satvirto gadazidvebis srulyofis ziritadi mimartulebebi ...nasromsi gadmocemulia sakonteinero...

142
satvirTo satvirTo gadazidvebis srulyofis gadazidvebis srulyofis ZiriTadi mimarTulebebi ZiriTadi mimarTulebebi saqarTveloSi saqarTveloSi Tbilisi Tbilisi 2020 2020 baTumis navigaciis saswavlo universiteti baTumis navigaciis saswavlo universiteti ekaterine Ciqovani ekaterine Ciqovani

Upload: others

Post on 29-Jan-2021

3 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • satvirTosatvirTo

    gadazidvebis srulyofisgadazidvebis srulyofis

    ZiriTadi mimarTulebebi ZiriTadi mimarTulebebi

    saqarTveloSisaqarTveloSi

    TbilisiTbilisi

    20202020

    baTumis navigaciis saswavlo universitetibaTumis navigaciis saswavlo universiteti

    ekaterine Ciqovaniekaterine Ciqovani

  • naSromSi gadmocemulia sakonteinero gadazidvebis ganviTare-bis dinamika da satransporto qselis kvanZebSi sazRvao da sxva saxis transportis urTierTqmedebis safuZvlebi; msoflio gadazidvebSi konteinerebiT gadazidvis ganviTarebis Tanamedrove tendenciebi; agebulia saerTo satransporto kvanZebSi sxvadasxva saxeobis sa-transporto saSualebebis urTierTqmedebis marTvis maTematikuri modeli; SemuSavebulia saqarTvelos Savi zRvispireTSi mdebare sa-transporto qselis kvanZebSi, sxvadasxva saxeobis satransporto sa-Sualebebis urTierTqmedebis marTvis optimaluri modeli.

    wigni gankuTvnilia umaRlesi saswavleblebis ekonomikis, logis-tikisa da biznesis specialobis studentebisa da aRniSnuli sakiTx-ebiT dainteresebul mkiTxvelTa farTo wrisaTvis.

    redaqtori: redaqtori: karlo Rurwkaia - saqarTvelos teqnikuri

    universitetis emeritus profesori;

    recenzentebi:recenzentebi: badri geCbaia - baTumis SoTa rusTavelis

    saxelmwifo universitetis asocirebuli

    profesori;

    murman bliaZe - saqarTvelos teqnikuri

    universitetis profesori;

    qeTevan goleTiani - baTumis navigaciis

    saswavlo universitetis profesori.

    baTumis navigaciis saswavlo universitetibaTumis navigaciis saswavlo universiteti

    ekaterine Ciqovani _ ekaterine Ciqovani _

    `̀satvirTo gadazidvebis srulyofissatvirTo gadazidvebis srulyofis

    ZiriTadi mimarTulebebi saqarTveloSiZiriTadi mimarTulebebi saqarTveloSi~. gv. 142.~. gv. 142.

    © © e. Ciqovani, 2020e. Ciqovani, 2020gamomcemloba „kalmosani“, 2020gamomcemloba „kalmosani“, 2020

    ISBN ISBN

  • 3

    SinaarsiSinaarsi

    Sesavali ........... Sesavali ........... ............................................................................................. .............................................................................................5 5

    literaturis mimoxilvaliteraturis mimoxilva .................................................................... ....................................................................1212

    Tavi 1. sakonteinero gadazidvebis ganviTarebis Tavi 1. sakonteinero gadazidvebis ganviTarebis

    dinamika da satransporto qselis kvanZebSi dinamika da satransporto qselis kvanZebSi

    sazRvao da sxva saxis transportis sazRvao da sxva saxis transportis

    urTierTqmedebis safuZvlebi urTierTqmedebis safuZvlebi ...................................... ......................................2727

    1.1. msoflio gadazidvebSi konteinerebiT gadazidvis 1.1. msoflio gadazidvebSi konteinerebiT gadazidvis

    ganviTarebis Tanamedrove tendenciebi ganviTarebis Tanamedrove tendenciebi............................................2727

    1.2. satransporto gadazidvis fasis formireba sabazro 1.2. satransporto gadazidvis fasis formireba sabazro

    ekonomikis pirobebSi ekonomikis pirobebSi ........................................................ ........................................................3636

    1.3. konteinerebis gadaadgilebis magistraluri 1.3. konteinerebis gadaadgilebis magistraluri

    mimarTulebebis gadakveTis adgilebSi ganlagebuli mimarTulebebis gadakveTis adgilebSi ganlagebuli

    portebis konkurentunarianobis da mimzidvelobis portebis konkurentunarianobis da mimzidvelobis

    kriteriumebi tvirTebis sxvadasxva saxis kriteriumebi tvirTebis sxvadasxva saxis

    transportiT gadazidvis dros transportiT gadazidvis dros ..................................... .....................................4343

    1.4. saqarTvelos Savi zRvispireTis portebis 1.4. saqarTvelos Savi zRvispireTis portebis

    konkurentunarianobisa da mimzidvelobis gazrdis konkurentunarianobisa da mimzidvelobis gazrdis

    gzebi gzebi ....................................................................................... .......................................................................................5050

    Tavi 2. saerTo satransporto kvanZebSi sxvadasxva Tavi 2. saerTo satransporto kvanZebSi sxvadasxva

    saxeobis satransporto saSualebebis saxeobis satransporto saSualebebis

    urTierTqmedebis marTvis maTematikuri urTierTqmedebis marTvis maTematikuri

    modelis ageba modelis ageba .......................................................................... ..........................................................................5959

    2.1. sxvadasxva saxeobis satransporto saSualebebis 2.1. sxvadasxva saxeobis satransporto saSualebebis

    urTierTqmedebaSi funqcionirebis procesis urTierTqmedebaSi funqcionirebis procesis

    modelirebuli algoriTmis SemuSavebis modelirebuli algoriTmis SemuSavebis

    meTodologiuri safuZvlebi meTodologiuri safuZvlebi ......................................... .........................................5959

  • 4

    2.2. satransporto kvanZis imitaciuri modeli da 2.2. satransporto kvanZis imitaciuri modeli da

    modelirebis instrumentis arCeva modelirebis instrumentis arCeva ............................... ...............................6969

    2.3 satransporto kvanZebSi urTierTqmedebis marTvis 2.3 satransporto kvanZebSi urTierTqmedebis marTvis

    modelis ageba modelis ageba ...................................................................... ......................................................................7474

    Tavi 3. saqarTvelos Savi zRvispireTSi mdebare Tavi 3. saqarTvelos Savi zRvispireTSi mdebare

    satransporto qselis kvanZebSi, sxvadasxva satransporto qselis kvanZebSi, sxvadasxva

    saxeobis satransporto saSualebebis saxeobis satransporto saSualebebis

    urTierTqmedebis marTvis optimaluri modelis urTierTqmedebis marTvis optimaluri modelis

    SemuSaveba SemuSaveba .................................................................................. ..................................................................................8787

    3.1. qarTul portebSi sakonteinero gadazidvebis 3.1. qarTul portebSi sakonteinero gadazidvebis

    dros yvela saxis satransporto saSualebebis dros yvela saxis satransporto saSualebebis

    muSaobis gamocdilebis analizi muSaobis gamocdilebis analizi .................................... ....................................8787

    3.2. satransporto qselis kvanZebSi transportirebis 3.2. satransporto qselis kvanZebSi transportirebis

    procesis uzrunvelyofis organizebis amsaxveli procesis uzrunvelyofis organizebis amsaxveli

    imitaciuri modelis SemuSaveba saqarTvelos Savi imitaciuri modelis SemuSaveba saqarTvelos Savi

    zRvispireTSi zRvispireTSi ....................................................................... .......................................................................9898

    3.3. konteinerebis damuSavebis procesis 3.3. konteinerebis damuSavebis procesis

    modelirebisTvis monacemTa gansazRvra da modelirebisTvis monacemTa gansazRvra da

    momzadeba, transportis yvela saxeobebis momzadeba, transportis yvela saxeobebis

    monawileobiT monawileobiT .................................................................... ....................................................................108108

    3.4 eqsperimentuli imitaciuri modelis adekvaturobis 3.4 eqsperimentuli imitaciuri modelis adekvaturobis

    Sefaseba da translireba Sefaseba da translireba ............................................... ...............................................111111

    3.5 saqarTvelos Savi zRvispireTSi mdebare 3.5 saqarTvelos Savi zRvispireTSi mdebare

    satransporto kvanZebSi yvela saxis transportis satransporto kvanZebSi yvela saxis transportis

    funqcionirebis optimizaciis modelis arCeva funqcionirebis optimizaciis modelis arCeva ...... ......117117

    daskvna................daskvna................ ........................................................................................ ........................................................................................132132

    gamoyenebuli literaturis nusxagamoyenebuli literaturis nusxa ............................................. .............................................138138

  • 5

    Sesavali

    SesavaliSesavali

    Temis aqtualoba. qarTuli transportis winaSe dais-

    va amocana - uzrunvelyos evraziuli tranzitis 10%-mde

    momsaxurebis SesaZlebloba da uzrunvelyos komunika-

    ciebis, satransporto kvanZebis, satransporto teqnol-

    ogiebisa da informaciuli sistemebis koordinirebuli

    ganviTareba.

    saqarTvelos regionuli ganviTarebisa da infra-

    struqturis saministros monacemebis Tanaxmad, 2025

    wlisTvis saqarTvelos gamiznuli aqvs, 12-15 miliardi

    laris investiciis Cadeba evro-aziuri satransporto

    derefnebis ganviTarebaSi. aRniSnuli gegmebis ganxor-

    cielebis Sedegad unda moxdes saerTaSoriso satrans-

    porto derefnebis (ssd) gaswvriv komunikaciis siCqa-

    ris gazrda 20-30%-iT da 2025 wlisTvis gadazidvebis

    moculobis gasammageba, rac absoluturi mniSvnelobiT

    Seadgens 6-7 milion tona tvirTs weliwadSi. dagegmilia

    investiciebis gazrda portebisa da sazRvao mimosvlis

    ganviTarebaSi. Savi zRvis portebs aqvT perspeqtivebi

    imisTvis, raTa Camoyalibdnen ara mxolod rogorc msxvi-

    li portebis saxelmwifo mimwodebeli segmenti atlantis

    okeanis regionSi, aramed rogorc tvirTebis gadamuSave-

    bis damoukidebeli magistraluri centri. iTvleba, rom

    saerTaSoriso satransporto arteriebs, romlebic Sav

    zRvaze gadian, uaxloes momavalSi eqnebaT yvela Sesa-

    Zlebloba, gadaiqcen srulyofil saerTSoriso satrans-

    porto derefnad, anu gaxdnen azia-evropis satranspor-

    to habi.

  • 6

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    am miznis misaRwevad aucilebelia satransporto

    qselis Semadgeneli yvela komponentis drouli da para-leluri ganviTareba gamgzavnidan mimRebis CaTvliT. wi-naaRmdeg SemTxvevaSi, satransporto jaWvis romelime elementSi warmoqmnili Seferxeba, iqneba es saporto misasvleli gzebi Tu sabaJos muSaoba, gamoiwvevs mTeli sistemis muSaobis Sedegebis daqveiTebas da Seamcirebs sistemis funqcionire-bis efeqtianobas, rac mas ara-konkurentunarians gaxdis.

    satransporto sistemis efeqtianobis RonisZiebebis asamaRleblad, romelic mimarTulia mTlianad satrans-porto sistemis ganviTarebaze, aucilebelia satrans-porto sistemis optimizaciis variantebis winaswari mod-elirebisTvis instrumentebis SemuSaveba, maTi danergvis efeqtis prognozirebisa da analizis Catarebis mizniT.

    satransporto qseli warmoadgens rTul sistemas, ro-melsac aqvs cvladi parametrebis didi moculoba, SemTx-veviTi procesebisa da funqcionirebis mravalferovani variantebis didi raodenoba. garda amisa, rogorc wesi, arsebobs sistemis Sesaxeb informaciis nakleboba, rac arTulebs masTan muSaobas. maTematikuri modelireba saSualebas gvaZlevs, vimuSaoT aseT rTul sistemasTan, maT Soris informaciis naklebobis pirobebSic. aqedan gamomdinare, amgvari rTuli sistemis mxridan reagirebis prognozirebisTvis, agreTve misi muSaobis optimizaciis mizniT, mizanSewonilia gamoiyenoT maTematikuri mod-elirebis meTodebi, kerZod meTodi ̀ imitaciuri meTodis gamoyeneba~.

    kvlevis mizani da amocanebi. naSromis mizans war-moadgens satransporto kvanZebSi momijnave saxeobis satransporto saSualebebis marTvis meTodologiuri

  • 7

    Sesavali

    safuZvlebis SemuSaveba maTi urTierTqmedebebis sruly-ofis mizniT, rac xorcieldeba Tanamedrove logistiku-ri midgomebis safuZvelze.

    mocemuli miznis misaRwevad dasaxul iqna Semdegi amocanebi: momijnave satransporto saSualebebis urTierTq-

    medebebis sawarmoo procesebis analizi regionuli satransporto qselis kvanZebSi;

    msoflioSi, saqarTveloSi, Savi zRvisa da atlantis okeanis regionSi (aor) sakonteinero transportis ganviTarebis Tanamedrove tendenciebis analizi;

    satransporto qselis, rogorc sistemis Semadgene-li elementis, sistematizacia da misi funqcioni-rebis procesebis analizi;

    satransporto qselis modelirebis programu-li algoriTmebis Seqmna, arsebuli modelirebis meTodebis analizisa da modelirebis adekvaturi meTodis SerCevis safuZvelze;

    satransporto sistemis imitaciuri mTliani mod-elis SemuSaveba, romelic moicavs urTierTdakav-Sirebuli kvanZebis kompleqss;

    Savi zRvispira regionSi sazRvao, sarkinigzo, saavtomobilo, sahaero satransporto qselis fun-qcionirebis Sesaxeb informaciuli bazis Seqmna im formatiT, romelic aucilebelia Savi zRvispira regionSi satransporto qselis imitaciuri model-is Sesaqmnelad;

    Savi zRvispira regionSi satransporto qselSi moZ-raobis marTvis imitaciuri modelis ganxorciele-

    ba, romelic gamiznulia sxvadasxva satranspor-

    to saSualebebiT, Savi zRvispira mxareSi mdebare

  • 8

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    portebis meSveobiT, konteinerebis importisa da

    tranzitis ganxorcielebisaTvis;

    Savi zRvispira mxareSi arsebuli satransporto

    qselis transportirebis sistemaSi gardaqmnis

    RonisZiebebis SemuSaveba;

    satransporto kvanZebSi momxdari procesebis for-

    malizaciis meTodi, romelic dafuZnebulia fun-

    qciuri elementebisa da nakadebis stoqastikuri

    parametrebis sistemur midgomaze.

    Savi zRvispira regionis satransporto qselis im-

    itaciuri modelis SemuSavebis principebi, romel-

    ic exeba Savi zRvispira mxareSi mdebare portebSi

    konteinerebis imports;

    Savi zRvispira mxareSi mdebare satransporto qse-

    lis funqcionirebis sqemebi, maTi muSaobis mod-

    elirebis Sedegebis upiratesobebisa da uaryofiTi

    mxareebis analizis Sesabamisad.

    kvlevis sagani da obieqti. naSromis kvlevis obi-

    eqtebs warmoadgens satransporto kvanZebi da mimdebare

    (momijnave) satransporto qselebi. kvlevis sagans warma-

    dgens satransporto kvanZebSi da momijnave satranspor-

    to qselebis monakveTebSi mimdinare procesebi. midgoma

    SemuSavebul iqna Savi zRvispira mxaris satransporto

    qselSi gamosayeneblad.

    Temis Seswavlis mdgomareoba. satransporto da

    gadatvirTvis centrebis, portebis da sarkinigzo sad-

    gurebis muSaobis avtomatizaciis Teoriisa da praqtikis

    SemuSavebaSi Setanili wvlili, agreTve satransporto

    logistikaSi, multimodaluri da intermodaluri ga-

    dazidvebis problemebis da sxvadasxva saxis transpor-

  • 9

    Sesavali

    tis urTierTqmedebebis SeswavlaSi mniSvnelovani roli Seasrules Semdegma avtorebma: i. birmani, d. jonsoni, l. dereviCi, i. neruSi, s. rezeri, n. averil lou, hong-en lini, rokko zito, a. maikli, p.teilori, ronald h. balou, j. ku-peri, j. koili, j. bardi, j. langfordi, riCard l. dafti, r. granti, t. troi, s. herci, m. petersi, m. gordoni, r. ka-plani, u. kapaCino, m. bazermani, r. klemani, n. kulatilaka, j. cmiTi, r. klemani, h. raifa, l. trigeorgisi da sxvebi.

    avtorebi ganixilaven zRvispira regionebis satrans-porto sistemis muSaobis kontrolis avtomaturi marT-vis sistemis Seqmnis aucileblobas; saqarTvelos da zogadad zRvispira regionis satransporto sistemis muSaobis Taviseburebebs; aqvT SemoTavazebuli satrans-porto sistemis funqcionirebisadmi blok-midgoma; aseve mo-cemulia satransporto kvanZSi sazRvao da sarkinig-zo transportis urTierTqmedebis operatiuli marTvis sistemis analizis meTodologia. avtorebi detalurad aRweren logistikur cnebebs, maT Soris informaciul nakadebs logistikasa da dasawyobebas da axdenen maT struqturirebas. garda amisa, ganixilaven lojistikuri sistemebis efeqtianobis, efeqtianobis maCveneblebis da saimedoobis cnebebs.

    bevri avtori sakuTar naSromebSi Seiswavlis uwyveti dagegmvis sistemebis optimizaciis sakiTxebs sazRvao sa-transporto kvanZebSi. isini agvareben gemis momsaxure-bis dros portis resursebis Tanabari ganawilebis amo-canas, agreTve gem-misadgomebisa da maTi aRWurvilobis optimaluri raodenobis gansazRvras. maT naSromebSi ga-moyenebulia albaTobis Teoriis meTodebi.

    garda amisa, uyuradRebod ar aris darCenili arc

    informaciul sistemebsa da transportSi avtomaturi

  • 10

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    marTvis sistemebis sferoc. kerZod, avtorebi kriti-

    kulad aanalizeben arsebuli sainformacio sistemebis

    uamrav naklovanebas; ganixilaven, konteinerebis trans-

    portirebis marTvis avtomatizaciis upiratesobebs

    sxvadasxva sferoSi, kerZod: teqnikuri saSualebebis

    marTvis avtomatizacia, informaciuli uzrunvelyofa,

    sakonteinero punqtebis da konteinerebis gadazidvis

    procesis marTva.

    dabolos, avtorTa rigi asabuTebs TviTorganizebis

    procedurebis gamoyenebis aucileblobas kontrolis

    obieqtebis modelebis agebisa da gadawyvetilebis miRe-

    bis dros.

    naSromis mecnieruli siaxle mdgomareobs SemdegSi:

    1. Sesrulebulia satransporto kvanZebSi momxdari

    procesebis formalizacia, rac saSualebas iZleva

    prototipTan aucilebeli xarisxiT miaxloebuli

    modelis Sesaqmnelad;

    2. SemuSavebulia standartuli funqciuri blokebis

    erToblioba da maT Soris kavSirebi, romelic aR-

    wers calkeul procesebs, romlebic mimdinareobs

    satransporto kvanZebSi da satransporto qselis

    momijnave monakveTebSi;

    3. Seqmnilia satransporto qselis imitaciuri mod-

    eli, romelic saSualebas gvaZlevs, winaswar gan-

    sazRvroT da SeafasoT satransporto kvanZebSi

    transportis sxvadasxva saxeobebis muSaobis efeq-

    turoba;

    4. SemuSavebulia midgomebi regionuli gamanawilebe-

    li centris mSeneblobisadmi.

  • 11

    Sesavali

    kvlevis meTodologia. dasaxuli miznis misaRw-

    evad gamoyenebul iqna sistemuri analizis meTodebi,

    albaTobis Teoria da maTematikuri statistika, masiu-

    ri momsaxurebis Teoria da grafebi, gadawyvetilebis

    miRebis Teoria, imitaciuri modelirebis meTodebi da

    mravalkriteriumiani optimizaciis meTodebi.

    naSromis Teoriuli da praqtikuli mniSvneloba.

    warmodgenili naSromi aviTarebs satransporto kvanZeb-

    Si momxdari procesebis modelirebisa da optimizaciis

    Teoriul safuZvlebs da meTodologias. sainteresoa sa-

    transporto kvanZebis formalizaciisa da modelis age-

    bis meTodikisadmi SeTavazebuli midgoma.

    naSromSi SemuSavebulia satransporto kvanZebis mod-

    elis agebis meTodi, romelic saSualebas gvaZlevs, oper-

    atiulad ganvaxorcieloT ZiriTadi komponentebisgan

    Semdgari nebismieri konfiguraciis modelis Sekreba.

    SemuSavebuli imitaciuri modeli saSualebas gva-

    Zlevs, SeviswavloT sistemis mgrZnobeloba gare garemo-

    Si momxdari sxvadasxva cvlilebebis mimarT.

    kvlevis Sedegebis gamoyeneba satransporto kvan-

    Zebis muSaobis organizebis etapze xels Seuwyobs maTi

    muSaobis efeqturobis gazrdas, drois, Rirebulebisa da

    saimedoobis parametrebis gaTvaliswinebiT.

    imitaciuri modelirebis meTodis mixedviT Sedege-

    bis gamoyenebiT ekonomikuri efeqtis miReba SesaZlebe-

    lia satransporto sistemaSi mimdinare procesebis opti-

    mizaciiT da misi funqcionirebis efeqturobis gazrdiT.

    uzrunvelyofilia regionuli gamanawilebeli cen-

    tris modelis ganxorcieleba Savi zRvispira mxaris sa-

    transporto qselSi.

  • 12

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    literaturis mimoxilvaliteraturis mimoxilva

    satransporto da gadatvirTvis centrebis, portebis

    da sarkinigzo sadgurebis muSaobis avtomatizaciis

    Teoriisa da praqtikis SemuSavebaSi Setanili wvlili,

    agreTve satransporto logistikaSi, multimodaluri da

    intermodaluri gadazidvebis problemebis da sxvadasxva

    saxis transportis urTierTqmedebebis SeswavlaSi mniS-

    vnelovani roli Seasrules Semdegma avtorebma: birmani

    i., dereviCi l., jonsoni d., neruSi i., rezeri s. da sxvebi.

    ronald h. balou ganixilavs Savi zRvispira regionis

    (da ara marto) satransporto sistemis muSaobis kontro-

    lis avtomaturi marTvis sistemis Seqmnis aucileblobas.

    ganixileba saqarTvelos Savi zRvispira regionis trans-

    portis sistemis muSaobis Taviseburebebi. SemoTava-

    zebulia satransporto sistemis funqcionirebisadmi

    blok-midgoma. aseve mocemulia satransporto kvanZSi

    sazRvao da sarkinigzo transportis urTierTqmedebis

    operatiuli marTvis sistemis analizis meTodologia.

    ronald h. baloum SeimuSava agreTve sazRvao-savaW-

    ro portebSi saporto gadasaxadebis sistemis formire-

    bis sakiTxebisadmi axali midgoma, romelic xels uwyobs

    saxelmwifos interesebis gatarebas da zrdis qveynis

    portebis konkurentunarianobas.1

    j. kuperi, m. brauni da m. petersi detalurad aRweren

    logistikur cnebebs, maT Soris informaciul nakadebs

    logistikasa da dasawyobebas da axdens maT struqturi-

    1 Ballou, Ronald H. Business Logistics Management. Prentice-Hall In-ternational, Inc. 2009. - 681 c.

  • 13

    literaturis mimoxilva

    rebas. garda amisa, ganixilavs logistikuri sistemebis

    efeqtianobis, efeqtianobis maCveneblebis da saimedoo-

    bis cnebebs.2

    uiliam kopaCino sakuTr naSromebSi Seiswavlis uwyve-

    ti dageg-mvis sistemebis optimizaciis sakiTxebs sazRvao

    satransporto kvanZebSi. igi agvarebs gemis momsaxurebis

    dros portis resursebis Tanabari ganawilebis amocanas,

    agreTve gem-misadgomebisa da maTi aRWurvilobis opti-

    maluri raodenobis gansazRvras. naSromSi avtors gamoy-

    enebuli aris albaTobis Teoriis meTodebi.3

    j. koili, e. bardi, s. langli ikvleven informaciul

    sistemebsa da transportSi avtomaturi marTvis siste-

    mebs (ams). kerZod, avtorebi kritikulad aanalizeben ar-

    sebuli sainformacio sistemebis uamrav naklovanebas.

    naSromSi ganxilulia agreTve konteinerebis transpor-

    tirebis marTvis avtomatizaciis upiratesobebi sxva-

    dasxva sferoSi, - es aris teqnikuri saSualebebis marTvis

    avtomatizacia, informaciuli uzrunvelyofa, sakon-

    teinero punqtebis da konteinerebis gadazidvis proce-

    sis marTva.4

    d. rezeris mier dasabuTebulia TviTorganizebis

    procedurebis gamoyenebis aucilebloba kontrolis ob-

    2 Cooper J., Browne M., Peters M. European Logistics: markets, man-agement, and strategy. Oxford, Blackwell Pub-lishers, 2011.-331 c.

    3 Copacino, William C. Supply Chain Management. The Basics and Be-yond. APICS, 2007. - 204 c.

    4 Coyle J.J., Bardi E.J., Langley C.J Jr. Zarzadzanie logistyczne, PWE, Warszawa, 2012.C. 24-33.

  • 14

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    i eqtebis modelebis agebisa da gadawyvetilebis miRebis

    dros.5

    jon u. langfordi aanalizebs flotis ganviTare-

    bis istorias da aRwers Semdgomi ganviTarebis perspeq-

    tivebs, arsebuli gamocdilebis safuZvelze. naSromSi

    gamoyenebulia statistikis maTematikuri meTodebi.6

    nikolas mori sakuTr naSromebSi ikvlevs dokumen-

    tebis brunvas sistemebSi `sazRvao porti - sarkinigzo

    sadguri~ saerTaSoriso gadazidvebis SemTxvevaSi, daka-

    vebulia eqsort-importis tvirTebis gadazidvaSi sabaJo

    gaformebis problemebiT, roca tvirTebis gatareba xde-

    ba portebis meSveobiT, agreTve portisa da sarkinigzo

    transportis gadakveTis wertilSi logistikuri prob-

    lemebiT.7

    j. Sapirom SeimuSava sazRvao navsadguris konkuren-

    tunarianobis uzrunvelyofis marTvis organizaciuli

    meqanizmi. naSromSi gamoyenebulia maTematikuri mod-

    elirebis meTodebi. avtori aRwers evropuli da aziuri

    portbis muSaobas da maTi funqcionirebis Tavisebure-

    bebs. gamoTvlilia navsadguris ganviTarebis scenarebi

    (meqanizacia).8

    5 International Journal of Operations and Production Management. -2012.-vol.5.-C.18.

    6 Langford, John W. Logistics: Principles and Applications. -Mc-Graw-Hill, Inc. 2005. 567 c

    7 Mohr, Nicolas. Distribution for the small business. Biddies Limited, Guilford. 2010. - 184 c.

    8 Shapiro, J.F. Modeling the Supply Chain. DUXBURY, Thomson Learn-ing, 2011. - 586 c.111.

  • 15

    literaturis mimoxilva

    SeviswavleT APICS (The Association for Operations Man-agement, Chicago, USA - operaciuli menejmentis asocia-cia, Cikago, aSS) egidiT momzadebuli naSromebis krebu-

    li. amerikeli mecnier-mkvlevarebis naSromebi eZRvneba

    portebis ganviTarebis sakiTxebs da navsadgurebis marT-

    vis problemebs.9

    riCard daftma10 SeimuSava satransporto kvanZebSi

    gadazidvis procesis marTvis problema, xolo robert

    granti ki dainteresda intermodaluri gadazidvebis

    sakiTxebiT.11

    m. porterma da g. bondma SeimuSaves struqturu-

    li sqema da SemogvTavazes logistikuri satransporto

    sistemis ganzogadebuli maTematikuri modeli. amave

    dros, SemuSavebuli meTodika ar aris gankuTnili sa-

    transporto sistemebis mSeneblobis, modelirebisa da

    analizisTvis.12

    9 1) APICS Certified Supply Chain Professional: Learning System: Ver-sion 2.2. Module 1. Supply Chain Management Fundamentals. - Chi-cago: APICS, 2017. - 227 p. - Bibliography: p. 204-208. - Cumulative Cource Index: p. 208-227. - 2183-13. http://www.apics.org/creden-tials-education/credentials/cscp

    2) APICS Certified Supply Chain Professional: Learning System: Ver-sion 2.2. Module 2. Building Competitive Oper-ations, Planning and Logistics. - Chicago: APICS, 2011. - 301 p. - Bibliography: p. 279-281. - Cumulative Cource Index: p. 282-301. - 2183-13. http://www.apics.org/credentials-education/credentials/cscp

    10 Daft, Richard L. Management, 2018. – 863 с. 11 Grant Robert M. Contemporary Strategy Analysis, 2012. - 537 c. 12 Porter M., Bond G. Innovative Capacity and Prosperity: the Next Com-

    petitiveness Challenge in the Global Com-petitiveness Report. – NY, 2011.

  • 16

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    m. kristoferma SeimuSava vagonebis dajgufebis al-

    goriTmi si-tuaciisaTvis, roca gansazRvrulia Tavisu-

    fali sarkinigzo xazebis raodenoba, rac emsaxureba mane-

    virebis samuSaoebis minimizacias. 13

    xolo i. ansoffma ki daamuSava datvirTva-gadmot-

    virTvis molodinSi myofi gemebis an vagonebis gacden-

    ebis statistika da gaaanaliza igi. am naSromSi avtorma

    gamoiyena ТМО-s meTodebi (masiuri momsaxurebis Teo-ria). samecniero kvleviTi naSromis angariSis daskvna-

    Si Seswavlilia faqtorebi, romlebic gavlenas axdenen

    vagonebis gadatvirTvis punqtebSi gatarebul (daxar-

    jul) droze, maTi Semosvlis momentidan, datvirTvamde

    misvlisa da satvirTo operaciebis dasrulebis Semdeg

    transportirebis punqtidan tvirTis gasvlamde.14

    troi T. qirbis SemuSavebuli aqvs meToduri debule-

    bebi, romlebic exeba dagrovili vagonebis optimaluri

    raodenobis dadgenas. naSromi gamoyenebulia TMO (masiuri

    momsaxurebis Teoria) meTodebi.15

    13 M. Christopher: Logistics & Supply Chain Management: creating val-ueading networks, Prentice Hall 2010.

    14 Strategic management, H. Igor Ansoff, Wiley, New York, 1979. No. of-pages: 236.

    15 Troy T. Kirby. The Duke of Wellington and the Supply System During the Peninsula War, CreateSpace Independ-ent Publishing Platform 2014.

    16 Smith, J.E. and Nau, R.F. «Valuing risky projects: option pricing theory and decision analysis», Management Sci-ence, 41, 795-816, 2015.

    15 Troy T. Kirby. The Duke of Wellington and the Supply System During the Peninsula War, CreateSpace Independ-ent Publishing Platform 2014.

  • 17

    literaturis mimoxilva

    j. e. smiTi da r. f. nau ganixilaven satvirTo sad-

    gurebSi manevrirebis samuSaoebis optimizaciis sakiTx-

    ebs. amisaTvis avtorebs gamoyenebuli aqvT TMO-s meTodebi,

    grafikul-analitikuri meTodebi, dinamiuri program-

    irebis meTodi da sxva.16

    TMO–s, statistikis, sistemebis Teoriasa da albaTo-bis Teoriis SemuSavebasa da ganviTarebaSi mniSvnelovani

    wvlili Seitanes Semdegi avtorebis naSromebma:

    l. trigeorgisi ganixilavs masiuri momsaxurebis Te-

    oriis rig amocanebs da albaTobis ganawilebis kanonebs,

    romlebic gamoiyeneba satransporto kvanZebis menejmen-

    tSi sxvadasxva SemTxvevebis modelirebis dros.17

    h. raiffa sakuTar naSromebSi aRweren satransporto

    kvanZebis modelirebisa da sxvadasxva saxeobis trans-

    portis urTierTqmedebis tipebs, uerTiqerTqmedebis

    procesSi warmoqmnili problemebis mogvarebis zogad

    midgomebs (masiuri momsaxurebis sistemebi), amocanebis

    tipebs da maTi mogvarebisaTvis da gadawyvetilebaTa

    miRebisadmi saWiro midgomebis ganmasxvavebel niSnebs.18

    evropuli saerTaSoriso konferenciis „evropuli

    satransporto politika 2030 wlisTvis“ masalebSi ganx-

    ilulia rTuli sistemebis modelebis didi raodenoba

    da maTi agebis meTodebi. warmodgenili modelebi gamoi-

    16 Smith, J.E. and Nau, R.F. «Valuing risky projects: option pricing theory and decision analysis», Management Sci-ence, 41, 795-816, 2015.

    17 Trigeorgis, L. Real Options, Cambridge, MA: MIT Press, 2017.18 Raiffa, H. Decision Analysis, Addison-Wesley, 2018.

  • 18

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    yeneba teqnikaSi, fizikaSi, kompiuterul qselebSi da so-

    cialur-ekonomikuri procesebis modelirebaSi.19

    reinfeld n. did yuradRebas aqcevs maTematikuri

    modelirebis gamoyenebas, maT Soris transportSic. man

    aRwera transportSi sistemis problemebis mogvarebis

    ramdenime midgoma. amave gamocemaSi p. potgofs moyavs

    masobrivi momsaxurebis sistemis gamoyenebis uamravi

    magaliTi, romlebic detalurad aris ganxiluli da aRw-

    erili. misi yvela magaliTi emyareba realur eqsperimen-

    tebs da saSualebas gvaZlevs maTi Sedegebi gamoviyenoT,

    rogorc eqsperimentulad aprobirebuli monacemebi.

    xolo j. gigi ki ganixilavs rTuli sistemebis proble-

    mebs. am avtorebma, jamSi, SemogvTavazes rTuli siste-

    mebis sqemebis aRwerisa da optimizaciis meTodologiis

    modelirebebi.20

    b. koguti da n. kulatilaka ikvlevdnen imitaciuri

    modelirebis sistemebis modelirebas, maTSi investire-

    basa da modelirebis avtomatizaciis sakiTxebs. ker-

    Zod, naSromSi aRwerilia sistemebis optimizaciis nei-

    roqseluri algoriTmebi da investirebis formebi da

    wyaroebi.21

    19 Supply Chain Councel; White Paper. European transport policy for 2030: Time to Decide.-Luxembourg: Commis-sion of the European Communities, 2019. — 109 p.197.

    20 Containerisation International Regional Review: North American Ports -August 2013

    21 Kogut, B. and Kulatilaka, N. «Options thinking and platform invest-ments: investing in opportunity», California Management Review, 36: 52-71, 2014.

  • 19

    literaturis mimoxilva

    transportSi modelirebis sakiTxebis SeswavlaSi

    mniSvnelovani wvlili Seitanes Semdegi mecnierebis naS-

    romebma: veisblati b., zildmani v., pocmani m., raia s. da

    sxvebma.

    j.kuperi, m. brauni, m. petersi sakuTar naSromebSi

    swavlobdnen sazRvao transportSi arsebul sakontro-

    lo sistemas da ganixiles am sistemis Semowmebis Catare-

    bis mravali meTodi, agreTve marTvis sakontrolo

    sistemis modelis agebis meTodebi. maT mier SemoTavaze-

    buli modelebi agebulia sistemuri midgomis principeb-

    ze da Sedgeba modulisgan, maT Soris arsebuli kavSire-

    bisgan da aRweren sazRvao transportis marTvis sistemis

    zogadi maxasiaTeblebis monacemebs. am avtorebma Seqmnes

    TiTqmis sruli logistikuri jaWvis da gaaanalizes igi

    rogorc srulad, ise calkeuli kvanZebis mixedviT, rom-

    lebSic xdeba sxvadasxva tipis satransporto saSuale-

    bebis gadakveTa da urTierTqmedeba.22

    u. kopaCino aseve ikvlevs statistikur modelebs da

    sazRvao transportSi TandarTuli korelaciis mod-

    elebis gamoyenebas roca xdeba portSi gemis momsaxure-

    bis xangrZlivobis gamoangariSeba. maT SemogvTavazes

    mTeli rigi gafarToebuli algoriTmebi gemis pirsze

    yofnis drois modelirebisTvis.23

    ronald balou asabuTebs analitikuri-albaTo-

    bis modelis gamoyenebis SesaZleblobas tvirTbrunvis

    22 Cooper J., Browne M., Peters M. European Logistics: markets, man-agement, and strategy. Oxford, Blackwell Pub-lishers, 2011.-331 c.

    23 Copacino, William C. Supply Chain Management. The Basics and Be-yond. APICS, 2007. - 204 c.

  • 20

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    punqtebSi muSaobis optimizaciis mizniT. man SeimuSava

    muSaobis efeqturobis Sefasebis mTeli rigi kriteriume-

    bi. SemuSavebulia urTierTqmedebis modelebi Semxvedri

    transportis nakadebisTvis da tvirTebis gadatvirTvis

    sawyobis muSaobisTvis. naSromSi aRniSnulia imitaciuri

    modelirebis Sesaxeb, romelic aris arasakmarisad uni-

    ficirebuli da modelirebisTvis mouxerxebel tips war-

    moadgens.24

    amerikeli mkvlevarebi suzan herci da monika ander-

    soni aRweren transportis muSaobis maTematikuri mod-

    elirebis zogad maxasiaTeblebs.25 xolo j. f. Sapiro ki

    gvTavazobs sakonteinero terminalis optimaluri te-

    qnikuri parametrebis gansazRvris analitikur models,

    romelSic gaTvaliswinebulia optimalurobis rigi kri-

    teriumebi.26

    r. grosi ganixilavs sarkinigzo da sazRvao trans-

    portis urTierTqmedebis maTematikur, programulad

    ganxorcielebul models britaneTis portebSi 1945

    wlidan dRemde. modelirebis Sedegad man miiRo sakon-

    teinero terminalis moculobis damokidebuleba gemis

    tevadobasa da gemebis moZraobis intensiurobaze. mecn-

    ieri ikvlevs navsadgurSi gemis midgomasa da damuSavebas

    24 Ballou, Ronald H. Business Logistics Management. Prentice-Hall In-ternational, Inc. 2009. - 681 c.

    25 Hertz, Susanne; Monica Alfredsson. “Strategic development of third party logistics providers”. Industrial Marketing Management (Elsevier Science) 32 (2): Р. 139-149.

    26 Shapiro, J.F. Modeling the Supply Chain. DUXBURY, Thomson Learn-ing, 2011. - 586 c.111.

  • 21

    literaturis mimoxilva

    (midgoma, gemis gad-motvirTva), agreTve dasawyobebis

    operaciebs. namuSevrebi gamoiyeneba situaciuri marTvis

    meTodi. SemuSavebuli modeli emyareba tvirTis nakadis

    warmodgenas orientirebuli grafis saxiT, tvirTis

    gadaadgilebis mimarTulebebis Sesabamisad; mwvervali -

    aris tvirTis garkveul mdgomareobaSi arseboba, rkale-

    bi (naxevarwre) - aris teqnologiuri gadasvlebi erTi md-

    gomareobidan meoreSi. rkalebSi iqmneba tvirTis nakadis

    intensivoba, mwvervalebSi - tvirTis gamtarunarianoba.

    garda amisa, Seqmnilia gemis damuSavebis procesis marT-

    vis sistema. modelis naklovaneba mdgomareobs imaSi, rom

    masSi ar aris gaTvaliswinebuli satransporto saSuale-

    bebis xarisxi.27

    Cineli, koreeli da iaponeli mecnierebi Cen-Cang Cou,

    gi-Ti Teo, dong-vuq songi, hui-huang Tai, CerngCvan hvan-

    gi, masahiko furuiki sakuTar kvlevebSi ganixilavdnen

    aziuri portebis da mimdebare teritoriebis eqsplu-

    ataciis optimizaciis meTodebs, konkurentunarianobis

    TvalsazrisiT. aRniSnulma avtorebma SeimuSaves mTeli

    rigi kriteriumebi satransporto sistemis funqcioni-

    rebis efeqturobis Sesafaseblad, agreTve maT mier Se-

    moTavazebulia stoqastikuri da arazust logikaze

    dafuZnebuli modelebi, romlebic saSualebas iZleva

    Sefasdes satransporto sistemis muSaobis efeqturoba.

    Cineli mecnierebi ziJian guo, qsiang-kun songi, peng

    Jangi ganixilaven portis farglebSi, adaptiuri marT-

    vis reJimSi myofi konteineruli qselebis optimizaci-

    27 Goss R. British ports policies since 1945// j. Transport, economy and policy. 2008. - № 1, 326 gv.

  • 22

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    is ramdenime algoriTms. avtorebis mier SemuSavebuli

    algoriTmi saSualebas iZleva satransporto qselis

    farglebSi moxdes optimaluri marSrutebis efeqturad

    identificireba. maT namuSevrebSi damtkicebulia ko-

    relaciis arseboba qveyanasa da misi mosaxleobis kontein-

    er-brunvas Soris da Semotanili iqna am damokidebulebis

    koeficientic. garda amisa, maT mier SemuSavda portis

    konteinerbrunvis prognozirebis meTodika. am samuSaoe-

    bis Sedegebi saSualebas gvaZlevs mivawodoT ports kon-

    teinerebis brunvis savaraudo prognozi. namuSevrebSi

    gamoyenebulia maTematikuri statikis meTodebi.

    azieli mecnierebi sakuTar naSromebSi erTmaneTs

    adareben portis muSaobis efeqturobis gamoTvlis or

    algoriTms (analitikuri da stoqastikuri). naSromebSi

    aRwerilia am algoriTmebis upiratesobebi da maTi gam-

    oyenebis sferoebi. mecnierebs Catarebuli aqvT kvleva

    konteinerebis gadazidvisTvis saWiro satransporto

    saSualebis saxeobis arCevis Sesaxeb. transportirebis

    tipis arCevis dros SemuSavda stoqastikuri modeli,

    tvirTis tipisa da rigi parametrebis mixedviT.azielma

    mkvlevarebma SeimuSaves agreTve modeli, romelic da-

    fuZnebulia mkafio logikis principebze, tvirTis mi-

    wodebis sqemis arCevis dros. SemoRebulia satransporto

    sqemis funqcionirebis efeqturobis Sefasebis 4 krite-

    riumi: Rirebuleba, dro, usafrTxoeba da saimedooba.28

    d. kenemansa da a. tverskis moyavT Semxvedri satrans-

    porto nakadebis urTierTqmedebis modelebi isini

    muSaoben stoqastikur modelebTan procesesatranspor-

    28 Trans Press: magazine of VR Ltd. 2017, 2018, 2019

  • 23

    literaturis mimoxilva

    to modelirebis aziur kvlevebze dayrdnobiT. siste-

    mebis zogadi Teoriis TvalsazrisiT, mkvlevrebma aages

    modelebi masiuri momsaxurebis Teoriis gamoyenebiT.29

    imitaciuri modelirebis zogadi kiTxvebiT dakave-

    bulebi iyvnen: lou averil m., Sennon r., Smidti b., Sra-

    iberi t. j. lou averil m. da sxvebi detalurad ganix-

    ilaven imitaciuri modelis principebs, iZlevian rig

    gansazRvrebebs, varaudoben modelis mSeneblobis prin-

    cipebs, gviCveneben, rom stoqastikuri kanonebi gamoi-

    yeneba imitaciuri modelirebisTvis; SeimuSaves modelis

    verifikaciisaTvis (Semowmeba) eqsperimentebis dagegmvi-

    sa da Catarebis wesebi. lou averil m. aseve axorcieleb-

    da modelirebis rigi saSualebebis SedarebiT analizs

    da imitaciuri modelirebis gamoyenebis mraval praqti-

    kul magaliTs. warmodgenili naSromebis avtorebi, gar-

    da avtorisa, Cveulebriv eyrdnobian GPSS modelire-bis sistemas. mocemuli sistema gamiznulia imitaciuri

    modelebis Sesaqmnelad da modelirebis Casatareblad.

    magram, mas aqvs rigi uaryofiTi mxareebi: igi ar iZle-

    va modelis vizualuri da grafikuli warmodgenis Ses-

    aZleblobas, radgan modeli iqmneba programuli kodis

    saxiT. am programis xelmisawvdomi versiebi arasrulia

    (sademonstracio versiebi).30

    robert kaplanisa da robin kuperis naSromebi exe-

    ba masobrivi momsaxurebis sistemebis Teoriis, petris

    29 Kahneman, D. and Tversky, A. «Prospect theory: an analysis of deci-sion under risk», Econometrica, 47: 262-90, 2019.

    30 Object Management Group / Business Process Management Initiative (OMG BPMN) http: // www.bpmn.org

  • 24

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    qselebs da imitaciuri modelis zogad sakiTxebs, rac ga-

    moyenebulia transportSi. muSaobaSi ZiriTadi aqcenti

    gakeTebulia GPSS sistemaSi muSaobis meTodebze. Cvens mier gamoyenebuli naSromi aRwers satransporto siste-

    mebis modelebis agebis principebs (gemebis muSaoba buq-

    sirebis xazze da navmisadgomTan midgomis da masTan Cab-

    mis mowyoba da a.S.). 31

    a. estaSma da J. de rusma SeimuSaves satransporto

    kvanZis funqcionirebis imitaciuri modeli da Caatares

    modelTan muSaobis eqsperimentebis seria. avtorebma

    aseve SeimuSaves portis mimdebare sadgurSi tvirTis mi-

    wodebis optimizaciis programuli uzrunvelyofa mul-

    tiagenturi optimizaciis meTodiT. mocemuli modeli

    SemuSavebulia Carlstonis portisaTvis da ganixilavs

    portis mimdebare teritoriidan sarkinigzo transpor-

    tiT tvirTebis moZraobas gemis mimarTulebiT. modeli-

    rebis procesSi daisva tvirTis portSi mitanis optimi-

    zaciis amocana. estaSma transportis saqalaqo moZraobis

    nakadis imitaciur modelSi gamoiyena moduluri mSeneb-

    lobis principi. mTavari yuradReba naSromSi eqceva moZ-

    raobis marSrutebis arCevas. naSromSi ar aris ganxiluli

    tvirTebis gadaadgilebis dros transportis saxeobebis

    urTierTqmedeba.32

    31 Robert S. Kaplan and Robin Cooper, Cost & Effect: Using Integrated Cost Systems to Drive Profitability and Per-formance (Boston: Harvard Business School Press, 2017), 303c.

    32 Privatization and regulation of transport infrastructure: guidelines for policymakers and regulators // Edited by A. Estache, G. de Rus, The Washington D.C.: The World Bank, 2010. 332 p

  • 25

    literaturis mimoxilva

    portis muSaobis imitaciuri modeli, garkveuli

    ele mentebiT, dadgenili moculobiT da am elementebis

    ganlagebiT sakuTar naSromSi warmoadgina a. branCma.

    mTavar parametrebad avtorma airCia TiToeuli operaci-

    is mixedviT damuSavebis dro da navmisadgomebis gam-

    tarunarianoba. modelis muSaobis Sedegs warmoadgens

    monacemebi elementebis datvirTvis xangrZlivobisa da

    Seferxebebis (rigebis) Sesaxeb. amasTan, avtori, sakuTri

    imitaciuri modelis SemuSavebis dros, ar iTvaliswineb-

    da sawyobSi tvirTis maragis arsebobas. garda amisa, sawy-

    isi monacemebad unda gamoyenebuliyo navsadgurisken mi-

    mavali gemebis grafiki an Tanmimdevroba, rac yovelTvis

    ar aris mosaxerxebeli. avtors ar ganuxilavs ramdenime

    gemis erTdrouli midgomis SesaZlebloba, mas ganxilu-

    li aqvs imitaciuri modelebis agebis zogadi principe-

    bi. naSromSi satransporto sistemebi warmodgenilia,

    rogorc ciklurad momuSaveebi. detalurad aRwerilia GPSS da QSB paketebTan muSaoba.33

    transportSi modelirebis sakiTxs sakmaod didi

    yuradReba daeTmo ucxour literaturaSi, rasac ver

    vityviT qarTvel mkvlevarebze. amerikeli, evropeli da

    azieli mkvlevarebis mier SemuSavebulia satransporto

    sistemebis modelebis mTeli rigi. amavdroulad unda

    aRiniSnos, rom ver moiZebna naSromebi satransporto

    qselebis, rogorc erTiani satransporto saSualebis

    kompleqsuri (integrirebuli) modelebis Sesaxeb, rome-

    33 Branch А.Е. Elements of port operation and management/London, New York: Chapman and Hall, 2006. 265 p.2. Cargo Systems № 7 2003

  • 26

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    lic moicavs sarkinigzo, saavtomobilo, sahaero da saz-

    Rvao transportis urTierTqmedebis procesebs.

    gavecaniT bevr naSroms imitaciuri modelirebis Ses-

    axeb.

    imitaciuri modelireba sakmaod efeqturi da Tana-

    medrove instrumentia, romelic saSualebas iZleva, mox-

    des transportis muSaobis optimizacia. magram, es Tema

    dRes, Tanamedrove teqnologiebis arsebobisa da glo-

    balizebuli satransporto qselebis pirobebisaTvis qa-

    rTveli mkvlevarebis mier Zalian Seuswavlelia, xolo

    80-iani wlebis mTeli rigi kvlevebi ukve moralurad moZ-

    velda.

    amjerad, saWiro gaxda Tanamedrove ekonomikur

    situaciaSi Camoyalibebuli gamowvevebis Seswavla, ganx-

    ilva da gaanalizeba.

  • 27

    Tavi 1. sakonteinero gadazidvebis ganviTarebis dinamika da satransporto qselis

    kvanZebSi sazRvao da sxva saxis transportis urTierTqmedebis safuZvlebi

    Tavi 1. sakonteinero gadazidvebisTavi 1. sakonteinero gadazidvebis

    ganviTarebis dinamika daganviTarebis dinamika da

    satransporto qselis kvanZebSisatransporto qselis kvanZebSi

    sazRvao da sxva saxis transportis sazRvao da sxva saxis transportis

    urTierTqmedebis safuZvlebiurTierTqmedebis safuZvlebi

    1. 1 msoflio gadazidvebSi1. 1 msoflio gadazidvebSikonteinerebiT gadazidvis ganviTarebiskonteinerebiT gadazidvis ganviTarebis

    Tanamedrove tendenciebiTanamedrove tendenciebi

    msoflio satvirTo nakadebi koncentrirebulia

    msoflios sam savaWro-samrewvelo centrs Soris mimar-

    Tulebaze, esaa: evropa, CrdiloeTi amerika da azia-wyn-

    ari okeane, agreTve am centrebis SigniT arsebul mimar-

    Tulebebze.

    sxvadasxva mizezis gamo, tvirTebis nakadebi ufro

    midrekilia sazRvao transportirebisken. magaliTad, ev-

    rokavSiris sagareo savaWro tvirTebis daaxloebiT 70%

    sazRvao transportiT gadaitvirTeba. CrdiloeT ameri-

    kasa da azia-wynari okeanis regionSi sazRvao transpor-

    tiT gadaziduli tvirTebis wili kidev ufro metia.

    msoflioSi tvirTis daaxloebiT 68%-is gadazid-

    va konteinerebiT xdeba. konteinerebis tvirTbrunvis

    globaluri zrda weliwadSi 350 milion TEU-s34 uaxlo-vdeba da weliwadSi daaxloebiT 10-12%-is farglebSi

    meryeobs.

    34 TEU – Twenty Foot Equivalent Unit, 20-futiani konteineris eqvivalenti. xelmisawvdomia:

  • 28

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    konteinerizaciis procesi sazRvao seqtorSi 1950-

    iani wlebis bolos daiwyo. es iyo maRali xarisxis sa-

    transporto momsaxurebaze moTxovnilebis gazrdaze

    pasuxi da agreTve 1950-ian wlebSi saqonlis msoflio

    gadazidvebis moculobis zrdaze. mas Semdeg konteiner-

    izaciis process aqvs zrdis mdgradi tendencia.

    amave periodSi iqna SemoRebuli erTiani unificire-

    buli taris cneba. erTiani unificirebuli taris gamoy-

    eneba dainerga msoflio vaWrobaSi da mis upiratesobas

    warmoadgens:

    - miwodebis siCqare,

    - transportirebis simartive,

    - tvirTis usafrTxoebis maRali xarisxi,

    - mcire da gafantuli tvirT-nakadebis masStabebis

    konsolidaciis gziT miRebuli ekonomia,

    - gadazidvebis tarifebis dabali Rirebuleba sa-

    transporto ciklis Semcirebis gamo.

    garda amisa, konteinerebis transportirebaSi gamoy-

    enebuli egreT wodebuli xazovani momsaxureba mosaxerx-

    ebelia gemTmflobelebisTvis da tvirTebis gadamzidav-

    ebisTvis, radgan es saSualebas iZleva gemebi daitvirTos

    orive mimarTulebiT. rodesac xdeba nayari da Txevadi

    tvirTebis gadazidva, gemi xSirad brundeba dautvir-

    Tavi, radgan Znelia tvirTis povna ukana gzaze, es ki, ra

    Tqma unda, damatebiT xarjebs iwvevs gemTmflobeli kom-

    paniebisTvis.

    zemoxsenebulma upiratesobebma uzrunvelyo kon-

    teinerizaciis swrafi gavrceleba mTel msoflioSi. sa-

    konteinero gadazidvebis intensiuri zrda dafiqsirda

    gasuli saukunis jer 1950-ian, xolo Semdeg 1970-80-ian

  • 29

    Tavi 1. sakonteinero gadazidvebis ganviTarebis dinamika da satransporto qselis

    kvanZebSi sazRvao da sxva saxis transportis urTierTqmedebis safuZvlebi

    wlebSi. msoflioSi mxolod 75 navsadguri iyo, romelTac

    SeeZloT konteinerebis damuSaveba, da maTi meSveobiT ga-

    daizida 4,3 milioni TEU-mde. 1980 wels ukve arsebobda 269 aseTi navsadguri, xolo konteinerebiT tvirTebis

    transportirebis moculoba gaizarda 34.8 milion TEU-mde.

    amJamad sakonteinero gadazidvebis msoflio bazarze

    gamoCnda transSifmentis (gemidan gemze gadatvirTvebi)

    mkafiod gamoxatuli portebi. ase, pusanis navsadguris

    administraciam 2015 wels miiRo gadawyvetileba, ara mx-

    olod Seamciros saporto mosakreblebi, aramed kompen-

    sacia gadauxados im xazebs (mimarTulebebs), romlebic

    gazrdian portis meSveobiT transportirebis (transSif-

    mentis) moculobas 3% -iT.

    garda amisa, gamoCnda egreT wodebuli satransporto

    habebi. habebis muSaobis Taviseburebebis Sesaxeb arsebu-

    li ganmartebebis safuZvelze, CamovayalibeT habis Sem-

    degi ganmartebebi:

    habi aris:

    1. satransporto qselis didi kvanZi, romelic mde-

    bareobs magistraluri satransporto mimarTule-

    bebis gadakveTaze, emsaxureba am mimarTulebas da

    habis mimdebare teritoriebs;

    2. mravalfunqciuri Tanamedrove terminalis komp-

    leqsi, romelic funqcionirebs rogorc lojis-

    tikuri satransporto gamanawilebeli centri,

    uzrunvelyofs sxvadasxva saxis satransporto sa-

    Sualebebis koordinaciasa da urTierTqme-debas,

    romlebic asruleben savaldebulo procedurebis

    da sxvadasxva servisebis srul kompleqss: momsax-

  • 30

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    urebas, komerciul, saganmanaTleblo, gasarTob

    servisebs da sxva;

    3. saerTaSoriso bazarze kargad pozicionirebuli

    saqmiani satransporto centri, romelic flobs

    muSaobis konkurentunarian teqnologiebs, Tana-

    medrove sawarmoo infrastruqturas, kargad mowes-

    rigebul logistikur sistemas, profesiul menej-

    ments, warmomadgenlobiTi ofisebis moqmed qsels,

    muSaobs aRiarebuli iuridiuli formiT da aqvs sa-

    tarifo politikis gansaz-Rvris SesaZleblobebi.

    Cl-online-is monacemebis Tanaxmad, 2025 wels kontein-er-mzidebis msoflio floti gaizrdeba 1 018 420 TEU da miaRwevs 8 189 833 TEU. 2030 wlisTvis ki msoflios sakon-teinero floti 10 milion TEU gadaaWarbebs.

    fideruli (miwodebis) segmenti aseve ver igrZnobs

    deficits. 2025 wlisTvis mxolod CineTis gemTmSenebeli

    qarxnebidan gamova 110-ze meti konteinermzidi gemi, ro-

    melTa saSualo tevadoba Seadgens 1100 TEU. 2019 wlis 28 martis mdgomareobiT msoflioSi yvelaze didi kontein-

    ermzidi gemi Cosco Guangzhou - 95,000 TEU Seadgens. Chine Shipping Container Line-is eqspertebis gamoTv-

    lebis mixedviT, rodesac xdeba 1 800 - 3 000 TEU tevado-bis gemebidan konteiner-mzid gemebze gadasvla, romel-

    Ta tevadoba Seadgens 5 600 TEU, aziasa da evropas Soris gadazidvebis dros erTi konteineris transportirebis

    TviTRirebuleba SeiZleba Semcirdes 150-200 dolariT.

    xolo damatebiTi mogeba 9 000 TEU tevadobis gemebiT konteinerebis transportirebis pirobebSi iqneba 300-400

    aSS dolari erTeulze (konteinerze) gadaangariSebiT.

  • 31

    Tavi 1. sakonteinero gadazidvebis ganviTarebis dinamika da satransporto qselis

    kvanZebSi sazRvao da sxva saxis transportis urTierTqmedebis safuZvlebi

    satvirTo (safraxto) tarifebis swrafi zrdis Semdeg,

    romelic 2003 wels daiwyo, amJamad SeiniSneba tvirTebis

    safraxto ganakveTis vardna; amgvarad, 2015 wlis seqtem-

    bris mdgomareobiT, safraxto kontraqtebis Rirebuleba

    2015 wlis dasawyisTan SedarebiT (gemebis tevadobis 2015

    wlis maCveneblis mixedviT) Semcirda saSualod 22%-iT.

    2015 wels msoflio skonteinero gadazidvebis biznesis

    brunvam 1 trilion dolars miaRwia - sazRvao, terminal-

    uri da lojistikuri operaciebis gaTvaliswinebiT.

    dRes msoflioSi konteinerebiT gadaizideba sa-

    konteinero tvirTebis daaxloebiT 55%. 2025 wlisT-

    vis mocemuli maCvenebeli arsebulis 70%-is farglebSi

    aris prognozirebuli. magaliTad, izrdeba konteiner-

    mzidebis floti; intensiuri zrda moxda agreTve 2000-

    2015 wlebSi, rodesac 2000 welTan SedarebiT, flotiis

    Semadgeneli erTeulebis raodenoba 200%-iT gaizarda.

    konteinermzidebis flotis raodenobam Seadgina 14.3

    milioni erTeuli. gafarTovda specialuri daniSnulebis

    konteinermzidebis flotic.

    uaxloes wlebSi eqspertebi elodebian sakontein-

    ero gadazidvebis zrdas saSualod 7.7%-iT yovelwli-

    urad, gansakuTrebiT azia-wynari okeanis regionSi, rac

    metwilad ganpirobebulia CineTisa da indoeTis ekono-

    mikuri da industriuli (samrewvelo) zrdiT. 2015 wlis ESCAP-is (The United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific -gaerTianebuli erebis organizaciis ekonomikuri da socialuri komisia) prognozis mixedviT

    msoflio sakonteinero gadazidvebi miaRweven 577 mil-

    ion TEU-s.

  • 32

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    diagrama 1. msoflioSi mTavari sakonteinero

    gadazidvebSi evropis, CrdiloeT amerikisa da

    azia-wynari okeanes wili

    evropis wili

    CrdiloeT amerikis wiliazia-wynari okeanes wilidanarCeni

    amJamad msoflioSi mTavari sakonteinero gadazid-

    vebi modis evropaze, CrdiloeT amerikasa da azia-wynar

    okeaneze. mocemuli centrebis wili msoflio kontei-

    nerebis tvirTbrunvis 95%-s Seadgens. amave dros, aziaze

    modis msoflio sakonteinero brunvis 59% , evropis wili

    Seadgens 23%-s, xolo CrdiloeT amerikis wili 13%-s (di-

    agrama 1).

    saerTaSoriso sakonteinero gadazidvebis bazris

    ganviTarebis tendenciebis analizze dayrdnobiT, Sesa-

    Zlebelia Semdegi daskvnebis gamotana:

    - SeimCneva msoflio sakonteinero gadazidvebis

    brunvis moculobis stabiluri zrda;

    - izrdeba saqonlis konteinerizacia;

    - izrdeba gemebis tonaJi,

    - mcirdeba flotis saSualo asaki;

  • 33

    Tavi 1. sakonteinero gadazidvebis ganviTarebis dinamika da satransporto qselis

    kvanZebSi sazRvao da sxva saxis transportis urTierTqmedebis safuZvlebi

    - viTardeba erovnuli flotebi;

    - SeimCneva ryevebi fraxtebis ganakveTebSi;

    - viTardeba lojistikuri centrebi da habebi.

    amgvarad, globaluri sakonteinero gadazidvebis ba-

    zari msoflioSi yvelaze swrafad mzardi satransporto

    bazaria. bazris ganviTarebis tendenciebis analizi sa-

    Sualebas gvaZlevs gavakeToT prognozi da gaviTvalis-

    winoT misi Semdgomi zrda mTel msoflioSi. sakonteine-

    ro gadazidvebis moculoba evropas, CrdiloeT amerikas

    da azia-wynari okeanis regionebs Soris mudmivad izrde-

    ba da amavdroulad izrdeba Semosavlebi am satranspor-

    to industriidan. saqarTvelos geografiuli mdebareo-

    ba gansazRvravs satranzito servisebis ganviTarebisa da

    satransporto momsaxurebis eqsportis aucileblobas.

    Tavdapirvelad saqarTveloSi sakonteinero ga-

    dazidvebi samxedro miznebisTvis gamoiyeneboda. qarTu-

    li satransporto koridorebis sakonteinero gadazid-

    vebisaTvis aqtiuri gamoyeneba gasuli saukunis 60-iani

    wlebis dasawyisSi moxda. 80-iani wlebis Sua periodisTvis

    ssrk-s sazRvao satransporto flots ukve hqonda 40-ze

    meti sakonteinero gemi. 1985 wels qarTuli portebis sa-

    konteinero brunvam Seadgina 2,5 milioni TFE. sakonteinero

    gadazidvebis brunvis zrdam 1984 welTan SedarebiT Sead-

    gina 25%, rac ramdenjerme aRemateba msoflio maCveneb-

    lebs (8-10%). sazRvao sakonteinero gadazidvebis zrda

    ganxorcielda baTumisa (+34%) da foTis (+23%) portebis

    gavliT konteinerebis gatarebis gazrdis meSveobiT.

    sarkinigzo transportiT saerTaSoriso gadazidve-

    bis meSveobiT gadatvirTulia 0.726 milioni TEU, ramac Seadgina 9.2%-iani zarda. gadazidvebis yvelaze mniS-

  • 34

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    vnelovani zrda dafiqsirda navTobproduqtebSi (5.4-

    jer), samSeneblo masalebSi (2.8-jer), qaRaldis gadazid-

    vaSi (2.5-jer), samrewvelo saqonelSi (2.2-jer), qimiuri

    nawarmSi (2-jer), xe-tyis tvirTebSi (+ 70%), sasursaTo

    tvirTebSi (+ 58%), Sav, ferad metalurgiasa, feroSe-

    nadnobebsa da liTonnakeTobaSi (+86%), mowyobilobebSi

    (+95%). moculobis maqsimaluri Semcireba dafiqsirda

    (konteinerebis meSveobiT sasuqebis gadazidvaSi (-47%).

    dRes saqarTvelos mTavari savaWro partniorebi ar-

    ian evropa (44%) da TurqeTi, Semdeg modis azia-wynari

    okeane (34%) da aSS (12%), samxreTi da centraluri amer-

    ika (8%), afrika da avstralia (maT Soris axli zelandia

    da okeania) 1%. transportis sxva saxeobebTan SedarebiT,

    sazRvao transportze modis sakonteinero gadazidvebis

    ufro didi moculobebi. 2017 wels sazRvao transpor-

    tze modioda saqarTvelos saerTaSoriso kavSirebSi yve-

    la sakonteinero gadazidvebis 58%, 2001 wels aRniSnuli

    maCvenebeli Seadgenda 65%-s, xolo 2002 wels - 71%-s.

    2018-2019 wlebSi igi ganagrZobda zrdas.

    saqarTvelos sazRvao portebSi yvela sakonteinero

    gadazidvebis 3/4 gadmotvirTva xdeba avtotransportze.

    baTumisa da fineTis portebis meSveobiT xdeba tvirTebis

    gadamuSaveba da avtotransportiT xdeba TiTqmis yvela

    saxis konteinerebiT gadazidva.

    saavtomobilo transportiT mniSvnelovnad naklebi

    tvirTis gadazidva xorcieldeba. es, pirvel rigSi, daka-

    vSirebulia regionSi arsebul ganuviTarebel sagzao in-

    frastruqturasTan, rac ar exeba saqarTvelos. saubaria

    mezobel qveynebze - somxeTsa da azerbaijanze. amdenad,

  • 35

    Tavi 1. sakonteinero gadazidvebis ganviTarebis dinamika da satransporto qselis

    kvanZebSi sazRvao da sxva saxis transportis urTierTqmedebis safuZvlebi

    amierkavkasiis regionSi konteinerebis umetesoba trans-

    portirebulia rkinigzis meSveobiT.

    sakonteinero brunvis ZiriTadi nawili modis Savi

    zRvis auzze. imis miuxedavad, rom azia-wynari okeanis

    regioni msoflioSi yvelaze swrafad mzardi sakontein-

    ero gadazidvebis bazaria, saqarTvelos portebis wili

    qveynis mTliani sakonteinero gadazidvebis brunvaSi

    ukiduresad mcirea; portebis meSveobiT ganxorcielebu-

    li importi 4.4-jer naklebia, vidre importi transpor-

    tis sxva saxeobebis meSveobiT.

    Cveni prognoziT, imisTvis, rom saqarTvelom SeZlos

    azia-wynari okeanis sakonteinero gadazidvebis bazarze

    Sesvla, rogorc SesamCnevma monawilem, aucilebelia

    sazRvao sakonteinero gadazidvebis moculobis gazrda

    portebis meSveobiT 7 milion TFE-mde, rac Seadgens azia-wy-

    nari okeanis sakonteinero brunvis daaxloebiT 5%-s.

    germanuli sakonsultacio kompaniis TransCare-is prognozis Tanaxmad, saqarTveloSi konteinerebis

    gadzidvis mTlianma moculobam 2022 wels SeiZleba

    Seadginos da miaRwios minimum 7 milion TEU-s, 2015 wels arsebul daaxloebiT 2.5 milion TEU-sTan SedarebiT. prognozirebuli 7 milionidan, daaxloebiT 5 milioni TEU, eqspertebis SefasebiT, portebis meSveobiT iqne-ba gadatvirTuli. amavdroulad, saqarTvelos Soreuli

    aRmosavleTis mimarTulebiT konteinerebis gadazidva

    dagegmilia 1-1,2 milioni TEU-s moculobiT, aqedan 1 mil-ioni TEU Savi zRvisa da kaspiis portebis gavliT.

    Sav zRvaSi konteineruli tvirTebis nakadis Semd-

    gomi zrda garTulebulia garemos ekologiasTan dakav-

    Sirebuli seriozuli SezRudvebiT, Sav zRvasa da kaspiis

  • 36

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    zRvebSi ar aris sakmarisi Tavisufali teritoriebi, rom-

    lebic Sesaferisia saporto simZlavreebis ganviTarebi-

    sTvis, amasTanave bosforis srutis gamtarunarianobac

    SezRudulia.

    azia-wynari okeaniis baseinis qveynebSi konteiner-

    ebis gadazidvis moculobis gazrdisTvis aucilebe-

    lia satransporto infrastruqturis ganviTareba da

    transportis sxvadasxva saxeobebis urTierTqmedebis

    optimizacia. konteinerebis nakadebis Semdgomi zrda

    unda moxdes saqarTvelos Savi zRvispireTis, rogorc

    geografiulad yvelaze xelsayreli regionis teritori-

    is satransporto sistemis ganviTarebis Sedegad.

    1.2. satransporto gadazidvis1.2. satransporto gadazidvisfasis formireba sabazrofasis formireba sabazro

    ekonomikis pirobebSi ekonomikis pirobebSi

    am paragrafSi ganvixilavT sabazro ekonomikis

    pirobebSi satransporto momsaxurebaze faswarmoqmnas.

    cnobilia, rom mis safuZvels miwodebisa da moTxovnis

    kanonebi warmoadgens. miwodeba da moTxovna erTad gan-

    sazRvravs mravali saqonlisa da momsaxurebis fass. fasi

    ki is signalia, romelic resursebis ganawilebas warmar-

    Tavs. Tuki sabazro ekonomikas adam smitiseuli `uxila-

    vi xeli~ marTavs, maSin ekonomikuri orkestris sadiri-

    Jorod igi swored fasebis Rilaks iyenebs.

    bazris kontrahentebi dapirispirebuli interese-

    bis fonze, cdiloben Camoayalibon wonasworoba miwode-

    ba-moTxovnas Soris, romlis Sedegicaa konkurentuli

  • 37

    Tavi 1. sakonteinero gadazidvebis ganviTarebis dinamika da satransporto qselis

    kvanZebSi sazRvao da sxva saxis transportis urTierTqmedebis safuZvlebi

    fasebi. faswarmoqmnis msgavsi sistema awesrigebs urT-

    ierTdamoukidebeli gamyidvelebisa da myidvelebis

    garigebebs, magram miuRebelia jgufSi gaerTianebuli

    asocirebuli pirebis mimarT, romlis farglebSic ganx-

    orcielebul garigebebze zegavlenas axdens mxolod

    jgufis wevrTa Soris arsebuli urTierTobebis xasiaTi.

    satransporto gadazidvis fasi - Sigasafirmo fa-

    sia. satransporto gadazidvis fasis fesvebi firmis

    struqturuli qvedanayofebs Soris ekonomikur urT-

    ierTobebSi unda veZeboT. Tu ganvixilavT kompanias,

    rogorc biznes-erTeulebis erTobliobas, romelTagan

    TiToeuli maTgani asrulebs Tavis sakuTar funqcias da

    Seaqvs Tavisi wili saerTo damatebiT RirebulebaSi, maSin

    cxadi xdeba, rom erTi kompaniis farglebSi mimdinareobs

    saqonlisa da momsaxurebis mudmivi gacvla. Sida (saanga-

    riSsworebo) fasi, romliTac anxorcieleben qvedanay-

    ofebi saqonlisa da momsaxurebis gacvlas urTierTSo-

    ris satransfero fasis saxeliT aris cnobili es sistema

    moiTxovs kompaniis saqmianobis danawevrebas pasuxismge-

    blobis centrebad da TiToeuli maTganis efeqtiano-

    bis gansazRvras calkcalke. satranspor-to gadazidvis

    faswarmoqmna im wesebis erTobliobaa, romelsac bizne-

    subieqtebi iyeneben, raTa gaanawilon erToblivad gamo-

    muSavebuli Semosavali pasuxismgebel centrebs Soris.

    satransporto gadazidvis faswarmoqmnis ZiriTadi

    principebi ganxilulia r. entonis da j. dirdenis naS-

    romSi. maT daamtkices, rom transferuli faswarmoqmna

    gansazRvravs sawarmoTa Soris saqonlisa da momsaxure-

    bis miwodebis moculobas da sixSires, zegavlenas axdens

    Semosavlebsa da danaxarjze, radgan gamyidvelisTvis igi

  • 38

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    Semosavalia, xolo myidvelisaTvis-danaxarji, amasTan

    es fasi TiToeuli sawarmos integraciul struqturaSi

    monawileobidan finansuri Sedegis gaangariSebis Sesa-

    Zleblobas iZleva.

    satransporto gadazidvis faswarmoqmnis problemis

    ekonomikur-maTematikuri interpretacia SemuSavebuli

    aqvs j. xirSleifers, romelmac ganixila orproduqtiani

    firma. j. xirSleiferis kvlevebma daamtkica, rom sa-

    transporto gadazidvis faswarmoqmna unda Seesamebodes

    rogorc calkeuli sawarmos, ise im integrirebuli arxis

    strategias, romelSic igi aris gaerTianebuli. SeiZleba

    gamoiyos sawarmoTa mier satransporto gadazidvis fase-

    bis gamoyenebis mizanTa ori didi jgufi: korporaciis

    Sida da gare motivebi. satransporto gadazidvis fasebis

    gamoyenebis Sida korporaciis mizania:

    • saerTo mogebaSi qvedanayofebis wvlilis gan-

    sazRvra da materialuri stimulirebis sistemis

    SemuSaveba;

    • qvedanayofebis muSaobis efeqtianobis da pro-

    duqciis konkurentunarianobis amaRleba.

    es ukavSirdeba im garemoebas, rom struqturul qve-

    danayofebSi Zlierdeba warmoebis danaxarjebis Semcire-

    bis da produqciis xarisxis amaRlebis stimuli. msoflio

    ekonomikis praqtikaSi cnobilia satransporto gadazid-

    vis faswarmoqmnis 3 saxe:

    • sabazro fasebis safuZvelze - „xelgaSlilobis“

    principi;

    • „TviTRirebuleba +“,

    • saxelSekrulebo fasebi.

  • 39

    Tavi 1. sakonteinero gadazidvebis ganviTarebis dinamika da satransporto qselis

    kvanZebSi sazRvao da sxva saxis transportis urTierTqmedebis safuZvlebi

    sabazro fasebis safuZvelze satransporto gadazid-

    vis fasebis Camoyalibeba ufro metad gamoiyeneba jgufis

    decentralizaciis maRali donis pirobebSi. am dros qve-

    danayofebi Tavisufalni arian arCevanSi: miawodon pro-

    duqcia gare momxmarebels, Tu Sida momxmarebels.

    dRes msoflio satransporto gadazidvebis praqti-

    kaSi gavrcelebulia meTodi `TviTRirebuleba +~. igi ga-

    moiyeneba saboloo profiluri momsaxurebis warmoebaSi

    Cabmuli yvela qvedanayofis mier. am meTodiT danaxar-

    jebs emateba Sesabamisi danamati, romelic asaxavs moge-

    bis normas produqciis erTeulze.

    satransporto gadazidvis fasebi holdingebis mier

    gamoiyeneba menejerTa qcevis motivaciis amaRlebis

    miznebisaTvis, agreTve dagegmvis, gadawyvetilebis miRe-

    bis, resursebis ganawilebis saqmianobasTan dakavSirebiT

    biznes-subieqtis saukeTeso interesebidan gamomdinare.

    korporaciis gare motivebi saerTaSoriso satrans-

    porto gadazidvis faswarmoqmnas exeba, romelic uka-

    vSirdeba organizaciis mier dadebul fasebs, roca

    saqoneli an momsaxureba gadaaqvT amave organizaciasTan

    dakavSirebul struqturebSi, romlebic gansxvavebu-

    li sagadasaxado kanonmdeblobiT regulirdeba. moge-

    ba koncentrirdeba im kontrolirebad struqturebSi,

    romelnic imyofebian SeRavaTiani dabegvris pirobebis

    mqone qveynebSi. Sedegad miiReba sagadasaxado tvirTis

    Semcireba da saerTo mogebis zrda. warmoebuli saqoneli

    realizdeba Semcirebuli fasebiT sawarmoze, romelic

    imyofeba SeRavaTiani dabegvris pirobebis mqone qveya-

    naSi. SemdgomSi es ukanaskneli axdens am saqonlis real-

    izacias normalur, sabazro fasebSi.

  • 40

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    SesaZloa arsebobdes sxva variantic, rodesac sa-

    transporto momsaxurebis mwarmoebeli kompania imyofe-

    ba dabegvris ufro SeRavaTian pirobebSi. amitom miyidis

    savaWro sawarmos metad maRal fasSi, amiT mogebis kon-

    centracia mwarmoebeli sawarmos doneze xdeba da Rebu-

    lobs sagadasaxado SeRavaTs.

    analogiuri meqanizmis erTi qveynis farglebSi gam-

    oyeneba SesaZlebelia maSin, roca mogebis koncentracia

    xdeba im kompaniaSi, romelzedac vrceldeba sagadasaxa-

    do dabegvris SeRavaTiani pirobebi. Semdeg akumulire-

    buli mogeba SesaZloa gadanawildes jgufis danarCen

    monawileebze fuladi saxsrebis, dividendebis, sesxebis

    gacemis, sawesdebo kapitalis gadidebis da sxva gziT.

    saxelmwifo satransporto gadazidvis faswarmoqm-

    nas sakuTari fiskaluri interesebis darRvevad ganix-

    ilavs im SemTxvevaSi, Tuki faswarmoqmna miznad isaxavs

    sagadasaxado tvirTis Semcirebas. aseT SemTxvevebSi

    erovnul kanonmdeblobaSi Tu saerTaSoriso SeTanxme-

    bebSi, saxelmwifo adgens normebs, riTac koreqtirebas

    ukeTebs sagadasaxado bazas.

    gadasaxadebis optimizaciis miznebisaTvis satrans-

    porto gadazidvis faswarmoqmnis gamoyenebis pirvel

    mcdelobas adgili hqonda jer kidev 1897 wels, rode-

    sac Zmebma vestebma Seqmnes saxelSekrulebo urTierTo-

    bebis sistema sakuTar kompaniebs Soris ise, rom mogebis

    udides nawils ofSorul iurisdiqciebSi tovebdnen.

    satransporto gadazidvis faswarmoqmnis Sesaxeb we-

    sebi kanonmdeblobaSi gaTvaliswinebul iqna 1915 wels

    did britaneTSi, 1917 wels aSS-Si. miuxedavad amisa, es

    Tema ar iyo ase aqtualuri. misadmi interesi gaizarda

  • 41

    Tavi 1. sakonteinero gadazidvebis ganviTarebis dinamika da satransporto qselis

    kvanZebSi sazRvao da sxva saxis transportis urTierTqmedebis safuZvlebi

    1960 wels, radgan am droidan msoflio ekonomikaSi warm-

    arTveli Zala xdeba transerovnuli korporaciebi.

    1970 wlidan qveynebma daiwyes satransporto gadazid-

    vis faswarmoqmnis sagadasaxado sakiTxebis saerTaSori-

    so regulireba. 1979 wels, xolo Semdeg 1984 wels eTgo-m gamosca egreT wodebuli `rekomendaciebi satranspor-

    to gadazidvis fasTan dakavSirebiT~ (Guide to the cost of transportation and taxes). es rekomendaciebi ganaxlebul iqna 1995 wels da mas Semdeg axldeba regularulad. eTgo-s

    modeluri konvencia Tavdapirvelad gamoiyeneboda or-

    magi dabegvris Tavidan asacileblad. droTa ganmavloba-

    Si misi moqmedebis sfero kidev ufro gafarTovda da mo-

    gebis gadasaxadisagan Tavis aridebis sakiTxebic moicva.

    evrokomisiam CarTo transferuli faswarmoqmna

    qcevis kodeqsSi (`Codes of conduct~ by the EU Council). man Sei-muSava `Guidelines on low-value-adding intra-group services~, rome-lic miRebul iqna 17 maiss, 2011 wels. gaero-m gamoaqveyna

    angariSi 1988 wels ` International Income Taxation and Developing Countries~. eTgo-s modelur konvenciaSi Setanil iqna cvl-ilebebi 2017 wels. igi daukavSirda proeqts BEPS(Base erosion and profit shifting, BEPS)- sagadasaxado bazis eroziis da dabegvrisagan mogebis gadatanis samoqmedo gegmas.

    am proeqtma gaaerTiana saerTaSoriso Tanamegobrobis

    Zalisxmeva mogebis ofSorebSi gadatanis da mogebis ga-

    dasaxadis Tavidan acilebis problemasTan brZolaSi.

    2017 wlis mdgomareobiT masSi 110 qveyana monawileobs,

    amasTan man Seiqmna `inkluziuri safuZveli~, ganviTare-

    badi qveynebis proeqtSi CarTvisaTvis.

    saerTaSoriso satransporto gadazidvebis faswar-

    moqmna saqarTveloSi aqtualuria 2011 wlis 1 ianvridan,

  • 42

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    roca qarTul kanonmdeblobaSi pirvelad ganisazRvra

    am TemasTan dakavSirebuli principebi, Tumca uSualo

    instruqcia miRebul iqna 2013 wlis 18 dekembers. am Te-

    mas eZRvneba saqarTvelos sagadasaxado kodeqsis 126-129

    muxlebi da saqarTvelos finansTa ministris 2013 wlis

    18 dekembris N423 brZaneba. igi dafuZnebulia ekonomiku-

    ri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciis 2010

    wlis satransfero faswarmoqmnis saxelmZRvanelos mi-

    TiTebebze, romelic mieZRvna multi-nacionalur kom-

    paniebs da sagadasaxado organoebs (eTgos saxelmZRvane-

    lo). eTgo-s saxelmZRvanelo sarekomendacio xasiaTs

    atarebs, magram praqtikaSi igi warmoadgens kontroli-

    rebuli operaciebis Sefasebis saerTaSoriso standarts.

    eTgo-s modeluri konvenciis mixedviT ganisazRvra aso-

    cirebuli pirebi. asocirebul pirebad CaiTvlebian kom-

    paniebi Semdegi pirobebis arsebobis SemTxvevaSi:

    • Tu sawarmo, pirdapir an iribad monawileobs sxva

    sawarmos kontrolSi, marTvaSi an kapitalSi.

    • erTi da igive piri pirdapir an iribad monawileobs

    orive sawarmos marTvaSi, kontrolsa da kapitalSi.

    saqarTvelos sagadasaxado kodeqsSi msgavsi urTier-

    Tobebis aRsaniSnavad SemoRebulia termini urTierT-

    damokidebuli pirebi. gansazRvrul iqna kontrolire-

    badi operacia - garigebis erT-erTi mxare warmoadgens

    SeRavaTiani dabegvris mqone/ofSoruli qveynis rezi-

    dents; an es aris saTao ofissa da mis mudmiv dawesebule-

    bas Soris ganxorcielebuli operacia. kontrolirebuli

    operaciebi moicavs rogorc saqonlisa da momsaxurebis

    gayidvis an Sesyidvis operacias, finansur operacias, an

    aramaterialuri aqtivTan dakavSirebul operacias. saqa-

  • 43

    Tavi 1. sakonteinero gadazidvebis ganviTarebis dinamika da satransporto qselis

    kvanZebSi sazRvao da sxva saxis transportis urTierTqmedebis safuZvlebi

    rTvelos Semosavlebis samsaxuri kontrolirebuli op-

    eraciebis Sefasebisas misaRebad Tvlis fasebs, romelic

    dgindeba `xelgaSlilobis~ principis safuZvelze.

    daskvnis saxiT gvinda SevajamoT da vTqvaT, rom

    saxelmwifoebrivma regulaciebma satransporto ga-

    dazidvebis faswarmoqmnis sferoSi xeli unda Seuwyos

    saerTaSoriso vaWrobis ganviTarebas, investiciebis wax-

    alisebas, sagadasaxado organoebs Soris konfliqtebis

    Semcirebas, zogadad qveynis ekonomikur zrdas. satrans-

    porto gadazidvebis faswarmoqmnis sistema struqturu-

    li qvedanayofebis motivaciis gazrdis mizniT gamosay-

    enebelia saqarTveloSic.

    1.3. konteinerebis gadaadgilebis magistraluri 1.3. konteinerebis gadaadgilebis magistraluri

    mimarTulebebis gadakveTis adgilebSi ganlagebuli mimarTulebebis gadakveTis adgilebSi ganlagebuli

    portebis konkurentunarianobis da mimzidvelobis portebis konkurentunarianobis da mimzidvelobis

    kriteriumebi tvirTebis sxvadasxva saxiskriteriumebi tvirTebis sxvadasxva saxis

    transportiT gadazidvis drostransportiT gadazidvis dros

    satransporto qselis nebismieri nawilis, marSr-

    ut e bis konkurentunarianoba damokidebulia mis yvela

    Semadgenel komponentze. konteinerebis brunvis umete-

    si nawili portebSi xdeba, amitom navsadgurebi warmoad-

    genen sakonteinero gadazidvebis bazarze konkurenciis

    yvelaze mniSvnelovan rgols.

    warsulSi portebs Soris konkurencia ar arsebobda.

    navsadguris arCevis dros, gadamzidvelebi pirvel rig-

    Si xelmZRvanelobdnen misi adgilmdebareobiT tvirTis

    daniSnulebis adgilTan mimarTebaSi. portis mier gaweu-

  • 44

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    li momsaxurebebis raodenoba SezRuduli iyo, magram

    mniSvnelovnad ar gansxvavdeboda. amJamad arsebobs mo-

    nopolisti portebi, romlebic warmoadgenen erTaderT

    SesaZlo damakavSirebel rgols nebismieri satranspor-

    to qselSi. amgvari portebis muSaobis konsolidireba mx-

    olod imperatiulad kontrolirebads warmoadgens.

    amJamad portebis umetesoba moqmedebs uwyveti

    konkurenciis pirobebSi. es ganpirobebulia imiT, rom

    isini funqcionireben satransporto qselTan kavSirSi,

    romelic maT gars akravs. qseli tvirTis gadamzidavs sa-

    Sualebas aZlevs gamoiyenos sxvadasxva marSruti tvir-

    Tis daniSnulebis bolo adgilamde misatanad, agreTve

    gamoiyenos sxvadasxva alternatiuli porti.

    portebi, rogorc satransporto qselis kvanZebi,

    iZulebulni arian, ibrZolon tvirTebis gadazidvisTvis.

    satransporto qselis SigniT warmoiqmneba konkurentu-

    li garemo, rac, Tavis mxriv, TiToeuli konkretuli por-

    tisagan moiTxovs gemTmflobelisTvis sakuTri portis

    mimzidvelobis gazrdas.

    konkurenciis donis TvalsazrisiT, msoflios sa-

    transporto qseli ar aris erTgvarovani: misi sxva-

    dasxva segmentebi xasiaTdeba konkurenciis sxvadasxva

    masStabebiT, xolo bazris monawileebs aqvT konkuren-

    tunarianobis gansxvavebuli done. portebi SeiZleba dai-

    yos rogorc:

    - konkurenciaSi myofebi saerTaSoriso satranspor-

    to bazarze;

    - konkurenciaSi myofebi qveynis Sida bazarze;

    - romlebic ar arian CarTuli konkurenciaSi.

  • 45

    Tavi 1. sakonteinero gadazidvebis ganviTarebis dinamika da satransporto qselis

    kvanZebSi sazRvao da sxva saxis transportis urTierTqmedebis safuZvlebi

    konkurenciis gansakuTrebuli tipebi moicavs konku-

    rencias satransporto portebsa da mimwodebel portebs

    Soris.

    sabazro konkurenciis fundamenturi principia momx-

    mareblisaTvis produqtis an momsaxurebis mimzidvelo-

    bis uzrunvelyofa. amasTan dakavSirebiT, sainteresoa

    Semdeg kiTxvebze pasuxi:

    - ras warmoadgens portis mimzidveloba potenciuri

    ucxoeli gadazidavebis TvalTaxedviT?

    - rogor unda Sefasdes saqarTvelos Savi zRvispire-

    Tis portebis mimzidveloba tvirTebis potenciuri

    gadazidvebisaTvis?

    bolo aTwleulebis ganmavlobaSi qarTuli navsad-

    gurebis mimzidvelobis sakiTxi satransporto sazoga-

    doebis mniSvnelovani yuradRebis qveS moeqca.

    1990 wels, gaerTianebuli erebis organizaci-

    am da saerTaSoriso savaWro organizaciam saporto

    konkurenciis tipebis klasifikaciaSi Seitanes:

    1. portebis jgufebs Soris konkurencia (jgufebi

    ganlagebulia sxvadasxva sanapiroze), magaliTad,

    Sanxai-koaSingi;

    2. konkurencia sxvadasxva qveynis portebs Soris, mag-

    aliTad, pusani da iaponiis portebi;

    3. qveynis SigniT arsebul calkeul portebs Soris

    konkurencia, magaliTad, duvri-glazgo;

    4. portis SigniT arsebuli konkurencia damsaqmebel

    kompaniebs Soris;

    5. navsadguris mier mowodebuli transportirebis

    sxvadasxva meTods Soris konkurencia.

  • 46

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    zogadad, saporto konkurencia SeiZleba daiyos

    portebs Soris konkurenciad, portis SigniT arsebul da

    infrastruqturul konkurenciad, anu navsadguris gar-

    emomcvel infrastruqturebs Soris konkurenciad - ese-

    nia portis Sesasvlelebi, gadasasvlelebi, gadatvirTvis

    sadgurebi da a.S.

    navsadguris arCevis dros, tvirTis gadamzidavi xe-

    lmZRvanelobs rigi kriteriumebiT. im kriteriumebis

    gacnobiereba, romliTac tvirTebis gadmzidavi irCevs

    ports, sabolood SeiZleba xeli Seuwyos portis opti-

    mizacias. bolo ramdenime wlis ganmavlobaSi, araerTma

    mkvlevarma imuSava tvirTis mflobelisTvis navsadguris

    mimzidvelobis kriteriumebis da sistematizaciis dasa-

    dgenad.

    taivanelma profesorma Ceng-Cvan hvingma 2016 wels

    SeimuSava da gamoaqveyna mTeli rigi kriteriumebi, rac

    misi azriT, mniSvnelovania tvirTebis gadmzidavebisT-

    vis portebis SerCevis dros. kvlevis procesSi eqspertTa

    mTelma rigma gaanaliza es kriteriumebi da Seafases maTi

    mniSvnelobis xarisxi 5-quliani skaliT (1 qula - yvelaze

    nakleb mniSvnelovani, 5 qula - yvelaze mniSvnelovani).

    miRebuli monacemebi damuSavda da Sedegad gamoTvlil

    iqna mTeli rigi indikatorebi (cxrili 1).

  • 47

    Tavi 1. sakonteinero gadazidvebis ganviTarebis dinamika da satransporto qselis

    kvanZebSi sazRvao da sxva saxis transportis urTierTqmedebis safuZvlebi

    cxrili 1. mimzidvelobis kriteriumebi,

    romlebic gavlenas axdenen gemis

    mflobelze navsadguris arCevis Sesaxeb

    gadawyvetilebis miRebis dros

    mimzidvelobis kriteriumis wonadobis saSualo mni-

    S vneloba warmoadgens kriteriumis mniSvnelobis inte-

    gralur Sefasebas yvela tvirTis mflobelisTvis; saSua-

    lo mniSvnelobidan saSualo gadaxra axasiaTebs tvirTis

    mflobelebis mier am kriteriumebisTvis miniWebuli

    wonadobis mniSvnelobebis monacemTa variaciebs.

    Cinelma mkvlevarebma gamoavlines portebis mimzidv-

    elobis sxvadasxva kriteriumebs Soris arsebuli damok-

  • 48

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    idebuleba. mimzidvelobis ZiriTad kriteriumebad isini

    ganixilaven:

    - tvirTis warmoSobis centrebis siaxloves;

    - portis simZlavreebs;

    - terminalis muSaobis efeqturobas;

    - portSi tvirTis moZraobis sxvadasxva marSrutebis

    arsebobas;

    - portis marTvis formas, mflobelis pirovnebas;

    - magistraluri moZraobis xazebis adgilmdebareo-

    bas;

    - mocdenebs portSi;

    - Sida satransporto kavSirebs;

    - saporto xarjebs;

    - ganbaJebisTvis saWiro formalobebis gavlis dros;

    - msxvili gemebis mier Semosvlis miRebis SesaZleb-

    lobas;

    - portis Sesaxeb informaciis xelmisawvdomobas.

    saeqsperto Sefasebebis Sedegad, miRebuli iqna Ti-

    Toeuli kriteriumis prioritetuli matrica sxva krite-

    riumebTan SedarebiT. aseve iqna miRebuli Semdegi grafi-

    ki, romelic asaxavs tvirTis mflobelis prioritetebs

    konkretuli portis arCevis dros (diagrama 2).

  • 49

    Tavi 1. sakonteinero gadazidvebis ganviTarebis dinamika da satransporto qselis

    kvanZebSi sazRvao da sxva saxis transportis urTierTqmedebis safuZvlebi

    diagrama 2. kriteriumebis

    prioritetulobis grafi

    am monacemebidan gamomdinareobs, rom umTavres pri-

    oritets warmoadgens portebis SerCevis Semdegi krite-

    riumebi:

    1. portis simZlavre,

    2. magistraluri xazebis adgilmdebareoba,

    3. saporto xarjebi,

    4. portSi arsebuli SesaZlo Seferxebebi.

    miuxedavad SerCeuli kriteriumebis garkveuli nak-

    lovanebisa, kerZod, zogierTi maTganis urTierTgadam-

    faravi anda urTierTSemavsebeli xasiaTisa (magaliTad,

    `portSi mocdenis~ kriteriumi damokidebulia `sabaJo

    formalobebis gavlis periodis kriteriumze”), unda

    aRiniSnos, rom zemoT CamoTvlili kvlevebi asaxaven

    portebis momsaxurebis momxmarebelTa nawilis Sexed-

    ulebas sxvadasxva portis dadebiTi da uaryofiTi mxa-

    reebis Sesaxeb. amitom am Sexedulebebis Seswavlas udide-

    si mniSvneloba aqvs navsadguris optimizaciisa da misi

    mimzidvelobis gazrdisTvis.

  • 50

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    Tu gavaanalizebT tvirTis mflobelisTvis portis

    mimzidvelobis zemoT CamoTvlil kriteriumebs, isini

    pirobiTad SeiZleba davyoT Semdeg jgufebad:

    • portis dakavSirebulobis xarisxi (magistralur

    xazebTan da tvirTis moxmarebis, warmoSobisa da

    tranzitis centrebTan);

    • tvirTis damuSavebis siCqare;

    • gemis damuSavebis Rirebuleba;

    • momsaxurebis xarisxi da mravalferovneba;

    • subieqturi upiratesobebi.

    portis muSaobis optimizacia siCqaris, Rirebulebis,

    xarisxis da momsaxurebis mravalferovnebis Tvalsaz-

    risiT standartul amocanas warmoadgens da am naSromSi

    ar ganixileba.

    miniWebuli subieqturi upiratesobebi Sesabamisad

    portis arCevis kriteriumis formalizacia Znelia da

    moiTxovs dazustebas TiToeul konkretul SemTxvevaSi.

    1. 4. saqarTvelos Savi zRvispireTis1. 4. saqarTvelos Savi zRvispireTis

    portebis konkurentunarianobisa daportebis konkurentunarianobisa da

    mimzidvelobis gazrdis gzebimimzidvelobis gazrdis gzebi

    saqarTvelos Savi zRvispireTSi sakonteinero ga-

    dazidvebis zrda, pirvel rigSi, dakavSirebulia arsebu-

    li portebis Tanamedrove ganviTarebasTn. saqarTvelos

    Savi zRvispireTis Sesvla CrdiloeT amerikis, evropisa

    da azia-wynari okeanis regionis sakonteinero gadazid-

    vebis bazarze SeiZleba moxdes mxolod arsebul moTama-

    SeebTan (iaponia, samxreT korea, CineTi, aSS, kanada, dasav-

  • 51

    Tavi 1. sakonteinero gadazidvebis ganviTarebis dinamika da satransporto qselis

    kvanZebSi sazRvao da sxva saxis transportis urTierTqmedebis safuZvlebi

    leT da aRmosavleT evropis qveynebi da a.S.) konkurenciis

    pirobebSi. amdenad, imisTvis, rom visaubroT saqarTve-

    los Savi zRvispireTis sakonteinero gadazidvebis ba-

    zarze integraciis SesaZleblobis Sesaxeb, pirvel rig-

    Si, aucilebelia visaubroT am bazarze saqarTvelos Savi

    zRvispireTis konkurentunarianobis Sesaxeb.

    radgan saqarTvelos portebi ZiriTadad axlom-

    debare evropuli da aziuri tvirTebis nakadis mom-

    saxurebiT arian dakavebulni, maTi satranzito Sesa-

    Zleblobebis sruli realizeba ar xdeba. naadrevia imaze

    saubari, rom qarTuli portebi warmodgenilebi arian

    saerTaSoriso konkurentul garemoSi. ufro sworia imis

    Tqma, rom portebi emsaxureba qarTveli eqsportiorebis

    monawileobas saerTaSoriso sasaqonlo-sanedleulo ba-

    zrebSi. qarTuli portebis nawili saerTod ar aris Car-

    Tuli konkurenciaSi, portebi warmoadgenen qarTuli

    bazris aqtiur moTamaSeebs da mxolod axla iwyeben nabi-

    jebis gadadgmas saerTaSoriso bazarze Sesasvlelad.

    rogor ganvsazRvroT ama Tu im portis konkurenci-

    is masStabebi? pasuxi SegviZlia vixiloT saporto sa-

    transporto infrastruqturis masStabebSi, anu portis

    satransporto qselTan integraciis doneSi da portis

    momxmarebelTa CamonaTvalSi, maT raodenobaSi, warmo-

    SobaSi da a.S. swored tvirTebis gadamzidavebi afaseben

    portis mimzidvelobas, irCeven marSrutebs da gadazid-

    vebis parametrebs.

    Savi zRvispira regionis satransporto qselis mim-

    dinare ganviTarebisa da optimizaciis fonze, mimzidve-

    lad gamoiyureba axali satransporto gadatvirTvebis

  • 52

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    centrebis Seqmnis idea, romelsac SeuZlia sakuTar Tav-

    ze tvirTebis nakadis mniSvnelovani wilis aReba.

    am Temaze Catarda kvlevebi organizaciebis ERINA da KOTI mier. mocemuli gamokvlevebis Sedegad, formire-bul iqna winadadebebi:

    - saqarTvelos Savi zRvispireTis teritoriis gav-

    liT satransporto derefnebis Seqmnis Sesaxeb;

    - saqarTvelos Savi zRvispireTis satransporto

    qselis satransporto sistemad gardaqmnis Sesaxeb.

    Savi zRvisa da atlantis okeanes auzis satranspor-

    to kompleqsis grZelvadiani ganviTarebis strategiis

    nawilisTvis, mocemuli idea dafuZnebulia transportis

    sam modelze:

    1. pirveli modeli: Sida gadazidvebis uzrunvelyo-

    fa + sawvavisa da nedleulis eqsportis grZelvadi-

    ani strategia.

    2. meore modeli: pirveli modeli + saerTaSoriso sa-

    transporto derefnebSi monawileoba.

    3. mesame modeli: meore modeli + sakuTari saer-

    TaSoriso da regionuli satransporto kvanZebisa

    da saqmiani satransporto centrebis Seqmna.

    dReisaTvis, Savi zRvisa da atlantis okeanes auzis,

    kerZod saqarTvelos Savi zRvispira portebi moqmede-

    ben mocemuli modelebis pirveli nawilis farglebSi.

    Tu vsaubrobT saerTaSoriso bazarze, isini `ar Canan~

    da maT garSemo mobilizebulia Zlieri konkurentebi:

    aSS, kanada, germania, espaneTi, italia, didi britaneTi,

    TurqeTi, ruseTi, CineTi, iaponia, indoeTi, samxreT ko-

    rea da sxva, romlebic sami okeanis (atlantis, indoeTis,

    wynari) baseinebis sakonteinero satransporto bazris

  • 53

    Tavi 1. sakonteinero gadazidvebis ganviTarebis dinamika da satransporto qselis

    kvanZebSi sazRvao da sxva saxis transportis urTierTqmedebis safuZvlebi

    42%-s ikaveben. amJamad es qveynebi qmnian saerTaSoriso

    gadazidvebis struqturas, adgenen satvirTo moZraobis

    marSrutebs da gansazRvraven satarifo politikas, anu

    saboloo jamSi qmnian satransporto qsels. amitomac,

    aseT pirobebSi ganviTarebisTvis saqarTvelos portebs

    WirdebaT konkurentuli strategia saerTaSoriso ga-

    dazidvebis bazarze SesvlisTvis.

    portis mimzidvelobis zemoT CamoTvlili kriteri-

    umebidan yvelaze sainteresoa kriteriumi „portis daka-

    vSirebulobis done“, romelic SeiZleba daiyos 3 mTavar

    komponentad:

    - tvirTis warmoqmnis centrebis siaxlove, tvirTis

    moxmareba, tvirTis gadaadgilebis magistraluri

    mimarTulebebi;

    - teqnikuri dakavSirebuloba, anu portSi xorciel-

    deba Tanamedrove teqnikuri moTxovnebis dacva

    (siRrme, mowyobiloba);

    - garemomcveli satransporto qselis efeqturo-

    ba (tvirTis gadanawilebis siCqare, Rirebuleba da

    xarisxi).

    ganvixiloT am kriteriumis TiToeuli komponenti

    saqarTvelos Savi zRvispireTis portebisTvis.

    portebi ganlagebulia regionis tvirT-warmoqm-

    nisa da tvirT-moxmarebis msxvil centrebTan uSualo

    siaxloveSi (evropis qveynebi), mTavari satvirTo magis-

    tralebis marSrutebis maxloblad (evropa-azia, Crdi-

    loeT amerika - azia) da aziis magistralur xazebTan uSu-

    alo siaxloveSi).

    rigi wyaroebis analizis Sedegad, agreTve iaponiis

    mier sazRvao xomaldebis mimosvlisa da saporto siste-

  • 54

    satvirTo gadazidvebis srulyofis ZiriTadi

    mimarTulebebi saqarTveloSi

    mebis integrirebuli ganviTarebis Sesaxeb angariSSi CBA (Country Reports of Japan for the Development of an Integrated Ship-ping and Port System in the Northeast Asia Subregion). 2019 wels miRebul iqna monacemebi, romlebic warmodgenilia cx-

    rilSi 2.

    cxrili 2. azia-wynari okeanis

    regionis sakonteinero nakadebis dinamika

    (aTasi erTeuli TEU)

  • 55

    Tavi 1. sakonteinero gadazidvebis ganviTarebis dinamika da satransporto qselis

    kvanZebSi sazRvao da sxva saxis transportis urTierTqmedebis safuZvlebi

    cxrilSi moyvanili monacemebis analizis Sedegad,

    saSualeba gveZleva visaubroT mTeli rigi mimarTule-

    bebis evropisaken gadaxraze, magram unda aRiniSnos, rom

    arsebobs iseTi mimarTulebebic, rogoricaa azia - wynari

    okeane - evropa, azia - wynari okeane - CrdiloeT amerika,

    evropa - CrdiloeT amerikis dasavleTi sanapiro.

    azia-wynari okeanes regionis qveynebTan saqarTvelos

    urTierTobebi sakmaod mcire xnisaa. magram Tu gaviTval-

    iswinebT im udides SesaZleblobebs, romlebsac gvaZlevs

    am regionSi satransporto gadazidvebis ganxorcieleba,

    maTze Rirs