scéalta molta Áiseanna ag tabhairt aire dom · emmet, j agus rosenstock, g mo bhaile beag féin...

GrianghraifGlac grianghraif d’fhíorshuíomhanna ina raibh napáistí páirteach. Cuir ar taispeáint iad:- leis an phróiseas ina raibh siad páirteach a

léiriú;- le fianaise a léiriú;- leis an méid atá comhaontaithe ag an ghrúpa

a chur i gcuimhne dóibh; agus- le ceiliúradh a dhéanamh ar an méid atá

bainte amach acu!

ScéaltaCuidíonn siad seo le páistí machnamh ar shaincheisteanna sóisialta agus mórálta agus a bhfreagairt féin i leith cásanna a scrúdú. Cuidíonn scéalta leo a ndearcadh agus a luachanna féin a shoiléiriú agus meas a bheith acu ar dhearcadh agus luachanna daoine eile.

Sórtáil agus socrú cártaíSórtáil cártaí ina gcatagóirí agus iarr ar na páistí labhairt faoin rud atá ar a n-intinn. Úsáid Cártaí Cumhachta chomh maith leis an duine a chur in ord tábhachta mar shampla.

Cur chuige teagaisc

Ordóga suas agus ordóga síos!Cuidíonn sé seo leis an mhúinteoir barúil na bpáistí ar an ghníomhaíocht a mheas. Faoi mar a tharla i nGníomhaíocht 1, iarrtar ar na páistí ar dtús a léiriú cé acu is maith leo an blas nó nach maith leo é. Úsáid é ar bhealaí eile, mar shampla, ‘Aontaím/Ní aontaím’ nó ‘Níl mé cinnte/Níl mé róchinnte’. Spreagann sé cuimsiú, toisc gur féidir leis na páistí uilig freagra a thabhairt láithreach bonn.

Cásanna

Aliki. My Five Senses(1990) Harper Trophy. 0 0644 5083 X

Ashley, B. A Present from Paul(2002) Picture Lions. 0 0066 4160 1

Child, L. I Will Never Not Eat a Tomato(2003) Candlewick Press. 0 7636 2180 3

Donaldson, J. Monkey Puzzle(2000) Macmillan Children’s Books. 1 4050 5106 X

Emmet, J agus Rosenstock, G Mo Bhaile Beag Féin(2004) An Gúm. 1 85791 529 1

Evans, L Chonaic Mé(2001) An tÁisaonad Lán-Ghaeilge.0 7901 2831 4

French, V. Oliver’s Vegetables(1995) Hodder Children’s Books. 0 3406 3479 0

Granstorm, B and Manning, M.Wash, Scrub, Brush!(2003) Picture Lions. 0 7496 6225 5

Ling, JAg Dul ar ScoilAn tAisaonad Lán-Ghaeilge0790128365

Scéalta molta

Moore, J agus Mac Dhonnagáin, TAn bhfuil Rún Agat?(2009) Futa Fata. 978 0 955098 39 0

Ross, T. I Don’t Want to Wash my Hands(2004) Picture Lions. 0 0071 5072 5

Seuss, Dr. Green Eggs and Ham(2003) Picture Lions. 0 0071 8148 5

Seuss, Dr.Oh the Things you Do That are Good for You (2002) Picture Lions. 0 0071 3061 9

Tofts, H. I Eat Vegetables(2001) Zero to Ten. 1 8408 9163 7

Watanabe, S. How Do I Eat It?(1982) Puffin Books. 1 4050 366 8

Watanabe, S. How Do I Put It On?(1993) Red Fox Picture Books. 0 3992 2426 2

Growing:Butterworth, N. Jasper’s Beanstalk(1995) London, Picture Lions. 0 3405 8634 6

Carle, E. The Tiny Seed(1997) Puffin Books. 0 1405 5713 X

Hutchins, P.You’ll Soon Grow into Them, Titch(1985) Puffin Books. 0 6880 1771 1

Hyland, MBeo Go Deo 1 & 2(1996) Veritas Books. 1853903574 agus 185390435X“Hé, Hó, Yippee-Ó ”“Tá Mé Beo”“Dúisigí, Éirigí”“Síol sa Chré”“Hé! Hó! Tá Tú Beo!”“An tEarrach”

Ní Ailpín, TTimpeall an Tí (2003) An Gúm. 1857910494“Tá Bachlóga ag Oscailt”

Nicholls, SBobby Shaftoe Clap your Hands(1992) A & C Black. 0 7136 3556 8

Nicholls, SThe Handy Band(2004) A & C Black. 0 7136 6897 0“Special things I do”“Superhero”“Well done, hip hooray”

Sanderson, AMe: Songs for 4-7 Year Olds(1997) A and C Black. 0 7136 4800 7“Me, I’m great!”

Amhráin agus rainn mholta

Cuairteanna ar chlinic, phoitigéar nó ionad sláinte

Cuir cuireadh ar Ghairmí Sláinte teacht chuig an seomra ranga, m.sh. lena léiriú cad é a tharlaíonn nuair a bhíonn vacsaíniú de dhíth ar leanbh.

Cuir cuireadh ar chumhartheiripeoir nó reifléacseolaí teacht chuig an seomra ranaga.

Limistéar súgartha shamhlaíoch sláinte-bhunaithe a ullmhú, deis a thabhairt do na páistí róil a ghlacadh i rólghlacadh sláinte-bhunaithe.

Suíomhanna gréasáin:www.rewardinglearning.com/dreimire‘Ag Fás’ as an tsraith Dréimire ar fáil go leictreonach agus le cluichí idirghníomhacha.

www.acblack.comLiosta cuimsitheach de leabhair cheoil le riar ar chuid mhaith de na téamaí a clúdaíodh.

www.preschoolrainbow.org/family_rhymes.htmRímeanna den scoth faoin chorp.

www.m4t.orgCeol do mhúinteoirí le rannán ar an Bhonnchéim.

Áiseanna breise molta

Ag Tabhairt Féin

Tá an téama Sláinte agus Sábháilteacht ag croí an aonaid seo. Bíonn sé deacair ag páistí óga freagracht i leith a n-iompraíocht sláinte féin a ghlacadh orthu féin. Agus an t-aonad seo á fhorbairt, beidh sé tábhachtach go mbeidh tacaíocht ann ó thuismitheoirí agus teaghlaigh.

Aire Dom

Forbairt Phearsanta agus Comhthuiscint: Bonnchéim Bliain 1Snáithe 1: Tuiscint Phearsanta agus Sláinte Aonad 3: Ag Tabhairt Aire Dom FéinAonad Comhlántach: ‘Níl Mo Leithéid Eile Ann’ agus ‘Mise agus Tusa’

Cad é a dhéanann tú...

má fheiceann tú rud géar ina luí ar an talamh?Thig le páistí ceisteanna fiosrúcháin a fhorbairt le cásanna a fhiosrú: ‘Cad é a shíleann tú a tharla ina dhiaidh seo?’ Cad é a dhéanfá dá mbeifeá sa chás seo?’ ‘Ar tharla rud ar bith mar seo duit riamh?’ (Ní bheifeá ag dúil, ar ndóigh, le freagra sa mhodh choinníollach ar na ceisteanna thuas)




bainte amach acu!



Cur chuige teagaisc


Cásanna










Scéalta molta


























Ag Tabhairt Féin


Aire Dom







bainte amach acu!



Cur chuige teagaisc


Cásanna










Scéalta molta


























Ag Tabhairt Féin


Aire Dom




Croí-eispéiris maidir lena sláinte agus a sábháilteacht a fhorbairt

Trí shúgradh agus ghníomhaíochtaí eile ba chóir go ndéanfadh na páistí na nithe seo a leanas:- tuiscint a fhorbairt ar a sábháilteacht féin agus ar shábháilteacht daoine eile;- a thuiscint go bhfuil sé tábhachtach éadaí cuí a chaitheamh agus a bheith cúramach amuigh faoin ghrian;- a thuiscint go bhfuil sé tábhachtach bia folláin a ithe, páirt a ghlacadh i ngníomhaíocht choirp agus go leor codlata a fháil más mian leo bheith folláin;- cuidiú le bia a ullmhú d’am sosa, a ndeoch féin a chur amach, an rud atá siad ag dul a ithe agus an t-am lena ithe a roghnú;- labhairt faoin dóigh ar féidir le cógais agus substaintí eile a bheith contúirteach; agus - labhairt faoi ‘chontúirt stráinséara’, áiteanna sábháilte le súgradh iontu, na contúirtí a bhaineann le trácht agus gnéithe contúirteacha sa timpeallacht.

Ag tógáil ar an Réamhscolaíocht

Ag obair ag an BhonnchéimAn tábhacht a bhaineann le bheith folláin agus an dóigh le fanacht sábháilte i dtimpeallachtaí a bhfuil/nach bhfuil siad eolach orthu a fhiosrú agus a phlé:

Ag dul i dtreo Eochairchéim 1Straitéisí agus scileanna lena gcoinneáil slán agus folláin:

- bheith eolach ar an dóigh le haire a thabhairt dá gcorp le bheith folláin agus go maith;- bunscileanna sláinteachais a aithint agus a chleachtadh;- a aithint gur cuid de phróiseas na beatha iad fás agus athrú;- straitéisí sábháilteachta pearsanta cuí a fhiosrú;- tuiscint a forbairt ar an tábhacht a bhaineann le sábháilteacht ar bhóithre;- a thuiscint go bhfuil a lán substaintí contúirteach; agus- eolas a bheith acu ar na rialacha sábháilteachta a bhaineann le cógais a ghlacadh.

- na roghanna i dtaca le stíl mhaireachtála fholláin a thuiscint agus a bhfúintas a aithint;- a thuiscint go dtugtar cógais le go mothóidh tú níos fearr, ach go bhfuil roinnt drugaí ann atá contúirteach;- a thuiscint go bhfuil roinnt galar ann atá tógálach agus gur féidir cuid acu a rialú;- a thuiscint gur féidir le gach táirge a bheith contúirteach mura n-úsáidtear mar is ceart é;- meas a bheith acu ar a gcorp agus ar choirp daoine eile;- a bheith eolach ar na céimeanna a bhaineann le fás agus forbairt an duine- eolas a bheith acu ar cad é ba chóir dóibh a dhéanamh nó ar cé air a n-iarrfaidh siad cuidiú nuair a mhothaíonn siad go bhfuil contúirt ann;- a bheith eolach ar chineálacha éagsúla tromaíochta agus straitéisí pearsanta a fhorbairt le cur in éadan iompair gan iarraidh;- fiosrú a dhéanamh ar na rialacha a bhaineann le sábháilteacht ar bhóithre agus ar dhóigheanna le fanacht sábháilte ar na bóithre, agus a bheith eolach ar chontúirtí agus ar bhagairtí a d’fhéadfadh a bheith sa bhaile agus sa timpeallacht;- rialacha agus straitéisí simplí sábháilteachta a fhorbairt lena gcosaint féin ar chásanna a d’fhéadfadh a bheith contúirteach; agus - bealaí a shainaithint le hiad féin a chosaint ar dhálaí foircneacha aimsire.

22

Bonnchéim Bliain 1 Snáithe 1: Tuiscint Phearsanta agus Sláinte Ag Tabhairt Aire Dom Féin

Má bhíonn ról gníomhach ag na páistí sa phróiseas pleanála tugtar túsphointe don obair agus léargas ar an dóigh a bhfuil an rang ag smaoineamh ag an am. Beidh tuiscint agat ar riachtanais agus taithí na bpáistí agus ar na rudaí sin a bhfuil spiés acu iontu.

Léirítear moladh ar an dóigh ar féidir é seo a dhéanamh, ina gcuirtear trí cheist tosaigh le tús a chur leis an phróiseas.

Cuspóir FoghlamaA aithint cad is stíl mhaireachtála fholláin ann

Pleanáil le chéile

Cé hiad na daoine atá tábhachtach agam?

agus cad é atá de dhíth orm le haire a thabhairt dom féin?

Cad iad na rudaí atá contúirteach?

Ag tabhairt aire dom

féin


Cad é atá de dhíth orm le haire a thabhairt dom féin?


2

Cad é a dhéanann na daoine sin atá tábhachtach agam?

Cé a chuidigh liom fás?

Cad é a dhéanaim má mhothaím go bhfuil mé i gcontúirt?

Cad é mar atá a fhios agam go bhfuil mé ag fás?

Cad é a théann ar mo chorp? Cad é a

théann isteach i mo chorp?

Cé agus cad é a chuidíonn liom bisiú?

An mbainim triail as rudaí nua?

Cén rud a n-ithim cuid mhór de?

Cad é mar a mhothaím dá bharr?

Rudaí atá fíor

bóithre

Rudaí a bhaineann leis an tsamhlaíocht

substaintí

cógais agus taibléid

Dul chun cinn san Fhoghlaim

Tá mé ábalta rudaí a ainmniú/a shórtáil atá sábháilte

a chur ar mo chorp agus isteach ann.

Tá mé ábalta rudaí contúirteacha a ainmniú/a shórtáil.

Thig liom mo lámha a ní liom féin.

Thig liom labhairt faoi na rudaí a dhéanaim le

bheith folláin.

Thig liom labhairt faoi na rudaí a chuireann tinneas orm.

Thig liom rudaí a mholadh a chuidíonn liom bisiú.

Thig liom roinnt rialacha sábháilteachta a tharraingt/

labhairt fúthu.

Aithním cá huair le ‘Níor mhaith, ‘Stad’, agus ‘Iarrfaidh

mé cead’ a rá.

Thig liom labhairt faoi rún sábháilte agus faoi

rún contúirteach.

Thig liom roinnt daoine a ainmniú a dtig liom labhairt leo

má bhíonn cuidiú de dhíth orm.

Tá mé ábalta a léiriú gur fhás mé. Thig liom na codanna

de mo chorp atá ag fás a ainmniú.

Thig liom labhairt faoi na cosúlachtaí agus na

héagsúlachtaí idir coirp daoine.

Dát

a

A T

huis

mith

eoir(

í)/C

húra

mói

r(í),

Mar

chu

id d

ár g

cuid

oib

re a

r Shl

áint

e, F

ás a

gus

Ath

rú b

eim

id a

g cu

idiú

leis

na

páis

tí éi

rí ní

os e

olaí

ar b

heat

ha n

ua. T

rí ei

spéi

reas

fogh

lam

a a

shol

átha

r do

phái

stí l

e be

atha

nu

a ag

us a

n ái

t as

a dt

agan

n sí

a th

uisc

int,

tá tu

ism

itheo

irí/c

úram

óirí

agus

múi

nteo

irí á

sp

reag

adh

le m

eas

a bh

eith

acu

ar a

n bh

eath

a nu

a ag

us a

fiún

tas

a ai

thin

t.

Tá ro

innt

sm

aoin

te m

olta

thío

s m

aidi

r le

gnío

mha

íoch

taí b

aile

a d

’fhéa

dfad

h tu

ism

itheo

irí/c

úram

óirí

a dh

éana

mh

lena

bpá

istí

ar th

éam

a na

bea

tha

nua:

- Fa

ighi

gí a

mac

h le

ché

ile fa

oi c

hom

harth

aí b

eath

a nu

a sa

gha

irdín

, sa

ch

omha

rsan

acht

, ar s

iúló

id tu

aith

e nó

ar c

uairt

ar a

n fh

eirm

. -

Rogh

naíg

í lea

bhai

r le

chéi

le ó

n le

abha

rlann

áiti

úil a

léirí

onn

beat

ha n

ua (f

ás) s

a dú

lra

agus

i río

cht n

a n-

ainm

hith

e. -

Sa b

haile

, cui

rigí s

íol p

ónai

re a

gus

brea

thna

ígí a

ir ag

fás

nó g

earr

aigí

an

barr

de

mhe

acan

dea

rg, c

uirig

í i b

hfoc

hupá

n ui

sce

é ag

us b

reat

hnaí

gí a

ir ag

fás.

- La

bhra

ígí f

aoi b

hrei

th li

nbh

sa te

aghl

ach

nó i

dtea

ghla

ch g

aolta

agu

s cu

ir ce

iste

anna

ar

nós

: ‘A

n bh

fuil

a fh

ios

agat

go

mbe

idh

lean

bh a

g....

?’ ‘A

n bh

fuil

a fh

ios

agat

cá

háit

a bh

fuil

an le

anbh

ano

is?’

‘Cai

thfim

id b

heith

iont

ach

cúra

mac

h le

lean

aí b

eaga

. Cad

ch

uige

sin

, do

bhar

úil?

’ ‘A

r mha

ith le

at a

fhái

l am

ach

fút f

éin

nuai

r a b

hí tu

sa i

do

bha

baí?

’

Go

raib

h m

aith

aga

t as

do c

huid

iú!

Múi

nteo

ir Ra

nga

Cui

r ist

each

lógó

nó

cean

n lit

reac

h na

sco

ile

35








22










féin




2











Rudaí atá fíor

bóithre


substaintí








bheith folláin.




labhairt fúthu.


mé cead’ a rá.


rún contúirteach.







Dát

a

A T

huis

mith

eoir(

í)/C

húra

mói

r(í),

Mar

chu

id d

ár g

cuid

oib

re a

r Shl

áint

e, F

ás a

gus

Ath

rú b

eim

id a

g cu

idiú

leis

na

páis

tí éi

rí ní

os e

olaí

ar b

heat

ha n

ua. T

rí ei

spéi

reas

fogh

lam

a a

shol

átha

r do

phái

stí l

e be

atha

nu

a ag

us a

n ái

t as

a dt

agan

n sí

a th

uisc

int,

tá tu

ism

itheo

irí/c

úram

óirí

agus

múi

nteo

irí á

sp

reag

adh

le m

eas

a bh

eith

acu

ar a

n bh

eath

a nu

a ag

us a

fiún

tas

a ai

thin

t.

Tá ro

innt

sm

aoin

te m

olta

thío

s m

aidi

r le

gnío

mha

íoch

taí b

aile

a d

’fhéa

dfad

h tu

ism

itheo

irí/c

úram

óirí

a dh

éana

mh

lena

bpá

istí

ar th

éam

a na

bea

tha

nua:

- Fa

ighi

gí a

mac

h le

ché

ile fa

oi c

hom

harth

aí b

eath

a nu

a sa

gha

irdín

, sa

ch

omha

rsan

acht

, ar s

iúló

id tu

aith

e nó

ar c

uairt

ar a

n fh

eirm

. -

Rogh

naíg

í lea

bhai

r le

chéi

le ó

n le

abha

rlann

áiti

úil a

léirí

onn

beat

ha n

ua (f

ás) s

a dú

lra

agus

i río

cht n

a n-

ainm

hith

e. -

Sa b

haile

, cui

rigí s

íol p

ónai

re a

gus

brea

thna

ígí a

ir ag

fás

nó g

earr

aigí

an

barr

de

mhe

acan

dea

rg, c

uirig

í i b

hfoc

hupá

n ui

sce

é ag

us b

reat

hnaí

gí a

ir ag

fás.

- La

bhra

ígí f

aoi b

hrei

th li

nbh

sa te

aghl

ach

nó i

dtea

ghla

ch g

aolta

agu

s cu

ir ce

iste

anna

ar

nós

: ‘A

n bh

fuil

a fh

ios

agat

go

mbe

idh

lean

bh a

g....

?’ ‘A

n bh

fuil

a fh

ios

agat

cá

háit

a bh

fuil

an le

anbh

ano

is?’

‘Cai

thfim

id b

heith

iont

ach

cúra

mac

h le

lean

aí b

eaga

. Cad

ch

uige

sin

, do

bhar

úil?

’ ‘A

r mha

ith le

at a

fhái

l am

ach

fút f

éin

nuai

r a b

hí tu

sa i

do

bha

baí?

’

Go

raib

h m

aith

aga

t as

do c

huid

iú!

Múi

nteo

ir Ra

nga

Cui

r ist

each

lógó

nó

cean

n lit

reac

h na

sco

ile

35








22










féin




2











Rudaí atá fíor

bóithre


substaintí








bheith folláin.




labhairt fúthu.


mé cead’ a rá.


rún contúirteach.







Dát

a

A T

huis

mith

eoir(

í)/C

húra

mói

r(í),

Mar

chu

id d

ár g

cuid

oib

re a

r Shl

áint

e, F

ás a

gus

Ath

rú b

eim

id a

g cu

idiú

leis

na

páis

tí éi

rí ní

os e

olaí

ar b

heat

ha n

ua. T

rí ei

spéi

reas

fogh

lam

a a

shol

átha

r do

phái

stí l

e be

atha

nu

a ag

us a

n ái

t as

a dt

agan

n sí

a th

uisc

int,

tá tu

ism

itheo

irí/c

úram

óirí

agus

múi

nteo

irí á

sp

reag

adh

le m

eas

a bh

eith

acu

ar a

n bh

eath

a nu

a ag

us a

fiún

tas

a ai

thin

t.

Tá ro

innt

sm

aoin

te m

olta

thío

s m

aidi

r le

gnío

mha

íoch

taí b

aile

a d

’fhéa

dfad

h tu

ism

itheo

irí/c

úram

óirí

a dh

éana

mh

lena

bpá

istí

ar th

éam

a na

bea

tha

nua:

- Fa

ighi

gí a

mac

h le

ché

ile fa

oi c

hom

harth

aí b

eath

a nu

a sa

gha

irdín

, sa

ch

omha

rsan

acht

, ar s

iúló

id tu

aith

e nó

ar c

uairt

ar a

n fh

eirm

. -

Rogh

naíg

í lea

bhai

r le

chéi

le ó

n le

abha

rlann

áiti

úil a

léirí

onn

beat

ha n

ua (f

ás) s

a dú

lra

agus

i río

cht n

a n-

ainm

hith

e. -

Sa b

haile

, cui

rigí s

íol p

ónai

re a

gus

brea

thna

ígí a

ir ag

fás

nó g

earr

aigí

an

barr

de

mhe

acan

dea

rg, c

uirig

í i b

hfoc

hupá

n ui

sce

é ag

us b

reat

hnaí

gí a

ir ag

fás.

- La

bhra

ígí f

aoi b

hrei

th li

nbh

sa te

aghl

ach

nó i

dtea

ghla

ch g

aolta

agu

s cu

ir ce

iste

anna

ar

nós

: ‘A

n bh

fuil

a fh

ios

agat

go

mbe

idh

lean

bh a

g....

?’ ‘A

n bh

fuil

a fh

ios

agat

cá

háit

a bh

fuil

an le

anbh

ano

is?’

‘Cai

thfim

id b

heith

iont

ach

cúra

mac

h le

lean

aí b

eaga

. Cad

ch

uige

sin

, do

bhar

úil?

’ ‘A

r mha

ith le

at a

fhái

l am

ach

fút f

éin

nuai

r a b

hí tu

sa i

do

bha

baí?

’

Go

raib

h m

aith

aga

t as

do c

huid

iú!

Múi

nteo

ir Ra

nga

Cui

r ist

each

lógó

nó

cean

n lit

reac

h na

sco

ile

35

Bainistiú eolaisTosú le fócas. Ceisteanna a chur agus ceisteanna a fhreagairt leis an tasc a shoiléiriú;

Faisnéis a roghnú (le cuidiú) ó ábhair agus áiseanna atá curtha ar fáil agus bealaí a mholadh le faisnéis a fháil;

Treoracha a leanúint a bhaineann le tasc. Tosú ar phleanáil; agus

Modhanna simplí le faisnéis a chlárú a aithint agus a úsáid.

Scileanna Smaointeoireachta agus Ábaltachtaí Pearsanta faoi dheireadh na Bonnchéime

Smaointeoireacht, fadhbréiteach agus cinnteoireachtA léiriú go bhfuil siad ábalta rudaí a chur de ghlanmheabhair trí thaithí agus scéalta a thabhairt chun cuimhne agus a struchtúrú;

Breathnuithe a dhéanamh agus cuntais a thabhairt ar an méid a thugann siad faoi deara;

Cumas a léiriú imeachtaí agus faisnéis a sheicheamhú agus a chur in ord agus an rud iomlán/codanna a fheiceáil. A rá cé acu atá réada agus imeachtaí cosúil lena chéile/éagsúil lena chéile, réada a chur i ngrúpaí; agus

Tuartha simplí a dhéanamh agus féidearthachtaí a fhiosrú.

Bheith cruthaitheachBheith fiosrach agus ceisteanna a chur faoin domhan thart orthu. Na céadfaí uilig a úsáid le spreagthaí a fhiosrú agus le freagairt dóibh;

Bheith in ann labhairt ar na cuimhní agus ar an taithí acu;

Súgradh a dhéanamh ar mhaithe le sult mar chineál de léiriú cruthaitheach. Bheith sásta tabhairt faoi dhúshláin; agus

Léiriú a dhéanamh le smaointe a thriail.

Ag obair le daoine eileBheith sásta bheith páirteach. An dóigh a fhoghlaim le bheith ag obair agus ag súgradh le chéile;

Nósanna éisteachta, sealaíochta, roinnte agus comhoibrithe a fhorbairt;

Bheith ábalta foghlaim agus rudaí á leiriú ag daoine eile;

Bheith eolach ar an dóigh ar féidir lena ngníomhartha dul i bhfeidhm ar dhaoine eile;

Focail a úsáid a bheadh oiriúnach do dhaoine agus do chásanna éagsúla; agus

Bheith muiníneach le daoine fásta agus le páistí eile i gcomhthéacsanna éagsúla.

Féinbhainistiú Labhairt faoin rud atá ar siúl acu agus faoin méid atá foghlamtha acu;

Cumas a fhorbairt fócasú, aird a choinneáil agus cloí le tascanna go deireadh;

Feasacht a fhorbairt ar a gcuid mothúchán i dtaca leis an fhoghlaim de, ar na rudaí is maith leo agus na rudaí nach maith leo;

Bheith ábalta roghanna agus cinntí a dhéanamh; agus

Cuidiú a iarraidh ar dhuine fásta nó ar chara.

3

Focail agus abairtí a chluinfidh agus a úsáidfidh mé M’ainm

mo sheoladh

Rialacha Ag fás agus ag fás aníos

Cógais, taibléid, instealltaí, piollairí, steallairí

Trasna an Churaclaim: An fhoghlaim a nascadh

Ag úsáid rudaí a thuigeann na páistí le fás a léiriú.

Ag cruthú a leabhar féin le hábhair a shampláil agus a shórtáil.

Timpeallacht Thacúil Sos Folláin An Domhan Thart Orainn

Ag spreagadh páistí lena dtorthaí féin a ullmhú agus le rudaí a bhlaiseadh.

Baill mo chorp

4

Gníomhaíocht 5Rudaí a chuirim ar mo chorpFiosraítear rudaí a chuirimid ar ár gcraiceann a d’fhéadfadh a bheith go maith dúinn nó a mhalairt.

Gníomhaíocht 6 Bábóg MháireCuirtear deiseanna ar fáil le tuar agus cinntí a dhéanamh maidir le roinnt cásanna.

Gníomhaíochtaí foghlama

Freagrachtaí

Rún sábháilte agus contúirteach

Cosúil agus éagsúil

Iontaofa

Méid agus cruth

(beag, measartha ard, ard)

5

Is maith liom/Ní

maith liom

Gníomhaíocht 1Blaisim le mo theanga

Gníomhaíocht 2An bosca mothaithe

Gníomhaíocht 3Áiteanna callánacha

Gníomhaíocht 4Cén chéadfa?

I nGníomhaíochtaí 1 – 4, dírítear ar na céadfaí éagsúla. Tríd an taithí seo éiríonn na páistí níos eolaí ar a gcéadfaí féin, go háirithe maidir le cúrsaí sábháilteachta. (Pléitear go simplí le mí-úsáid substaintí i nGníomhaíocht 1.) Chuirfeadh na ceithre ghníomhaíocht seo le topaic ar ‘An Domhan Thart Orainn’.

Gníomhaíocht 7Ag mothú sábháilteAinmníonn na páistí daoine ina saol atá tábhachtach acu agus iontaofa.

Gníomhaíocht 8Beatha nuaSpreagtar na páistí le breathnú ar bheatha nua thart orthu.

Gníomhaíocht 9Ag fásFiosraítear na hathruithe a tharlaíonn le linn corp agus mothúcháin an duine a bheith i mbun forbartha.

blastablastablasta blasta

CRITÉAR RATHA MOLTA

Beidh an teachtaireacht Bí Sábháilte ar eolas againn: Ná cuir aon rud i do bhéal mura bhfuil a fhios agat go bhfuil sé sábháilte. Mura bhfuil tú cinnte cad é atá ann, cuir ceist ar dhuine de na daoine iontaofa agat.

CROÍ-CHOINCHEAP

Is céadfa é blaiseadh a fhágann go dtig linn sult a bhaint as bia. Is minic a dhiúltaíonn páistí óga do bhianna áirithe cé nár bhlais siad riamh iad. Má bhíonn seisiúin blaiste bia ar scoil is féidir go gcuirfidh páistí leis na cineálacha bia a íosfaidh siad.

GNÉITHE LE SONRÚIs minic a iarrtar ar pháistí óga a dteanga a chur amach agus iad ar cuairt ag an dochtúir agus déanann siad é chomh maith le duine a mhaslú nó lena míshástacht a léiriú. Mínigh dóibh nach rud deas é a dteanga a chur amach le duine ar bith, ach amháin nuair a bhíonn siad ar cuairt ag an dochtúir! Ba chóir duit nóta a chur abhaile lena chur in iúl do thuismitheoirí go mbeidh seisiún blaiste bia ag na páistí ar scoil agus lena fháil amach an bhfuil aon ailléirgí ag duine ar bith de na páistí.

DE DHÍTH- Roinnt scáthán láimhe- Gliú- Siosúir- Irisleabhair bhia ó ollmhargadh- Marcóirí- Litir chuig Tuismitheoir(í) / Cúramóir(í) (Áis A)

LE DÉANAMH- Súil Ghéar- Blaiseadh- Bia Blasta don Sos!

Gníomhaíocht foghlama 1: Blaisim le mo theanga

Agus tús á chur leis an ghníomhaíocht seo, fiafraigh de na páistí an féidir leo a dteanga a rolladh. (Is tréith oidhreachtúil í seo - ní féidir le gach duine é a dhéanamh!) An féidir le duine ar bith a shrón a lí? Iarr ar na páistí breathnú ar a dteanga i scáthán, más féidir. Mura féidir, thig leo teangacha a chéile a scrúdú - gan baint dóibh ar ndóigh! Gach seans go mbeidh neart gáire ann agus seo ar bun acu.

An féidir leo na cnapáin an-bheaga ar a dteangacha a fheiceáil? Mínigh gur blaslóga a thugtar orthu seo. Nuair a bhlaisimid bianna éagsúla, seolann siad teachtaireachtaí chuig ár n-inchinn lena chur in iúl dúinn cén blas atá orthu. Tá ceithre chineál éagsúla de bhlaiseadh ann - milis, goirt, searbh, géar. Tarraing agus lipéadaigh teimpléid d’aghaidheanna leis na blasanna seo a chur in iúl.

Súil Ghéar

6

blastablastablasta blastaAg Blaiseadh

Agus iad i ngrúpaí de sheisear nó níos lú cuir ceithre bhabhla fholmha isteach sa lár. I ngach babhla bíodh cineál bia de bhlas éagsúil ann, mar shampla ceithre thoradh éagsúla, ceithre chinéal éagsúla aráin, nó ceithre smailc éagsúla: bataí cairéid, cipíní soilire, slisíní úill, agus stiallacha cúcamair.

Lig do na páistí rud amháin an duine a ghlacadh agus é a bhlaiseadh. Ar dtús iarr comhartha ‘ordóga suas’ ar na páistí ar maith leo an blas agus comhartha ‘ordóga síos’ orthu siúd nach maith leo é. Déan é seo le gach ceann de na hearraí bia eile.

Smaoinigh ar bhealaí éagsúla leis na torthaí a chlárú. Spreag na páistí le páirt a ghlacadh sa phróiseas cinnteoireachta. Cuir torthaí an tseisiúin bhlaiste ar taispeáint faoi cheannteideal dearfach, mar shampla ‘Tá blasanna éagsúla againn uilig.’

Bia Blasta don Sos!

7

Agus iad sna grúpaí céanna, ceap tuairisceoir agus tabhair amach bileoga fógraíochta ollmhargaidh, bileog mhór páipéir, gliú agus siosúir. Imir babhta de:

Don sos tá... agamIarr ar na grúpaí bianna a roghnú as na hirisleabhair a bheadh fóirsteanach don cheannteideal: ‘Bia Blasta don Sos!’ Iarr ar gach tuairisceoir obair a g(h)rúpa a roinnt leis an rang. Cuir obair gach grúpa ar taispeáint taobh le torthaí an bhlaiste.

Cuir béim ar an teachtaireacht Bí Sábháilte: Ná cuir rud ar bith i do bhéal mura bhfuil a fhios agat go bhfuil sé sábháilte. Mura bhfuil tú cinnte cad é atá ann, cuir ceist ar dhuine de na daoine iontaofa agat.

CRITÉIR RATHA MHOLTA

Tuigfimid an teachtaireacht Bí Sábháilte:Ná bac le rudaí géara, mar shampla, sceana, gloine nó snáthaidí. Ainmneoimid bunscileanna sláinteachais agus tosóimid a thuiscint go bhfuilimid freagrach as aire a thabhairt dúinn féin.

CROÍ-CHOINCHEAP

Cuidíonn tadhall leis na páistí eolas a chur ar a dtimpeallacht.

GNÉITHE LE SONRÚNuair a thugtar isteach an Bosca Mothaithe an chéaduair, is féidir an ghníomhaíocht a dhéanamh ar feadh cúpla bomaite gach lá. Ansin, fág an bosca in áit inrochtana agus spreag na páistí leis an chluiche a imirt iad féin.

DE DHÍTH- Greanpháipéar, roinnt ábhar agus rudaí d’uigeachtaí éagsúla- Bosca Mothaithe: bosca mór cairtchláir maisithe (a bhfuil poll ann)- I Don’t Want to Wash My Hands le Tony Ross

LE DÉANAMH- Smaoinigh, Mothaigh agus Tadhaill- An Bosca Mothaithe- Déanaimis Comhrá- Scéal agus Ealaín

Gníomhaíocht Foghlama 2: An bosca mothaithe

Smaoinigh, Mothaigh agus Tadhaill

Cuir píosa de ghreanpháipéar garbh thart ar an ghrúpa agus iarr ar na páistí é a mhothú. Iarr orthu smaoineamh ar an mhothú: ‘Cad é mar a mhothaíonn sé?’ ‘An bhfuil a fhios ag duine ar bith cad é atá ann agus cad é a dhéantar leis? ‘An mbaineann an dóigh a mothaíonn sé leis an úsáid atá leis?’

Déan an rud céanna le hábhair éagsúla, mar shampla, síoda, ciarsúr, rud éigin fionnaitheach nó rud plaisteach. Labhair faoi thadhall. Má mhothaímid rud éigin te, fuar, garbh, mín nó géar seolann ár gcraiceann teachtaireacht chuig ár n-inchinn agus bímid in ann a aithint cad é atá ann. Cuir na ceisteanna seo a leanas: ‘Cad iad na rudaí is maith leat a thadhall?’ ‘An mbeadh cead agat bheith ag súgradh le rudaí géara, leithéidí snáthaidí nó siosúr?’ ‘Má fheiceann tú snáthaid nó steallaire ina luí sa chlós/sa pháirc súgartha, cad é ba chóir duit a dhéanamh?’ ‘Cé leis a labhrófá?’ ‘Cad chuige?’

8

An Bosca Mothaithe Déanaimis Comhrá Scéal agus Ealaín

Tá sé fuar BogTá sé

géar

Cuir réad isteach sa Bhosca Mothaithe. Taispeáin an Bosca Mothaithe do na páistí. Mínigh dóibh gur chuir tú rud éigin isteach ann agus go n-úsáidfidh siad tadhall lena fháil amach cad é atá ann. Déan seo arís le réada éagsúla.

Ina dhiaidh sin, mínigh do na páistí, an iarraidh seo, go dtabharfaidh an duine a bheidh ag tadhall an réada leideanna do na daoine eile agus go gcaithfidh siad tomhas cad é atá ann. Mar shampla, más peann luaidhe é, is féidir go mbeidh leideanna den chineál seo i gceist: ‘Tá sé fada’ ‘ Tá bior géar air’ ‘Tá sé crua’ ‘Tá sé tanaí’. Is féidir an t-eolas a achoimriú, agus mura n-ainmnítear an réad, is féidir leid eile a thabhairt, mar shampla, úsaid atá leis: ‘Úsáideann tú é le scríobh nó le pictiúr a tharraingt’. Labhair faoin ghníomhaíocht leis na páistí. Treisigh an teachtaireacht Bí Sábháilte:

Ná bac le rudaí géara, mar shampla, sceana, gloine nó snáthaidí.

Déan fótachóip de lámha gach páiste agus cuir na héagsúlachtaí ó thaobh méide de i gcomparáid lena chéile. Dírigh ar línte a lámha agus mínigh nach ionann dhá lámh. Smaoinigh agus labhair faoi na rudaí eile a dhéanaimid lenár lámha:

- ag forbairt bunscileanna- ár ngléasadh féin- ag druidim sipeanna- ag druidim búclaí- ag ceangal iallacha bróg- ag athrú éadaí faoi choinne Corpoideachais- ag tiontú geansaithe isteach an dóigh cheart- ag scuabadh na bhfiacla.

Glac grianghraif dhigiteacha de na páistí ag úsáid a lámh agus cruthaigh Leabhar Mór ina léirítear ‘Lá i saol mo lámh!’

Léigh an scéal I Don’t Want to Wash My Hands le Tony Ross (nó a mhacasamhail). Pléigh na dóigheanna uilig ar tháinig an Bhanphrionsa Bheag i dteagmháil le frídíní. Cláraigh iad seo ar bhealach a bheadh fóirsteanach do na páistí. Pléigh dóigheanna inar féidir linn scaipeadh frídíní a chosc. Spreag na páistí:- le ‘frídíní’ a léiriú ar a mbealach féin ag úsáid dramhábhar; agus/nó - le pictiúir dá léirmhíniú ar fhrídíní a tharraingt, agus pastail, pinn dhaite nó marcóirí in úsáid acu.

Bailigh le chéile obair na bpáistí, fótachóipeanna de na lámha, grianghraif dhigiteacha, Leabhar Mór agus cuir ar taispeáint iad gar do na báisíní níocháin lena chur i gcuimhne dóibh glaineacht a chleachtadh.

Clúmhach

9

CROÍ-CHOINCHEAP

Daoine ag caint, bualadh bos, soilse ag splancadh, bonnáin á séideadh - tá saol an pháiste lán radharcanna agus fuaimeanna. Táimid chomh cleachtaithe sin le radharcanna agus fuaimeanna an ghnáthshaoil nach dtugaimid aird orthu agus caithfimid stopadh agus amharc agus éisteacht go géar lena dtabhairt faoi deara.

GNÉITHE LE SONRÚRoimh ré, taifead fuaimeanna an tseomra ranga i ngan fhios do na páistí.

CAD É ATÁ DE DHÍTH - Scéal: ‘Cat na Cathrach agus a Chol Ceathrair, Cat na Tuaithe’ (Áis B)- Taifeadán gutha

LE DÉANAMH- Déanaimis Comhrá- Scéal- Déanaimis Comhrá- An Domhan Thart Orainn

Gníomhaíocht foghlama 3: Áiteanna callánacha

Cuir an scéal ‘Cat na Cathrach agus a Chol Ceathrair, Cat na Tuaithe’ i láthair na bpáistí. Mínigh go gcónaíonn ceann amháin acu faoin tuath agus an ceann eile ar an bhaile mhór. Caith tamall gairid ag caint faoin dá áit sa scéal. Fiafraigh de na páistí cá bhfuil cónaí orthu:- Ar an bhaile mhór/sa chathair?- Faoin tuath?- Achar beag taobh amuigh de cheann de na háiteanna seo?

Sórtáil na páistí de réir a n-áit chónaithe. Cad é is féidir leo a insint duit faoin chathair? Faoin tuath? (féach Áis B don Scéal).

Déanaimis Comhrá

Iarr ar na páistí a nguthanna a úsáid leis na héifeachtaí fuaime a chluinfear sa scéal a dhéanamh. Tabhair fuaim do gach grúpa de thriúr nó de cheathrar páistí. Mínigh do na páistí gur mhaith leat go dtiocfadh siad isteach sa scéal ag an am cuí. Léigh an scéal os ard do na páistí, ag stopadh de réir mar is cuí le go mbeidh deis acu na héifeachtaí fuaime a dhéanamh.

Scéal

10


Míneoimid an dóigh le bheith níos sábháilte ar na bóithre.

Déanaimis ComhráPléigh an fáth ar chuir fuaimeanna na cathrach isteach ar Loití, cat na tuaithe, ach nár chuir siad isteach ar a col ceathrair ón chathair. Cad chuige a ndeachaigh fuaimeanna na tuaithe idir Máirtí agus codladh na hoíche ach go raibh Loití in ann codladh dá n-ainneoin. Cad iad na fuaimeanna a chluineann na páistí san oíche? Seinn fuaimeanna an tseomra ranga agus iarr ar na páistí na rudaí a chluineann siad a aithint. Cad chuige nach gcluineann siad na fuaimeanna seo de ghnáth?

Iarr ar an rang smaoineamh ar chéadfa an radhairc agus na héisteachta acu agus smaoineamh ar na rudaí uilig a chuala agus a chonaic cat na tuaithe sa chathair. Cláraigh freagraí na bpáistí agus rangaigh ina dhá gcatagóir iad: ‘Chonaic Loití’ agus ‘Chuala Loití’. Cuir i gcuimhne dóibh smaoineamh ar na cineálacha tráchta, na daoine agus na dathanna éagsúla a chonaic sí.

Ar feadh bomaite nó dhó bíodh deis ag na páistí smaoineamh ar a dturas ar scoil nó ar shiúlóid ina mbaile mór/cathair áitiúil le duine fásta. Iarr orthu smaoineamh ar na radhairc agus na fuaimeanna uilig. Cuir ina mbeirteanna iad leis na radhairc agus na fuaimeanna a phlé. Más féidir, cuir le liosta Loití iad.

An Domhan Thart OrainnMar ghrúpa, iarr ar na páistí pictiúir a tharraingt de thuras Loití trasna na cathrach agus de chuairt Mháirtí ar an tuath. Roinn an clár fógraí ina dhá leath, leath amháin don chathair agus leath eile don tuath. Tarraing nó péinteáil bóthar a nascann an chathair leis an tuath agus cuir isteach a oiread agus is féidir de na rudaí a chonaic agus a chuala an dá chat. Cruthaigh éifeacht 3T trí fhoirgnimh a dhéanamh as boscaí cairtchláir. Cuir obair aonair leis fosta. Ar chríochnú obair an ghrúpa, labhair faoi na contúirtí a bhain do Loití agus Máirtí agus treisigh teachtaireachtaí sábháilteachta ar bith. Scríobh rudaí a dúirt na páistí agus cuir thart ar an obair ealaíne iad. Úsáid féilire shábháilteacht ar bhóithre na Roinne Comhshaoil (DoE) mar phointe tagartha.

Léigh an scéal uair amháin eile, agus iarr ar na páistí na fuaimeanna a théann leis a dhéanamh. Déan an scéal agus na fuaimeanna a thaifeadadh. Seinn an taifeadadh do na páistí. D’fhéadfaí an taifeadadh agus péire cluasán a chur i limistéar gníomhaíochta le go mbeadh deis ag na páistí éisteacht leo féin.

Obair Shínte

11


Aithneoimid agus tuigfimid an dóigh a gcuidíonn ár gcéadfaí linn i gcásanna contúirteacha.

CROÍ-CHOINCHEAP

Is trí na céadfaí a bhaintear pléisiúr as an domhan agus a dhéantar é a fhiosrú. Cuireann na céadfaí daoine san airdeall ar chontúirt.

GNÉITHE LE SONRÚNíor chóir do pháistí baint do rudaí géara. Má bhíonn drochbholadh as bia, níor chóir é a ithe. Níor chóir an bóthar a thrasnú gan a bheith cinnte nach bhfuil a dhath ag teacht. (Ba chóir go mbeadh duine fásta le páistí i gcónaí). Tugann aláraim dóiteáin rabhadh dúinn go bhfuil tine san fhoirgneamh – gur chóir dúinn teitheadh as láithreach. Ba chóir do pháistí an rud deireanach seo a chleachtadh mar chuid de chleachtadh dóiteáin na scoile.

LE DÉANAMH- Cásanna- Obair le Chéile- Taispeántas

Gníomhaíocht Foghlama 4: Cén chéadfa?

Cásanna

Léigh cuid de na cásanna thíos do na páistí. De rogha air sin, bain úsáid as ceisteanna a tháinig chun tosaigh le gairid sa phobal áitiúil, ar scoil nó sa seomra ranga agus forbair roinnt cásanna oiriúnacha de do chuid féin. Pléigh na cásanna agus cuid de na teachtaireachtaí sábháilteachta a luadh in Gnéithe Le Sonrú. blas

boladh

12

TaispeántasCeangal an leabhar ina chéile. Bailigh na páistí le chéile leis an leabhar críochnaithe a fheiceáil, a léamh agus a phlé.

Obair le ChéileUllmhaigh na leathanaigh de Leabhar Mór comhoibritheach, (clúdach tosaigh, clúdach cúil agus cúig leathanach ar an taobh istigh). Ar an leathán tosaigh scríobh teideal an leabhair, ‘Ár Leabhar Ollmhór ar na Céadfaí’. Ar gach ceann de na leathanaigh ar an taobh istigh scríobh roinnt abairtí ar gach céadfa:

Feicim le mo shúileFeicim...Tabhair céadfa amháin do gach ceann de na cúig ghrúpa agus tabhair amach na leathanaigh. Léigh an téacs os ard le gach grúpa agus iarr orthu irisleabhair nó an ríomhaire a úsáid le pictiúr a fháil a bhaineann leis an chéadfa a tugadh dóibh. Is féidir leo chomh maith a léaráidí féin a tharraingt nó a phéinteáil. Thig leis an ghrúpa an dara habairt a chríochnú agus tú féin mar scríobhaí acu. Ar leathanaigh bhreise, cuir isteach grianghraif de na páistí agus iad i mbun na ngníomhaíochtaí a bhí ann roimhe. Cuir isteach cuid de na rudaí a luaigh na páistí agus na teachtaireachtaí ‘Bí Sábháilte’ acu. Is féidir le gach grúpa cuid den chlúdach a mhaisiú.

1. Bhí Daid ag déanamh tae do na páistí. Gheall sé ceapairí rósta le liamhás agus cáis dóibh. Chuaigh sé chuig an chuisneoir agus thóg amach an liamhás. D’athraigh a aghaidh nuair a d’amharc sé ar an chumhdach. Cad é, dar leat, a bhí cearr? Cad é mar a bhí a fhios ag Daid go raibh an liamhás lofa? Cad é a tharlódh dá n-íosfadh na páistí an liamhás? Cén chéadfa a chuidigh lena gcoinneáil sábháilte?

2. Bhí bainne ag Áine don bhricfeasta. D’ól sí braon beag. ‘Ára,’ ar sí. ‘Cad é atá cearr?’ arsa Mamaí. ‘’Tá blas aisteach ar an bhainne,’ arsa Áine. Thóg Mamaí an ghloine gur ól súimín. ‘Tá an ceart ar fad agat,’ ar sí.

‘Tá sé géar.’ Cad é mar a bhí a fhios ag Áine go raibh an bainne géar? Ar ól tusa bainne géar riamh? Cén chéadfa eile a d’fhéadfadh Áine a úsáid lena fháil amach an raibh an bainne maith go leor lena ól?

3. Bhí Eoin ag cuidiú le Mamaí glanadh suas. Bhí scian ghéar ar an tábla. Bhí Eoin ar tí í a thógáil leis an lann agus í a iompar chuig an doirteal. ‘Ná tóg an scian sin,’ arsa Mamaí. Cad chuige ar scairt Mamaí ar Eoin?

Cén chéadfa a chuidigh lena choinneáil sábháilte? Cad chuige nach bhfuil cead ag páistí bheith ag súgradh le rudaí géara?

4. Bhí Antaine agus Gearóid, a dheartháir óg, ag siúl ar scoil. Bhí orthu bóthar gnóthach a thrasnú. Stop siad gar d’imeall an chosáin. D’amharc Antaine suas síos an bóthar. Chonaic sé leoraí ag teacht. Choinnigh sé greim láimhe ar Ghearóid agus níor lig dó trasnú go dtí go raibh

an bóthar glan. Cén chéadfa a d’úsáid Antaine leis na gasúir a choinneáil sábháilte?

5. Bhí Cáit ag siopadóireacht le Mamaí. Go tobann, thosaigh clog a bhualadh. Lean sé air ag bualadh. Rug Mamaí greim láimhe ar Cháit. D’fhág siad an tralaí siopadóireachta ina ndiaidh agus shiúil go gasta amach as an siopa. Bhí gach duine eile ag dul amach chomh maith. ‘Cad chuige a bhfuilimid ag imeacht?’ arsa Cáit. ‘Sin an t-aláram dóiteáin ag bualadh,’ arsa Mamaí. Cad é mar a bhí a fhios ag Mamaí Cháit go raibh contúirt ann? Cén chéadfa a chuidigh lena gcoinneáil sábháilte?

Imir an cluiche: ‘Cá Mhéad Céadfa?’. Ainmnigh gníomhaíocht agus iarr ar na páistí na céadfaí a úsáideann siad sa ghníomhaíocht a chuntas. Mar shampla:

- ag bualadh druma (radharc, éisteacht agus tadhall)- ag amharc ar thuar ceatha (radharc); agus- ag ithe oráiste (boladh, blas, radharc, tadhall).

Obair Shínte

13


Aithneoimid rudaí a chuireann gach duine ar an chraiceann acu.

Fiosróimid agus ainmneoimid rudaí atá sábháilte agus rudaí a d'fhéadfadh a bheith dochrach.

CROÍ-CHOINCHEAP

Is rud speisialta é an corp. Ó aois an-luath thig le páistí tosú ar mheas a léiriú ar a gcorp féin agus ar choirp daoine eile.

GNÉITHE LE SONRÚToisc an stór focal acu ar radharc a bheith teoranta, tá sé ríthábhachtach leideanna pictiúrtha a úsáid chun freagairtí na bpáistí a chlárú. D’fhéadfadh líníochtaí nó pictiúr a dhéanfadh na páistí féin nó pictiúir as irisleabhair a bheith i gceist leis seo.

Naisc le Súgradh Cruthaitheach: Téama - Otharlann/Ionad Sláinte agus Mé Féin

DE DHÍTH- Bileog mhór páipéir- Marcóirí- Irisleabhair- Taos- Siosúir

LE DÉANAMH- Scéal Balla- Déanaimis Comhrá- Sórtáil

Gníomhaíocht Foghlama 5: Rudaí a chuirim ar mo chorp

Úsáid bileog mhór páipéir le teimpléad de chorp duine de na páistí a dhéanamh. (Déan é seo roinnt uaireanta más gníomhaíocht ghrúpa atá i gceist). Scríobh agus cuir an cheist: ‘Cad iad na rudaí a chuirimid ar ár gcorp?‘

Scéal Balla

cad iad na rudaí a chuirimid ar ár gcorp?

Iarr ar na páistí smaoineamh ar an cheist agus í a phlé. Is cinnte go mbainfidh cuid mhaith den phlé le héadaí. Cuir na páistí ag smaoineamh ar rudaí eile.

- Cad é a chuireann siad ar a gcraiceann agus iad á ní féin?- Agus iad ag súgradh taobh amuigh?- Má thiteann siad ar an talamh cad é a théann ar a gcorp? (Salachar)- Má ghearrann siad iad féin cad é a chuirfeadh an cúramóir ar an chréacht?

(Plástar/uachtar)- An féidir leo smaoineamh ar rud ar bith eile a chuirimid ar ár gcraiceann

uaireanta? Mar shampla, cuireann cailíní fásta smideadh orthu féin amhail béaldath agus vearnais ingne, úsáideann fir uachtar bearrtha.

Tabhair irisleabhair do gach grúpa. Iarr ar na páistí pictiúir a aimsiú nó a tharraingt de na rudaí uilig a chuireann siad ar a gcoirp. Gearr amach agus greamaigh iad seo thart ar imlíne an choirp.

14

Déanaimis Comhrá Sórtáil Obair ShínteLabhair leis na páistí faoin imlíne chríochnaithe: ‘Cad iad na héadaí a chaithimid ar bhaill éagsúla den chorp, mar shampla: stocaí agus bróga ar na cosa, hataí ar an cheann?’ ‘Cad chuige a gcaithimid éadaí?’ ‘Cad chuige nach ionann na héadaí a chaithimid lá fliuch agus lá gréine?’

- Bíonn a lán rudaí ar ár gcoirp – éadaí, uisce agus gallúnach, seampú, plástair, fearthainn, salachar, an ghrian, barróga agus póga, líocháin ó do mhadadh, scríobóga ó chat agus go leor rudaí eile.

- Cén mothú a fhaigheann siad nuair a thugann siad barróg don teidí acu? Ar bhain dó neantóige nó dó gréine riamh do dhuine ar bith acu? Cad é mar a mhothaigh sé?

- Cad iad na rudaí is maith leo? An gcuirtear rud ar bith ar a gcorp nach maith leo?

Fiosraigh leis na páistí rudaí atá sábháilte le cur ar ár gcoirp agus rudaí a dhéanfadh dochar dúinn. An bhfuil rudaí ann a bheadh dochrach nó contúirteach le cur ar ár gcraiceann? Cad chuige? Cad iad na rudaí atá sábháilte?

Sórtáil freagraí na bpáistí ar dhá theimpléad coirp: ’Rudaí atá maith don chraiceann’ agus ‘Rudaí nach bhfuil maith don chraiceann’. Soiléirigh na freagairtí acu agus déan tuilleadh fiosraithe trí uisce a úsáid mar shampla. Lá gréine is deas dul ag lapadaíl in uisce fuar cois farraige, ach tá uisce an-te contúirteach agus thig leis muid a dhó nó a scalladh.

- An bhfuil rudaí ann nach bhfuil siad cinnte fúthu?- Cad iad na rudaí nach bhfuil siad cinnte fúthu?

Treisigh nár chóir dóibh aon rud a chur ar a gcraiceann gan duine éigin a rá leo go bhfuil sé sábháilte.

Le linn obair chiorcail thig leis na páistí ordóga suas/ordóga síos a dhéanamh lena chur in iúl gur maith leo/nach maith leo an mothú atá le rudaí áirithe ar a gcraiceann. Is féidir go mbeidh na nithe seo a leanas ar an liosta – uisce te nó uisce fuar, uachtar gréine, cumhrán, tuaille clúmhach i ndiaidh folctha, barróg ó Mhamó, dó gréine nó gaineamh ar a ladhracha ar an trá.

Is féidir dul thart ar na páistí agus iarraidh orthu rud amháin a mhothaíonn go deas agus rud amháin nach mothaíonn go deas ar a gcraiceann a lua.

15

CRITÉIR RATHA MHOLTATuigfimid go gcuireann cógais biseach orainn nuair a bhímid tinn.

Aithneoimid agus ainmneoimid na contúirtí a bhaineann le réada géara agus pléifimid roinnt rialacha sábháilteachta i dtaca le cógais de.

CROÍ-CHOINCHEAPBíonn páistí i dteagmháil le cógais ó aois an-óg. Thig le cógais agus taibléid fiosracht a mhúscailt i bpáistí óga. Tá sé tábhachtach go dtuigfidh siad gur féidir leo seo a bheith contúirteach agus nár chóir iad a ghlacadh ach amháin nuair a bhíonn siad tinn agus más duine fásta iontaofa a thugann dóibh iad.

GNÉITHE LE SONRÚCaithfidh roinnt páistí cógais a ghlacadh le linn an lae ar scoil, mar shampla, análóirí don phlúchadh. Tá sé tábhachtach go bhfuil polasaí soiléir ag scoileanna i dtaca le húsáid shábháilte cógas agus ceisteanna bainteacha agus ní mór iad a chur in iúl go soiléir do na tuismitheoirí.

Bí cúramach gan steiréitíopaí a threisiú, roghnaigh an dá insce le ról an dochtúra a ghlacadh. Athraigh na focail ó ‘...babóg ag Máire’ go ‘...teidí ag Seán’ nuair is buachaill atá ag glacadh ról an chúramóra.

DE DHÍTH- Amhrán ‘Bábóg Mháire’ (Áis C)- Sac Scéalta: Bábóg, pluid bheag

a bheadh oiriúnach do bhábóg, guthán bréige, steallaire, siosúir, mála dochtúra, hata, peann agus páipéar agus iad uilig a chuachadh sa phluid agus an phluid a cheangal le lúbán.

- Gearr amach an bhileog Áis D agus úsáid í le réada a shórtáil.

LE DÉANAMH- Amhrán- Déanaimis Comhrá- Bheith Sábháilte- Scéal agus Dráma- Déanaimis Comhrá agus Sórtáil

Amhrán

Gníomhaíocht Foghlama : Bábóg Mháire

A Dhochtúir,

A DhochtúirAbair an t-amhrán ‘Bábóg Mháire’. Iarr ar bheirt pháistí róil Bhábóg Mháire agus an dochtúra a ghlacadh. Abair leo na háiseanna ón Sac Scéalta a úsáid agus na gníomhaíochtaí a mhímeadh le linn don chuid eile den rang an t-amhrán a rá. Déan é seo roinnt uaireanta, más féidir (féach Áis C don amhrán).

16

Déanaimis ComhráPléigh an t-amhrán leis na páistí:- Cad a bhí cearr leis an bhábóg, dar leat?- Cad é a dhéanfadh an dochtúir nuair a thiocfadh sí?- Cén cineál cógais a thiocfadh léi a thabhairt di?- Labhair leis na páistí faoi amanna a raibh siad féin tinn.- Cad é a bhí cearr leo?- Cad é mar a mhothaigh siad?- Cad é a rinne na daoine a thug aire dóibh?- Cad é mar a tháinig biseach orthu?

Mínigh do na páistí gur féidir le cógais cuidiú le daoine atá tinn, ach gur féidir leo a bheith iontach contúirteach. Níor chóir do pháistí cógais a ghlacadh ach amháin óna dtuismitheoirí, ó dhuine éigin atá ag tabhairt aire dóibh, nó ón dochtúir, ón altra nó ón fhiaclóir.

Labhair leis na páistí faoi bheith ag fanacht sábháilte i dtaca le cógais agus réada géara de. Gabh siar chuig teimpléid an choirp a rinneadh i nGníomhaíocht 5: Rudaí a Chuirim ar Mo Chorp.

Cuir i gcuimhne do na páistí nár chóir dóibh riamh dul ag súgradh le cógais ná le réada géara. Níor chóir dóibh rudaí géara a thadhall ná aon rud nach n-aithníonn siad a chur ar a gcraiceann. Fág réada atá níos sábháilte ón Sac Scéalta sa limistéar súgartha agus spreag na páistí an t-amhrán a chur i ngníomh ina gcuid focal féin.

Bheith Sábháilte

Scéal agus DrámaLéigh Scéal Nuala agus labhair leis na páistí faoin méid a tharla sa scéal. Is féidir leis na páistí dráma a dhéanamh den scéal. Cad chuige, dar leat, a mbíonn claibíní speisialta atá deacair a oscailt ar chógais agus ar bhuidéil taibléad? Thiocfadh leis a bheith ina chuidiú buidéal taibléad folamh nó buidéal cógais folamh a thabhairt isteach agus a mhíniú cad chuige a bhfuil sé deacair iad a oscailt. Ná taispeáin an dóigh lena n-oscailt! (féach Áis C don scéal).

Léigh gach ceann de na cásanna samplacha (Áis D). Úsáid na ceisteanna seo a leanas leis an phlé a threorú: ‘Cad é, dar leat, a tharla ina dhiaidh seo?’ ‘Cad é a dhéanfá dá mbeifeá sa scéal?’ ‘Cén teachtaireacht sábháilteachta a thabharfá do pháistí?’ ‘Ar tharla rud ar bith mar seo duit riamh?’ Sórtáil na cártaí ina dtacair de réir cé acu atá siad sábháilte nó contúirteach. Fiafraigh de na páistí cad chuige ar shocraigh siad ar na cártaí a shórtáil ar an dóigh sin.

Déanaimis Comhrá agus Sórtáil

Dr. Dr.

17


Aithneoimid agus ainmneoimid daoine atá tábhachtach nó iontaofa inár saol.

Aithneoimid agus ainmneoimid daoine atá tábhachtach inár bpobal áitiúil.

Léireoimid an dóigh le cuidiú a lorg.

CROÍ-CHOINCHEAP

Má bhíonn a fhios ag páistí cé air a dtig leo cuidiú a iarraidh, cuirfear leis an treallús acu.

GNÉITHE LE SONRÚIs ceist íogair í a bheith sábháilte. Mar chuid de na gníomhaíochtaí beidh deiseanna rialta ann le taithí a roinnt le daoine fásta iontaofa. Beidh ar mhúinteoirí cloí le Polasaí Chosaint Leanaí na scoile. Tá sé tábhachtach chomh maith go mbeidh tuismitheoirí páirteach le gur féidir leo na teachtaireachtaí atá á gcur in iúl agat a dhaingniú agus le go mbeidh na teachtaireachtaí seo ina n-ábhar misnigh acu.

DE DHÍTH- Daoine Iontaofa- Rúin Shábháilte/Chontúirteacha- Teachtaireachtaí ‘Bí Sábháilte’

Daoine Iontaofa

Gníomhaíocht Foghlama 7: Ag mothú sábháilte

Ina dhiaidh sin, iarr orthu líníochtaí agus lipéid d’iompraíocht chuidiúil agus d’iompraíocht neamhchuidiúil a dhéanamh. Scríobh síos na rudaí a deir siad agus cuir ar taispeáint iad i mbolgáin chainte thart timpeall ar an scéal balla.

Iarr ar an rang smaoineamh agus labhairt faoi na daoine uilig a chuidíonn lena gcoinneáil sábháilte le linn an lae. Luaigh arís, más cuí, Scéal Shéamais (Aonad Dearg, Áis A). Agus spreagthaí cuí in úsáid, labhair faoi lá na bpáistí, ag tosú le gléasadh ar maidin. Déan liosta de na daoine agus na háiteanna atá mar chuid de lá na bpáistí. Iarr orthu pictiúir mhóra a phéinteáil de na daoine a chuidíonn lena gcoinneáil sábháilte. Lipéadaigh na pictiúir agus cuir ar taispeáint iad mar scéal balla dá lá. Léigh an scéal balla agus amharc ar gach duine ar a sheal. Iarr ar na páistí a léiriú trí gheáitsíocht na dóigheanna a dtig leo áthas a chur ar dhaoine trí chuidiú leo agus bealaí ar féidir leo brón, imní nó fearg a chur ar dhuine.

18

Rúin Shábháilte/Chontúirteacha Teachtaireachtaí ‘Bí Sábháilte’Ag ‘tráthanna teagaisc’ áirithe le linn na scoilbhliana labhair faoi agus daingnigh na dóigheanna a gcoinníonn siad iad féin sábháilte ar ghuaiseanna aitheanta. Sín amach na smaointe seo trí theachtaireachtaí ‘Bí Sábhailte’ a dhaingniú, mar shampla:

- go bhfuil sé tábhachtach fanacht in áiteanna a bhfuil siad eolach orthu;- gan a bheith ag fánaíocht nó ag imeacht ar shiúl leo féin; agus- gan rudaí a thadhall nó a bhlaiseadh.

Cleachtaigh cásanna oiriúnacha, mar shampla, an dóigh leis na rudaí seo a rá i gcásanna éagsúla: ‘Níor mhaith’, ‘Stop’, ‘Iarrfaidh mé cead ar dtús’. Lig do na páistí cleachtadh a fháil ar insint do dhuine fásta iontaofa go bhfuil siad caillte.

Úsáid ceiliúradh amhail ‘Domhnach na Máithreacha’ le ‘rún sábháilte’ a insint do na páistí. Mínigh go ndéanfaidh siad rud éigin dá Mamaí leis an ghrá mhór atá acu dóibh a thaispeáint. Atreisigh gur ‘rún sábháilte’ é seo, mar go bhfuil greann agus cúram ag baint leis. Iarr ar na páistí rúin shábháilte eile a roinnt, mar shampla ‘Chuir muid bronntanas dhaidí i bhfolach faoin leaba agus níor inis muid dó’, nó ‘Bhí Dónall ag caoineadh ar scoil agus níor inis mé do dhuine ar bith, ach don mhaor’. Déan idirdhealú idir cineálacha éagsúla rún:

- Rúin nár insíodh dóibh (agus an dóigh ar mhothaigh siad), mar shampla, ‘Bhí cat mo Mhamó ag súil le puisíní agus níor inis sí dom go dtí go raibh siad trí seachtaine d’aois (bhí sé seo ceart go leor, thaitin an toradh liom). ‘Bhí rún ag mo chol ceathrair agus ní inseodh sé/sí dom é (Níor thaitin seo liom, thit mé amach leis/léi).’

- Rúin a bhfuil bagairt nó gealltanas ag dul leo. ‘D’amharc mé ar scannán i dteach mo charad. Scanraigh sé mé agus d’iarr sí orm gan a insint do mo mhamaí, ‘Rinne páistí níos mó ná mé iarracht tabhairt orm rudaí a rá nó a dhéanamh. Dúirt siad go dtabharfadh siad milseáin dom mura n-inseoinn é.’

Cuir ina luí orthu an difear idir rúin shábháilte agus rúin chontúirteacha.Abair leo go bhfuil sé tábhachtach labhairt le duine de na daoineiontaofa acu má bhíonn rún ar bith ina ábhar buartha dóibh.

Fuist!19

CROÍ-CHOINCHEAP

Is cinnte go bhfuil neart taithí ag na páistí ar bheatha nua - an t-earrach, peataí nua sa bhaile, ainmhithe nua ar an fheirm nó breith linbh nua. Is iontach an t-uamhan agus t-iontas a chuireann an taithí is simplí ar bheatha nua orthu. Trí bheatha nua agus an dóigh a dtarlaíonn sí a mhíniú do na páistí, táimid á spreagadh leis na míorúiltí laethúla seo a aithint agus le meas agus ómós a bheith acu ar bheatha nua.

GNÉITHE LE SONRÚRoimh an tsiúlóid, déan cinnte de go bhfuil bealach na siúlóide sábháilte agus cinntigh go bhfuil réimse de chomtharthaí infheicthe den bheatha nua san earrach ann.

DE DHÍTH- Socraigh siúlóid dúlra san earrach.- Cuairteoir Speisialta - socraigh am agus áit fhóirsteanach

LE DÉANAMH- Siúlóid Dúlra- Déanaimis Comhrá- Cuairteoir Speisialta- Déanaimis Comhrá- Sceálta Molta- Dráma

Gníomhaíocht Foghlama 8: Beatha nua

Roimh an tsiúlóid:- Mínigh cuspóir na siúlóide do na páistí lena

n-ullmhú agus spreag iad le comharthaí na beatha nua a thabhairt faoi deara thart orthu.

- Ar son na sábháilteachta ar an bhóthar, iarr ar thuismitheoirí/chaomhnóirí dul leat, agus teagasc nó gabh siar ar na rialacha Sábháilteachta ar Bhóithre sa rang.

Cuairteoir SpeisialtaSiúlóid DúlraI ndiaidh na siúlóide, cuir na páistí i gciorcal agus a n-aghaidh lena chéile agus déan taifead físe nó scríofa de na rudaí uilig a rinne siad, agus déan iad seo a rangú de réir na gcéadfaí. B’fhéidir go mbeadh cuid de na ceisteanna seo a leanas ina gcuidiú?: ‘Cad é a chonaic tú?’ Cad iad na bláthanna a chonaic tú?’ ‘Cad iad na dathanna a bhí orthu?’ ‘An bhfaca tú éin ar bith?’ ‘Cad é a bhí siad a dhéanamh?’ ‘Ar chuala tú na fuaimeanna a rinne siad?’ ‘An bhfaca tú ainmhithe ar bith?’ ‘Cén sórt ainmhithe a bhí iontu?’ ‘Cad iad na fuaimeanna a chuala tú?’ ‘Cén fhuaim ab fhearr leat?’ ‘Ar mhothaigh tú boladh ar bith suimiúil?’

Déanaimis Comhrá


Aithneoimid agus ainmneoimid comharthaí na beatha nua thart orainn.

Más féidir, iarr ar dhuine éigin coileán nua, puisín nua nó uan nua a thabhairt isteach sa rang. Labhair leis na páistí roimh ré faoi iompraíocht ar bith a chuirfeadh eagla ar an ainmhí nó a chuirfeadh isteach air. Bíonn dúil ag an aoisghrúpa seo chomh maith i dturais scoile chuig feirmeacha oscailte. De rogha air sin, cuir cuireadh ar bhean atá ag iompar clainne labhairt leis an rang agus grianghraf scanta den leanbh a thabhairt léi. Roimh an chuairt, bíodh deis ag an rang roinnt ceisteanna a chumadh di. Thiocfadh léi filleadh leis an leanbh mar obair leantach.

20

Scéalta MoltaThe Very Hungry Caterpillar (nó a mhacasamhail)(le Eiric Carle, arna fhoilsiú ag Picture Puffin). Is scéal é seo faoi bholb ag athrú ina fhéileacán álainn.

When I Grow Up (nó a mhacasamhail)(le Steve Weatherill, arna fhoilsiú ag Frances Lincoln Paperbacks). Foghlaimíonn góislín óg faoin fhás atá i ndán do thorbán, bholb, larbha bóín Dé, shíol blátha agus dhearcán.

Our Baby (nó a mhacasamhail)(le Tony Bradman, arna fhoilsiú ag Picture Lions). Tá Mamaí agus Daid ag ullmhú don bhabaí nua. Spreagtar Billy le cuidiú a thabhairt ach tá socruithe dá chuid féin á ndéanamh ag Billy!

Ellen and Penguin and The New Baby (nó a mhacasamhail) (le Clara Vuillamy, arna fhoilsiú ag Walker). Athraíonn rudaí i saol Ellen agus Penguin mar gheall ar leanbh nua a bheith ann. Tá iomaíocht idir deartháireacha agus deirfiúracha ar cheann de na téamaí a chlúdaítear.

Fiafraigh de na páistí cad é a thugtar ar ainmhithe óga feirme. Mar shampla, cat, madra, caora, capall, bó, muc. Fiafraigh de na páistí: ‘An maith libh ainmhithe óga?’ ‘Cén ceann is fearr libh?’ ‘Cad chuige?’ An bhfuil peata agat sa bhaile?’ ‘An raibh cinn óga riamh ag do pheata?’

‘An bhfuil leanbh sa teach agat?’ ‘Inis dúinn faoin leanbh’. ‘An bhfuil aithne agat ar dhuine ar bith atá ag iompar?’ ‘Inis dúinn faoi sin.’ ‘Cá bhfuil an leanbh anois, sula mbeirfear é?’

‘An cuimhin leat nuair a bhí do Mhamaí ag súil le do dheartháir/dheirfiúr óg?’ ‘Inis dúinn faoi sin.’ ‘Ar lig Mamaí duit an leanbh a mhothú agus é ag bogadh taobh istigh di?’ ‘Cad é mar a mhothaigh sé?’ An síleann tú gur maith leis an leanbh a bheith lena Mhamaí an t-am ar fad sula mbeirtear é?’ ‘Cad chuige?’

‘Cad é a deir daoine nuair a fheiceann siad leanbh nua?’ ‘Cad é a shíleann tú a dúirt daoine fútsa nuair a bhí tú i do leanbh?’

An bhfuil grianghraf agat díot féin nuair a bhí tú i do leanbh nua?’ ‘An maith leat a bheith ag amharc ar an phictiúr sin?’ ‘Inis dúinn faoi.’ ‘Nuair a bhí tusa i do leanbh, bhí ar dhuine éigin aire a thabhairt duit. Déanaimis comhrá faoi na rudaí uilig is féidir linn a dhéanamh ar son an linbh úir. Caithfimid a bheith an-chúramach le leanaí nua, ‘Cad chuige, dar leat, a bhfuil sin amhlaidh?’

Déanaimis Comhrá DrámaChuirfeadh ceol cúlra leis an ghníomhaíocht seo. Tá go leor míreanna ann a bheadh oiriúnach. Bheadh ‘An tEarrach’ ó ‘Na Ceithre Ráithe’ le Vivaldi agus ‘Maidin’ le Grieg oiriúnach ach iad a bheith ar fáil.

Iarr ar na páistí ligean orthu féin gur síol iad atá ag fás ina bhláth. Treoraigh iad trí na céimeanna fáis, mar shampla:

‘An dtig libh sibh féin a chuachadh isteach chomh beag agus is féidir agus ligean oraibh gur síol beag faoin talamh sibh. An geimhreadh atá ann. Tá tú i do chodladh. Tá an talamh mar a bheadh pluid the os do chionn. Os cionn na talún tá sé fuar. Ach tá tusa te teolaí faoin talamh.’

‘Imíonn an t-am. Tá an geimhreadh thart agus tá an t-earrach linn. Tá an ghrian ag soilsiú. Tá sé ag éirí níos teo. Go fadálach, fadálach, músclaíonn tú agus go fadálach, tosaíonn tú ag oscailt amach. Fásann do chuid fréamhacha síos isteach san ithir fút.’

‘Uaireanta bíonn fearthainn ann. Síneann do chéad phéacáin ghlasa go fadálach agus fásann amach as an ithir the agus fásann do ghas suas, suas, suas i dtreo na gréine gile sa spéir. Istigh sa chroílár agat, tá bachlóg ann. Fásann sí seo chomh maith.’

‘Go fadálach tosaíonn sí ag oscailt agus nochtar bláth álainn. Tá bláthanna eile mórthimpeall ort agus iad ag luascadh sa ghaoth.’

Ina dhiaidh sin labhair faoi na cineálacha blátha a rinneadh díobh. Cén dath? Thiocfadh leo ligean orthu féin gur uain, torbáin ag athrú ina bhfroganna, boilb ag athrú ina bhféileacáin nó éin ag déanamh neadacha iad.

21

CROÍ-CHOINCHEAP

Téann réimse d’athruithe saoil i bhfeidhm ar pháistí le linn phróiseas na forbartha. De réir mar a tharlaíonn athruithe fisiceacha, sóisialta nó cognaíocha, foghlaimíonn páistí go gcaithfidh siad iad féin a chur in oiriúint d’athruithe sóisialta agus cultúrtha thart orthu. Trí bheith ag díriú airde ar na hathruithe seo déanann na páistí féinaithne agus féinmheas a fhorbairt.

GNÉITHE LE SONRÚTá an ghníomhaíocht Súgradh Tógála bunaithe ar an tuiscint ghinearálta gur ‘cleachtadh’ don saol é súgradh an pháiste óig. Sa ghníomhaíocht seo, úsáidtear brící tógála nó ábhair eile le foirgnimh níos airde nó níos mó a dhéanamh. Déanann sé seo aithris ar phróiseas an fháis. Tá seans ann nach mbeidh an ghníomhaíocht Am Ciúin oiriúnach i gcónaí nó go gcaithfear í a chur in oiriúint mar gheall ar chúlraí éagsúla teaghlaigh. CRITÉAR RATHA MOLTA

Pléifimid agus ainmneoimid na rudaí atá riachtanach más mian linn fás agus forbairt.

Scéal

DE DHÍTH- Ábhair Thógála- Ceamara Digiteach- Pictiúir, Grianghraif, Éadaí le haghaidh Bailiúcháin Spéise- Bileoga Móra Páipéir- Criáin dhaite

LE DÉANAMH- Scéal- Súgradh Tógála- Bailiúchán Spéise- Déanaimis Comhrá agus Dráma- Ealaín- Am Ciúin

Gníomhaíocht Foghlama 9: Ag fás

Tá fás mar théama sna scéalta You’ll Soon Grow into Them, Titch le Pat Hutchins agus Fly by Night le Stephen Lambert. B’fhéidir go mbeadh leabhar ar a leithéid de théama sa seomra ranga nó sa leabharlann. Is bealach iontach le tús a chur leis na gníomhaíochtaí iad seo a léamh os ard.

22

Le linn súgartha, bíodh ábhair thógála éagsúla, mar shampla, Lego, brící tógála, sifíní tógála nó gaineamh ar fáil. Agus iad ag obair ina n-aonair nó ina ngrúpaí, spreag na páistí le foirgneamh chomh hard, chomh híseal, chomh leathan, chomh tanaí, chomh héagsúil nó chomh hiontach agus is féidir a thógáil. Spreag iad le labhairt faoin obair atá ar siúl acu, faoin dóigh a bhfuil sé ag éirí níos mó agus ag fás. Glac grianghraif dhigiteacha den obair acu ag céimeanna éagsúla forbartha. Agus iad críochnaithe, labhair faoi na héagsúlachtaí agus na cosúlachtaí. Úsáid na grianghraif le labhairt faoin dóigh ar fhás an foirgneamh acu agus lipéadaigh iad dá réir.

Déan bailiúchán de phictiúir, grianghraif agus rudaí a bhaineann le fás fisiceach ó bhreith go cúig bliana d’aois, mar shampla, éadaí, bróga de mhéideanna éagsúla nó fearas cothaithe. Iarr ar na páistí cuidiú trí rudaí a thabhairt isteach ón bhaile. Is féidir chomh maith grianghraif de na páistí sa rang ag céimeanna éagsúla forbartha a chur ar taispeáint. Labhair faoi na rudaí uilig atá riachtanach le go bhfásfaimid agus go bhforbróimid, mar shampla, bia, aclaíocht, scíste agus grá agus cuir ar taispeáint thart ar an bhailiúchán spéise iad.

Déan bailiúchán de na dóigheanna a gcuidíonn bia linn, mar shampla fuinneamh don obair agus don súgradh, cosaint ar thinneas agus cuidíonn sé linn a bheith ag fás.

Iarr ar na páistí cartáin, pacáistiú nó pictiúir a bhaineann le bia a thabhairt isteach ón bhaile le cur leis an bhailiúchán spéise. Péinteáil pictiúir agus/nó glac grianghraif dhigiteacha de na páistí agus iad ag léiriú cuid de na rudaí a thugann bia dúinn.

Bailiúchán SpéiseSúgradh Tógála

cosa móra23

Déanamis Comhrá agus Dráma

Gníomhaíocht Foghlama 9: Ag fás (ar lean)

Fiosraigh an téama ‘Fás’ trí na ceisteanna seo a chur: - ‘Cé hé an duine is airde i do theaghlach?’- ‘Cé hé an dara duine is airde?’- ‘Cé hé an duine is sine?’- ‘Cé hé an duine is óige?’- ‘An bhfaca tú riamh grianghraf díot féin agus tú i do leanbh beag?’- ‘Taispeáin dom cé chomh beag agus a bhí tú an uair sin?’- ‘Ar chodail tú, agus tú i do leanbh, i leaba cosúil leis an cheann ina gcodlaíonn tú anois?’- ‘Cad chuige nár chodail?’- ‘Ar ghlac tú folcadh nó cithfholcadh mar a dhéanann tú anois?’- ‘Cad chuige nár ghlac?’- ‘Tá tú i bhfad níos mó anois. Tá tú ag fás. Tá do chorp ag fás.’ ‘An féidir leat tú féin a chuachadh isteach mar a bheadh leanbh ann?’- ‘An féidir leat oscailt amach arís agus fás agus síneadh le bheith i do ghasúr nó i do ghirseach mhór mar atá tú anois?’

24

Ealaín Am Ciúin

Roinn an rang ina ghrúpaí agus tabhair amach bileog mhór páipéir do gach grúpa. Tabhair uimhir do na páistí dá réir, agus iarr ar an chéad pháiste ponc beag a tharraingt i lár an leathanaigh. Ba chóir don chéad pháiste eile ponc beagáinín níos mó a tharraingt ar bharr an chéad chinn le dath eile criáin. Déantar an ghníomhaíocht arís is arís go dtí go mbeidh an ‘síol’ méadaithe ag gach páiste sa ghrúpa. Anois, iarr ar roinnt páistí fréamhacha a tharraingt síos an leathanach ón síol i dtreonna éagsúla. Iarr ar pháistí eile péacáin a tharraingt suas an leathanach agus duilleoga agus bláthanna a chur leo. Agus an obair críochnaithe ag na páistí, iarr orthu a thaispeáint do na grúpaí eile an dóigh ar fhás an síol acu.

Spreag na páistí leis na táblaí acu a ghlanadh suas, agus rud ar bith eile a tharraingeodh a n-aird a chur ar shiúl. Is fearr gan tús a chur le ‘Am Ciúin’ go dtí go mbeidh gach duine socair agus fócasaithe.

Bígí ar bhur suaimhneas (sos). Suígí go compordach (sos). Cuirigí bhur gcosa cothrom ar an urlár (sos). Cuirigí bhur lámha ar bhur nglúine (sos). Go ciúin séimh, druidigí bhur súile (sos). Abair na treoracha eile i gcogar.

‘Éist ... éist ... Tá sé te teolaí cosúil leis an ithir ina bhfásfadh síol beag ... thosaigh tusa amach mar shíol beag in áit theolaí i mbroinn do Mhamaí ... Amharc ... agus feicfidh tú tú féin mar shíol beag cuachta isteach agus tú slán, te, sona ... amharc ... amharc ... tá tú ag fás istigh ansin ... tá tú ag éirí níos mó agus níos mó ...’

‘Ón síol beag sin tá lámha agus méara agus cloigeann agus bolg agus tóin ag fás ... ag fás ... ag fás ... agus ... beidh an síol beag seo ina ghirseach nó ina ghasúr ...’

‘Tá an síol beag sin i ndiaidh fás chomh mór sin anois, go bhfuil sé ag dul a theacht ar an saol ... feic tú féin ag fás agus ag síneadh amach ...‘

‘Anois tá tú ar an saol ... is babaí beag álainn thú ... an girseach nó gasúr beag thú? Anois tá tú ag fás agus éirí níos sine ... tá tú ag tosú a shiúl ... tá tú corrach ar do chosa ag an tús ... feic tú féin ag éirí níos daingne agus níos daingne ... Anois thig leat rith thart ... tá tú ag tosú ar an chaint ... agus tá tú ag fás i gcónaí ...’

‘Thig leat tú féin a chothú ... feic tú féin ag ithe le spúnóg ... Anois tá tú chóir a bheith ábalta do chuid éadaigh a chur ort leat féin ... agus tá tú ag fás i gcónaí ... amharc chomh mór leat ... ‘‘Anois tá an t-am ann le dul ar scoil agus le bheith ag súgradh le do chairde ... Anois, go fadálach, oscail do shúile agus ‘S-Í-N A-M-A-C-H’

25

Áis A

Gníomhaíocht foghlama 1: Blaisim le mo TheangaForbairt Phearsanta agus Comhthuiscint Aonad Buí

Litir chuigTuismitheoir(í) / Cúramóir(í) 1

26

Date

Dear Parent(s)/Carer(s),

As part of our work on Health, Growth and Change we will be tasting some foods in school. Please complete and sign the appropriate slip below and return it to the school by

Thank you,

Class Teacher

Child’s name: has no food allergies.

Signed Parent/Guardian

Date

Child’s name: is allergic to the following food(s):

Signed Parent/Guardian

Date

Dáta

A Thuismitheoir(í)/Chúramóir(í),

Mar chuid dár gcuid oibre ar Shláinte, Fás agus Athrú beimid ag blaiseadh roinnt bia ar scoil. Bheinn buíoch díbh ach an duillín thíos a chomhlánú agus a shíniú agus é a chur ar ais chun na scoile roimh

Go raibh maith agaibh,

Múinteoir Ranga

Níl ailléirge ar bith ag: (ainm an pháiste)

Sínithe: (Tuismitheoir/ Cúramóir)

Dáta:

Tá ailléirge ag: (ainm an pháiste)leis na bianna/an bhia seo a leanas:

Sínithe: (Tuismitheoir/ Cúramóir)

Dáta:

27

Insert school logo or letter head Cuir isteach lógó nó ceann litreach na scoile

Áis B

Fadó fadó, bhí cat beag rua darbh ainm Máirtí ina chónaí i dteach iontach deas sa chathair mhór. Ba bhreá le Máirtí suí ag an doras ag amharc ar na daoine ag siúl thart agus ar na carranna agus na busanna ag imeacht suas agus anuas an tsráid. Lá amháin, fuair sé litir oná chol ceathrair, cat beag tuaithe darbh ainm Loití. Bhí Loití ag teacht chuig an chathair mhór ar cuairt chuig Máirtí. Bhí iontas an domhain ar Loití nuair a bhain sí an chathair amach. Chuir callán na cathrach eagla a craicinn uirthi!

Cat na Cathrach agus a Chol Ceathrair, Cat na Tuaithe

Gníomhaíocht foghlama 3: Áiteanna CallánachaForbairt Phearsanta agus Comhthuiscint Aonad Buí

28

29

Bhí na carranna ar an bhóthar ag reáchtáil suas agus anuas:Bhrúm! Bhrúm!Bhí bonnáin á seideadh ar na busanna:Bíp! Bíp!Bhí otharcharranna agus innill dóiteáin i ngach áit:Naoi - Ná! Naoi-Ná!Bhí soilse móra ar na leoraithe san oíche:Geal Bán! Geal Bán!Bhí daoine ag fanacht leis an fhear ghlas iad a ligean trasna an bhóthair:Glas agus Bíp! Glas agus Bíp!Bhi cuid mhór daoine ag siúl thart ag gáire go callánach:Há! Há! Há!

Bonnáin á séideadh, innill ag reibheáil agus daoine ag tógáil calláin! Bhí sé millteanach. Rinne Máirtí meangadh gáire nuair a d’inis Loití dó cé chomh scanraithe agus a bhí sí. Thaispeáin sé a theach galánta do Loití agus i ndiaidh babhla deas bainne, mhínigh sé di cad chuige a gcaithfidh tú do shúile agus do chluasa a úsáid nuair a bhíonn tú in aice leis an trácht. Smaoinigh sí faoi na rudaí uilig a dúirt Máirtí agus nuair a tháinig am luí bhí tuirse an domhain ar an chat bheag tuaithe i ndiaidh an turais chuig lár na cathrach. Ach ní thiocfadh le Loití dul a chodladh. Choinnigh callán na cathrach múscailte í. Cat tuaithe a bhí inti agus ní raibh sí cleachta leis an chathair. Maidin lá arna mhárach, dúirt sí le Máirtí go raibh sí ag dul abhaile. Bhí an chathair róchallánach! D’iarr sí ar Mháirtí teacht léi agus d’inis sí dó go mbeadh sos deas suaimhneach aige amuigh faoin tuath. As go brách leo chuig teach Loití amuigh faoin tuath.

Bhí Loití ina cónaí i gcró beag in aice le feirm. Bhí craic ar dóigh ag na cait ag súgradh sna páirceanna agus sa choill ach bhí siad iontach tuirseach nuair a tháinig am luí. An t-am seo thit Loití, an cat beag tuaithe, ina codladh ar dtús. Mhúscail Máirtí, an cat cathrach, go luath agus iontas an domhain air. Ní raibh a fhios aige go raibh sé chomh callánach sin amuigh faoin tuath! Ní thiocfadh leis dul ar ais a chodladh.

Bhí tarracóir ar an fheirm:Tiug! Tiug! Tiug!Bhí asal sa pháirc:Í-Á! Í-Á! Í-Á!Bhí froganna san abhainn:Riob-at! Riob-at! Riob-at!Bhí bó sa pháirc:Mú! Mú! Mú!Bhí caora ar an chnoc:Bá! Bá! Bá!

Ón fheirm chuala Máirtí bocht an madadh ag tafann, na muca ag gnúsachtach agus na daoine ag scairteadh. Bhí gach rud ar an fheirm ag tógáil calláin. Ní thiocfadh le Máirtí codladh ar chor ar bith. Maidin lá arna mhárach, dúirt sé le Loití go raibh sé ag dul ar ais abhaile. Bhí sé róchallánach amuigh faoin tuath. D’fhan cat na tuaithe faoin tuath agus chuaigh cat na cathrach ar ais chuig an chathair agus an oíche sin chodail an bheirt acu go maidin!

Áis C

Bhí bábóg ag Máire a bhí tinn, tinn, tinnScairt sí ar an dochtúir, ‘bí linn, linn, linn’

Tháinig an dochtúir lena cóta agus a mála Agus bhuail sí ar an doras agus tháinig isteach sa halla

D’amharc sí ar bhábóg agus ní raibh sí sásta‘Cuir a luí í anois, anois go gasta’

Scríobh sí nóta faoi choinne an chógaisBeidh mé ar ais amárach faoi choinne mo chostais.

Gníomhaíocht foghlama : Bábóg MháireForbairt Phearsanta agus Comhthuiscint Aonad Buí

Athraigh na focail go ‘Teidí ag Seán’ nuair is gasúr atá ag glacadh an róil.

Bábóg Mháire

30

Bhí Nuala agus Megan ag súgradh le bábóga. ‘Tá Emma tinn,’ arsa Megan. ‘Beidh orm í a chur a luí agus an dochtúir a fháil.’ ‘Beidh mise i mo dhochtúir,’ arsa Nuala. Fuair sí mála dubh agus chuir sí spúnóg, teirmiméadar bréige agus steiteascóp bréige isteach ann. Ansin, chuardaigh sí taibléid le cur isteach sa mhála. Dúirt Megan léi nach raibh cead acu a bheith ag súgradh le cógais. Bhí siad contúirteach. Ach chuardaigh Nuala iad cibé. Fuair sí buidéal cógas.

Lig sí uirthi féin gur dhochtúir í a bhí ag tabhairt aire d’Emma. D’úsáid sí a steiteascóp agus a teirmiméadar. Ansin, rinne sí iarracht an buidéal cógais a oscailt, ach ní thiocfadh léi an clár a bhaint de. Ansin, tháinig Mamaí isteach. ‘Tabhair dom an buidéal sin, a Nuala,’ ar sise. ‘Tá a fhios agat nach bhfuil cead agat a bheith ag súgradh le cógais.’ Bhí Mamaí iontach míshásta.

Mhínigh sí don bheirt chailíní go bhfuil sé iontach contúirteach cógais nár thug an dochtúir duit a ghlacadh. Dúirt Megan le Mamaí go raibh gasúr sa rang s’aici a chaithfidh análóir a úsáid gach lá. Mhínigh Mamaí go raibh sin de dhíth ar an ghasúr lena choinneáil folláin. Thug na cailíní gealltanas nach mbeadh siad ag súgradh le cógais ná le taibléid arís agus nach nglacfadh siad cógas ach amháin ó Mhamaí nó ó Dhaidí.

Scéal Nuala

Leigheas31

Áis D

Cásanna Samplacha

Gníomhaíocht foghlama : Bábóg MháireForbairt Phearsanta agus Comhthuiscint Aonad Buí

32

1. Bhí Seán agus Marcas ag súgradh ar an tsráid taobh amuigh de theach Sheáin. Fuair siad snáthaid dochtúra (‘steallaire’) ina luí ar an talamh. ‘Ligfimid orainn féin go bhfuilimid in otharlann. Tá tusa tinn,’ arsa Seán. ‘Beidh mise i m'altra.’

2. Bhí Póilín ag rith suas cosán an tí agus thit sí thar chloch mhór. Scríob sí a glúin. Chuaigh sí isteach sa seomra folctha agus fuair sí uachtar.

3. Bhí daidí Sheáin tinn. Thóg sé buidéal taibléad ón chófra

sa seomra folctha. Ghlac sé dhá cheann agus chuaigh sé síos staighre. D’fhág sé an buidéal oscailte ar an tábla sa chistin. Bhí Seán, atá trí bliana d’aois, i ndiaidh teacht isteach. Shíl sé gur mhilseáin na taibléid.

Cás-Cheisteanna- ‘Cad é a tharlóidh ina dhaidh sin?’- ‘Cad é a dhéanfá féin?’- ‘Cad é ba chóir a rá leis na páistí le hiad a choinneáil

sábháilte?’- ‘Ar tharla rud mar seo duitse riamh?’

Bileog: Bí Sábháilte

33

Áis EForbairt Phearsanta agus Comhthuiscint Aonad Buí

Litir chuigTuismitheoir(í) / Cúramóir(í) 2

34








22










féin




2











Rudaí atá fíor

bóithre


substaintí








bheith folláin.




labhairt fúthu.


mé cead’ a rá.


rún contúirteach.







Dát

a

A T

huis

mith

eoir(

í)/C

húra

mói

r(í),

Mar

chu

id d

ár g

cuid

oib

re a

r Shl

áint

e, F

ás a

gus

Ath

rú b

eim

id a

g cu

idiú

leis

na

páis

tí éi

rí ní

os e

olaí

ar b

heat

ha n

ua. T

rí ei

spéi

reas

fogh

lam

a a

shol

átha

r do

phái

stí l

e be

atha

nu

a ag

us a

n ái

t as

a dt

agan

n sí

a th

uisc

int,

tá tu

ism

itheo

irí/c

úram

óirí

agus

múi

nteo

irí á

sp

reag

adh

le m

eas

a bh

eith

acu

ar a

n bh

eath

a nu

a ag

us a

fiún

tas

a ai

thin

t.

Tá ro

innt

sm

aoin

te m

olta

thío

s m

aidi

r le

gnío

mha

íoch

taí b

aile

a d

’fhéa

dfad

h tu

ism

itheo

irí/c

úram

óirí

a dh

éana

mh

lena

bpá

istí

ar th

éam

a na

bea

tha

nua:

- Fa

ighi

gí a

mac

h le

ché

ile fa

oi c

hom

harth

aí b

eath

a nu

a sa

gha

irdín

, sa

ch

omha

rsan

acht

, ar s

iúló

id tu

aith

e nó

ar c

uairt

ar a

n fh

eirm

. -

Rogh

naíg

í lea

bhai

r le

chéi

le ó

n le

abha

rlann

áiti

úil a

léirí

onn

beat

ha n

ua (f

ás) s

a dú

lra

agus

i río

cht n

a n-

ainm

hith

e. -

Sa b

haile

, cui

rigí s

íol p

ónai

re a

gus

brea

thna

ígí a

ir ag

fás

nó g

earr

aigí

an

barr

de

mhe

acan

dea

rg, c

uirig

í i b

hfoc

hupá

n ui

sce

é ag

us b

reat

hnaí

gí a

ir ag

fás.

- La

bhra

ígí f

aoi b

hrei

th li

nbh

sa te

aghl

ach

nó i

dtea

ghla

ch g

aolta

agu

s cu

ir ce

iste

anna

ar

nós

: ‘A

n bh

fuil

a fh

ios

agat

go

mbe

idh

lean

bh a

g....

?’ ‘A

n bh

fuil

a fh

ios

agat

cá

háit

a bh

fuil

an le

anbh

ano

is?’

‘Cai

thfim

id b

heith

iont

ach

cúra

mac

h le

lean

aí b

eaga

. Cad

ch

uige

sin

, do

bhar

úil?

’ ‘A

r mha

ith le

at a

fhái

l am

ach

fút f

éin

nuai

r a b

hí tu

sa i

do

bha

baí?

’

Go

raib

h m

aith

aga

t as

do c

huid

iú!

Múi

nteo

ir Ra

nga

Cui

r ist

each

lógó

nó

cean

n lit

reac

h na

sco

ile

35




bainte amach acu!



Cur chuige teagaisc


Cásanna










Scéalta molta


























Ag Tabhairt Féin


Aire Dom




scéalta molta Áiseanna ag tabhairt aire dom · emmet, j agus rosenstock, g mo bhaile beag féin...

Documents