seminarski rendisaljka

1

Sadržaj1. UVOD..............................................................................................................................................2

2. ISTORIJA I RAZVOJ RENDISLAJKE.....................................................................................................3

3 PREGLED SAVREMENIH RIJEŠENJA RENDISALJKE.................................................................................4

3.1. HCTK6513X2 - 0960 sa duplom glavom.......................................................................................4

3.2. HCTX6511X2/13...........................................................................................................................5

3.3. Fortune Pacific TK611C/1 horizontalna CNC Rendisaljka.............................................................7

3.4. Fortune Pacifit TK6411C horizontalna CNC rendisaljka.........................................7

4. KONSTRUKTIVNA ANALIZA RENDISALJKE...........................................................................................9

4.1. Kratkohodne horizonalne rendisaljke.....................................................................................9

4.2 Dugohodne horizonalne rendisaljke...........................................................................................11

4.3. Vertikalne rendisaljke...............................................................................................................12

4.4 Rezni alat za rendisanje..............................................................................................................13

5. PRORAČUN EKSPLOATACIONIH TROŠKOVA..................................................................................15

5.1 Troškovi amortizacije..................................................................................................................16

5.2 Troškovi održavanja....................................................................................................................18

5.3 Troškovi alata.............................................................................................................................21

5.4 Troškovi energije........................................................................................................................22

5.5. Troškovi stranih usluga.........................................................................................................24

5.6 Troškovi kamata i osiguranja......................................................................................................24

5.7 Troškovi radne snage.................................................................................................................25

6. PRIMJER PRORAČUNA TROŠKOVA ENERGIJE....................................................................................27

7. ZAKLJUČAK.......................................................................................................................................28

8. LITERATURA..................................................................................................................................29

2

1. UVOD

Mašinski sistem predstavlja materijalizovani proizvod ljudskog rada koji samostalno vrši određenu funkciju. S tačke gledišta namene mašinski sistemi se dijele na radne, energetske i sisteme posebne namjene. Radni sistemi vrše konkretan rad dok se u energetskim sistemima vrši transformacija energije iz jednog oblika u drugi. U mašinskim sistemima posebne namjene ostvaruju se posebne funkcije.

Opšta funkcija mašinskog sistema se može denivelisati1 na parcijalne funkcije, a ove pak na elementarne funkcije. Počev od elementarne, preko parcijalne do opšte, funkcije su hijerarhijski i međusobno povezane, tako da čine strukturu funkcija.

Struktura funkcija predstavlja apstraktnu strukturu mašinskog sistema, dok realnu strukturu mašinskog sistema čine mašinski dijelovi. Pod osnovnim mašinski dijelom podrazumjeva se dio koji se ne može više rasklopiti.

U ovom radu obratićemo pažnju na rendisaljke. Rendisaljke su mašine alatke na kojima se vrši obrada materijala rezanjem, skidanjem strugotine postupkom rendisanja. Kod rendisanja( kod kratkohodnih rendisaljki) glavno kretanje je pravolinijsko oscilatorno kretanje i vrši ga alat, a pomoćno je pravolinijsko periodično kretanje i vrši ga materijal, odnosno radni predmet.

Slika 1.1Rendisaljka

1 Spuštanje nivoa

3

2. ISTORIJA I RAZVOJ RENDISLAJKE2

Pronalazak rendisaljke je, kao i kod većine alata, ostao nerazjašnjen. U Egiptu očito nije postojala je nisu pronađeni nikakvi dokazi, skice ili modeli. S obzirom da se ručni rad iz tog vremena mogao objasniti, može se reći da je gore navedeni iskaz u potpunosti tačan.

Pretpostavlja se da je prva rendisaljka pronađena u antičkoj Grčkoj ali postoje samo indirektni dokazi za to. Najstarija pronađena rendisaljka je ona, pronađena u Pompejima, 1. Godine posle Hrista. kućište ove rendisaljke napravljeno je od 6 milimetara debelog čeličnog lima, ali je taj lim u potpunosti korozirao,a a tijelo prve pronađene rendisaljke je vjerovatno napravljeno od drveta, na kome je napravljen jedan poprečni otvor, koji je, vjerovatno služio kako držaljka. Dužina ove rendisaljke iznosila je 210 milimetara.

Slika 2.1Prva pronađena rendisaljka

Druge Rimske rendisaljke sa čeličnom drškom i drvenim tijelom pronađene su u tadašnjem Rimskom carstvu, tačnije u tadašnjoj Germaniji, u blizini Kelna, takođe su pronađene u Eldasu i Južnoj Engleskoj. Takođe je poznato da je jedna rendisaljka pronađena u jednom bunaru u Salzburgu napravljena sva od drveta i vrlo dobro je očuvana.

Mnogobrojni dokumenti Rimskih rendisaljki pokazuju nam da su tadašnji majstori koji su rukovali njima,vrlo dobro poznavali najvažnije vrste rendisaljki za ravnanje površina i prvaljenje sastava. Mjere i uglovi sječenja odstupaju djelimično ili nikako i leže u području DIN standarda. Pronalasci rendisaljke izvan Rimskog carstva, u kulturnom području Germana, bez uticaja Rima su vrlo rijetki.

U novijem vremenu vjeruje se da je modernu rendisaljku projektovao general Samuel Bentam. Patent za ovu alatnu mašinu dobio je upravo on 1791. godine.

2 Das werkzeug des schreiners und drechlers

4

U sadašnjem vremenu, u kojem sve vrlo brzo napreduje, koriste se CNC (Computer Numeric Control) mašine, to jeste mašine uz podršku računara. Kao i mnoge alatne mašine, takođe postoji i CNC rendisaljka. CNC mašine rade tako što mikroprocesor u svakoj mašini čita program, napisan u G-kodu, koji kreira korisnik i izvodi zadate operacije. Za dizajn dijelova i pisanje programa koriste se personalni kompjuteri. Programi se pišu manualnim ukucavanjem G-koda ili korištenjem CAM softvera ( Computer Aided Manufacturing). Jedna takva rendisaljka je OHA 50 CNC 5 koju možete vidjeti na slici 2.1. Ova rendisaljka pogodna je, kako za masovnu tako i za pojedinačnu proizvodnju. Maksimalna širina zupčanika je 125 mm a maksimalna opteretljivost ove mašine je 300kg, dok je pokreće motor 17 Kw.

Slika 2.1CNC rendisaljka OHA 50 CNC 5

3 PREGLED SAVREMENIH RIJEŠENJA RENDISALJKE

Savremena rešenja bilo koje mašine alatke, kao i rendisaljke, su CNC ( Computer Numeric Control) mašine. Tako da ćemo kao savremena rešenja rendisaljke izdvojiti nekoliko modernih CNC rendisaljki, kao što su:

1. HCTK6513X2 - 0960 sa duplom glavom2. HCTX6511X2/133. Fortune Pacific TK611C/1 horizontalna CNC Rendisaljka4. Fortune Pacifit TK6411C horizontalna CNC rendisaljka

3.1. HCTK6513X2 - 0960 sa duplom glavomKarakteristike HCTK6513X2 - 0960 CNC rendisaljke sa dublom glavom, čije je porijeklo iz Kine možete vidjeti u priloženoj tabeli:

Prečnik vretena 130 mmVeličina radne ploče 6000 x 900 mmMaksimalna težina na radnoj ploči 10000 kgUdaljenost od centra vretena do radne ploče 372 - 1572 mm

5

Pomjeranje radne ploče po (x) 6000 mmPomjeranje radne ploče po (y) 1200 mmAksijalno pomjeranje vretena 550 mmUdaljenost između dva vreten 1100 - 3100 mmTačnost pozicioniranja 0,025/300 mmMaksimalan prečnik rendisanja 240 mmBrzina (x, y, z, w) 6/10/5/5 m/minKoaksijalnost između dva vretena 0,05/1000 mmMaksimalni izlazni obrtni momenat na osovini 1600 N.mGlavni motor 18/23,5 KwTežina mašine 44000 kgUkupn dimenzije 11350 x 7660 x 3333 mm

Tabela 3.13

Izgled HCTK6513X2 - 0960 CNC rendisaljke sa dublom glavom možete vidjeti na sliedećoj slici:

Slika 3.1HCTK6513X2 - 0960 CNC rendisaljka

3.2. HCTX6511X2/13 CNC rendisaljka HCTX6511X2/13 je vrlo slična prethono navedenoj mašini (HCTK6513X2 - 0960 CC). Razika ima vrlo malo što možete zaključiti iz tabele karakteristika HCTX6511X2/13 CNC rendisaljke:

Prečnik vretena 130 mmVeličina radne ploče 4000 x 1400 mmMaksimalna težina na radnoj ploči 8000 kgUdaljenost od centra vretena do radne ploče 357 - 1557 mmPomjeranje radne ploče po (x) 4000 mmPomjeranje radne ploče po (y) 1200 mmAksijalno pomjeranje vretena 550 mmUdaljenost između dva vreten 1400 - 3400 mmTačnost pozicioniranja 0,025/300 mmMaksimalan prečnik rendisanja 240 mmBrzina (x, y, z, w) 6/10/5/5 m/minKoaksijalnost između dva vretena 0,05/1000 mmMaksimalni izlazni obrtni momenat na osovini 1600 N.m

3 Preuzeto sa sajta alibaba.com

6

Glavni motor 18/23,5 KwTežina mašine 41500 kgUkupne dimenzije 9360 x 8330 x 3470 mm

Tabela 3.24

HCTX6511X2/13 CNC rendisaljka izgleda ovako:

Slika 3.2

HCTX6511X2/13 CNC rendisaljka

Da bi bilo lakše uočiti razlike, i vidjeti zapravo kolike zu razilke između mašine 1 i 2 možemo pogledati prikazani dijagram:

HCTK6513X2 - 0960 HCTX6511X2/13 0

2

4

6

8

10

12

Bitne razlike između mašina 1. i 2.

Dužina Radne ploče u m Širina radne ploče u mMaks. Težina na radnoj ploči izražena u hiljadama Pomjeranje radne ploče po (x) u mtežina mašine x 10^4

Slika 3.3


7

3.3. Fortune Pacific TK611C/1 horizontalna CNC Rendisaljka

Karakteristike Fortune Pacific TK611C/1 horizontalne rendisaljke možete vdijeti u sledećoj tabeli:

Prečnik vretena 110 mmVeličina radne ploče 1320 x 1010 mmMaksimalna težina na radnoj ploči 5000 kgUdaljenost od centra vretena do radne ploče 5 - 905 mmPomjeranje radne ploče po (x) 1300 mmPomjeranje radne ploče po (y) 900 mmAksijalno pomjeranje vretena 550 mmUdaljenost između dva vreten 500 - 1100 mmTačnost pozicioniranja 0,04/0,032/0,04 mmMaksimalan prečnik rendisanja 240 mmBrzina (x, y, z, w) 6/10/5/5 m/minKoaksijalnost između dva vretena 0,05/1000 mmMaksimalni izlazni obrtni momenat na osovini 1600 N.mGlavni motor 18/23,5 KwTežina mašine 25000Ukupne dimenzije 5347 x 3020 x 2890 mm

Tabela 3.35

Iz gore prokazane tabele može se zaključiti da je Fortune Pacific TK611C/1 horizontalna rendisaljka, mnogo manja u odnosu na prve dijve mašine. Izgled ove mašine možete vidjeti na sledećoj slici:

Slika 3.4

3.4. Fortune Pacifit TK6411C horizontalna CNC rendisaljka

Prečnik vretena 130 mm


8

Veličina radne ploče 1350 x 1000 mmMaksimalna težina na radnoj ploči 5000 kgUdaljenost od centra vretena do radne ploče 0 - 1140 mmPomjeranje radne ploče po (x) 1500 mmPomjeranje radne ploče po (y) 1140 mmAksijalno pomjeranje vretena 550 mmUdaljenost između dva vreten 500 - 1100 mmTačnost pozicioniranja 0,04/0,03/0,04 mmMaksimalan prečnik rendisanja 250 mmBrzina (x, y, z, w) 6/10/5/5 m/minKoaksijalnost između dva vretena 0,05/1000 mmMaksimalni izlazni obrtni momenat na osovini 1600 N.mGlavni motor 18/23,5 KwTežina mašine 24500Ukupne dimenzije 5010 x 3700 x 3600 mm

Tabela 3.46

Izgled ove mašine možete vidjeti na sledećoj slici:

Slika 3.5


9

4. KONSTRUKTIVNA ANALIZA RENDISALJKE

Rendisaljke su mašine alatke na kojima se vrši obrada materijala rezanjem, skidanjem strugotine postupkom rendisanja. Kod rendisanja ( kods kratkohodnih rendisaljki) glavno kretanje je pravolinijsko oscilatorno kretanje i vrši ga alat, a pomoćno pravolinijsko periodično kretanje vrši materijal, odnosno radni predmet. Kod rendisanja ( kod dugohodnih rendisaljki) glavno kretanje je pravolinijsko oscilatorno i vrši ga materijal, odnosno radni predmet zajedno sa radnim stolom, a pomoćno pravolinijsko periodično kretanje vrši alat. Radni predmet, obradak je pločastog oblika i fiksiran je na radnom stolu rendisaljke.

Na rendisaljkama se uz pomoć odgovarajućih reznih alata, mogu obrađivati sve vrste metala i njihove legure,plastični i termoplastični materijali. Zahvati koji se mogu realizovati na rendisaljkama su :

- Ravne horizontalne površine- Ravne vertikalne površine - Ravne kose površine- Žljebovi i- Profilne površine

Podela

Rendisaljke mogu imati različita konstruktivna rešenja i u odnosu na konstruktivna rešenja mogu se podjeliti na :

- Kratkohodne horizontalne- Dugohodne horizontalne - Vertikalne

4.1. Kratkohodne horizonalne rendisaljke

Kratkohodne horizonalne rendisaljke su najzatupljenije rendisaljke u mašinskim pogonima( sl 6.4) i koriste se za obradu pločastih radnih predmeta male dužine . pogon dobijaju preko mehanizma krivaje sa klatnom. Obrtno kretanje pogonskog motora se pomoću krivajnog mehanizma pretvara u pravolinijsko kretanje noža. Dužina radnog hoda podešava se na disku krivaje. Maksimalni hod kratkohodnih rednisaljki rijetko prelazi dužinu od 1 metra.pomoću najvojnog vretena za podešavanje rukavac krivaje se u većoj ili manjoj mjeri izvodi iz središta diska.

Kratkohodne horizontalne rendisaljke mogu biti izvedene sa mehaničkim ili hidrauličkim pogonom kretnja kulise. Hidrauličkim pogonom ostavruje se mirniji hod bez buke, potresa i vibracija, čime je omogućen bolji kvalitet obrađene površine.

10

Slika 4.1 Kratkohodna horizontalna rendisaljka

Dijelovi kratkohodne horizontalne rendisaljke su:

1. Stezač noža2. Vertikalni klizač3. Ručica4. Horizontalni klizač5. Zavojno vreteno i visinsko podešavanje radnog stola6. Elektromotor7. Postolje mašine8. Radni sto

Da bi se kod rendisaljki iskoristio i povratni hod ,koji je neradni hod,sa konstruisanjem odgovarajućeg nosača reznog alata ( noža ) omogućuje se rezanje u jednom i drugom smjeru. ( slika 6.5). Nosač alata je izveden u vidu klatna sa dva noža od kojih svaki odgovara svome smjeru rezanja. Postavljanje noževa u radni položaj vrši se posredstvom elektromagneta koji naizmjenično privlače klatno na jednu, odnosno na drugu stranu. Kao što je rečeno hidraulična kratkohodna rendisaljka je bolja za rad od kratkohodne rendisaljke sa mehaničkim pogonom. Šematski prikaz jedne takve rendisaljke možete vidjeti na slici ( br slike 6.4), a dijelovi hidraulične kratkohodne rendisaljke su:

1. Cilindar2. Klipnjača3. Ručica za podešavanje noža 4. Horizontalni klizač5. Radni sto6. Mehanizam za pokretanje radnog ventila7. Ventil sigurnosti8. Elektromotor9. Pumpa10. Nepovratni ventil11. Usisni ventil

11

Slika 4.2 Šematski prikaz hidraulične rendisaljke

4.2 Dugohodne horizonalne rendisaljke

Dugohodne horizontalne rendisaljke se primjenjuju pri obradi ravnih površina rendisanjem na dugačkim radnim predmetima. Ovaj tip rendisaljki uglavnom ima više nosača alata, tako da su u mogućnosti da vrše više radnih zahvata u isto vrijeme, pri čemu mogu da obrađuju kako horizontalne tako i bočne površine. Početak i kraj radnog, odnosno povratnog hoda reguliše se podesivim graničnicima, pomoču kojih se dužina hoda noža može podesiti u željenim granicama. Za promjenu smjera kretanja mogu se, umjesto graničnika, koristiti magnetni prekidači.

Primjenimo numeričkog upravnjalja pomoćmim kretanjem postiže se nezavisno pomoćno kretanje alata ponaosob i time mogućnost obrade više specifičnih površina na radnom premetu istovremeno.

Slika 4.3

Dugohodna horizonalna rendisaljka7

7 Preuzeto iz knjige ''Mašinski sistemi'' Dragan Živković

12

Dijelovi dugohodne horizontalne rendisaljke su :

1. Postolje2. Radni sto3. Horizontalni klizač4. Dva vertikalna nosača alata5. Upravljačka tabla6. Verikalni klizač7. Pogon8. Horizontalni nosač alata

4.3. Vertikalne rendisaljke

Na vertikalnim rendisaljkama (slika 4.4) se obrađuju ravne površine sa mogućnošću obrade poligonalnih unutrašnjih površina u prethodno izbušenim otvorima, kao i izrada ožljebljenih otvora. Primjenjuju se kao niskoproduktivne mašine u pojedinačnoj proizvodnji.

Slika 4.4

Vertikalna rendisaljka8

Dijelovi vertikalne rendisaljke su:


13

1. Kućište prenosnika2. Ručica za uzdužno pomjeranje3. Ručica za poprečno pomjeranje4. Ručica za obrtanje radnog stola5. Obrtni radni sto6. Nosač alata7. Vertikalni klizač

4.4 Rezni alat za rendisanje

Rezni alati koji se primjenjuje pri obradi rendisanjem su raznovrsni po obliku i konstrukciji. Većinanoževa za rendisanje po obliku je slična noževima za strugarsku obradu. Prema tome i kod noževa za rendisanje osnovni oblik je klin. (slika 4.5)

Slika 4.5

Šematski prikaz noževa za rendisanje ravnih površina9

1, 2 - Ravni noževi


14

3,4 - Savijeni noževi

Zbog udarnog dejstva pri rendisanju nije pogodna primjena noževa sa pločicama od krtijih tvrdih metala. Zbog boljeg iskorišćenja hoda reznog alata, pri rendisanju se upotrebljavaju kukasti noževi , odnosno noževi sa savijenim drškama. Drške noževa za rendisanje se izrađuju od konstrukcijskog čelika, a na reznom delu zalemljene su pločice od brzoreznog čelika.

Noževi sa širokim sečivom koriste se za finu obradu, naručito pri obradis sivog liva (slika 4.6). da bi se pri obradi izbjegle brazde, nož se mora stegnuti tako da njegov slobodni krak bude što je moguće kraći.

Slika 4.6

Šematski prikaz noževa za rendisanje 10


15

5. PRORAČUN EKSPLOATACIONIH TROŠKOVA11

Izbor optimalne opreme, koji zadovoljava sve tehničko-tehnološke uslove i uz to obezbjeđuje ostvarivanje određenih ekonomskih efekata, predstavlja vrlo značajan problem koji je neophodno riješiti još prilikom projektovanja proizvodnog procesa, odnosno projektovanja optimalne organizacije rada. U zavisnosti od prirode problema koji se riješava, može se postaviti više različitih kriterijuma, odnosno može se izvršiti izbor opreme u zavisnosti od različitih kriterijuma optimalnosti. Kriterijumi mogu da budu:

Najmanji troškovi nabavke cijelokupne opreme, Najmanji troškovi proizvodnje po jedinici proizvoda, Najmanje vrijeme proizvodnje po jedinici proizvoda, Najmanji utrošak sirovina po jedinici proizvoda, Namjanji broj zaposlenih radnika u procesu proizvodnje i slično

Pri izboru opreme treba nastojati da se uštedi što više novca i vremena, da se skrati vrijeme amortizacije, da se poveća dobit i produktivnost, smanje troškovi održavanja i eksploatacije. Faktori koji utiču na eksploatacionu cijenu rada opreme su mnogobrojni. Da bi se izvršio pravilan izbor, potrebno je da se detaljno proanaliziraju svi relevantni faktori koji formiraju cijenu eksploatacije izabrane opreme.

Osnovna struktura troškova rada izgleda:

1. Troškovi opreme1.1. Troškovi amortizacije1.2. Troškovi održavanja1.3. Troškovi alata

2. Troškovi energije2.1. Troškovi pogonskog goriva i energije2.2. Troškovi maziva i ostali troškovi

3. Troškovi stranih usluga4. Troškovi kamata i osiguranja5. Troškovi radne snage

5.1. Troškovi ličnih dohodaka5.2. Troškovi ličnih dohodaka režije5.3. Troškovi o obaveze ličnih dohodaka5.4. Troškovi zajedničke potrošnje

Prema tome, struktura troškova eksploatacije opreme, izražena matematički izgleda ovako:

T A+T O+T AL+T E+T M +T SU +T KO+T P+T RS ,

Gdje je:

T E - Troškovi eksploatacije

T A - Troškovi amortizacije

T O – Troškovi održavanja


16

T O=T IO+TT +T DT+T OB ,

Gdje je :

T IO - Troškovi investicionog održavanja

T T - Troškovi tekućeg održavanja

T DT - Troškovi dijelova koji se troše

T O - Troškovi obrazovanja

T AL - Troškovi alata

T E - Troškovi pogonskog goriva i energije

T M - Troškovi maziva

T SU - Troškovi stranih usluga

T KO - Troškovi kamata i osiguranja

T P - Troškovi prostora ( garaže i slično)

T RS - Troškovi radne snage.

T RS=T ld+T lrd+T old+T zp

Gdje je:

T ld - Troškovi ličnih dohodaka proizv. Radnika,

T lrd - Troškovi ličnih dohodaka ražije

T old - Troškovi i obaveze ličnih dohodaka

T zp - Troškovi zajedničke potrošnje

Dakle, eksploatacioni troškovi transportnog sredstva, mogu se dobiti prema obrascu:

T A+T IO+T T+T DT+T OB+T AL+T E+T M+T SU+T KO+T P+T ld+T ldr+T old+T zp

Zavisno od vremenskog perioda za koji se posmatraju(uglavnom to je godina, mjesec, dan ili čas), dobijaju se eksploatacioni troškovi transportne opreme u odgovarajućim jedinicama.

5.1 Troškovi amortizacije

Troškovi amortizacije ili otpisa opreme omogucavaju da se radom opreme obezbjede novčana sredstva za nabavku nove opreme. U okviru otpisa utvrđuje se vijek trajanja za opremu i na osnovu njega se određuje godišnja amortizaciona stopa. Normalni radni vijek opreme podrazumjeva vrijeme

17

za koje ona zastrajeva jer ju je pretekla novija i modernija oprema ili se, pak, promjenio tehnološki proces proizvodnje. Period zastarjevanja se u svijetu računa od 5 do 10 godina, a kod nas je nešto veći. Zastarjelost nastaje promjenom tehonološkog procesa ili pojavom ekonomičnije opreme.

Postoje različida gledišta u vezi sa metodom određivanja amortizacione stope. U našem obračunskom sistemu propisana je metoda jednolikih ili linearnih otpisa, gdje se pretpostavlja da se investiciona oprema vremenom jednako troši.

Troškove amortizacije možemo odrediti:

T A=T NC/V t (din/h)

Gdje je:

T A(din/h) - Troškovi amortizacije

T NC(din/h) - Nabavna cijena investicione opreme

V t (h) - ekonomski vijek trajanja posmatrane opreme

Pregled ekomomičnog broja radnih sati za pojedine vrste transportne opreme (vijek trajanja):

Viljuškar...................................................................... 10.000 h, Transportna traka....................................................... 11.500 h, Kran............................................................................ 21.600 h, Buldožeri....................................................................... 7.200 h, Traktor........................................................................ 10.500 h.

Ekonomski Vijek trajanja opreme može se odrediti primjenom obrasca:

V t=Gt Ng

Gdje je:

Gt(h) - Broj radnih časova u toku jedne godine

N g(god) = 100/as - Predviđeni broj godina za koje se posmatrana investiciona oprema treba da amortizuje,

ac (%) - Amortizaciona stopa investicione opreme.

Na primer:

as = 20 - Amortizaciona stopa za freze i ostalu opremu za drobljenje i usitnjavanje zemlje, prskalice i zaprašivače,rasturače vještačkog đubriva.

as = 15 - Amortizaciona stopa za samohodni kombajn.

as = 14,3 - Amortizaciona stopa za dvoosovinske traktore (točkaši i gusjeničari), sijalice i sadilice, uređaji koji kao priključne poljoprivredne mašine sliže za žetvu i berbu usjeva.

as = 11 - amortizaciona stopa za kombajne, berače, vučne žetalice, sjenoprevrtače, prese i elevatore.

18

Kod opreme koja se već amortizovala, odnosno koja je svojom eksploatacijom već izdvojila u amortizacioni fond vrijednost utrošenu za svoju nabavku a još uvjek je u radnom stanju, izdvajanje sredstava za amortizaciju nastavlja i dalje da se vrši, ali po nešto nižoj stopi, a radi pokrivanja amortizacije druge investicione opreme koja nije toliko akumulativna.

5.2 Troškovi održavanja

Savremenu proizvodnju odlukuje sve veći broj mašina i opreme sa sve većim stepenom složenosti. Veća složenost opreme uslovljava da sve pokloni veća pažnja njenom održavanju. Ekonomija proizvodnje zahtjeva da se sav raspoloživi kapacitet opreme nalazi u radnom stanju, odnosno da se oprema što intenzivnije koristi. Tokom upotrebe opreme dolazi do starenja materijala i smanjuje se njena tehnološka i radna efikasnost. Pored starenja materijala, dolazi i do pojave kvarova, lomova, oštećenja i ostalih vidova zastoja i prekida u radu. Ti prekidi u radu prourokuju pojavu naknadnih troškova kod zamjene i popravke dijelova, ali i troškove zbog zastoja u procesu proizvodnje nastalih usled čekanja na popravku transportne opreme.

Prema tome, sistem održavanja ima zadatak da održava radnu sposobnost transportne i druge opreme na određenom nivou i da obezbjedi pozanost funkcionisanja cijelog proizvodnog sistema. Održavanje opreme ne bi trebalo da remeti proizvodni proces i i trebalo bi da se obavlja, kad god je to moguće, u ono vrijeme kada oprema ne radi.

Troškovi održavanja mogu se odrediti promjenom obrasca:

T O=T IO+TT +T DT+T OB,

Gdje je :

T IO - Troškovi investicionog održavanja

T T - Troškovi tekućeg održavanja

T DT - Troškovi dijelova koji se troš

T OB - Troškovi obuke održavalaca

Putnički brod Autobus Mašina alatka Teretni brod Civilni Avion Vojni avion0

1

2

3

4

5

6

Troškovi Odnos troškova nabavke i održavanjaTroškovi nabavke i opreme Troškovi održavanja

19

1. Troškovi investicionog održavanja. Investiciono održavanje opreme ima zadatak da vrši sve potrebne planirane opravke na njoj. Investiciono održavanje je oblik preventivnog održavanja i sprovodi se po utvrđenom planu. Investiciono održavanje se sprovodi putem aktivnosti koje možemo nazvati:

Male popravke, Srednje popravke i Velike, generalne popravke.

Slika 5.1

Jedna od struktura troškova održavanja

Vrijednost investicionog održavanje u toku jedne godine za naše uslove kreće se id 5-12% od nabavne cijene investicione opreme. Prema tome, troškovi investicionog održavanja se mogu dobiti uz pomoć obrazca:

T IO=(0,05−0,12 )T NC

Gdje je:

T IO - (din./god) - troškovi investicionog održavanja

T NC- (din) - nabavna cijena opreme

Dakle, ako ovu vrijednost ( godišnje troškove investicionog održavanja ) podjelimo sa ukupnim projektovanim brojem radnih sati u toku jedne godine ( mogući kapacitet transportne opreme ), dobićemo troškove investicionog održavanja izražene u dinarima po času.

2. Troškovi tekućeg održavanja. Ovi troškovi se mogu odrediti primjenom sakupljenih podataka o troškovima održavanja iste ili slične opreme. Obrazac koji približno aproksimira ove troškoveje :

T t=T NC × p/V t,

Gdje je :

20

T t- (din/h) - troškovi tekućeg održavanja,

T NC- (din) - nabavna cijena ( vrijednost ) opreme

p - Koeficijent koji zavisi od vrste opreme i uslova u kojima ta oprema radi. Za povoljne uslove rada iznosi p= 0,4 - 0,5; za prosječne uslove rada p= 0,5 - 0,6; i za nepovoljne uslove p= 0,7 - 0,9.

V t - (h) - Prosječan ekonomski vijek trajanja opreme

3. Troškovi dijelova koji se troše. Trošenje dijelova i habanje transportne i druge opreme može biti posledica:

Nepravilno izvedene konstrukcije tehničkog sistema uzrokovana neodgovarajućim proračunom.

Raznih grešaka u procesu montaže opreme Raznih nepravilnosti korišćena opreme u toku procesa rada, neodgovarajućeg održavanja Sila trenja i procesa trošenja koji nastaju u toku rada posmatrane opreme

Ovi troškovi obuhvataju zamjenu i održavanje dijelova koji su izloženi neposrednom habanju i lomu, ( zupčanici, ležaji, čelična užad, lančanici i slično), kao i održavanje pneumatike i hidraulike. Da bi se u procesu održavanja i popravke kvarova održala radna sposobnost opreme na potrebnom nivou, treba da postoji određen broj rezervnih dijlova, čija je ekonomska strana vrlo važna, pa se problemu rezervnih dijlova pridaje pažnja u određivanju eksploatacione cijene rada investicione opreme.

Za naše uslove eksploatacije troškovi dijelova koji se troše su daleko veći nego u razvijenim zemljama Zapada i kreću se od 6-15% godišnje od nabavne cijene opreme.

Troškovi dijelova koji se troše, na osnovu rečenog mogu se izračunati pomoću obrasca:

T DT=(0,06−0,15 ) T NC,

Gdje je:

T DT - (din./god) – troškovi dijelova koji se troše

T NC - (din.) – Nabavna cijena opreme

Ako dobijenu vrijednost troškova dijlova koji se troše podjelimo sa ukupnim projektovanim brojem radnih sati u toku jedne godine (mogući kapacitet transportne opreme) dobićemo troškove dijelova koji se troše izdaženu u dinarima po času.

Pored uticaja na vijek trajanja opreme, trošenje dijelova od kojih su sastavljeni veoma često prouzrokuju veću potrošnju energije, s obzirom na to da se ona troši u povećanoj mjeri za savlađivanje povećane sile trenja.

4. Troškovi obrazovanja radnika koji rade na održavanju opreme, takođe predstavlja stavku koju ne bi trebalo zanemarivati u analizi troškova održavanja. Savremena oprema svakim danom postaje sve složenija i zahteva viši nivo znanja radnika koji rade na njenom opsluživanju i održavanju, što uslovljava neprestalnu inovaciju znanja.

21

Efektivnost usvajanja znanja u zavisnosti od oblika učenja izgleda ovako:

Gledanjem - 20%

Slušanjem - 30%

Gledanjem i slušanjem - 50%

Obnavljanjem stečenog znanja - 70%

Obnavljanjem stečenog znanja uz praktično izvođenje - 90%

Iz raspoloživih podataka većina preduzeća u našoj zemlji troši od 0,4 – 1,5% ukupnih planiranih sredstava za održavanje, na obuku na poslu i produženo obrazovane. Ova sredstva predstavljaju vrednost koja može da osigura održavanje prihvatljivog nivoa znanja i stručnosti.

Prema tome troškovi se mogu odrediti primenom obrasca:

T OB=(0,004−0,015 ) (T IO+TT+T DT )

5.3 Troškovi alata

Analize su pokazale, da približno trećina nabavne cijene alatne mašine otpada tokom njenog radnog vijeka na troškove alata. Ako se to predstavi u matematičkom obliku dobija se da su trpškovi alata:

T AL=(0,3−0,35 ) T NC

Gdje je:

T AL - (din. - god) - troškovi alata,

T NC - ( din. - god) - troškovi nabavke alatne mašine na kojoj se primjenjuje dotični alat.

Da bi se ovi troškovi smanjili i aksploatacija mašina alatki učinila jeftinijom potrebno je :

Savremeni pristup proizvodnje bazira se na bitnim dijelovima odvijanje proizvodnje kroz primjenu hardverskih i sovtverskih komponenti. Stoga potrebni alati i uređaji za proizvodnju moraju biti definisani putem dokumentacije koja omogućava računarsku obradu podataka.

Osnovni preduslov za smanjenje asortimana alata je redukovanje broja tipova alata i uređaja i time se smanjuju troškovi skladištenja istih.

Unapređivanje i pojednostavljenje tehnološkog postupka izrade je preduslov rasta pouzdanosti obrade i time vodi do većegiskorišćenja alata proizvodnih kapaciteta.

Tek sveobuhvatno upravljenje pomoćnim komponentama alata, koje nastanu ja raznim mjestima u toku eksploatacije alata omogućava povećano iskorišćavanje tih informacija.

CILJEVI POTREBNE AKTIVNOSTI UTICAJNE VELIČINE

22

ASORTIMAN ALATA SMANJITI

KOLIČINU ALATA OPTIMIZIRATI

VRIJEME IZRADE SMANJITI

POSTOJANOST ALATA POVEĆATI

OTKAZ ALATA SMANJITI

TROŠKOVE OŠTRENJA SMANJITI

UNAPREĐENJETEHNOLOGIJE

STANDARDIZACIJA ASORTIMANA ALATA

SIST. ORGANIZACIONIH TOKOVA

MEHANIZACIJA I AUTOMATIZACIJA

AKTIVNOSTI NEOPHODNE ZA UNAPREĐENJE

UPRAVLJANJA ALATIMA

ASORTIMAN OBRADKA

TEHNOLOGIJA IZRADE

KOLIČINA OBRADAKA

SREDSTVA ZA PROIZVODNJU MAŠ. ALATKE

USLOVI NABAVKE

TEHNIČKA POMOĆNA SREDSTVA

5.4 Troškovi energije

Kao što je već ranije napomenuto troškovi energije se sastoje iz sledećih troškova:

Trpškovi pogonskog goriva i energije Troškovi maziva i ostali troškovi

1. Troškovi pogonskog goriva i energije. Pri izboru opreme vrlo često su važna cijena, rok isporuke, uslovi kreditiranja i slično, dok su potrošnja energije nabavljenje opreme, stepen iskorišćenosti ulazne energije,potrošnja energije po jedinici proizvoda i ostali energetski kriterijumi udrugom planu. Korisnici opreme su pretežno orjentisani na racionalizaciju potrošnje sirovina, dok racionalizaciji korišćenja energije posvećuju vrlo malo pažnje. S obzirom na to da energija svakim danom postaje sve skuplja i skuplja, tako cijena energije postaje jedan od bitnih faktora u formiranju cijene proizvodnje, tako da racionalna proizvodnja zahtjeva da se još pri izboru opreme racionalizuje potrošnja svih vrsta energije koje se koriste. Pogonska energija opreme zavisi od vrste pogona.

Kada je pogon opreme riješen pomoću elektromotora, troškovi pogonske energije mogu se dobiti primjenom sledećeg obrasca:

T E=( P ∙ kE ∙ tE ∙CE )/(ηeM ∙ ηi),

Gdje je:

T E - (din./ h) - troškovi pogonske energije elektromotora,

P- (KW) - Instalisana snaga elektromotora,

k E - faktor koji uzima u obzir stvarno korišćenje snage u odnosu na instalisanu snagu elektromotora i on iznosi k E=0,6−0,9

tE - (h) - časovi rada alektromotora,

23

CE - (din./h) - cijena jednog KW električne energije,

ηeM - stepen iskorišćenja elektromotora, kreće se u granicama od 0,75 – 0,93, pri čemu se uzimaju veće vrijednosti za motore većih snaga,

ηi - stepen iskorišćenja instalacije opreme.

Kada je u pitanju oprema koja posjeduje sopstveni akumulator ( na primer: električni viljuškar) tada se troškovi punjenja jednog olovnog akumulatora mogu dobiti iz obrasca:

T EA=QEA ∙ CE=(0,8 ∙1,875 ∙B ∙ QEA ∙ CE )/ (ηAk ∙ ηp),

Gdje je :

T EA - (din./ h) - troškovi električne energije nastali usled punjenja jednog olovnog akumulatora,

QEA - (KW) - količina energije uzeta iz električne mereže potrebna za punjenje jednog olovnog akumulatora,

0,8 - iskorišćenje akumulatora,

1,875 - (V) - srednji napon jedne ćelije,

B - (kom.) - broj baterija,

QEA - (Ah) - nazivni kapacitet akumulatora za vrijeme od 5h,

ηAk - stepen iskorišćenja akumulatora i on uglavnom iznosi: ηAk=0,75

ηp - stepen iskorišćenja uređaja za punjenje akumulatora i on iznosi: ηp=0,75

CE - Cijena 1 KWh

Kada je u pitanju oprema koja posjeduje motor sa unutrašnjim sagorjevanjem (npr. Dizel viljuškar), tada se troškovi energije mogu dobiti primjenom sledećeg obrasca:

T SUS=QG ∙CG=PSUS ∙ kg ∙ qSUS ∙CG,

Gdje je :

T SUS - (din./h) - troškovi pogonske energije motora s unutrašnjim sagorjevanjem,

QG - (kg/h) - potrošnja goriva,

CG - (din./ litru) - Cijena jednog kilograma (litra) goriva,

PSUS - (KW) - normalna snaga motora sa unutrašnjim sagorjevanjem,

k g - koeficijent potrošnje koji se obično kreće od 0,45 - 0,75,

qSUS - (kg h/KW) - specifična potrošnja energije (goriva). Specifina potrošnja goriva kod brzohodnih dizel motora manjih snaga i usavršenosti iznosi 0,22 kg/h, kod velikih motora specifična potrošnja energije iznosi 0,18 kg/h. Kod benzinskih motora manje snage specifična potrošnja energije iznosi 0,26 kg h/KW,a kod motora većih snaga 0,22 kg h/KW.

24

Troškovi maziva i rad na podmazivanju transportne opreme i druge opreme u toku njenog eksploatacionog vijekaobično iznosi oko 10% od vrijednosti utrošenog goriva, odnosno pogonskog goriva. Matematički ovo možemo predstaviti primjenom obrasca:

T M=0,1T EA ¿)

Gdje je:

T M - (din/h) - troškovi maziva,

T EA - (din/h) - troškovi pogonske energije.

5.5. Troškovi stranih usluga

U troškove stranih usluga spadaju svi oni troškovi koji su nastali kao proizvod pružanja usluga drugih firmi, a u cilju osposobljavanja opreme za rad. U ove troškove mogli bi da uključe troškovi dopreme opreme do mjesta instalisanja (mjesta rada), troškove montaže i demontaže, kao i troškove puštanje te opreme u rad. Često ovi troškovi ulaze u nabavnu cijenu opreme.

5.6 Troškovi kamata i osiguranja

Troškovi kamata i osiguranja mogu se odrediti primjenom obrasca:

Tko=Tk+Tos

Gdje je:

Tk - (din/h) - troškovi kamata na vrijednost kredita,

Tos - (din/h) - troškovi kamata osiguranja opreme.

Ako se dobijena vrijendost troškova kamata osiguranja podjeli sa ukupnim brojem projektovanih radnih sati u toku jedne godine (mogućim kapacitetom), dobiće se troškovi kamata izraženi u dinarima po času.

1. Troškovi kamata na investiciona ulaganja u opremu mogu se dobiti iz sledećeg obrasc:

Tk=CSR ∙ k

Gdje je:

Tk - (din/god) - troškovi kamata na uložena sredstva za nabavku transportne ili neke druge opreme,

K - važeća bankarska kamata.

Da bi se odredila vrijednost troškova kamata na investiciona ulaganja potrebna za nabavku opreme, neophodno je odrediti ukupnu vrijednost kredita za nabavku željene opreme, kao i broj godina za koje se kredit treba vratiti. Srednja vrijednost osnovnih sredstava u zavisnosti od roka otpalte kredita mogu se odrediti primjenom obrasca:

CSR=VK ( g+1 )/2g

25

Gdje je:

CSR - (din) - srednja vrijednost osnovnih sredstava,

VK - (din) - veličina kredita utrošenog za nabavku opreme,

g - broj godina za koje kredit treba vratiti.

2. Troškove osiguranja opreme možemo dobiti primjenom obrasca:

Tos=T NC kOS

Gdje je:

Tos - (din/ god) - troškovi osiguranja transportne opreme,

kOS - kamatna stopa osiguranja.

Kamate na osnovna sredstva, odnosno sredstva uložena u opremu plaćaju se na neamortizovanu vrijednost opreme i po stopi koja se društvenim planom ustanovljava u jednakoj visini za sva preduzeća.

5.7 Troškovi radne snage

Postoji nekoliko prilaza izračunavanju troškova radne snage u zvisnosti od razvijenosti metodologije praćenja troškova u pojedinim preduzećima. Možemo uzeti da su troškovi radne snage jednaki:

T RS=T ld+T ldr+T old+T zp

Gdje je:

T RS - (din/mj) - troškovi radne snage,

T ld - (din/mj) - troškovi ličnih dohodaka po jednom proizvodnom radniku za jedan mjesec (ili ukupan broj radnika),

T lrd - (din/mj) - troškovi ličnih dohodaka režije,

T old - (din/mj) - troškovi obaveza iz ličnih dohodaka radnika,

T zp - (din/mj) - troškovi zajedničke potrošnje.

Naravno, troškovi radne snage, odnosno troškovi od kojih se sastoje troškovi radne snage mogu se računati za jednog radinka ili ukupan broj radnika.

1. Troškovi ličnih dohodaka proizvodnih radnika. Troškovi ličnih dohodaka proizvodnih radnika su sastavni dio troškova radne snage i mogu se dobiti pomoću obrasca:

T ld=N RS ∙CRS ∙ PN

Gdje je:

T ld - (din/mj) - troškovi ličnih dohodaka po jednom proizvodnom radniku za jedan mjesec (ili ukupan broj radnika),

26

N RS - (din/h) - prosječan broj radnih sati u toku jednog mjeseca,

CRS - (din/h) - cijena jednog radnog sata radnika zaposlenog u proizvodnji,

PN - Faktor koji uzima u obzir prebačaj radne norme radnika zaposlenog u proizvodnji.

2. Troškovi ličnih dohodaka režije. Troškovi ličnih dohodaka režijetakođe su sastavni dio troškova radne snage i mogu se odrediti pomoću obrasca:

T ldr=KS1 ∙T ld

Gdje je:

T ldr - (din/mj) - troškovi ličnih dohodaka po jednom radniku zasposlenom u režiji,

KS 1 - Kalkulativna stopa izdvajanja za potrebe režije.

3. Troškovi obaveza iz ličnih dohodaka radnika. Troškovi obaveza iz ličnih dohodaka radnika (radnika zaposlenih u proizvodnji i režiji) mogu se odrediti pomoću obrasca:

T old=KS 2 (T ld+T ldr )

Gdje je:

T old - (din/mj) - troškovi obaveza iz ličnih dohodaka radnika,

KS 2 - kalkulativna stopa za izdavanje dohodka

4. Troškovi zajedničke potrošnje. Troškovi zajedničke potrošnje kao i prethodno navedeni troškovi su sastavni dio troškova radne snage i mogu se odrediti pomoću obrasca:

T zp=K S3 ( T ld+T ldr )

Gdje je:

T zp - (din/mj) - troškovi zajedničke potrošnje

KS 3 - kalkulativna stopa izdvajanja za zajedničku potrošnju.

Dobijene troškove možemo izraziti u dinarima po času ukoliko dobijene vrijednosti troškova radne snage, odnosno troškova koji čine troškove radne snage, podjelimo sa prosječnim brojem radnih sati u toku jedno mjeca (N RS).

27

6. PRIMJER PRORAČUNA TROŠKOVA ENERGIJE

Izračunati troškove pogonske energije rendisaljke koja ima sledeće karakteristike

P= 18 (kW)

tE = 6 (h)

k E = 0,6 - 0,9 Usvojeno 0,7

CE = 0,02 (€/h)

ηeM = 0,75 - 0,93 Usvojeno 0,8

ηi = 0,8

Kao što znamo rendisaljka ima motorni pogon , tako da ćemo za ovaj proračun koristiti sledeći obrazac:

T E=( P ∙ kE ∙ tE ∙CE )/(ηeM ∙ ηi),

Gdje je:

T E - (din./ h) - troškovi pogonske energije elektromotora,

P- (KW) - Instalisana snaga elektromotora,

k E - faktor koji uzima u obzir stvarno korišćenje snage u odnosu na instalisanu snagu elektromotora i on iznosi k E=0,6−0,9

tE - (h) - časovi rada alektromotora,

CE - (din./h) - cijena jednog KW električne energije,

ηeM - stepen iskorišćenja elektromotora, kreće se u granicama od 0,75 – 0,93, pri čemu se uzimaju veće vrijednosti za motore većih snaga,

ηi - stepen iskorišćenja instalacije opreme.

T E=(18 ∙0,7 ∙6 ∙0,02 ) /(0,8 ∙0,8)

T E = (23,6 €/dan) → T E = 3,9 (€/h)

28

7. ZAKLJUČAK

Prvi pronalazak rendisaljke nije sa tačnošću razjašnjen. Prva pronađena rendisaljka za drvo je ona u pompejima, 1. godine posle Hrista. Mnoge anticke rendisaljke potiču sa područja starog Rima, dok za razilu od Rima vrlo malo takvih rendisaljki pronađeno je u Germaniji. Napredovanjem tehonolije razvijale su se i mašine, tako da je patent za rendisaljku dobio General Samuel Bentham 1791. godine.

Današnje rendisaljke se takodje koriste za obradu metala struganjem. Kod rendisanja ( kods kratkohodnih rendisaljki) glavno kretanje je pravolinijsko oscilatorno kretanje i vrši ga alat, a pomoćno pravolinijsko periodično kretanje vrši materijal, odnosno radni predmet. Kod rendisanja ( kod dugohodnih rendisaljki) glavno kretanje je pravolinijsko oscilatorno i vrši ga materijal, odnosno radni predmet zajedno sa radnim stolom, a pomoćno pravolinijsko periodično kretanje vrši alat. Radni predmet, obradak je pločastog oblika i fiksiran je na radnom stolu rendisaljke.

Rendisaljke smo podjelili na :

1. Ravne horizontalne površine2. Ravne vertikalne površine 3. Ravne kose površine4. Žljebovi i5. Profilne površine

U današnje vrijeme kada je tehnologija mnogo napredovala, i računari su upleteni u skoro sve sfere života, kao i u mašinstvu koriste se CNC (Computer Numeric Control) mašine, pa je taj isti sistem primjenjen i na rendisaljku ako jednu od mašina alatki.

Neka od savremenih riješenja rendisaljke su naravno CNC (Computer Numeric Control) a to su:

1. HCTK6513X2 - 0960 sa duplom glavom2. HCTX6511X2/133. Fortune Pacific TK611C/1 horizontalna CNC Rendisaljka4. Fortune Pacifit TK6411C horizontalna CNC rendisaljka

Neki od bitnih faktora priliko projektovanja proizvodnog procesa su Izbor optimalne opreme, koji zadovoljava sve tehničko-tehnološke uslove i uz to obezbjeđuje ostvarivanje određenih ekonomskih efekata. . U zavisnosti od prirode problema koji se riješava, može se postaviti više različitih kriterijuma, odnosno može se izvršiti izbor opreme u zavisnosti od različitih kriterijuma optimalnosti. Kriterijumi mogu da budu:

Najmanji troškovi nabavke cijelokupne opreme, Najmanji troškovi proizvodnje po jedinici proizvoda, Najmanje vrijeme proizvodnje po jedinici proizvoda, Najmanji utrošak sirovina po jedinici proizvoda, Namjanji broj zaposlenih radnika u procesu proizvodnje i slično

29

8. LITERATURA

1. Dragan Živković : Mašinski sistemi, Visoka tehnička škola strukovnih studija, Novi Beograd, 2014. god.

2. Das werkzeug des schreiners und drechlers3. www.wikipedia.com 4. www.alibaba.com 5. www.google.com

http://www.google.com/

http://www.alibaba.com/

http://www.wikipedia.com/

seminarski rendisaljka

Documents