[sayyid mahmud syukri al-alusi] al-quran & ilmu astronomi.pdf
TRANSCRIPT
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
1/148
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
2/148
A l < u i ' a n d a n I l m u A s t r o n o m i
l i i t l u l A « .l i . M A D A L L A ' A L A I H I A U Q U R A N : Min Ma
V u illuulti Al Uni'ah Al Jadidalt Al Qaurimah Al Buritan
P e n u l i s :
A s - S a y y i d M a h m u d S y u k r i A l A l u s i
T a h q i q : M u h a m m a d Z u h a i r A s y - S y a w i s y
f'"V
f
T a k h r i j : M u h £ n ) ^ k a d N a s h i r u d d i n A l A l b a n i
v C e t a k a n : K e d u a . 1 4 1 8 H / 1 9 9 7 M
p e n e r b i t A l M a k t a b A l I s la m i - B e i r u t / A m r r u n a n / D a m a s k u s
| E d i s i I n d o n e s i a :
~ f t ^
v
Q U j ^ { ^
Q
£N I L M U A S T R O N O M I
Penari J g j n a h : K a m r a n A s ' a d I r s y a d i
E d i F c f i f tv M u k h l i s B M u k t i
S r i Y u l i a s t u t i . S . E l
D e s a i n C o v e r :
H a k a D e s a i n
C e t a k a n : P e r t a m a , S e p t e m b e r 2 0 0 4
P e n e r b it : P U S T A K A A Z Z A M
A N G G O T A I K A P I D K I J A K A R T A
A l Qur~ a n d a n I l m u A s t rono mi
P e n g a n t a r P e n t a h q i q 1 1
Bio gr af i Pen u lis 21
M u k a d d i m a h 2 5
S u r a h A l B a q a r a h 3 7
S u r a h A a l i ' I m r a a n 7 1
S u r a h A l A n ' a a m 8 1
S u r a h A l A'raaf 8 9
S u r a h A l B a r a a ' a h ( A t - T a u b a h ) 9 9
S u r a h Y u u n u s 1 0 1
S u r a h H u u d 1 3 3
S u r a h A r - R a ' d 1 3 9
S u r a h I b r a a h i i m 1 5 7
C
DAFTAR ISI J
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
3/148
A l Qu r ' cm d a n I l mu A s t rono mi
'.•••.i I. Al Hi jr 161
S u r a h A n - N a M 173
S u r a h Al lsraa
1
179
S u r a h Al K a h f i 183
S u r a h M a r y a m
185
S u r a h T h a a h a a 187
S u r a h Al A n b i y a a 199
S u r a h Al H a j j 211 £
S u r a h Al M u ' m i n u u n 215
S u r a h A n - N u u r 217
S u r a h Al F u r q a a n 223
S u r a h A s y - S y u ' a r a a " 229
S u r a h A n - N a m l
231 &
S u r a h Al ' A n k a b u u t 233
S u r a h A r - R u u m 235
S u r a h L u q m a a n 239
S u r a h A s - S a j d a h 241
Surah Saba*
243 J £
S u r a h F a a t h i r 245
Surah Yaasi in 249
S u r a h A s h - S h a a f f a a t 265
S u r a h A s y - S y u u r a a 269
S u r a h A d - D u k h a a n 273
S u r a h Q a a f 277
A l Q u r ' a n d a n I l m u A s t r o n o m i
S u r a h
Al
Q a m a r
S u r a h A t h - T h a l a a q
A y a t - a y a t K o s m o s D a r i B e r b a g a i S u r a h
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
4/148
A l Q u r ' a n
d an
I l mu A s t ronomi A l Qu r "
an dan
Il mu A s t ronomi
Bismillahirrahmanirrahim
PENGANTAR PENTAHQIQ
5
e g a l a p u j i b a g i A l l a h . K a m i m e m u j i , m e m o h o n
p e r t o l o n g a n , d a n m e m o h o n a m p u n a n p a d a - N y a .
K a m i b e r l i n d u n g p a d a A l l a h d a r i k e b u r u k a n n a f s u
d i r i k a m i dan k e j e l e k a n p e r i l a k u k a m i . B a r a n g s i a p a
y a n g d i a n u g e r a h i h i d a y a h o l e h A l l a h , m a k a t i a d a
s e o r a n g p u n y a n g b i s a m e n y e s a t k a n n y a , dan
b a r a n g s i a p a y a n g d i s e s a t k a n - N y a , m a k a t i a d a
s e o r a n g p u n y a n g b i s a m e m b i m b i n g n y a . S a y a
b e r s a k s i b a h w a t ia d a T u h a n s e l a i n A l l a h s e m a t a y a n g
t i a d a s e k u t u b a g i - N y a ,
d a n
s a y a b e r s a k s i b a h w a
M u h a m m a d a d a la h h a m b a dan r a s u l u t u s a n A l l a h .
S e m o g a A l l a h s e n a n t i a s a m e l i m p a h k a n
s h a l a w a t d a n s a l a m k e s e l a m a t a n p a d a n y a b e s e r t a
k e l u a r g a dan s a h a b a t - s a h a b a t n y a .
A l l a h S W T m e n u r u n k a n A l Q u r " a n p a d a N a b i
M u h a m m a d S A W d a l a m r a n g k a m e n y e l a m a t k a n
u m a t m a n u s i a d a r i g e l a p k e s e s a t a n m e n u j u c a h a y a
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
5/148
A l Q u r ' a n d a n I l m u A s t r o n o m i —
L.
tfjJS
L.
1 ^ 1 j , \^
3J
^ j
* ^ J 45 r. J fcfc» Sr. ^i33"i
•^iLJJ j ^-4^ 1- ^
s ,
^
„ - - - '
" D a n demikianlah Kami wahyukan kepadamu wahyu
(Al Qufan) dengan perintah Kami. Sebelumnya kamu
tidaklah mengetahui apakah Al Kitab (Al Qufan) dan
tidak pula mengetahui apakah im an itu, tetapi Kami
menjadikan Al Qur"an itu cahaya, yang Kami tunjuki
dengan dia siapa yang Kami kehendaki di antara
hamba-hamba Kami. Dan sesungguhnya kamu benar-
benar memberi petunjuk kepada jalan yang lurus;
(Yaitu) jalan Allah yang kepunyaan-Nya segala apa
yang ada di langit dan apa yang ada di bumi. Ingatlah,
bahwa kepada Allah-lah kembali semua urusan."
( Q s .
A s y - S y u u r a a ( 4 2 ) : 5 2 - 5 3 )
A l Q o r " a n d a n I lm u A s t r o n o m i
p e t u n j u k , j a l a n Y a n g M a h a A g u n g l a g i M a h a T e r p u j i ,
y a n g t e n t u n y a d e n g a n i z i n A l l a h S W T . A l l a h y a n g
m e m i l i k i a p a s a j a y a n g a d a d i l a n g i t d a n d i b u m i . A l
Q u r * a n d e n g a n d e m i k i a n a d a l a h K i t a b p e t u n j u k
d a n b i m b i n g a n m e n u j u j a l a n l u r u s y a n g m e n j a m i n
k e b a i k a n d u n i a d a n a k h i r a t s e r t a p e n c a m p a i a n r e s t u
A l l a h mardhatillah.
1 3
A l Q u r ' a n b u k a n l a h k i t a b te n t a n g d is i p l i n i l m u -
i l m u k o s m o l o g i h i n g g a k i ta h a r u s m e r u j u k k a n s e t i a p
t e or i p a d a n y a s e r t a m e m e r i k s a k a n s e t i a p p e n e m u a n
p a d a n y a s e p e r t i y a n g d i l a k u k a n s e b a g i a n o r a n g
s a a t i n i . B a h k a n t e r k a d a n g m e r e k a d a t a n g d e n g a n
e k s p r e s i k e h e r a n a n y a n g t i d a k p e r n a h t e r l i n t a s d a l a m
p i k i r a n n y a s e d i k i t p u n . B e g i t u m e n d e n g a r t e o r i i l m i a h ,
b a r u m e r e k a se l a l u b e r u s a h a m e n y e r e t - n y e r e t b e b e r a p a
a y a t A l K i t a b u n t u k m e n d a l i l i n y a d a n m e n g u l i t i
k a n d u n g a n n y a t a n p a m e n e n g o k a s p e k s i g n i fa s i a y a t
t e r s e b u t .
M e r e k a p i k i r , d e n g a n b e g i t u m e r e k a t e l a h
b e r k h i d m a t p a d a I s l a m , p a d a h a l t e o r i - t e o r i i l m i a h
k e n y a t a a n n y a s e la l u m e n g a l a m i p e r u b a h a n . S a t u t e o r i
d i g u g u r k a n d a n d i g a n t i k a n o l e h t e o r i b a r u la g i . P e n d a p a t
b a r u m u n c u l m e n g g a n t i k a n p e n d a p a t y a n g l a m a , r i s e t
t e r b a r u m e m b o n g k a r k e k u r a n g a n y a n g l a m a , a t a u
m e n g u a t k a n n y a . M e r e k a p u n t e r je b a k d a l a m l u b a n g y a n g
m e r e k a g a l i s e n d i r i . M e r e k a m e m u n c u l k a n t u d i n g a n
p a r a d o k s i p a d a K i t a b A l l a h A z z a w a J a l l a , p a d a h a l
m e r e k a s e b e n a r n y a t i d a k p e r l u m e l a k u k a n h a l i t u
s e m u a , s e b a b K i t a b A l l a h k e k a l d a n t i d a k b e r u b a h
a t a u p u n b e r g a n t i h a n y a u n t u k m e n y e s u a i k a n d e n g a n
s e t i a p t e o r i d a n m e n d u k u n g s e t i a p g a g a s a n . I a j u g a
a d a l a h k i t a b k e b e n a r a n y a n g t i d a k a k a n t e r s u s u p i
k e b a t h i l a n d a r i s i s i m a n a p u n .
P e r l u k i r a n y a k a m i t e g a s k a n l a g i , A l Q u r ~ a n
b u k a n l a h k i t a b d i s i p l i n k o s m o l o g i , n a m u n y a n g
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
6/148
A l Q o r " a n d a n I l m u A s t ro n o m i
A l Qur~ a n d a n I l mu A s t rono mi
* ' * -' s s
"Sesungguhnya dalam penciptaan langit dan bumi,
dan silih bergantinya malam dan siang terdapat
tanda-tanda bagi orang-orang yang berakal; (yaitu)
orang-orang yang mengingat Allah sambil berdiri
atau duduk atau dalam keadaan berbaring dan mereka
memikirkan tentang penciptaan langit dan bumi
(seraya berkata): "Ya Tuhan kami, tiadalah Engkau
menciptakan ini dengan sia-sia Maha Suci Engkau,
maka peliharalah kami dari siksa neraka."
( Q s . A a l i
T m r a a n ( 3 ) : 1 9 0 - 1 9 1 )
Katakanlah: "Perhatikanlah apa yang ada di
langit dan di bumi."
( Q s . Y u u n u s ( 1 0 ) : 1 0 1 )
'. •* 'i
"Dan di bumi itu terdapat tanda-tanda (kekuasaan
Allah) bagi orang-orang yang yakin; dan (juga) pada
dirimu sendiri. M aka apakah kamu tiada
memperhatikan." ( Q s . A d z - D z a a r i y a a t ( 5 1 ) : 2 0 - 2 1 )
i' J', * t ' s ' i ' ' i s ' *
1 5
i n g i n k a m i j e l a s k a n a d a l a h b a h w a ia h a n y a l a h
m e n g i s y a r a t k a n b e b e r a p a h a k i k a t d a n h u k u m a l a m
s e k a l i g u s m e n d o r o n g m a n u s i a u n t u k m e l a k u k a n
p e n g a m a t a n d a n p e r e n u n g a n ( a l a m ) s e r t a
m e n u n j u k k a n m e r e k a a k a n k e a g u n g a n c i p t a a n A l l a h
s e b a g a i s a r a n a m e n g e n a l A l l a h S W T . D a n a p a
y a n g d i i s y a r a t k a n o l e h A l l a h a d a l a h k e b e n a r a n y a n g
t i d ak m u n g k i n b e r t e n t a n g a n d e n g a n h a k i k a t - h a k i k a t
i l m i a h y a n g d i b u k t i k a n s e c a r a p a s t i o l e h p e n e l i t i a n .
J a d i , b e t a p a j a u h p e r b e d a a n a n t a r a h a k i k a t - h a k i k a t
i l m i a h ( y a n g d i i s y a r a t k a n ) A l Q u r * a n i n i d e n g a n
t e o r i- t e o ri d a n h i p o t e s a - h i p o t e s a ( k o n v e n s i o n a l ) .
A k a n t e t a p i , a d a k a h s e b e n a r n y a h u b u n g a n
l a in a n t a ra A l Q u r ~ a n d e n g a n i l m u - i l m u k o s m o l o g i ?
J a w a b a n n y a a d a , A l Q u r " a n t e l a h m e m b i m b i n g
k i ta p a d a m e t o d e y a n g t e p a t - g u n a d a l a m p e n e l i t i a n
( i l m i a h ) y a n g b i s a m e n g h a n t a r k a n p a d a h a k i k a t -
h a k i k a t . S e l a i n i t u i a j u g a t e l a h m e l e t a k k a n d a s a r -
d a s a r m e t o d o l o g i i l m i a h
yangsaliim
( t e p a t ) u n t u k k i t a .
I n t i m e t o d o l o g i i l m i a h y a n g s a l i i m d a l a m
p e n e l i t i a n s e s u n g g u h n y a b e r l a n d a s k a n p a d a
p e n g a m a t a n , p e n y e l i d i k a n , d a n o p t i m a l i s a s i
p e m i k i r a n d a l a m m e l a k u k a n a k t i v i t a s in i . H a l i n i
t e l a h d i t u n j u k k a n o l e h A l l a h d a l a m A l Q u r
x
a n A l
K a r i m - N y a s e b a g a i b e r i k u t ,
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
7/148
A i Qu r a n d a n Il mu A s t ronom i
yy
"Katakanlah: "Sesun gguhnya aku hendak
memperingatkan kepadamu suat u hal saja, yaitu
supaya kamu menghadap Allah (dengan ikhlas)
berdua-dua atau sendiri-sendiri; kemudian kamu
fikirkan."
( Q s . S a b a ^ ( 3 4 ) : 4 6 )
P e n g a m a t a n y a n g j e l i d a n p e n y e l i d i k a n
y a n g m e n d a l a m s e r t a o p t i m a l i s a s i p e m i k i r a n ,
m e r u p a k a n k u n c i k e m a j u a n d a n k e t e r b u k a a n , y a n g
m e m b u k a k a n c a k r a w a l a i l m u d a n m e n g e l u a r k a n
b u a h m a n f a a t n y a u n t u k u m a t m a n u s i a . A k t i v i t a s
i n i l a h y a n g s e l a l u d i a n j u r k a n o l e h T u h a n k i t a d a n
d i l a k u k a n o l e h k a u m
salafush-shalih.
D e n g a n d e m i k i a n d a p a t k a m i k a t a k a n b a h w a A l
Q u r ~ a n t e l a h m e m b e r i k a n k u n c i p e n g e t a h u a n p a d a
k i t a d a l a m b e r b a g a i d i s i p l i n i l m u . I a t i d a k b i s a d i t u n t u t
m a c a m - m a c a m , d a n i t u m e m a n g b u k a n t u j u a n n y a ,
u n t u k m e n y a j i k a n d i h a d a p a n k i t a r i n c i a n - r i n c i a n
s a i n s y a n g b e r a g a m b e s e r t a b a g i a n - b a g i a n m i k r o n y a
y a n g m e r u a h . C u k u p l a h k i r a n y a i a h a n c u r k a n
b e l e n g g u y a n g m e r i n t a n g i a k a l , j u g a i a a n g k a t h i j a b
p e n g h a l a n g y a n g m e n u t u p i n y a , s e r t a i a d o r o n g a k a l
u n t u k b e r t o l a k d e n g a n t i d a k m e l a m p a u i b a t a s n y a
d a n m e n g i s i m e d a n a k t i v i t a s n y a .
K i t a b y a n g a d a d i t a n g a n p e m b a c a s e k a r a n g i n i
a d a l a h
"Ma Dalla 'Alaihi A l Quran min Ma Ya'dhadu Al
Hai"ah Al Jadidah Al Qawimah Al Burhan"
( P e t u n j u k A l
Q u r
x
a n y a n g M e n d u k u n g T e o r i B a r u I l m u A s t r o n o m i )
k a r y a A l ' A l l a m a h S y a i k h M a h m u d S y u k r i A l A l u s i.
U
A l Q u r ' a n d a n I l m u A s tr o n o m i
K i t a b i n i m e n g u t i p s t a t e m e n p e n u l i s : " M e m a p a r k a n
a p a y a n g d i l o n t a r k a n g a g a s a n b a r u i l m u a s t r o n o m i y a n g
t i d ak b a n y a k b e r t e n t a n g a n d e n g a n n a s h - n a s h d a l a m A l
Q u r
x
a n d a n S u n n a h , s e r t a m e n g h i m p u n a y a t - a y a t
y a n g m e n y a n g k u t m a s a l a h in i y a n g t e r s e b a r d i d a l a m
b e r b a g a i s u r a h A l C j u r ' a n b e r d a s a r k a n u r u t a n s u r a h n y a ,
t e r u t a m a ( a y a t - a y a t ) y a n g m e m u a t d i s k u r s u s b e n d a -
b e n d a l u a r a n g k a s a d a n b e n d a - b e n d a b a w a h b u m i ,
s e k a l i g u s m e n y e b u t k a n t a f s i r - t a f s i r a y a t y a n g
d i k e m u k a k a n o l e h p a r a p a k a r t a f s i r t e r k e m u k a ,
d e n g a n b e r p e g a n g t e g u h p a d a a s a s r i n g k a s - p a d a t ,
p e n d a p a t y a n g p a l i n g
shahih,
d a n g a g a s a n y a n g
p a l i n g t e p a t "
M e s k i d e m i k i a n , p e n u l i s b e r p r e t e n s i t i d a k a k a n
m e n c a r i - c a r i a l a s a n y a n g d i p a k s a k a n , j u g a t i d a k a k a n
m e m a l i n g k a n n a s h - n a s h d a r i o r i e n t a s i a s l i n y a , a t a u
m e n y i m p a n g k a n n y a d a r i d a l a l a h - d a l a l a h ( p e t u n j u k )
s i g n i f a s i n y a , s e r t a t i d a k a k a n t e r b e l e n g g u o l e h t e o r i - t e o r i
y a n g t e r l a n j u r b e r k e m b a n g l u a s . A k a n t e t a p i s e j a k
p e r m u l a a n k i t a b n y a , p e n u l i s t e l a h m e n e n t u k a n
m e t o d e n y a y a n g a k a n m e n d u d u k k a n s e t i a p m a s a l a h
[> ad a t e m p a t n y a m a s i n g - m a s i n g s e c a r a p r o p o r s i o n a l
i la n t i d a k a k a n m e n g g u n a k a n p e n d e k a t a n o r a n g -
o r a n g y a n g m e n j a d i k a n A l Q u r " a n s e b a g a i k i t a b
d i s i p l i n k o s m o l o g i d a n g u d a n g p e n y i m p a n
p e n e m u a n - p e n e m u a n d a n i n o v a s i - i n o v a s i b a r u , j u g a
y a n g m e n u n d u k k a n A l Q u r * a n p a d a s e t i a p t eo r i y a n g
l)i>redar
t a n p a m e n e l i t i a p a k a h t e o r i t e r s e b u t b e n a r
. il .u i b a t h i l , j u g a a p a k a h i a k e k a l a t a u s e k i l a s s a j a .
M e n g e n a i t e o r i b a r u i l m u a s t r o n o m i y a n g
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
8/148
A l Q u f a n d a n I l m u A s t r o n o m i
d i a n g k a t n y a d a l a m k i t a b i n i , p e n u l i s m e n g a t a k a n :
" S a y a m e l i h a t b a n y a k k a i d a h - k a i d a h t eo r i b a r u
y a n g t i d a k b e r t e n t a n g a n d e n g a n n a s h - n a s h y a n g b e r l a k u
d a l a m A l K i t a b d a n A s - S u n n a h . K a l a u p u n a d a y a n g
b e r t e n t a n g a n , h a l i t u t i d a k t e r l a l u m e n c o l o k ( s i g n i f i k a n )
d a n k i ta p u n t i d a k p e r l u m e n a k w i l n a s h - n a s h d e m i
k e p e n t i n g a n p e n y e l e r a s a n n y a , k a r e n a t a k w i l d a l a m h a l
i n i j u g a b u k a n p e n d a p a t S a l a f y a n g l a y a k d i t e r i m a
( m e n t a h - m e n t a h ) , a k a n t e t a p i h a r u s k i t a k a t a k a n ,
b a h w a a p a p u n y a n g b e r t e n t a n g a n d e n g a n k e d u a n y a
( A l K i t a b d a n A s - S u n n a h ) p a s t i l a h i a m e n g a n d u n g
b e n i h - b e n i h k e k u r a n g a n d a n k e c a c a t a n , s e b a b n a l a r
y a n g j e la s t i d a k a k a n b e r t e n t a n g a n d e n g a n n a s h y a n g
shahih, b a h k a n k e d u a n y a j u s t r u s a l i n g m e m b e n a r k a n
d a n m e n g u a t k a n s a t u s a m a l a i n .
P e r l u d i k e t a h u i , s y a r i a t ( I s l a m ) y a n g m u l i a t i d a k
m e m u a t a p r e s i a s i p e n y e r a p a n t e r h a d a p k a i d a h -
k a i d a h i l m u m a t e m a t i k , m e l a i n k a n h a n y a m e m u a t h a l -
h a l y a n g s e c a r a k o n s e k u e n s i f b i s a m e m b e r i k a n
k e b a h a g i a a n b a g i p a r a p e l a k u d i d u n i a m a u p u n d i a k h i r a t
s e r t a m e m u a t p e n j e l a s a n m e n g e n a i s a r a n a y a n g b i s a
m e n g h a n t a r k a n m e r e k a m e n u j u k e b a h a g i a a n y a n g
a b a d i . T a r g e t - t a r g e t i n i b a r a n g k a l i d i i s y a r a t k a n o l e h
s y a r i a t d a l a m b e n t u k k e s i m p u l a n k o n k l u s i f y a n g d i t a r i k
d a r i b e b e r a p a k a i d a h m a t e m a t i k . "
I a j u g a m e n g e m u k a k a n ,
" J i k a m e m a n g m e m u n g k i n k a n d i l a k u k a n
p e r p a d u a n a n t a r a p e n d a p a t p a r a f i l o s o f m e n g e n a i
m a s u k a n y a n g d i t e r i m a a k a l d e n g a n a p a y a n g
d i k a t a k a n o l e h
Sayyidul Hakama
d a n C a h a y a p e n g h u n i
A l Q u r ' a n d a n I l m u A st r o n o m i
— 1 9
b u m i d a n l a n g i t ( R a s u l u l l a h ) , m a k a t i d a k a p a - a p a ,
b a h k a n ia m a l a h a k a n l e b i h k o n d u s i f d a n r e l e v a n
u n t u k m e m a t a h k a n k e r a g u - r a g u a n y a n g s e r i n g k a l i
m e n g u s i k k a u m m u k m i n y a n g l e m a h . "
***
S e s u n g g u h n y a , y a n g m e n d o r o n g k a m i u n t u k
m e n e r b i t k a n k it a b i n i a d a l a h F a d h i i l a t u l ' A a l i m A l
' A a m i l S y a i k h A b d u l M a l i k b i n I b r a h i m A l u A s y - S y a i k h ,
k e t u a J a m a ' a h A m a r M a k r u f N a h i M u n k a r d i H i j a z ,
d a n s a t u - s a t u n y a m a n u s k r i p a s l i k i t a b i n i h a n y a l a h
k a r y a M u h a m m a d B a h j a t A l A t s a r y , s e m o g a A l l a h
m e n c u r a h i n y a d e n g a n k u c u r a n r a h m a t - N y a .
K a m i f o t o c o p i m a n u s k r i p i t u , l a l u k a m i k o r e k s i ,
k e m u d i a n k a m i c a n t u m k a n p u l a b i o g r a f i s e t i a p t o k o h
v a n g d i s e b u t k a n d i d a l a m k i t a b i n i , s e k a l i g u s
m e m b e r i k a n p e n j e l a s a n p u s t a k a a t a s j u d u l - j u d u l , k i t a b ,
d .i n t o k o h - t o k o h n y a , d e n g a n h a r a p a n b i s a s e m a k i n
m e n a m b a h k u a l i t a s m a n f a a t n y a .
S e m e n t a r a i t u , a y a t - a y a t A l Q u r
x
a n n y a d i b e r i
i n d e k s d a n d i t e l i t i o l e h A l A t s a r i — j a z a a h u l l a a h u
klmirnn — b e l i a u p u n b e r k e n a n m e m b e r i k a n b e b e r a p a
k o m e n t a r y a n g k a m i t a n d a i d e n g a n n a m a b e l i a u
( A l A t s a r i ) d i a k h i r k o m e n t a r , u n t u k m e m b e d a k a n
k o n t r i b u s i y a n g t e l a h b e l i a u s u m b a n g k a n .
S e d a n g k a n h a d i t s - h a d i t s n y a
di-takhriij
o l e h A l
M n h a d d i t s S y a i k h M u h a m m a d N a s h i r u d d i n A l
A l l >. m i, d a n a d a b e b e r a p a h a d i t s y a n g k a m i
takhrij
M'ndiri.
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
9/148
Al G iu rkan da n I l mu A s t ronomi
H a n y a A l l a h
l a h
T u h a n t e m p a t m e m o h o n ,
s e m o g a
D i a
m e m b e r i k a n m a n f a a t p a d a k a r y a
ini
s e k a l i g u s m e n g a n u g e r a h k a n p a h a l a b a g i o r a n g y a n g
i k u t a n d i l p e r a m p u n g a n n y a a t a u t u r u t - s e r t a d a l a m
p e n e r b i t a n n y a .
D o a t e r a k h i r k a m i , s e g a l a p u j i b a g i A l l a h T u h a n
s e k a l i a n a l a m .
D a m a s k u s , 10
J u m a a d i l A w w a l
1380 H
1
A b u B a k a r M u h a m m a d Z u h a i r A s y - S y a w i s y
1
Alhamdulillah, s a y a m e l a k u k a n r e v i s i u l a n g k i t a b ini p a d a
t a h u n 1417 H. Dan Dr. S y a h i r J a m a l A g a , d o s e n di U n i v e r s i t a s
D a m a s k u s b e r k e n a n m e n e l i t i k i t a b t e r s e b u t , s e k a l i g u s m e m b e r i k a n
c a t a t a n b e r m a n f a a t y a n g k a m i b e r i t a n d a (*) di a w a l k o m e n t a r .
Jnzaahullaahu khairan.
Al Qur~ an dan Il mu A s t ron omi
BIOGRAFI PENULIS
J p e n u l i s b e r n a m a l e n g k a p Abu Al M a ' a l i M a h m u d
S y u k r i
bi n
A b d u l l a h
bi n
S y ih a b u d d i n M a h m u d
Al
A l u s i
A l
H u s a i n i , a d a l a h s e o r a n g a l i m , p e n u l i s , a h l i
k i h a s a ,
s a s t r a w a n ,
da n
p e m b a h a r u
(Al Mushlih).
I a d i l a h i r k a n
d i
B a g h d a d p a d a t a h u n
1273 H
d . i l am s e b u a h k e l u a r g a n i n g r a t y a n g s u d a h t e r k e n a l
k n l m u a n dan k e a g a m a a n n y a .
I a b e r g u r u p a d a a y a h n y a , l a l u s a n g p a m a n ;
Abu
A l H a r ak a t N u ' m a n K h a i r u d d i n
Al
A l u s i , k e m u d i a n
S y a i k h I s m a ' i l
b i n
M u s h t h a f a
Al
M a u s h i l i , S a y y i d
M u h a m m a d A m i n Al K h u r a s a n i Al F a r i s i , d a n l a i n - l a i n .
I a s a n g a t m a j u d a l a m d i s i p l i n r a s i o
da n
n o r m a t i f
{mitll). Ia
m e n g a j a r s a m b i l m e n g a r a n g , h i n g g a
n a m a n y a h a r u m m e n c u a t
d a n
b a n y a k d i t u j u o l e h
1 ' i T . i g a m
o r a n g d a r i b e r b a g a i n e g e r i .
Ia
a d a l a h s a l a h
' . . i iu t o k o h k e b a n g k i t a n , p i o n e r d a l a m d i s k u r s u s i l m u
i l . t n s a s t r a , s e r t a p e n y e r u r e f o r m a s i .
Ia
m e n y a t a k a n
2 1
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
10/148
A l Q u r a n d a n I lm u A s t r o n o m i
p e r a n g t e r h a d a p b i d ' a h d a n k h u r a f a t , s e r t a
m e n y e r u k a n a g a r m e n g i k u t i j a l a n k a u m
Salafush-
shaleh.
I a j u g a m e n y e r a n g h a b i s t a s a w u f d a n t a r e k a t -
t a r e k a t n y a . I a a d a l a h t ip e s e o r a n g a l i m y a n g
p e m b e r a n i d a n b e r h a r g a d i ri s e p a n j a n g p e n d u d u k a n
D i n a s t i T u r k i U t s m a n i d a n I m p e r i a l i s I n g g r i s a t a s I r a k .
P e n u l i s m e n i n g g a l d u n i a di B a g h d a d p a d a t a h u n
1 3 4 2 H d a n m e n i n g g a l k a n w a r i s a n b e s a r d a l a m
d i s k u r s u s a g a m a , b a h a s a , s e j a r a h , s a s t r a , d a n d i s i p l i n
i l m u l a i n n y a .
Bulugh Al Arab fi Alnval Al 'Arab;
Akhbar Al Baghdad iva Ma Jaivaraha min Al Bilad;
Tarikh Najd;
Ad-Dala'il Al 'Atjliyyah 'ala Khatmi Ar-Risalah Al
Muhammadiyyah;
Ghayah Al Amani fi Ar-Radd 'ala An-Nabhani;
- Al Ayat Al Kubra 'ala Dhalali An-Nabh anifiRalyyatihi
Ash-Shughra;
- Fashl Al Khithab fi Syarh Masa'il Al Jahiliyyah H Al
Imam Muhammad Ibnu Abdul Wahhab;
- Adh-Dhara'ir wa Ma Yusaunvigh H Asy-Sya'ir Duna
An-Natsir;
- Bada'i' Al Insya';
Al Ajzvibah Al Murdhiyyah 'an Al Aslilah Al
Manthiqiyyah; dan
Ma Dalla 'Alaihi Al Quran min Ma Ya 'dhadu Al Hat ah
Al Jadidah,
y a i t u k i t a b y a n g a d a d i h a d a p a n p e m b a c a
s e k a r a n g i n i .
22
A l Q u f a n d a n I l m u A s t r o n o m i
2 3
I a m e n g u a s a i d e n g a n b a i k b a h a s a P e r s i a d a n
T u r k i , s e r t a m e m i l i k i b e b e r a p a k a r y a t e r j e m a h d a r i
t e k s k e d u a b a h a s a t e r s e b u t .
K i t a b y a n g p a l i n g l u a s m e n g u p a s n y a d a n y a n g
p a l i n g u t a m a a d a l a h k i t a b
Mahmud Syukri Al Alusi
wa Ara'uhu Al Lughawiyyah
k a r y a U s t a d z M u h a m m a d
B a h j a t A l A t s a r i .
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
11/148
A l Q u r o n d a n I lm u A s t r o n o m i
2.4
A l Q u r ' a n d a n I lm u A s t r o n o m i
MUKADDIMAH
j ^ a m i s a n j u n g k a n p u j i a n k e p a d a - M u , w a h a i
f ^ ^ P e r e k a y a s a k o s m o s , w a h a i P e n c i p t a a l a m d a n
t e m p a t , w a h a i P e n g g e r a k g a l a k s i m e n u r u t r o t a s i y a n g
l el a h d i a t u r h i k m a h - M u . K a m i h a t u r k a n p u l a s h a l a w a t
i l .i n s a l a m p a d a N a b i - M u , M u h a m m a d y a n g E n g k a u
l - i la n k a n d a r i s a t u T a n a h S u c i k e T a n a h S u c i y a n g l a i n ,
l .i lu K a u a n g k a t i a d a r i l a n g i t k e l a n g i t , h i n g g a K a u
l i . i n t a r k a n i a d i t e m p a t y a n g t a k t e r g a p a i o l e h a n g a n
.ik. i l . S e m o g a E n g k a u a n u g e r a h k a n k e s e j a h t e r a a n d a n
k e s e l a m a t a n p a d a n y a b e s e r t a k e l u a r g a d a n s a h a b a t -
- • .l ha b at n ya d e n g a n p u t a r a n la n g i t p e m a h a m a n d a n
h i d a y a h s e r t a m e n t a r i g a l a k s i k e m a k r i f a t a n .
P e n d a p a t y a n g b e r k e m b a n g l u a s s a a t i n i
m e n g e n a i te o r i a s t r o n o m i a d a l a h p e n d a p a t P h y t a g o r a s
2
,
• P y t h a g o r a s a d a l a h o r a n g b i j a k Y u n a n i y a n g t e r k e n a l .
I V i ij - j ku t n y a d i s e b u t P h y a t a g o r i a n . M e r e k a m e m i l i k i b e b e r a p a
2 5
http://ik.il/http://ik.il/
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
12/148
Al Our' an d an Ilmu Astronomi
p e n d a p a t m e n g e n a i a s t r o n o m i , d i a n t a r a n y a b a h w a b u m i a d a l a h
s a l a h s a t u d a r i s e k i a n p l a n e t y a n g b e r p u t a r m e n g e l i l i n g i a p i
sentra l , ber tentan gan deng an doktr in yang bered ar ka la i tu, bahwa
bumi adalah pusat kosmos. Phytagoras dilahirkan di Pulau Samos
dan meninggal pula di sana sekitar tahun 600 SM.
3
la berkey akinan ba hwa bumi adal ah pusat ta ta surya dan
bum i berota si dua kali , har ia n menge lil in gi dir inya dan tahu nan
mengelingi matahari.
4
P t o l e m e u s a d a l a h a h l i a s t r o n o m i , s e j a r a h , d a n g e o g r a f i .
D i a l a h p e n y u s u n K i t a b
Majesty
yan g te rk enal , la memi liki teor i
P t o l e m e u s y a n g m e n g a t a k a n , b a h w a b u m i s t a t i s d a n p l a n e t l a h
yan g berotasi mengelili nginya.
Al Qur~an dan Ilmu Astronomi
%
Yaitu kitab
Buluglt Al Arab fi Altwal Al 'Arab,
sebua h kitab
V . u i
f. i i - r k e n a l d a n t e r d i r i d a r i t i g a j i l i d . K i t a b i n i m e n d a p a t
| M i i f , l i . i i j ; . i n n
Osca r II , raja Swed ia, dicet ak di Ba gh da d sekali d an
27
seorang f i losof (Yunani Kuno) terkenal , yang kemudian
d i s o k o n g o l e h p a r a f i l o s o f m u t a k h i r s e t e l a h j a u h
s ebe lum n ya te rben gkal a i dan te rbu an g, bah w as an ya
bumi bergerak secara harian
3
da n tahu nan menge li l ingi
matahari dan matahari adalah pusat tata surya, sementara
bum i hanyalah salah satu planet yang bergerak. Bumi
beren ang-r enang di udar a, ber gan tung an deng an rantai-
r a n t a i g r a v i t a s i d a n b e r d i r i d e n g a n t o p a n g a n n y a
s eba ga i m an a p lan e t - p lan e t la in , bu ka n s ebag a im a n a
p e n d a p a t a s t r o n o m i k P t o l e m e u s
4
y a n g m e n g a n g g a p
bumi layaknya paku di daun pintu dan seterusnya.
Para f i losof bel aka nga n me ny eb ut teori tersebut
sebagai Al HaFah Al Jadidah (teori baru ilmu astronomi)
m e n g i n g a t k e p o p u l e r a n n y a t e r j a d i p a d a m a s a - m a s a
terakhir ini , la in lagi cerita nya j ika ia mun cul dah ulu
kala. Saya melihat banyak kaidah-kaidah teori baru ini
yang t idak bertentangan dengan nash-nash yang berlaku
dal am A l K i tab dan A s - S un n a h , ka la up un ada ya n g
berten tangan, hal i tu t idak terlalu menc olok (s ignif ikan)
dan kita pun t idak perlu menakwil nash-nash segala
d e m i k e p e n t i n g a n p e n y e l e r a s a n n y a , k a r e n a t a k w i l
dal am hal ini juga buka n pen da pat Salaf yang l ayak
d i t e r i m a ( m e n t a h - m e n t a h ) , a k a n t e t a p i h a r u s k i t a
k a t a k a n , b a h w a a p a p u n y a n g b e r t e n t a n g a n d e n g a n
k e d u a n y a ( A l K i t a b d a n A s - S u n n a h ) p a s t i l a h i a
m en gan dun g ben ih - ben ih kekuran gan dan kecaca tan ,
sebab nalar yang je las t idak akan bertentangan dengan
n a s h y a n g shahih, b a h k a n k e d u a n y a m a l a h s a l i n g
membenarkan dan menguatkan satu sama lain .
Perlu diketahui, syariat (Islam) yang mulia tidak
memuat apresias i penyerapan terhadap kaidah-kaidah
ilmu matematik, melainkan hanya memuat hal-hal yang
s e c a r a k o n s e k u e n s i f b i s a m e m b e r i k a n k e b a h a g i a a n
kig i p ara p e laku di dun ia m aup un di akh ira t s e r ta
m e m u a t p e n j e l a s a n m e n g e n a i s a r a n a y a n g b i s a
m e n g h a n t a r k a n m e r e k a m e n u j u k e b a h a g i a a n y a n g
.•kuli . Targe t- ta rget ini bar ang kal i di i syar atk an ol eh
••v. iriat
d a l a m b e n t u k k e s i m p u l a n k o n k l u s i f y a n g
1111.irik dari beberapa kai dah matemati k.
Begitu pula dalam menjelaskan masalah (astronomi)
11 i i. Al Qur'an Al Karim hanya melansir dialog yang
i h . i l . im atkan p ada ban g s a A ra b m en g en a i ap a yan g
i n e i e k a
ke tah ui dar i i lm u - i l m u yan g m ereka te r im a
d.
ii i le luhur mereka . Sebab sebaga iman a kami sebut kan
d.dam ki tab kam i yan g kh us us ka m i s u s u n u n t uk
11 u-i ijelaskan tindakan merek a
5
, mereka mema ng memiliki
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
13/148
A l Q u f a n d a n I l m u A st r o n o m i
d u a k a l i d i K a i r o , k e m u d i a n d i c e t a k d i B e i r u t . L i h a t , Mahmud Syukri
Al Alusi w a Ara'uhu Al Lughawiyyah, c e r a m a h i l m ia h P r o f. M u h a m m a d
B a h j a t A l A t s a r i u n t u k m a h a s i s w a p a s c a s a r j a n a J u r u s a n A d a b d i
Ma had Ad-Dirasat Al Arabiyyah Al 'Ulya ( I n s t i t u t L i g a A r a b ) d i K a i r o .
6
* S e j a k d a h u l u k a l a b a n g s a A r a b s u d a h m e n g a m a t i p e r g e r a k a n
b i n t a n g m e n g i n g a t n i l a i p e n t i n g d a r i s e g i s o s i a l d a n e k o n o m i , m e s k i
m e r e k a t i d a k m e m f o r m u l a s i k a n n y a d a l a m b e n t u k i l m u m e n u r u t
d e f i n is i y a n g j e li , k a r e n a p e n g e n a l a n k o s m o s b a r u m u n c u l , m e n g i k u t i
p e r k e m b a n g a n k e m a j u a n s a i n s m o d e r n d a n m u t a k h i r .
A l Qu r ~an dan I lmu A s t r o no m i —
s e d e r e t i l m u p e n g e t a h u a n d a n k a u m i n t e l e k t u a l
m e r e k a p u n m e m e g a n g t e g u h m o r a l i t a s y a n g m u l i a d a n
n o r m a - n o r m a y a n g b a i k . S y a r i a t p u n k e m u d i a n
m e m b e n a r k a n a p a y a n g m e m a n g b e n a r d a n s e r t a -m e r t a
m e n a m b a h i n y a , d a n m e m b a t a l k a n a p a y a n g m e m a n g
b a t h i l d a n j e l e k s e m b a r i m e n j e l a s k a n m a n f a a t -
m a n f a a t y a n g b i s a d i a m b i l d a r i n y a d a n m u d a r a t -
m u d a r a t y a n g d i a k i b a t k a n n y a .
D i a n t a r a i l m u p e n g e t a h u a n y a n g m e r e k a k u a s a i
a d a l a h i l m u nujum ( a s t r o n o m i )
6
, k h u s u s n y a h a l - h a l
y a n g b i s a m e n j a d i k o m p a s p e n u n j u k ( a r a h ) d i d a r a t a n
m a u p u n d i l a u t a n , j u g a p e t u n j u k p e r b e d a a n w a k t u
d e n g a n ( h a n y a m e n g a m a t i ) p e r b e d a a n r a s i ( z o d i a k )
m e r e k a , b a h k a n b i s a d i k e t a h u i p u l a — d e n g a n m e t o d e
t e r s e b u t — p e r s i n g g a h a n - p e r s i n g g a h a n r o ta s i m a t a h a r i
d a n b u l a n (manazil sair an-nayyirain) s e r t a h a l - h a l y a n g
t e r k a i t d e n g a n m a s a l a h in i .
I n i p u l a y a n g d i t e g a s k a n d a n d i t e t a p k a n o l e h A l
Q u r ~ a n d a l a m b e b e r a p a t e m p a t d a n k e s e m p a t a n ,
m i s a l n y a :
2 9
tt
t f
, , _
o \
U i i I j O ^ ll i ' S I J i ^ . ^ j j l y , j
"Dan Dialah yang menjadikan bintan g-bintang bagimu,
agar kamu menjadikannya petunjuk dalam kegelapan
di darat dan di laut."
( Q s . A l A n ' a a m ( 6 ) : 9 7 )
"Dan dengan bintang-bintang itulah mereka mendapat
petunjuk". ( Q s . A n - N a h l ( 1 6 ) :1 6 )
.
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
14/148
Al Ou r' an dan Ilmu Astronomi —
"Dia-lah yang menjadikan matahari bersinar dan
bulan bercahaya dan ditetapkan-Nya manzilah-
manzilah (tempat-tempat) bagi perjalanan bulan
itu,
supaya kamu mengetahui bilangan tahun dan
perhitungan (waktu)."
(Qs. Yu un us (10):5)
"Dan Kami jadikan malam dan siang sebagai dua
tanda, lalu Kami hapuskan tanda malam dan Kami jadikan
tanda siang itu terang, agar kamu mencari kurnia dari
Tuhanmu, dan supaya kamu mengetahui bilangan tahun-
tahun dan perhitungan. Dan segala sesuatu telah Kami
terangkan dengan jelas." (Qs . Al Isra a" (17 ): 12)
I
% \
i L l i i ' *
^ . - L ^ I j LJ jS\ «.llUl
L/) -UJ
«
"Sesungguhnya Kami telah menghiasi langit yang
dekat dengan bintang-bintang dan Kami jadikan
bintang-bintang itu alat-alat pelempar syetan."
(Qs .
Al Mul k (67): 5)
k k i l j 0̂3 oJ y ^ J »
w
^ JlW
^
^ ^ ^ " -
"Mereka bertanya kepadamu tentang bulan sabit.
Katakanlah: Bulan sabit itu adalah tanda-tanda
waktu bagi manusia dan (bagi ibadah) haji." (Qs.
Al Baq ara h (2): 189)
Dan masi h ban yak lagi ayat-a yat s ejenis.
I lmu pen get ahu an yang dikua sai ban gs a Ara b
.
Al Qur 'an d an Hmu Astronomi
lainnya adalah ilmu meteorologi (Al Anwa')
7
, wak t u-
w a k t u t u r u n h u j a n , p e m b e n t u k a n m e n d u n g d a n
t iupan ang in k e ncang y ang me ny e re t ny a . Al Ki t ab
dan As- Sunn ah pu n lantas menj elask an status yan g
benar dan yang kel iru dari disipl in tersebut . Allah
berfirman,
- t
9 i . J *,
f,
ti
*t
"Dialah Tuhan yang memperlihatkan kilat kepadamu
untuk menimbulkan ketakutan dan harapan, dan Dia
mengadakan awan mendung; dan guruh itu bertasbih
dengan memuji Allah."
(Qs. Ar- Ra' d (13):12-13)
' f - ° ' t. ' ' * "r ?f ° "f' '. - -t * '«
j»I J j - J I
y>
s j ^ i l f t . O
y _ y £ i ^ JU l
C
L J I
j ^ j l
j i \
f e
"Mflfa?
terangkanlah kepadaku tentang air yang kamu
minum; Kamukah yang menurunkannya dari awan
ataukah Kami yang menurunkan."
(Qs. Al Waaq i' ah
(56):68-69)
' Berarti kondisi iklim dan cuac a pada wak tu terte ntu, atau
il.il.im istilah ilmiah mo de m sam a de nga n met eorologi mem pela jari
u n s u r
- u n s u r iklim yang berlainan (panas, hujan, m e n d u n g , terik
m.il.ihari, dan lain-lain). Bangsa Arab telah turut andil dala m mempe lajari
. n i . i s i r - a n a s i r
cuaca dan memu ncul kan ilmu tersebut di mas a modern,
-.il>.ib prakira an cuaca me mb ut uh ka n tek nologi yang be lum dikenal
'•rlvlumnya.
31
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
15/148
A l Qu r a n d a n Il mu A s t ronom i
"htin Kuini tiiiititkiiii ilun auuin air yang banyak
U-tiuuiU
"
( U s A n N . i b . i ( 7 8 ) 1 4 )
j y \
J J
-
1 J
"Kam u (mengganti) rezeki (yang Allah berikan)
dengan mendustakan (Allah)."
( Q s . A l W a a q i ' a h —
( 5 6 ) : 8 2 )
A r t i n y a , r a s a s y u k u r a t a s a n u g e r a h r e z e k i t e r s e b u t
k a l i a n g a n t i d e n g a n c a r a m e n d u s t a k a n n y a m e l a l u i
p e r k a t a a n , " K a m i d i h u j a n i o l e h c u r a h h u j a n k a r e n a
( b i n t a n g ) i n i d a n i n i . "
D i s e b u t k a n p u l a d a l a m s e b u a h h a d i t s
shahih
e 3 a *
• A - O ^
j* Y
s > ^ ^ ^ c ^ -
a
• - • j — -
> > > -> - — ^
"Setelah turunnya hujan hamba-ham ba-Ku jadi
beriman kepada-Ku dan kafir. Yang beriman berkata:
Allah lah yang mencurahkan hujan pada kami.
Sementara yang kafir bilang: Kami dihujani oleh
(bintang) ini."
8
8
H R . B u k h a r i - M u s l i m d a l a m k i t a b
Shahih
k e d u a n y a ( A l B a n i )
A l Q u r ' a n d a n I l m u A s t r o n o m i
H a d i t s l a i n d a l a m
Al Muwathlha ':
_ » . * » - - . , . o ' , ' * i _ ^ a ^ s f'• ' i ' i
"//fa? /rti/r
pasang, kemudian menda tangkan kesialan,
maka itu adalah air yang melimpah ruah."
9
A l k i s a h , U m a r b i n K h a t h t h a b
1 0
j u g a p e r n a h
b e r t a n y a p a d a A l A b b a s " s a a t i a s e d a n g ( b e r d i r i ) d i a t a s
m i m b a r , s e m e n t a r a o r a n g - o r a n g ( d u d u k m e n y i m a k ) d i
b a w a h n y a , " M a s i h b e r a p a k a h c u r a h h u j a n b i n t a n g
K e j o r a ? " A l A b b a s p u n m e n j a w a b , " C u r a h h u j a r t n n y a
m a s i h b e l u m b e r u b a h . "
N a s h - n a s h s e p e r t i i n i m e n j e l a s k a n s i s i - s i s i
k e b e n a r a n d a n k e k e l i r u a n d a l a m m a s a l a h c u r a h
h u j a n d a n h u j a n . A l l a h b e r f i r m a n .
9
M a l ik m e r i w a y a t k a n n y a d e n g a n p e n y a m p a i a n l a n g s u n g
i.tnpa
s a n a d ( A l B a n i )
1 0
l a a d a l a h A m i r u l M u k m i n i n A b u H a f s h U m a r b i n A l
k h . i t h t h a b b i n N u f a i l A l ' A d a w i A l Q u r s y i , s a h a b a t t e r d e k a t
K . i s u l u ll a h S A W , k h a l i f a h p e n g g a n t i n y a y a n g k e d u a , d a n t a u l a d a n
h t - . u ti l a n . I a m a s u k I s l a m s e b e l u m h i j r a h d a n A l l a h m e m u l i a k a n I s l a m
• h t a n g a n n y a , l a m e n j a b a t k h a l i f a h s e te l a h A b u B a k a r R A p a d a t a h u n
I I 11 . D i t a n g a n n y a A l l a h b e r k e n a n m e m b u k a k a n b a n y a k k a w a s a n
il.in
m e n u n d u k k a n b a n y a k k e r a j a a n . Ia t e r b u n u h d i t a n g a n A b u
I m
l u ' a h , b u d a k A l M u g h i r a h , p a d a t a h u n 2 3 H .
" l a b e r n a m a l e n g k a p A b u A l F a d h l A l A b b a s b i n A b d u l
M t i t h a li b b i n H a s y i m A l Q u r s y i , p a m a n R a s u l u l l a h S A W d a n k a k e k
U i . i l i f . i h - k h a l i f a h D i n a s t i A b b a s i a h . I a l a h i r t a h u n 5 1 s e b e l u m H i j r a h
•
l
.u i m e n y a t a k a n k e i s l a m a n p a d a t a h u n F a t h u l M a k k a h . Ia t e r m a s u k
i i i . i i i } ;
y a n g t e r k e m u k a d a l a m m a s y a r a k a t I s l a m , l a m e n i n g g a l d u n i a d i
M . n l in a h A l M u n a w w a r a h p a d a t a h u n 3 2 H .
3 3
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
16/148
A l Q u r ' a n d a n I l m u A s t r o no m i
" D a n K f l m »
telah meniupkan angin untuk mengawinkan
(tumbuh-tum buhan) dan Kami turunkan hujan dari
langit, lalu Kami beri minum kamu dengan air itu."
( Q s . A l H i j r ( 1 5 ) : 2 2 )
F i r m a n - N y a l a g i ,
J L' J\ o\liLi L L k l . j £ ' r\ )\ K J} î JUl
a
I
'I j
, a , , 3 , , s «
(
, 0 , 3 « . S ,
" D a n
Allah, Dialah yang mengirimkan angin; lalu angin
itu menggerakkan awan, m aka kami halau awan itu ke
suatu negeri yang mati lalu kami hidupkan bumi setelah
matinya dengan hujan itu." ( Q s . F a a t h i r ( 3 5 ) : 9 )
M a s i h b a n y a k l ag i n a s h - n a s h y a n g t e r m a s u k d a l a m
k a t e g o r i i n i .
D i s i n i , s a y a i n g i n m e n g h i m p u n n a s h - n a s h
y a n g m e n y a n g k u t m a s a l a h in i d a r i a y a t - a y a t y a n g
t e r s e b a r d i d a l a m s u r a h - s u r a h A l Q u r " a n m e n u r u t
u r u t a n s u r a h n y a , t e r u t a m a n a s h - n a s h y a n g m e m u a t
b e n d a - b e n d a a n g k a s a (Al Ajram Al 'Ulwiyyah) d a n b e n d a -
b e n d a d a l a m b u m i (Al Ajram As-Sufliyyah), s a m b i l
m e n y e b u t k a n t a f s ir - t a f s i r a y a t y a n g d i j e l a s k a n o l e h
a h l i - a h l i t a f s ir t e r k e m u k a , d e n g a n b e r p e g a n g t e g u h p a d a
a z a s r i n g k a s - p a d a t , d a n m e r u j u k p a d a p e n d a p a t y a n g
— A l Qu r * an da n I lmu A s t r o no m i
p a l i n g shahih d a n g a g a s a n y a n g p a l i n g t e p a t .
S a y a m e n y e b u t a p a y a n g s a y a t u l i s d a l a m
d i s k u r s u s i n i d a n a p a y a n g s a y a h i m p u n d a r i y a n g
p a l i n g i n t i s e b a g a i ,
"Ma Dalla 'alaihi Al Quran min Ma
Ya'dhadu A l Hafali Al Jadidah Al Qawim ah Al Burhan."
( P e t u n j u k A l Q u r a n y a n g M e n d u k u n g T e o r i B a r u I l m u
A s t r o n o m i ) .
T e r a k h i r , s a y a m e m o h o n T a u f i q p e r t o l o n g a n
i l ar i A l l a h s e b a g a i J u n j u n g a n s e k a l i g u s T e m a n t e r b a i k .
3 5
4 , _
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
17/148
Al Qur an da n Ilmu Astronomi
Al Quf a n dan Ilmu Astronomi
SURAH
AL BAQARAH
^ j a l a m s u r a h in i a d a b e b e r a p a a y a t y a n g
t r * ^ m e n j e l a s k a n b e n d a - b e n d a l u a r a n g k a s a , di
. m t a r a n y a f i r m a n A l l a h ,
1 — i ' y 'j^ji* +Q J * * - - J j i ^ j ^ s i * )
•, « * 1 r-
_ > - l J
f L* tLjlvJl jj j tLL tLaJlvJl «
^
L V
t
^T V
s • ^
j- S t - - > - * i
Hfl/ manusia, sembahlah Tuhan-mu Yang telah
menciptakanmu dan orang-orang yang sebelummu,
agar kamu bertakwa; Dia-lah yang menjadikan bumi
sebagai hamparan bagimu dan langit sebagai atap,
dan Dia menurunkan air (hujan) dari langit, lalu Dia
37
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
18/148
Al Qur an dan Ilmu Astronom i
1 2
* Barangkali yang dimaksud penulis dengan kata "tikar"
di
sini adalah penjelasan atas apa yang disebutkannya tentang
dominasi bagian landas bumi atas bagian terjal bergunungnya, sebab
di antara fungsi gunung adalah untuk menciptakan keseimbangan
gerak
dan berat di atas permukaan bumi, dan ia biasanya menempati
k a w a s a n - k a w a s a n
yang terbatas dan terlukiskan. Dan firman Allah,
Apabila bumi diratakan."
(Qs. Al Insyiqaq (84):3) mem berik an
inbisalh
da n isliwa'
(y ang berarti pem bent anga n)
13
Lengkapnya Abu Al Abbas Abdullah bin Abbas bin Abdul
M u t h a l i b
Al Hasyim i, se pup u Rasululla h SAW da n Sahab at
terkemuka
yang bergelar
Hibr Al Ummah
(Tinta Uma t) dan
Turjuman
Al Qur'an
(Juru bicara Al
Q u r ~ a n ) .
Beliau sangat alim dalam masalah
h a l a l - h a r a m , bahasa A r a b , ilmu nasab (geneologi), dan syair. Beliau
Al Qur~an dan I lmu Astronomi
m i l i
way atk an kura ng lebih 1660 hadit s di dal am
Shahih Bukhari
• l.in Shahih Muslim.
Beliau dilahirkan di Makk ah tiga tahun se belum
111
11
.i h dan meninggal dunia di Tha'if pada tahun 68 H.
39
R A b enar -ben ar shahih adan ya, yaitu bahw asa nya bumi
dic ip t aka n ( te r leb i h da hu l u ) s e b e l u m langi t tanp a
p e n g h a m p a r a n , d a n b a r u d i h a m p a r k a n s e r t a
d i b e n t a n g k a n s e t e l a h p e n c i p t a a n l a n g i t , m a k a i s u
"tashyiir" ini berar ti nya ta ada nya . Aka n tetapi tidak
s em u a ora ng b is a men ge ta hu i nya , mes k i s i f a t ( in i )
s e h a r u s n y a d i k e t a h u i o l e h m a n u s i a s e b a g a i
miikhaathab (penerima pesan Al Qur
v
an) .
K et erh amp ara n b u m i leb ih lan ju t t idak b eg i tu
saja bertent angan denga n kebulatan nya, sebab se makin
hesar sebu ah bola, mak a t idak dirag uka n lagi set iap
p e t a k n y a p u n a k a n s e p e r t i h a m p a r a n a l a s . A k a n
'
11
papa rkan nanti dalil-dalil yan g me nya ta kan kebulat an
11
n mi dan di j elaskan pula hal-h al yan g ber ten tan gan
s ec ara z hahi r nas h den ga nny a s eka l igu s p e lu r u s an
masalahnya.
Allah SWT di s ini sengaja me mi lih lafazh "As-
'uimaa*" ( b entu k tu ngga l ) dar i p ada "As-Samaawaat"
( l 'entuk jamak) agar selaras dengan lafazh "Al Ardh"
( v ang ju ga b erb entu k tu ng gal ) , karena meny eb u tk an
p l u r a l i t a s b i l a n g a n n y a d i s i n i j u g a t i d a k b a n y a k
I
i c r
m a n f a a t .
S e b a b i a s e n d i r i s u d a h m e n g a n d u n g
pengert ian sekumpula n langit deng an segala t ingkat an
dan lapisannya.
Seme ntar a i tu , lafazh "Binaa~an" pad a dasar nya
a d a l a h b e n t u k m a s h d a r y a n g d i s e m a t k a n u n t u k
imti^lui-.ilkiin dengan hujan itu segala buah-buahan
••elhigui rezeki untukmu; karena itu janganlah kamu
mengadakan sekutu-sekutu bagi Allah, padahal kamu
mengetahui." (Qs. Al Baq ara h (2) :21-22)
Penjelasan ayat :
L a f a z h
"Firaasyan"
d a l a m f i r m a n
"Dia-lah yang
menjadikan bumi sebagai hamparan bagimu"
berart i bahw a
Dia menjadikannya laksana t ikar
1 2
ya ng bisa d idud uki
d a n d i b u a t a l a s t i d u r . D i a s e n g a j a m e n c i p t a k a n
sebagianny a tergenang oleh air , pada hal meng acu pada
tabiat alamia hnya, air seharusn ya melin gkup i atasnya,
mengingat b eb an b eratnya . Dia ju ga menc ip takann ya
sei mban g, tidak terlalu kera s dan tidak terlalu le mbek
agar mu da h dipijak tanpa harus sus ah pa yah .
Deng an p en gas u ms ian b ahw a b u m i t idak b isa
m e n e r i m a s e l a i n b e n t u k d e m i k i a n , m a k a " p r o s e s
p e n c i p t a a n "
(tashyiir)
in i p u n s eo lah - o lah d inu ki l
dari nya. Dan jika apa ya ng dinu kil dari Ibnu A bb as
1 3
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
19/148
A l Qu r'a n d a n I l m u A s t r o n o m i
1 4
D a l a m k i t a b n y a , Durrnh Al Ghawioash. A l H a r i r i , b e r n a m a
l e n g k a p A b u M u h a m m a d A l Q a s i m b in A l i b i n M u h a m m a d b in
U t s m a n A l B a s h r i , a d a l a h p e n y u s u n Al Maqamat y a n g t e r m a s y h u r .
B e l i a u t e r m a s u k p a k a r b a h a s a d a n s a s t r a , s e r t a m a j u d a l a m b i d a n g
t u l i s - m e n u l i s .
D i a n t a r a k a r y a p e n i n g g a l a n n y a a d a l a h Al Maqamal,
Durrnh Al Ghawwash fi Auham Al Khawwash, Dnvan A r-Rasa'il, d a n
Diwan
Asy-Syi'r. I a d i l a h i r k a n d i d a e r a h d e k a t B a s h r a h p a d a t a h u n
4 4 6 H d a n m e n i n g g a l d i s a n a p a d a t a h u n 5 1 6 H .
4 0
A l
O u r ' a n d a n I l m u A s t r o n o m i
1 5
* A s a p n a i k d a r i s a m u d e r a , l a u t a n , d a n k a w a s a n k e r i n g
• t a l a m k o n d i s i s a l i n g m e n y a m b u t (musamatah) a t a u s e l a i n n y a .
i V i m u n a s a p y a n g m e m b u m b u n g d a r i k a w a s a n y a n g k e r i n g t i d a k
b e r u p a a s a p k e r i n g , s e b a b t i d a k a d a i s t i l a h a s a p k e r i n g . M u n g k i n
\ .i ng d i m a k s u d n y a a d a l a h m e m b u m b u n g n y a u d a r a s a a t k o n d i s i
p a n a s .
* I n i a d a l a h i s t i l a h y a n g t i d a k u m u m . A s a p a i r t e r b e n t u k
[ • a d a l a p i s a n u d a r a d u n i a y a n g d i k e n a l d e n g a n i s t i l a h Troposphere a t a u
l . i p i s a n y a n g s e m r a w u t .
17
*HuthuuI ( h u j a n y a n g t u r u n t e r u s - m e n e r u s d e n g a n l e b a t )
• • ( • s u n g g u h n y a
d i a k i b a t k a n o l e h musabbabat kaunii/i/iih ( f a k t o r
k o s m o s ) ,
b e r u p a p a n c a r a n s i n a r m a t a h a r i d a n musnbabnt nrdhiyynh
( b u m i ) , b e r u p a p e r m u k a a n a ir , b u m i , g u n u n g , d s t . Y a n g s a l i n g
b e r k o n t r ak s i s a t u s a m a l ai n m e n u r u t h u k u m - h u k u m t e r t e n t u y a n g
l e la h d i c i p t a k a n o l e h A l l a h .
4 1
• • i
*
-1 • y i - l m l l > . i i i j '
(
i m . ) i i , b a i k b e r u p a r u m a h , k u b a h ,
l i - m l a ,
a l a i i | > m i > ; it h n k ( d a r i k u l i t a t a u t a n a h ) . A d a
1 1
v .
m ) ' ,
b e r a r t i l ai n , m i s a l n y a , "Banaa fulanun bi
iihltht y a n g b e r a r t i s i P u l a n m e l a k u k a n h u b u n g a n
11111111
d e n g a n i s t r i n y a . N a m u n A l H a r i r i
1 4
t e t a p
b e r s i t e g u h d e n g a n m a k n a as l i d e n g a n a l a s a n b a h w a
k e t i k a m e n i k a h m e r e k a a k a n m e m b a n g u n t e n d a
b a r u s e b a g a i t e m p a t t i n g g a l p e n g a n t i n .
Y a n g d i m a k s u d p e n c i p t a a n l a n g i t s e b a g a i
b a n g u n a n a d a l a h b a h w a ia s e p e r t i k u b a h a t a u a t a p
b a g i b u m i . D a n d a l a m s e b u a h r i w a y a t y a n g
d i n i s b a t k a n p a d a I b n u A b b a s t e r d a p a t p e n y e b u t a n
"binaa" y a n g b e r a r t i a t a p r u m a h .
S e d a n g y a n g d i m a k s u d l a n g i t d a l a m f i r m a n :
" D a n D i a m e n u r u n k a n a i r ( h u j a n ) d a r i l a n g i t " a d a l a h
a w a n a t a u k e t i n g g i a n . B e r d a s a r k a n f e n o m e n a y a n g
a d a , p e n d e f i n i s i a n "Al Falak Al Makhshush " ( p l a n e t
t e r t e n t u ) s e b a g a i p e n c u r a h h u j a n , s e b e n a r n y a
t i d a k l a h t e r l a l u j a u h m e n g i n g a t k e k u a s a a n S a n g
M a h a R a j a Y a n g M a h a K u a s a d a n A g u n g K e k u a s a a n -
N y a , d a n s e g a l a t i n d a k a n - N y a p u n t id a k t e r s e n t u h
o l e h a k a l . A k a n t e t a p i p e n d a p a t y a n g t e l a n j u r
b e r k e m b a n g l u a s b e r i s i k a n b a h w a k e t i k a m a t a h a r i
m e n y i n a r i l a u t a n d a n d a r a t a n , m a k a t i m b u l l a h a s a p
b a s a h d a r i l a u t a n d a n a s a p k e r i n g d a r i d a r a t a n
1 5
. K e t i k a
a s a p t e r s e b u t n a i k k e l a p i s a n u d a r a k e t i g a
1 6
, i a p u n
l a n t a s s a l i n g b e r k a i t d a n m e n g g u m p a l . L a l u j i k a
s u h u d i n g i n t i d a k t e r l a l u k u a t , m a k a i a a k a n
m e n g u m p u l d a n m e n e t e s k a r e n a s a n g a t b e r a t n y a
p e n g g u m p a l a n y a n g m e n g u m p u l d i s e b u t a w a n ,
s e m e n t a r a y a n g m e n e t e s d i s e b u t h u j a n . D a n ji k a s u h u
d i n g i n n y a k u a t , m a k a ia a k a n m e n j a d i s a l j u d a n
m e m b e k u , a t a u t e r k a d a n g m a l a h t i d a k m e m b e n t u k ,
d a n i a d i s e b u t k a b u t .
D e n g a n d e m i k i a n , y a n g d i m a k s u d d e n g a n
" t u r u n ( h u j a n ) d a r i l a n g i t " a d a l a h p r o s e s
k e t e r b e n t u k a n n y a y a n g m e n g g u n a k a n m e d i a s i
b e n d a - b e n d a l a n g i t
1 7
d a n p e n g a r u h - p e n g a r u h u d a r a . I a
( t u r u n n y a h u j a n d a r i l a n g i t ) h a n y a l a h m e t a f o r d a r i
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
20/148
AI Qu r' and dn Ilmu Astronomi
proses tersebut. Namun, jika mata batin seseorang telah
dibe rs ihk an dar i se l aput me ndung k e bodohan y ang
me nut upiny a , mak a ia akan bisa mel ihat bah wa apa
y ang ada di alam bawa h (bumi ) me ma ng turun dari
Arsy Ke he ndak
1 8
dan Langit Kekuasaan, sesuai dengan
k onse k ue ns i h ik m ah, ba ik de ng a n me dias i ma upu n
tanpa mediasi. Hal ini diisyar atkan o leh firma n A llah
SWT,
t
"Dan tidak ada sesuatupun melainkan pada sisi Kami
lah khazanahnya;
dan
Kami tidak menurunkannya
melainkan dengan ukuran tertentu."
(Qs . l Hijr
( 1 5 ) : 2 1 )
1 9
Bahkan orang yang mengetahui bahwa Allah SWT
b e r s e m a y a m di langit , menur ut pengert ian (sem ayam
dan langit) yang dima ksudk an-Ny a dan dengan deskripsi
18
M a ks u d n y a , a t a s t i t ah Alla h y a n g ber s em a y a m
di
atas
'Arsy. Dia memiliki nama- nam a dan sifat-sifat yang transede n.
1 9
^Kenyataan mend uk ung k uat firman Allah Yan g Maha
Mengetahui. Volume asap dan hujan lebat tah unan terbata s dan
seim bang , kira-kira seten gah juta kilo met er kubik air. Kehilangan
a ir s a mu d era - s a mud e ra s e imba n g d en ga n y a n g d id a pa t ka n n y a .
S ehin gga ia pun bisa menjaga kerekatan airnya. Dan mengikuti
proses tersebut, air sam ude ra selalu memp erb ahar ui diri kira-kira
setiap 2.500 tahun. Jika tidak ada mek anism e demikian, maka akan
berubahlah
air
(baik rasa, bau, mau pun warn any a) seiring den gan
perjalanan zaman.
42
Al Qur' an da n Ilmu Astronomi
yang paralel dengan transedensi pensucian yang relevan
d e n g a n k e a g u n g a n D z a t - N y a m e n y a t a k a n b a h w a
apa y ang ada di se m e st a a l am be rasa l dar i l ang i t
tersebut, dan nisbat turunnya sesuatu dari selain langit
— y a n g t e r k a d a n g t e r j a d i d e n g a n p e r t i m b a n g a n -
p e r t i m b a n g a n l i t e r a l — t e t a p a k a n d i r u j u k k a n
kembali kepadanya di hari Kiamat kelak.
*
*
Ayat lain dalam Surah l Baqarah yang mem uat
persoalan astronomik adalah firman,
Ŝ'jL-l*\ Ji U_^r ^jS/l gi ^
j
^ jii-
t^JJl
j»
* - f * ' l' ' ' ' '
' * ll 11
e.̂
. i 1 Ssj j- ĵ i i - * '
r - ? ^ y ^
c L a ^ J i ^j3l
t - t
U
t
"Dia-lah Allah yang menjadikan segala yang
ada
di bumi untuk kamu dan Dia (berkehendak) menciptakan
langit, lalu dijadikan-Nya tujuh langit
Dan Dia
Maha
Mengetahui segala sesuatu."
(Qs.
l
Baq arah (2):29)
"Istawaa" b e r a r t i m e n a i k i n y a t a n p a p r o s e s
adaptasi
(takyiif),
asimilasi
(tamtsiil),
ma up un definisi
(tahdiid)
se pe r t i y ang d i t ut u rk an Ar -R abi '
2 0
. Sedang
2 0
Lengkapnya Ar-Rabi' bin Anas dari Bakar bin Wa'il dari diri
mereka -se baga iman a kata Ibnu Sa 'ad dalam
Ath-Thnbnqnt-
dan
dari pend uduk Bashrah. Ar-Rabi' pernah berte mu langsung dengan
beberapa Sahabat Rasul SAW, ia meninggal di sebuah kamp ung di
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
21/148
A l Q u r ' a n
d an
I l mu A s t ronomi
. l i C j l J U s s J l j
.\JAs-'J»j
UfL» \^L> .Ub
-S
M a r w a p a d a m a s a k e k h i l a f a a n Ab u J a ' f a r Al M a n s h u r ( K h a l i f a h
k e d u a D i n a s ti A b b a s i y y a h ) .
2 1
L e n g k a p n y a Ab u Z a k a r i y y a Y a h y a bin Z i y a d bi n A b d u l l a h
b i n M a n z h u r , n a m u n l e b ih d i k e n a l d e n g a n s e b u t a n Al F a r r a ' . la
a d a l a h i m a m m a z h a b K u f a h d a l a m d i s i p l in n a h w u , l i n g u s i t i k , dan
s a s t r a . Ia d i l a h i r k a n di K u f a h p a d a t a h u n 144 H da n m e n i n g g a l
d a l a m p e r j a l a n a n ke M a k k a h p a d a t a h u n 20 7 H. Ia m e m i l i k i
s e d e r e t a n k a r y a , di a n t a r a n y a
Ma'ani Al Qur'an.
A l Q u r ' a n da n I l m u A s t r o n o m i
"Apakah kamu yang lebih sulit penciptaannya
ataukah langit Allah telah membangu nnya; Dia
meninggikan bangunannya lalu menyempu rnakannya;
da n Dia menjadikan malamnya gelap gulita, dan
menjadikan siangnya terang benderang; Dan bumi
sesudah itu dihamparkan-Nya; la memancarkan
daripadanya mata airnya, dan (menumbuhkan) tumbuh-
tumbuhannya; Dan gunung-gun ung dipancangkan-
Nya dengan teguh; semua itu) untuk kesenanganmu
dan untuk binatang-binatang ternakmu."
(Qs . An-
N a a z i ' a a t (79):27-33)
22
S e b a l i k n y a , s e b a g i a n l a in b e r p e n d a p a t b a h w a
b u m i l a h y a n g d i c i p t a k a n t e rl e b i h d a h u l u , b e r d a s a r k a n
f i r m a n A l l a h S W T ,
Y*~j— i
J * J V
j l i - '^AJu j j X £ ' ^x il JS
i—i-j U^r.
. S w J l i i i
L / .
j J J i G u l i
a}
o J i k i ' ,
' ^ . - .
2 2
*
S e p e r t i t e l ah k it a k e t a h u i b e r s a m a , p a d a m u l a n y a b u m i t i d a k
m e m i l i k i b e n t u k t e r t e n t u ,
da n
b a r u s e t e l a h p e r j a l a n a n w a k t u k i r a - k i r a
2 0 0
mi l
t a h u n , b u m i
p u n
m e m b e n t u k l i n g k a r a n . A l l a h b e r f i r m a n ,
"Dan bumi sesudah
itu
diliamparkanm/a"
m e m i l i k i
du a
p e n g e r t i a n ,
y a i t u : p e m b e n t a n g a n s e s u a t u s e k a l i g u s p e n g i s i a n s e s u a t u ,
dan
e v o l u s i b u m i m e n g i n d i k a s i k a n b e r j a l a n n y a dua p r o s e s t e r s e b u t d a l a m
s a t u w a k t u . K e l u a r n y a ai r t e r j a d i s e t e l a h p e n g i s i a n da n p e l i n g k a r a n
b u m i ( y a n g b e r l a n g s u n g s e k i t a r 1 m i l y a r t a h u n ) , b a r u k e m u d i a n
t u m b u h l a h s e t e l a h itu p a d a n g s a b a n a di m a n a - m a n a , s e b a b k e h i d u p a n
t u m b u h - t u m b u h a n dan h e w a n i y a n g b e r e v o l u s i u m u r n y a t i d a k l e b i h
d a r i 1 m i l y a r t a h u n d a r i u s i a b u m i m e n u r u t h i t u n g a n m a k s i m a l .
m e n u r u t Al F u m f
2 1
"Istawaa"
b e r a r t i D i a m e n u j u k e
s a n a d e n g a n s e g e n a p k e h e n d a k - N y a d e n g a n t u j u a n
y a n g l u r u s t a n p a a d a p e m a l i n g y a n g b i s a
m e m b e l o k k a n n y a a t a u p u n p e d a n g y a n g b i s a
m e m b e n g k o k k a n n y a s e p e r t i u n g k a p a n o r a n g A r a b ,
"Istazvaa llaihi ka As-Sahm Al Mursal" ( ia m e n u j u k e
s a n a
b a k
a n a k p a n a h y a n g t e r l e p a s d a r i b u s u r n y a ) .
S e m e n t a r a y a n g d i m a k s u d "As-Samaa"
di
a t a s a d a l a h
b e n d a - b e n d a a n g k a s a .
O r a n g - o r a n g b e r b e d a p e n d a p a t m e n g e n a i m a n a
y a n g d i c i p t a k a n t e r l e b i h d a h u l u , l a n g i t a t a u k a h b u m i
s e i s i n y a ? k a r e n a a d a n y a p e r t e n t a n g a n a n t a r z h a h i r
n a s h d a l a m
hal
t e r s e b u t .
S e b a g i a n k a l a n g a n b e r p e n d a p a t b a h w a l a n g i t la h
y a n g d i c i p t a k a n t e r l e b i h d u l u , b e r d a s a r k a n f i r m a n A l l a h ,
4 5
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
22/148
A l Qu r " an d an I lmu A s t r o no m i
^ ' t '
- - ' t ' '
"Katakanlah: Sesungguhnya patutkah kamu kafir
kepada Yang menciptakan bumi dalam dua hari dan
kamu adakan sekutu-sekutu bagi-Nya (Yang bersifat)
demikian itulah Tuhan semesta alam; Dan Dia
menciptakan di bumi itu gunung-gunu ng yang kokoh di
atasnya. Dia memberkahinya dan Dia menentukan
padam/a kadar makanan-m akanan (penghuninya) dalam
empat hari. (Penjelasan itu sebagai jawaban) bagi
orang-orang yang bertanya; Kemudian Dia menuju
langit dan langit itu masih meru pakan asap, lalu Dia
berkata kepadanya dan kepada bumi: Datanglah kamu
keduanya menurut perintah-Ku dengan suka hati atau
terpaksa. Keduanya menjawab: Kami datang dengan
suka rela; Maka Dia menjadikannya tujuh langit dalam
dua hari dan Dia mewahyu kan pada tiap-tiap langit
urusannya." ( Q s . F u s h s h i l a t ( 4 1 ) : 9 - 1 2 )
2 3
2 3
P e r h a t i k a n : 2 h a r i u n t u k p e n c i p t a a n b u m i + 4 h a r i u n t u k
m e n g u k u r w a k t u + 2 h a r i u n t u k m e n c i p t a k a n t u j u h la n g i t , t o t al
s e m u a n y a m e n j a d i 8 h a r i . T i d a k k a h i ni b e r t e n t a n g a n d e n g a n f i r m a n
A l l a h ". . ..yang telah menciptakan langit dan bumi dalam enam hari" ( Q s .
A l A ' r a a f " ( 7 ) : 5 4 , Y u u n u s ( 1 0 ) : 3 , H u u d ( 1 1 ) : 7 , A l F u r q a a n ( 2 5 ) : 5 9 , A s -
S a j d a h ( 3 2 ) : 4 , Q a a f ( 5 0 ) : 3 8 , A l H a d i i d ( 5 7 ) : 4 ) ?
46
A l Q u f a n d a n I l m u A s t ro n o m i
2 4
L e n g k a p n y a A b u A b d u I I a h M u h a m m a d b i n A b d u l l a h b i n
H a m d a w a i h b in N u ' a i m A d h - D h a b b i A n - N a i s a b u r i , l e b ih d i k e n a l
d e n g a n s e b u t a n A l H a k i m , a d a l a h s a l a h s e o r a n g i m a m h a d i t s y a n g
d i p e r h i t u n g k a n . I a d i l a h i r k a n d i N a i s a b u r p a d a t a h u n 3 2 1 H d a n
m e n i n g g a l p a d a t a h u n 4 0 5 H . D i a n t a r a k a r y a n y a y a n g p a l i n g
t e r k e n a l a d a l a h Al Muftadrak 'ala Ash-Shahihain.
2
"" L e n g k a p n y a A h m a d b i n A l H u s a i n A l B a i h a q i , a d a l a h
s a l a h s e o r a n g i m a m H a d i t s . I a d i l a h i r k a n d i K h a s r u J a r d , N a i s a b u r
p a d a t a h u n 3 8 4 H d a n m e n i n g g a l d i N a i s a b u r p a d a t a h u n 4 5 8 H
s e t e l a h b e r k e l i l i n g B a g h d a d , K u f a h , M a k k a h , d a n k o t a - k o t a p u s a t
p e r a d a b a n I s l a m l a i n n y a . I a m e m i l i k i b a n y a k k i t a b k a r a n g a n , d i
4 7
S e b a g i a n la g i m e n c o b a m e n s i n e r g i k a n k e d u a n y a
d a n b e r k a t a d e n g a n F i r m a n - N y a , " I a m e m a n c a r k a n
d a r i p a d a n y a m a t a a i r n y a . " ( Q s . A n - N a a z i ' a t ( 7 9 ) : 3 1 )
a d a l a h b a d a i ( p e n g g a n t i ) a t a u
'athaf bayan
( k a t a
s a m b u n g p e n j e l a s ) y a n g m e n j e l a s k a n f i r m a n
" D i h a m p a r k a n - N y a " ( 7 9 : 3 1 ) . J a d i , t e r l a m b a t n y a
p e n c i p t a a n ( b u m i ) b u k a n b e r a r t i k e t e r l a m b a t a n
p e n c i p t a a n b u m i it u s e n d i r i , a k a n t e t a p i y a n g t e r l a m b a t
a d a l a h p e n c i p t a a n k o m p o n e n d i d a l a m n y a ,
p e n y e m p u r n a a n , d a n p e r a p i a n n y a , j u g a p e n c i p t a a n
p r o s e s p e m a n f a a t a n d a n p e n i k m a t a n n y a . S e b a b
s e b a g a i m a n a p e n e r a p a n ' k e s u d a h a n '
(ba'diyyah)
p a d a
s u b y e k s e s u a t u i t u s e n d i r i , ia j u g a b e r l a k u p a d a b a g i a n
t e r a k h i r n y a a t a u p e m b a t a s n y a . H a l i n i s a m a k e t i k a A n d a
k a t a k a n , " S a y a k i r i m k a n s e o r a n g u t u s a n p a d a A n d a ,
k e m u d i a n t o l o n g A n d a k i r i m k a n s e s e o r a n g u n t u k m e l i h a t
a p a y a n g d i s a m p a i k a n n y a " , l a l u d i k i r i m l a h o r a n g k e d u a .
M e s k i i a m u n g k i n m e n d a h u l u i , n a m u n t u j u a n
p e n g u r u s a n n y a t e r l a m b a t . "
A p a y a n g d i r i w a y a t k a n o l e h A l H a k i m
2 4
d a n A l
B a i h a q i
2 S
d a r i I b n u A b b a s t e n t a n g p e n s i n e r g i a n
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
23/148
A l Q u r a n d a n I lm u A s t r o n o m i
k e d u a a y a t d i a t a s m e n g i s y a r a t k a n t i t i k t e m u i n i . I a
p u n t i d a k b e r t e n t a n g a n d e n g a n a p a y a n g d i r i w a y a t k a n
o l e h I b n u J a r i r ( A t h - T h a b a r i )
2 b
d a n l a i n n y a y a n g
k e m u d i a n m e r e k a n i l a i
shahih,
b a h w a s a n y a o r a n g -
o r a n g Y a h u d i m e n d a t a n g i N a b i S A W d a n
m e n a n y a k a n k e p a d a n y a m e n g e n a i p e n c i p t a a n
l a n g i t d a n b u m i , l a lu b e l i a u b e r s a b d a ,
u .'^h
' d i - ' *
t -rlryf. jl^S'i ' - ^ v / d i
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
24/148
A l Qu r * a n da n I lmu A s t r o no m i
l o g i k a , d a n a s t r o n o m i ) . I a j u g a m e r u p a k a n i m a m t a f s i r y a n g
m e m i l i k i s e g u d a n g k a r y a d a l a m b e r a g a m d i s i p l in , d a r i t a u h i d , u s h u l ,
l i n g u i s t i k A r a b , i l m u k a l a m , f i l s a f a t , h i n g g a s a i n s d a n k e d o k t e r a n . I a
b e r a s a l d a r i T h a b r a s t a n d a n d i l a h i r k a n d i R a y y ( s e b u a h p r o p i n s i d i
I r a n ) y a n g k e m u d i a n m e n j a d i n i s b a t n a m a n y a - A r - R a z i , l a lu
m e n i n g g a l d u n i a d i H a r r a h ( s e b u a h k o t a d i I r a n j u g a ) p a d a t a h u n
6 0 6 H . D i a n t a r a k a r y a t e r p e n t i n g n y a a d a l a h Tafsir Al Kabir-nya.
2 9
B a t u s e m i b u n d a r y a n g m e m e n u h i t e l a p a k t a n g a n .
5 0
A l Q u r " a n d a n I l m u A s t r o no m i
5 0
L e n g k a p n y a A b u A l H a s a n A li b i n A h m a d b i n M u h a m m a d
b i n A l i b i n M a t a w a i h A l W a h i d i , a d a l a h s e o r a n g p a k a r s a s t r a d a n
la'wil ( h e r m e n u e t i k a ) . D i a n t a r a k a r y a p e n i n g g a l a n n y a a d a l a h Asbab
An-Nu zul, Al Basitlt, Al Wasitlt, Al Wajiz fi At-Tafsir,
d a n
Si/arh Diwan
Al Mutanabbi. l a d i l a h i r k a n d i N a i s a b u r d a n m e n i n g g a l d i s a n a j u g a
p a d a t a h u n 4 6 8 H .
3 1
L e n g k a p n y a A b u A l H a s a n M u q a t i l b in S u l a i m a n b i n B a s y i r
A l A z a d i A l B a l k h i , a d a l a h s a l a h s e o r a n g p a k a r t a f s i r t e r k e m u k a .
I a d i l a h i r k a n d i B a s h r a h p a d a t a h u n 1 5 0 H . Ia m e m i l i k i b a n y a k
k a r y a d a l a m b i d a n g t a f s i r d a n s e b a g i a n ulum Al Qur'an, n a m u n i a
Matruuk Al Hadits ( t i d ak b e r k e c i m p u n g d a l a m d i s i p l i n h a d i t s ) .
S e o r a n g
muhaqqiq
( p e n e l i t i ) m e n c o b a
m e n y i m p u l k a n , K a l a n g a n a h li t a f si r m e m a n g b e r b e d a
p e n d a p a t m e n g e n a i m a n a k a h y a n g l e b i h d a h u l u
d i c i p t a k a n , b u m i a t a u k a h l a n g i t . I m a m Al Wahidi
30
m e n u k i l y a n g p e r t a m a ( b u m i l e b i h d a h u l u ) d a r i
MuqatiP
l
d a n p e n d a p a t i n i d i p i l i h o l e h p a r a muhaqqiq.
N a m u n m e r e k a t i d a k b e r b e d a p e n d a p a t b a h w a s e g a l a
s e s u a t u y a n g t e r l i h a t d i b u m i d i c i p t a k a n s e t e l a h
p e n c i p t a a n k e t u j u h l a n g i t , b a h k a n m e r e k a m a l a h
m e n y e p a k a f i n y a .
D e n g a n d e m i k i a n ,
"Al Khalq"
p a d a a y a t d i a t a s
( 2 : 2 9 ) l e b i h b e r m a k n a "At-Taqdiir" ( m e n g u k u r ) , b u k a n
"Al lijaad" ( m e n j a d i k a n ) , a t a u d e n g a n m a k n a a s l i n y a
(khalq) n a m u n d e n g a n p e r k i r a a n i r a d a h ( k e h e n d a k ) ,
s e h i n g g a m a k n a n y a m e n j a d i :
"Allah hendak menjadikan
segala yang ada di bumi untuk kamu" m e n g i k u t i
p e m a k n a a n a y a t "Apabila kamu hendak mengerjakan
shalat...." ( Q s . A l M a ' i d a h ( 5 ) : 6 ) d a n a y a t "Dan
apabila kam u hendak mem baca Al Qufan...."
( Q s . A l I s r a a *
( 1 7 ) : 4 5 ) .
P e m a k n a a n i n i j u g a t i d a k b e r t e n t a n g a n d e n g a n
" P e m b e n t a n g a n " ( b u m i ) s e t e l a h p e n c i p t a a n l a n g i t .
K a t a n y a , " B u m i a d a l a h j i s i m ( f i s i k ) y a n g b e s a r ,
s e h i n g g a k e t e r p e c a h - p e c a h a n p e n c i p t a a n n y a
t i d a k b i s a k e m u d i a n m e n g h a l a n g i b e g i t u s a j a
p e m b e n t a n g a n n y a , s e b a b j i k a p e m b e n t a n g a n
t e r l a m b a t , m a k a p e n c i p t a a n n y a p u n t e r l a m b a t . "
I n i a d a l a h s a t u k e l a l a i a n t e r s e n d i r i d a r i s a n g
I m a m . S e b a b o r a n g y a n g m e n g a t a k a n k e t e r l a m b a t a n
p e m b e n t a n g a n n y a ( b u m i ) d a r i p e n c i p t a a n n y a s e j a k
s e m u a t i d a k p e r n a h m e n g a t a k a n k e b e s a r a n n y a ,
n a m u n m e r e k a m e n g a t a k a n b a h w a p a d a a w a l
p e n c i p t a a n n y a , b u m i p e r s i s s e p e r t i fihr
29
, l a l u i a
d i b e n t a n g k a n , s e h i n g g a t e r j a d i l a h p r o s e s
infikaak ( k e t e r p e c a h - p e c a h a n ) d a n k e t e r l a m b a t a n
p e m b e n t a n g a n n y a d a r i p e n c i p t a a n n y a p u n m e n j a d i
s a h - s a h s a j a .
P e n d a p a t A r - R a z i b a h w a p e n c i p t a a n s e g a l a
s e s u a t u d i b u m i t i d a k m u n g k i n t e r j a d i k e c u a l i j i k a ia
m e m a n g s u d a h d i b e n t a n g k a n j u g a t i d a k m e n u t u p i
k e t e r t o l a k a n n y a , s e b a b y a n g d i m a k s u d k a n d i s i n i
a d a l a h p e n c i p t a a n b a h a n b a k u se g a l a s e s u a t u t e r s e b u t ,
d a n b u k a n m a t e r i n y a s e b a g a i m a n a y a n g k i t a l i h a t
s a a t i n i .
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
25/148
A l Q u r * a n d a n I l m u A s t r o n o m i
A l Q u r ' a n d a n I l m u A s t r o n o m i
5 2
f i r m a n "Dan bumi sesudah itu dihamparkan-Nya"
( Q s .
A n - N a a z i ' a t ( 7 9 ) : 3 0 ) , s e b a b y a n g l e b i h d a h u l u
d a r i p a d a p e n c i p t a a n l a n g i t a d a l a h p e n g u k u r a n b u m i
d a n s e i s i n y a , a t a u k e h e n d a k m e n j a d i k a n n y a , s e d a n g k a n
s e t e l a h p e n c i p t a a n la n g i t , y a i t u p e n c i p t a a n b u m i d a n
s e i s i n y a . J a d i d i s i n i t i d a k a d a p r o b l e m y a n g p e r l u
d i p e r m a s a l a h k a n l a g i .
F i r m a n A l l a h S W T , "Yang menciptakan bumi
dalam dua hari." ( Q s . F u s h s h i l a t ( 4 1 ) : 9 ) j u g a h a r u s
d i s i k a p i d e n g a n p e r k i r a a n k e h e n d a k , s e h i n g g a
b e r m a k n a , " Y a n g h e n d a k m e n c i p t a k a n b u m i " B e g i t u
p u l a f i r m a n A l l a h , "Dan Dia menciptakan di bumi itu gunung-
gunung yang kokoh di atasnya." ( Q s . F u s h s h i l a t ( 4 1 ) :
1 0 ) h a r u s d i m a k n a i s e b a g a i i n g i n m e n j a d i k a n . H a l
i n i d i d u k u n g o l e h f i r m a n A l l a h s e l a n j u r n y a , "lalu Dia
berkata kepadanya dan kepada bumi: Datanglah kamu
keduanya menurut perintah-Ku dengan suka hati atau
terpaksa. Keduanya m enjawab: Kami datang dengan suka
hati." ( Q s . F u s h s h i l a t ( 4 1 ) : l l )
M e n g a c u z h a h i r n a s h , m a k a y a n g d i m a k s u d k a n
a d a l a h " M e n d a t a n g i - N y a d a l a m b e n t u k w u j u d " ,
s e h i n g g a j i k a b u m i t e l a h b e n a r - b e n a r a d a (maujud=
e n t i t a s y a n g m e m b e n d a ) , m a k a h a l i n i t i d a k b e n a r s a m a
s e k a l i .
J a d i , d a l a m s u r a h F u s h s h i l a t ( 4 1 : 9 - 1 3 ) d i a t a s ,
s e o l a h - o l a h A l l a h S W T b e r f i r m a n , "Apakah kalian mau
mengingkari Dzat Yang hendak menciptakan bumi seisinya
berupa gunung-gunun g yang kokoh dan makanan-makanan
dalam empat hari, kemudian Dia tuju langit, lalu
menggantunglah kehendak-Nya untuk menciptakan langit
5 3
dan bumi, sehingga keduanya pun mematuhi perintah
penciptaan. Maka, diciptakan-Nyalah tujuh lapis langit dalam
tempo dua hari dan bumi seisinya dalam tem po empat hari."
T i n g g a l s e k a r a n g b a g a i m a n a m e n j e l a s k a n
m a s a l a h p e r b e d a a n p e n d e k a t a n b a h a s a (usluub),
s e b a b p a d a z h a h i r s u r a h A l B a q a r a h a y a t 2 9 d a n
s u r a h H a M i m S a j a d a h ( F u s h s h i l a t ) a y a t 9 - 1 2
p e n c i p t a a n b u m i s e i s i n y a d i d a h u l u k a n d a r i p a d a
p e n c i p t a a n l a n g it , b e r b e d a d e n g a n z h a h i r s u r a h A n -
N a a z i ' a a t a y a t 2 7 - 3 3 . B a r a n g k a l i h a l i t u d i k a r e n a k a n
m a q a a m k e d u a s u r a h p e r t a m a a d a l a h maqaam
imtinaan y a n g b e r k o n s e k u e n s i m e n d a h u l u k a n h a l - h a l
y a n g b e r u p a n i k m a t d e n g a n m e m p e r t i m b a n g k a n
o b y e k s a s a r a n w a h y u , s e o l a h - o l a h A l l a h S W T i n g i n
m e n g a t a k a n b a h w a D i a l a h y a n g m e n g a t u r u r u s a n
k a l i a n s e b e l u m m e n c i p t a k a n l a n g i t , k e m u d i a n
d i c i p t a k a n y a l a h l a n g i t .
S e m e n t a r a m a q a a m k e d u a a d a l a h m a q a a m
p e n j e l a s a n k e s e m p u r n a a n K e k u a s a a n A l l a h y a n g
b e r k o n s e k u e n s i m e n d a h u l u k a n a p a y a n g l e b i h
s i g n i f ik a n m e n u n j u k k a n p a d a k e s e m p u r n a a n .
B i s a d i p a h a m i d a r i u n g k a p a n - u n g k a p a n
k a u m b a h w a l an g i t d i c i p t a k a n s e b e l u m b u m i s e i s i n y a
d a n d z a t b u m i d i c i p t a k a n s e t e l a n n y a . S e t e l a h i t u , t u j u h
l a p i s l a n g i t p u n d i c i p t a k a n , s e l a n j u r n y a d i c i p t a k a n l a h
i si b u m i b e r u p a b a r a n g - b a r a n g t a m b a n g d a n t u m b u h a n ,
l a lu m u n c u l l a h d u n i a h e w a n , b a r u k e m u d i a n d u n i a
m a n u s i a .
M a k n a f i r m a n A l l a h , "Dia-lah Allah, yang menjadikan
segala yang ada di bumi untuk kamu." ( Q s . A l B a q a r a h
-
8/17/2019 [Sayyid Mahmud Syukri Al-Alusi] Al-Quran & Ilmu Astronomi.pdf
26/148
— A l Q u r ' a n d a n I lm u A st r o n o m i
A l Q u r ' a n d a n I l m u A s t r o n o m i
5 2
L e n g k a p n y a A l A l l a m a h A l M u f a s s i r A b d u l l a h b i n U m a r
b i n M u h a m m a d b i n A l i A s y - S y i r a z i A l B a i d h a w i , a d a l a h p e m i l i k
ki t a b "Amvar At-Tanzil wa Asrar At-Ta'wil" y a n g l e b ih p o p u l e r d e n g a n
k e b e n g k o k a n d a n k e t e r b e l a h a n . D e n g a n k a t a l ai n , D i a
t i d a k m e n c i p t a k a n l a n g i t - l a n g i t t e r s e b u t s e t e l a h
s e b e l u m n y a t id a k d e m i k i a n , a t a u m e m i n j a m i s t i la h
b a n g s a A r a b , " M e n y e m p i t k a n l u b a n g s u m u r d a n
m e l u a s k a n r u m a h . "
T i d a k b i s a d i k a t a k a n b a h w a p a r a p a k a r m e t e o r o l o g i
m o d e r n b i s a m e m a s t i k a n p e n e m u a n 9 p l a n e t s e b a g a i
l a n g i t , s e b a b m e r e k a m a s i h r a g u - r a g u d e n g a n n a i k -
t u r u n n y a j u m l a h t e r s e b u t . G e r a k a n - g e r a k a n y a n g
m e r e k a t a n g k a p , h a n y a d a p a t d i p a s t i k a n d a l a m
h i t u n g a n d e l a p a n a t a u t u j u h , b a h k a n h a n y a s a t u s a j a .
S e b a g i a n l a i n m e r e k a j u g a h a n y a m e n e m u k a n s a t u
b o l a p l a n e t d i a n t a r a Falak Ats-Tsawabit d a n a t l a s y