semaziologija značenje reči i značenjski odonsisavremeniengleski2.pbworks.com/f/morf 12...

SEMAZIOLOGIJA značenje reči i značenjski odnosi

Filološki fakultet Univerziteta u Beogradu

Katedra za anglistiku

Prof. dr Jelena Vujić

Engleski jezik 4 (leksikologija)

Podsećamo vas da su Power Point prezentacije I svi materijali sadržani u online kursu Engleski jezik 4 (leksikologija) intelektualna svojina predmetnog nastavnika. Bilo kakvo distribuiranje van kruga korisnika ovog onlajn kursa (studenata II godine Katedre za anglistiku Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu), kao i korišćenje u drugim publikacijama, bilo elektronskim ili štampanim, uključujući i deljenje na društvenim mrežama smatraće se zloupotrebom autorskog materijala i biće sankcionisano u skladu sa

zakonom.

• reči, formativne morfeme, grupe reči i fraze imaju svoj oblik i značenje. Značenjskim aspektom leksičkih jedinica bavi se oblast leksikologije koja se naziva semaziologija (semasiology).

• „šta reč/izraz/fraza X znači'“.

• Značenje je jedan od najkontroverznijih i najkompleksnijih pojmova u lingvistici i zavisi od mnogobrojnih faktora koje uključimo u tumačenje (leksički, gramatički, pragmatički i sl).

Podsećamo vas da su Power Point prezentacije I svi materijali sadržani u online kursu Engleski jezik 4 (leksikologija) intelektualna svojina predmetnog nastavnika. Bilo kakvo distribuiranje van kruga korisnika ovog onlajn kursa (studenata II godine Katedre za anglistiku Filološkogfakulteta Univerziteta u Beogradu), kao i korišćenje u drugim publikacijama, bilo elektronskim ili štampanim, uključujući i deljenje na društvenim mrežama smatraće se zloupotrebom autorskog materijala i biće sankcionisano u skladu sa zakonom.

Reči, lekseme i njihovo značenje• referncijalno značenje (referential meaning) i funkcionalno značenje (functional meaning

• Referencijalni aspektse odnosi na međusobnu vezu koja postoji između reči (kao dela jezika) i koncepata (pojmova) koje one označavaju.

• Funkcionalni aspekt značenja reči se odnosi na različita značenja neke reči u zavisnosti od njene funkcije i odnosa sa drugim lingvističkim jedinicama u jezičkom kontekstu.

• Komponente koje su važne za referencijalno značenje /trokomponentna slika jezičkog znaka koju su pre gotovo sto godina uspostavili Ogden i Ričards:

• a) fonološki/ortografski oblik reči npr. cat /kæt/. Ovo se u lingvistici naziva i znakom.

• b) koncept (pojam) na koji se fonološki/ortografski oblik reči oslanja. Npr. govornici engleskog jezika kada čuju ili pročitaju reč cat znaju da se to odnosi na određenu vrstu životinje, sisara i sl. Pod konceptom podrazumevamo ono na šta govornici pomisle kada čuju neku određenu leksemu. Koncept se još naziva i designatumom.

• c) konkretni referent, tačnije, deo stvarnosti, spoljnog sveta na koji se odnosi jezički znak (pomenuta reč). Referent se naziva i denotatumom

Podsećamo vas da su Power Point prezentacije I svi materijali sadržani u online kursu Engleski jezik 4 (leksikologija) intelektualna svojina predmetnog nastavnika. Bilo kakvo distribuiranje van kruga korisnika ovog onlajn kursa (studenata II godine Katedre za anglistiku Filološkog fakultetaUniverziteta u Beogradu), kao i korišćenje u drugim publikacijama, bilo elektronskim ili štampanim, uključujući i deljenje na društvenim mrežama smatraće se zloupotrebom autorskog materijala i biće sankcionisano u skladu sa zakonom.

Reči, lekseme i njihovo značenje• Koncept- neka vrsta mentalne slike koju govornici imaju o nekom aspektu

stvarnosti; ta slika sumira neke najupečatljivije osobine tog objekta ili elementa stvarnosti.

• apstraktni i odražava najreprezentativnije i prototipične karakteristike različitih objekata i pojava u svetu

• rezultat apstrakcije i generalizacije; ako ne identični, onda veoma slični među svim ljudima bez obzira na to kojim jezikom govore, bar kad je reč o konceptima za konkretne objekte.

• značenje reči se ne može izjednačiti sa referentom. Značenje nije uvek moguće izjednačiti sa najistaknutijim osobinama referenta (npr.značenje lekseme water se ne može izjednačiti sa hemijskim osobinama H2O da se sastoji od vodonika i kiseonika), a nekada više reči različitog značenja može da označi jedan isti referent (npr. poodle, dog, mammal, canine, pet). Veoma često se susrećemo i sa rečima za koje nema postojećih, stvarnih referenata ( npr. angel, unicorn).

• Ljudsko poimanje određenih objekata i pojava se može menjati tokom socio-istorijskog razvoja.

Podsećamo vas da su Power Point prezentacije I svi materijali sadržani u online kursu Engleski jezik 4 (leksikologija) intelektualna svojina predmetnog nastavnika. Bilo kakvo distribuiranje van kruga korisnika ovog onlajn kursa (studenata II godine Katedre za anglistikuFilološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu), kao i korišćenje u drugim publikacijama, bilo elektronskim ili štampanim, uključujući i deljenje na društvenim mrežama smatraće se zloupotrebom autorskog materijala i biće sankcionisano u skladu sa zakonom.

Vrste značenja (leksičko i gramatičko)• gramatičko značenje- vrsta značenja svojstvena svim rečima koja se

ispoljava bilo kroz distribuciju određenog oblika reči u nekoj sintaksičkoj strukturi/kontekstu ili kroz prisustvo formalnog (flektivnog) obeležja kao eksponenta određene gramatičke kategorije.

• Vezuje se za prisustvo određene gramatičke kategorije. U tom smislu, gramatičko značenje je varijabilno i uslovljeno je sintaksičkim kontekstom (a-e).

a. Going to work, Judy met an old friend of hers.

b. Judy goes to gym three times a week.

c. Judy went to Phoenix to visit her gradnparents last weekend.

d. Judy and her husband go off-road hiking every summer.

e. Judy has just gone to pick up her kids from school.


Leksičko značenje• leksičko značenje je (približno) isto kod svih oblika jedne lekseme.

• leksičko značenje ostaje isto u svim slučajevima prethodnog primera; u svim oblicima je reč o glagolu go koji označava proces kretanja.

• leksičko značenje - značenje svojstveno leksemi kao jezičkoj jedinici i kao takvo, ono se javlja u svim oblicima reči jedne lekseme bez obzira na potencijalno variranje gramatičkog značenja.

• Nepormenjeno se javlja u svim oblicima neke lekseme bez obzira na njenu sintaksičku funkciju i/ili distribuciju.


Značenje vrste reči ( Part-of-speech Meaning)

• Sve reči koje pripadaju jednoj istoj leksičkoj kategoriji dele zajedničku distikntivnu semantičku komponentu, koja iako veoma apstraktna, može se smatrati kompopnentnom značenja koja se odnosi na vrstu reči koja je veoma važna jer ograničava i određuje koje vrste gramatičkog značenja neka leksema može da ima.

a. worker

b. work

c. old

d. in

• leksema worker koja nosi značenje vrste reči imenica, pa prema tome može izrazi gramatička značenja broja i padeža , što su gramatičke kategorije relevantne za imenice.

Podsećamo vas da su Power Point prezentacije I svi materijali sadržani u online kursu Engleski jezik 4 (leksikologija) intelektualna svojina predmetnog nastavnika. Bilo kakvo distribuiranje van kruga korisnika ovog onlajn kursa (studenata II godine Katedre za anglistiku

Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu), kao i korišćenje u drugim publikacijama, bilo elektronskim ili štampanim, uključujući i deljenje na društvenim mrežama smatraće se zloupotrebom autorskog materijala i biće sankcionisano u skladu sa zakonom.

Denotativno i konotativno značenje • denotativno značenje (denotational meaning) -podrazumeva se osnovno,

protoptipično značenje neke reči koje je poznato i razumljivo svim govornicima nekog jezika. Denotativno značenje je najčešće nezavisno od jezičkog ili vanjezičkog konteksta.

father – male parent

• Konotativno značenje (conotational meaning) je komponentna leksičkog značenja u koju je uključena i stilska obojenost i emotivna markiranost koje neka leksema može da ima i ono je najčešće uslovljeno jezičkim ili vanjezičkim kontekstom.

• Međutim, i konotacija spada zajednički deo kodne kompetencije i pristuna je kod svih govornika i najčešće je vezujemo za ocenu neke pojave, stanja, radnje,bića ili predmeta kao poželjne ili nepoželjne (Dragićević 2007:60).

dad-

• I reč father i reč dad imaju isto denotativno značenje iskazano u (3) ali leksema dad označava veću bliskost i veću emotivnu markiranost. Neretko se iz tog razloga koristi i izraz „Not every father is a dad“.


Denotativno i konotativno značenje • poseban segment konotativnog značenja je emotivna obeleženost (emotive

charge).• nije subjektivne prirode već je zajednička za sve govornike jednog jezika.

a. girl, bird vs girlie, birdieb. big, huge vs monstrous, humongous

• Najčešći oblici koji se smatraju emotivno markiranim su deminutivi, hipokoristike, augmenativi i pejorativi.

• emotivne implikacije (emotive implications) koje reči mogu dobijati i gubiti u zavisnosti od konteksta i govornika; subjektivne i variraju od govornika do govornika jer zavise od ličnih iskustava, tačnije od lične mentalne slike koju određena reč budi u njima. U tom smislu i reči koje nemaju eksplicitnu emotivnu obeleženost mogu imati pozitivne ili negativne emotivne implikacije. Podsećamo vas da su Power Point prezentacije I svi materijali

sadržani u online kursu Engleski jezik 4 (leksikologija) intelektualna svojina predmetnog nastavnika. Bilo kakvo

distribuiranje van kruga korisnika ovog onlajn kursa (studenata II godine Katedre za anglistiku Filološkog fakulteta Univerziteta

u Beogradu), kao i korišćenje u drugim publikacijama, bilo elektronskim ili štampanim, uključujući i deljenje na društvenim

Denotativno i konotativno značenje

• stilska markiranosti (stylistic reference).

• Najveći broj reči koje pripadaju standardnom književnom engleskom jeziku su reči svakodnevne upotrebe bez neke posebne stilske obeleženosti su takozvane neutralne reči (neutral words) (Ginsburg et al 1979:21-22). Naspram njih stoje standardne kolokvijalne reči (standard colloquial) i učene reči (literary or bookish words).

• učene reči: a) naučni termini, b) poetske reči i arhaizmi (archaisms) (albeit, nay), c) varvarizmi (barbarisms) i pozajmljenice (faux pas).

• Kod kolokvijalnih reči razlikujemo:

a) obične kolokvijalizme (common colloquialisms),

b) reči koje pripadaju slengu i koje se obično posmatraju kao „kršenje norme“ standarnog engleskog jezika,

c) profesionalizme (professionalisms) koji predstavljaju reči koje koristi uski krug ljudi koji pripadaju istoj profesiji


Denotativno i konotativno značenje

• d) žargonizmi, reči koje koristi određena uža društvena grupa i koje mogu imati i neko „tajno“ značenje nerazumljivo govornicima koji ne pripadaju datoj grupi

• e) vulgarizmi (vulgarisms), vulgarne, nepristojne ili opscene reči, psovke i slično.

• f) dijalektizmi (dialectal words) (lass, kerchief)

• g) kolokvijalne neologizme i okazionalizme (colloquial coinages) (staycation, bridezilla)

• stilska markiranost i emotivna obeleženost međusobno povezane; stilski obeležene lekseme, po pravilu, nose i određeni nivo emotivne obeleženosti (Ginsburg et al 1979:22).


Značenje morfema• morfeme nose distinktivno značenje vrste reči, a samim tim poseduju i

određenu dozu gramatičkog značenja a. bright adj

b. brightNESSN

c. brightLYadv.

d. brightERadj.comp.

• kod tvorbenih/derivativnih morfema možemo da razlikujemo konotativno i denotativno značenje.

a. childlyb. Childlikec. childish• konotativno značenje - pozitvno (-ly), preko neutralno (-like)do negativnog,

pogrdno (-ish).


Značenje morfema• deminutivni i hipokoristički sufiski -y, -ie, -ette, -ling, -let , kao evaluativne

morfeme subjektivne ocene nose emotivnu markiranost u svom značenju, dok postoje brojne morfeme koje nose stilsku markiranost kao što je to slučaj sa morfemama poput -oid i -ate koje se nalaze u leksemama koje pripadaju učenom, naučnom govoru.

a. birdie

b. doggy

c. cigarette

d. piglet

e. deltoid

f. phosphorylate


Značenje morfema• distribuciono značenje (distributional meaning) morfema koje

srećemo kod svih višemorfesmkih kompleksinh reči (Ginzburg et. al 1979:25); odnosi se na redosled (distribuciju) morfema unutar reči.

• morfeme imaju i diferencijalno značenje (differential meaning) koje predstavlja onu komponentu značenja koja služi da se jedna reč ili oblik reči razlikuje od drugih. (brightness vs brightly

• napomenuti da neka morfema istovremeno sadrži i denotativnu i konotativnu i distribucionu i diferecijalnu komponentu značenja, tačnije, da ovi aspekti značenja nisu međusobno isključujući.


Značenje leksema i motivisanost • motivacija/motivisanost - veza koja postoji između fonetske ili morfološke

struktrue neke reči sa jedne strane, i njenog značenja, sa druge.

• tri osnovna tipa motivisanosti: fonetska motivisanost, morfološka motivisanost i semantička motivisanost (Palada 2007).

• Fonetska motivisanost -kada postoji određena doza sličnosti između glasova (fonema) od kojih je neka reč sastavljena i onih zvukova iz stvarnosti na koje se data reč odnosi. Kod fonetske motivisanosti se radi o zvučnom simbolizmu i najčešće je reč o jednom od sledeća tri slučaja:

• 1) podražavanju i imitiranju zvukova iz prirode (10).

buzz, bang, whitle, puff, huff, swish, splash, squelch

• 2) svi onomatopejski glagoli (11)woof, whirr, bleat, croak, moo

• 3) fonetska motivisanost je česta kod neologizama (12)

flip-flops, bling-bling, Twitter


Morfološka motivisanost• reč je morfološki motivisana ako se jasno uviđa veza između morfološke

strukture (kombinacije i distribucije morfema koje ulaze u sastav kompleksne lekseme) neke reči i njenog značenja.

• glavni kriterijum za morfološku motivisanost je veza koja postoji između morfema, a ukupno značenje novodobijene kompleksne reči se oslanja na značenja njenih konstituenata (a), ali i na njihovu distribuciju (b).

a. [speak[er]] [[[dis[loyal]]ty]

b. wine cellar cellar-wine

• Morfološka motivisanost može biti različitih nivoa: poptuno morfološki motivisane lekseme kad je u njima morfološki tvorbeni obrazac, kao i njihova struktura potpuno transparentna. Reči poput huckleberry se mogu smatrati delimično motivisanim usled odsustva leksičkog značenja jedinstvene morfeme huckle- .


Semantička motivisanost• veza između centralnog, prototipičnog značenja i ostalih, manje ili više proširenih značenja

(metafora) tog centralnog značenja. Metaforično proširenje značenja se može smatrati generalizacijom denotativnog značenja lekseme kojom se omogućava da se u značenje uključe i novi referenti (Ginsburg et al 1979:27) kao što je to slučaj sa imenicom head što je ilustrovano.

a. My head hurts.

b. He was the head of our department.

c. The head of the gun

d. The head of the femur (med.)

e. They had sixty head of dairy cattle.

f. What is th head of this phrase? (ling.)

g. The head of the queue

h. the head of the record player (tech)

• Kod složenica govorimo o morfološkoj motivaciji kada je njihovo značenje u direktnoj vezi sa značenjem njihovih konstituenti (b). Kada je značenje složenice figurativno u odnosu na posebna značenja njenih konstituenata, onda je takva složenica semantički motivisana (e.g.eyesore)


Promena značenja leksema• Uzroci semantičke promene mogu biti 1) jezičke prirode ili 2) vanjezičke

prirode.• Uzroci vanjezičke prirode - promene u socio-ekonomskim promenama u

životnim navikama govornika kao i naučno-tehnološkim razvojem. carrus (lat.)- „a four-wheeled wagon“car (eng)- „ motor-car, automobile“ • jezički (lingvistički) uzroci jezičke promene- faktori koji deluju nutar samog

jezičkog sistema. • Elipsa- „skraćivanje“ složenijih leksema.

a. mobile phone > mobileb. Cell phone > cell

• jedna konstituenta složene lekseme prima na sebe značenja celokupnog oblika.


zakonom.

Promena značenja leksema• Diskriminacija- eliminisanje sinonima i sinonimnih značenja.

land :OE 1) „the territory occupied by one nation“ i 2) „ solid part of earth’s surface“. ME pozajmljenica country, značenje reči land se svelo samo na prvo od dva pomenuta značenja, dok je „nova“ reč dobila značenje broj 2).

• jezička analogija - odgovorna za promene značenja leksema; podrazumeva da, kada neka leksema dobije još neko novo značenje, i sve sinonimne lekseme krenu istim putem.

catch - 1) „ intercept and hold (something which has been thrown, propelled, or dropped”

2) semantičko proširenje “to understand something”.

Na isti način su i sinonimni glagoli grasp, get i sl. razvili isto značenje


Promena značenja leksema

• u priroda semantičke promene: 1) promena metaforom , i 2) promena metonimijom.

• promena značenja metaforičnim proširenjem - se obavlja tako što se uspostavlja semantička asocijacija između dva referenta od kojih jedan nalikuje onom drugom (npr. Head). Ovo je veoma čest slučaj sa leksemama koje označavaju delove tela, boje i slično.

a. hand of a clock

b. black market, in the black, white lie

c. cold war, warm wishes


Promena značenja leksema• Promena značenja metonimičnim proširenjem je semantički proces u

kome se uspostavlja semantička asocijacija između dva referenta od kojih je jedan deo drugog ili je blisko povezan sa njim.

• U ovom slučaju leksema koja označava deo neke celine dobija značenje koje se odnosi na celinu.

tongue - „the organ of speech“ „language“ kao u mother tongue.

wheels (coll). „car, automobile, motorcycle, motor vehicle of any kind“.

• Metafora je potentniji i moćniji mehanizam za promenu značenja od metonimije, mada su oba procesa veoma važna.


Promena značenja leksema

• Rezultat semantičke promene se ogleda u promeni denotativnog značenja i promeni konotativnog značenja.

• Promena denotativnog značenja može se manifestovati kroz restrikciju, ograničenje referenata koje označava određena leksema.

Hound - any dog > „a dog used in a chase“• Ukoliko se restrikcijom značenja postiže da se leksema sa novim značenjem

koristi u nekom posebnom ograničenom okruženju i kontekstu (npr. profesionalnom), onda se radi o specijalizaciji značenja.

• Proces suprotan restrikciji - ekstenzija, proširenje značenja kada značenje jedne lekseme može da se odnosi na veći broj referenata.

shield - „a broad piece of defensive armor carried on the arm”, > “ the one that protects or defends; a device or part that serves as a protective cover or barrier; a protective structure (such as a carapace, scale, or plate) of some animals.”( Merriam Webster Dictionary).


Promena značenja leksema• Ako se desi da reč sa proširenim značenjem pređe iz

uskospecijalizovanog registra u svakodnevnu uporebu, onda je reč o generalizaciji značenja. Camp - “exercising ground for the army> “temporary dwelling of travellers, nomads, etc”. (GE)

• Promena konotativnog značenja najčešće prati promenudenotativnog značenja i može se kretati u dva smera, u smeru a) razvoja pejorativnog značenja, kada leksema dobija negativno, pogrdno značenje (negativna emotivna markitanost).

boor - “a peasant, villager” > “a clumsy, ill-bred male person”.

• b) razvoja ameliorativnog, pozitivnog značenja.

minister - “a servant, an attendant” > “a high officer of state entrusted with the management of a division of governmental activities”.

Podsećamo vas da su Power Point prezentacije I svi materijali sadržani u online kursu Engleski jezik 4 (leksikologija) intelektualna svojina predmetnog nastavnika. Bilo kakvo distribuiranje van kruga korisnika ovog onlajn kursa (studenata II godine Katedre za anglistiku Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu), kao i korišćenje u drugim publikacijama, bilo elektronskim ili štampanim, uključujući i deljenje na društvenim mrežama smatraće se zloupotrebom autorskog materijala i biće sankcionisano u skladu sa zakonom.

Polisemija kao rezultat semantičke promene irazvoja• monosemične reči (monosemantic words) /polisemne reči (polysemantic words)• polisemija predstavlja- razvoj, romena semantičke strukture neke lekseme ( reči).

• svaka leksema ima primarno, prototipično značenje- najčešće i njenodenotativno značenje.

• Sva ostala značenja koja se razvijaju su sekundarna (secondary meaning(s)) iliizvedena značenja (derived meaning(s)) i ne mogu javiti pre primarnog.

• polisemija nastaje kao posledica promene i/ili nadgradnje primarnog značenja pričemu dolazi do promene semantičke strukture reči, koja uvek rezultiradodavanjem novih značenja nekoj leksemi.

• primarno značenje, usled različitih faktora može postati zastarelo, arhaično ili čaki da nestane iz jezika u jednom trenutku njegovog razvoja pa da neko od ostalihznačenja primi status primarnog značenja.

revolution (14. i 15.v) “circular movement of celestial bodies”

“a forcible overthrow of a government or social order, in favour of a new system”.


Polisemija kao rezultat semantičke promene irazvoja

• polisemija paralelno postojanje više značenja jedne lekseme u jednom periodu jezičkog razvoja.

• pitanje redosleda značenja; po pravilu, leksikografi kao prvo navodeprimarno, prototipično značenje, koje se često naziva i centralno iliosnovno značenje koje je najčešće, denotativno stilski neutralnoznačenje. Redosled kojim će se navoditi sekundarna značenja koja se još nazivaju i marginalnim (marginal) značenjima se najčešće bazira na učestalosti; frekeventnija značenja u govoru navode se neposrednoposle centralnog značenja. Značenje sa najvećom učestalošću je reprezentativno za čitavu semantičku strukturu neke lekseme.


Značenjski odnosi - homonimija• Reči identične po svom obliku (sound-form) ali različite po značenju se nazivaju homonimima

(homonyms).

• savremeni engleski jezik bogat homonimima; veruje se da jezici u kojima preovlađuju kraće reči imaju više homonima, pa se tako veliki broj homonima u engleskom jeziku neretko dovodi u vezu sa obiljem jednosložnih i dvosložnih reči u leksikonu engleskog jezika.

• homonimi leksema i homonimi oblika reči. Takođe možemo razlikovati i pojavu potpune homonimije (full homonymy) i delimične homonimije (partial homonymy).

a. nailN1 - a horny covering on the upper surface of the tip of the finger and toe in humans and other primates .

b. nailN2 - a small metal spike with a broadened flat head, driven into wood to join things together or to serve as a hook.

a. nail/ nail’s/ nails/ nails’

b. nail/ nail’s/ nails/ nails’

• Kad je reč o poklapanju značenja vrste reči i gramatičkog značenja, ali različitog leksičkog značenja govormo o leksičkim homonimima (lexical homonyms) upravo iz razloga razlikovanja u leksičkom značenju.


Značenjski odnosi - homonimija• delimična homonimija kada se homonimni odnos između dve lekseme

javlja samo u pojedinim članovima njihove paradigme .

a. to find/ found/finds/finding

b. to found/founded/founds/founding

• nije nužno da dve lekseme pripadaju istoj klasi reči, leksičkoj kategoriji da bismo se sreli sa poptunom homonimijom, već se ona može naći i kod pripadnika različtih leksičkih kategorija..

a. forprep b. fournum

• kada postoji razlika kako u gramatičkom značenju, u značenju vrste reči i leksičkom značenju, radi se o leksičko-gramatičkoj homonimiji (lexico-grammatical homonymy).

a. sealsNpl. b. sealsV 3rd pers.sg.present


Značenjski odnosi - homonimija• razlika samo u gramatičkom značenju, dok je leksičko značenje i značenje vrste reči isto

ukazuje na gramatičku homonimiju (grammatical homonymy).

a. brothersN pl. b. brother’sN sg.genitive

• U zavisnosti od fonološke i ortografske realizacije možemo govoriti o homografima (homographs), homofonima (homophones) i „savršenim“ homonimima (perfect homonyms).

• Homografi su oblici koji imaju identičnu ortografsku realizaciju ali različito značenje i fonološku realizaciju

a. tearN /ti:ə(r)/ b. tearV /teə(r)/

• Homofoni su oblici koji imaju identičnu zvučnu realizaciju ali različito značenje i ortografsku realizaciju.

a. dearadj / diə(r)/ b. deerN / diə(r)/

• Savršeni homonimi su oblici koji imaju identičnu ortografsku i zvučnu realizaciju ali različito značenje

a. caseN /keis/ - a box, container b. caseN /keis/ - a situation when something has happened


Značenje reči i kontekst• unutarjezički odnosi u koje reči međusobno stupaju u govoru. Ovi unutar

jezički odnosi mogu biti dvojaki: a) sintagmatski (syntagmatic relations) i b) paradigmatski (paradigmatic relations).

• Suntagmatski odnosi definišu značenje neke reči u smislu značenja koje ta reč ima kada se koristi u kombinaciji sa drugim rečima u govoru .

a. They got to New York this morning.b. I got a strange text-message this morning.c. I got angry with my husband.d. We managed to get the car going.

• Paradigmatski odnosi definišu značenje reči/lekseme kroz odnose koje ta reč ima sa ostalim članovima određene podgrupe.

a. They stopped/ended/ ceased the conversation• Paradigmatske odnose imamo i među članovima zameničkih klasa.


Značenje reči i kontekstSintagmatski odnosi

P I stopped the interview

a He ended the feud

r They ceased the operation

a

d

i

g

m

a

t

s

k

i


Značenje i kontekst• Kontekst-minimalni jezički niz koji određuje svako individualno

značenje svake individualne reči koja ga čini .

• Kontekst individualizuje i ističe pojedina značenja neke lekseme.

• značenja minimalno zavisna od konteksta se još nazivaju i slobodna značenja (free menaings). Druga značenja, pak, postoje samo u kontekstu

black market, black widow, black death, in the black

• Razlikujemo dva tipa jezičkog konteksta: 1) leksički kontekst i 2) gramatički kontekst.


Značenje i kontekst• leksički kontekst: za utrvrđivanje značenja neke polisemične leksme

važne su lekseme sa kojima se kombinuje određena polisemična leksema.

small -small child, small business, small hours, small talk

• koje će od brojnih značenja neke lekseme biti aktivirano u određenom kontekstu zavisi od pojedinačnih značenja leksema koje okružuju određenu leksemu i sa kojima se ona kombinuje. Značenja koja su uslovljena leksičkim kontekstom se nazivaju i leksički, frazeološki vezanim značenjima (lexically/phraseologically bound meanings) i mogu se naći samo u određenim kontekstima koji ih aktiviraju.


Značenje i kontekst• Gramatički kontekst- sintaksička sktrktura u kojoj se neka polisemična

leksema/reč nalazi i koja aktivira određeno značenje te reč

a. I made a pie.

b. She made me laugh.

c. They made me tell the truth.

d. You will make a good husband to some girl.

e. Sally made the coffee too strong.

• značenja u velikoj meri zavise od sinatskičkog konteksta u kom se nalaze glagoli i da, rečnikom konstrukcione gramatike izraženo, svaka od upotreba predstavlja konstrukt jedne određene posebne sintaksičke konstrukcije kojom se aktivira određeno leksičko značenje datih glagola.


Značenje i kontekst• konstrukcione sheme.

• a. [make XN, com.-animate ] ↔ create X

• b. [make XN YV result ] ↔ cause X behave like Y

• c. [make XN YV inf. bare ] ↔ force X perform the action Y

• d. [XN.+human make YN+human] ↔ X becomes Y

• e. [make XN Yadj. quality ] ↔ make/influence X to acquire the quality Y

Podsećamo vas da su Power Point prezentacije I svi materijali sadržani u online kursu Engleski jezik 4 (leksikologija) intelektualna svojina predmetnog nastavnika. Bilo kakvo distribuiranje van kruga korisnika ovog onlajn kursa (studenata II godine Katedre za anglistiku Filološkog fakultetaUniverziteta u Beogradu), kao i korišćenje u drugim publikacijama, bilo elektronskim ili štampanim, uključujući i deljenje na društvenim mrežama smatraće se zloupotrebom autorskog materijala i biće sankcionisano u skladu sa zakonom.

Značenje i kontekst

• Vanjezički kontekst. Pored jezičkih konteksta, za značenje reči je veoma važan i vanjezički kontekst, koji je u nekim slučajevima ipresudan za utvrđivanje značenja.

Did you get it?


Paradigmatski leksički odnosiSemantički odnosi među rečima i klasifikacija reči prema semantičkim kriterijumima

• leksikon -strukturalno uređen sistem sastavljen od velikog broja međuzavisnist i povezanih podsistema sačinjenih od grupa (skupova) reči koji su sastavljeni od jedinica/leksema koje dele neke zajedničke (semantičke) osobine i po kojima se razlikuju od pripadnika drugih skupova.

• sve lekseme/reči se mogu klasifikovati na osnovu koncepta koji stoji iza njihovog značenja. Za ovu podelu je važno postojanje takozvanih konceptualnih ili semantičkih polja (conceptual/semantic fields).

• Konceptualna/semantička polja su tesno povezani delovi leksikona koje karakteriše zajednički koncept

misery, sadness, blues, dissatisfaction, depressionsoup, apple, butter, bread, burgercute, lovely, adorable, gorgeus, nice, beautiful, amazing


Semantička polja

• lekseme koje pripadaju istom semantičkom polju nemaju isto značenje, nisu sinonimi, već imaju neku zajedničku komponentu, crtu značenja koja ih svrstava zajedno. Ova zajednička komponenta predstava zajednički imenitelj značenja.

• Članovi istog semantičkog polja su neophodni jer oni međusobno određuju jedni druge; značenje svakog člana semantičkog polja se utvrđuje u odnosu na ostale članove istog polja.

cute, lovely, adorable, gorgeus, nice, beautiful, amazing

• Svaka od ovih leksema ima svoje mesto u datom semantičkom polju, koje je neretko hijerarhijsko, i tek uspostavljanjem te međusobne hijerarhije se jasno definiše tačno značenje svake od pomenutih leksema.


Semantička polja

• semantičko polje grupa leksičkih jedinica u kome je značenje svake od jedinica određeno prisustvom ostalih članova.

• Reči koje pripadaju istom semantičkom polju mogu pripadati različitm vrstama reči (npr. imenice, glagoli, pridevi i sl) kao što se mogu odnositi na široka koncpetualna područja poput intelekta, svemira i sl. U okviru semantičkih polja koja sadrže reči koje pripadaju različitim leksičkim kategorijama nailazimo na manje grupe reči koje imaju zajednički imenitelj i pripadaju istoj leksičkoj kategoriji. Ovakve grupe se nazivaju leksičko-semantičke grupe (lexico-semantic groups).


Hiponimi i hiperonimi• hiponimija (hyponymy) -semantički odnos koji postoji među leksemama i

zasnovan je na (hijerarhijskom) odnosu inkluzije (uključenosti). flower vs. rose, carnation, lilly, move vs. to walk, to run, to ride, to drive,• odnos hiponimije je hijerarhijski odnos koji postoji između lekseme sa

opštim značenjem (hiperonim) i onih koje nose pojedinačna značenja(hiperonimi).

• Leksema sa opštijim značenjem (npr. flower, move) se smatraklasifikatorom i služi kao indikator leksičko-semantičke grupe (npr. animal, profession, plant, food).

• status klasifikatora nije apsolutan i da u hijerarhijskim semantičkimodnosima koji postoje među leksemama neka leksema bože biti hiponim u odnosu na neku drugu leksemu, a istovremeno hiperonim u odnosu naneku treću.


Animal

Fish bird mammal

Pigeon sparrow parrot

Budgie cockatoo macaw


Semantički ekvivalenti i sinonimi• sinonimije (synonymy) i antonimije (antonymy). Pod sinonimima se najčešće

podrazmevaju leksičke jedinice koje se mogu smatrati semantičkim ekvivalentima uprkos svojim formalno-fonološkim razlikama.

a. reject / turn down

b. buy/purchase

c. produce/manufacure

• Danas se lingvisti slažu da ne postoje apsolutni sinonimi, to jest, da možemo govoriti o približno istom značenju između dve lekseme za koje kažemo da su sinonimne, ali nikako o apsolutnom značenjskom poklapanju. Naime, u prethodnom izlaganju smo pokazali da je značenje višekomponentno i višedimenzionalna kategorija. Prema tome, kad govorimo o semantičkoj ekvivalenciji najčešće se uzima u obzir denotatovno značenje koje se poklapa kod sinonimnih leksema .

a. to die

b. to pass away

c. to go (kao u I'm afraid she's gone)

d. to kick the bucket


Semantički ekvivalenti i sinonimi

• čak i kad postoji poklapanje u denotativnom, centralnom značenju kod dve lekseme, veoma je retko da će one biti sinonimne u svim aspektima sekundarnih značenja.

• gotovo je nemoguće govoriti o apsolutnim sinonimima.

• Sinonimni odnosi postoje između leksema, između leksema i fraza, između fraza i rečenica, fraza i fraza i rečenica i rečenica (36b-c).

a. to buy a car /to purchase an automobile

b. Mary is older than Julie. / Julie is younger than Mary.

c. Peter made a bird-house./ A bird-house was made by Peter.


Semantički ekvivalenti i sinonimi• Dve lekseme mogu biti označene kao sinonimne kada se posmatraju

izolovano ili pak u nekom određenom kontekstu, dok će u nekom drugom kontekstu, usled različitih stilskih referenci biti optupno nemoguće da jednu zamenimo drugom

a. Darling, could you please buy (?purchase) some dishwashing liquid on your way home?

b. Dan has just been promoted to the head of the Purchasing (*Buying) Department.

c. If you would like to purchase/buy additional car insurance, that can be arranged.


Grupe sinonima u engleskom jeziku• Leksikon engleskog odlikuje se izrazito velikim brojem sinonimnih

leksema; sastav engleskog leksikona se vekovima bogati obilato pozajmljujući reči iz drugih jezika. Najviše reči stranog porekla potiče iz latnskog, grčkog i francuskog;

• Paralelno postojanje reči domaćeg porekla

• grupe sinonima koje mogu imati dva ili tri člana, od kojiih je jedan uvek leksema domaćeg anglosaksonskog porekla.

a. bodily (eng.) / corporal (lat.) b. fiddle (eng.) / violin (fr.)

a. start (eng.) / commence (fr.) /initiate (lat.)

b. rise (eng) / mount (fr.) / ascend (lat.)


Grupe sinonima u engleskom jeziku

• Za 1 leksemu u engleskom jeziku postoji i veoma veliki broj sinonimnih izraza, i to se najčešće dešava u kolokvijalnom jeziku.

• za leksemu money - i do 80 različitih leksema u kolokvijanoj upotrebi bisquick, buckaroos, cash, cheese, cheddar, chits, clams, gwoop, lolly, lucci itd.

• Kao što vidimo, veliki broj ovih sinonima je stilski markiran i neretko nose i emotivnu marikranost.

• Ovakva pojava u jeziku da neka određene leksema privlači veliki broj sinonima se najčešće naziva sinonimna privlačnost (synonymic attraction) i na nju najčešće utiču razni vanjezički, pragmatički faktori.


Semantički kontrasti i antonimi• Nema apsolutnih antoinmaa. thick person/ bright person b. thick fabric/ thin fabric

• Leksički odnos antonimnosti se zasniva na pojmu suprotnosti koji je višedimenzionalni pojam, bar kada je reč o shvatanju suprotnosti u značenju.

tidy / dirty Expensive/cheap inexpensive vs. Cheap

• odnos kontradiktornosti (contraditcories), prave suprotnosti, koji se ilustruje krozsemantičke odnose koji postoje između leksema kao što su dead/alive, true/untrue, single/married. Ove lekseme predstavljaju apsolutne vrednosti.

• podgrupa koja isto odražava odnos kontradiktornosti ali ne apsolutne.

u big/small, cheap/expensive, old/new.

• U ovu grupu, bar kada su pridevi u pitanju, spadaju prvenstveno kvalifikativnipridevi koji se mogu porediti i zato nemaju klasifikativno, generičko značenje. Ove lekseme ne predstavljaju apsolutne vrednosti već se koriste da bi su ukazalo napoređenje sa nekom normom.


Semantički kontrasti i antonimi

• kao odnos naspramnosti (contraries). Kod prethodne grupe, odnosantonimije funkcioniše samo između dva člana.

true /untrue. alive / dead• Kod CONTRARIES postoje “međuznačenja” icy/cold/cool/tepid/warm/hot.c) kao odnos nekompatibilnosti (incompatibles) koji se sreće kod onih

antonima koji imaju zajedničku komponentu značenja čiji odnos višeodgovara odnosu isključivanja (“not X”) nego kontradiktornosti (Ginsburg et al. 1979:61).

green book = “not yellow, red, blue....book”. • Kao i kod sinonima, i kod antonima ne znači da će dve polisemne lekseme

koje su antonimi u nekom kontekstu i značenju biti antonimi u svimznačenjima obe leksema.


zakonom.

semaziologija značenje reči i značenjski odonsisavremeniengleski2.pbworks.com/f/morf 12...

Documents