SAYMALITAŞGÖKYÜZÜ ATLARI

Servet Somuncuoğlu

SAIMALUU-TASHS K Y H O R S E S

Servet Somuncuoğlu

Kitabın Adı / Name of the BookSaymalıtaş Gökyüzü AtlarıSaimaluu-Tash Sky Horses

Metin Yazarı / CopywriterServet Somuncuoğlu

Fotoğraflar / PhotographsServet Somuncuoğlu

Görsel Yönetmen / Art DirectorHüseyin Kozdibi

Baskı Hazırlık / PrepressAtokyay

Dağıtım / DistributorAtokyaywww.atokyayinlari.com

Metin Editörü / Text EditorDoç.Dr. Ali Akar - Hasan Tahsin Mavuş

Tercüme / TranslationsAhmet Akar

Baskı / PrintEge Basım Ltd. Şti.

Basım Yılı / EditionOcak 2011-İstanbul / January 2011-Istanbul

Bu eser Servet Somuncuoğlu tarafından hazırlanarak AC Yapı’ nın değerli katkılarıyla yayınlanmıştır.Eserin yayın hakları Servet Somuncuoğlu’na aittir. Yayının hiçbir kısmı yazılı izin alınmadan tamamen, kısmen veya değiştirilerek yayınlanamaz. Bu eser hiçbir şekilde iktibas edilemez, fotokopi dahil her ne şekilde olursa olsun elektronik, dijital ve mekanik yolla kopyası yapılamaz, bilgi olarak depolanamaz veya çoğaltılamaz. Yalnızca bilimsel araştırmalarda, akademisyen ve araştırmacılar tarafından kaynak ve fotoğraçı ismi belirtilerek kullanılabilir. Fotoğraflara dijital ortamda erişim için www.diabanktmc.com adresine başvurulabilir.

This work is composed by Servet Somuncuoğlu and published by the valuable contributions of AC Yapı. The copyright of this work belongs to Servet Somuncuoğlu. No parts of the publication may be used entirely, partly or by changing it without a written permit. This work may not be quoted in any way, may not be reproduced, stored or duplicated as a document using electronic, digital and mechanical methods or by any means including photocopying it. It may only be used in scientific researches by scholars and researchers, with the indication of the source and photographer. One may apply to www.diabanktmc.com for an access of the photographs in digital environment.

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ ............................................................................................................................... 10

ÖNSÖZ ............................................................................................................................... 12

TEŞEKKÜR ....................................................................................................................... 13

1. BÖLÜM : SAYMALITAŞ (TÜRKLERİN BİLİNÇALTI)

1_1 SaymalıtaşTürklerinBilinçAltı ................................................................ 16

1_2 Saymalıtaş ........................................................................................................ 16

1_2 SaymalıtaşSitesindekiKayaResimleri ............................................... 19

1_3 Anlamlandırma ............................................................................................... 22

2. BÖLÜM : KUTSAL DAĞLARA YOLCULUĞUN ÖYKÜSÜ

2_1 KutsalDağlaraYolculuğunÖyküsü ..................................................... 28

2_2 KarlıDağlarınÜlkesiKırgızistan............................................................. 28

2_3 KarlıDağlaraDoğru ..................................................................................... 29

2_4 Saymalıtaş ........................................................................................................ 31

2_5 HüzünlüDüşünceler .................................................................................... 35

2_6 KarlıDağlardakiSır ....................................................................................... 35

2_7 GökyüzüAtları ................................................................................................ 40

2_8 TarihSaymalıdaBaşlar .............................................................................. 43

2_9 Saymalıtaş’aVeda ........................................................................................ 45

3. BÖLÜM: İMGELERİN DÜNYASINDA

3_1 İmgelerinDünyasında ................................................................................. 66

3-2 TanrıDağları’nınGizemiveZamanİçindeki

Yolculuğu(Prof.Dr.AhmetTaşağıl) ................................................... 69

4. BÖLÜM : TABİAT TAKLİDİ RESİMLER

4_1 TabiatTaklidiResimler ............................................................................... 74

5. BÖLÜM: İNSAN TABİAT İLİŞKİSİ

5_1 İnsanTabiatİlişkisi......................................................................................172

6. BÖLÜM: İNSAN İNSAN İLİŞKİLERİ

6_1 İnsanİnançİlişkisi .......................................................................................218

6_2 KayaResimlerindeCinsellik ...................................................................226

7. BÖLÜM: İNSAN-İNANÇ İLİŞKİSİ (İnsan-İnanç-Kozmoloji)

7_1 İnsan-İnançİlişkisi .......................................................................................234

7_2 İnsan-İnanç-Kozmoloji ..............................................................................272

8. BÖLÜM: KARMAŞIK PANOLAR

8_1 KarmaşıkPanolar .......................................................................................282

9. BÖLÜM: SOYUT - SOMUT KARMA RESİMLER

9_1 Soyut-SomutKarmaResimler ...........................................................326

10. BÖLÜM: STİLİZE RESİMLER

10_1StilizeResimler .............................................................................................368

11. BÖLÜM: SOYUT RESİMLER VE DAMGALAR

11_1SoyutResimlerveDamgalar .................................................................424

11_2Damgalar ........................................................................................................500

HARİTA .......................................................................................................................552

CONTENTS

INTRODUCTION ........................................................................................................... 11

PREFACE........................................................................................................................... 12

ACKNOWLEDGEMENTS ........................................................................................ 13

CHAPTER 1: SAIMALUU-TASH (THE SUBCONSCIOUS OF TURKS)

1-1 Saimaluu-Tash(TheSubconsciousofTurks) ................................. 16

1-2 Saimaluu-Tash ............................................................................................... 16

1-3 RockCarvingsAtTheSaimaluu-TashSite ...................................... 19

1-4 Interpretation ................................................................................................... 22

CHAPTER 2: THE STORY OF THE JOURNEY TO SACRED SNOWY MOUNTAINS

2-1 TheStoryOfTheJourneyToSacredSnowyMountains ......... 28

2-2 TheLandOfSnowyMountains-Kyrgyzstan ................................. 28

2-3 TowardsTheSnowyMountains ........................................................... 29

2-4 Saimaluu-Tash ............................................................................................... 31

2-5 “TristesTropiques” ...................................................................................... 35

2-6 SecretOnTheSnowyMountains ........................................................ 36

2-7 SkyHorses ...................................................................................................... 40

2-8 HistoryBeginsAtSaimaluu-Tash ......................................................... 42

2-9 FarewelltoSaimaluu-Tash ....................................................................... 45

CHAPTER 3: IN THE WORLD OF IMAGES

3-1 InTheWorldOfImages ........................................................................... 66

3-2 TheMysteryofTienShanandTheirJourney IntheCourseofTime(Prof.AhmetTaşağıl) ........................................... 69

CHAPTER 4: FIGURES OF NATURE IMITATION

4-1 FiguresOfNatureImitation ...................................................................... 74

CHAPTER 5: MAN - NATURE RELATION

5-1 Man-NatureRelation ..............................................................................172

CHAPTER 6: HUMAN - HUMAN RELATIONS

6-1 SexualityInRockCarvings ....................................................................218

6-2 SexualityInRockCarvings ....................................................................226

CHAPTER 7: MAN - FAITH RELATION (MAN - FAITH - COSMOLOGY)

7-1 Man-FaithRelation ..................................................................................234

7-2 Man-Faith-Cosmology ........................................................................272

CHAPTER 8: MIXED PANELS

8-1 MixedPanels ................................................................................................282

CHAPTER 9: ABSTRACT - CONCRETE GROUP FIGURES

9-1 Abstract-ConcreteGroupFigures ...................................................326

CHAPTER 10: STYLIZED FIGURES

10-1 StlizedFigures ..............................................................................................368

CHAPTER 11: ABSTRACT FIGURES AND BRANDS

11-1 AbstractFiguresAndBrands ...............................................................424

11-2 Brands .............................................................................................................500

MAP .............................................................................................................................552

Sunuş

Güçlü devletin günümüzdeki yüksek önemini ancak küreselleşmenin ve onun özündeki serbest piyasa ekonomisi kuralların BİREY üzerindeki acı-masız tavrını göz önünde bulundurursak tam anla-yabiliriz.

Bu nedenle devletimizi; Türkiye Cumhuriyeti’ni yaşatacak, koruyacak, güçlendirecek ve onun GER-ÇEK KARDEŞ Orta Asya Cumhuriyetleri ile olan bağlarını kuvvetlendirecek her türlü anlamlı çaba-ya destek vermek, sadece devletin veya ülkenin ay-dınlarının değil, güçleri oranında tüm iş adamları-mızın da görevidir diye düşünüyoruz.

Tarihimizi iyi bilmek ulus devletin temel yapı-taşlarından olan “Tarih Birliği”nin ilk şartıdır. Bu önemli konuda araştırmalar yapmak, yeni bulgular elde etmek, belgelemek, arşivlemek, yorumlamak ve orijinal kaynakları korumak bizce en hakiki gö-revlerimiz arasındadır.

Kırgızistan’da, Tanrı Dağları’nın kollarından Aladağlar üzerinde 3500 rakımda yer alan “Sayma-lıtaş Kaya Resimleri” hiç şüphesiz ki Türk Kültür Tarihi’nin en önemli belgeleri arasında yer alıyor. İnsanoğlu’nun entelektüel düşünce adına ilk adım-ları olan kaya resimleri dünyanın dört bir yanında vardır.

Birçokları bugüne kadar ortaya çıkarılmıştır ama Asya’nın derinliklerinde yer alanlar her ne hik-metse Türkiye ve dünya kamuoyu ile bugüne ka-dar paylaşılmamıştır. Hiç kimsede bir art niyet ya da kötü bir düşünce aramıyoruz, biz bizi anlatmaz-sak, biz bizi göstermezsek bizi kimse anlatmaz, gös-

termez.

Biz “Saymalıtaş – Gökyüzü Atları” kitabı ile ön-celikle tarihsel öncelik haklarımızı ortaya koymak sonrasında ise insanlığın geleceği ve mutluluğu, ba-rış içinde bir dünya için geçmişteki gücümüze ulaş-mak dileğiyle hareket ediyoruz. Türk kültürü hoş-görü, bilgi, sevgi, insan hakkına saygı demektir. Bü-tün bu unsurları atalarımızın binlerce yıl kayala-ra kazıdığı resimlerde görüyoruz. Binlerce yıl önce insanlığın gelişmesi, ilerlemesi adına kayalara re-simler çizen atalarımız, bugün ulaştığımız uygar-lık adına ilk ve en önemli adımları atmışlardır. Bu-gün kullandığımız yazı sistemleri olan alfabelerde yer alan her bir harfin oluşumunun arkasında bin-lerce kaya resmi çizimleri vardır. Atalarımız kendi inanç ve bilgi dünyaları adına dağların zirvelerin-de yaptıkları resimlerle dünya uygarlık ve aydın-lanma sürecine çok büyük katkılar sağlamışlardır. Elinizdeki kitap bu gerçeği belgeleyen ve anlatan en önemli eserlerden biridir. Eseri ortaya koymak için yıllarını veren kişi ise değerli araştırmacı Servet Somuncuoğlu’dur.

Bu eserin Türkiye Cumhuriyeti’ne ve aynı za-manda Orta Asya’daki kardeş Cumhuriyetlerimize anlamlı bir hizmet olmuş olmasını diliyorum. Bizi birbirimize daha da yakınlaştırmasını, birbirimize olan sevgimizi, bağlarımızı, kardeşliğimizi daha da derinleştirmesini umut ediyorum.

Saygılarımla…ALİ COŞKUN

AC YAPI Yönetim Kurulu Başkanısaymali@acyapi.com

Türk Tarihi’nin ana dayanak kaynakları sorunu he-nüz çözülebilmiş değildir. Bugüne kadar yapılan çalış-malarda temel olarak batılıların derlediği kaynaklar da-yanak noktası olarak alınmıştır. Tarih öncesi dönemde Sibirya Steplerinden Macaristan ovalarına kadar geniş bir alana yayılan arkeolojik verilerin toplanması ve kar-şılaştırmalarının yapılması mevcut tarih kuramlarını alt – üst edecek nitelikte, tarihin yeni baştan yazılmasını ge-rektirecek zenginliktedir.

Avrasya Coğrafyası’nda, Türk tarihinin genel ola-rak oluştuğu kısımda üç büyük doğal duvar vardır; Tan-rı dağları, Altay Dağları, Ural Dağları. Türk kültürünün tarih öncesine ait verileri bu dağlarda ve dağların kuytu-larındaki vadilerde gizlidir. Bugüne kadar yapılan kazı ya da yüzey çalışmalarında elde edilen verilerin hemen hemen hepsi Rusya’daki müzelerdedir. Ne yazık ki bun-ların çok az bir kısmı sergilenmekte, büyük kısmı depo-larda beklemektedir.

Günümüzde, sahada yer alan verilerin önemli bö-lümünü kaya üstü resimleri oluşturmaktadır. Kaya üstü resimler konusundaki çalışmalar da yaklaşık yüz yıllık bir zaman dilimini içermektedir. Tespit edilen üç yüz elli civarındaki alanda bulunan resimler karşılaştırılmalara imkan verecek şekilde toplu olarak yayınlanmamıştır. Tek alanı içeren çalışmalar ve yorumlar ise gerçek bir ta-rihi değil, yönlendirilmiş ve yönetilmiş verileri içermek-tedir.

Kaya resimleri konusunda ilk çalışmamız olan “Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler” sadece bir ufuk turu niteliğinde olup, en önemli özelliği bu alanlar arasında kaçınılmaz olarak karşılaştırmaların yapılması gerektiğine işaret etmesidir. O eserimizde bir ilk olma-sı açısından farklı görüşlere yer vermiştik. Fakat şu anda elinizde bulunan eser ve takip edecek eserlerde kendi gözlem, mukayese ve tespitlerimizle hareket edeceğiz. Mutlaka ki faydalanacağımız birçok eser, görüş olacaktır ama temel itibariyle yeni bir senteze ulaşmaya çalışaca-

ğız. Bu da Türk Tarihi’nin mitolojik dönemlerine uzanan verileri, yolculukları sizlere sunacağımıza işaret eder.

Dünyadaki kaya resmi alanları içinde çok özel bir yere sahip olan ve en zengin alan olarak tanımlanan “Saymalıtaş”, serimizin ilk kitabı olarak sizlere sunul-muştur. Bugüne kadar on bir ayrı ülkede yaklaşık yüz ayrı alanda yapmış olduğumuz çalışmaları içeren kitap-larla bir set oluşturmayı düşünmekteyiz. Türk Tarihi’nin tarih öncesi verilerinin oluşması ile tarih yazıcılığında yeni bir dönemin başlaması en büyük dileğimizdir. Bu dileğe uygun olarak “Taştaki Türkler” kitabımızda oldu-ğu gibi yine fotoğrafların bilimsel çalışmalarda, kaynak ve fotoğrafçı ismi belirtilerek, makul sayı ölçüsü dikka-te alınmak kaydıyla serbestçe kullanılmasını sağladık…

Saygılarımla…Servet Somuncuoğlu

Önsöz /Preface

Dünyanın tartışmasız en zengin kaya resmi alanı olarak kabul edilen Saymalıtaş’ı bilim dünyasının keşfetmesi 1900’lü yılların başına gidiyor. Bu keşif konusunu biraz açmam gerekiyor. Bu alanlar o bölgede yaşayan yerel halk tarafından en eski zamanlardan beri biliniyor, “keşif” tabiri, bilim dünya-sına kazandıran kişi anlamında kullanılıyor. Bence, Türk Tarihi’nin ana refe-rans noktalarından ve belki de en önemlisi olan Saymalıtaş’ta bir çok çalışma yapılması ve Türk kamuoyunun bütün bunlardan hiçbir şekilde haberdar edil-memesini de ayrı bir tartışma konusu olarak kaydetmek gerekir…

Uzun yıllar boyunca Saymalıtaş’ta araştırmalar yapan, Semerkant’ta bulu-nan “Orta Asya Araştırmaları Merkezi”nin başkanı Kırgız Hatice Taşbayeva’nın “Orta Asya Petroglifleri” (K. Tashbayeva, “Petroglyphs of Kyrgyzstan”, Pet-roglyphs of Central Asia, Bishkek 2001, s. 9-79.) adlı kitapta yer alan uzun maka-lesinden özetleyerek aldığımız bir bölümü aktarmamızda fayda var.

SaymalıtaşBazı kaynaklara göre N.G. Malitski, Saymalıtaş’ı 1906 da ziyaret etmiş

olmasına karşın oraya yaptığı bu seyahatle ilgili bilgi bırakmamıştır. (Zima, 1958, p.113)

1946’da Zima, Saymalıtaş kaya resimlerini çalışmak için özel bir tarihi-arkeolojik gezi tertip etti. Ekip dağ dizisinin doğu kısmını taradı. B.M. Zima kaya resimlerinin karakteristik özelliklerini ve dönemini tanımlamak için bir girişimde bulundu. Hala bilinmeyen nedenlerle, Saymalıtaş’a özel bir çalışma adamadı ve burasını da diğer kaya resmi alanlarıyla beraber ele aldı. (Zima 1947;1950;1958;)

1950’de A.N. Bernshtam yönetimindeki Pamir-Fergana arkeolojik gezisin-deki araştırmalar Kırgızistan kaya resimlerinin çalışılmasında bir dönüm nok-tası oldu. Gezide, Saymalıtaş incelendi. A.N. Bernshtam, bu tür arkeolojik ya-zıtların araştırılmasında bilimsel yöntem kullanan ilk kişiydi. Kaya resimleri-nin olduğu tüm bölgede çok geniş bir inceleme yaptı. Sonuç olarak Saymalıtaş I (Batı Saymalıtaş) ve Saymalıtaş 2 (Doğu Saymalıtaş)’ı ayırdı, yazıtın topog-rafyasına dair bilgiler verdi.

A.N.Bernshtam Saymalıtaş kaya resimlerinin ilk sınıflandırmasını yaptı-ğı ve onları çizim şekillerine, tekniklerine ve motiflerine dayanarak dönemlere ayırdığı olağanüstü anlamlı olmasına rağmen ne yazık ki sadece tek bir maka-le yazmıştır. (Bernshtam, 1952; veya 1997, pp.388-407). Bu makale şimdiye dek önemini hiç kaybetmemiştir ve sadece Saymalıtaş için değil diğer Orta Asya kaya sanatı yazıtları için de belirleyici temel bir araştırma çalışması olmuştur.

1960 ve 1970’lerde birkaç araştırmacı Saymalıtaş kaya resimleri üzerinde çalışmaya odaklandı. Böylece 1963’te Leningrad’lı bir matematikçi olan N.L. Podolski, matematiksel istatistikleri kullanarak Saymalı-Taş’taki resimlerin ti-polojik bir sınıflandırmasını yapmayı önerdi. O zaman için bu fikir bir yenilik-ti. Bununla birlikte, sonuçları, temel olarak A.N. Bernshtam’ın kronolojik pla-nını doğruluyordu.......

Saymalı TaşTürklerin Bilinçaltı

Saymalıtaş’a sadece yürüyerek veya at üstünde gidilebilir. Tırmanmak son derece güçtür... Alan güneyden kuzeye doğru 5-6 km. doğudan batıya doğru ise 700 – 800 m. uzar. Doruk noktası deniz seviyesinden 3450 m. yüksekliğindedir. Bu noktadan sonra alan, neredeyse dağ sırasının iki yamacının bir-leştiği kuzeye doğru teraslarla alçalır. Burada yükseklik 2800 metredir. Daha sonra diğer adı Saymalıtaş ır-mağı olan, Saymalıtaş alanından doğarak aşağılarda (doğuda) ki Kek-Art ırmağına dökülen Sogot Irmağı ile dar bir kanal olarak uzanır. Çukur alan Saymalıtaş dağlarının sarp yamaçlarıyla çevrelenir...