sceptycyzm filozofia średniowieczna

Klasyczna koncepcja prawdyStoicy - spotrzeżenie kataleptyczne

Tropy sceptyczneFilozofia średniowieczna a starożytna

Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiarySpór o uniwersalia

Filozofia - Sceptycyzm, Filozofia średniowieczna

Artur Machlarz

2013-10-01

Artur Machlarz Filozofia - Sceptycyzm, Filozofia średniowieczna

Plan wykładu

1 Klasyczna koncepcja prawdy

2 Stoicy - spotrzeżenie kataleptyczne

3 Tropy sceptyczne

4 Filozofia średniowieczna a starożytna

5 Problem racjonalnego przedstawienia tzw. prawd wiary

6 Spór o uniwersalia

Klasyczna koncepcja prawdy

Prawda = zgodność myśli z rzeczywistością.

Sceptycy nie kwestionują tej zasady, stawiają jednak problem: czymożemy osiągnąć pewność, że do takiej zgodności dochodzi? Sceptycykwestionują kryterium oceny zgodności myśli z rzeczywistością.

Klasyczna koncepcja prawdy

Prawda = zgodność myśli z rzeczywistością.

Sceptycy nie kwestionują tej zasady, stawiają jednak problem: czymożemy osiągnąć pewność, że do takiej zgodności dochodzi? Sceptycykwestionują kryterium oceny zgodności myśli z rzeczywistością.

Spostrzeżenie kataleptyczne

Kryterium prawdy wg stoików stanowi tzw. spostrzeżeniekataleptyczne: spostrzeżenie, które

nie może istnieć, jeśli nie istnieje jego przedmiot;

nie mogłoby zawierać takich treści, które zawiera, gdyby samprzedmiot ich nie zawierał.

Takie spostrzeżenie jest z konieczności prawdziwe - zgodne zrzeczywistością.

Tropy sceptyczne Pyrrona

Wg sceptyków nie istnieje spostrzeżenie kataleptyczne, tzn. bezwględniezgodne z rzeczywistością. Tropy sceptyczne są argumentami przeciwkorozumieniu postrzeżenia zmysłowego jako postrzeżenia kataleptycznego.Ich zasadą jest pokazanie potencjalnych rozbieżności postrzeżeń, które torozbieżności wynikają z różnych predyspozycji podmiotu poznającego.

Pierwszy [trop sceptyczny] odnosi się do różnic zachodzących międzyistotami żywymi (...). (...) te same podniety u różnych istot wywołująróżne wrażenia, a z tej niezgodności wynika postulat zawieszenia sądów.

Drugi trop odnosi się do zachodzących między ludźmi różnicustrojowych i charakterologicznych.

Wnioski: zarówno różnice gatunkowe jak i cechy indywidualne w ramachjednego gatunku, mogą miec wpływ na sposób postrzegania tych samychprzedmiotów. Nie mamy kryterium oceny, które spostrzeżeniaodpowiadają rzeczywistości, a które nie.

Trzeci trop powołuje się na odmienność kanalików poszczególnychzmysłów.

Czwarty trop dotyczy różnic stanu i - mówiąc ogólnie - powszechniewystępujących zmian, takich jak zdrowie-choroba, sen-jawa,radość-smutek (...). Różne przeto są nasze wrażenia w zależności odróżnych stanów.

Piąty trop odnosi się do wychowania, praw, wiary w mity, umówi międzynarodami i dogmatycznych założeń.

Szósty trop dotyczy domieszek i połączeń. Powołuje się na to, że żadnarzecz nie występuje w czystej postaci, ale zawsze z domieszką powietrza,światła, wilgoci (...). Nie poznajemy więc rzeczy w ich właściwościachswoistych i odrębnych, tak jak nie wyodrębniamy oliwy w maści.

Siódmy trop odnosi się do odległości i rozmaitego położenia, doprzedmiotów znajdujących się w różnych miejscach. Według tego troputo, co uważa się za wielkie, kiedy indziej okazuje się małe (...). Ponieważzaś rzeczy nie możemy postrzegać bez określonego miejsca i położenia,przeto nie możemy poznać ich prawdziwej natury.

Ósmy trop odnosi się do ilościowych i jakościowych własności rzeczy.(...) Tak np. wino wypite w umiarkowanej ilości wzmacnia, wypite wnadmiarze osłabia.

Dziewiąty trop dotyczy stałości występowania zjawisk lub ichniezwykłości lub rzadkości.

Dziesiąty trop odnosi się do wzajemnego stosunku, np. między lekkościąa ciężarem, siłą a słabością (...).

[Tropy sceptyczne przedstawione za: Diogenes Laertios, Żywoty i poglądysłynnych filozofów, 79-88]

Tropy sceptyczne - konkluzje

Wnioski z tropów sceptycznych miały charakter nie tylko teoretyczny aletakże praktyczno-etyczny:

Nie znamy prawdziwych własności rzeczy (a przynajmniej niemożemy stwierdzić, że je znamy).

Z tego powodu powinniśmy wstrzymywać się od sądów.

Zawieszenie sądu prowadzi do stanu ataraksji – spokoju, będącegowarunkiem uzyskania szczęścia.

Sekstus Empiryk - przeciw logikom

Argumenty sceptyczne nie dotyczyły wyłącznie możliwości spostrzeżeniakataleptycznego, lecz także zasad rozumowania. Sekstus Empiryk,wysunął m.in. następujące wątpliwości wobec rozumowań dedukcyjnych:

Każda przesłanka ogólna, która musi wystąpić w rozumowaniudedukcyjnym, albo nie ma uzasadnienia, albo wynika z obserwacjicałego zbioru przedmiotów, o których mowa. W tym drugimprzypadku wniosek jednak stwierdzałby coś, co wiemy już zprzesłanki.

Żeby uniknąć błędu regressus ad infinitum w rozumowaniu musimyprzyjąć założenia, które same będą już nieuzasadnione.

Uniknąć arbitralności można jedynie akceptując regressus adinfinitum, co też jest nie do przyjęcia.

Ogólna charakterystyka filozofii średniowiecznej

Ogólna charakterystyka filozofii średniowiecznej:

Silna zależność od religii i teologii - zależność dotyczy zarównoproblematyki filozoficznej jak i rozwiązań

Zależność filozofii średniowiecznej od starożytnej - jednym zgłównych problemów “filozoficznych” średniowiecza była możliwośćpogodzenia nauki Platona lub Arystotelesa z wymogami teologiichrześcijańskiej.

Filozofia, jako nauka służebna względem teologii, rozwijana byłaprzede wszystkim w zakonach.

Dominującym nurtem w późnej filozofii średniowiecznej (czyt.chrześcijańskiej) była scholastyka, której głównym celem było“zrozumienie prawd wiary”.

Zależność filozofii średniowiecznej od starożytnej

Platon czy Arystoteles?

W większości koncepcji filozoficznych średniowiecza można doszukać sięprób uzgodnienia filozofii Platońskiej lub Arystotelesowskiej zchrześcijańtwem. W dominującej w późniejszej filozofii chrześcijańskiejscholastyce większą popularność zyskał Arystoteles a doktryna św.Tomasza z Akwinu to chrześcijańska modyfikacja jego filozofii.

Wiara a rozum

Dogmaty religijne jako prawdy objawione mają uzasadnienie niezależneod racjonalnego dowodzenia (nie są hipotezami, które wymagajądowodu). Czy można jednak pokazać także ich racjonalne uzasadnienie,bez odwoływania się do wiary w żadnym momencie prowadzenia dowodu?

1 “Wierzę, bo to absurdalne” (Tertulian, Pseudo-Dionizy Areopagita):religia nie da się uzgodnić z wymogami rozumu.

2 Filozofowie scholastyczni (Anzelm, Tomasz, Duns Szkot): możemypodać racjonalne dowody dogmatów religijnych.

Wiara a rozum

Dogmaty religijne jako prawdy objawione mają uzasadnienie niezależneod racjonalnego dowodzenia (nie są hipotezami, które wymagajądowodu). Czy można jednak pokazać także ich racjonalne uzasadnienie,bez odwoływania się do wiary w żadnym momencie prowadzenia dowodu?

1 “Wierzę, bo to absurdalne” (Tertulian, Pseudo-Dionizy Areopagita):religia nie da się uzgodnić z wymogami rozumu.

2 Filozofowie scholastyczni (Anzelm, Tomasz, Duns Szkot): możemypodać racjonalne dowody dogmatów religijnych.

Dowód ontologiczny św. Anzelma z Canterbury

Dowód ontologiczny św. Anzelma:

1 Definicja: Bóg jest tym, ponad co nic większego nie może byćpomyślane (Bóg jest istotą najdoskonalszą)

2 Załóżmy, że ktoś twierdzi, że Boga nie ma.3 Niezależnie od tego, czy ktoś twierdzi, że Bóg istnieje, czy że nie

istnieje, ma pojęcie Boga (zgodne z podaną definicją).4 Istnienie realne jest czymś doskonalszym od istnienia tylko w sensie

pojęciowym: jeśli coś istnieje tylko jako pojęcie, jest czymś mniejdoskonałym od tego, co istnieje także realnie.

5 Powyższa zasada dotyczy także Boga - gdyby istniał tylko jakopojęcie (jak chce tego ktoś, kto twierdzi, że Bóg nie istnieje), byłbyczymś mniej doskonalszym od tego, co istnieje realnie.

6 Wniosek: Bóg nie może nie istnieć także realnie, ponieważ byłoby tosprzeczne z uznawaną przez wszystkich definicją (Bóg jest tym,ponad co nic doskonalszego istnieć nie może).

2 Załóżmy, że ktoś twierdzi, że Boga nie ma.

3 Niezależnie od tego, czy ktoś twierdzi, że Bóg istnieje, czy że nieistnieje, ma pojęcie Boga (zgodne z podaną definicją).

4 Istnienie realne jest czymś doskonalszym od istnienia tylko w sensiepojęciowym: jeśli coś istnieje tylko jako pojęcie, jest czymś mniejdoskonałym od tego, co istnieje także realnie.

istnieje, ma pojęcie Boga (zgodne z podaną definicją).

4 Istnienie realne jest czymś doskonalszym od istnienia tylko w sensiepojęciowym: jeśli coś istnieje tylko jako pojęcie, jest czymś mniejdoskonałym od tego, co istnieje także realnie.

Zasada dowodu ontologicznego: z treści posiadanego przez naspojęcia Boga wnioskujemy realne istnienie odpowiednika tego pojęcia(w samym pojęciu Boga zawiera się konieczność jego istnienia).

W żadnym miejscu nie odwołujemy się do wiary.

Dowód wydaje się bardzo mocny - dopóki nie zakwestionujemydefinicji, nie powinniśmy kwestionować dowodu.

Św. Tomasz nie akceptuje dowodu ontologicznego, ponieważ uznaje,że jeśli wnioskujemy cokolwiek z definicji Boga, wykraczamy pozanasze możliwości poznawcze: nie możemy bowiem rościć sobiepretensji do poznania natury doskonalszego od nas Boga.

Dowód ontologiczny w zmodyfikowanej wersji przyjmuje Kartezjusz ijest to istotny punkt jego metafizyki.

Pięć dróg św. Tomasza z Akwinu

Św. Tomasza argumenty za istnieniem Boga:1 Obserwujemy rzeczy w ruchu; nic co się rusza, nie rusza się samo

przez się, musi istnieć przyczyna tego ruchu; łańcuch przyczyn niemoże być nieskończony, musi istnieć pierwszy poruszyciel - jest toBóg.

2 Każda rzecz ma przyczynę swego istnienia; musi istnieć pierwszaprzyczyna istnienia wszystkich rzeczy.

3 Obserwujemy w świecie rzeczy przypadkowe; jeśli istnieją rzeczyprzypadkowe, musi istnieć także byt konieczny, bo inaczej nicmogłoby nie istnieć; wśród bytów koniecznych istnieć musi bytnajwyższy i jest to Bóg.

4 Rzeczy obserwowalne mają różne cechy w różnym stopniu; musizatem istnieć przedmiot, który wszystkie cechy posiada w stopniunajwyższym i najdoskonalszym.

5 Każda rzecz na świecie istnieje ze względu na jakiś cel; musimyprzyjąć istnienie przyczyny celowej istnienia wszystkich rzeczy i jestto Bóg.

Pięć dróg św. Tomasza z Akwinu

Dowody św. Tomasza opierają się na zasadzie: ciąg przyczynowoskutkowy nie może być nieskończony.

Dowody św. Tomasza są wnioskami z doświadczenia

Jako że są to argumenty będące wnioskowaniami z rzeczyobserwowalnych (skończonych i niedoskonałych), dowód jest mniejsilny, niż dowód Anzelma.

Czym są uniwersalia?

Uniwersalia:Uniwersalia są przedmiotami pojęć ogólnych, takich jak “człowiek”,“zwierzę” itp., czyli nazw rodzajowych i gatunkowych. Spór o uniwersaliadotyczy kwestii, w jakim sensie istnieją przedmioty takich pojęć.

Główne stanowiska w filozofii starożytnej

Uniwersalia w filozofii starożytnej:1 Platon - skrajny realizm w kwestii uniwersaliów: uniwersalia istnieją

realnie,poza rzeczami jednostkowymi.

2 Arystoteles - umiarkowany realizm w kwestii uniwersaliów:uniwersalia istniejąrealnie,ale w rzeczach jednostkowych (jako formy rzeczy).

Spór o uniwersalia w filozofii średniowiecznej

Uniwersalia w filozofii średniowiecznej: W sporze o uniwersalia wfilozofii średniowiecznej, poza klasycznymi stanowiskami typuplatońskiego i arystotelejskiego, pojawiły się także inne sposobyinterpretacji statusu przedmiotów pojęć ogólnych:

stanowisko konceptualistyczne: uniwersalia nie istnieją realnie, sątylko pojęciami, przedmiotami myśli;

nominalizm: uniwersalia nie istnieją realnie i nie istnieją nawet jakopojęcia; nazwy ogólne są tylko znakami dla większej ilości rzeczy.

Wilhelm Ockham

Rysunek: Wilhelm Ockham (1288 - 1348), ilustracja z jego pracy “Sumalogiczna”

Wilhelm Ockham

Wilhelm Ockham jest przedstawicielem nominalizmu. Wg Ockhama:

realnie istnieją tylko przedmioty jednostkowe

a tzw. uniwersalia są wynikiem ludzkich zdolności do abstrahowaniapewnych właściwości z przedmiotów jednostkowych.

Zgodnie z jego przekonaniami uniwersalia istnieją, ale nie pozaumysłem.

Jedna z zasad, którą Ockham kierował się w swoich polemikach zezwolennikami realizmu w kwestii powszechników, znana jest jako “brzytwaOckhama”. Zgodnie z tą zasadą, nie należy “mnożyć bytów ponadpotrzebę”, tzn. nie wprowadzać kolejnych nieuzasadnionych hipotez, jeślibadane zjawisko da się wyjaśnić przy pomocy prostszych konstrukcji.

Dziękuję za uwagę i zapraszam do stawiania pytań!

Artur Machlarz

e-mail: [email protected]: http://www.uni.opole.pl/∼machlarz

sceptycyzm filozofia średniowieczna

Education