daha byk bir kat ykseklii gereki-yorsa, bu borular bir st veya alt kattan dageirilebilir. Gerekli kat yksekliklerininsaptanmas, nemli olup bu yksekliklerolabildiince erken belirlenmelidir. nflaatmhendisi ile grfllerek kolon ve kirifllergibi kat yksekliini etkileyen yap eleman-

larnn nerelerde dflnld renilmelidir.Bilgilerin eksiksiz ve doru olarak salan-mas, disiplinler aras uyumlu alflma sonu-cunda salkl yap tasarmna ulafllabilir.

hsan nen;1955 Ylnda T Makina Fakl-tesinden mezun oldu. Uzun Yllar,TMO (Toprak Mahslleri Ofisi) ve ODTRektrl nflaat Dairesinde sorumluve yetkili olarak hizmet verdikten sonra

proje ve mflavirlik hizmeti veren kendibrosunu kurdu. Halen lkemizde bu

alanda hizmet vermektedir.


5/21

ZETBu yaz, yksek binalarda shhi tesisattrlerinin genel izgileriyle gzden geiril-mesi amacn taflmaktadr.

Cloud Scraping Plumbing SystemDesign

IntroductionThere is no exact definition of a high-risebuilding. Some consider a high-rise buildingto be any structure too high to be suppliedwith potable (drinking) water directly from

a water source, meaning usually in the rangeof six storles high, or about 19 m (60 ft).Others use a height of 20 m (66 ft), whichis based on the ability of a fire truck ladderto reach a person on the top floor. We willbe discussing higher than that.

All the major cities throughout the worldhave tall buildings since the land cities arebuilt is very costly. Because of this, we buildup rather than horizontally. Examples of tallbuildnigs in the United States are the EmpireState Building in New York City and theSears Tower in Chicago.

This presentation will discuss basic plumbingand fire protection systems, which are avery important part to a high-rise building.These systems include potable (drinking)water, sanitary drainage and vent systems,and stormwater removal and fire suppressionsystems.

GiriflYksekbinalar iin tam tam bir tanm henzbulunmamaktadr. Bazlar yksek bina denil-diinde, ime suyunun dorudan doruyabir su kaynandan salanmakta olduu, buanlamda genellikle alt kat yksekliktekiherhangi bir yapy dflnrken, dierleri de,bir yangn aracnn merdiveni ile st kataulaflabilecei, 20m. lik ykseklii anlar. Bizburada bunlardan daha yksek binalartartflacaz.Dnya genelinde btn byk kentler, yaygnkentler inflasnn ok pahal olmas nedeniyle,yksek binalara sahip bulunmaktadr. Bunedenle, yatay deil dikey binalar infla ederiz.ABD deki yksek binalara rnek olarak;Newyorktaki Empire State Building vefiikagodaki Sears Tower verilebilir. Buyazda, yksek binalarda ok nemli birifllevi yerine getiren shhi tesisat ile yangntesisat tartfllacaktr. Bu sistemler ime suyu,pissu tesisat, yamur suyu tesisat ile yangnsndrme sistemleridir.

TemellerBafllamadan nce, su sistemlerinin boyutlan-

drlmasnda ok nemli bir yer tutan tasarm

ltlerini belirlemek ve aklamak istiyorum

Dzenleme ve StandartlarShhi tesisat sistemleri kamu saln vegvenliini dorudan etkilediinden bir okdeiflik kamu kuruluflu tesisatla ilgili dzen-lemeler getirmifllerdir. Tesisat dzenlemeleri,deiflik tesisatlarn ve bunlarda kullanlanekipmann; tasarm ve yerlefliminde uyulmasgereken minimum standartlar ortaya koy-maktadr. Bunlar ayrca tesisatlarda kullanmgerekli ve kabul edilebilecek olan malze-meleri de belirlerler. Ynetmelikler herhangibir yasa ya da dzenlemenin kabul edilmesin-den herhangi bir kar olmayan kurulufllartarafndan kaleme alnrlar. Dzenlemeler;ok genifl bir alan kapsayan blgesel lekte;eyalet leinde ve devlet leindeki yasa-larla sadece bir tek kentte uygulanabileceknitelikteki ynetmeliklerden oluflmaktadrlar.Silahl kuvvetler, tutukevleri, kamu binalarile ynetsel nitelikteki binalarn bu konudakendilerine zg ynetmelik ve ilkeleribulunur. Tesisat tasarm ile ilgili izimler(projeler) tm uygulama ynetmelik vestandartlarna uygun olmal ve yerelgrevliler tarafndan onaylanmaldr. Shhitesisat; kurulma aflamasnda yine bu grev-liler tarafndan, onaylanan projelerin uygu-lanp uygulanmadn belirlemek zerekontrol edilirler. Eer onaylanan projeuygulanmyorsa, tesisat durdurulur.

Pis Su ApareyleriBir pis su apareyi, insandan kaynaklanan yada dier sulu atklar toplamak ve bu atklargenellikle su ilavesiyle, dorudan doruyabir pis su flebekesine boflaltmak amacylazel olarak tasarlanan, onayl bir elemandr.Pis su tesisatyla ilgili yasa ve ynetmelik-ler, deiflik kullanm amalarna sahipbinalarda ngrlen insan says dikkate al-narak minimum sayda ve belirli trde apare-yin kullanlmasn gerektirmektedir. Tablo

1 de, pis su apareyleri iin ngrlen tipikynetmelik gerekleri gsterilmifltir. zel-likleri belirtilmeyen binalarda yaplacak te-sisatlarda, yerel yetkilillerle yaplacak grfl-melerin yansra deneyimler ve dfla vurumlarkullanlmaldr.

Aparey BirimleriAparey birimi,(FU) belirli bir pis su apare-yine, aracna ya da ekipman parasnabalanan birimsiz bir say olarak tanmla-nabilir. FU deerleri iki fleyi; ncelikle, birapareyden drenaj sistemine boflaltlan olaspis su akfl miktarn, daha sonra da; biraparey musluundan su akfl miktarn (su

talebi) anlatr. Bir musluk kullanan FUdeerleri karfllafltrmaya olanak salamakasndan verilmifllerdir.

Pis suyun boflaltlmas iin eklenen su miktar

ile gerek su talebini karfllayacak olan FUdeerleri birbirinden farkldr. rnein;rezervuarl bir WC pis su flebekesine 10saniyede 19 litre su boflaltlrsa da, beslemesuyu rezervuar 1 dakikada doldurur. Buradaboflaltma suyu gereksinimi iin (DFU); imesuyu gereksinimi iin (WFU) notasyonukullanlacaktr.Tablo 2 de; ortalama boflaltma DFU; scakve souk WFU deerleri ile tipik apareylerdegirifl ve kfl boru aplar gsterilmektedir.

me Suyu TeminiABD deki birok kentte, ime suyu kayna,ya zel kesimin ya da bir kamu kurumununmlkiyetinde alfltrlan bir iflletmedir. mesuyu resmi yetkililer tarafndan belirlenmiflsaflk ve temizlik standartlarnn salanmasiin ifllem grr ve periyodik olarak halknkullanmna uygunluk asndan test edilir.Binalara verilen su tasfiye ve datm ileilgili masraflar karfllamak zere, kullanlansu miktarna dayanlarak bedellendirilir. Kentdflndaki kullanm yerlerinde, su kaynakuyu ya da bir yzeysel su olabilir (gl havuznehir). Bu su; ham su olarak adlandrlr veime suyu olarak kullanlabilmesi iin yeterikadar temiz olduunun onanmas gerekir.Byle bir su mlkiyetine sahip olan kiflitarafndan, kamu su flebekesinin standart-larnda tasfiye edilir.

Byk kentlerde, genellikle gereken miktardasuyun temini asndan herhangi bir sorunbulunmamaktadr. Buna ramen, yksekbinalarda iki ayr flebekeye balanlmasnemle tavsiye edilir. ou zaman, ynetme-likler, kullanm suyu ile yangn flebekelerininayr olmasn ngrr. Su temininde snrla-malar olduunda, bir deponun kullanlmasda sz konusudur. Genel ve zel flebekesular, genellikle yksek bir binann btnkatlarna uygun basnta su temin edecekbasnca; girifl basncn ykseltici bir olanak

salanmakszn sahip olmamaktadr.Temiz su ana hatlarnda dflnlmesi gerekendier nemli bir husus da; tasfiye edilerekbinalara datm yaplan suyun, kirlenme-lerden korunmasdr. Ana su hatlar, binaierisindeki branflmanl akfl balantlarndaolduu gibi kolay biimde, ana hatta uygun-suz balantlar olduunda kirlenebilir.

Bunu nlemek iin, konuta su girifl hatlarnnbaz noktalarna, bina suyunun ana flebekeyeboflalmasn nlemek amacyla, ters akmnleyici elemanlar (BFP) yerlefltirilir. WCgibi, sva alt su temin eleman veya ekipman-larna sahip ekipmanlarda vakum-alclar

yerlefltirilir. Yangn sndrme tesisatna vekazan gibi elemanlara ift check-valveyerlefltirilir. En gvenli eleman dflk basn

Yksek Binalar iin Shhi Tesisat Tasarm (*)

Donald Dickerson; P.E CIPEASPE

(*) III. Uluslararas Yapda Tesisat Bilimi ve Teknolojisi Sempozyumu Kitabndan Alnmfltr. (1998)


6/21

tarafnda uygulanan BFP lerdir. Bunun yansra, uygunsuz branflman balantlarnnlemekteki en etkili nlem herhangi birmekanik ekipmana gerek gstermeyen, temizsu girifli ile kirlenme kayna arasnda gerekbir fiziksel engel oluflturan hava boflluklardr.Bir boru datm sisteminin tasarmndakien nemli sorun, kabul edilebilir aralktakibir basn deerinin nasl salanaca soru-nudur. Basn binada flebeke giriflinden

saylarak en uzaktaki apareyi doru biimdealfltracak kadar yksek fakat, grl-tye,boru ypranmasna ve girifl hattna yaknolan apareylarda aflr kaynaflmaya (rneinsu sramalar) neden olmayacak kadar dflkolmaldr. Yksek binalar ime suyu sistem-lerinin tasarm datmnda kendilerine zgsorunlara sahip olduundan ok sayda temizsu temin yntemi bulunmaktadr. Bu yaznndaha sonraki blmlerinde en ok uygulanansu datm trlerini gstereceiz.

Su Gereksiniminin Tahmin EdilmesiAyn anda ne kadar apareyin veya ekipmanparasnn kullanldn hesaplamann ola-nakszl nedeniyle, ani su talebi ile ilgilitahminler yaklaflktr. ABDde olas maksimalykn hesaplanmasnda aparey birimlerine

(WFU) dayandrlmfl yntem en yaygnkullanlandr. Bu (WFU) deerlerini (Kg/dak, L/dk) gibi birimlere evirmek iin,Hunters Curve erileri kullanlr. Buforml, ayn anda deiflik apareylerin kul-lanmda olma sklnn analizinden eldeedilmifltir. Gnmzde bu forml dzelti-lerek, o zaman kullanmda olmadklar iindikkate alnmayan apareylerin de dahil edil-mesi salanmfltr. Ar kullanm sreleri bi-

linen,stadyum, tiyatro gibi yerlerdeki aparey-lerin akfl miktarlar, ksa sreli ar kullanmayant verebilmeleri iin artrlmay gerektirir.Tablo 3 yukarda sz edilen HuntersCurve den elde edilmifltir. Bu tablo iki ksmaayrlarak birisinde; dier apareylerin yansrapskrtmeli valf (flash valve) kullanan WCler; tekinde ise, dier apareylerin yansrarezervuarl (tank type) WC ler gsterilmifltir.Belirli bir branflman hatt ya da sistem dizaynedilirken uygun apta kolon kullanlmaldr.Scak ve souk su kullanan apareyleri ierenmnferit branflman hatlarnn dizaynnda,daha salkl bir sonu elde edebilmek iin,listede verilen FU deerlerinin %75i kul-lanlmaldr. Tabloda verilen deerlerin aras-na dflen deerlerin bulunmas iin enterpo-lasyon yaplr.

Su Datm SistemleriSu datm sistemlerinin ifllevi scak ve souksuyu; binann her yerindeki kullanm aparey-lerine uygun bir basn ve scaklkla iletmek-tir. Bu sistemler afladaki temel amalargereklefltirmelidir:

1. Suyu, uygun bir hacimsel debi; minimum basn kayb ve maksimum akfl koflullar ile en uzaktaki apareye ulafltrmak,

2. Maksimum ve minimum basn koflulla-rnda, en uzaktaki ve en yakndaki apa-reyde gereksinimleri karfllamaya yeterli bir aralkta, bir su basnc salamak,

3. Maksimal akfl koflullarnda aflr basn-lardan korunmak,

Btn datm sistemleri alttan ya da sttenbeslemeli olarak ikiye ayrlabilir. fiekil 1 degsterilen, tipik bir stten datm sisteminde,su basn blgesindeki en dflk noktayadoru yukardan datlr. fiekil 2de isealttan datm sistemi gsterilmifltir. Eerflebeke suyunun basnc en yksek noktayakadar suyu karmaya yeterli deilse, basnartrc bir pompann kullanlmas gerekliolur.

Tablo 1.Shhi Tesisat n Hesab in Aparey Saylar

Kullanm WC WC UR LAV DF SH SS NotlarKifli Aparey

Stadyum, arena 1-100 1Kongre binalar 101-200 2 not1 not2 1/1000Terminaller 201-404 4 not4

Ek her 300 kifli iin 1Kiliseler 1-50 1

Oditoryumlar 51-300 2 not1 not2 1/100 not4Tiyatrolar ek her 300 iin 1Restoranlar 1-50 2

51-100 3101-201 4ek her 300 iin 1

Spor Klpleri 1-40 1 15/1 150 ye kadarEk 40 kifli 1

fiehir Klpleri 1-10 1 30/1 150den fazlaEndstriyel flletmeler 11-25 2

26-50 3Endstriyel (Soyunma 51-75 4 not1 not2 1/75 1/10Dolapl) 76-100 5

lave her 50 iin 1Maaza, arfl 1-15 1

flhan alflanlar 16-40 2 not1 not2 1/100 kat Baflna 141-75 3

Maaza, arfl 1-15 1flhan mflterileri 16-40 2 not1 not2

41-75 3 not3 1/1000ilave her 60 iin 1

Yatakhaneler 1-20 2 1 amaflr Pansiyonlar evyesi

lave her 20 iin 1 niteler 1/kat ilave her 10 kifli Baflna 1

NOTLAR:WC- Tuvalet (WC); UR- Pisuvar; LAV-Lavabo; DR-me Musluu; SS-Yer Szgeci1. Klozetlerin yars pisuvar olabilir2. Lavabolarn yars WC olabilir

3. fliler iin olanlar mflteriler de kullanabilir, ilave aparey gerekmez4. Kadn tuvaletleri iin baz ynetmelikler bunun 2 ya da 3 katn gerektirmektedir.5. Gerek miktarlar iin yerel ynetmeliklere baflvurulur


7/21

Suya gereken basnc vermekte kullanlandeiflik sistemler bulunmaktadr: fiekil 3 degsterilen trden, bir ka katta depo; bir kabasn artrc pompa; depo ile birlikte alflanve sadece basn blgesindeki en yksek katiin kullanlan pompa; suyun uzun sre azkullanld ya da hi kullanlmad yerlerdekullanlan pompa-hidropnmatik tank.Not. 1 Galon = 3,7854 Litredir (.N)

ok Yksek Su BasncEer su basnc sistemin her hangi birblmnde aflr yksek bir dzeyde ise,sistemi her hangi bir apareye balamadannce, bir basn dflrme valfi (PRV)kullanarak, uygun ve kabul edilebilir birdzeye dflrlmelidir.

Altnda kalndnda sistemin hi bir zamanzarar grmeyecei; zerine kldnda

sistemin her zaman zarar grecei belirli birduyarl basn deeri bulunmamaktadr.Genellikle kabul edilen deerler 480-550kPa arasndadr. ou zaman izin verilebilirmaksimum basn deeri uygulamaynetmeliklerde koflul olarak belirtilir.Basn dflrme valfi (PRV); hem statik hemakfl halindeki dinamik su basncn, otomatikolarak tasarm parametreleri arasnda tutmakzere dflrmekte kullanlan bir elemandr.Byle bir ifllev, kfl basncndaki artfl veazalmalara bal olarak, bir orifisi aan veyakapayan diyafram tr bir elemanla gerek-lefltirilebilir. Diyaframn ama ve kapamaderecesi, valfin dflndaki basn artfl vedflfllerini duyan mekanizmann yetenek-lerine bal olacaktr.

Basn Dzenleme Valfinin Seilmesireticiler ok sayda ve deiflik PRVler sun-

maktadrlar. Bu deiflik valfler, fiyat, kapasite,duyarllk ve ifllev hz gibi etkenler arasndabir birleflimi gerektirir. Bu bilgiler, reticilertarafndan hazrlanan kataloglarda; seimeyardmc olmas amacyla verilir. ok dflkakfl miktarlar beklenilen yerlerde;biriminimal akfl miktarna dieri en yksek akflmiktarna gre seilmifl iki adet PRVi paralelolarak kullanmak en genel uygulamalardanbirisidir. Basn dflmleri, dflk debilivalften geerken ok fazla olduunda fazlabasn kayb ortaya kacaktr. Bu noktadasu,daha az dirence sahip olan yksek debilivalfin arasndan geer.

Pis su Boflaltma ve HavalandrmaSistemleri

Pis su boflaltma tesisat, bir apareyden gelenpissularn belirli bir atk noktasna taflnmasn

Tablo 2.Tipik Aparey Verileri

Drenaj SuApare DFU Sifon Gider WFU DEB Akfl

Scak SoukOtomatik elbise ykayc 3 2 11/2 2 1/2 1/2 5Banyo grubu (WC,Lav,SH/BT) Flush Valve 8 8Banyo grubu (WC,Lav,SH/BT) Depolu 6 6Banyo musluu (dufllu veya duflsuz) 2 11/2 11/2 2 1/2 1/2 5Bide 1 11/4 11/4 1 1/2 2Klinik eviyesi 6 3 11/2 2 1/2 1/2 3Ev tipi bulaflk makinas 2 11/2 11/2 1 1/2 1/2 3Difli lavabosu, tkrme apareyi ve birimi 1 1/2 11/2 1 1/2 1/2 3Su ime apareyi 1/2 11/4 11/4 1/2 1/2 11/2Yer szgeci 5 2 11/2 2 1/2 1/2 11/2Mutfak evyesi, tcl 4 2 11/2 2 1/2 1/2 3Mutfak evyesi, 11/2 tek sifonlu 2 11/2 11/2 2 1/2 1/2 3Mutfak evyesi, 11/2 ok sifonlu 3 11/2 11/2 2 1/2 1/2 3zel lavabo 1 11/4 11/4 1 1/2 1/2 2Lavabo (genel-herkese ak) 2 11/4 11/4 1 1/2 1/2 2amaflrhane yala (1-2 blmeli) 2 11/2 11/2 2 1/2 1/2 5Kifli baflna dufl veya dfl blmesi 2 2 11/2 2 1/2 1/2 3Servis evyesi, standart sifonlu 3 11/2 3 3/4 3/4 4

Servis evyesi P sifonlu 2 11/2 2 1 1/2 1/2 5Evye, bulaflk iin 2 11/2 2 2 1/2 1/2 2Evye, bar tipi 11/2 11/2 11/2 1 1/2 1/2 2Evye, pskrtme azl 6 3 11/2 5 1 15-30Evye, cerrahi 3 2 11/2 2 1/2 1/2 21/2Evye, musluklu, ykama musluu baflna 2 11/2 11/2 2 1/2 1/2 21/2Pisuvar, stnlu, su akntl 6 3 11/2 10 1 15-40Pisuvar, basma muslukul 4 2 11/2 5 3/4 10-20WC, zel, basma valfli 6 3 11/2 5 3/4 15-40WC zel, depolu 4 3 11/2 5 1/2 3-5WV, el, basnl depolu 4 3 11/2 4 1/2 3-5WC, genel, basmal valfli 6 3 11/2 10 1 15-40WC, genel depolu 4 3 11/2 5 1/2 3-5WC, genel, basnl depolu 4 3 11/2 4 1/2 3-5Aparey listelenmemifl 1 11/4 11/4

Aparey listelenmemifl 2 11/2 11/2Aparey listelenmemifl 3 2 11/2Aparey listelenmemifl 5 3 11/2Aparey listelenmemifl 6 4 2Hortum musluu, genel 5 3/4 5Hortum musluu, zel 3 1/2 3Su girifl hatt, listelenmemifl 1 -Su girifl hatt listelenmemifl 2 -Su girifl hatt, listelenmemifl 3 -Su girifl hatt, listelenmemifl 10 1


8/21

fiekil 1. stten datml besleme sistemi

fiekil 2. Alttan datm sistemi

at

Depo

Su datm sistemi

Statik dfl

fiehir flebekesinden

Pompalar

at

Su datm sistemi

fiehir flebekesinden

pompalar

Statik dfl (ykseklik)

Kontroller


9/21

salar. Bina ii pis su tesisat; proses sular,kimyasal atklar ve yamur suyunun dflndakalan tm sv atklar toplamak zere tasar-lanmaldr. Bu tr sv atklar, kentsel pis suflebekesine verilmeden nce tasfiyeedilmelidirler.Pis su tesisat havalandrma sistemi, dorudan

pis su tesisat borularna balanan, bir boruflebekesinden oluflur. Her hangi bir drenajsisteminde, havalandrma tesisatnn bulun-masnda iki temel nedenin sz edilebilir:

1-Aparey sifon contalarnn bozulmasnnler.

2-Pis su flebekesinde, suyun rahata akmasnsalar.

Hava bacalar genellikle atdan, binannzerine kartlrlar. Havaclk tesisatyladaha az nemli dier problemler de ortadan

kaldrlmfl olur. Drenaj sistemindeki basnok fazla ise afladaki gibi problemler ortayakabilmektedir:

(1)WC boyunlarnda suyun belli belirsiz hareketi

(2)Sifondan baz pis kokulu gazlarn gemesi(3)Suyun dalgalanmas nedeniyle pis su tesisatnn ses yapmas.

Pis su boflaltma tesisatnda tkanmadan

kaynaklanmayan problemlerin oundaneden hava basncndaki dalgalanmalardr.Uygun bir havalandrma tesisat, bu sorunlarya tamamen ortadan kaldrabilir, ya da basndeiflimlerini +25 kPa gibi rahatszlkyaratmayacak bir dzeye indirebilir. Havalkborularnn aplar ve uzunluklarnn hesap-lanmasnda, bu temel lt, ABDde btnynetmeliklerde yer almaktadr. Bu iki sis-temin birbiriyle ok yakn bir iliflkisi bulun-duundan, bazen drenaj sistemi denildiindepis su, drenaj ve havalk sistemi (DWV) bir-likte anlafllr.

Pis suyun AtlmasYksek binalara sahip kentlerde genellikle

konutlarn pis sularnn boflaltld genel birkanalizasyon flebekesi vardr. Atk sularntasfiyesinde son yllarda yaflanlan deiflme-ler, pis sularla yamur sularnn ayr ayrboflaltld, fakat daha sonra birlefltirildiikanal flebekelerinin tasarm ile sonu-lanmfltr. Bu durum, ok frtnal havalarda

atk su tasfiyesi sistem kapasitelerininafllmas gibi nemli bir sorun yaratmaktadr.Baz kentlerde yamur sular ile atk sularntamamen ayrlmas ve yalnzca pis sularntasfiye ifllemine tabi tutulmas yolu benim-senmekte ise de bu olduka pahal bir zmoluflturmaktadr. fiikagodaki derin tnelprojesi gibi, baz kentlerde yer altnda okbyk depolama olanaklar tasarlanmakta,bylece depolama yolu ile tasfiye tesisineakfl dzenlemek amalanmaktadr.

Pis Sularn Boflaltma Tesisat ve Atk

Su Sisteminin BoyutlandrlmasTesisat ynetmelikleri genellikle DWVsistemlerinin boyutlarn kontrol etmektedir.

Tablo 3.Olas maksimum akfl (gpm-galon/dakika)1 galon 3,7854 litre


10/21

Binalardaki pissu boflaltma sistemlerinin

boyutlandrlmas DFU ile ifade edilen yatay

ve dfley drenaj borularnn taflma kapa-

sitesine dayandrlmfltr. Burada boyutlan-

drma diyagramlar DFUya gre hazrlan-

dndan herhangi bir birim evirmesine

gerek kalmaz.Atk su bir dfley pissu kolonuna girdiinde,

afla doru dflmeye bafllarken ksa bir

mesafe gittikten sonra borunun ierisinde

silindirik bir tabaka haline gelir. 7 metrelik

bir uzunluk ierisinde son hzna eriflerek ve

bundan sonra bina ykseklii 1000 metre de

olsa, atk su 7 m lik bir binadakinden daha

hzl akmaz. Her katta kolona giren balan-

tdan gelen su; silindirik su tabakasnn

bozulmasna ve borunun bu noktada tamamen

dolmasna neden olur. Bu durum amursubilefliin nnde havann skfltrlmasna,

arkasndaki ksmda ise bir vakum oluflumuna

yol aar.

Yatay pissu borular DFUlar kullanlarak

boyutlandrlr ve boruya verilecek eimi

bunun branflman ya da ana hat borusu

olmasna gre verilir. Binalardaki boflaltma

hatt genellikle bina kanalizasyonu ya da

konut kanalizasyonu olarak adlandrlr. Her

tasarm noktasnda btn kaynaklardan gelen

DFUlar toplanr. Boruya verilecek eimin

tasarmc tarafndan sistem tasarlanrken ve

ou zaman ele alnan sistemdeki borunun

branflman ya da ana hat borusu olmasna

bal olarak verilir ve bu deer genellikle

yerel ynetmelikler tarafndan kontrol edilir.

Bir atk su ana hatt, hat boyunca ortaya kan

DFUya gre boyutlandrlr ve btn uzun-

luu boyunca, bir dirsek ortaya kmad

srece ap kltlmez. Boru apn

hesaplamakta kullanlan formller (taflma

kapasitesi) maksimum kapasitenin %35initemel alrlar. Binalarda yatay branflmanlar

ana hatlarn ve drenaj hatlarnn belirlenmesi

iin tipik bir tablo 4 de verilmektedir. Kolon

dirsekleri tasarm mhendisine zel bir

problem getirmektedir. Yatay boru dfley bir

kolonla ayn miktarda suyu taflyamaya-

candan yatay boru normal bir seviye

oluflturmadan nce %100 su ile dolar. fiekil

4 de gsterilen bu olay, hidrolik srama

adn alr. Branflman borularnn kolona

balantlar, hidrolik srama nedeni ile

yatay konumda yaplmamaldr. fiekil 5te

ise tipik balant flekilleri gsterilmifltir.

fiekil 3. Yksek bir binada tipik su datm sistemi

fiekil 4. Dirsekteki hidrolik srama


11/21

Kent veya bina flebekesinin altnda bulunan yerlerde drenaj gereksinimi olduunda bir ejektr veya kaln sv pompas (amur pompas)

kullanlmaldr. nce sv pompas ierisinde ok az kat madde bulunan suyu pompalarken, ejektr genellikle insan atklarn ve daha byk

kat paralar pompalar. fiekil 6da, tipik bir yeralt lam pompas topluluu gsterilmektedir. Ejektr pompa da ayn ayrntlara sahip olup,

aralarndaki fark, gvde kapanda gaz szdrmazln salayan bir salmastra bulunmas ve bunun atmosfere ak bir havalk iermesidir.

Su Basnc Blgeleri

Konaklama birimleri ieren yksek binalarda, amaflr ve bulaflk makinelerinden kan sabunlar,basnl blgeler oluflturur. Bu blgelerde,

atk su branflmanlar, pis su kolonlarna balanmamaldr. fiekil7 de bu basn blgelerinin yerleri gsterilmektedir.

Tek Borulu DWV Sistemi

Dengelenmifl basnl, tek kolonlu DWV sistemlerine dnyann bir ok lkesinde genifl bir kullanm alan bulmufltur. Genelde ABDde ok

fazla uygulanmayan bu sistem gncellik kazanmakta, grd kabul giderek artmaktadr. Bazlarna gre, byle bir sistem, ayr bir havalk

kolonunu gerektirmediinden ekonomik olduunu kantlamfltr. Bu sistem fiekil 8de gsterilmektedir.

Sihhi Tesisat Havalk Sistemi

Havalk sistemi,shhi tesisat boru sisteminden ayr, bamsz ve genellikle ona paralel ekilen bir boru tesisatdr. Daha nce de belirtildii

gibi,havalk tesisatnn amac, shhi tesisat boru tesisatndaki hava basnc deiflmelerini + -25 kPa ile snrl tutmaktr. Yksek binalar,

bu yaplar nedeniyle zel problemler arzederler. Bu yaplarda, kolonun sk sk tamamen dolu alflmasna neden olacak bir ok balant

noktas bulunur. Bu aflr basncn ve vakumun oluflmasn nlemek zere; 10 kattan yksek binalarda, her 10 katta bir, shhi tesisat borularn,havalandrma kolonuna iliflkilendiren bir balant hatt ekilir. Bu durum flekil 9 da gsterilmektedir.

Atk su kolonlarnn dirsek noktalarnda da, basnc dflrmek iin, flekil 10 da gsterildii gibi zel bir havalk balantsna gerek

bulunmaktadr. Havalklar, dizayn noktasndaki DFU deerlerine ve bu noktann havalk kolonuna olan uzaklna gre boyutlandrlr.

Havalk kolonlarnn boyutlandrlmasnda toplam DFU ve kolon uzunluu kullanlarak hesaplanr. Hava scaklnn, donma noktasnn

altna dflt iklimlerde, atlarda minimum100 mm lik bir kolon ap donma nedeni ile tkanmay nler.

Yamur Suyunun Boflaltlmas (drenaji)

Yamur suyu tesisatnn ifllevi, dahili

atlardan, balkon gibi yerlerden yamur suyunu, yafl hznda uzaklafltrmaktr. Yamur suyu, eimli atnn alak noktalarna yerlefltirilmifl

olan boflaltma azlaryla atlr. Dfleme dzeyindeki boflaltma azlar da bu sisteme balanr. Yamur sular, birleflik atk su flebekesine

(yamur ve shhi tesisat sular iin tek boru) ya da ierisinde pislik barndrmyorsa, gl, nehir gibi evresel

Tablo 4.Pis su tesisat drenaj boru sisteminde izin verilen maksimum aparey birim ykleri

n Cm Kolon 1 kattaki 1/16 (in/ft) (0.5 1/8 _ _ Toplam toplam cm/m) (1.0 cm/m) (2.1 cm/m) (4.2 cm/m)

1 _(x) 2,75 3 4 8 2 np np np np2(x) 5,0 6 10 24 6 np np 21 262 _(x) 6,25 2 20 42 9 np np 24 313 7,5 20(a) 48(a) 72(b) 20(a) np np 42(a) 0 (a )4 10,0 160 40 500 90 np 180 216 2505 12,5 360 540 1100 200 np 390 480 5756 15,0 960 1900 350 np 700 840 10008 20,010 25,012 30,0Aklamalar:(x) WC ye izin verilmez(a) iki WC den fazlasna izin verilmez(b) alt WC den fazlasna izin verilmez(np) izin verilmez

Herhangi biryatay apareybranflman

Boru ap 3 kat ya dadaha azyksekliklitek kolon

Ykseklii 3 kattanfazla kolonlar

Bina drenaj veya kolonlara balanan drenaj branflmanlareim


12/21


13/21

oluflumlara boflaltlr. Eer yamur suyunda kirlenme sz konusu ise, yerel ynetmeliklerin gerektirdii biimde ve evreye boflaltlmadan

nce ifllem grmelidir. Kentsel pis su flebekesinin bulunmad yerlerde, yamur suyu, says ve bykl yerel yetkililer tarafndan belir-

lenen kuru kuyulara boflaltlr.

ok ar yamur ya da boflaltma azlarnn tkanmas durumunda, yamur tesisatnn, suyu yeteri kadar hzl boflaltma yeteneini kaybetmesiolasdr. atdaki tesisatn ifllev grmemesi sonucunda yamur suyunun atda toplanmas durumunda, ynetmelikleri dzenleyen yetkililer,

atnn yamur suyu ile dolmamas iin baz ek olanaklarn salanmasn istemektedirler. Bu durumda kullanlabilecek iki olas yntem

bulunmaktadr. Birincisi; atdaki korkuluk duvarlarnda delikler brakarak, yamur suyunun dorudan doruya bu deliklerden binann

yanlarna aktlmasdr.

Dieri, atdaki ana yamur tesisatnn yaklaflk 5cm zerinde dflenmifl yardmc bir yamur suyu tesisatndan yararlanmaktr. Yardmc

yamur tesisatnn birinciden tmyle bamsz olmas; ya da atdaki yardmc tesisatn ana yamur suyu flebekesi kanalyla kent flebekesine

boflaltlmas seeneklerinden hangisinin daha uygun olduu konusunda ynetmelikleri hazrlayanlar ikiye ayrlmfl durumdadrlar. Bu,

projeye gemeden nce belirlenmesi gereken bir konudur.

Yamur suyu tesisat, bir boflaltma suyu azna balanan at alanna, borunun eimine, beklenen yamur miktarna gre boyutlandrlr.Toplam alan (m2) bina mimari planlarndan elde edilen alana, bitiflik komflu bina duvarlarnn at zerinde kalan ksmnn yars eklenerek

bulunur.

fiekil 8.Sovent DWV sistemi


14/21

Verilecek eim, tasarm mhendisi tarafndan ve ynetmelikler incelenerek uygulanr. Yamur miktar, ya ynetmelik yetkilileri ya da

ynetsel kurumlar tarafndan belirlenerek uygulama ynetmeliklerinde belirtilir. Yamur suyu iin, debiye gre (gpm,L/s) dfley ve yatay

borular iin tipik ap deerleri tablo 5 de, alana gre tablo 6 da verilmektedir. Komflu binalarn yan duvarlarnn hesaplanmas flekil 11de

gsterilmektedir.

(a) Tek duvar; (b) Farkl ykseklikte iki karfl duvar; (c) Eflit ykseklikte iki komflu duvar; (d) Farkl ykseklikte iki komflu duvar; (e) Eflit

ykseklikte komflu duvar; (f) Farkl ykseklikte komflu duvar; (g) Yamur azn evreleyen drt duvar. (a,b,c,d,e) boyutlar yamur

aknt szgeci ile iliflkide olan duvarlara aittir.

Yangn Sndrme Sistemleri

ABDde her yksek binada yangn sndrme tesisat gerekli olup; genellikle fskiyeli sistem ile sabit slak-borulu sistemin bir birleflimikullanlr. Fskiyeli sistem, yangn sndrme ekibi gelinceye kadar, yangn kontrol altnda tutup genifllemesini nlemek ifllevindedir.

fiekil 9. On branflman aralndan fazla balantya sahip kolonlarda havalk balantlar

at

25.kat

24. kat

23. kat

22. kat21. kat

20. kat

19. kat

18. kat

17. kat

16. kat

15. kat

14. kat

13. kat

12. kat

11. kat

9. kat

8. kat

7. kat

6. kat

5. kat

4. kat

3. kat

2. kat

1. kat

Zemin Kat

Havalk balantsnn ap kolonlar-dan kkapl olann apndadr.

Yatay branflmanlar aras uzunluk enaz 3 metre olmaldr.

3 m(tipik)

4.2 m(tipik)

Her 10 branflman aralndabir balant havalk hatt

En alt kattaki branflmanbalants, kolonadirsein en 60 cmaltndan balanr.

1 Branflman uzakl.

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

12

3


15/21

Tablo 5.Dfley ve deiflik eimlerdeki yatay yamur taflma borular ile yamur suyu anahat borularnn kapasiteleri

Otomatik szc alflmas iin herhangibir manuel iflleme gerek gstermeyenanlamna gelmektedir. Fskiyenin kafasortaya kan s nedeniyle ergidiinde suburadan boflalmaya bafllar. fiekil 12 de tipikbir fskiye sistemi gsteril-mektedir.

Sabit sistem (standpipe) de; profesyonelyangn sndrme ekibinin aralarndanhortum ekmesine gerek brakmamak zere;katlarda hortum balant kfllar bulunur.Her kflta,hortumlarn baland bir valfaldnda hortuma su giriflini salar. zelyangn sndrme sistemlerinin tasarm vehesaplanmas iin, NFPA (Ulusal yangndankorunma teflkilat) tarafndan hazrlanmflynetmelikler bulunmaktadr. Buna ek olarak,Ulusal Risk Sigorta, Endstriyel Risk Sigorta,Factory Mutual gibi sigorta flirketlerinin, bazkonularda NFPA standartlarna oranla okdaha kesin belirlemeler ieren kendi zeldzenleme ve ynetmelikleri vardr. ouzaman, mhendisin bu deiflik standartgereksinimlerini salamak zere bu en kesinynetmeliklere uymas gerekmektedir.

Su Teminiounlukla bu sisteme gerekli olan su, binayaime suyu getiren kent flebekesinden alnr.Yangn sndrme sistemindeki suyunkirlenmesi son derece olas bulunduundan,bu sistemi, ime suyu tesisatndan yaltmakiin giriflte bir geri dnflsz klape (ek-valf)kullanlr. Bu durum zellikle,yangn sn-

drme grevlilerinin kullanabilecei, binayaknlarnda nehir, gl gibi bir su kaynabulunduunda ortaya kmaktadr. Genelliklest katlarda, yangn sistemi iin gerekli subasnc bulunmadndan burada bir supompas veya fskiye sistemine bal, ykseemonte edilmifl bir yangn suyu deposununbulunmas gerekir.

Byk kentlerin ounda yangnla mcadeleetmek zere tam gn alflan yangn rgt-leri bulunur. Yksek binalarda, yangnlagerektii biimde savaflmak iin gerekliekipmann salanmfl olmas da bir dier

gerekliliktir. Bu gibi rgtlerin elinde; yksekbinann en yksek katlarnn nemli bir

fiekil 10.Kolon dirseklerinde havalandrma balantlar

Havalk kolonu

st katlar pis su kolonu

Havalk-ara balants

Havalk kolonu

Ara havalk balants

Havalk kolonu

Alt katlar pis su kolonu

st katlar iin ara-havalk balants olarak kullanlan kolonuYalnzca st katlarn ykne gre boyutlandrlr

sk katlar pis su kolonu

Bu havalk kolonu, kendisine balanan toplam

yke gre hesaplanmaldr (st+alt kat)

Bu iki ara-havalk kolondan birisikullanlabilir

Alt katlar pissu kolonu

st katlar iin havalk kolonu, pis su kolononun altnabalandnda ara havalk balants olarak da ifllev grr

Dirsein zerindeki pis su kolonu

Ara havalk balants (Pis su kolonunundevam olabilir)

Ara havalk balants (dier alternatif)

Dirsein altndaki pissu kolonu

Boru ap at boflaltma ve dfley borularYatay borunun eimi cm/m

1.0 cm/m 2.1 cm/m 4,2 cm/mn L/sn L/sn L/sn L/sn3 92 2,1 3 4,34 192 4,9 6,9 9,95 360 8,8 12 186 563 14 20 288 1208 30 43 6010 54 77 109

12 87 123 17515 156 220 312


16/21


17/21

Deiflik yamur miktarlarnda yatay yamur borular ap cm (in)

Yamur miktar

cm/saat 5 (2) 8 (3) 10 (4) 13 (5) 15 (6)

Maksimum etkili alan (m2)

5 8 10 13 15

8 152,7 101,8 76,4 61 50,9

10 349,3 232,8 147,7 139,7 116,4

13 320,6 413,7 210,3 248,2 206,9

15 9994 662,7 407 397,6 331,3

20 2136,7 1424,2 1068,4 884,7 706

25 3846,1 2564 1323 1540,3 1282

30 6187,1 4154,8 3093 2475,8 2062,4

38 10126,1 6763,1 5527,6 4411 3683,5

Tablo 6.at aknt azlarnn ve dfley yamur kolonlarnn boflaltabilecei maksimum etkili alan (m2)

ksmna yeterli basn ve debide su teminetmek zere pompalar taflyan yangn aralarbulunur. Arataki yangn pompas basaca

suyu kent flebekesinden alacaktr. Binanndflnda bu amala braklan bir az dorudanyangn sistemine balanr.

Sistem Tasarm

Fskiye sistemi, su kaynandan en uzaktaolan bina blgesinde bir yangn kacanagre tasarlanr. En byk su akfln salamakzere, bu yangnn ynetmeliklerle belirtilenbir alanda kaca varsaylr. fl hanlar iintipik deer, en uzaktaki 140 m2 lik bir alanbaflna 0,56 l/dk dr. Boru aplar binadabulunan su basnc, btn kfl azlarndan

akmas gereken su, sistemdeki uyarlanflnagre boru uzunluklar, slak-boru sistemin-deki her bir hortumdan akmas gereken sumiktar dikkate alnarak, hidrolik hesapla-malar yoluyla bulunur. Byle bir hesaplamabiimi; en uzaktaki alann sndrlmesinisalayan bir yangn tesisatnn, daha yaknblgelerdeki gereksinimi daha kolay sala-yaca varsaymna dayanmaktadr.

Islak borulu sistemler (erisinde her an subulunan sistemler ) de, binann her yannda

bulunan hortumlar ierir. Bu hortum azlararasndaki uzaklk, binann her yanna

ulaflmay salamak zere; 31 metre vehortumdan kan suyun fflkrma uzakl7,75 m olarak alnr. Dfley yangn borular,

yangn olaslnn en fazla olduu yerlerden,rnein merdivenlerden geirilir. Her katta,fskiye tesisatna suyu iletmekte, slak borukolonlarnn kullanlmas ok uygulanan biryntemdir. Her fskiye blgesine su akflnhaber veren bir alarm sistemi yerlefltirilir.Bu aralar normalde binann yangn alarmsistemine balanrlar.

Ksaltmalar

WC Water closet W

UR Urinal Pisuvar

LAV Lavatory Musluk, Lavabo

DF Drain Fixture Pissu apareyi

SH Shower Dufl

SS Service Sink Servis eviyesi

DFU Drain fixture unit Aparey musluk birimi

PRV Pressure Regulating valve Basn dzenleme valfi

DWV Drainage,wast,Vent Drenaj, pissu,havalk

GPM Galon per minute Galon / dakika

LPM Liter per minute Litre / dakika

LPS Liter per second Litre / saniye

BT Bath tub Banyo bataryas

FV Flush Valve Flush valf

Tablo 7.(1 cm/m) eimle dflenmifl, yatay yamur suyu borularnn boflaltlabilecei maksimum alan m2

Deiflik yamur miktarlarnda dfley yamur kolonlar ap cm (in)

Yamur miktar

cm/saat 5 (2) 8 (3) 10 (4) 13 (5) 15 (6) 20 (8)

Maksimum etkili alan (m2)

2,54 267,6 817,5 709,4 3214,4 5016,6 10776

5,08 133,8 408,8 854,7 1607,2 2508,4 5388,2

7,62 89,2 272,5 569,5 1071,1 1671,7 3591,5

10,16 66,9 204,4 427,3 803,6 1254,2 694,1

12,70 53,4 163,5 341,8 642,9 1002,3 2155,3

15 44,6 136,6 285,2 535,6 836,1 1794,4


18/21

ZET

Terrist saldrlara karfl mekanik tesisatn

gvenlii gncel bir konu olarak karfl-

mza kmaktadr. Bu konuda uygulama-

da ve tasarmda nerilen nlemler bu ya-

zda bir araya getirilmifltir.

Prevents for Chemical and

Biological Terrorism inMechanical nstallation

ABSTRACT

HVAC system safety and security from

terrorist attacs is an developing issue in

these days. Recommended practice and

design principles are discussed in this

article.

1. Girifl

Gnmzde terr hayatn her noktasnetkileyecek boyutlara ulaflmfl durumdadr.

Terrist eylemlerin uygulanabilecei en

uygun ortamlarndan biri de mekanik tesisat

olarak grlmektedir. Dolaysyla tesisat

tasarm, yapm ve iflletmesinde bundan sonra

dikkate alnacak nemli bir parametre de

terr olacaktr. Uzun yllardan beri Trkiyede

var olan terrist eylemlerin hedefleri ve

uygulanma biimleri farkl olmufltur. Ancak

11 Eyll saldrlarndan sonra deiflen ve

yeni biimler alan aktiviteler, mekanik tesisat

gndeme getirmifltir. Son aylar ierisinde,

zellikle Amerikada bu konuda toplantlar

yaplmakta ve yeni yaynlar ortaya kmak-

tadr. rnein, 26 Ocak 2002 Baltimoreda

ACCA National Emergency Summit On

Heating, Ventilation, Air Conditioning and

Refrigeration System Safety and Security

From Terrorist Attacs zirvesi dzenlenmifltir.

Ocak ayndaki ASHRAE Atlanta kfl

toplantsnda Presidential Study Group On

Health And Safety Under Extraordinary

Incidents ynetim kuruluna sonu raporunusunmufltur.

Bu grup tarafndan tartfllan konular:a- Mevcut bina yneticilerinin alabilecei

nlemler ve bina emniyet performansnn artrlmas,

b- ASHRAEnin yelerine mevcut binalarda gvenlik ve saln artrlmas iin yaplabilecek yenilemeler konusundakitavsiyeleri,

c- ASHRAEnin yelerine yeni bina tasarmnda gvenliin artrlmas iin tavsiyeleri,

d- Bina gvenliine ynelik olarak alflma gruplar, eitim programlar, standartlar, ynetmelikler veya arafltrma ihtiyackonusunda tavsiyeler fleklinde srala-

nabilir.Bu yazda n bilgi verilerek, flu andaalnabilecek ve uygulanabilecek nlemlertartfllacaktr.

2. Biyolojik ve Kimyasal Saldr

Silahlar

Mekanik tesisat yoluyla kullanlabilecek sal-dr silahlar biyolojik ve kimyasal silahlardr.

Biyolojik silahlar lmcl hastalk yayanmikroplar ve kimyasal silahlar da yine lm-cl zehirlerdir. Bu maddeler gaz veya tozhalinde sisteme verilerek saldr gerek-lefltirilir.

2.1. Biyolojik Silahlar Biyolojik Savafln

Tarihesi

Biyolojik savafln bilinen en eski rnekleridflmanlarn ime suyu elde etmek iin kul-landklar kuyu ve rezervuarlarn insan vehayvan lleri ile kirletilmesidir. 14. yz-

ylda Ukraynada Kaffay kuflatan Tatarlar,vebadan lmfl insan cesetlerini mancnklaflehrin surlarndan ieri atarak salgn olufltur-maya alflmfllar. 18. yzylda Kuzey Ame-rikada beyazlar iek virs ile kontamineolmufl battaniyeleri kzlderililere vererekiek salgnna neden olmufltu.

2 Dnya Savafl srasnda (1939-1942) Japonkuvvetleri Mauryada flarbon, veba, iek,kolera, kzl, menenjit, tberkloz, difteri,tularemi, ruam, salmonellozis, tetatnus,hemorajik atefl gibi eflitli infeksiyon hasta-lklarn esirler zerinde deneyip, ok sayda

lme neden olmufllard. Ayn yllardangilizler Gruinard adasnda flarbonla oksayda deneme yapmfllar ve ada topraklarnn36 yl boyunca flarbon sporlar ile kontamine(bulaflc) kalmasna neden olmufllardr.Adann dekontamine edilmesine 1979 ylndabafllanmfl 1987 ylnda tam anlamylatemizlenebilmiflti. 1972 ylnda 100den fazlalkenin katlm ile imzalanan Bakteriyolojikve Toksin Silahlarnn Gelifltirilmesi, retimive Depolanmas ve mhasile ilgili anlaflma

yrrle girdi. Buna karfln baflta eskiSovyetler Birlii olmak zere bu silahlarnretimi gnmze kadar sregeldi. 7-11Eyll 2001 tarihinde ABDnin eflitliflehirlerinde mektuplar iinde toz halindeflarbon sporlar saptanmfltr.

Bafllca biyolojik silahlar:1. fiarbon2. iek3. Veba4. Tularemi

5. Q hummas6. Bruselozis

Bu maddeler solunumla veya temaslainsanlar etkiler. Bu maddelerden korunmakveya bu maddelerle kirlenmifl bir blgeyi te-mizlemek ok zordur. Bu nedenle esas nlem-ler bunlarn uygulanmasn durdurmayaynelik olmaldr.

fiarbon (Antraks):

Doal olarak ot yiyen hayvanlarda (koyun,

kei, sr gibi) grlr. Hayvanlar flarbonsporlarnn bulaflt toprakta otlanrken temasederler. nsanda hastalk sporlarla derinin te-mas veya solunum yoluyla sporlarn aln-mas sonucu oluflur. nsanda vakalarn %95iderideki izik ve yaralardan flarbon spor-larnn girmesiyle oluflan deri flarbonu bii-mindedir. lkemizde ylda yaklaflk 100 civa-rnda deri flarbonu olgusuna rastlanmaktadr.

Biyolojik silah amacyla flarbon

kullanm:

fiarbon sporlarnn byk miktarlarda aersokolarak kullanm sonucu lmcl akcier

Mekanik Tesisatta Kimyasal ve Biyolojik TerreKarfl Alnabilecek nlemler

Rknettin Kkal;Mak. Yk. Mh.TTMD yesi


19/21

flarbonu tablosu ortaya kar. Ancak flarbonubu flekilde silah olarak hazrlamak iin bellilde teknolojiye gerek vardr.

Bulaflma:

fiarbon sporlar dfl ortama ok dayankldr.nsandan insana flarbon bulaflmas sz konusudeildir. nsanlarda flarbon (bakteri veyasporlarn alnma yoluna gre) deri, akcierve mide-barsak flarbonu biiminde kendinigsterir.

Kuluka dnemi:Deri yoluyla bulaflma halinde 3-7 gn, solu-num yoluyla bulaflma halinde 1-6 gn, az

yoluyla bulaflma halinde 1-7 gn olarak sap-tanmfltr. Solunum yolu flarbonunun, bulafl-madan yaklaflk 1,5 ay sonra da ortaya ka-bilecei bilinmektedir.

Klinik belirtiler:Akcier flarbonu: Atefl, baflars, adalears, kuru ksrk, takiben 1-2 gnlk ksasreli bir iyilik hali sonras fliddetli solunumyetmezlii geliflir. Hastaln bafllangcndan2-3 gn sonra kan kltrlerinde bakteri sap-tanabilir. Erken dnemde antibiyotik tedavisibaflars yksek. Ancak belirtiler baflgs-

terdikten sonra tedavi hastann lmn en-gellemez. Hastalarn yaklaflk yarsnda me-nenjit tablosu geliflir.

Deri flarbonu: En sk el, nkol ve bafltarastlanr. Deride kabark, kaflntl ve kzarklezyonlar geliflir. 2-6 gn sonra siyah kabuklu

karakteristik yara oluflur. Yara etrafnda demgrlmesi karakteristiktir.

Mide barsak flarbonu:Hastaln ennadir formudur. Ciddi karn ars, kanl ishalve bulant-kusma lmle sonulanr.

Veba (Yersinia Pestis)nsanlarda ve kemiricilerde hastalk oluflturur.

Salgnlar ncesinde farelerde ok saydalm grlr. Biyolojik silah olarak kulla-nlan Y. pestis akcierlerde enfeksiyona neden

olur.

Botulinum toksini:Bilinen zehirler iinde en gl olandr. Birgram kristalize hale getirilmifl toksin,

uygun flekilde etrafa salr ve solunumyoluyla alnrsa bir milyondan fazlainsann lmneneden olabilir. Toksinadale felci yapan bir hastala yol aar. Toksinbir bakteri (Clostridium botilinum) tarafndanretilir.

iek (Variola):

iek hastal tm dnyada 1977 ylndanitibaren ortadan kaldrlabilmifl bir hastalktr.

Kuluka dnemiKiflinin virsle temastan sonra 7-17 gnarasndadr.

lk belirtileriYksek atefl, yorgunluk, bafl ve srt arlarTakiben 2-3 gn iinde karakteristik bir d-knt gzlenir. Bu dknt en belirginbiimde yz, kollar ve bacaklarda ortaya -kar.

fiekil 1.Taze hava emifli yol kotundan-uygun deil

MADDE TOKSTTES BELRT VE SEMPTOMLARI ANTDOTU TEDAVSinir gazlar: Ani hayati Gz, burun, akcier ve GI etkiler, yksek dozda Atropin slfat AntidotGA (Tabun) Tehlike genellikle ani bilin kayb, konvlzyonlar, + paralidoksim Uygulamas,GB (Sarin) solunum durmas, gevflek paralizi, oral ve nazal (protopam) Ventilasyon,GD (Soman) sekresyon artfl, fliddetli bronkokonstrksiyon klorr veya obidoksim DiazepamVXYakc maddeler: Gecikmifl etkiler; Eritem, vezikl, yank, gz, akcier ve deri hasar, YOK Yank tedavisi,

HN3 azotlu yksek dozda tedavi solunum etkileri, lkopeni, trombositopeni, Doku hasarn nlemek Gz tedavisiHardal edilmezse hayati eritrosit azalmas, sepsis iin dekontaminasyon Pulmoner destekHD kkrtl tehlikeHardalAkcier Gecikmifl etkiler; Gz ve solunum iritasyonu, nefes darl, ar iritanlar: yksek dozda tedavi pulmoner dem, hipotansiyon, hipovolemi,CG Fosgen edilmezse bronkospazm, bronkosekresyon,

muhtemel hayati tehlike sa ventrikl yetmezlii, infeksiyonKan zehirleri Ani hayati Anhalasyon: konvlzyonlar, lm injeksiyon: amilnitrit + AntidotAC hidrosiyanik Tehlike bafl dnmesi, bulant, kusma, halsizlik, solunum sodyum nitrit + Uygulamasasit sknts, bilin kayb, konvlsiyonlar, apne, lm sodyum SolunumCK siyanojen tiyoslfat DesteklenmesiKlorrKargafla bastrc Nadiren hayati Burun ve gz iritasyonu, ksrk, hafif nefes YOK SemptomatikMaddeler Tehlike darl yksek doz; kusma, yank tedavi

CN (Mase)CSKapasite bozucu Muhtemel hayati Hipotansiyon, paralizi, bilin kayb (QNB: YOK (QNB: Gzlem altndamaddeler tehlike sedasyon, konfzyon, halsinasyonlar, fizostigmin salisilat) tutma,narkotik (QNB: nadiren dezoryantasyon, hafza kayb, konuflmada Semptomatikbileflikler hayati tehlike) tutarszlk) tedavi (QNB:(rn:fentanil) antidot alm,Trankilizanlar BZ gzlem altnda(QNB) tutma, sessiz

istirahat)


20/21

iek hastalna yakalananlarn %70ihastalktan tam olarak kurtulur. Ancakkabuklarn iyilefltii yerlerde deride iz kalr.Hastalarn %30u lr.

Hasta kiflilerden salkl bireylere, Tkrkdamlacklar araclyla bulaflr. Yz yzetemas ile hastalk bulaflabilir. Hastaln ilkbir haftasnda yksek oranda bulaflcdr.Ancak bulafltrclk kabuklar dflnceyekadar azalmakla birlikte devam eder. Henzetkinlii kantlanmfl bir antibiyotik yoktur.

iek virs ile temas eden bir kifliye(temastan sonraki) ilk 4 gn iinde aflnnyaplmas hastaln ciddiyetini azaltr, hattakifliyi hastalktan tamamen koruyabilir. Afl1972 ylndan beri uygulanmamaktadr. 1972ylndan nce afllanmfl kiflilerde aflnn

etkisi kalmad ve bu kiflilerin de iekhastalna karfl duyarl olduklar kabuledilmektedir.

2.2. Kimyasal Silahlar

Kimyasal silahlar afladaki gibi gruplanabilir:1. Sinir gazlar (Sarin, Soman, Tabun, Vx).

Sinir sistemini bloke ederek solunumu etkiler ve lme neden olurlar.

2. Yakc gazlar (Hardal Gaz, Azotlu Hardal,

Levesit). Korozif olan bu maddeler doku hasar yaparlar. Gzler, deri ve solunum yolu ilk etkilenen blgelerdir. DNAda hasar olufltururlar.

3. Akcier tahribat yapanlar (Fosgen, Difosgen,Klor). ldrc etkilidirler. Solunum yollarn ar flekilde tahrip edip, akcier demine neden olarak gaz transferini bozarlar. lm havasz kalmak (boulma) sonucu olur.

4. Kan zehirleri (Siyanr, Siyanojen Klorr). ldrc etkilidirler. Hcreleri tahrip

ederler.5. Sinir sistemini etkileyen (LSD) Afladaki

faktrler bu maddelerin toksik etkilerinde nemli lde rol oynar:

a)Rzgarn yn,b)Rzgarn fliddeti,c)Yamur,d)Hava scakl gibi tm iklim koflullar,e)Fizyolojik koflullarf)Ekolojik koflullar

Organizmaya Girifl Yollar

Kimyasal savafl ajanlar etkilerini lokal veyasistemik olarak gsterirler. Cilt, gz, solunum,deri ve oral yoldan sistemik olarak absorbeedilirler ve ayrca temas yzeylerinde hasaraneden olurlar. Toksik etkinin bafllamasa-Temas yoluna,b-Absorpsiyon hzna,c-evresel koflullara,d-Giyeceklere bulaflmfl olmasna,e-Koruyucu giysi mevcudiyetine,f-Cildin kirli veya terli olmasna bal olarak

deiflebilir.Etkinin sresi kimyasal maddelerin kalclile iliflkilidir. Bazlar saldrdan sonra dauzun bir sre, sv veya buhar halinde tehlikeliolma zelliklerini srdrebilirken, bazlarnnetkileri ksa srelidir.

Penetrasyon Gleri

(malzemenin iinden geebilme gc)ounun eflitli materyalden penetrasyongc son derece yksektir. Sinir gazlar veyakc gazlar sv ve buhar halinde normalkumafltan kolaylkla geer. Deri materyal deinsan derisi gibi geirgendir. Boya, lak,plastik, kauuk, tahta gibi materyaldeki -

znrlkleri ok fazladr. Kolaylkla penetreolurlar. Daha sonra uzun sre serbestlefliportam ve kifliyi etkilerler. Cerrahi eldivenlergeirgendir. Ancak butil kauuk ve poliestergibi sentetik maddeler direnlidir. Bumaddelerin ani lmcl etkilerinin yan sra

daha da nemli saylabilecek uzun srelietkileri vardr:a- Kronik etkiler,b- Ge etkiler,c- Ekolojik deifliklikler.Kimyasal ve biyolojik silahlarn byklekli kullanm evrede uzun etkili, ncedentahmin edilemeyen deiflikliklere nedenolabilir.Dekontominasyon (Zararl Maddeleri

Temizlemek)

Dekontamnasyon zor, zaman alc, fakat zo-

runlu bir ifllemdir. Kimyasal silahlara karflkorunmada yaflamsal nem taflr. En iyisi,koruyucu nlemlerle kontamnasyonu en azaindirmektir. Bu da ancak gaz maskesi vegvenli snaklarn mevcudiyeti ve bunlarnbilinli ve disiplinli bir flekilde kullanm ilemmkndr. ayrca eflyalar rtlp kapatlpkorunabilir.

Dekontaminasyon yntemleri:

-Ykama,-Durulama,

-Kurutma,-Absorban materyale indirme,-Is ile uzaklafltrmaktr.Afladaki Tablo 1de kimyasal silahlar vezellikleri toplu halde verilmifltir:

3. Havalandrma Sistemi

Mekanik tesisatn biyolojik ve kimyasalterrden etkilenebilecek en zayf noktas ha-valandrma sistemleridir. Toz ve gazhalindeki zehirler veya mikroplar havalan-drma sistemi emifl azndan tesisata veril-diinde, 5 dakikamertebesinde bu mad-delerin btn sisteme yaylmas mmkndr.

3.1. Hava alfl azlar gvenli blge-

lerden olmaldr.

En etkin nlem saldrgann hava emifl az-larna (zellikle taze hava emifl azlarna)ulaflmasnn engellenmesidir. Bu konudakinlemler afladaki gibi sralanabilir:a-Hava alfllar caddeden olmamaldr.

Dfleme seviyesindeki kranglezlerden,vbyerlerden hava emiflleri ok risklidir.Ayrca alt kottan alnan havadaki aflr tozfiltreleri de tkamaktadr.

fiekil 2. Taze hava emifli Kranglezden-Uygun deil

fiekil 3. Taze hava emifli st kottan-Uygun


21/21

Taze hava alfl yukardan yaplmaldr.

(fiekil 1-2-3)

b-Taze havann kapal ve kilitlenebilen kap

ile girilebilen yerlerden alnmas uy-

gundur. (avlu, bahe gibi)

c-En uygun yer atdan hava almaktr.

d-Sahte hava alfl azlar oluflturularak

gerek az kamufle edilebilir.

e-Ulafllmas mmkn yerlerdeki hava alfl

azlar video kamera ile gzlenebilir.

f- Beki ile korunabilir.

g-Sonu olarak hava alfl azlarnn gvenli

blgelerden olmas bir tasarm ncelii

olmaldr.

h-Taze hava alfl ve egzoz atfl panjurlar

arasnda yeterli mesafe olmaldr. Ksa

devre oluflmas kesinlikle nlenmelidir

(fiekil 4). Bu, normal koflullarda da

havalandrma verimliliinin salanmas

ve i hava kalitesi iin uygulanmas gereken bir kuraldr.

3.2. Zehirli gaz dedektrleri bugn

iin yetersizdir.

Zehirli gazlar alglayarak alarm verecek ve

sistemi kapatacak otomatik sistemler henz

pratik deildir. Mevcut dedektrlerin alg-

lama ve cevap verebilme yetenekleri snr-

ldr. Ancak bu konudaki alflmalar gelecekte

bu sistemleri mmkn klabilecektir.

3.3. Operatr tarafndan, saldrnn

alglanmas halinde:

a-ok youn miktarda kirletici madde

boflaltlmflsa (dflardan saldr), fanlar

durdurulabilir. Ancak youn kirletici

maddelerin boflaltlmfl olmas olasl ok azdr.

b-Saldr ieridense %100 egzoz moduna

geilebilir. nerilen: Binaya %100 taze

hava verin. %100 egzoz yapn. Fanlar

durdurmayn ve sistemi %100 free-cooling

modunda alfltrn (Duman tahliye sistem-

lerinde olduu gibi).

c-Saldr ierde bir kat veya blgedeyse,

duman tahliye moduna gein. Saldr olan

blmde (-) basn, komflu blgelerde

(+) basn oluflturun.

d-Hidrojen siyonid, klor, veya zehirli

endstriyel kimyasallar ile flarbon mikrobu

gibi hallerde, baz literatrde, sprinkler

sistemini aktive ederek ykama suretiyle

saldrnn etkisinin azaltlabileceinden

de sz edilmektedir.

3.4. Klima santrallarnda filtre

kullanm,

Toz halinde kimyasal veya mikrobik

saldrlara uygun karakterde filtreler

oluflturulabilir. Bakterilerle mcadele iin

UV flnlar da etkilidir. Yksek etkinlikli

filtrasyon iin HEPA filtre kullanlmaldr.

Bu filtrelerle bakteriler %80 orannda

tutulabilir. Ancak HEPA filtrelerde basn

kayb ok fazladr. Elektrostatik filtreler bir

baflka zm olabilir. stelik bunlarda basn

dflmleri de fazla deildir.

Aktif kmr yataklar zehirli gazlar iin iyi

bir zmdr. Ancak etkili olabilmesi iin

derin yatak oluflturulmaldr. Bu da yine

yksek basn kayb yaratr.

3.5. Hava kanallarnda ok iyi

szdrmazlk salanmaldr.

Bu koflul ayn zamanda enerji tasarrufu ve

i hava kalitesi iin de gereklidir.

4. Shhi Tesisat

Shhi tesisatta ime ve kullanma suyuna

ulaflm imkan ortadan kaldrlmaldr. Bunun

iin,

a- Su depolarna ulaflm engellenmelidir.

b- Su depolarnn kapaklar kilitli olmaldr.c- Depo kapaklarna kolay ulafllamamaldr.

d- Su borular aktan gememelidir.

e- Su borular toprak altna dflenmeli veya

kontrol edilen galeriler/ flaftlar iinde olma-

ldrlar.

5. Kazan Daireleri

a-Serbest girifl engellenmelidir.

b- Buralar kilitli olmal ve sadece yetkililer

girebilmelidir.

c- Bu blgeler video kamera ile gzlenme-

lidir.

d- Termostat ve presostatlar kapakl ve kilitli

olmal, anahtarsz ayar deifltirile-

memelidir.

fiekil 4. Taze hava emifli baflka cihaz atfl-Uygun deil

Rknettin Kkal

1950 Ylnda dodu. 1972 ylnda

T Makina Fakltesinden mezun

oldu. Sungurlar ve Toker firmalarndamhendis ve fiantiye flefi olarak grev

yaptktan sonra 1975 ylnda ISISAN

A.fi.yi kurdu. Halen bu firmann

yneticisi olarak grev yapmaktadr.

sıhhi tesisat teknolojisi_ttmd

Documents