sanskrit prosody - mathematicssohum/sanskrit/yogavasishtha/sanskrit-prosody.pdf · chandaþèàstra...

Sanskrit Prosody

Table of Contents

Chandaþèàstra.....3

Prathamo 'dhyàyaþ.....5

Dvitãyo 'dhyàyaþ.....5

TÔtãyo 'dhyàyaþ.....6

Caturtho 'dhyàyaþ.....7

Paÿcamo 'dhyàyaþ.....12

úaùño 'dhyàyaþ.....17

Saptamo 'dhyàyaþ.....21

Aùñamo 'dhyàyaþ.....25

VÔttaratnàkara.....29

Prathamo 'dhyàyaþ [saüjÿàbhidhàna].....33

Dvitãyo 'dhyàyaþ [màtràvÔtta].....37

TÔtãyo 'dhyàyaþ [samavÔtta].....45

Caturtho 'dhyàyaþ [ardhasamavÔtta].....66

Paÿcamo 'dhyàyaþ [viùamavÔtta].....68

úaùñho 'dhyàyaþ [prasthàràdi].....73

ørutabodha.....77

Index of the Metres.....89

2

The Sanskrit Text of Buddha-carita.....93

Introduction to the Text.....95

Description of the Metres.....96

Book I [Bhagavatprasåtiþ].....103

Book II [Antaþpuravihàro].....112

Book III [Saüvegotpattiþ].....118

Book IV [Strãvighàtano].....125

Book V [Abhiniùkramaõo].....136

Book VI [Chaüdakanivartanaü].....145

Book VII [Tapovanapraveèo].....152

Book VIII [Aütaþpuravilàpo].....158

Book IX [Kumàrànveùaõo].....167

Book X [øreõyàbhigamano].....176

Book XI [Kàmavigarhaõo].....181

Book XII [Aràóadarèano].....189

Book XIII [Màravijayo].....202

Book XIV.....210

ørã Piïgala's

Chandaþèàstra

edited by

Paõóit Kedàranàth of Jaypur

Chandaþèàstra

4

Preface to this Edition

This edition of Chandaþèàstram is essentially a transliteration of the såtras that are

found in the Kàvyamàlà Series, Vol 91 (Bombay, 1938), where the full title is given as:

The Chhandas øàstra

by ørã Piïgalanàga.

With the Commentary MÔitasaÿjãvanã,

by ørã Halàyudha Bhañña.

With the Chhandonirukti by

Samãkùàchakravartã ørã Madhusådana Vidyàvàchaspati.

Edited by Paõóit Kedàranàth of Jaipur.

Third Edition.

Revised with notes by

Vidyàlaïkàr Anant Yajneèvar øàstrã Dhupkar.

The original work, as can be seen from the title, included the authorative commentary

by ørã Halàyudha, and what amounts to two sub-commentaries. At the moment the

momumental commentaries have not been prepared, and in their place I have simply

added the metrical markings, and one or two notes, when there are difficulties that

need explaining.

As with ørã Kedàrabhañña's VÔttaratnàkara, the immediate purpose in preparing this

work has been to have a text to accompany the Pàëi prosody Vuttodaya, which is

currently in preparation, and so the amount of time I can dedicate to this work has

been unfortunately limited. Even so it has thrown much light on some of the more

intractable problems associated with the Pàëi work, and a study of the text is

recommended for anyone interested in Indian prosody.

ânandajoti Bhikkhu

January 2004

Chandaþèàstra

5

Prathamo 'dhyàyaþ

[Paribhàùà] [ÜÜÜ]

dhã-èrã-strã m // 1:1 // [ÛÜÜ]

varà sà y // 1:2 // [ÜÛÜ]

kà guhà r // 1:3 // [ÛÛÜ]

vasudhà s // 1:4 // [ÜÜÛ]

sà te kva t // 1:5 // [ÛÜÛ]

kadà sa j // 1:6 // [ÜÛÛ]

kiü vada bh // 1:7 // [ÛÛÛ]

na hasa n // 1:8 //

gÔ l // 1:9 //

gante // 1:10 //

dhràdi-paraþ // 1:11 //

he // 1:12 //

lau saþ // 1:13 //

glau // 1:14 //

aùñau vasava iti // 1:15 //

Dvitãyo 'dhyàyaþ

[Devatà]

chandaþ // 2:1 //

gàyatrã // 2:2 //

daivyekam // 2:3 //

àsurã paÿcadaèa // 2:4 //

pràjàpatyàùñau // 2:5 //

yajuùàü ùad // 2:6 //

sàmnàü dviþ // 2:7 //

Ôcàü triþ // 2:8 //

dvau dvau sàmnàü vardheta // 2:9 //

trãüstrãnÔcàm // 2:10 //

caturaè-caturaþ pràjàpatyàyàþ // 2:11 //

ekaikaü èeùe // 2:12 //

jahyàdàsurã // 2:13 //

Chandaþèàstra

6

tàny-uùõig-anuùñub-bÔhatã-païkti-triùñub-jagatyaþ // 2:14 //

tisrastisraþ sanàmnya ekaikà bràhmyaþ // 2:15 //

pràgyajuùàmàrùya iti // 2:16 //

TÔtãyo 'dhyàyaþ

[Vaidikacchandas]

pàdaþ // 3:1 //

iyàdi-purõaþ // 3:2 //

gàyatryà vasavaþ // 3:3 //

jagatyà àdityàþ // 3:4 //

viràjo dièaþ // 3:5 //

triùñubho rudràþ // 3:6 //

eka-dvi-tri-catuù-pàd-utkapàdam // 3:7 //

àdyaü catuù-pàd-Ôtubhiþ // 3:8 //

kvacin-tri-pàd-Ôùibhiþ // 3:9 //

sà pàdanicÔt // 3:10 //

sañka-saptakayor-madhye 'ùñàv-atipàdanicÔt // 3:11 //

dvau navakau ùañ-kaè-ca nàgã // 3:12 // [Nàgã]

viparãtà vàràhã // 3:13 // [Vàràhã]

ùañ-kasaptakàùñakair-vardhamànà // 3:14 // [Vardhamànà]

viparãtà pratiùñhà // 3:15 // [Pratiùñhà]

tÔtãyaü dvipàc-càgata-gàyatràbhyàm // 3:16 // [Dvipàd Viràó]

tripàn-traiùñubhaiþ // 3:17 // [Tripàd Viràó]

uùõig-gàyatrau jàgataè-ca // 3:18 // [Uùõiþ]

kakum-madhye ced-antyaþ // 3:19 // [Kakubh]

pura-uùõik-puraþ // 3:20 // [Pura-uùõiþ]

paroùõik-paraþ // 3:21 // [Paroùõiþ]

catuùpàd-Ôùibhãþ // 3:22 //

anuùñubh-gàyatraiþ // 3:23 // [Anuùñubh]

tripàt-kvacij-jàgatàbhyàü ca // 3:24 // [Tripàdanuùñubh]

madhye 'nte ca // 3:25 //

bÔhatã jàgatas-trayaè-ca gàyatràþ // 3:26 // [BÔhatã]

pathyà purvaè-cet-tÔtãyaþ // 3:27 // [BÔhatã Pathyà]

nyaïkusàriõã dvãtãyah // 3:28 // [Nyaïkusàriõã]

skandhogrãvã krauùñukeþ // 3:29 // [Skandhogrãvã]

urobÔhatã yàskasya // 3:30 // [UrobÔhatã]

upariùñàñbÔhatyante // 3:31 // [UpariùñàñbÔhatã]

purastàñbÔhatã puraþ // 3:32 // [PurastàñbÔhatã]

kvacin-navakàè-catvàraþ // 3:33 //

vairàjau gàyatrau ca // 3:34 //

tribhir-jàgatair-mahàbÔhatã // 3:35 // [MahàbÔhatã]

Chandaþèàstra

7

satobÔhatã tàõóinaþ // 3:36 // [SatobÔhatã]

païktir-jàgatau gàyatrau ca // 3:37 // [Païkti]

purvau ced-ayujau sataþ païktiþ // 3:38 // [Sataþ Païkti]

viparãtau ca // 3:39 //

prastàrapaïktiþ purataþ // 3:40 // [Prastàrapaïkti]

àstàrapaïktiþ parataþ // 3:41 // [âstàrapaïkti]

viùõàrapaïktir-antaþ // 3:42 // [Viùõàrapaïkti]

saüstàrapaïktir-bahiþ // 3:43 // [Saüstàrapaïkti]

akùarapaïktiþ paÿcakàè-catvàraþ // 3:44 // [Akùarapaïkti]

dvàvatyalpaèaþ // 3:45 //

padapaïktiþ paÿca // 3:46 // [Padapaïkti]

catuù-kaùañkau trayaè-ca // 3:47 //

pathyà paÿcabhir-gàyatraiþ // 3:48 // [Païkti Pathyà]

jagatã ùaóbhiþ // 3:49 // [Païkti Jagatã]

ekena triùñubjyotiùmatã // 3:50 // [Triùñupjyotiùmatã]

tathà jagatã // 3:51 // [Jyotiùmatã]

purastàjjyotiþ prathamena // 3:52 // [Purastàjjyotis]

madhyejyotir-madhyamena // 3:53 // [Madhyejyotis]

upariùñàjyotir-antyena // 3:54 // [Upariùñàjyotis]

ekasmin-paÿcake chandaþ èaïkumatã // 3:55 // [øaïkumatã]

ùañke kakudmatã // 3:56 // [Kakudmatã]

tripàdaõiùñha-madhyà pipãlikamadhyà // 3:57 // [Pipãlikamadhyà]

viparãtà yavamadhyà // 3:58 // [Yavamadhyà]

ånàdhikenaikena nicÔdbhurijau // 3:59 // [NicÔt]

dvàbhyàü viràó-svaràjau // 3:60 // [Viràó-svaràó]

àditaþ saüdigdhe // 3:61 //

devatàditaè-ca // 3:62 //

agniþ savità somo bÔhaspatir-mitrà-varuõàvindro vièvedevà devatàþ // 3:63 //

svaràþ ùaó-jarùabhagàndhàra-madhyam-apacamadhaivataniùàdàþ // 3:64 //

sita-sàraïgapi-èaïga-kÔùõa-nãla-lohita-gaurà varõàþ // 3:65 //

àgniveùya-kàùyapa-gautamàïgirasa-bhàrgava-kauèika-vàsiùñhàni gotràõã // 3:66 //

Caturtho 'dhyàyaþ

catuþ-èatam-utkÔtiþ // 4:1 // [UtkÔti]

caturaè-caturas-tyajed-utkÔteþ // 4:2 //

tànyabhisaüvyàprebhyaþ kÔtiþ // 4:3 // [AbhikÔti]

prakÔtyà copasarga-varjitaþ // 4:4 // [PrakÔti]

dhÔtyaùñi-èakvarã-jagatyaþ // 4:5 // [DhÔtã Aùñi øakvarã Jagatã]

pÔthak-pÔthak-purvata etànyevaiùàm // 4:6 //

dvitãyaü dvitãyam-atitaþ // 4:7 //

Chandaþèàstra

8

[Laukikacchandas]

atha laukikam // 4:8 //

àtraiùñubhàc-ca yadàrùam // 4:9 //

pàdaè-catur-bhàgaþ // 4:10 //

yathà-vÔtta-samàptir-và // 4:11 //

laþ samudrà gaõaþ // 4:12 //

gau g-anta-madhyàdir-nlaè-ca // 4:13 //

[âryà]

svarà ardha càryàrdham // 4:14 //

atràyuï na j // 4:15 //

ùaùño j // 4:16 //

nlau và // 4:17 //

nlau cet-padaü dvitãyàdi // 4:18 //

saptamaþ prathamàdi // 4:19 //

antye paÿcamaþ // 4:20 //

ùaùñaè-ca l // 4:21 //

triùu gaõeùu pàdaþ pathyàdhye ca // 4:22 // [âryà Pathyà] [ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ, Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð é

ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ, Ð Ú Ð ÈÈ Ð Û Ð ÈÈ Ð é]

vipulànyà1 // 4:23 // [âryà Vipulà] [ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð é

ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Û Ð ÈÈ Ð é]

capalà dvitãya-caturthau gmadhye jau // 4:24 // [ârya Capalà] [ÈÜ Ð ÛÜÛ Ð ÜÜ Ð ÛÜÛ Ð ÜÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð é

ÈÜ Ð ÛÜÛ Ð ÜÜ Ð ÛÜÛ Ð ÜÈ Ð Û Ð ÈÈ Ð é]

purve mukha-purvà // 4:25 // [âryà Mukhacapalà] [È Ü Ð ÛÜÛ Ð Ü Ü Ð ÛÜÛ Ð Ü È Ð Ú Ð ÈÈ Ð é


jaghana-purvetaratra // 4:26 // [ârya Jaghanacapalà] [ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈÐ Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð é

ÈÜ Ð ÛÜÛ Ð Ü Ü Ð ÛÜÛ Ð Ü È Ð Û Ð ÈÈ Ð é]

ubhayor-mahàcapalà // 4:27 // [âryà Mahàcapalà] [ÈÜ Ð ÛÜÛ Ð Ü Ü Ð ÛÜÛ Ð ÜÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð é

ÈÜ Ð ÛÜÛ Ð Ü Ü Ð ÛÜÛ Ð ÜÈ Ð Û Ð ÈÈ Ð é]

1 The vipulà has the word break not at the end of the 3rd bar, but later (or not at all).

Chandaþèàstra

9

[Gãti]

àdhyardha-samà gãtiþ // 4:28 // [ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð é

ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð é]

[Upagãti]

antyenopagãtiþ // 4:29 // [ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Û Ð ÈÈ Ð é


[Udgãti]

utkrameõodgãtiþ // 4:30 // [ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Û Ð ÈÈ Ð é

ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð é]

[âryàgãti]

ardhe vasugaõa àryàgãtiþ // 4:31 // [ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Èé

ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Èé]

[Vaitàlãyaü]

[Vaitàlãya]

vaitàlãyaü dviþsvarà ayuk-pàde yug-vasavo 'nte rlgaþ // 4:32 // [ÈÈÈÐÜÛÜÛÜ

ÈÈÈÈÐÜÛÜÛÜ (x2)]

[Aupacchandasaka]

gaupacchandasakam // 4:33 // [ÈÈÈÐÜÛÜÛÜÜ

ÈÈÈÈÐÜÛÜÛÜÜ (x2)]

[âpàtalikà]

àpàtalikà bhgau g // 4:34 // [ÈÈÈÐÜÛÛÜÜ

ÈÈÈÈÐÜÛÛÜÜ (x2)]

èeùe pareõa yuï na sàkam // 4:35 //

ùaó càmièrà yuji // 4:36 //

Chandaþèàstra

10

[PràcyavÔtti]

paÿcamena purvaþ sàkaü pràcyavÔttiþ // 4:37 // [ÈÈÈÐÜÛÜÛÜ

ÜÛÜÛÈÐÜÛÜÛÜ (x2)]

[UdãcyavÔtti]

ayuk-tÔtãyenodãcyavÔttiþ // 4:38 // [ÛÜÛÈÐÜÛÜÛÜ

ÈÈÈÈÐÜÛÜÛÜ (x2)]

[PravÔttaka]

àbhyàü yugapat-pravÔttakam // 4:39 // [ÛÜÛÈÐÜÛÜÛÜ

ÜÛÜÛÈÐÜÛÜÛÜ (x2)]

[Càruhàsinã]

ayuk-càruhàsinã // 4:40 // [ÛÜÛÈÐÜÛÜÛÜ (x4)]

[Aparàntikà]

yug-aparàntikà1 // 4:41 // [ÜÛÜÛÈÐÜÛÜÛÜ (x4)]

[Màtràsamakaü]

[Màtràsamaka]

gantà dvir-vasavo màtràsamakaü l navamaþ // 4:42 // [ÈÈÐÈÈÐÛØÅÐÈÜ (x 4)]

[Vànavàsikà]

dvàdaèaè-ca vànavàsikà // 4:43 // [ÈÈÐÈÈÐÛÈÛÐÈÜ (x 4)]

[Vièloka]

vièlokaþ paÿcamàùñamau // 4:44 // [ÈÈÐÛÈÛÐÈÈÐÈÜ (x 4)]

1 ørã Halàyudha's example does not seem to fit the rule here, the example has the following

scheme: ÛÛÛÜÛÈÐÜÛÜÛÜ.

Chandaþèàstra

11

[Citrà]

citrà navamaè-ca // 4:45 // [ÈÈÐÛÈÛÐÛØÅÐÈÜ (x 4)]

[Upacitrà]

parayut-kenopacitrà // 4:46 // [ÈÈÐÈÈÐÜÛÛÐÜÜ (x 4)]

[Pàdàkulaka]1

ebhiþ pàdàkulakam // 4:47 //

[Gãtyàryà]

[Gãtyàryà]

gãtyàryà laþ // 4:48 // [ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛ (x 4)]

[øikhà]

èikhà viparyastàrdhà // 4:49 //

[Jyoti]

laþ purvaè-cej-jyotiþ // 4:50 // [ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛ

ÜÜÐÜÜÐÜÜÐÜÜÐÐÜÜÐÜÜÐÜÜÐÜÜ]

[Saumyà]

gaè-cet-saumyà // 4:51 // [ÜÜÐÜÜÐÜÜÐÜÜÐÐÜÜÐÜÜÐÜÜÐÜÜ

ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛ]

[Cålikà]

cålikaikonatriüèad-ekatriüèad-ante g // 4:52 // [ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛ

ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÜ x 2]

sà g yena na samà làü gla iti // 4:53 //

1 This metre is made up of a mixture of the 5 previous metres.

Chandaþèàstra

12

Paÿcamo 'dhyàyaþ

vÔttam // 5:1 //

samam-ardhasamaü viùamaü ca // 5:2 //

samaü tàvat-kÔtvaþ kÔtam-ardhasamam // 5:3 //

viùamaü ca // 5:4 //

ràèyunam // 5:5 //

[Samànã]

gliti samànã [ÜÛÜÛÜÛÜÛ] // 5:6 //

[Pramàõã]

lgiti pramàõã [ÛÜÛÜÛÜÛÜ] // 5:7 //

[Vitàna]

vitànam-anyat1 // 5:8 //

[Vaktraü]

[Vaktra]

pàdasyànuùñub-vaktram // 5:9 //

na prathamàtsnau // 5:10 //

dvitãya-caturthayo raè-ca // 5:11 //

vànyat // 5:12 //

ya caturthàt // 5:13 // [ÅÅÅÅÐÛÜÜé (x4)]

pathyà yujo j // 5:14 // [Pathyàvaktra] [ÅÅÅÅÐÛÜÜéÐÐÅÅÅÅÐÛÜÛé (x2)]

viparãtaikãyam // 5:15 // [Viparãtavaktra] [ÅÅÅÅÐÛÜÛéÐÐÅÅÅÅÐÛÜÜé (x2)]

capalàyujo n // 5:16 // [Capalàvaktra] [ÅÅÅÅÐÛÛÛéÐÐÅÅÅÅÐÛÜÜé (x2)]

1 The rule is very vague here. ørã Halàyudha illustrates the metre with verses having the

following schemes:

ÜÜÛÛÜÜÛÛ x 4;

ÛÛÜÜÛÛÜÜÐÛÛÜÜÛÛÜÜ x 2;

ÜÜÛÜÛÜÛÜ x 4;

& ÜÛÛÜÛÛÜÜ x 4.

VÔttaratnàkara's scheme is ÛÜÛÜÜÛÜÜ x 4.

Chandaþèàstra

13

vipulà yug-laþ-saptamaþ // 5:17 //

sarvataþ saitavasya // 5:18 //

bhrau ntau ca // 5:19 // [Vaktra Bhavipulà, Ravipulà, Navipulà, Tavipulà]

[Bhavipulà (Piïgala): ÅÅÅÅÐÜÛÛéÐÐÅÅÅÅÐÛÜÛé (x2)

or: (Saitava): ÅÅÅÅÐÜÛÛé (x4)

Ravipulà (Piïgala): ÅÅÅÅÐÜÛÜéÐÐÅÅÅÅÐÛÜÛé (x2)

or: (Saitava): ÅÅÅÅÐÜÛÜé (x4)

Navipulà (Piïgala): ÅÅÅÅÐÛÛÛéÐÐÅÅÅÅÐÛÜÛé (x2)

or: (Saitava): ÅÅÅÅÐÛÛÛé (x4)

Tavipulà (Piïgala): ÅÅÅÅÐÜÜÛéÐÐÅÅÅÅÐÛÜÛé (x2)

or: (Saitava): ÅÅÅÅÐÜÜÛé (x4)]

[ViùamavÔtta]

[Padacaturårdhva]

pratipàdaü catur-vÔddhyà padacaturårdhvam // 5:20 //

[Padacaturårdhva = 8 akùara, 12 akùara, 16 akùara, 20 akùara]

[âpãóa]

gàvanta àpãóaþ1 // 5:21 // [ÛÛÛÛÛÛÜÜ,

ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ,

ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ,

ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ]

[Pratyàpãóa]

gàvàdau cet-pratyàpãóaþ // 5:22 // [ÜÜÛÛÛÛÛÛ,

ÜÜÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛ,

ÜÜÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛ,

ÜÜÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛ]

[Pratyàpãóa]

pratyàpãóo gàvàdau ca // 5:23 // [ÜÜÛÛÛÛÜÜ,

ÜÜÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ,

ÜÜÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ,

ÜÜÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ]

1 This metre and the two that follow are specific varieties of Padacaturàrdhva.

Chandaþèàstra

14

[Maÿjarã, Lavalã, AmÔtadhàrà]

prathamasya viparyàse maÿjarã-lavaly-amÔtadhàràþ // 5:24 //

[Maÿjarã = 12 akùara, 8 akùara, 16 akùara, 20 akùara

Lavalã = 16 akùara, 12 akùara, 8 akùara, 20 akùara

AmÔtadhàÔà = 20 akùara, 12 akùara, 16 akùara, 8 akùara]

[Udgatà]

udgatàm-ekataþ sjau slau, nsau jgau, bhnau jlau g, sjau sjau g // 5:25 // [ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛ,

ÛÛÛÛÛÜÛÜÛÜ,

ÜÛÛÛÛÛÛÜÛÛÜ,

ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ]

[Saurabhaka]

tÔtãyasya saurabhakaü rnau bhgau // 5:26 // [ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛ,


ÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜ,


[Lalita]

lalitaü nau sau // 5:27 // [ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÜ,


ÛÛÛÛÛÛÛÛÜÛÛÜ,


[Upasthitapracupita]

upasthitapracupitaü pÔthag-àdhyaü msau jbhau gau, snau jrau g, nau s, nau n jyau //

5:28 //

[ÜÜÜÛÛÜÛÜÛÜÛÛÜÜ,

ÛÛÜÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ,

ÛÛÛÛÛÛÛÛÜ,

ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÛÛÜÜ]

[Vardhamàna]

vardhamànaü nau snau nsau // 5:29 // [ÜÜÜÛÛÜÛÜÛÜÛÛÜÜ,


ÛÛÛÛÛÛÛÛÜÛÛÛÛÛÛÛÛÜ,


Chandaþèàstra

15

[øuddhaviràóÔùabha]

èuddhaviràóÔùabhaü tajràþ // 5:30 // [ÜÜÜÛÛÜÛÜÛÜÛÛÜÜ,


ÜÜÛÛÜÛÜÛÜ,


[ArdhasamavÔtta]

ardhe // 5:31 //

[Upacitraka]

upacitrakaü sau slau g, bhau bhgau g // 5:321 // [ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜÐÐÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÜ]

[Drutamadhyà]

drutamadhyà bhau bhgau g, jgau jyau // 5:33 // [ÜÛÛÜÛÛÐÜÛÛÜÜÐÐÛÜÛÜÛÐÜÛÛÜÜ]

[Vegavatã]

vegavatã sau sgau, bhau bgau g // 5:34 // [ÛÛÜÛÛÐÜÛÛÜÜÐÐÜÛÛÜÛÛÐÜÛÛÜÜ]

[Bhadraviràj]

bhadraviràó tjau rgau, msau jgau g // 5:35 // [ÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ]

[Ketumatã]

ketumatã sjau sgau, bhrau ngau g // 5:36 // [ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÜÐÐÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜÜ]

[âkhyànakã]

àkhyànakã tau jgau g, jtau jgau g // 5:37 // [ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ]

1 From here on the names are only identified when there may be some confusion, otherwise

when the rule is followed by metrical markings the name is as the first word in the rule.

Chandaþèàstra

16

[Viparãtàkhyànakã]

viparãtàkhyànakã jtau jgau g, tau jgau g // 5:38 // [ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ]

[Hariõaplutà]

hariõaplutà sau slau g, nbhau bhrau // 5:39 // [ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜÐÐÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ]

[Aparavaktra]

aparavaktraü nau rlau g, njau jrau // 5:40 // [ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜ]

[Puùpitagrà]

puùpitagrà nau ryau, njau jrau g // 5:41 // [ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ]

[Yavamatã]

yavamatã rjau rjau, jrau jrau g // 5:42 // [ÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÐÐÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÜ]

[øikhà]

èikhaikonatriüdaèadektriüdaèadante g // 5:43 // [ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ

ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ x 2]

[Khaÿjà]

khaÿjà mahatyayujãti // 5:44 // [ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ

ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ x 2]

Chandaþèàstra

17

úaùño 'dhyàyaþ

yatir-vac-chedaþ // 6:1 //

[Gàyatrã]

[Tanumadhyà]

tanumadhyà tyau [ÜÜÛÛÜÜ] // 6:2 //

[Uùõiþ]

[Kumàralalità]

kumàralalità jsau g [ÛÜÛÛÛÜÜ] // 6:3 //

[Anuùñubh]

[Màõavakàkrãóitaka]

màõavakàkrãóitakaü bhtau lgau [ÜÛÛÜÜÛÛÜ] // 6:4 //

[Citrapadà]

citrapadà bhau gau [ÜÛÛÜÛÛÜÜ] // 6:5 //

[Vidyunmàlà]

vidyunmàlà mau gau [ÜÜÜÜÜÜÜÜ] // 6:6 //

[Haüsaruta]

[haüsarutaü mnau gau]1 [ÜÜÜÛÛÛÜÜ] // 6:7 //

[BÔhatã]

[BhujagaèièusÔtà]

bhujagaèièusÔtà nau m [ÛÛÛÛÛÛÜÜÜ] // 6:7 //

[Halamukhã]

halamukhã-rnau s [ÜÛÜÛÛÛÛÛÜ] // 6:8 //

1 In square brackets in the original. As the number of the såtra is not sequential it's not clear

why it has been added in here, or by whom.

Chandaþèàstra

18

[Païkti]

[øuddhaviràj]

èuddhaviràó msau jgau [ÜÜÜÛÛÜÛÜÛÜ] // 6:9 //

[Paõava]

paõavo mnau ygau [ÜÜÜÛÛÛÜÜÛÜ] // 6:10 //

[Rukmavatã]

rukmavatã bhmau sgau [ÜÛÛÜÜÜÛÛÜÜ] // 6:11 //

[Mayårasàriõã]

mayårasàriõã rjau rgau [ÜÛÜÛÜÛÜÛÜÜ] // 6:12 //

[Mattà]

mattà mbhau sgau [ÜÜÜÜÛÛÛÛÜÜ] // 6:13 //

[Upasthità]

upasthità tjau jgau [ÜÜÛÛÜÛÛÜÛÜ] // 6:14 //

[Triùñubh]

[Indravajrà]

indravajrà tau jgau g [ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ] // 6:15 //

[Upendravajrà]

upendravajrà jtau jgau g [ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ] // 6:16 //

[Upajàti]

àdyantàvupajàtayaþ1 // 6:17 //

[Dodhaka]

dodhakaü bhau bhgau g [ÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÜ] // 6:18 //

1 It appears in the literature that a much wider interpretation was given to the rule than is

given here (which resticts the mixing of lines to Indravajrà and Upendravajrà), so that even

lines having either more or less than 11 syllables were allowed to be mixed into the verse,

and still the name Upajàti would prevail.

Chandaþèàstra

19

[øàlini]

èàlini mtau tgau g; samudra-Ôùayaþ [ÜÜÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ] // 6:19 //

[Vàtormã]

vàtormã mbhau tgau g ca [ÜÜÜÜÛÛÜÜÛÜÜ] // 6:20 //

[Bhramaravilasita]

bhramaravilasitaü mbhau nlau g [ÜÜÜÜÛÛÛÛÛÛÜ] // 6:21 //

[Rathoddhatà]

rathoddhatà rnau rlau g [ÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ] // 6:22 //

[Svàgatà]

svàgatà rnau bhgau g [ÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜÜ] // 6:23 //

[VÔntà]

vÔntà nau sgau g [ÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜÜ] // 6:24 //

[øyenã]

èyenã rjau rlau g [ÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜ] // 6:25 //

[Vilàsinã]

vilàsinã jrau jgau g [ÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÜ] // 6:26 //

[Jagatã]

[Jagatã ]

jagatã // 6:27 //

[Vaüèasthà]

vaüèasthà jtau jrau [ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÛÜ] // 6:28 //

[Indravaüèà]

indravaüèà tau jrau [ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÛÜ] // 6:29 //

Chandaþèàstra

20

[Drutavilambita]

drutavilambitaü nbhau bhrau [ÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ] // 6:30 //

[Toñaka]

toñakaü saþ [ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜ] // 6:31 //

[Puña]

puño nau myau; vasu-samudràþ [ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜ] // 6:32 //

[Jaloddhatagati]

jaloddhatagatir-jsau jsau; rasartavaþ // 6:33 // [ÛÜÛÛÛÜ,ÛÜÛÛÛÜ]

[Tata]

tataü nau mrau [ÛÛÛÛÛÛÜÜÜÜÛÜ] // 6:34 //

[Kusumavicitrà]

kusumavicitrà nyau nyau [ÛÛÛÛÜÜÛÛÛÛÜÜ] // 6:35 //

[Caÿcalàkùikà]

caÿcalàkùikà nau rau [ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜÛÜ] // 6:36 //

[Bhujaïgaprayàta]

bhujaïgaprayàtaü yaþ [ÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜ] // 6:37 //

[Sragviõã]

sragviõã raþ [ÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜ] // 6:38 //

[Pramitàkùarà]

pramitàkùarà sjau sau [ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜ] // 6:39 //

[Kàntotpãóà]

kàntotpãóà bhmau smau [ÜÛÛÜÜÜÛÛÜÜÜÜ] // 6:40 //

[Vaièvadevã]

vaièvadevã mau, yàv-indriya-Ôùayaþ [ÜÜÜÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ] // 6:41 //

Chandaþèàstra

21

[Vàhinã]

vàhinã tyau myàv-Ôùikàmaèaràþ [ÜÜÛÛÜÜÜÜÜÛÜÜ] // 6:42 //

[Navamàlinã]

navamàlinã njau bhyàv-iti [ÛÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜÜ] // 6:43 //

Saptamo 'dhyàyaþ

[Atijagatã]

[Prahàrùiõã]

prahàrùiõã mnau jrau g; trika-daèakau [ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ] // 7:1 //

[Rucirà]

rucirà jbhau sjau g; catur-navakau [ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ] // 7:2 //

[Mattamayåra]

mattamayåraü mtau ysau g; samudra-navakau // 7:3 // [ÜÜÜÜ,ÜÛÛÜÜÛÛÜÜ]

[Gaurã]

gaurã nau nsau g [ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ] // 7:4 //

[øakvarã]

[Asaübàdhà]

asaübàdhà mtau nsau gàv-indriya-navakau [ÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜÜÜ] // 7:5 //

[Aparàjità]

aparàjità nau rsau lgau; svara-Ôùayaþ [ÛÛÛÛÛÛÜ,ÛÜÛÛÜÛÜ] // 7:6 //

[Prahaõakalità]

prahaõakalità nau bhnau lgau ca [ÛÛÛÛÛÛÜÛÛÛÛÛÛÜ] // 7:7 //

[Vasantatilakà]

vasantatilakà tbhau jau gau [ÜÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜÛÜÜ] // 7:8 //

Chandaþèàstra

22

[Siühonnatà]

siühonnatà kàèyapasya // 7:9 //

[Uddharùiõã]

uddharùiõã saitavasya // 7:10 //

[Atièakvarã]

[Candràvartà]

candràvartà nau nau s [ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ] // 7:11 //

[Màlartunavakau]

màlartunavakau cet [ÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛÛÛÜ] // 7:12 //

[Maõiguõanikar]

maõiguõanikaro; vasvÔùayaþ [ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ] // 7:13 //

[Màlinã]

màlinã nau myau y [ÛÛÛÛÛÛÜÜÜÛÜÜÛÜÜ] // 7:14 //

[Aùñi]

[»ùabhajavilasita]

Ôùabhajavilasitaü bhrau nau ngau; svara-navakau // 7:15 // [ÜÛÛÜÛÜÛ,ÛÛÛÛÛÛÛÛÜ]

[Atyaùñi]

[Hariõã]

hariõã nsau mrau slau g-Ôtu-samudra-Ôùayaþ // 7:16 //

[ÛÛÛÛÛÜ,ÜÜÜÜ, ÛÜÛÛÜÛÜ]

[PÔthvã]

pÔthvã jsau jsau yalau g; vasu-navakau // 7:17 // [ÛÜÛÛÛÜÛÜ,ÛÛÛÜÛÜÜÛÜ]

Chandaþèàstra

23

[Vaüèapantrapatita]

vaüèapantrapatitaü bhrau nbhau nlau g; dig-Ôùayaþ // 7:18 // [ÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ]

[Mandàkràntà]

mandàkràntà mbhau ntau tgau g; samudra-rtu-svaràþ // 7:19 // [ÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ]

[øikhariõã]

èikhariõã ymau nsau bhlau g-Ôturudràþ // 7:20 // [ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜÜÛÛÛÜ]

[DhÔti]

[Kusumitalatàvellità]

kusumitalatàvellità mtau nyau yàv-indriya-rtu-svaràþ // 7:21 // [ÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ]

[AtidhÔti]

[øàrdålavikrãóita]

èàrdålavikrãóitaü msau jsau tau, gàditya-Ôùayaþ // 7:22 // [ÜÜÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÜÜÛÜÜÛÜ]

[KÔti]

[Suvadanà]

suvadanà mrau bhnau ybhau lgàv-Ôùi-svara-rtavaþ // 7:23 // [ÜÜÜÜÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÜÛÛÛÜ]

[VÔtta]

glitã vÔttam // 7:24 // [ÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛ]

[PrakÔti]

[Sragdharà]

sragdharà mrau bhnau yau y; triþsaptakàþ // 7:25 // [ÜÜÜÜÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ]

Chandaþèàstra

24

[âkÔti]

[Madraka]

madrakaü bhrau nrau nrau ngau; dig-àdityàþ // 7:26 // [ÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÛÜÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜ]

[VikÔti]

[Aèvalalità]

aèvalalità njau bhjau bhjau bhlau g-rudràdityàþ // 7:27 // [ÛÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÛÜÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜ]

[Mattàkrãóà]

mattàkrãóà mau tnau nau nlau g; vasu-paÿca-daèakau // 7:28 // [ÜÜÜÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ]

[SaïkÔti]

[Tanvã]

tanvã bhtau nsau bhau nyàv-indriya-svara-màsàþ // 7:29 // [ÜÛÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÛÜÛÛÛÛÛÛÜÜ]

[AbhikÔti]

[Krauÿcapadà]

krauÿcapadà bhmau sbhau nau nau g; bhåtendriya-vasvÔùayaþ // 7:30 // [ÜÛÛÜÜ,ÜÛÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛÜ]

[UtkÔti]

[BhujaïgavijÔmbhita]

bhujaïgavijÔmbhitaü mau tnau nau rsau lgau; vasu-rudra-Ôùayaþ // 7:31 // [ÜÜÜÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ,ÛÜÛÛÜÛÜ]

[Apavàhaka]

apavàhako mnau nau nau nsau gau; nava-rtu-rasendriyàõi // 7:32 // [ÜÜÜÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÜÜÜ]

Chandaþèàstra

25

[Daõóaka]

[Daõóaka]

daõóako nau raþ // 7:33 //

[CaõóavÔùñiprayàta]

prathamaè-caõóavÔùñiprayàtaþ // 7:34 // [ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜ]

anyatra ràtamàõóavyàbhyàm // 7:35 //

[Pracita]

èeùaþ pracita iti // 7:36 //

Aùñamo 'dhyàyaþ

[Parièiùñhà]

atrànuktaü gàthà // 8:1 //

[Triùñubh]

[Kuómaladantã]

kuómaladantã bhtau ngau g-indriya-rasàþ [ÜÛÛÜÜ,ÛÛÛÛÜÜ] // 8:2 //

[Jagatã]

[Varatanu]

varatanur-njau jrau, ùaó-rasàþ [ÛÛÛÛÜÛ,ÛÜÛÜÛÜ] // 8:3 //

[Jaladharamàlà]

jaladharamàlà mbhau smau samudra-vasuvaþ [ÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÜÜÜ] // 8:4 //

[Gaurã]

gaurã nau rau [ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜÛÜ] // 8:5 //

Chandaþèàstra

26

[Lalanà]

lalanà bhtau nsàv-indriya-rùayaþ [ÜÛÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ] // 8:6 //

[Atijagatã]

[Kanakaprabhà]

kanakaprabhà sjau sjau g [ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ] // 8:7 //

[Kuñilagati]

kuñilagatir-nau tau g, svara-rtavaþ [ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜ] // 8:8 //

[øakvarã]

[Varasundarã]

varasundarã bhjau snau gau // 8:9 // [ÜÛÛÛÜÛÛÛÜÛÛÛÜÜ]

[Kuñilà]

kuñilà mbhau nyau gau, veda-rasa-samudràþ // 8:10 // [ÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÛ,ÜÜÜÜ]

[Aùñi]

[øailaèikhà]

èailaèikhà bhrau nnau bhgau, bhåta-rasendriyàõi // 8:11 // [ÜÛÛÜ,ÛÜÛÛÛÛ,ÛÛÜÛÛÜ]

[Varayuvatã]

varayuvatã bhrau ynau ngau // 8:12 // [ÜÛÛÜÛÜÛÜÜÛÛÛÛÛÛÜ]

[Atyaùñi]

[Atièàyin]

atièàyinã, sau jbhau jgau g, dik-svaràþ // 8:13 // [ÛÛÜÛÛÜÛÜÛÜ,ÛÛÛÜÛÜÜ]

Chandaþèàstra

27

[Avitatha]

avitathaü njau bhjau jlau g // 8:14 // [ÛÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜ]

[Kokilaka]

vasv-indriya-samudràè-cet-kokilakam // 8:15 // [ÛÛÛÛÜÛÜÛ,ÛÛÜÛÛ,ÜÛÛÜ]

[DhÔti]

[Vibudhapriyà]

vibudhapriyà rsau jau bhrau, vasu-dièaþ // 8:16 // [ÜÛÜÛÛÜÛÜ,ÛÛÜÛÜÛÛÜÛÜ]

[Nàràcaka]

nàràcakaü nau rau rau // 8:17 // [ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜ]

[AtidhÔti]

[Vismità]

vismità ymau nsau rau g, rasa-rtu-svaraþ // 8:18 // [ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ]

[KÔti]

[øaèivadanà]

èaèivadanà njau bhjau j jrau, rudra-dièaþ // 8:19 // [ÛÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÛÛÜÛÛÜÛÜÛÜ]

dvikau glau // 8:20 //

mièrau ca // 8:21 //

pÔthaglà mièràþ // 8:22 //

vasuvas-trikàþ // 8:23 //

lardhe // 8:24 //

saike g // 8:25 //

pratiloma-gaõaü dvir-làdyam // 8:26 //

tatogyekaü jahyàt // 8:27 //

dvir-ardhe // 8:28 //

råpe èånyam // 8:29 //

dviþ èånye // 8:30 //

Chandaþèàstra

28

tàvad-ardhe tad-giõitam // 8:31 //

dvir-dyånaü tad-antànàm // 8:32 //

ekone 'dhvà1 // 8:33 //

pare pårõam // 8:34 //

pare pårõam-iti // 8:35 //

1 This såtra is relegated to the notes (without explanation) in the original edition, though it is

sequentially numbered as here.

VÔttaratnàkara

by

ørã Kedàrabhañña

edited by

ânandajoti Bhikkhu

2003/2547

VÔttaratnàkara

30

VÔttaratnàkara

31

Preface

Texts & Abbreviations:

VR = VÔttaratnàkara.

P = Vàsudev Laxmaõ Shàstrã Paõèãkar (ed), VÔittaratnàkara of ørãmat Kedàrabhañña,

with the commentary by Nàràyaõabhañña (3rd Edition Bombay, 1906). As on the whole

this edition seemed to be the most reliable I have made it the basis for the present

work.

V = Welivitiye Sri Sorata Thero (ed), Vruththarathnakaraya (1926, reprinted Colombo,

2001). This edition has the text printed in Devanàgari at the front of the book, and this

has been used for noting the variants, except where otherwise stated. The Vyàkhyà

contains a transliteration of the text into Sinhala script, and Ven. Sorata's very useful

commentary. There are many additions to the text in the Vyàkhyà as explained in the

foreword, however there are also many differences in the readings, and some

omissions, which have not been explained.

S = Very Rev. C.A. Seelakkhandha Mahà Sthavira (ed), Vrittaratnàkara by Pandit

Kedàrabhatta, with its commentary Vrittaratnàkarapancikà by Prof. Srã Ràmacandra

Kavi Bhàrati (Bombay, 1908).

Dh = ørã Dharànanda øàstrã (ed), ørã Bhaññakedàraviracitam VÔttaratnàkaram (1st

printing Delhi, 1972, reprinted 1999); the text as printed at the beginning of the book

(pgs xiii - xxiii) has been compared for the variant readings.

Other works consulted:

Chøà = Paõóit Kedàranàth of Jaypur (ed), Chhandas øàstra by ørã Piïgalanàga, with

the commentary MÔitasaÿjãvanã by ørã Halàyudha Bhañña (3rd edition Bombay, 1938).

The most authoritive work on Sanskrit prosody, written as såtras, rather than as

kàrikàs, as with VR, ChM, SB, Vutt. etc.

ChM = Vàsudev Laxmaõ Shàstrã Paõèãkar (ed), Chhandomaÿjarã of Gaïgàdàsa

(Bombay, 1906). Published together with P.

øB = Vàsudev Laxmaõ Shàstrã Paõèãkar (ed), ørutabodha of Kàlidàsa (Bombay, 1906).

Published together with P.

Vutt: Vuttodaya, The Composition of Metre, by Ven. Saïgharakkhita, ânandajoti

Bhikkhu (ed, 2003). Vuttodaya is an edited translation of VÔttaratnàkara into Pàëi

made by Saïgharakkhita Mahàsàmi. We can often see from the translation what

reading Ven. Saïgharakkhita had in the manuscripts he was following and this

sometimes helps us to reconstruct the text of VÔttaratnàkara, at least so far as it was

known in 12th century ørã Lanka.

VÔttaratnàkara

32

The immediate purpose in preparing this edition of VÔttaratnàkara was to have a text

to accompany the edition of Vuttodaya that is currently under preperation. Vuttodaya

itself is an edited translation of the Sanskrit work, and we therefore are in an almost

unique position of being able to show what the lines looked like in the Sanskrit,

together with its Pàëi translation.

Although in the body of the text the normal sort of variants occur, in the SamavÔtta

section (TÔtãyo 'dhyàyaþ) in particular the variations are very great. The samavÔtta

metres are the main metres used in the Classical period, and it seems everybody felt

free to augment the metres listed in this section, so that it is almost impossible to see

what the original text must have looked like.

Because of this, in preparing this edition I have tried to err on the side of caution, and

have only admitted a kàrikà into the text, when it is supported by all the editions

consulted. Verse 5 of the present work states that the book will describe 136 metres

(only).

As the text stands the Sama-, Ardhasama-, & ViùamavÔtta sections alone account for

127 metres; and if we count the metres in the MàtràvÔtta section there are 25 metres.

When we compare the present text of VÔttaratnàkara with Chandaþèàstra & Vuttodaya,

we can see that there are some metres in the former text not found in either of the

others. Nearly all of these occur in the SamavÔtta section of the text, which is where

the main variations occur anyway. If we were to exclude those metres from the text,

the number given in verse 5 would in fact be about correct.

I would therefore suggest that all the metres in the SamavÔtta section upto Pàïkti in

Supratiùñhà (i.e. vss 65 - 70), are probably additions;1 and the same applies to the

following metres: 72; Vasumatã 73; Mauktikamàlà 104; Upasthità 105; Maõimàlà 118;

Prabhà 125; Màlanã 126; Elà 144; Candralekhà 145; Narkuñaka 153. I have therefore

placed these metres in brackets in this edition, although nothing definite about their

status can be made until someone examines the manuscript evidence and establishes an

authorative edition.

In this edition I have adopted certain usages, like normally writing cch in place of ch

after short vowels; omitting the doubling of certain akùara after r, e.g. àryà, in place of

àryyà; ardhà, in place of arddhà; prakãrtita, in place of prakãrttita, etc. These variants,

which occur in the editions consulted, are merely orthographical, and have therefore

not been noted in the variant readings.

ânandajoti Bhikkhu,

2003/2547

1 Perhaps added for the sake of completion.

VÔttaratnàkara

33

VÔttaratnàkaram1

Prathamo 'dhyàyaþ2 [saüjÿàbhidhàna]3

ørã Gaõeèàya Namaþ4

ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

sukhasantànasiddhy-arthaü natvà brahmàcyutàrcitam | ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

gaurãvinàyakopetaü èaükaraü lokaèaükaram || 1 ||5

ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

vedàrthaèaivaèàstrajÿaþ6 pavyeko7 'bhåddvijottamaþ | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

tasya putro 'sti kedàraþ èivapàdàrcate rataþ || 2 ||

ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

tenedaü kriyate chando lakùyalakùaõasaüyutaü | ÜÛÜÜÐÛÜÜÛÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

vÔttaratnàkaraü nàma bàlànàü sukhasiddhaye8 || 3 ||9

ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

piïgalàdibhiràcàryair-yad-uktaü laukikaü dvidhà | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

màtràvarõavibhedena cchandas-tad-iha kathyate || 4 ||

ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

ùaóadhyàyanibaddhasya cchandaso 'sya10 parisphuñam | ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

pramàõam-iha11 vijÿeyaü ùañ-triüèad-adhikaü èatam || 5 ||12

1 P, S: ørãþ VÔttaratnàkaram. 2 Dh prints this chapter number at the end of the chapter; though the other chapter numbers are

marked. 3 Drawn from the end-title as it occurs in P. 4 P, V omit this line. Dh prints it before VÔttartnàkaram. 5 The whole of the 1st chapter except for vs. 11 is written in Pathyàvaktra (or øloka) which is

described in the next chapter. 6 S: vedànta- . 7 P fn: pañhyekaþ. V: pañhyeko, with a variant pavyeko in brackets. S: pañhyeko. 8 Dh: sukhabuddhaye; Vutt. reads sukhabuddhiyà in the parallel. 9 P has 2 variants recorded here: iti tribhir-vièeùakam; & iti kalàpakam. 10 P fn: 'pi. 11 V, S: -api 12 V: kalàpakam, in brackets.

VÔttaratnàkara

34

ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

myarastajabhnagairlàntairebhir-daèabhir-akùaraiþ | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

samastaü vàïmayaü vyàptaü trailokyam-iva viùõunà || 6 ||

ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

sarvagurmo mukhàntarlau yaràvantagalau satau | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

gmadhyàdyau jbhau trilo no 'ùñau bhavanty-atra guõàstrikàþ || 7 ||

ÜÜÜÜÐÛÜÜÛÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

jÿeyàþ sarvàntam-adhyàdi guravo 'tra catuù-kalàþ | ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

gaõàè-catur-laghåpetàþ1 paÿcàryàdiùu saüsthitàþ || 8 ||

ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

sànusvàro visargànto dãrgho yuktaparaè-ca yaþ2 | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

và pàdànte3 tvasau gvakro jÿeyo 'nyo màtriko4 lÔjuþ || 9 ||

ÜÜÜÛÐÛÜÜÛÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

pàdàdàviha varõasya saüyogaþ kramasaüjÿakaþ5 | ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

puraþ-sthitena6 tena syàl-laghutàpi kvacid-guroþ7 || 10 ||

idam-asyodàharaõaü:8

ÛÛÜÐÜÛÛÐÜÜÐÐÛÜÛÐÜÜÐÛÜÛÐÛÛÜÐÜ

taruõaü sarùapaèàkaü navodanaü9 picchilàni10 ca dadhãni | ÜÜÐÛÜÛÐÜÛÛÐÐÜÛÛÐÜÜÐÛÐÜÜÐÜ

alpavyayena sundari gràmyajano miùñam-aènàti || 11 ||11

1 Dh: gaõa-, which may be a printer's error, as it would leave 2 light syllables in 2nd & 3rd

positions, which is normally avoided. 2 P fn: saþ. 3 P fn: pàdàntaþ. 4 Dh, P fn: màtÔko. 5 S: -jÿitaþ, with fn: jÿakaþ. 6 S: puras-thitena, with fn: puraþ-sthitena. 7 V: -garoþ 8 Dh omits this line; P omits, but notes it as a variant. The 4th pàda in the equivalent verse in

Vuttodaya reads: tad-udàharaõaü yathà; and is followed by the example. We may surmise

from this that Ven. Saïgharakkhita had this line in the copy of VR that he was translating,

and improved on it by including it in the verse itself. 9 S, Dh, P fn: navaudanaü. 10 P fn: picchalàni. 11 This verse is written in âryà metre, the point being made is that the last syllable of sundari

in the 2nd pàdayuga has to be scanned as light, despite being followed by a double consonant

gr-, which would normally make it heavy by position.

VÔttaratnàkara

35

ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

abdhibhåtarasàdãnàü jÿeyàþ saüjÿàstu1 lokataþ | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

jÿeyaþ pàdaè-caturthàüèo2 yatir-vicchedasaüjÿitaþ3 || 12 ||


yuk-samaü viùamaü càyuk-sthànaü4 sadbhir-nigadyate | ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

samam-ardhasamaü vÔttaü viùamaü ca5 tathàparam6 || 13 ||

ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

aïghrayo yasya catvàras-tulyalakùaõalakùitàþ | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

tac-chandaþ-èàstratattvajÿàþ samaü vÔttaü7 pracakùate || 14 ||

ÛÛÜÛÐÛÜÜÛÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

prathamàïghrisamo yasya tÔtãyaè-caraõo bhavet | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

dvitãyas-turyavad-vÔttaü tad-ardhasamam-ucyate || 15 ||

ÛÜÜÛÐÛÜÜÛÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

yasya pàdacatuùko8 'pi lakùma bhinnaü paras-param | ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

tad-àhur-viùamaü vÔttaü chandaþ-èàstravièàradàþ || 16 ||


àrabhyaikàkùaràt-pàdàdekaikàkùaravardhitaiþ | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

pÔthak-chando bhavet-pàdair-yàvat-ùaó-viüèatiü gatam || 17 ||

ÛÜÜÜÐÛÜÜÛÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

tad-årdhvaü caõóavÔùñyàdidaõóakàþ parikãrtitàþ | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

èeùaü gàthàs-tribhiþ9 ùaóbhiè-caraõaiè-copalakùitàþ || 18 ||

1 S: saïkhyàstu; P fn: jÿeyà saüjÿàtra. 2 V, S, P fn: caturthoü 'èo. Vutt: pàdo ÿeyyo catutthaüso.

3 S: sajÿakaþ; Dh, P fn: saüjÿikà. 4 S: viùamaÿ-càyuk- . 5 S, V: viùamaÿ-ca. 6 S: trità matam, with fn: tathàparam. 7 V, P fn: samavÔttaü. 8 S: -catuùke. 9 P fn: gàthà lakùità.

VÔttaratnàkara

36

ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

uktàtyuktà tathà madhyà pratiùñhànyà supårvikà1 | ÜÜÜÛÐÛÜÜÛÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

gàyatry-uùõig-anuùñup ca bÔhatã païktir-eva ca || 19 ||

ÜÜÛÛÐÛÜÜÛÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

triùñup ca jagatã caiva tathàtijagatã matà | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

èakvarã sàtipårvà syàd-aùñy-atyaùñã tataþ smÔte2 || 20 ||

ÛÜÜÛÐÛÜÜÛÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

dhÔtiè-càtidhÔtiè-caiva kÔtiþ prakÔtir-àkÔtiþ | ÛÛÜÜÐÛÜÜÛÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

vikÔtiþ saïkÔtiè-caiva3 tathàtikÔtir-utkÔtiþ4 || 21 ||

ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

ity-uktàè-chandasàü saüjÿàþ kramaèo5 vacmi sàüpratam | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

lakùaõaü sarvavÔttànàü màtràvÔttànupårvakam || 22 ||

iti vÔttaratnàkaràkhye chandasi

prathamo 'dhyàyaþ6

1 S: pratiùñhà supratiùñhà, with fn: pratiùñhànyà supårvikà. 2 P fn: smÔtà. 3 Dh: saïkÔtiècàpi; P fn: saüskÔti-; 'pi . 4 P fn: [tath]àbhikÔti- . S fn : yugmam. 5 P: kramato, with fn: kramaèo. 6 Dh: iti èrikedàrabhaññaviracite vÔttaratnàkare prathamo 'dhyàyaþ; P contains only one end-

title, which is here at the end of the first chapter, it reads: iti èrikedàrabhaññaviracite

vÔttaratnàkare saüjÿàbhidhàno nàma prathamo 'dhyàyaþ.

VÔttaratnàkara

37

Dvitãyo 'dhyàyaþ1 [màtràvÔtta]2

[âryà]3

[âryà 3]

ÜÜÐÜÜÐÛÛÜÐÐÜÜÐÜÛÛÐÛÜÛÐÛÛÜÐÜ

4lakùmaitat-sapta gaõà gopetà bhavati neha viùame jaþ | ÜÜÐÜÛÛÐÜÜÐÐÛÛÜÐÜÛÛÐÛÐÜÜÐÜ

ùaùñho 'yaü nalaghå5 và prathame 'rdhe6 niyatam-àryàyàþ || 23 ||

ÜÜÐÛÜÛÐÜÛÛÐÜ,ÜÐÛÛÜÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÜ

ùaùthe dvitãyalàt-parake 'nle7 mukhalàc-ca sayatipadaniyamaþ | ÛÛÜÐÜÜÐÛÛÜÐÐÜÜÐÛÛÛÛÐÛÐÜÜÐÜ

carame 'rdhe paÿcamake tasmàd-iha bhavati ùaùñho8 laþ || 24 ||

[Pathyà]

ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÛÛÜÐÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÜ

triùvaüèakeùu pàdo dalayor-àdyeùu dÔèyate yasyàþ | ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÛÜÛÐÜÜÐÛÐÜÜÐÜ

pathyeti nàma tasyàþ prakãrtitaü nàgaràjena9 || 25 ||10

[Vipulà]

ÜÜÐÛÛÜÐÛÛÜÐÛÜ,ÛÐÛÛÜÐÛÜÛÐÛÛÜÐÜ

ullaïghya11 gaõatrayam-àdimaü èakalayor-dvayor-bhavati pàdaþ | ÜÜÐÜÜÐÛÛÜÐÜ,ÛÛÐÜÛÛÐÛÐÜÜÐÜ

yasyàstàü piïgalanàgo vipulàm-iti12 samàkhyàti || 26 ||

1 Dh: Atha Dvitãyo 'dhyàyaþ. 2 The chapter titles do not appear in the text, but have been added in for ease of reference. 3 The generic titles do not occur in the text, but have been added in for ease of reference. 4 P fn: àryàlakùaõam-àha. 5 S: 'yaÿ-ca nalaghu và; P fn: nagaõo; na laghuþ. 6 P fn: prathamàrdhe. 7 P fn: ante. 8 P fn: ùaùñhe. 9 S, Dh, P fn: tasyàè-chandovidbhiþ samàkhyàtam. 10 S records 2 variant verses found in some manuscripts here:

ekaiva bhavati pathyà vipulàstrisras-tataè-catasrastàþ |

capalà bhedaistribhir-api bhinnà iti ùoóaèàryàþ syuþ ||

gãticatuùñayam-itthaü pratyekaü ùoóaèaprakàraü syàt |

sàkalyenàryàõàmaèãtir-eva bhedàþ syuþ || 11 P saülaïghya, with fn: ullaïghya. Dh: saülaüghaya; Vutt. reads ullaïgiy- 12 P fn: vipuleti ca.

VÔttaratnàkara

38

[Capalà]

ÛÛÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÛÜÛÐÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÜ

ubhayàrdhayor-jakàrau dvitãyaturyau gamadhyagau1 yasyàþ | ÛÛÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÛÜÛÐÜÜÐÛÐÜÜÐÜ

capaleti nàma tasyàþ prakãrtitaü nàgaràjena || 27 ||

[Mukhacapalà]

ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÛÜÛÐÜÛÛÐÛÜÛÐÜÜÐÜ

àdyaü dalaü samastaü bhajeta lakùma capalàgataü yasyàþ | ÜÜÐÜÛÛÐÜÜÐÐÛÛÛÛÐÜÜÐÛÐÜÛÛÐÜ

èeùe pårvajalakùmà mukhacapalà sodità muninà || 28 ||

[Jaghanacapalà]

ÜÛÛÐÜÛÛÐÜÜÐÐÛÛÜÐÛÛÜÐÛÜÛÐÛÛÜÐÜ

pràkpratipàditam-ardhe2 prathame prathametare tu3 capalàyàþ | ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÛÜÛÐÜÜÐÛÐÛÛÛÛÐÜ

lakùmàèrayeta soktà vièuddhadhãbhir-jaghanacapalà || 29 ||

ity-àryàprakaraõam4

[Gãti]

[Gãti]5

ÜÜÐÛÛÛÛÐÜÜÐÐÛÛÛÛÐÛÛÜÐÛÜÛÐÜÛÛÐÜ

àryàprathamadaloktaü yadi katham-api lakùaõaü bhaved-ubhayoþ | ÛÛÜÐÛÛÛÛÐÜÜÐÐÜÜÐÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÜ

dalayoþ kÔtayatièobhàü tàü gãtiü gãtavànbhujaïgeèaþ || 30 ||

[Upagãti]

ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÜÛÛÐÜÜÐÛÐÜÜÐÜ

àryàdvitãyake 'rdhe yad-gaditaü lakùaõaü tat-syàt | ÜÛÛÐÜÛÛÐÛÛÜÐÛÛÜÐÜÜÐÛÐÜÜÐÜ

yady-ubhayor-api dalayor-upagãtiü tàü munir-bråte || 31 ||

1 V: -jau 2 P fn: ardham. V prints ca after this, but it looks like it has been crossed out. 3 P: ca, with fn: tu. 4 P omits. 5 The metre titles do not occur as headings in the text, but have been extracted from the

descriptions for ease of reference.

VÔttaratnàkara

39

[Udgãti]

ÜÜÐÛÛÜÐÛÛÜÐÐÜÛÛÐÛÛÜÐÛÐÜÜÐÜ

àryàèakaladvitayaü vyatyayaracitaü bhaved-yasyàþ | ÜÜÐÜÛÛÐÛÛÜÐÐÜÜÐÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÜ

sodgãtiþ kila gadità1 tadvadyatyaüèabhedasaüyuktà || 32 ||2

[âryàgãti]

ÜÜÐÜÜÐÜÛÛÐÐÛÛÜÐÜÜÐÛÜÛÐÛÛÜÐÜÜ

àryàpårvàrdhaü yadi guruõaikenàdhikena nidhane yuktam | ÛÛÜÐÜÜÐÛÛÜÐÐÛÜÛÐÜÛÛÐÛÜÛÐÜÜÐÜÜ

itarattadvannikhilaü dalaü yadãyam-uditeyam-àryàgãtiþ3 || 33 ||

iti gãtiprakaraõam4

[Vaitàlãya]

[Vaitàlãya]

ÜÛÛÜÐÜÛÜÛÜÐÐÜÛÛÜÜÐÜÛÜÛÜ

ùaó-viùame 'ùñau same kalàs-tàè-ca5 same syurno nirantaràþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÜÜÜÜÐÜÛÜÛÜ

na samàtra paràèrità kalà vaitàlãye 'nte ralau guruþ || 34 ||

[Aupacchandasika]

ÜÜÜÐÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

paryante ryau tathaiva èeùam aupacchandasikaü6 sudhãbhir-uktam

|| 35 ||

[âpàtalikà]

ÜÜÛÛÐÜÛÛÜÜÐÐÜÛÛÜÛÛÐÜÛÛÜÜ

àpàtalikà kathite 'yaü bhàd-gurukàvatha pårvavad-anyat || 36 ||

1 S: kathità. 2 Dh: omits this verse by mistake. 3 P: bhavati yadãmukteyam- , with fn: dalaü yadãyam-uditaivam; [dalaü] yadãyam-uditeyam

[this footnote has been misplaced in the text]. V: bhavati yadi mukteyam- .

The translation of this line in Vutt. reads: yadi pubbaddhasamànaü dalam-itaraÿ-coditàyam-

ariyàgãti, from which we can see that Ven. Saïgharakkhita was reading a manuscript with

both dala & udita in it. 4 P omits. 5 Dh: kalàþ tàè-ca; S: kalàþ ùaó ca, with fn: [kalàs]tàè-ca. 6 Dh: èeùaü tv-aupacchandasikaü; P fn: -upacchandasikam; tv-aupacchandasikam. Chøà calls

the metre: Aupacchandasaka.

VÔttaratnàkara

40

[Dakùiõàntikà]

ÛÜÛÜÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÜÐÜÛÜÛÜ

tÔtãyayug-dakùiõàntikà samastapàdeùu dvitãyalaþ || 37 ||

[UdicyavÔtti]

ÛÜÛÜÐÜÛÜÛÜÐÐÜÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

udicyavÔttir-dvitãyalaþ sakto 'greõa bhaved-ayugmayoþ || 38 ||

[PràcyavÔtti]

ÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÜÛÜÛÛÛÐÜÛÜÛÜ

pårveõa yuto 'tha paÿcamaþ pràcyavÔttir-uditeti1 yugmayoþ || 39 ||

[PravÔttaka]

ÛÜÛÜÐÜÛÜÛÜÐÐÜÛÜÛÛÛÐÜÛÜÛÜ

yadà samàvojayugmakau pårvayor-bhavati tat-pravÔttakam || 40 ||

[Aparàntikà]

ÜÛÜÛÛÛÐÜÛÜÛÜ

asya2 yugmaracitàparàntikà || 41 ||

[Càruhàsini]

ÛÜÛÜÐÜÛÜÛÜ

ayugbhavà3 càruhàsini4 || 42 ||

iti vaitàlãyaprakaraõam5

1 S: -uditaiva. 2 P fn: yasya. 3 P fn: ayugmagà. 4 Dh: càruhàsinã; Chøà: Càruhàsinã. 5 P omits.

VÔttaratnàkara

41

[Vaktra]1

[Vaktra]

ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÜÜ

vaktraü nàdyànnasau2 syàtàm-abdheryo 'nuùñubhi khyàtam || 43 ||

[Pathyàvaktra]

ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

yujor-jena saridbhartuþ pathyàvaktraü prakãrtitam || 44 ||

[Viparãtavaktra]

ÜÛÜÜÐÛÜÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÜÜ

ojayor-jena3 vàridhestad-eva viparãtàdi || 45 ||

[Capalàvaktra]

ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÜÜ

capalàvaktram-ayujor-nakàraè-cet-payoràèeþ || 46 ||

[Yugmavipulà]

ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

yasyàü laþ saptamo yugme sà yugmavipulà matà || 47 ||

[Saitavavipulà]

ÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

saitavasyàkhileùv-api4 || 48 ||

[Bhavipulà]

ÜÜÛÜÐÜÛÛÜ

bhenàbdhito bhàd-vipulà || 49 ||

[Ravipulà]

ÜÛÜÜÐÜÛÜÜ

ittham-anyà raè-caturthàt || 50 ||

1 The section on Vaktra has been transferred to Visamavuttaniddesa in Vuttodaya. In Chøà it

appears at the beginning of the VÔtta section (Paÿcamo 'dhyàyaþ). 2 S: nàdyàntasau. 3 S, P fn: ayujor-. S has fn: ojayorjena. 4 P fn: saiva tasya.

VÔttaratnàkara

42

[Navipulà]

ÜÛÜÜÐÛÛÛÜ

no1 'mbudheè-cen-navipulà || 51 ||

[Tavipulà]

ÜÜÜÜÐÜÜÛÜ

to 'bdhestat-pårvànyà bhavet2 || 52 ||

iti vaktraprakaraõam3

[Màtràsamaka]

[AcaladhÔti]

ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛ

dvikaguõitavasulaghur-acaladhÔtir-iha4 || 53 ||

[Màtràsamaka]

ÜÜÐÛÛÜÐÛÛÜÐÜÜ

màtràsamakaü navamo lgàntam5 || 54 ||

[Vièloka]

ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÜÜ

jo nlàvathàmbudher-vièlokaþ6 || 55 ||

[Vànavàsikà]

ÜÛÛÐÜÜÐÛÜÛÐÜÜ

tad-yugalàd-vànavàsikà syàt || 56 ||

[Citrà]

ÜÜÐÛÛÛÛÐÛÛÜÐÜÜ

vàõàùñanavasu yadi laè-citrà || 57 ||

1 S joins this to the previous line, so that it reads: caturthàn-no etc. 2 V omits this line, perhaps by mistake, as it is included in the Vyàkhyà. 3 S: ity-anuùñup-prakaraõam; P omits. 4 P: dviguõita-, with fn: dvika[gunita-]; at the end text reads dhÔtir-iti, with fn: -iha. Dh also

reads -acaladhÔtir-iti; V reads dviguõita-, and adds ca after -iha. S has the reading printed

here, and Vutt. reads: Dvikavihatavasulahur-acaladhiti-r-iha, from which we can see that

Ven. Saïgharakkhita was also translating a manuscript with both dvika- & -iha. 5 S: lagontyaþ; V: lgàntyaþ. P fn: navamo làntam; navamo lgo 'ntam; navamo lgantam. 6 V, P: jo lnàv-athà- . P has fn: jo nlau, nànlau. Vutt. reads jonlà 'thavàõõavà visiloko.

VÔttaratnàkara

43

[Upacitrà]

ÜÛÛÐÜÜÐÜÛÛÐÜÜ

abdhiyugàdbhaè-ced-upacitrà1 || 58 ||

[Pàdàkulaka]

ÛÛÜÐÛÛÛÛÐÛÛÜÐÛÛÜ Citrà

yad-atãtakÔtavividhalakùmayutaiþ2 ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÛÛÜ Vièloka

màtràsamàdipàdaiþ kalitam | ÛÛÛÛÐÜÛÛÐÛÜÛÐÛÛÜ Vànavàsikà

aniyatavÔttaparimàõasahitaü3 ÛÛÜÐÛÜÛÐÜÜÐÛÛÜ Vièloka

prathitaü jagatsu pàdàkulakam || 59 ||

ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

vÔttasya là4 vinà varõair-gà varõà gurubhis-tathà | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

guravo lair-dale nityaü pramàõam-iti niècitam || 60 ||

iti màtràsamaprakaraõam5

[Dvipàda]6

[øikhà]7

ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÜ

èikhiguõitadaèalaghuracitam-apagatalaghuyugalam-aparam-idam-akhilam |

1 P, Dh, S fn: upacitrà navame parayukte. S also has another reading: aùñàbhyo galyàd-upacitrà;

P fn: navame bhavati guràv-upacitrà. Vutt: galyàññhahi ce sàv-upacitrà. There is a lot of

confusion in the readings here. 2 P, Dh: yutair- . S: -vidhilakùmayutair- , which spoils the sense and the metre. 3 P -yuktaü-, with fn: -sahitaü. 4 P fn: lo. 5 P omits.

6 The Dvipàda section is omitted in Vuttodaya. Note that the metres in this section are varieties

of the âryà group of metres. 7 The descriptions of øikhà and Khaÿjà, which follows, occur in the ArdhasamavÔtta section in

Chøà, and agrees with the description given here.

A second metre called øikhà occurs as a variety of Gãtyàryà, there it is said to have 32 màtrà

in both lines, and as having one pàda all light syllables, and one pàda all heavy. If the 1st pàda

is made up of light syllables, the name Jyotã is used; if the 1st pàda is all heavy syllables, then

the name Saumyà.

The metre as described here, has a Gãti line in prior position, and an âryàgãti line in the

posterior position.

VÔttaratnàkara

44

ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÜ

saguru èakalayugalakam-api1 suparighañitalalitapadavitati2 bhavati èikhà || 61 ||

[Khaÿjà]

ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÜ

vinimayavinihitaèakalayugalakalitapadavitativiracitaguõanicayà 3 | ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÜ

èrutisukhakÔdiyam-api jagati ÿi jaèira upagatavati sati bhavati khajà

|| 62 ||4

[Anaïgakrãóà]5

ÜÜÐÜÜÐÜÜÐÜÜÐÐÜÜÐÜÜÐÜÜÐÜÜ

aùñàvardhe gà dvyabhyastà yasyàþ sànaïgakrãóoktà | ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛ

dalam-aparam-api vasuguõitasalilanidhilaghu kaviracitapadavitati bhavati || 63 ||

[Atirucirà]6

ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÐÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÜ

triguõanavalaghur-avasitigurur-iti dalayugakÔtatanur-atirucirà7 || 64 ||

iti dvipàt-prakaraõam8

iti vÔttaratnàkaràkhye chandasi samamàtràkhyo

dvitãyo 'dhyàyaþ9

1 P fn: -yugulakam- . 2 P fn: -niciti. 3 P: -èakalayugalalaghulalita- (incorrect metrically), with fn: -kalita- [in place of -lalita-]; P

also has fn: -gaõa- [in place of -guõa-]; S: -èakalayugalakalitapada- (which is incorrect

metrically), with fn: -laghulalitapada- . 4 This verse has a Gãti structure. SED says that Khaÿjà is the name of several metres: `one

consisting of 2 x 28 syllables + 1 long and 30 short syllables + 1 long; another containing 30

short syllables + 1 long and 28 short syllables + 1 long; another containing 2 x 36 short

syllables + one Amphimacer [i.e. a ragaõà]'. The second description fits the metre found

here. 5 Chøà calls this metre: Saumyà, and says it is a species of øikhà. It has the structure of an

âryàgãti verse. 6 Chøà calls this metre: Cålikà. The verse has an Upagãti structure. 7 P fn: -iha rucirà. P reads: dalayugalakÔta-, which gives one syllable too many. V reads the

same as P in the text, but dalayugakÔta-, as here in the Vyàkhyà, which must be correct to fit

the description. 8 P, V, Dh omit. 9 P omits; Dh: iti èrã kedàrabhaññaviracite vÔttaratnàkare dvitãyo 'dhyàyaþ.

VÔttaratnàkara

45

TÔtãyo 'dhyàyaþ1 [samavÔtta]

1: Uktà2 [ekàkùarà]

[ørã]

Ü,

(gèrãþ3 || 65 ||)

2: Atyuktà4 [dvyakùarà]

[Strã]

ÜÜ,

(gau strã || 66 ||)

3: Madhyà5 [tryakùarà]

[Nàrã]

ÜÜÜ,

(mo nàrã || 67 ||)

[MÔgã]

ÜÛÜ,

(ro mÔgã || 68 ||)6

1 Dh: Atha TÔtãyo 'dhyàyaþ. 2 P includes the generic headings in the commentary, the variants will therefore not be

recorded, and no further notice will be taken of this matter here; V, S read: Uktàyàm. 3 P, V, Dh: guþ èrãþ (which spoils the metre)! 4 V, S: Atyuktàyàm. 5 V, S: Madhyàyàm. 6 S: ya kesà [Kesà, ÛÜÜ].

VÔttaratnàkara

46

4: Pratiùñhà1 [caturakùarà]

[Kanyà]

ÜÜÜÜ,

(mgau cet-kanyà || 69 ||)2

5: Supratiùñhà3 [paÿcàkùarà]

[Pàïkti]

ÜÛÛÜÜ,

(bhgau giti pàïktiþ || 70 ||)4

6: Gàyatrã5 [ùaóakùarà]

[Tanumadhyà]

ÜÜÛÛÜÜ,

tyau cet-tanumadhyà6 || 71 ||

[øaèivadanà]

ÛÛÛÛÜÜ,

(èaèivadanà nyau || 72 ||)

1 V, S: Pratiùthàyàm. 2 S: yagau vrãdà [Vrãdà, ÛÜÜÜ]

S: jga làsinã [Làsinã, ÛÜÛÜ]

S: bhgau sumukhã [Sumukhã, ÜÛÛÜ]

S: sumatiþ sgau [Sumatã, ÛÛÜÜ]

S: rgau samÔddhiþ [SamÔddhã, ÜÛÜÜ]. 3 V, S: Supratiùñhàyàm. 4 S: rgaugiti prãtiþ [Prãtã, ÜÛÜÜÜ].

S: satã jagau gaþ [Satã, ÛÜÛÜÜ].

S: mandà talagaiþ [Mandà, ÜÜÛÛÜ]. 5 V, S: Gàyatryàm. 6 P, S, Dh: stas-tanumadhyà; P & S have footnotes reading: cet. Vutt. reads: cet.

VÔttaratnàkara

47

[Vasumatã]

ÜÜÛÛÛÜ,

(tsau ced-vasumatã || 73 ||)1

7: Uùõik2 [saptàkùarà]

[Madalekhà]

ÜÜÜÛÛÜÜ,

msau gaþ syàn-madalekhà || 74 ||3

8: Anuùñup4 [aùñàkùarà]

[Citrapadà]

ÜÛÛÜÛÛÜÜ,

bhau giti citrapadà gaþ || 75 ||

[Vidyunmàlà]

ÜÜÜÜ(,)ÜÜÜÜ

mo mo go go vidyunmàlà5 || 76 ||

1 P, V, Dh: vidyullekhà mo maþ [Vidyullekhà, ÜÜÜÜÜÜ].

P fn: syàd-rarau sragviõã [Sragviõã, ÜÛÜÜÛÜ].

P fn: yayau somaràjã [Somaràjã, ÛÜÜÛÜÜ]

P fn: syàn-mso somakulam [Somakulam, ÜÜÜÛÛÜ]

P fn: kàmalatikà myau [Kàmalatikà, ÜÛÛÛÜÜ].

S: mau sàvitrãm-àhuþ [Sàvitrã, ÜÜÜÜÜÜ] this is the same as Vidyullekhà above.

S: mrau yasyàþ sà vadã [Vadã, ÜÜÜÜÛÜ].

S: msau proktaü mukulam [Mukula, ÜÜÜÛÛÜ] this is the same as Somakulam above.

S: màlanã rmàbhyàü syàt [Màlanã, ÜÛÜÜÜÜ].

S: sayugaü ramanã [Ramanã, ÛÛÜÛÛÜ]. 2 V, S: Uùõihi. 3 S: saragaiþ haüsamàlà (V: saragà; Dh: saragair-) [Haüsamàlà, ÛÛÜÜÛÜÜ].

S: madhumatã nabhagàþ; (V: nanagi (!) madhumatã) [Madhumatã, ÛÛÛÜÛÛÜ].

S, Dh: kumàralalità jsaug (V: jsgau) [Kumàralalità, ÛÜÛÛÛÜÜ]; P: kumàralalità jsau gau, and

places the line in the Anuùñubh section. Vutt. has this line in the previous section (Uõhi):

Kumàralalità jsgà. Chøà agrees with Vutt: Kumàralalità jsaug.

V: cåóàmaõi stabhagàt [Cåóàmaõi, ÜÜÛÜÛÛÜ] 4 V, S: Anuùñubhi. 5 V, S have variants: vidyullekhà.

VÔttaratnàkara

48

[Màõavaka]1

ÜÛÛÜ(,)ÜÛÛÜ

màõavakaü bhàt-talagàþ || 77 ||

[Haüsaruta]

ÜÜÜÛÛÛÜÜ,

mnau gau haüsarutam-etat || 78 ||

[Samànikà]2

ÜÛÜÛÜÛÜÛ,

rjau samànikà galau ca || 79 ||3

[Pramàõikà]4

ÛÜÛÜÛÜÛÜ,

pramàõikà jarau lagau || 80 ||

[Vitàna]

ÛÜÛÜÜÛÜÜ,

vitànam-àbhyàü yad-anyat5 || 81 ||6

9: BÔhatã7 [navàkùarà]

[Halamukhã]

ÜÛÜ(,)ÛÛÛÛÛÜ

ràn-nasàv-iha halamukhã || 82 ||

1 Chøà: Màõavakàkrãóitaka. 2 Chøà: Samànã 3 This metre is unusual in being defined as ending in a light syllable. It is exactly the reverse of

the metre which follows. 4 Chøà: Pramàõã. 5 Chandra øàstra's definition of Vitàna is vague: vitànam-anyat; ørã Halàyudha's commentary

gives a number of examples which consist of alternating pairs of heavy and light syllables; or

alternating heavy and light syllables either starting with, or ending with, 2 heavy syllables.

The metre as defined here in VÔttaratnàkara, doesn't really seem to fit into that pattern. 6 S: nàgarakaü bharau lagau [Nàgaraka, ÜÛÛÜÛÜÛÜ].

S: nàràcikà tarau lagau [Nàràcikà, ÜÜÛÜÛÜÛÜ]. 7 S: Atha BÔhatyàm.

VÔttaratnàkara

49

[BhujagaèièubhÔtà]

ÛÛÛÛÛÛÜ(,)ÜÜ

bhujagaèièubhÔtà1 nau maþ || 83 ||2

10: Païkti3 [daèàkùarà]

[øuddhaviràó]

ÜÜÜÛÛÜÛÜÛÜ,

msau jgau èuddhaviràó-idaü matam || 84 ||

[Paõavam]

ÜÜÜÛÛ(,)ÛÛÜÜÜ

mnau ygau ceti paõavanàmedam4 || 85 ||

[Mayårasàriõã]

ÜÛÜÛÜÛÜÛÜÜ,

rjau ragau mayårasàriõã syàt || 86 ||

[Rukmavatã]

ÜÛÛÜÜÜÛÛÜÜ,

bhmau sagayuktau rukmavatãyam || 87 ||5

[Mattà]

ÜÜÜÜ(,)ÛÛÛÛÜÜ

jÿeyà mattà mabhasagayuktà || 88 ||

[Manoramà]

ÛÛÛÜÛÜÛÜÛÜ,

narajagair-bhaven-manoramà || 89 ||

1 P fn: -èaèibhÔtà; -èièusÔtà; -èièuyutà. V, S also record a variant -èièuyutà. Chøà: -èièusÔtà. 2 V: bhadrikà bhavati ro narau [Bhadrikà, ÜÛÜÛÛÛÜÛÜ], there is another metre called

Bhadrikà among the Triùñubh, defined as nanaralaguru in structure. 3 S: Atha Païktã. 4 P: mnau gau ceti paõavanàmakam (which is metrically incorrect), with fn: mnau ygau ceti

paõavanàmedam. 5 S: campakamàlà ced-bhamasàgaþ (P fn: bhamasàd-guþ) [Campakamàlà, ÜÛÛÜÜ(,)ÜÛÛÜÜ];

this metre has the same structure as Rukmavatã. Both Rukmavatã and Campakamàlà occur in

Vuttodaya, with the latter placed after the Mattà metre below.

ørutabodha, vs 14, has the following rule: indriyabàõair-yatra viràmaþ sà kathanãyà

campakamàlà which shows that what distinguishes Campakamàlà from Rukmavatã is the

placement of the word-break.

VÔttaratnàkara

50

[Upasthità]

ÜÜ(,)ÛÛÜÛÛÜÛÜ

tjau jo1 guruõeyam-upasthità2 || 90 ||3

11: Triùñup4 [ekàdaèàkùarà]

[Indravajrà]

ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,

syàd-indravajrà yadi tau jagau gaþ || 91 ||

[Upendravajrà]

ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,

upendravajrà jatajàs-tato gau || 92 ||

[Upajàti]


anantarodãritalakùmabhàjau5 ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,

pàdau yadãyàv-upajàtayas-tàþ ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,

itthaü kilànyàsv-api mièritàsu ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,

vadanti6 jàtiùv-idam-eva nàma || 93 ||

1 V: to jau; Dh: tjau jgau guruõeyam-, which doesn't fit the metre. 2 S: tjau gjau guruõeyam-upasthitoktà, and places the metre in the Triùñubh section. There is a

similar ambiguity in Vutt., where some manuscripts read: tjà jo garunàyamupaññhità; and

others: tjà jgà garunàyam-upaññhità sà. Chøà lists the metre as Païkti, with the following

definition: upasthità tjau jgau. 3 P fn: jÿeyà haüsã bhamanagayuktà [Haüsã, ÜÜÜÜÛÛÛÛÜÜ]; this doesn't scan correctly, we

need to read mabhasagayuktà to fit the example; this metre scans the same as Mattà above.

P fn: dãpakamàlà ced-bhamau jagau [Dãpakamàlà, ÜÛÛÜÜÜÛÜÛÜ].

S: trisagà api meghavitànam [Meghavitàna, ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÜ].

S: raè-ca sau sagururmàõiràgaþ [Màõiràga, ÜÛÜÛÛÜÜÛÜÜ]; The example doesn't fit the

rule, we need to read sagurumàõi-.

S: tvaritagatis-tu najanagaiþ [Tvaritagati, ÛÛÛÛÜÛÛÛÛÜ]. 4 V, S: Triùñubhi. 5 P fn: -pàda- [in place of -lakùma-]. 6 S, P, Dh: smaranti; P has fn: vadanti. Vutt. reads: vadanti jàtisv-idam-eva nàmaü. This verse

gives a much wider interpretation to the metre than Chøà, which simply says:

àdyantàvupajàtayaþ; which means that for ørã Piïgala only the mixing of Indravajrà and

Upendravajrà was anticipated.

VÔttaratnàkara

51

[Sumukhã]

ÛÛÛÛÜ(,)ÛÛÜÛÛÜ

najajalagair-gadità sumukhã || 94 ||

[Dodhaka]

ÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÜ,

dodhakavÔttam-idaü bhabhabhàd-gau || 95 ||

[øàlinã]

ÜÜÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ

èàliny-uktà mtau1 tagau go 'bdhilokaiþ || 96 ||

[Vàtormi]

ÜÜÜÜ(,)ÛÛÜÜÛÜÜ

vàtormãyaü2 kathità3 mbhau tagau gaþ || 97 ||

[ørã]

ÜÛÛÜÜ,ÛÛÛÛÜÜ

bàõarasaiþ syàd-bhatanagagaiþ èriþ4 || 98 ||

[Bhramaravilasita]

ÜÜÜÜ(,)ÛÛÛÛÛÛÜ

mbhau nlau gaþ5 syàd-bhramaravilasitam6 || 99 ||

[Rathoddhatà]

ÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ,

rànnaràv-iha7 rathoddhatà lagau || 100 ||

[Svàgatà]

ÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜÜ,

svàgateti ranabhàd-guruyugmam || 101 ||

1 P reads ntau, the commentary reads mtau, which is required by the metre. 2 S: vàtormã gadità, which leaves the example one syllable short. 3 Dh, P fn: gadità. 4 Dh, P fn: paÿcarasaiþ èrãr-bhatanagagaiþ syàt. S has a similar reading, but has strã in place of

èrã. In Chøà this metre is called: Kuómaladantã. In terms of its light and heavy syllables the

metre agrees with Mauktikamàlà at vs. 104 below; but there the word-break is not defined. 5 Dh omits gaþ, probably a printer's error. 6 P fn: -vilasità. 7 P fn: ro naràviha.

VÔttaratnàkara

52

[VÔttà]

ÛÛÛÛ(,)ÛÛÛÛÜÜÜ

nanasagagururacità vÔttà1 || 102 ||

[Bhadrikà]

ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÛÜ,

nanaralagurubhiè-ca bhadrikà2 || 103 ||

[Mauktikamàlà]

ÜÛÛÜÜ(,)ÛÛÛÛÜÜ

(mauktikamàlà yadi bhatanàd-gau || 104 ||)

[Upasthità]

ÛÜÛÛÛÜÜÜÛÜÜ,

(upasthitam-idaü jsau tàd-gakàrau || 105 ||)3

12: Jagatã4 [dvàdaèàkùarà]

[Candravartma]

ÜÛÜÛ(,)ÛÛÜÛÛÛÛÜ

candravartma nigadanti5 ranabhasaiþ || 106 ||

[Vaüèastha]

ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÛÜ,

jatau tu vaüèastham-udãrataü jarau || 107 ||

1 S: pÔthvã, with variant: vÔttà. This metre is called vÔntà in Chøà. 2 S: nanaralagurubhiþ subhadrikà; with variant: candrikà. 3 P fn: sàndrapadaü bhtau ganalaghubhiè-ca [Indrapada, ÜÛÛÜÜÛÛÛÛÜÜ]; the example

doesn't fit the rule here.

P fn: èikhaõóitam-idaü jsau tgau guruè-cet [øikhaõóita, ÛÜÛÛÛÜÜÜÛÜÜ].

P, Dh: èyenikà rajau ralau gurur-yadà [øyenikà, ÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜ];

Chøà: øyenã. cf. Vaitikà below.

V: upacitram-idaü sasasà lagau [Upacitrà, ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ].

V: kupuruùajanità nanau rgau gaþ [Kupuruùajanità, ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜÜ].

V: anavasità nyau bhgau guùaó-ante [Anavasità, ÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÛÜÜ].

S: maþ so jo guruyugmam-ekaråpam [Ekaråpa, ÜÜÜÛÛÜÛÜÛÜÜ].

S: vaitikà rajau ralau gurur-yadà [Vaitikà, ÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜ]. 4 V, S: Atha Jagatyàm. 5 Dh, P fn: gaditaü tu. S: gaditan-tu

VÔttaratnàkara

53

[Indravaüèà]

ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÛÜ,

syàd-indravaüèà tatajai rasaüyutaiþ1 || 108 ||

[Toñaka]

ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜ,

iha toñakam-ambudhisaiþ prathitam2 || 109 ||

[Drutavilambita]

ÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ,

drutavilambitam-àha nabhau bharau || 110 ||

[Puña]

ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜ

vasuyugaviratir-nau3 myau puño 'yam || 111 ||

[Pramuditavadanà]

ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜÛÜ,

pramuditavadanà bhaven-nau ca rau4 || 112 ||

[Kusumavicitrà]

ÛÛÛÛÜÜ(,)ÛÛÛÛÜÜ,

nayasahitau nyau kusumavicitrà || 113 ||

[Jaloddhatagati]

ÛÜÛÛÛÜ,ÛÜÛÛÛÜ

rasair-jasajasà5 jaloddhatagatiþ || 114 ||

[Bhujaïgaprayàta]

ÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜ,

bhujaïgaprayàtaü bhaved-yaiè-caturbhiþ || 115 ||

1 Dh: tatajau rasaüyutau; P fn: -asaüyutà. 2 S: pramitam. 3 P: munièara- with fn: vasuyuga- . 4 S: rarau. 5 S: rasaiþ.

VÔttaratnàkara

54

[Sragviõã]

ÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜ,

raiè-caturbhir-yutà sragviõã sammatà || 116 ||

[Priyaüvadà]

ÛÛÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ,

bhuvi bhaven-nabhajaraiþ priyaüvadà || 117 ||

[Maõimàlà]

ÜÜÛÛÜÜ,ÜÜÛÛÜÜ

(tyau tyau maõimàlà chinnà guhavaktraiþ || 118 ||)

[Lalità]

ÜÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ,

dhãrair-abhàõi lalità tabhau jarau || 119 ||

[Pramitàkùarà]

ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜ,

pramitàkùarà sajasasair-udità || 120 ||

[Ujjvalà]

ÛÛÛÛÛÛÜÛÛÜÛÜ,

nanabharasahità mahitojjvalà1 || 121 ||

[Vaièvadevã]

ÜÜÜÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ

paÿcàè-caiè-chinnà vaièvadevã mamau yau || 122 ||

[Jaladharamàlà]

ÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÜÜÜ

abdhyaùñàbhir-jaladharamàlà2 mbhau smau3 || 123 ||

1 P fn: [-sahità]-bhihitojjvalà; gaditojjvalà. V: gaditojjvalà. S, Dh: -bhihitojjvalà 2 P fn: abdhyaïgaiþ syàt. 3 S fn: abdhyaüèais-sajjalagharamàlà mbhau samau.

VÔttaratnàkara

55

[Navamàlikà]1

ÛÛÛÛÜÛÜÛ(,)ÛÛÜÜ

iha navamàlikà najabhayaiþ syàt2 || 124 ||

[Prabhà]

ÛÛÛÛÛÛÜ,ÛÜÜÛÜ

(svaraèaraviratir-nanau rau prabhà3 || 125 ||)

[Màlanã]

ÛÛÛÛÜ(,)ÛÛÜÛÜÛÜ

(bhavati najàv-atha màlanã jarau || 126 ||)

[Abhinavatàmarasa]

ÛÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÜ,

abhinavatàmarasaü najajàdyaþ4 || 127 ||5

13: Atijagatã6 [trayodaèàkùarà]

[Kùamà]

ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜ

turagarasayatir-nau tatau gaþ kùamà7 || 128 ||

1 Chøà: Navamàlinã. 2 S: iha navamàlinã najàbhyàü parau bhyau; with fn: iha navamàlikà najabhayaiþ syàt. P fn:

navamàlatã najaparau bhyau. 3 S reads: svarasara- . On the preceding page S has a variant for this metre: vasuyugaviratir-

nanau rau prabhà, which places the word-break one syllable later. Chøà has 2 metres which

have the same shape as this, one called Caÿcalàkùikà, and the other Gaurã, but in neither is

the word-break specified. 4 S: iti vada tàmarasaü najajàdyaþ; P lists a variant: iha vada tàmarasaü najajàdyaþ. 5 P fn : bhavati tatã najajai rasaüyutaiþ (written as tati in the text, but -ã is required by the

description) [Tatã, ÛÛÛÛÜÛÛÜÛÜÛÜ].

P: catur-jagaõaü vada mauktikadàma [Mauktikadàma (1), ÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛ]; note that

this metre is defined as having a short syllable in final position.

P fn: jarau jarau vada svamocacàmaram [Svamocacàmara, ÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜ].

Dh: jajàv-iha mauktikadàma jajau ca [Mauktikadàma (2), ÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛ].

P: jabhau jarau vadati paÿcacàmaram [Paÿcacàmara, ÛÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ].

P fn: nanararaghañità tu mandàkinã [Mandàkinã, ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜÛÜ]; Chøà: Caÿcalàkùikà,

and later in the same work: Gaurã. 6 V, S: Athàtijagatyàü. 7 Chøà has a metre called Kuñilagatiþ which has the same structure as this, but without

specifying the word-break.

VÔttaratnàkara

56

[Praharùiõã]

ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ

mnau jrau gastridaèayatiþ praharùiõãyam1 || 129 ||

[Atirucirà]

ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ

catur-grahair-atirucirà jabhasjagàþ2 || 130 ||

[Mattamayåra]

ÜÜÜÜ,ÜÛÛÜÜÛÛÜÜ

vedai randhrair-mtau yasagà mattamayåram || 131 ||

[Maÿjubhàùiõã]

ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ,

sajasà jagau bhavati maÿjubhàùiõã3 || 132 ||4

14: øakvarã5 [caturdaèàkùarà]

[Asaübàdhà]

ÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜÜÜ

mtau nsau gàvakùagrahaviratir-asaübàdhà || 133 ||

1 P fn: praharùaõã. 2 P fn: catur-grahair-iha rucirà jbhau sarau gaþ; catur-grahair-iha rucirà jabhau sjagàþ. The

name of this metre is given in Chøà as Rucirà, rather than Atirucirà; note that we already

have a metre called Atirucirà occuring in the Dvipàda section earlier in the text. 3 S fn: sunandinã. Chøà calls the metre: Kanakaprabhà. cf. also Navanadanã below. Dh omits

jagau, printer's error. 4 P: upasthitam-idaü jsau tsau sagurukaü cet [Upasthita, ÛÜÛÛÛÜÜÜÛÛÛÜÜ]; P fn: yadi

guruþ syàt.

P, Dh: nanatatagurubhiè-candrikàè-vartubhiþ (S: nanataragurubhiè-candrikàè-vaùaóbhiþ)

[Candrikà, ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜ].

P fn: jatau sajau go bhavati maÿjuhàsinã [Maÿjuhàsinã, ÛÜÛÜÜÛÛÛÜÛÜÛÜ].

P fn: navanandinã sajasasair-guruyuktaiþ [Navanandinã, ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜÜ].

P fn: kuñilagatir-najau saptabhistau gunà [Kuñilagati, ÛÛÛÛÜÛÜ,ÜÛÜÜÛÜ]; Chøà has a

metre by this name, but with a slightly different structure: nanatataguru.

S: yamau rau vikhyàtà caÿcarãkàvalã gaþ (S fn: Maÿjarãkàvalã) [Caÿcarãkàvalã,

ÛÜÜÜÜÜÜÛÜÜÛÜÜ]; S prints caÿcaro- in the text, but caÿcarã- in the comm. The latter

reading is evidently the right one. 5 V, S: Atha øakvaryàm.

VÔttaratnàkara

57

[Aparàjità]

ÛÛÛÛÛÛÜ,ÛÜÛÛÜÛÜ

nanarasalaghugaiþ svarair-aparàjità || 134 ||

[Praharaõakalità]

ÛÛÛÛÛÛÜ(,)ÛÛÛÛÛÛÜ

nanabhanalag-iti1 praharaõakalità2 || 135 ||

[Vasantatilakà]

ÜÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜÛÜÜ,

uktà vasantatilakà3 tabhajà jagau gaþ || 136 ||

[Siühonnata]


siühonnateyam-udità4 munikàèyapena5 || 137 ||

1 V, P, Dh -laghugaiþ; P has fn: -lag-iti. Vutt. reads: Nanabhanalag-itippaharaõakalità. 2 S, V, P fn: -kalikà. Chøà reads: -kalità. 3 S: uktaü vasantatilakaü. 4 S: siühonateti gadità; P fn: siühoddhatà. 5 It will be noted that this and the following metre agree in form with Vasantatilakà, according

to Kaèyapa the name should be Siühonnata; and according to Saitava it should be

Uddharùiõã. These variant names are already noted in Chøà. The footnote contains a further

name for the metre: Madhumàdhavã, saying that this name was given by the Nàga, which

usually means Piïgalànàga, but there is no metre of that name in Chøà. The name

Vasantatilakà is the name normally in use now.

VÔttaratnàkara

58

[Uddharùiõã]


uddharùiõãyam-udità1 munisaitavena2 || 138 ||3

15: Atièakvarã4 [paÿcadaèàkùarà]

[øaèikalà]5

ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ,

dvihatahayalaghur-atha giti èaèikalà || 139 ||

[Sraj]

ÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛÛÛÜ,

sragiti bhavati rasanavakayatir-iyam || 140 ||6

1 Dh: uddharùiõãti gadità munisaitavena; P fn: uddharùiõãti gadità kila. 2 S has this line as a footnote only. 3 Dh, S fn: ràmeõa seyam-udità madhumàdhavãti (P fn: nàgena saiva gadità madhumàdhavãti)

[Madhumàdhavã, ÜÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜÛÜÜ].

P, V, S: induvadanà bhajasanaiþ saguruyugmaiþ [Induvadanà, ÜÛÛÛÜÛÛÛÜÛÛÛÜÜ];

Chøà: Varasundarã.

P, V, S: dviþsaptacchidalolà msau mbhau gau caraõe cet [Alolà, ÜÜÜÛÛÜÜ,ÜÜÜÛÛÜÜ].

P fn: sajasà ylagàè-ca vasudhà sapaÿcagrahaiþ [Vasudhà, ÛÛÜÛÜ,ÛÛÛÜÛÜÜÛÜ].

P fn: yugadigbhiþ kuñilam-iti matasthau nyau gau [Kuñilà, ÛÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛ,ÜÜÜÜ]; Chøà

has a metre of this name, but the structure agrees with Haüsaèyenã below. The definition of

the rule doesn't fit the example here. Chøà gives the rule as: kuñilà mbhau nyau gau

vedarasasamudràþ.

P fn: najabhajalag-yutà dhÔtiriyaü kathità [DhÔti, ÛÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜ].

P fn: mbhau nyau gau cej-jaladhidaèa ca haüsaèyenã [Haüsaèyenã, ÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜÜÜÜ].

P fn: mbhau nyau lgau ced-bhavati jagati candrautasaþ [Candrautasa ?,

ÜÜÜÜÛÛÛÛÛÛÜÜÛÜ].

P fn: devaravaratanu bhanananalaghugaiþ [Devaravaratanu ?, ÜÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ].

P fn: mastono mo gau yadi gadità vàsantãyam [Vàsantã, ÜÜÜÜÜÛÛÛÛÜÜÜÜÜ].

P fn: nanatatagayutaiþ saptabhir-vavasantaþ [Vavasanta, ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÛÛÜÜ]; The

definition of the rule doesn't fit the example here. I have been unable to find the metre listed

anywhere else to check the description, but to fit the example we need to read: nanatabha- . 4 V, S: Athàtièakvaryàm . 5 This metre is called Candravartà in Chøà. 6 This is a variation on the preceding metre, with a fixed word-break after 6 syllables. In Chøà

it is called Màlà. The next metre is also a variation, this time with a word-break after 8

syllables.

VÔttaratnàkara

59

[Maõiguõanikara]

ÛÛÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛÜ

vasuhayayatir-iha1 maõiguõanikaraþ2 || 141 ||

[Màlinã]

ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ

nanamayayayuteyaü3 màlinã bhogilokaiþ || 142 ||

[Prabhadrakà]

ÛÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ,

bhavati najau bhajau rasahitau prabhadrakam || 143 ||

[Elà]

ÛÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ

(sajanà nayau èaradaèayatir-iyam-elà4 || 144 ||)

[Candralekhà]

ÜÜÜÜÛÜÜ,ÜÜÛÜÜÛÜÜ

(mrau myau yàntau bhavetàü saptàùñabhiè-candralekhà5 || 145 ||)

16: Aùñiþ6 [ùoóaèàkùarà]

[»ùabhagajavilasita]

ÜÛÛÜÛÜÛ,ÛÛÛÛÛÛÛÛÜ

bhratrinagaiþ svaràtkham-Ôùabhagajavilasitam7 || 146 ||

1 S, Dh: vasumuniyatir-iha. 2 S: maõigaõakiraõaþ. 3 S reads namayayuteyaü, which must be a printer's error, the comm. below identifies the

gaõas as nanamayaya. 4 S: èaradaèayatir-atirekhà, with a footnote to the effect that the metre is also known as Elà; P

fn: -kavi- [in place of -yati-]. 5 Dh: saptàùñakaiè-. 6 V, S: Athàùñau. 7 S: bhrau trinagàþ svaràþ kham- .

VÔttaratnàkara

60

[Vàõinã]

ÛÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜÜ,

najabhajaraiþ sadà bhavati vàõinã gayuktaiþ1 || 147 ||2

17: Atyaùñiþ3 [saptadaèàkùarà]

[øikhariõã]

ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜÜÛÛÛÜ

rasai rudraiè-chinnà yamanasabhalà gaþ èikhariõã || 148 ||

[PÔthvã]

ÛÜÛÛÛÜÛÜ,ÛÛÛÜÛÜÜÛÜ

jasau jasayalà vasugrahayatiè-ca pÔthvã guruþ || 149 ||

[Vaüèapatrapatita]4

ÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ

diïmunivaüèapatrapatitaü bharanabhanalagaiþ || 150 ||

[Hariõã]

ÛÛÛÛÛÜ,ÜÜÜÜ,ÛÜÛÛÜÛÜ

rasayugahayair-nsau mrau slau go yadà hariõã tadà || 151 ||

[Mandàkràntà]

ÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ

mandàkràntà5 jaladhiùaóagair-mbhau natau tàd-gurå cet || 152 ||

[Narkuñaka]

ÛÛÛÛÜÛÜ,ÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜ

(hayadaèabhir-najau bhajajalà guru narkuñakam6 || 153 ||)

1 S: najabhajataiþ sadà bhavati vàõinã gànvitaiþ. 2 Dh: jarau jarau jagàv-idaü vadanti paÿcacàmaram [Paÿcacàmara,

ÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜ]. 3 V, S: Athàtyaùñau. 4 Chøà: Vaüèapantrapatita. 5 S: madàkràntà. 6 V: nardañakam, with variant, narkuñakam; P fn: yadi bhavato najau bhajajalà gurur-

markañakam; nardañakam. Chøà has a metre called Avitatha, which has the same structure,

but without the word-break.

VÔttaratnàkara

61

[Kokilaka]

ÛÛÛÛÜÛÜ,ÛÛÛÜÛÛ,ÜÛÛÜ

muniguhakàrõavaiþ kÔtayatã1 vada kokilakam || 154 ||2

18: DhÔtiþ3 [aùñadaèàkùarà]

[Kusumitalatàvellità]

ÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ

syàd-bhåtartvaè-vaiþ kusumitalatàvellità mtau nayau yau4 || 155 ||5

19: AtidhÔtiþ6 [ånaviüèaty-akùarà]

[øàrdålavikrãóita]

ÜÜÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÜÜÛÜÜÛÜ

såryàè-vair-masajas-tatàþ saguravaþ èàrdålavikrãóitam || 156 ||7

1 S, P, V, Dh all read kÔtayati, which must be an error, as the metrical markings would not

agree with Narkuñaka, of which this metre is a variant, having the word-break in a different

position. Chøà has the word-break in yet another place, after 8, 5, & 4 syllables. 2 P fn: sasajaur-atièàyinã matà bhajaparair-gurubhyàm [Atièàyinã,

ÛÛÜÛÛÜÛÜÛÜ(,)ÛÛÛÜÛÜÜ]. 3 V, S: Atha DhÔtau. 4 Note that this metre is very similar to Mandàkràntà in the previous section, but with an extra

heavy syllable in the opening. 5 P fn: daèavasuviratir-nanau raiè-caturbhir-yutà sàlasà [Sàlasà,

ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜ,ÛÜÜÛÜÜÛÜ].

P fn: adhikaü darèayati nanau rau bhavetàü rarau tàrakà [Tàrakà,

ÛÛÜÜÛÛÛÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜ]; The definition of the rule doesn't fit the example here. I

have been unable to find the metre listed anywhere else to check the description. SED lists a

Tàrakà metre of 4 x 13 syllables, but not one of 4 x 18.

P fn: syàd-bhåtartvaèvair-maubhmau viratiè-cet-siühaviskårjitaü yau [Siühaviskårjita,

ÜÜÜÜÜ,ÜÜÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ].

S: kathitam-iha nanau rarau ced-rarau siühavikrãóitam [Siühavikrãóita,

ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜ].

S: rsau jajau bharasaüyutau karibàõakhair-haranartakam (P fn: rsau jau bharasaüyutau

karibàõakhaü haranartakam) (S has fn: karibàõakhair-haranartanam) [Karibàõakha,

ÜÛÜÛÛÜÛÜÛÛÜÛÜÛÛÜÛÜ]; Chøà calls this metre: Vibudhapriyà. 6 V, S: AthàtidhÔtau. 7 S, Dh: rasartvaè-vair-ymau nsau raraguruyutau meghavisphårjità syàt [Meghavisphårjità,

ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ]; Chøà calls this metre: Vismità.

P fn: najabhayasà jagau ca racanà èålikakudbhiratra sà [øålikakudbhiratra,

ÛÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜÜÛÛÜÛÜÛÜ].

P fn: rbhau jatau tau sagurukau yadà dig-grahac-chedabhàg-bhavati [Bhàj,

ÜÛÜÜÛÛÛÜÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÛÛÛ]; the example doesn't fit the definition again here.

VÔttaratnàkara

62

20: KÔtiþ1 [viüèatyakùarà]

[Suvadanà]

ÜÜÜÜÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÜÛÛÛÜ

jÿeyàþ2 saptàèvaùaóbhir-marabhanayayutà3 bhlau gaþ suvadanà || 157 ||

[VÔtta]

ÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛ,

trãrajau galau bhaved-ihedÔèena lakùaõena vÔttanàma4 || 158 ||5

21: PrakÔtiþ6 [ekaviüèaty-akùarà]

[Sragdharà]

ÜÜÜÜÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ

mrau bhnau yànàü7 trayeõa trimuniyatiyutà sragdharà kãrtiteyaü

|| 159 ||8

1 V, S: Atha KÔtau. 2 S, Dh: jÿeyà. 3 S: -yutau. 4 This is one of the few metres defined as having a light syllable at the end of the line. 5 S: sabharà namylag-iti trayodaèayatir-mattebhavikrãóitam [Mattebhavikrãóita,

ÛÛÜ,ÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÜÜÛÜÜÛÜ,].

S: sajajà bharau salagàè-ca ced-uditaü tadà pramadànanam [Pramadànanam,

ÛÛÜÛÜÛÛÜÛÜÛÛÜÛÜÛÛÜÛÜ,].

P fn: khyàtà påvaþ suvaüèà yadi marabhanàstadvayaü go guruè-ca [Suvaüèà,

ÜÜÜÜÛÜÜÛÛÛÛÛÜÜÛÜÜÛÜÜ]. 6 V, S: Atha PrakÔtau. 7 S, V, Dh, P fn: mrabhnair-yànàü. 8 S: bhau bhabhabhàè-ca bharau yadi kãrtiya putraka mattavilàsinãm [Mattavilàsinã,

ÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ].

P fn: bhavati najau hi siddhir-iti bhàj-jajajà yadi ro bhavità [Siddhi,

ÛÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛ(Ü)ÛÜ]; The definition doesn't fit the rule, and further the line

is only 20 syllables long, so again something is amiss here.

VÔttaratnàkara

63

22: âkÔtiþ1 [dvàviüèaty-akùarà]

[Bhadrakà]

ÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÛÜÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜ

bhrau naranà ranàv-atha2 gurur-digarkaviramaü hi3 bhadrakam-iti4 || 160 ||5

23: VikÔtiþ6 [trayoviüèaty-akùarà]

[Aèvalalità]

ÛÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÛÜÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜ

yad-iha najau bhajau bhjabhalagàs-tad-aèvalalitaü7 haràrkayatimat

|| 161 ||

[Mattàkrãóà]

ÜÜÜÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ

mattàkrãóà8 mau9 tnau nau nalg-iti10 bhavati vasuèaradaèayatiyutà11

|| 162 ||12

1 V, S: âkÔtau. 2 V: -aya, which may be a printer's error owing to the similarity of tha and ya in Devanàgarã. 3 S omits, which spoils the metre. 4 S, V, Dh, P fn: -idam [in place of -iti]. This metre is called Madraka in Chøà. 5 P fn: làlityaü bhujagendreõa bhàùitam-etac-cen-masarastajanagubhiþ [Làlitya,

ÜÜÜÛÛÜÜÛ,ÜÛÛÜÜÜÛÛÜÛÛÛÛÜ].

P fn: sajatà nasau rarau gaþ kaõituragahayaiþ syàn-mahàsragdharàkhyà [Mahàsragdharà,

ÛÛÜÛÜÛÜÜÛÛÛÛÛ,ÛÜÜÛÜÜÛÜÜ]; this metre is similar to Sragdharà above, but with a

different opening. We might have expected the definition to run: sajatà no so bhajau...etc.

with resolution of the first syllable making for the Mahà- designation. 6 V, S: VikÔtau. 7 S: bhajabhalag-tad-àèvalalitaü; Dh -àèvalalitaü. 8 P fn: mattàkrãóaü. 9 P: mo. 10 Dh: mattàkrãóà mau lau nau nlau g-iti; P fn: nlau g-iti. 11 P fn: -yutam. 12 S: bhair-atha saptabhir-atra kÔtà guruõà guruõà ca mayåragatiþ syàt [Mayåragati,

ÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÜ]; S writes mattamaåragatiþ, by mistake, and spoils the

metre. It is clear from the comm. that the reading should be as printed here.

VÔttaratnàkara

64

24: SaïkÔtiþ1 [caturviüèaty-akùarà]

[Tanvã]

ÜÛÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÛÜÛÛÛÛÛÛÜÜ

bhåtamunãnair-yatir-iha bhatanàþ sbhau bhanayàè-ca yadi bhavati tanvã

|| 163 ||

25: AtikÔtiþ2 [paÿcaviüèaty-akùarà]

[Krauÿcapadà]

ÜÛÛÜÜ,ÜÛÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛÜ

krauÿcapadà bhmau sbhau nananà3 ngàviùuèaravasumuniviratir-iha bhavet || 164 ||

26: UtkÔtiþ4 [ùaóviüèatyakùarà]

[BhujaïgavijÔmbhita]

ÜÜÜÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ,ÛÜÛÛÜÛÜ

vasvãèàèvac-chedopetaü mamatanayuganarasalagair-bhujaïgavijÔmbhitam || 165 ||

[Apavàha]5

ÜÜÜÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÜÜÜ

mo nàþùañ sagag-iti6 yadi navarasarasaèarayatiyutam-apavàhàkhyam7

|| 166 ||8

1 V, S: SaïkÔtau. 2 V, S: AtikÔtau. 3 P fn: nananangàþ. 4 V, S: UtkÔtau. 5 Chøà: Apavàhaka. 6 S: sag-iti, thereby leaving the rule-example one syllable short. 7 Dh: navarasaèarayatiyutam-, (omitting -rasa-) which is probably a printer's error. 8 V adds in brackets: iti uktàdiprakaraõam; S: iti ùàdviüèaticchandàüsi. ??

VÔttaratnàkara

65

27+: Atha Daõóakàþ1

[CaõóavÔùñiprayàta]

ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜ,

2yad-iha nayugalaü tataþ saptarephàstadà caõóavÔùñiprayàto3 bhaved-daõóakaþ || 167 ||

[Arõa]

ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜ,

praticaraõavivÔddharephàþ syur-arõàrõavavyàlajãmåtalãlàkaroddàmaèaükhyàdayaþ4 ||

168 ||

[Pracitaka]5

ÛÛÛÛÛÛÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜ,

pracitakasamabhidho dhãradhãbhiþ smÔto daõóako nadvayàduttaraiþ saptabhir-yaiþ ||

169 ||6

iti vÔttaratnàràkhye chandasi varõavÔttakathanaü nàma

tÔtãyo 'dhyàyaþ7

1 V: Daõóake. Dh omits. 2 P fn:

yàt-kiücid-dÔèyate cchandaþ ùàóviüèaty-akùaràdhikam |

èeùajàty-àdikaü muktvà na savai daõóajàtimat || 3 P, V, Dh: -prapàto. P fn: prayàto. 4 S, V, Dh, P fn: -èaïkhàdayaþ. The structure of the first of the Daõóaka metres described here

is nicely summed up in a såtra in Chøà: Daõóako nau raþ; first there are 2 nagaõas, which are

followed by a number of ragaõas, CaõóavÔùñiprapàta having 7 ragaõas; Arõa 8, and so on -

there are many more, V gives a list of 28, ending with Nanda, which has 34 ragaõas

following the opening two nagaõas! 5 Called Pracita in Chøà. This metre has a different structure to the previous Daõóakas: first 2

nagaõas, then a series of yagaõas. 6 S: nadvayàt-paratastakàreõàpi kvacid-daõóakà dÔèyante; evam-ekonasahasràèaravÔddhir-

bhavati daõóakaü vÔttam. S has a note to the effect that these two såtras are not seen in

many of the books. They also appear to be såtras rather than kàrikas, and so are probably not

part of the original text. 7 P omits; Dh: iti èrã kedàrabhaññaviracite vÔttaratnàkare tÔtãyo 'dhyàyaþ.

VÔttaratnàkara

66

Caturtho 'dhyàyaþ1 [ardhasamavÔtta]

[Upacitrà]2

ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜÐÐÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÜ

viùame yadi sau salagà dale bhau yuji bhàd-gurukàv-upacitram || 170 ||

[Drutamadhyà]

ÜÛÛÜÛÛÐÜÛÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÛÜÜ

bhatrayam-ojagataü guruõã ced-yuji ca najau jyayutau drutamadhyà

|| 171 ||

[Vegavatã]

ÛÛÜÛÛÐÜÛÛÜÜÐÐÜÛÛÜÛÛÐÜÛÛÜÜ

sayugàtsagurå viùame ced-bhàv-iha vegavatã yuji bhàd-gau || 172 ||

[Bhadraviràj]

ÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

oje taparau jarau guruè-cen-msau3 jgaug-bhadraviràó-bhaved-anoje4 || 173 ||

[Ketumatã]

ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÜÐÐÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜÜ

asame sajau saguruyuktau ketumatã5 same bharanagàd-gaþ6 || 174 ||

[âkhyànakã]

ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ

àkhyànakã7 tau jagurå ga oje8 jatàv-anoje jagurå guruè-cet || 175 ||

1 Dh: Atha Caturtho 'dhyàyaþ. 2 Chøà: Upacitraka. 3 Dh: guruè-cet msau. 4 V: jgaubhadra- . 5 S: ketumato, a printer's error. 6 Dh: bharanàgàdgaþ, which doesn't fit the metre. 7 S: àkhyàtakã, with fn: àkhyànakã; P fn: àkhyàtikã; Chøà: àkhyànakã. 8 P fn: gam[oje].

VÔttaratnàkara

67

[Viparãtàkhyànakã]

ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ

jatau jagau go viùame same cet-tau1 jgau ga eùà2 viparãtapårvà

|| 176 ||

[Hariõaplutà]

ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜÐÐÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ

sayugàtsalaghå viùame gurur-yuji3 nabhau bharakau4 hariõaplutà

|| 177 ||

[Aparavaktra]

ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

ayuji nanaralà guruþ same njam-aparavaktram-idaü5 tato jarau6

|| 178 ||

[Puùpitàgrà]

ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

ayuji nayugarephato yakàro yuji ca najau jaragàè-ca puùpitàgrà || 179 ||

ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

vadanty-aparavaktràkhyaü vaitàlãyaü vipaècitaþ | ÛÛÜÜÐÛÜÜÛÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

puùpitàgràbhidhaü kecid-aupacchandasikaü tathà7 || 180 ||

1 Dh, P fn: syàt-tau. 2 P fn: gam[eùà]. 3 Dh: guruþ yuji. 4 S, P fn: ca bharau. 5 P fn: tad-aparavaktram-idaü najau jarau. 6 P fn: viùame yadi sau jagau same staralàgo 'paravaktram-ãritam. The description doesn't fit

the example here, we really need to read: sbharalau go to correct it. 7 These lines are in Vaktra metre, and comment on the two metres immediately preceding it. V

misplaces this verse after the description of Yavamatã below. A (partial) translation of this

line is found in Vuttodaya, but there the line doesn't scan.

VÔttaratnàkara

68

[Yavamatã]

ÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÐÐÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÜ

syàd-ayugmake rajau rajau same tu1 jarau jarau2 gurur-yavàt-parà3 matãyam4 || 181 ||5

iti vÔttaratnàràkhye chandaþèàstre

'rdhasamavarõavÔttakathanaü nàma

caturtho 'dhyàyaþ6

Paÿcamo 'dhyàyaþ [viùamavÔtta]7

[Padacaturårdhva]

ÛÛÜÜÛÜÜÜ 8 syllables

mukhapàdo 'ùñabhir-varõaiþ | ÛÜÜÛÛÜÛÜÛÜÜÜ 12 syllables

pare syur-makaràlayaiþ8 kramàd-vÔddhaiþ9 | ÛÛÜÜÛÛÜÜÜÜÜÜÛÜÜÜ 16 syllables

satataü yasya vicitraiþ pàdaiþ sampannasaundaryam | ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÛÛÛÛÜÜÛÜÜÜ 20 syllables

tad-uditam-amalamatibhiþ10 padacatur-årdhvàbhidhaü vÔttam || 182 ||

1 V: cet. 2 P: rayau same vej-jarau carau, with fn: rajau same tu jarau jarau. 3 V: guruþ yavàt- 4 Dh: gurur-yadà yavàt-matãyam. 5 S: sasajà viùame yadà guruþ sabharàþ syal-lalità same lagau [Lalità,

ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜ].

Dh: ayujor-yadi sau jagau yujoþ sabharàlgà yadi sundarã tadà [Sundarã,

ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜ]; this has the same structure as the preceding metre.

P fn: viùame sasajà gurå anoje sabharàyaè-ca tu màlabhàriõãyam [Màlabhàriõã,

ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ].

P fn: viùame sasajà gurå anoje smarayàè-chandasikaü tad-aupapårvam [Aupacchandasika,

ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ]; this has the same structure as the preceeding

metre, and should really take the more distinctive name. cf. Aupacchandasika in the Vaitàlãya

section of Chapter 2. We really need to read sbhara- in place of smara- here for the

description to be correct. The reading smara is probably a printer's error, owing to the

similarity between ma & bha in Devanàgarã script. 6 P omits; Dh: iti èrã kedàrabhaññaviracite vÔttaratnàkare caturtho 'dhyàyaþ. 7 In Vuttodaya the metres in this section are omitted, and a description of the Vaktra (Pàëi:

Vatta) metre is included instead. In may be stated here that the Vaktra metre is neither a

MàtràvÔtta nor a ViùamavÔtta, and so is misplaced in both books. Chøà places it at the

beginning of the VÔtta section, in the fifth chapter. 8 S: [pare] 'smàn; P fn: 'smàt- . 9 S: -vÔddhàþ; P fn: vÔddyà ?? 10 S, V, P fn: tad-abhihitam-amalaghãbhiþ.

VÔttaratnàkara

69

[âpãóa]

ÛÛÛÛÛÛÜÜ 8 syllables

prathamam-uditavÔtte | ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ 12 syllables

viracitaviùamacaraõabhàji | ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ 16 syllables

gurukayugalanidhana1 iha sahita àïà | ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ 20 syllables

laghuviracitapadavivÔtiyatir-iti2 bhavati pãóaþ || 183 ||3

[Kalikà]4

ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ 12 syllables

prathamam-itaracaraõasamutthaü5 | ÛÛÛÛÛÛÜÜ 8 syllables

èrayati sa yadi6 lakùma | ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ 16 syllables

itaraditaragaditam-api7 yadi ca turyaü8 | ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ 20 syllables

caraõayugalakamavikÔtam-aparam-iti kalikà sà || 184 ||

[Lavalã]9


dviguruyutasakalacaraõàntà | ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ 16 syllables

sukhacaraõagatam-anubhavati ca tÔtãyam10 |

1 Dh: gurukayuganidhana; P fn: -yugalaka- ; both are which are incorrect metrically. 2 S: kalita àõà | vidhÔtarucirapadavitati; P fn: kalita àïvidhÔtarucirapada; Dh -vitatiyatir-iti; V,

P fn: -racana[yatir-iti]. 3 This is only a variation on Padacaturårdhva. Here the last 2 syllables at the end of each line

are heavy, the rest are light. The other metres in this section are variations on this theme.

Chøà lists 2 metres called Pratyàpãóa, that have a different structure - the first of these has 2

heavy syllables at the beginning of the line, with the rest being light; the second has 2 heavy

syllables at the beginning and at the end of the line, the rest again being light. 4 Chøà: Maÿjarã. 5 P fn: [prathamam]-apara- . 6 Dh: sapadi; S, P fn: jagati. 7 S: itaraditarajanitam-; 8 Dh: ca yadi turyaü; P fn: -janitam-api bhavati èeùam. 9 The structure of Lavalã in Chøà is described differently as being 16, 12, 8, & 20 syllables. 10 Dh: -anubhavati tÔtãyaþ (incorrect metrically); P fn: [caraõa]-racitam-anubhavati tÔtãyaþ.

VÔttaratnàkara

70

ÛÛÛÛÛÛÜÜ 8 syllables

caraõam-iha1 hi2 lakùma | ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ 20 syllables

prakÔtam-akhilam-api yadidam-anubhavati3 lavalã sà || 185 ||

[AmÔtadhàrà]4


prathamam-adhivasati yadi turyaü | ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ 16 syllables

caram-acaraõapadam-avasitaguruyugmam5 | ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ 20 syllables

akhilam-aparam-uparigatam-iti6 lalitapadayuktà | ÛÛÛÛÛÛÜÜ 8 syllables

tadiyam-amÔtadhàrà7 || 186 ||

iti padacatur-årdhvaprakaraõam8

[Udgatà]

ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛ

sajamàdime salaghukau ca | ÛÛÛÛÛÜÛÜÛÜ

nasajagurukair-athodgatà9 | ÜÛÛÛÛÛÛÜÛÛÜ

tryaïghrigatabhanajalà10 gayutàþ | ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ

sajasà jagau caraõam-ekataþ11 pañhat || 187 ||

1 Dh: aparam-iha; V, P fn: apara [iha]; S, P fn: caraõa [iha]. 2 S: ca. 3 S, P fn: [prakÔtam]-aparam-akhilam-api yadi bhavati. 4 The structure of AmÔtadharà in Chøà is described differently as being 20, 12, 16, & 8

syllables. 5 S, V: -avasiti- ; S: yugmà. 6 Dh: nikhilam-. 7 Dh: tad-idam-; S: nikhilam-aparam-uparitanasamam-iha lalitapàdà tritayam-amÔtadhàrà.

P fn: nikhilam-aparam-uparitanasamam-iha lalitapàdàntritayam-amÔtadhàrà. 8 P omits. 9 S: -gurukeùv-; P fn: -gurukeùu- . 10 Dh: tryaïghrigatatamanajalà; P fn: aïghri- [i.e. without try-]. 11 Dh: caraõemakataþ (incorrect metrically); S: caram; which is probably a printer's error.

VÔttaratnàkara

71

[Saurabhaka]1

ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÜ

caraõatrayaü vrajati2 lakùma | ÛÛÛÛÛÜÛÜÛÜ

yadi sakalam-udgatàgatam3 | ÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜ

rnau bhagau bhavati saurabhakaü | ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ

caraõe yadãha bhavatas-tÔtãyake || 188 ||

[Lalità]

ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÜ

nayugaü sakàrayugalaü ca4 | ÛÛÛÛÛÜÛÜÛÜ

bhavati caraõe tÔtãyake5 | ÛÛÛÛÛÛÛÛÜÛÛÜ

tad-uditam-urumatibhir-lalitaü | ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ

yadi èeùam-asya khalu pårvatulyakam || 189 ||

ity-udgatàprakaraõam6

[Upasthitapracupita]

ÜÜÜÛÛÜÛÜÛÜÛÛÜÜ

msau jbhau gau prathamàïghrir-ekataþ pÔthag-anyan-7 | ÛÛÜÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ

tritayaü sanajaragàs-tato8 nanau saþ | ÛÛÛÛÛÛÛÛÜ

trinaparikalitajayau | ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÛÛÜÜ

pracupitam-idam-uditam-upasthitapårvam || 190 ||

1 This and the next metre are variants of Udgatà, differing only in their 3rd line. 2 S, Dh, P fn: bhajati. 3 S: nikhilam- . 4 S: yugalaÿ-ca. 5 S, P fn: bhajati caraõaü tÔtãyakam; Dh omits this line and the next by mistake, printer's

error. 6 P, Dh omit. 7 V, Dh: -anyat- 8 S, Dh, P fn: -tathà.

VÔttaratnàkara

72

[Vardhamàna]1


nau pàde 'tha tÔtãyake sanau nasayuktau2 | ÛÛÜÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ

prathamàïghrikÔtayatis-tu vardhamànam3 | ÛÛÛÛÛÛÛÛÜÛÛÛÛÛÛÛÛÜ

tritayam-aparam-api pårvasadÔèam-iha bhavati | ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÛÛÜÜ

pratatamatibhir-iti4 gaditaü laghu5 vÔttam || 191 ||

[øuddhaviràóàrùabha]6


asmin-neva tÔtãyake yadà7 tajaràþ syuþ | ÛÛÜÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ

prathame ca viratiràrùabhaü bruvanti | ÜÜÛÛÜÛÜÛÜ

tac-chuddhaviràñ puraþ sthitaü | ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÛÛÜÜ

tritayam-aparam-api8 yadi9 pårvasamaü syàt || 192 ||

ity-upasthatapracupitaprakaraõam10

ÛÛÜÛÛÜÜÜ

viùamàkùarapàdaü và ÜÜÛÛÜÛÛÜÛÜ

pàdair-asamaü daèadharmavat11 | ÜÜÜÜÛÜÜ

yac-chando12 noktam-atra ÜÜÛÜÜÛÜÜÜ

gàtheti tat-såribhiþ proktam || 193 ||13

iti vÔttaratnàràkhye chandasi viùamavÔttakathanaü nàma

paÿcamo 'dhyàyaþ14

1 This and the next metre are variants of Upasthitapracupita, differing only in their 3rd line. 2 P fn: na sayuktau ca. 3 S, P fn: -yatipravardhamànam. 4 P fn: -iha. 5 S, P fn: khalu. 6 Chøà has a slighty different name for this metre: øuddhaviràóÔùabhaü. 7 S, P fn: [tÔtãya]-pàdake; Dh omits yadà. 8 P fn: tritayam-api. 9 S excludes yadi. 10 P, Dh omit. 11 S: viùamàkùarapàdatvàtpàdairasamaÿjasaü dharmavat. 12 S: yac-chandasi. 13 Chøà says simply: atrànuktaü gàthà. 14 P omits; Dh: iti èrã kedàrabhaññaviracite vÔttaratnàkare paÿcamo 'dhyàyaþ.

VÔttaratnàkara

73

úaùñho 'dhyàyaþ1 [prasthàràdi]

ÜÜÜÜÐÛÜÜÛÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

prasthàro naùñam-uddiùñam-ekad-vyàdilagakriyà | ÜÜÛÜÐÛÜÜÛÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

saükhyànamadhvayogaè-ca2 ùaóete pratyayàþ smÔtàþ || 194 ||3

ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

pàde sarvaguràvàdyàl-laghuü nyasya guroradhaþ | ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

yathopari tathà èeùaü bhåyaþ kuryàdamuü vidhim || 195 ||

ÜÜÜÜÐÛÜÜÛÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

åne dad-yàd-gurån-eva4 yàvat-sarvalaghur-bhavet | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

prastàro 'yaü samàkhyàtaè-chandovicitivedibhiþ5 || 196 ||6


naùñasya yo bhaved-aïkastasyàrdhe7 'rdhe same ca laþ | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

viùame caikamàdhàya syàd-ardhe8 'rdhe gurur-bhavet || 197 ||9

ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

uddiùñaü dviguõànàdyàd-upary-aïkàn-samàlikhet10 | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

laghusthà ye ca11 tatràïkàstaiþ12 saikair-mièritair-bhavet || 198 ||13

ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

varõàn-vÔttabhavàn-saikàn-auttaràdharyataþ sthitàt14 | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

ekàdikramataè-caitàn-upary-upari15 nikùipet || 199 ||

1 Dh: Atha úaùñho 'dhyàyaþ; S omits this heading, seemingly by mistake, as it begins the verses

from number 1 again. 2 P fn: saükhyà caivàdhva- . 3 Apart from the last verse the metre is Pathyàvaktra in this section. 4 V: -evaü. 5 V: -vicchiti- 6 Dh adds: iti prasthàraþ. 7 Dh: aïktastasyàrdhe. 8 Dh: tad-arddhe; S, V: tasyàdardhe, which is incorrect according to the metre. 9 Dh adds: iti naùñam. 10 S: -naïkànuparyàdyàt- 11 V, Dh: tu. 12 S: laghusthàne tu ye 'ïkàþ syustaiþ; 13 Dh adds: ity-uddiùñam. 14 P fn: -uttaràn-årdhvataþ sthitàn; S, V, Dh: sthitàn. 15 S: -kramaèaè- ; V: -kramasaè- ; P fn: -kramaèaþ.

VÔttaratnàkara

74

ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

upàntyato nivarteta tyajannekaikam-årdhvataþ1 | ÛÜÜÜÐÛÜÜÛÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

upary-àdyàd-guror-ekag-ekad-yàdilagakriyà2 || 200 ||3

ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

lagakriyàïkasandohe bhavet-saükhyà vimièrite | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

uddiùñàükasamàhàraþ saiko và janayed-imàm || 201 ||4


saükhyaiva5 dviguõaikonà sadbhir-adhvà prakãrtitaþ | ÜÜÜÛÐÛÜÜÛÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

vÔttasyàïgulikã vyàptiradhaþ6 kuryàt-tathàïgulim7 || 202 ||8

1 Dh: tyajennaikaikam-årdhvataþ. 2 Dh: ekadvyàdilagakriyà; S: guror-evam-ekad-vyàdi; V: -guror-evam-eka- ; S adds: yugmam,

at the end of this verse. 3 Dh adds: ity-ekad-vyàdilagakriyà. 4 Dh adds: iti saükhyà. 5 P fn: -eka. 6 V: vyàptimadhaþ. 7 Dh: kuryàdathàïgulim. 8 Dh adds: ity-adhvà.

VÔttaratnàkara

75

ÜÜÜÜÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ

vaüèe 'bhåt-kaèyapasya prakañaguõagaõaþ èaivasiddhàntavettà | ÜÜÜÜÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ

vipraþ pavyekanàmà1 vimalataramatir-vedatattvàrthabodhe2 | ÜÜÜÜÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜÜÛÜÜÛÜÜ

kedàras-tasya sånuþ èivacaraõayugàràdhanaikàgracittaþ3 | ÜÜÜÜÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ

chandastenàbhiràmaü praviracitam-idaü vÔttaratnàkaràkhyam || 203 ||4

iti vÔttaratnàràkhye chandasi prasthàràdikathanaü nàma

ùaùñho 'dhyàyaþ5

samàptaè-càyaü vÔttaratnàkaraþ6

1 S and V read pàñhyeka, with a variant listed: pavyeka; P fn: pabbeka- . 2 S: -èàstràrthabodhã, with fn: -vedatatvàrthavettà, -vedatatvàrthabodhã, vadatatvàvabodhe; P

fn: -tattvàvabodhe. 3 S, P, Dh: cittaè- . 4 This last verse in written in the Sragdharà metre. 5 P omits; Dh: iti bhaññakedàraviracite vÔttaratnàkaràkhye cchandaþèàstre prastàraprakaraõaü.

6 S, V: samàptaècàyaü granthaþ; Dh samàptam.

VÔttaratnàkara

76

ørutabodha

by

ørãmat Kàlidàsa

edited by

Vàsudev Laxmaõ Shàstrã Paõèãkar

(Bombay, 1906)

A Note on this Edition

What follows is a transliteration of the text of ørutabodha as it appears in the edition

by Paõèãkar, which was published in Bombay in 19061. The text is found alongside the

same editor's edition of ørã Kedàrabhañña's VÔttaratnàkara, the main work in the book,

and ørã Gaïgàdàsa's Chandomaÿjarã.

39 of the main metres in use in Sanskrit verse compositions are described in this work,2

and it therefore acts as a handy reference work for anyone with an interest in the

subject. Other works on prosody, like ørã Piïgala's Chandaþèàstra, and ørã

Kedàrabhañña's VÔttaratnàkara, provide a more comprehensive list that include metres

that are found only occasionally in the literature.

For reference in this edition I have added in the metrical markings (Û = a light

syllable; and Ü a heavy syllable). I have also compiled a Table of Contents, and an

Index arranged in the Sanskrit alphabetical order, and added a few notes to clarify

certain points.

ânandajoti Bhikkhu

2003/2547

1 ørutabodha in this edition is attributed to ørã Kàlidàsa, but according to Monier-Williams

(SED), it is elsewhere attributed to ørã Vararuci, so that it's exact authorship appears to be

uncertain. 2 These are also the main metres found in classical Pàëi verse texts.

ørutabodha

78

ørutabodha

79

ørutabodha

ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜøloka

chandasàü lakùaõaü yena èrutamàtreõa budhyate | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

tamahaü saüpravakùyàmi èrutabodhamavistaram || 1 ||

ÜÜÐÜÜÐÜÜÐÐÜÜÐÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÜâryà

saüyuktàdyaü dãrghaü sànusvàraü visargasaümièram | ÜÜÐÛÜÛÐÜÛÛÐÐÜÜÐÜÜÐÛÐÜÜÐÜ

vijÿeyamakùaraü guru pàdàntasthaü vikalpena || 2 ||

ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜøloka

1ekamàtro bhaveddhrasvo dvimàtro dãrgha ucyate | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

trimàtrastu pluto jÿeyo vyaÿjanaü càrdhamàtrakam || 3 ||

[Màtràchandas]

[âryà] 30 + 27 màtrà

ÜÜÐÜÜÐÛÛÜÐÐÜÛÛÐÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÜ

yasyàþ pàde prathame dvàdaèa màtràstathà tÔtãye 'pi | ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÛÜÛÐÜÜÐÛÐÛÛÜÐÜ

aùñàdaèa dvitãye caturthake paÿcadaèa sàryà || 4 ||

[Gãti] 30 + 30 màtrà

ÜÜÐÜÜÐÛÛÜÐÐÛÜÛÐÛÛÛÛÐÛÜÛÐÜÛÛÐÜ

àryàpårvàrdhasamaü dvitãyamapi bhavati yatra2 haüsagate | ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÜÜÐÜÛÛÐÛÜÛÐÜÜÐÜ

chandovidastadànãü gãtiü tàmamÔtavàõi bhàùante || 5 ||

[Upagãti] 27 + 27 màtrà

ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÛÛÜÐÛÛÜÐÛÐÜÜÐÜ

àryottaràrdhatulyaü prathamàrdhamapi prayuktaü cet | ÜÛÛÐÜÛÛÐÜÜÐÐÛÛÜÐÜÜÐÛÐÜÛÛÐÜ

kàmini tàmupagãtiü pratibhàùante3 mahàkavayaþ || 6 ||

1 P fn: some add the following verse at this point:

àdimadhyàvasàneùu bhajasà yànti gauravam

yaratà làghavaü yànti manau tu gurulàghavam.

As ørutabodha dispenses with the description by gaõas, it seems that this verse is unwanted

here, though it provides a fine summary of the gaõa system. 2 yatra bhavati. 3 prakàèayante.

ørutabodha

80

[Akùaracchandas]

[Pàïkti] 5 syllables

ÜÛÛÜÜ,

àdyacaturthaü

paÿcamakaü cet |

yatra guru syàt-

sàkùarapaïktiþ || 7 ||

[øaèivadanà] 6 syllables

ÛÛÛÛÜÜ,

agurucatuùkaü

bhavati gurå dvau |

ghanakucayugme

èaèivadanàsau || 8 ||

[Madalekhà] 7 syllables

ÜÜÜÛÛÜÜ,

tåryaü paÿcamakaü ced-

yatra syàllaghu bàle |

vidvadbhirmÔganetre

proktà sà madalekhà || 9 ||

[øloka]1 8 + 8 syllables


èloke ùaùñhaü guru jÿeyaü sarvatra laghu paÿcamam | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

dvicatuþpàdayorhrasvaü saptamaü dãrghamanyayoþ || 10 ||

ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

paÿcamaü laghu sarvatra saptamaü dvicaturthayoþ | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

ùaùñhaü guru vijànãyàdetatpadyasya lakùaõam || 11 ||

1 This metre is also known as Anuùñubha, and Vaktra. In the 5th, 6th, & 7th positions of the prior

line, the following variations are allowed: ÛÛÛ; ÜÛÛ; Ü,ÜÜ; & ,ÜÛÜ.

ørutabodha

81

[Màõavakàkrãóa]1 8 syllables

ÜÛÛÜÜÛÛÜ

àdigataü turyagataü paÿcamakaü càntyagatam | syàdguru cetsaükathitaü2 màõavakàkrãóamidam || 12 ||

[Nagasvaråpiõã]3 8 syllables

ÛÜÛÜÛÜÛÜ,

dvituryaùaùñhamaùñamaü guru prayojitaü yadà | tadà nivedayanti tàü budhà nagasvaråpiõãm || 13 ||

[Vidyunmàlà] 8 syllables

ÜÜÜÜ,ÜÜÜÜ

sarve varõà dãrghà yasyàü vièràmaþ syàdvedairvedaiþ | vidvadvÔndairvãõàvàõi vyàkhyàtà sà vidyunmàlà || 14 ||

[Campakamàlà] 10 syllables

ÜÛÛÜÜ,ÜÛÛÜÜ

tanvi guru syàdàdyacaturthaü

paÿcamaùaùñhaü càntyamupàntyam |

indriyabàõairyatra viràmaþ

sà kathanãyà campakamàlà || 15 ||

[Maõimadhya] 9 syllables

ÜÛÛÜÜ,ÜÛÛÜ

campakamàlà yatra bhaved-

antyavihãnà premanidhe |

chandasi dakùà ye kavayas-

tanmaõimadhyaü4 te bruvate || 16 ||

1 This metre is called simply Màõavaka in VÔttaratnàkara. 2 tatkathitaü. 3 This metre is known as Pramàõikà in VÔttaratnàkara. 4 -maõibandhaü.

ørutabodha

82

[Haüsã] 10 syllables

ÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜ

mandàkràntàntyayatirahità

sàlaükàre yadi bhavati yà |

sà vidvadbhirdhruvamabhihità

jÿeyà haüsã kamalavadane || 17 ||

[øàlinã] 11 syllables

ÜÜÜÜÜÛÜ,ÜÛÜÜ

hrasvo varõo jàyate yatra ùaùñhaþ

kambugrãve tadvadevàùñamàntyaþ |

vièràntiþ1 syàttanvi vedaisturaïgais-

tàü bhàùante èàlinãü chàndasãyàþ || 18 ||

[Dodhaka] 11 syllables

ÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÜ,

àdyacaturthamahãnanitambe saptamakaü daèamaü ca tathàntyam | yatra guru prakañasmarasàre tatkathitaü nanu dodhakavÔttam || 19 ||

[Indravajrà] 11 syllables


yasyàstriùañsaptamamakùaraü2 syàd- hrasvaü sujaïghe navamaü ca tadvat | gatyà vilajjãkÔtahaüsakànte tàmindravajràü bruvate kavãndràþ || 20 ||

[Upendravajrà] 11 syllables


yadãndravajràcaraõeùu pårve bhavanti varõà laghavaþ suvarõe | amandamàdyanmadane tadànãm- upendravajrà kathità kavãndraiþ || 21 ||

1 vièràmaþ. 2 yasyàü [triùañ-].

ørutabodha

83

[Upajàti]1 11 syllables

ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,Indravajrà

yatra dvayorapyanayostu pàdà ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,Upendravajrà

bhavanti sãmantini candrakànte | ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ, Indravajrà

vidvadbhiràdyaiþ parikãrtità sà ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ, Upendravajrà

prayujyatàmityupajàtireùà || 22 ||

[âkhyànakã]2 11 syllables


àkhyànakã sà prakañãkÔtàrthe ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,

yadãndravajràcaraõaþ purastàt | ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,

upendravajrà caraõàstrayo 'nye ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,

manãùiõoktà viparãtapårvà3 || 23 ||

[Rathoddhatà] 11 syllables

ÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ,

àdyamakùaramatastÔtãyakaü

saptamaü ca navamaü tathàntimam |

dãrghamindusakhi yatra jàyate

tàü vadanti kavayo rathoddhatàm || 24 ||

[Svàgatà] 11 syllables

ÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜÜ,

akùaraü ca navamaü daèamaü ca4

vyatyayàdbhavati yatra vinãte |

1 There are 14 possible types of Upajàti metre having a mixture of Indravajrà and

Upendravajrà lines, all of which have been given names. The example verse is a variety

called Bhadrà. Upajàti may consist of a mixture of other metres also, including ones that are

not 11 syllables in length. So that, for example, we may find a verse consisting of one line

each of Indravajrà, Upendravajrà, Vaüèasthà, & Vasantatilakà - still the verse would be

known as Upajàti. 2 âkhyànakã is normally counted as an ArdhasamavÔtta, having the structure of Indravajrà in

the 1st and 3rd lines, and Upendravajrà in the 2nd and 4th. Here the definition is slightly

different with the 1st line being Indravajrà, and the rest are defined as Upendravajrà.

Viparãtàkhyànakã is defined in the verse here as being the reverse of the above, i.e. having first

an Upendravajrà line, then three Indravajrà lines. 3 P has a note: pårvà, here, but that is the same as the text, so there must be some mistake here.

4 cet.

ørutabodha

84

pràktanaiþ sunayane1 yadi saiva

svàgateti kavibhiþ kathitàsau || 25 ||

[Vaièvadevã] 12 syllables

ÜÜÜÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ

hrasvo varõaþ syàtsaptamo yatra bàle

tadvadvimboùñhi nyasta ekàdaèàdyaþ |

bàõairvièràmastatra cedvà turaügair-

nàmnà nirdiùñà subhru sà vaièvadevã || 26 ||

[Toñaka] 12 syllables

ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜ,

satÔtãyakaùaùñhamanaïgarate2

navamaü viratiprabhavaü guru cet |

ghanapãnapayodharabhàranate

nanu toñakavÔttamidaü kathitam || 27 ||

[Bhujaïgaprayàta] 12 syllables

ÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜ,

yadàdyaü caturthaü tathà saptamaü syàt-3

tathaivàkùaraü hrasvamekàdaèàdyam |

èaraccandravidveùivaktràravinde

taduktaü kavãndrairbhujaïgaprayàtam || 28 ||

[Drutavilambita] 12 syllables

ÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ,

ayi kÔèodari yatra caturthakaü

guru ca saptamakaü daèamaü tathà |

viratigaü4 ca tathaiva sumadhyame5

drutavilambitamityupadièyate || 29 ||

[Pramitàkùarà] 12 syllables

ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜ,

yadi toñakasya guru paÿcamakaü

vihitaü vilàsini tadakùarakaü |

rasasaükhyakaü guru na cedabale

pramitàkùareti kavibhiþ kathità || 30 ||

1 proktameõanayane. 2 -anantarate 3 cet. 4 viratijaü. 5 vicakùaõaiþ.

ørutabodha

85

[Hariõãplutà] 11 + 12 syllables1

ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜÐÐ ÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ

prathamàkùaramàdyatÔtãyayordrutavilambitakasya hi2 pàdayoþ | ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜÐÐÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ

yadi nàsti tadà kamalekùaõe bhavati sundari sà hariõãplutà || 31 ||

[Vaüèasthavila] 12 syllables

ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÛÜ,

upendravajrà caraõeùu santi ced-3

upàntyavarõà laghavaþ pare kÔtàþ4 |

madollasadbhråjitakàmakàrmuke

vadanti vaüèasthavilaü5 budhàstadà || 32 ||

[Indravaüèà] 12 syllables

ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÛÜ,

yasyàmaèokàïkurapàõipallave

vaüèasthapàdà gurupårvavarõakàþ |

tàruõyahelàratiraïgalàlase

tàmindravaüèàü kavayaþ pracakùate || 33 ||

[Prabhàvatã] 13 syllables

ÜÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ

yasyàü priye prathamakamakùaradvayaü

turyaü tathà guru navamaü daèàntimam6 |

sàntyaü bhavedyatirapi cedyugagrahaiþ

sàlakùyatàmamÔtarute7 prabhàvatã || 34 ||

[Praharùiõã] 13 syllables


àdyaü cettritayamathàùñamaü navàntyaü

dvàvantyau8 guruviratau subhàùite syàt |

vièràmo bhavati maheèanetradigbhir-

vijÿeyà nanu sudati9 praharùiõã sà || 35 ||

1 This is an example of an ArdhasamavÔtta. 2 ca. 3 cenna. 4 kÔtà yadà. 5 vaüèasthamidaü. Vaüèastha is, in fact, the more usual name for this metre. 6 daèàntikam. 7 bhavedyadi viratiyugagrahaiþ sà lakùità hyamÔtalate. 8 dve càntye. 9 subhage.

ørutabodha

86

[Vasantatilaka] 14 syllables

ÜÜÛÜÛÛÛÜ,ÛÛÜÛÜÜ

àdyaü dvitãyamapi cedguru taccaturthaü

yatràùñamaü ca daèamàntyamupàntyamantyam |

aùtàbhirinduvadane viratièca ùaóbhiþ1

kànte vasantatilakaü kila taü2 vadanti || 36 ||

[Màlinã] 15 syllables


prathamamaguruùañkaü vidyate yatra kànte

tadanu ca daèamaü cedakùaraü dvàdaèàntyam |

giribhiratha turaïgairyatra kànte viràmaþ

sukavijanamanojÿà màlinã sà prasiddhà || 37 ||

[Hariõã] 17 syllables

ÛÛÛÛÛÜ,ÜÜÜÜ,ÛÜÛÛÜÛÜ

sumukhi laghavaþ paÿca pràcyàstato daèamàntimaþ3

tadanu lalitàlàpe varõau tÔtãyacaturthakau4 |

prabhavati punaryatropàntyaþ sphuratkanakaprabhe5

yatirapi rasairvedairaèvaiþ smÔtà hariõãti sà || 38 ||

[øikhariõã] 17 syllables


yadi pràcyo6 hrasvaþ kalitakamale7 paÿca guravaþ8

tato varõàþ paÿca prakÔtisukumàràïgi laghavaþ |

trayo 'nye copàntyàþ sutanujaghane9 bhogasubhage

rasairãèairyasyàü10 bhavati viratiþ sà èikhariõã || 39 ||

1 kàmàïkuèàïkuèitakàmimataïgajendre. 2 tàü. 3 daèamàntikam. 4 yadi tricaturdaèau. 5 sphuratkarakaïkaõe. 6 yadà pårvo. 7 kamalanayane. This footnote has no corresponding reference number in the text. 8 ùaùñhakaparàþ 9 -jaghanà. 10 rudrair-.

ørutabodha

87

[PÔthvã] 17 syllables

ÛÜÛÛÛÜÛÜ,ÛÛÛÜÛÜÜÛÜ

dvitãyamalikuntale guru ùaóaùñamadvàdaèaü1

caturdaèamatha priye guru gabhãranàbhihrade |

sapaÿcadaèamàntimaü2 tadanu yatra kànte yatir-

girãndraphaõabhÔtkulairbhavati3 subhru pÔthvãti4 sà || 40 ||

[Mandàkràntà] 17 syllables

ÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ

catvàraþ pràksutanu guravo dvau daèaikàdaèau5 cen-

mugdhe varõau tadanu kumudàmodini dvàdaèàntyau |

tadvaccàntyau yugarasahayairyacca6 kànte viràmo

mandàkràntàü pravarakavayastanvi tàü saügirante || 41 ||

[øàrdålavikrãóita] 19 syllables

ÜÜÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÜÜÛÜÜÛÜ

àdyaü yatra guru trayaü7 priyatame ùaùñhaü tataècàùñamaü8

santyekàdaèatastrayastadanu9 cedaùñàdaèàdyàntimàþ10 |

màrtaõóairmunibhièca yatra viratiþ pårõendubimbànane

tadvÔttaü pravadanti kàvyarasikàþ èàrdålavikrãóitaü || 42 ||

1 ùaóaùñamaü. 2 -daèamantikaü. 3 -phaõi- . 4 pÔthvã hi. 5 dvàdaèau [in place of dvau daèai-]. 6 -yatra [in place of -yacca]. 7 àdyàècedguravastrayaü. 8 ùaùñhastathà càùñamaü. 9 nanvekàdaèa-. 10 -aùñàdaèàdyau tataþ.

ørutabodha

88

[Sragdharà] 21 syllables ÜÜÜÜÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ

catvàro yatra varõàþ prathamamalaghavaþ ùaùñhakaþ saptamo 'pi

dvau tadvatùoóaèàdyau mÔgamadatilake1 ùoóaèàntyau tathàntyau |

rambhàstambhorukànte munimunimunibhirdÔèyate cedviràmo

bàle vandyaiþ kavãndraiþ sutanu nigadità sragdharà sà prasiddhà || 43 ||

iti èrãkàlidàsaviracitaþ èrutabodhaþ saüpårõaþ

1 -mudite [in place of -tilake].

Index of the Metres

AcaladhÔti - VÔttaratnàkara.....42

Atirucirà - VÔttaratnàkara.....44

Atirucirà - VÔttaratnàkara.....56

Atièàyin - Chandaþèàstra.....26

Anaïgakrãóà - VÔttaratnàkara.....44

Aparavaktra - Chandaþèàstra.....16

Aparavaktra - VÔttaratnàkara.....67

Aparàjità - Chandaþèàstra.....21

Aparàjità - VÔttaratnàkara.....57

Aparàntikà - Chandaþèàstra.....10

Aparàntikà - VÔttaratnàkara.....40

Apavàha - VÔttaratnàkara.....64

Apavàhaka - Chandaþèàstra.....24

Abhinavatàmarasa - VÔttaratnàkara.....55

AmÔtadhàrà - Chandaþèàstra.....14

AmÔtadhàrà - VÔttaratnàkara.....70

Arõa - VÔttaratnàkara.....65

Avitatha - Chandaþèàstra.....27

Aèvalalità - Chandaþèàstra.....24

Aèvalalità - VÔttaratnàkara.....63

Asaübàdhà - Chandaþèàstra.....21

Asaübàdhà - VÔttaratnàkara.....56

âkhyànakã - Chandaþèàstra.....15

âkhyànakã - VÔttaratnàkara.....66

âkhyànakã - ørutabodha.....83

âpàtalikà - Chandaþèàstra.....9

âpàtalikà - VÔttaratnàkara.....39

âpãóa - Chandaþèàstra.....13

âpãóa - VÔttaratnàkara.....69

âryà - Chandaþèàstra.....8

âryà - VÔttaratnàkara.....37

âryà - ørutabodha.....79

âryàgãti - Chandaþèàstra.....9

âryàgãti - VÔttaratnàkara.....39

Indravaüèà - Chandaþèàstra.....19

Indravaüèà - VÔttaratnàkara.....53

Indravaüèà - ørutabodha.....85

Indravajrà - Chandaþèàstra.....18

Indravajrà - VÔttaratnàkara.....50

Indravajrà - ørutabodha.....82

Ujjvalà - VÔttaratnàkara.....54

UdicyavÔtti - VÔttaratnàkara.....40

UdãcyavÔtti - Chandaþèàstra.....10

Udgatà - Chandaþèàstra.....14

Udgatà - VÔttaratnàkara.....70

Udgãti - Chandaþèàstra.....9

Udgãti - VÔttaratnàkara.....39

Uddharùiõã - Chandaþèàstra.....22

Uddharùiõã - VÔttaratnàkara.....58

Upagãti - Chandaþèàstra.....9

Upagãti - VÔttaratnàkara.....38

Upagãti - ørutabodha.....79

Upacitraka - Chandaþèàstra.....15

Upacitrà - Chandaþèàstra.....11

Upacitrà - VÔttaratnàkara.....43

Upacitrà - VÔttaratnàkara.....66

Upajàti - Chandaþèàstra.....18

Upajàti - VÔttaratnàkara.....50

Upajàti - ørutabodha.....83

Upasthitapracupita - Chandaþèàstra.....14

Upasthitapracupita - VÔttaratnàkara.....71

Upasthità - Chandaþèàstra.....18

Upasthità - VÔttaratnàkara.....50

Upasthità - VÔttaratnàkara.....52

Upendravajrà - Chandaþèàstra.....18

Upendravajrà - VÔttaratnàkara.....50

Upendravajrà - ørutabodha.....82

»ùabhagajavilasita - VÔttaratnàkara.....59

»ùabhajavilasita - Chandaþèàstra.....22

Elà - VÔttaratnàkara.....59

Aupacchandasaka - Chandaþèàstra.....9

Aupacchandasika - VÔttaratnàkara.....39

Kanakaprabhà - Chandaþèàstra.....26

Kanyà - VÔttaratnàkara.....46

Kalikà - VÔttaratnàkara.....69

Kàntotpãóà - Chandaþèàstra.....20

Kuñilagati - Chandaþèàstra.....26

Kuñilà - Chandaþèàstra.....26

Kuómaladantã - Chandaþèàstra.....25

Kumàralalità - Chandaþèàstra.....17

Kusumavicitrà - Chandaþèàstra.....20

Kusumavicitrà - VÔttaratnàkara.....53

Kusumitalatàvellità - Chandaþèàstra.....23

Kusumitalatàvellità - VÔttaratnàkara.....61

Ketumatã - Chandaþèàstra.....15

Ketumatã - VÔttaratnàkara.....66

Kokilaka - Chandaþèàstra.....27

Kokilaka - VÔttaratnàkara.....61

Krauÿcapadà - Chandaþèàstra.....24

Krauÿcapadà - VÔttaratnàkara.....64

Index of the Metres

90

Kùamà - VÔttaratnàkara.....55

Khaÿjà - Chandaþèàstra.....16

Khaÿjà - VÔttaratnàkara.....44

Gãti - Chandaþèàstra.....9

Gãti - VÔttaratnàkara.....38

Gãti - ørutabodha.....79

Gãtyàryà - Chandaþèàstra.....11

Gaurã - Chandaþèàstra.....21

Gaurã - Chandaþèàstra.....25

Caÿcalàkùikà - Chandaþèàstra.....20

CaõóavÔùñiprayàta - Chandaþèàstra.....25

CaõóavÔùñiprayàta - VÔttaratnàkara.....65

Candralekhà - VÔttaratnàkara.....59

Candravartma - VÔttaratnàkara.....52

Candràvartà - Chandaþèàstra.....22

Campakamàlà - ørutabodha.....81

Càruhàsini - VÔttaratnàkara.....40

Càruhàsinã - Chandaþèàstra.....10

Citrapadà - Chandaþèàstra.....17

Citrapadà - VÔttaratnàkara.....47

Citrà - Chandaþèàstra.....11

Citrà - VÔttaratnàkara.....42

Cålikà - Chandaþèàstra.....11

Jagatã - Chandaþèàstra.....19

Jaladharamàlà - Chandaþèàstra.....25

Jaladharamàlà - VÔttaratnàkara.....54

Jaloddhatagati - Chandaþèàstra.....20

Jaloddhatagati - VÔttaratnàkara.....53

Jyoti - Chandaþèàstra.....11

Tata - Chandaþèàstra.....20

Tanumadhyà - Chandaþèàstra.....17

Tanumadhyà - VÔttaratnàkara.....46

Tanvã - Chandaþèàstra.....24

Tanvã - VÔttaratnàkara.....64

Toñaka - Chandaþèàstra.....20

Toñaka - VÔttaratnàkara.....53

Toñaka - ørutabodha.....84

Dakùiõàntikà - VÔttaratnàkara.....40

Daõóaka - Chandaþèàstra.....25

Dodhaka - Chandaþèàstra.....18

Dodhaka - VÔttaratnàkara.....51

Dodhaka - ørutabodha.....82

Drutamadhyà - Chandaþèàstra.....15

Drutamadhyà - VÔttaratnàkara.....66

Drutavilambita - Chandaþèàstra.....20

Drutavilambita - VÔttaratnàkara.....53

Drutavilambita - ørutabodha.....84

Nagasvaråpiõã - ørutabodha.....81

Narkuñaka - VÔttaratnàkara.....60

Navamàlikà - VÔttaratnàkara.....55

Navamàlinã - Chandaþèàstra.....21

Nàràcaka - Chandaþèàstra.....27

Nàrã - VÔttaratnàkara.....45

Paõava - Chandaþèàstra.....18

Paõavam - VÔttaratnàkara.....49

Padacaturårdhva - Chandaþèàstra.....13

Padacaturårdhva - VÔttaratnàkara.....68

Pàïkti - VÔttaratnàkara.....46

Pàïkti - ørutabodha.....80

Pàdàkulaka - Chandaþèàstra.....11

Pàdàkulaka - VÔttaratnàkara.....43

Puña - Chandaþèàstra.....20

Puña - VÔttaratnàkara.....53

Puùpitagrà - Chandaþèàstra.....16

Puùpitàgrà - VÔttaratnàkara.....67

PÔthvã - Chandaþèàstra.....22

PÔthvã - VÔttaratnàkara.....60

PÔthvã - ørutabodha.....87

Pracita - Chandaþèàstra.....25

Pracitaka - VÔttaratnàkara.....65

Pratyàpãóa - Chandaþèàstra.....13

Pratyàpãóa - Chandaþèàstra.....13

Prabhadrakà - VÔttaratnàkara.....59

Prabhà - VÔttaratnàkara.....55

Prabhàvatã - ørutabodha.....85

Pramàõikà - VÔttaratnàkara.....48

Pramàõã - Chandaþèàstra.....12

Pramitàkùarà - Chandaþèàstra.....20

Pramitàkùarà - VÔttaratnàkara.....54

Pramitàkùarà - ørutabodha.....84

Pramuditavadanà - VÔttaratnàkara.....53

PravÔttaka - Chandaþèàstra.....10

PravÔttaka - VÔttaratnàkara.....40

Prahaõakalità - Chandaþèàstra.....21

Praharaõakalità - VÔttaratnàkara.....57

Praharùiõã - VÔttaratnàkara.....56

Praharùiõã - ørutabodha.....85

Prahàrùiõã - Chandaþèàstra.....21

PràcyavÔtti - Chandaþèàstra.....10

PràcyavÔtti - VÔttaratnàkara.....40

Priyaüvadà - VÔttaratnàkara.....54

Bhadrakà - VÔttaratnàkara.....63

Bhadraviràj - Chandaþèàstra.....15

Bhadraviràj - VÔttaratnàkara.....66

Bhadrikà - VÔttaratnàkara.....52

BhujagaèièubhÔtà - VÔttaratnàkara.....49

Index of the Metres

91

BhujagaèièusÔtà - Chandaþèàstra.....17

Bhujaïgaprayàta - Chandaþèàstra.....20

Bhujaïgaprayàta - VÔttaratnàkara.....53

Bhujaïgaprayàta - ørutabodha.....84

BhujaïgavijÔmbhita - Chandaþèàstra.....24

BhujaïgavijÔmbhita - VÔttaratnàkara.....64

Bhramaravilasita - Chandaþèàstra.....19

Bhramaravilasita - VÔttaratnàkara.....51

Maÿjarã - Chandaþèàstra.....14

Maÿjubhàùiõã - VÔttaratnàkara.....56

Maõiguõanikar - Chandaþèàstra.....22

Maõiguõanikara - VÔttaratnàkara.....59

Maõimadhya - ørutabodha.....81

Maõimàlà - VÔttaratnàkara.....54

Mattamayåra - Chandaþèàstra.....21

Mattamayåra - VÔttaratnàkara.....56

Mattà - Chandaþèàstra.....18

Mattà - VÔttaratnàkara.....49

Mattàkrãóà - Chandaþèàstra.....24

Mattàkrãóà - VÔttaratnàkara.....63

Madalekhà - VÔttaratnàkara.....47

Madalekhà - ørutabodha.....80

Madraka - Chandaþèàstra.....24

Manoramà - VÔttaratnàkara.....49

Mandàkràntà - Chandaþèàstra.....23

Mandàkràntà - VÔttaratnàkara.....60

Mandàkràntà - ørutabodha.....87

Mayårasàriõã - Chandaþèàstra.....18

Mayårasàriõã - VÔttaratnàkara.....49

Màõavaka - VÔttaratnàkara.....48

Màõavakàkrãóa - ørutabodha.....81

Màõavakàkrãóitaka - Chandaþèàstra.....17

Màtràsamaka - Chandaþèàstra.....10

Màtràsamaka - VÔttaratnàkara.....42

Màlanã - VÔttaratnàkara.....55

Màlartunavakau - Chandaþèàstra.....22

Màlinã - Chandaþèàstra.....22

Màlinã - VÔttaratnàkara.....59

Màlinã - ørutabodha.....86

MÔgã - VÔttaratnàkara.....45

Mauktikamàlà - VÔttaratnàkara.....52

Yavamatã - Chandaþèàstra.....16

Yavamatã - VÔttaratnàkara.....68

Rathoddhatà - Chandaþèàstra.....19

Rathoddhatà - VÔttaratnàkara.....51

Rathoddhatà - ørutabodha.....83

Rukmavatã - Chandaþèàstra.....18

Rukmavatã - VÔttaratnàkara.....49

Rucirà - Chandaþèàstra.....21

Lalanà - Chandaþèàstra.....26

Lalita - Chandaþèàstra.....14

Lalità - VÔttaratnàkara.....54

Lalità - VÔttaratnàkara.....71

Lavalã - Chandaþèàstra.....14

Lavalã - VÔttaratnàkara.....69

Vaüèapatrapatita - VÔttaratnàkara.....60

Vaüèapantrapatita - Chandaþèàstra.....22

Vaüèastha - VÔttaratnàkara.....52

Vaüèasthavila - ørutabodha.....85

Vaüèasthà - Chandaþèàstra.....19

Vaktra - Chandaþèàstra.....12

Vaktra - VÔttaratnàkara.....41

Varatanu - Chandaþèàstra.....25

Varayuvatã - Chandaþèàstra.....26

Varasundarã - Chandaþèàstra.....26

Vardhamàna - Chandaþèàstra.....14

Vardhamàna - VÔttaratnàkara.....72

Vasantatilaka - ørutabodha.....86

Vasantatilakà - Chandaþèàstra.....21

Vasantatilakà - VÔttaratnàkara.....57

Vasumatã - VÔttaratnàkara.....47

Vàõinã - VÔttaratnàkara.....60

Vàtormi - VÔttaratnàkara.....51

Vàtormã - Chandaþèàstra.....19

Vànavàsikà - Chandaþèàstra.....10

Vànavàsikà - VÔttaratnàkara.....42

Vàhinã - Chandaþèàstra.....21

Vitàna - Chandaþèàstra.....12

Vitàna - VÔttaratnàkara.....48

Vidyunmàlà - Chandaþèàstra.....17

Vidyunmàlà - VÔttaratnàkara.....47

Vidyunmàlà - ørutabodha.....81

Viparãtàkhyànakã - Chandaþèàstra.....16

Viparãtàkhyànakã - VÔttaratnàkara.....67

Vibudhapriyà - Chandaþèàstra.....27

Vilàsinã - Chandaþèàstra.....19

Vièloka - Chandaþèàstra.....10

Vièloka - VÔttaratnàkara.....42

Vismità - Chandaþèàstra.....27

VÔtta - Chandaþèàstra.....23

VÔtta - VÔttaratnàkara.....62

VÔttà - VÔttaratnàkara.....52

VÔntà - Chandaþèàstra.....19

Vegavatã - Chandaþèàstra.....15

Vegavatã - VÔttaratnàkara.....66

Vaitàlãya - Chandaþèàstra.....9

Index of the Metres

92

Vaitàlãya - VÔttaratnàkara.....39

Vaièvadevã - Chandaþèàstra.....20

Vaièvadevã - VÔttaratnàkara.....54

Vaièvadevã - ørutabodha.....84

øaèikalà - VÔttaratnàkara.....58

øaèivadanà - Chandaþèàstra.....27

øaèivadanà - VÔttaratnàkara.....46

øaèivadanà - ørutabodha.....80

øàrdålavikrãóita - Chandaþèàstra.....23

øàrdålavikrãóita - VÔttaratnàkara.....61

øàrdålavikrãóita - ørutabodha.....87

øàlini - Chandaþèàstra.....19

øàlinã - VÔttaratnàkara.....51

øàlinã - ørutabodha.....82

øikhariõã - Chandaþèàstra.....23

øikhariõã - VÔttaratnàkara.....60

øikhariõã - ørutabodha.....86

øikhà - Chandaþèàstra.....11

øikhà - Chandaþèàstra.....16

øikhà - VÔttaratnàkara.....43

øuddhaviràj - Chandaþèàstra.....18

øuddhaviràó - VÔttaratnàkara.....49

øuddhaviràóàrùabha - VÔttaratnàkara.....72

øuddhaviràóÔùabha - Chandaþèàstra.....15

øailaèikhà - Chandaþèàstra.....26

øyenã - Chandaþèàstra.....19

ørã - VÔttaratnàkara.....45

ørã - VÔttaratnàkara.....51

øloka - ørutabodha.....80

Samànikà - VÔttaratnàkara.....48

Samànã - Chandaþèàstra.....12

Siühonnata - VÔttaratnàkara.....57

Siühonnatà - Chandaþèàstra.....22

Sumukhã - VÔttaratnàkara.....51

Suvadanà - Chandaþèàstra.....23

Suvadanà - VÔttaratnàkara.....62

Saumyà - Chandaþèàstra.....11

Saurabhaka - Chandaþèàstra.....14

Saurabhaka - VÔttaratnàkara.....71

Strã - VÔttaratnàkara.....45

Sragdharà - Chandaþèàstra.....23

Sragdharà - VÔttaratnàkara.....62

Sragdharà - ørutabodha.....88

Sragviõã - Chandaþèàstra.....20

Sragviõã - VÔttaratnàkara.....54

Sraj - VÔttaratnàkara.....58

Svàgatà - Chandaþèàstra.....19

Svàgatà - VÔttaratnàkara.....51

Svàgatà - ørutabodha.....83

Haüsaruta - Chandaþèàstra.....17

Haüsaruta - VÔttaratnàkara.....48

Haüsã - ørutabodha.....82

Hariõaplutà - Chandaþèàstra.....16

Hariõaplutà - VÔttaratnàkara.....67

Hariõã - Chandaþèàstra.....22

Hariõã - VÔttaratnàkara.....60

Hariõã - ørutabodha.....86

Hariõãplutà - ørutabodha.....85

Halamukhã - Chandaþèàstra.....17

Halamukhã - VÔttaratnàkara.....48

The Buddha-carita Home Page

The Sanskrit Text of Buddha-carita by

Aèvaghoùa

edited by

Edward B. Cowell (1893)

with supplementary material from

Aèvaghoùa's The Buddhacarita: Or, Acts of the

Buddha

edited by

E. H. Johnston (1935)

together with a metrical analysis and description of the metres by

ânandajoti Bhikkhu (2005/2549)

The Buddha-carita Home Page

Introduction to the Text

The text of Buddhacarita reproduced here is essentially that edited by Edward B.

Cowell, entitled:

The Buddha-carita or Life of Buddha by Aèvaghoùa,

Indian poet of the early second century after Christ. Sanskrit

text, edited from a Devanagari and two Nepalese manuscripts with

variant readings, a preface, notes and in index of names.

which was originally published by the Oxford University Press in 1893, as Part VII of

its Anecdota Oxoniensia, Aryan Series. This was republished together with the

translation in India by Cosmo Publications, New Delhi, in 1997.

It has been partly supplemented by E. H. Johnston's edition of the same text entitled

The Buddhacarita: Or, Acts of the Buddha; which was published as No 31 of the

Panjab University Oriental Publications, in Calcutta in 1935.

The texts in both editions is printed in Devanagari script. The text in Roman script

presented here has been prepared using a database entitled Aèvaghoùa's

Buddhacarita: A machine readable transliteration, edited by Peter Schreiner, in

February 1990, which reproduced Johnson's edition in pausa form, along with Cowell's

variant readings.

The original database has been converted to normal diacritical markings, subsequently

proof-read, and the metrical markings have been added in by the present writer. In

Cowell's text all the nasals are written as anusvara (ü), and this has been followed

here, except at the end of the pàdayuga, where I prefer to write labial -m, as is normal

in Sanskrit.1

The text also accompanies the translation by Cowell which appears elsewhere on this

website.2 Here however the text differs in some small respects to the edition printed

there, because it has been my purpose to analyse the work and arrive at a correct

understanding of Aèvaghoùa's prosody, which can only be done after making some

small adjustments to Cowell's text.

For instance in Cowell's edition certain verses were included which later proved to be

spurious. These have been printed here, but not analysed, as they throw no light on the

text. Also certain readings were adopted by Cowell which we can be sure go against

1 Johnson's edition (and Schreiner following him) interpreted anusvara as the relavant nasal

for the consonant group. But I think Cowell must have been following the writing in the

manuscripts in his edition, and I have therefore continued with that here. 2 Although Johnson's edition is definitely to be preferred, being based on better manuscripts, it

is not in the public domain as yet, therefore I have prepared Cowell's edition here.

Description of the Metres

96

Aèvaghoùa's normal prosody, and are therefore incorrect. In a few cases therefore I

have preferred Johnson's readings, these are all noted in the appropriate place.1


In what follows these conventions are employed:

Û = a light syllable

Ü = a heavy syllable

Å = the syllable may be light or heavy

é = the syllable may be light or heavy, but as it occurs at the end of the line,

where there is a pause, it is always taken as heavy

Ð indicates a rythmic division in the line, and ÐÐ indicates a break in the middle

of a pàdayuga.

One of the more interesting aspects of Aèvaghoùa's prosody, at least for someone

coming from a background in Pàëi and Buddhist Hybrid Sanskrit, is its regularity, and

almost complete lack of license in regard to to the metre. It is necessary therefore at

the outset to point out that in the whole text as we have presented it here:

all syllables are counted at their natural weight

there are no svarabhakti vowels that have to be included and counted towards

the metre,

there is no resolution of one presumed heavy syllable into 2 lights

and similarly, there is no replacement of two presumed light syllables by one

heavy

even though there is an allowance in the Sanskrit prosodies for conjunct

consonants to sometimes fail to make position, here they always do, in fact,

make position.2

There are twelve metres employed by Aèvaghoùa in the text, or at least in what

remains of it,3 there are 1010 verses in all which are listed here in descending order

according to the frequency of their occurrence:

1 Although I have adjusted Cowell's text in the ways indicated above wherever necessary, there

has, of course, been no attempt to establish a new edition. I have simply examined Johnson's

text to see if we can provide better readings, where it is clear that the metre must be

incorrect, so as to more accurately reflect Aèvaghoùa's prosody. 2 In Cowell's edition once or twice he took readings that would have required reading a double

consonant as not making position to satisfy the metre, but in each case Johnson's edition is to

be preffered. 3 In what follows it is as well to remember that out of an original 28 Chapters in Buddhacarita

only 14 remain for examination.


97

Upajàti = 475 lines

øloka = 297

Vaüèastha = 124

Aupacchandasaka = 78

Puùpitàgrà = 26

Rucirà = 3

Praharùiõã = 3

Màlinã = 2

øikhariõã = 1

Aparavaktra = 1

The first four of these metres are used in extensio, and therefore occur that more

often, the other metres are employed as a prosodic flourish to round off the Chapters.

We can further organise the metres according to their structure: the following are

Samavutta metres, having 4 similar lines to the verse (608 verses, 60%):

Upajàti = (11 syllables)

Vaüèastha = (12 syllables)

Rucirà = (13 syllables)

Praharùiõã = (13 syllables)

Màlinã = (15 syllables)

øikhariõã = (17 syllables)

These three are Addhasamavutta metres, having 2 dissimilar lines to the verse (105

verses, 10%):

Aupacchandasaka (màtrà 16 + 18)

Puùpitàgrà = (16 + 18)

Aparavaktra = (14 + 16)

and there is also the øloka metre (accounting for 297 verses, 30%), which by this stage

in its develoment, doesn’t easily fit into any of the categories of Classical Indian

prosody.1

The main metres are described employed in Buddhacarita are described first, and then

the Classical metres that are used to conclude the various chapters.

1 The prosodic texts themselves differ one from the other in their classification of the metre. It

seems best therefore to treat it as being in a class of its own.


98

1. Upajàti (475 verses)

The Upajàti lines found in Buddhacarita are far in excess of any other metre, and

Aèvaghoùa's handling of the metre is faultless. The basic scheme of the Upajàti in

Aèvaghoùa's prosody may be described as having 2 lines showing the following

structure:

ÅÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÅÐÐÅÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜé

This gives two basic lines of either ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÅ, known as Indravajrà, or

ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÅ, known as Upendravajrà. In the text that is printed here there

are 1285 Indravajrà lines; and 615 Upendravajrà, which therefore shows a marked

preference for the former scheme.

These two different lines can occur in any position and any order in the two pàdayuga-

s that make up a verse. There are therefore 16 different species of Upajàti verse, which

have all been given individual names in the Classical prosodies. It is of some interest

to see how the lines are distributed here.

Indravajrà IIII1 109

Sàlà IIUI 54

Bàlà IIIU 48

Kãrti UIII 43

Vàõã IUII 41

Màlà UUII 29

Màyà IUUI 22

Haüsã UIUI 21

ârdrà UIIU 20

Bhadrà IUIU 15

Ràmà IIUU 15

Chàyà UUUI 13

»ddhi UIUU 13

Buddhi IUUU 11

Premà UUIU 10

Upendravajrà UUUU 10

It is quite remarkable how the Indravajrà lines dominate in the Upajàti verses, with the

Indravajrà lines far in excess of any other, and the verses containing 3 Indravajrà lines

coming next. The Upendravajrà are significantly least in occurrence.

The breaks, which vary widely in the earlier stages of Indian prosody are here always

found to be ÜÛÛ, and similarly there is no significance attached to the caesura, which

may occur anywhere in the line.

1 In the schemes given here I = Indravjrà lines, U = Upendravajrà lines. When there are 4

Indravajrà lines in a verse, the whole verse is known by that name (similarly with

Upendravajrà, of course).


99

We can see from the sandhi that the pàda-s in the Upajàti lines were taken together for

pronounciation, which therefore differs from the early Pàëi verses, where the pàda is

the normal unit for purposes of pronunciation.1

Most of Chapters I, II, III, VII, IX, X, XI, and XIII are written in this metre.

2. Vaüèastha (124 verses)

Closely related to the Upajàti meter is Vaüèastha, which is derived from the 12

syllable Jagatã class of metres. The metre though is much more restricted that Upajàti

or Jagatã, having a very definite scheme to the metre that occurs in all four lines:

ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛé

which is similar then to the Upendravajrà metre (ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÅ) in the Upajàti

class, with an extra light syllable in penultimate position. Here again the caesura is of

no significance.

Nearly the whole of Chapter XIII is written in this metre; and it's Classical structure

also made it a favorite at the conclusion of Chapters in the work, so that a run of 16

verses in Vaüèastha metre is used to conclude Chapter XII, and there are 3 verses in

this metre at the conclusion of Chapter VI; besides these Vaüèastha is also used as a

run up to the concluding verse in a different metre in Chapters III, IV, IX, and XIII.

3. øloka (297 verses)

I have elsewhere described the øloka metre, as being an Addhasamavutta metre.2 This

holds true for the early stages of Indian prosody, but by Aèvaghoùa's time, the

Addhasamavutta metres had changed considerably, in that nearly all the syllables are

fixed in weight, and the øloka, which has very variable quantities will no longer fit

into the category.

By far the most common form of the metre is the pathyà, which in this text shows the

following form:

ÅÅÅÅÐÛÜÜÅÐÐÅÅÅÅÐÛÜÛé

1 Similarly we may note that the syntax of the verses, which in the Pàëi period was the

pàdayuga, is here the verse itself. 2 See the Appendix on the Siloka and Tuññhubha metres in my Outline of the Metres in the Pàëi

Canon.

../Outline/5-Outline.htm




100

in the 2nd and 3rd positions of each pàda, two successive light syllables are not

allowed; and in the opening of the posterior half of the line the pattern ÅÜÛÜ is not

allowed.1

The pathyà form of the metre occurs in the text presented here 529 times, which given

that there are 593 pàdayuga-s in the øloka metre, means that it occurs in 89% of the

lines, which is typical of the Classical period.

There are only 3 variations that occur in the prior line, which can be outlined here:

navipulà ÅÅÅÜÐÛÛÛÜ (49 pàdayugas, 9%)

bhavipulà ÅÜÛÜÐÜÛÛÜ (7 pàdayugas, 1.5%)

mavipulà ÅÜÛÜÐÜ,ÜÜÅ (8 pàdayugas, 1.5%)

Notice that in the navipulà-s and bhavipulàs-s a heavy syllable always occurs in 4th

position and at the end of the pàda.2 In the mavipulà the opening ÅÜÛÜ always

occurs, and there is normally a caesura after the 5th syllable.3 The bhavipulà lines here

always show the same opening, so that both bhavipulà and mavipulà have fixed

quantities for most of the line.

The metre is employed as then main metre in Chapters IV, VI, XII, and what remains

of Chapter XIV.

4. Aupacchandasaka (78 Verses)

In the early prosody the Aupacchandasaka was very free in its opening, the important

thing being that it should have 6 màtrà in the opening of the prior line, and 8 in the

posterior, with the cadence ÜÛÜÛÜÜ; over time the most popular of the openings

became fixed as the only proper scheme for the metre, and in Aèvaghoùa's prosody it is

a true Addhasamavutta metre, with fixed quantities in both lines. The scheme for the

verse, which occurs in the first 78 verses of Chapter 5, is as follows:

ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜé

1 As with Upajàti the sandhi shows that the two lines were taken together in pronounciation,

without a pause at the end of the line. 2 In the early period the weight of the end syllable was assured by the pause occuring in

recitation. 3 12.92c shows an exception to this, as in both Cowell's edition which reads -karma-, and

Johnson's which reads -èama-, the caesura is at the 6th.


101

5. Other Metres

We are left now with the 6 metres which are used to conclude the various Chapters.

They are all fixed in the schemes, and no variation is allowed in the lines except at the

end of the pàdayuga, where the quantity is assured by the pause.

1. Puùpitàgrà = (26 verses)

The Puùpitàgrà metre, which is derived from Aupacchandasaka, with resolution of the

3rd syllable in both lines. It is employed to conclude Chapters I, V, and VIII.

ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜé

2. Rucirà = (3 verses)

The Rucirà metre is derived from the Vaüèastha metre, with resolution of the 5th

syllable, which gives it 14 syllables to the pàda. The scheme of the metre is as follows:

ÛÜÛÜ,ÐÛÛÛÛÐÜÛÜÛé

there is a definite caesura after the 4th syllable. The metre is only emplowed in 3

verses, twice at the conclusion of Chapter III, and again at the conclusion of Chapter

XII.

3. Praharùiõã = (3 verses)

This metre concludes two Chapters, numbers IX (2 verses), and X, it's scheme can be

given as:


and again there is a definite caesura in the line, this time at the 3rd after a run of

heavy syllables.

4. Màlinã = (2 verses)

In contrast Màlinã has a run of 5 light syllables in the opening. It is used as the

Classical metre which closes Chapters II and XIII;1 its scheme of 15 syllables can be

outlined like this:


1 In the text established by Cowell, another verse follows the Màlinã conclusion, but this is

spurious.


102

5. øikhariõã = (1 verse)

This is a 17-syllable metre, which is used at the conclusion of Chapter IV, it's scheme,

which has a definite caesura after the 6th syllable is as follows:


6. Aparavaktra = (1 verse)

This metre is similar to Puùpitàgrà, but with the Vaitàlãya cadence, thereby having the

followng scheme:

ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

It occurs as the final verse of Chapter VII.

Buddha-carita

The Buddha-carita

Book I [Bhagavatprasåtiþ]

èriyaü paràrdhyàü vidadhadvidhàtÔjit tamo nirasyannabhibhåtabhànubhÔt |

nudannidàghaü jitacàrucaüdramàþ sa vaüdyate 'rhanniha yasya nopamà || 1.1*1

àsãdvièàlonnatasànulakùmyà payodapaüktyeva parãtapàrèvam |

udagradhiùõyaü gagaõe 'vagàóhaü puraü maharùeþ kapilasya vastu || 1.2*

sitonnateneva nayena hÔtvà kailàsaèailasya yadabhraèobhàm |

bhramàdupetàn vahadaübuvàhàn saübhàvanàü và saphalãcakàra || 1.3*

ratnaprabhodbhàsini yatra lebhe tamo na dàridryamivàvakàèam |

paràrdhyapauraiþ sahavàsatoùàt kÔtasmitevàtiraràja lakùmãþ || 1.4*

yadvedikàtoraõasiühakarõairatnairdadhànaü prativeèama èobhàm |

jagatyadÔùñveva samànamanyatspardhàü svagehairmitha eva cakre || 1.5*

ràmàmukheüdån paribhåtapadmàn yatràpayàto 'pyavimanya bhànuþ |

saütàpayogàdiva vàri veùñuü paècàtsamudràbhimukhaþ pratasthe || 1.6*

èakyàrjitànàü yaèasàü janena dÔùñvàütabhàvaü gamito 'yamindraþ |

iti dhvajaiècàrucalatpatàkairyanmàrùñumasyàükamivodayacchat || 1.7*

kÔtvàpi ràtrau kumudaprahàsamiüdoþ karairyadrajatàlayasthaiþ |

sauvarõaharmyeùu gatàrkapàdairdivà sarojadyutimàlalaübe || 1.8*

mahãbÔtàü mårdhni kÔtàbhiùekaþ èuddhodano nàma nÔpo 'rkabaüdhuþ |

adhyàèayo và sphuñapudarãkaü puràdhiràjaü tadalaücakàra || 1.9*

bhåbhÔtparàrdhyo 'pi sapakùa eva pravÔttadàno 'pi madànupetaþ |

ãèo 'pi nityaü samaóÔùñipàtaþ saumyasvabhàvo 'pi pÔthupratàpaþ || 1.10*

bhujena yasyàbhihatàþ pataüto dviùaddvipeüdràþ samaràügaõeùu |

udvàütamuktàprakaraiþ èirobhirbhaktyeva puùpàüjalibhiþ praõemuþ || 1.11*

atipratàpàdavadhåya èatrånmahoparàgàniva tigmabhànuþ |

udyotayàmàsa janaü samaütàtpradarèayannàèrayaõãyamàrgàn || 1.12*

dharmàrthakàmà viùayaü mitho 'nyaü na veèamàcakramurasya nãtyà |

vispardhamànà iva tågrasiddheþ sugocare dãptatarà babhåvuþ || 1.13*

1 Verses marked with an asterick are omitted from Johnson's edition as being spurious, and

have not been analysed here.

Buddha-carita

104

udàrasaükhyaiþ sacivàirasaükhyaiþ kÔtàgrabhàvaþ sa udagrabhàvaþ |

èaèã yathà bhairakÔtànyathàbhaiþ èakyeüdraràjaþ sutaràü raràja || 1.14*

tasyàtièobhàvisÔtàtièobhà raviprabhevàstatamaþ prabhàvà |

samagradevãnivahàgradevã babhåva màyàpagateva màyà || 1.15*

prajàsu màteva hitapravÔttà gurau jane bhaktirivànuvÔttà |

lakùmãrivàdhãèakule kÔtàbhà jagatyabhåduttamadevatà yà || 1.16*

kàmaü sadà strãcaritaü tamisraü tathàpi tàü prapya bhÔèaü vireje |

na hãüdulekhàmupagamya èubhàü1 naktaü tathà saütamasatvameti || 1.17*

atãüdriyenàtmani duùkuho 'yaü mayà jano yojayituü na èakyaþ |

itãva såkùmàü prakÔtiü vihàya dharmeõa sàkùàdvihità svamårtiþ || 1.18*

cyuto 'tha kàyàttuùitàt trilokãmudyotayannuttamabodhisattvaþ |

viveèa tasyàþ smÔta eva kukùau naüdàguhàyàmiva nàgaràjaþ || 1.19*

dhÔtvà himàdridhavalaü guru ùaóviùàõàü

dànàdhivàsitamukhaü dviradasya råpam |

èuddhodanasya vasudhàdhipatermahiùyàþ

kukùiü viveèa sa jagadvyasanakùayàya || 1.20*

rakùàvidhànaü prati lokapàlà lokaikanàthasya divo 'bhijagmuþ |

sarvatra bhàüto 'pi hi caüdrapàdà bhajaüti kailàsagirau vièeùam || 1.21*

mayàpi taü kukùigataü dadhànà vidyudvilàsaü jaladàvalãva |

dànàbhivarùaiþ parito janànàü dàridryatàpaü èamayàücakàra || 1.22*

sàtaþ purajanà devã kadàcidatha luübinãm |

jagàmànumate ràjÿaþ saübhåtottamadohadà || 1.23*

èàkhàmàlaübamànàyàþ puùpabhàràvalaübinãm |

devyàþ kukùiü vibhidyàèu bodhisattvo viniryayau || 1.24*

ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)

tataþ prasannaèca babhåva puùyastasyàèca devyà vratasaüskÔtàyàþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

pàrèvàtsuto lokahitàya jajÿe nirvedanaü caiva niràmayaü ca || 1.25 (1.9)

pràtaþ payodàdiva tigmabhànuþ samudbhavanso 'pi ca màtÔkukùeþ |

sphuranmayåkhairvihatàüdhakàraiècakàra lokaü kanakàvadàtam || 1.26*

1 No doubt we should read èåbhàü here to correct the metre.

Buddha-carita

105

taü jàtamàtramatha kàücanayåpagauraü

prãtaþ sahasranayaõaþ èanakairagÔhõàt

maüdàrapuùpanikaraiþ saha tasya mårdhni

khànnirmale ca vinipetaturaübudhàre || 1.27*

surapradhànaiþ paridhàryamàõo dehàüèujàlairanuraüjayaüstàn |

saüdhyàbhrajàloparisaüniviùñaü navoóuràjaü vijigàya lakùmyà || 1.28*

ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)

åroryathaurvasya pÔthoèca hastànmàüdhàturiüdrapratimasya mårdhnaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kakùãvataècaiva bhujàüsadeèàttathàvidhaü tasya babhåva janma || 1.29 (1.10)

ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)

krameõa garbhàdabhiniþsÔtaþ san babhau gataþ khàdiva yonyajàtaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kalpeùvanekeùviva bhàvitàtmà yaþ saüprajànan suùuve na måóhaþ || 1.30 (1.11)

ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)1

dãptyà ca dhairyeõa ca yo raràja bàlo ravirbhåmimivàvatãrõaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tathàtidãpto 'pi nirãkùyamàõo jahàra cakùåüùi yathà èaèàükaþ || 1.31 (1.12)

ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)

sa hi svagàtraprabhayojjvalaütyà dãpaprabhàü bhàskaravanmumoùa | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

mahàrhajàübånadacàruvarõo vidyotayàmàsa dièaèca sarvàþ || 1.32 (1.13)


anàkulànyabjasamudgatàni niùpeùavaütyàyatavikramàõi | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tathaiva dhãràõi padàni sapta saptarùitàràsadÔèo jagàma || 1.33 (1.14)

ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)

bodhàya jàto 'smi jagaddhitàrthamaütyà tathotpattiriyaü mameti | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

caturdièaü siühagatirvilokya vàõãü ca bhavyàrthakarãmuvàca || 1.34 (1.15)

ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)

khàtprasrute caüdramarãcièubhre dve vàridhàre èièiroùõavãrye | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èarãrasaukhyàrthamanuttarasya nipetaturmårdhani tasya saumye || 1.35 (1.16)

ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)

èrãmadvitàne kanakojjvalàüge vaióåryapàde èayane èayànam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yadgauravàtkàücanapadmahastà yakùàdhipàþ saüparivàrya tasthuþ || 1.36 (1.17)

1 Cowell's edition reads: dãptyà ca dhairyeõa èriyà, which would means having to count èr- in

èriyà as not making position to avoid a heavy 6th syllable, but this is not possible, given

Aèvaghoùa's prosody.

Buddha-carita

106

ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÛÜÛÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)

màyàtanåjasya divaukasaþ khe yasya prabhàvàtpraõataiþ èirobhiþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

àdhàrayan pàõdaramàtapatraü bodhàya jepuþ paramàèiùaèca || 1.37 (1.18)


mahoragà dharmavièeùatarùàdbuddheùvatãteùu kÔtàdhikàràþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yamavyajan bhaktivièiùñanetrà maüdàrapuùpaiþ samavàkiraüèca || 1.38 (1.19)


tathàgatotpàdaguõena tuùñàþ èuddhàdhivàsàèca vièuddhasattvàþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

devà nanaüdurvigate 'pi ràge magnasya duþkhe jagato hitàya || 1.39 (1.20)


yasmin prasåte giriràjakãlà vàtàhatà nauriva bhåècacàla | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sacaüdanà cotpalapadmagarbhà papàta vÔùñirgagaõàdanabhràt || 1.40 (1.21)


vàtà vavuþ sparèasukhà manojÿà divyàni vàsàüsyavapàtayaütaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

såryaþ sa evàbhyadhikaü cakàèe jajvàla saumyàrciranãrito 'gniþ || 1.41 (1.22)

ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravaüèà)

pràguttare càvasathapradeèe kåpaþ svayaü pràdurabhåtsitàübuþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

aütaþ puràõyàgatavismayàni yasmin kriyàstãrtha iva pracakruþ || 1.42 (1.23)


dharmàrthibhirbhåtagaõaièca divyaistaddarèanàrthaü balamàpa påraþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kautåhalenaiva ca pàdapaièca prapåjayàmàsa sagaüdhapuùpaiþ || 1.43 (1.24)

puùpadumàþ svaü kusumaü pukulluþ sasãraõodràmitadiksugaüdhi |

susaübhramadnÔgavadhåpagãtaü bhujaügaüvÔdàpihitàttavàtam || 1.44*

kvacit kvaõattåryamÔdaügagãtairvãõàmukuüdàmurajàdibhièca |

svãõàü calatkuüóalabhåùitànàü viràjitaü cobhayapàrècatastat || 1.45*

ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)

yadràjaèàstraü bhÔguraügirà và na cakraturvaüèakaràvÔùã tau | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tayoþ sutau tau ca sasarjatustatkàlena èukraèca bÔhaspatièca || 1.46 (1.41)


sàrasvataècàpi jagàda naùñaü vedaü punaryaü dadÔèurna pårvam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vyàsastathainaü bahudhà cakàra na yaü vaèiùñhaþ kÔtavànaèaktiþ || 1.47 (1.42)

Buddha-carita

107


vàlmãkinàdaèca sasarja padyaü jagraütha yanna cyavano mahàrùiþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

cikitsitaü yacca cakàra nàtriþ paècàttadàtreya Ôùirjagàda || 1.48 (1.43)


yacca dvijatvaü kuèiko na lebhe tadgàdhanaþ sånuravàpa ràjan | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

velàü samudre sagaraèca dadhre nekùvàkavo yàü prathamaü babaüdhuþ || 1.49 (1.44)


àcàryakaü yogavidhau dvijànàmapràptamanyairjanako jagàma | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

khyàtàni karmàõi ca yàni èauraiþ èåràdayasteùvabalà babhåvuþ || 1.50 (1.45)


tasmàtpramàõaü na vayo na kàlaþ kaècitkvacicchraiùñhyamupaiti loke | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ràjÿàmÔùãõàü ca hitàni tàni kÔtàni putrairakÔtàni pårvaiþ || 1.51 (1.46)


evaü nÔpaþ pratyayitairdvijaistairàèvàsitaècàpyabhinaüditaèca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èaükàmaniùñàü vijahau manastaþ praharùamevàdhikamàruroha || 1.52 (1.47)


prãtaèca tebhyo dvijasattamebhyaþ satkàrapårvaü pradadau dhanàni | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

bhåyàdayaü bhåmipatiryathokto yàyàjjaràmetya vanàni ceti || 1.53 (1.48)


athau nimittaièca tapobalàcca tajjanma janmàütakarasya buddhvà | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èàkyeèvarasyàlayamàjagàma saddharmatarùàdasito mahàrùiþ || 1.54 (1.49)


taü brahmavidbrahmavidàü jvalaütaü bràhmyà èriyà caiva tapaþèriyà ca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ràjÿo gururgauravasatkriyàbhyàü praveèayàmàsa nareüdrasadma || 1.55 (1.50)

ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)

sa pàrthivàütaþpurasaünikarùaü kumàrajanmàgataharùavegam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

viveèa dhãro balasaüjÿayaiva tapaþprakarùàcca jaràèrayàcca || 1.56 (1.51)

ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)

tato nÔpastaü munimàsanasthaü pàdyàrghyapårvaü pratipåjya samyak | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

nimaütrayàmàsa yathopacàraü purà vasiùñhaü sa ivàütidevaþ || 1.57 (1.52)

Buddha-carita

108


dhanyo 'smyanugràhyamidaü kulaü me yanmàü didÔkùurbhagavànupetaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

àjÿàpyatàü kiü karavàõi saumya èiùyo 'smi vièraübhitumarhasãti || 1.58 (1.53)


evaü nÔpeõopanimaütritaþ sansarveõa bhàvena muniryathàvat | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

savismayotphullavièàladÔùñirgaübhãradhãràõi vacàüsyuvàca || 1.59 (1.54)


mahàtmani tvayyupapannametat priyàtithau tyàgini dharmakàme | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sattvànvayajÿànavayo 'nuråpà snigdhà yadevaü mayi te matiþ syàt || 1.60 (1.55)


etacca tadyena nÔparùayaste dharmeõa såkùmàõi dhanànyapàsya | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

nityaü tyajaüto vidhivadbabhåvustapobhiràóhyà vibhavairdaridràþ || 1.61 (1.56)


prayojanaü yattu mamopayàne tanme èÔõu prãtimupehi ca tvam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

divyà mayà divyapathe èrutà vàgbodhàya jàtastanayastaveti || 1.62 (1.57)


èrutvà vacastacca manaèca yuktvà jÿàtvà nimittaièca tato 'smyupetaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

didÔkùayà èàkyakuladhvajasya èakradhvajasyeva samucchritasya || 1.63 (1.58)

ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)

ityetadevaü vacanaü nièamya praharùasaübhràütagatirnareüdraþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

àdàya dhàtryaükagataü kumàraü saüdarèayàmàsa tapodhanàya || 1.64 (1.59)


cakràükapàdaü sa tathà mahàrùirjàlàvanaddhàügulipàõipàdam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sorõabhruvaü vàraõavastikoèaü savismayaü ràjasutaü dadarèa || 1.65 (1.60)


dhàtryaükasaüviùñamavekùya cainaü devyaükasaüviùñamivàgnisånum | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

babhåva pakùmàütarivàücitàèrurnièvasya caivaü tridivonmukho 'bhåt || 1.66 (1.61)


dÔùñvàsitaü tvaèrupariplutàkùaü snehàttu putrasya nÔpaècakaüpe | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sagadgadaü bàùpakaùàyakaüñhaþ papraccha ca pràüjalirànatàügaþ || 1.67 (1.62)

Buddha-carita

109


svalpàütaraü yasya vapurmuneþ syàdbahvadbhutaü yasya ca janma dãptam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yasyottamaü bhàvinamàttha càrthaü taü prekùya kasmàttava dhãra vàùpaþ || 1.68

(1.63)

ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)

api sthiràyurbhagavan kumàraþ kaccinna èokàya mama prasåtaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

labdhaþ kathaücit salilàüjalirme na khalvimaü pàtumupaiti kàlaþ || 1.69 (1.64)


apyakùayaü me yaèaso nidhànaü kacciddhruvo me kulahastasàraþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÛÜÛÜÜ

api prayàsyàmi sukhaü paratra supte 'pi putre 'nimiùaikacakùuþ || 1.70 (1.65)


kaccinna me jàtamaphullameva kulaprabàlaü parièoùabhàgi | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kùipraü vibho bråhi na me 'sti èàütiþ snehaü sute vetsi hi bàüdhavànàm || 1.71 (1.66)


ityàgatàvegamaniùñabuddhyà buddhvà nareüdraü sa* munirbabhàùe | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

mà bhånmatiste nÔpa kàcidanyà niþsaüèayaü tadyadavocamasmi || 1.72 (1.67)


nàsyànyathàtvaü prati vikriyà me svàü vaücanàü tu prati viklavo 'smi | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kàlo hi me yàtumayaü ca jàto jàtikùayasyàsulabhasya boddhà || 1.73 (1.68)


vihàya ràjyaü viùayeùvanàsthastãvraiþ prayatnairadhigamya tattvam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

jagatyayaü mohatamo nihaütuü jvaliùyati jÿànamayo hi såryaþ || 1.74 (1.69)


duþkhàrõavàdvyàdhivikãrõaphenàjjaràtaraügànmaraõogravegàt | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

uttàrayiùyatyayamuhyamànamàrttaü jagajjÿànamahàplavena || 1.75 (1.70)


prajÿàübuvegàü sthiraèãlavapràü samàdhièãtàü vratacakravàkàm | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

asyottamàü dharmanadãü pravÔttàü tÔùõàrditaþ pàsyati jãvalokaþ || 1.76 (1.71)

Buddha-carita

110


duþkhàrditebhyo viùayàvÔtebhyaþ saüsàrakàütàrapathasthitebhyaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ elipsis

àkhyàsyati hyeùa vimokùamàrgaü màrgapranaùñebhya ivàdhvagebhyaþ || 1.77 (1.72)


vidahyamànàya janàya loke ràgàgninàyaü viùayeüdhanena | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ elipsis

prahlàdamàdhàsyati dharmavÔùñyà vÔùñyà mahàmegha ivàtapàüte || 1.78 (1.73)


tÔùõàrgalaü mohatamaþkapàñaü dvàraü prajànàmapayànahetoþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vipàñayiùyatyayamuttamena saddharmatàóena duràsadena || 1.79 (1.74)


svairmohapàèaiþ pariveùñitasya duþkhàbhibhåtasya niràèrayasya | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

lokasya saübudhya ca dharmaràjaþ kariùyate baüdhanamokùameùaþ || 1.80 (1.75)


tanmà kÔthàþ èokamimaü prati tvam tatsaumya èocye hi manuùyaloke | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

mohena và kàmasukhairmadàdvà yo naiùñhikaü èroùyati nàsya dharmam || 1.81 (1.76)


bhraùñasya tasmàcca guõàdato me dhyànàni labdhvàpyakÔtàrthataiva | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

dharmasya tasyàèravaõàdahaü hi manye vipattiü tridive 'pi vàsam || 1.82 (1.77)


iti èrutàrthaþ sasuhÔtsadàrastyaktvà viùàdaü mumude nareüdraþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

evaüvidho 'yaü tanayo mameti mene sa hi svàmapi sàramattàm || 1.83 (1.78)


àryeõa màrgeõa tu yàsyatãti ciütàvidheyaü hÔdayaü cakàra | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

na khalvasau na priyadharmapakùaþ saütànanàèàttu bhayaü dadarèa || 1.84 (1.79)

ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà

atha munirasito nivedya tattvaü sutaniyataü sutaviklavàya ràjÿe | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

sabahumatamudãkùyamàõaråpaþ pavanapathena yathàgataü jagàma || 1.85 (1.80)


kÔtamatiranujàsutaü ca dÔùñvà munivacanaèravaõe pi tanmatau ca | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

bahuvidhamanukaüpayà sa sàdhuþ priyasutavadviniyojayàücakàra || 1.86 (1.81)

Buddha-carita

111


narapatirapi putrajanmatuùño viùayamatàni vimucya baüdhanàni | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

kulasadÔèamacãkaradyathàvatpriyatanayaü tanayasya jàtakarma || 1.87 (1.82)


daèasu pariõateùvahaþsu caivaü prayatamanàþ parayà mudà parãtaþ | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

akuruta japahomamaügalàdyàþ paramatamàþ sa sutasya devatejyàþ || 1.88 (1.83)


api ca èatasahasrapårõasaükhyàþ sthirabalavattanayàþ sahemaèÔügãþ | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

anupagatajaràþ payasvinãrgàþ svayamadadàtsutavÔddhaye dvijebhyaþ || 1.89 (1.84)


bahuvidhaviùayàstato yatàtmà svahÔdayatoùakarãþ kriyà vidhàya | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

guõavati divase èive muhårte matimakaronmuditaþ purapraveèe || 1.90 (1.85)


dviradaradamayãmatho mahàrhàü sitasitapuùpabhÔtàü maõipradãpàm | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

abhajata èivikàü èivàya devã tanayavatã praõipatya devatàbhyaþ || 1.91 (1.86)


puramatha purataþ praveèya patnãü sthavirajanànugatàmapatyanàthàm | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

nÔpatirapi jagàma paurasaüghairdivamamarairmaghavànivàrcyamànaþ || 1.92 (1.87)


bhavanamatha vigàhya èàkyaràjo bhava iva ùaõmukhajanmanà pratãtaþ | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

idamidamiti harùapårõavaktro bahuvidhapuùñiyaèaskaraü vyadhatta || 1.93 (1.88)


iti narapatiputrajanmavÔddhyà sajanapadaü kapilàhvayaü puraü tat | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

dhanadapuramivàpsaro 'vakãrõaü muditamabhånnalakåvaraprasåtau || 1.94 (1.89)

iti èrãbuddhacarite mahàkàvye bhagavatprasåtirnàma prathamaþ sargaþ || 1 ||

Buddha-carita

112

Book II [Antaþpuravihàro]


à janmano janmajaràütakasya tasyàtmajasyàtmajitaþ sa ràjà | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ahanyahanyarthagajàèvamitrairvÔddhiü yayau siüdharivàübuvegaiþ || 2.1


dhanasya ratnasya ca tasya tasya kÔtàkÔtasyaiva ca kàücanasya | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tadà hi naikàtmanidhãnavàpi manorathasyàpyatibhàrabhåtàn || 2.2

ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)

ye padmakalpairapi ca dvipeüdrairna maüóalaü èakyamihàbhinetum | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

madotkañà haimavatà gajàste vinàpi yatnàdupatasthurenam || 2.3

ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)

nànàükacihnairnavahemabhàüóairabhåùitairlaübasañaistathànyaiþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

saücukùubhe càsya puraü turaügairbalena maitryà ca dhanena càptaiþ || 2.4


puùñàèca tuùñàèca tadàsya ràjye sàdhvyo 'rajaskà guõavatpayaskàþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

udagravatsaiþ sahità babhåvurbahvyo bahukùãraduhaèca gàvaþ || 2.5


madhyasthatàü tasya ripurjagàma madhyasvabhàvaþ prayayau suhÔttvam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vièeùato dàróhyamiyàya mitraü dvàvasya pakùàvaparastu nàèam || 2.6


tathàsya maüdànilameghaèabdaþ saudàminãkuüóalamaüóitàügaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vinàèmavarùàèanipàtadoùaiþ kàle ca deèe pravavarùa devaþ || 2.7


ruroha saüyak phalavadyathàrtu tadàkÔtenàpi kÔùièrameõa | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tà eva caivauùadhayo rasena sàreõa caivàbhyadhikà babhåvuþ || 2.8


èarãrasaüdehakare 'pi kàle saügràmasaümarda iva pravÔtte | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

svasthàþ sukhaü caiva niràmayaü ca prajajÿire garbhadharàèca nàryaþ || 2.9


yacca pratibhvo vibhave 'pi èakye na pràrthayaüti sma naràþ parebhyaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

abhyarthitaþ såkùmadhano 'pi càyaü tadà na kaècidvimukho babhåva || 2.10

Buddha-carita

113


nàèe vadho baüdhuùu nàpyadàtà naivàvrato nànÔtiko na hiüsraþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

àsãttadà kaècana tasya ràjye ràjÿo yayàteriva nàhuùasya || 2.11


udyànadevàyatanàèramàõàü kåpaprapàpuùkariõãvanànàm | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

cakruþ kriyàstatra ca dharmakàmàþ pratyakùataþ svargamivopalabhya || 2.12


muktaèca durbhikùabhayàmayebhyo hÔùño janaþ svargamivàbhireme | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

patnãü patirvà mahiùã patiü và parasparaü na vyabhiceratuèca || 2.13


kaècitsiùeve rataye na kàmaü kàmàrthamarthaü na jugopa kaècit | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kaèciddhanàrthaü na cacàra dharmaü dharmàya kaècinna cakàra hiüsàm || 2.14


steyàdibhiècàpyabhitaèca naùñaü svasthaü svacakraü paracakramuktam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kùemaü subhikùaü ca babhåva tasya puràõyaraõyàni yathaiva ràùñre || 2.15

ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)

tadà hi tajjanmani tasya ràjÿo manorivàdityasutasya ràjye | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

cacàra harùaþ praõanàèa pàpmà jajvàla dharmaþ kaluùaþ èaèàma || 2.16


evaüvidhà ràjasutasya tasya sarvàrthasiddhièca yato babhåva | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tato nÔpastasya sutasya nàma sarvàrthasiddho 'yamiti pracakre || 2.17


devã tu màyà vibudharùikalpaü dÔùñvà vièàlaü tanayaprabhàvam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

jàtaü praharùaü na èaèàka soóhuü tato 'vinàèàya divaü jagàma || 2.18


tataþ kumàraü suragarbhakalpaü snehena bhàvena ca nirvièeùam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

màtÔùvasà màtÔsamaprabhàvà saüvardhayàmàtmajavadbabhåva || 2.19


tataþ sa bàlàrka ivodayasthaþ samãrito vahnirivànilena | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

krameõa samyagvavÔdhe kumàrastàràdhipaþ pakùa ivàtamaske || 2.20

Buddha-carita

114


tato mahàrhàõi ca candanàni ratnàvalãècauùadhibhiþ sagarbhàþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

mÔgaprayuktànrathakàüèca haimànàcakrire 'smai suhÔdàlayebhyaþ || 2.21


vayo 'nuråpàõi ca bhåùaõàni hiraõmayà hastimÔgàèvakàèca | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

rathàèca gàvo vasanaprayuktà gaütrãèca càmãkararåpyacitràþ || 2.22


evaü sa taistairviùayopacàrairvayo 'nuråpairupacaryamàõaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

bàlo 'pyabàlapratimo babhåva dhÔtyà ca èaucena dhiyà èriyà ca || 2.23


vayaèca kaumàramatãtya madhyaü saüpràpya bàlaþ sa hi ràjasånuþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

alpairahobhirbahuvarùagamyà jagràha vidyàþ svakulànuråpàþ || 2.24


naiþèreyasaü tasya tu bhavyamarthaü èrutvà purastàdasitànmahàrùeþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kàmeùu saügaü janayàübabhåva vÔddhirbhavacchàkyakulasya ràjÿaþ || 2.25

ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)1

kulàttato 'smai sthiraèãlayuktàtsàdhvãü vapurhrãvinayopapannàm | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yaèodharàü nàma yaèovièàlàü tulyàbhidhànaü èriyamàjuhàva || 2.26


athàparaü bhåmipateþ priyo 'yaü sanatkumàrapratimaþ kumàraþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sàrdhaü tayà èàkyanareüdravadhvà èacyà sahasràkùa ivàbhireme || 2.27


kiücinmanaþkùobhakaraü pratãpaü kathaüca paèyediti so 'nuciütya | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vàsaü nÔpo hyàdièati sma tasmai harmyodareùveva na bhåpracàram || 2.28


tataþ èarattoyadapàüóareùu bhåmau vimàneùviva raüjiteùu | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

harmyeùu sarvartusukhàèrayeùu strãõàmudàrairvijahàra tåryaiþ || 2.29

1 Cowell's edition reads: kulàttato 'smai sthiraèãlasaüyutàtsàdhvãü, which would give a

Vaüèastha line in the opening.

Buddha-carita

115


kalairhi càmãkarabaddhakakùairnàrãkaràgràbhihatairmÔdaügaiþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

varàpsaronÔtyasamaièca nÔtyaiþ kailàsavattadbhavanaü raràja || 2.30


vàgbhiþ kalàbhirlalitaièca hàrairmadaiþ sakhelairmadhuraièca hàsaiþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

taü tatra nàryo ramayàübabhåvurbhråvaücitairardhanirãkùitaièca || 2.31


tataèca kàmàèrayapaüóitàbhiþ strãbhirgÔhãto ratikarkaèàbhiþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vimànapÔùñhànna mahãü jagàma vimànapÔùthàdiva puõyakarmà || 2.32


nÔpastu tasyaiva vivÔddhihetostadbhàvinàrthena ca codyamànaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èame 'bhireme viraràma pàpàdbheje damaü saüvibabhàja sàdhån || 2.33


nàdhãravat kàmasukhe sasaüje na saüraraüje viùamaü jananyàm | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

dhÔtyeüdriyàèvàüècapalàn vijigye baüdhåüèca pauràüèca guõairjigàya || 2.34


nàdhyaiùña duþkhàya parasya vidyàü jÿànaü èivaü yattu tadadhyagãùña | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

svàbhyaþ prajàbhyo hi yathà tathaiva sarvaprajàbhyaþ èivamàèaèaüse || 2.35


taü bhàsuraü càügirasàdhidevaü yathàvadànarca tadàyuùe saþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

juhàva havyànyakÔèe kÔèànau dadau dvijebhyaþ kÔèanaü ca gàèca || 2.36


sasnau èarãraü pavituü manaèca tãrthàübubhiècaiva guõàübubhièca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛ

vedopadiùñaü samamàtmajaü ca somaü papau èàütisukhaü ca hàrdam || 2.37


sàütvaü babhàùe na ca nàrthavadyajjajalpa tattvaü na ca vipriyaü yat | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sàütvaü hyatatvaü paruùaü ca tattvaü hriyàèakannàtmana eva vaktum || 2.38


iùñeùvaniùñeùu ca kàryavatsu na ràgadoùàèrayatàü prapede | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èivaü siùeve 'vyavahàralabdhaü yajÿaü hi mene na tathà yathàvat || 2.39

Buddha-carita

116


àèàvate càbhigatàya sadyo deyàübubhistarùamacecchidiùña | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yuddhàdÔte vÔttaparaèvadhena dvidarpamudvÔttamabebhidiùña || 2.40


ekaü vininye sa jugopa sapta saptaiva tatyàja rarakùa paüca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

pràpa trivargaü bubudhe trivargaü jajÿe dvivargaü prajahau dvivargam || 2.41


kÔtàgaso 'pi pratipàdya vadhyànnàjãghanannàpi ruùà dadarèa | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

babaüdha sàütvena phalena caitàüstyàgo 'pi teùàü hyanapàyadÔùñaþ || 2.42


àrùàõyacàrãtparamavratàni vairàõyahàsãccirasaübhÔtàni | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yaèàüsi càpadguõagaüdhavaüti rajàüsyahàsãnmalinãkaràõi || 2.43


na càjihãrùãdbalimapravÔttaü na càcikãrùãtparavastvabhidhyàm | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

na càvivakùãddviùatàmadharmaü na càdidhakùãddhÔdayena manyum || 2.44


tasmiüstathà bhåmipatau pravÔtte bhÔtyàèca pauràèca tathaiva ceruþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èamàtmake cetasi viprasanne prayuktayogasya yatheüdriyàõi || 2.45


kàle tataècàrupayodharàyàü yaèodharàyàü suyaèodharàyàm | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èauddhodaneràhusapatnavaktro jajÿe suto ràhula eva nàmnà || 2.46


atheùñaputraþ paramapratãtaþ kulasya vÔddhiü prati bhåmipàlaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yathaiva putraprasave nanaüda tathaiva pautraprasave nanaüda || 2.47


pautrasya me putragato mamaiva snehaþ kathaü syàditi jàtaharùaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kàle sa taü taü vidhimàlalaübe putrapriyaþ svargamivàrurukùan || 2.48


sthitvà pathi pràthamakalpikànàü ràjarùabhàõàü yaèasànvitànàm | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èuklànyamuktvàpi tapàüsyatapta yajÿe ca hiüsàrahitairayaùña || 2.49

Buddha-carita

117


ajàjvaliùñàtha sa puõyakarmà nÔpaèriyà caiva tapaþèriyà ca | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kulena vÔttena dhiyà ca dãptastejaþ sahasràüèurivotsisÔkùuþ || 2.50


svàyaübhuvaü càrcikamarcayitvà jajàpa putrasthitaye sthitaèrãþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

cakàra karmàõi ca duùkaràõi prajàþ sisÔkùuþ ka ivàdikàle || 2.51


tatjyàja èastraü vimamarèa èàstraü èamaü siùeve niyamaü viùehe | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vaèãva kaücidviùayaü na bheje piteva sarvànviùayàn dadarèa || 2.52


babhàra ràjyaü sa hi putrahetoþ putraü kulàrthaü yaèase kulaü tu | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

svargàya èabdaü divamàtmahetordharmàrthamàtmasthitimàcakàükùa || 2.53


evaü sa dharmaü vividhaü cakàra sadbhirnipàtaü èrutitaèca siddham | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

dÔùñvà kathaü putramukhaü suto me vanaü na yàyàditi nàthamànaþ || 2.54


rirakùiùaütaþ èriyamàtmasaüsthà rakùaüti putràn bhuvi bhåmipàlàþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

putraü nareüdraþ sa tu dharmakàmo rarakùa dharmàdviùayeùvamuücat || 2.55

ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ Màlinã

vanamanupamasattvà bodhisattvàstu sarve ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ

viùayasukharasajÿà jagmurutpannaputràþ | ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ

ata upacitakarmà råóhamåle 'pi hetau ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ

sa ratimupasiùeve bodhimàpannayàvat || 2.56

iti èrãbuddhacarite mahàkàvye 'ntaþpuravihàro nàma dvitãyaþ sargaþ || 2 ||

Buddha-carita

118

Book III [Saüvegotpattiþ]


tataþ kadàcinmÔduèàdvalàni puüskokilonnàditapàdapàni | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èuèràva padmàkaramaüóitàni èãte nibaddhàni sa kànanàni || 3.1


èrutvà tataþ strãjanavallabhànàü manojÿabhàvaü purakànanànàm | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

bahiþprayàõàya cakàra buddhimaütargÔhe nàga ivàvaruddhaþ || 3.2


tato nÔpastasya nièamya bhàvaü putràbhidhànasya manorathasya | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

snehasya lakùmyà vayasaèca yogyàm-àjÿàpayàmàsa vihàrayàtràm || 3.3


nivartayàmàsa ca ràjamàrge saüpàtamàrtasya pÔthagjanasya | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

mà bhåtkumàraþ sukumàracittaþ saüvignacetà iva manyamànaþ || 3.4


pratyaügahãnàn vikaleüdriyàüèca jãrõàturàdãn kÔpaõàüèca bhikùån | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tataþ samutsàrya pareõa sàmnà èobhàü parà ràjapathasya cakruþ || 3.5


tataþ kÔte èrãmati ràjamàrge èrãmàn vinãtànucaraþ kumàraþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

pràsàdapÔùñhàdavatãrya kàle kÔtàbhyanujÿo nÔpamabhyagacchat || 3.6


atho nareüdraþ sutamàgatàèruþ èirasyupàghràya ciraü nirãkùya | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

gaccheti càjÿàpayati sma vàcà snehànna cainaü manasà mumoca || 3.7


tataþ sa jàübånadabhàüóabhÔdbhiryuktaü caturbhirnibhÔtaisturaügaiþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

aklãvavidhyucchuciraèmidhàràü hiraõmayaü syaüdanamàruroha || 3.8


tataþ prakãrõojjvalapuùpajàlaü viùaktamàlyaü pracalatpatàkam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

màrgaü prapede sadÔèànuyàtraècaüdraþ sanakùatra ivàntarãkùam || 3.9


kautåhalàtsphãtataraièca netrairnãlotpalàbhairiva kãryamàõaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èanaiþ èanai ràjapathaü jagàhe pauraiþ samaütàdabhivãkùyamàõaþ || 3.10

Buddha-carita

119


taü tuùñuvuþ saumyaguõena kecidvavaüdire dãptatayà tathànye | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

saumukhyatastu èriyamasya kecidvaipulyamàèaüsiùuràyuùaèca || 3.11


niþsÔtya kubjàèca mahàkulebhyo vyåhàèca kairàtakavàmanànàm | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

nàryaþ kÔèebhyaèca niveèanebhyo devànuyànadhvajavat praõemuþ || 3.12


tataþ kumàraþ khalu gacchatãti èrutvà striyaþ preùyajanàtpravÔttim | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

didÔkùayà harmyatalàni jagmurjanena mànyena kÔtàbhyanujÿàþ || 3.13


tàþ srastakàücãguõavighnitàèca suptaprabuddhàkulalocanàèca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vÔttàütavinyastavibhåùaõàèca kautåhalenàpi bhÔtàþ parãyuþ || 3.14


pràsàdasopànatalapraõàdaiþ kàücãravairnåpuranisvanaièca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vibhràmayaütyo gÔhapakùisaüghànanyonyavegàüèca samàkùipaütyaþ || 3.15


kàsàücidàsàü tu varàüganànàü jàtatvaràõàmapi sotsukànàm | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

gatiü gurutvàjjagÔhurvièàlàþ èroõãrathàþ pãnapayodharàèca || 3.16


èãghraü samarthàpi tu gaütumanyà gatiü nijagràha yayau na tårõam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

hriyà pragalbhàni nigåhamànà rahaþ prayuktàni vibhåùaõàni || 3.17


parasparotpãóanapiüóitànàü saümardasaüèobhitakuüóalànàm | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tàsàü tadà sasvanabhåùaõànàü vàtàyaneùvapraèamo babhåva || 3.18


vàtàyanebhyastu viniþsÔtàni parasparopàsitakuüóalàni | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

strãõàü virejurmukhapaükajàni saktàni harmyeùviva paükajàni || 3.19


tato vimànairyuvatãkalàpaiþ kautåhalodghàñitavàtayànaiþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èrãmatsamaütànnagaraü babhàse viyadvimànairiva sàpsarobhiþ || 3.20

Buddha-carita

120


vàtàyanànàmavièàlabhàvàdanyonyagaüóàrpitakuüóalàni | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

mukhàni rejuþ pramadottamànàü baddhàþ kalàpa iva paükajànàm || 3.21


tasmin kumàraü pathi vãkùamàõàþ striyo babhurgàmiva gaütukàmàþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

årdhvonmukhàècainamudãkùamàõà narà babhurdyàmiva gaütukàmàþ || 3.22


dÔùñvà ca taü ràjasutaü striyastà jàjvalyamànaü vapuùà èriyà ca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

dhanyàsya bhàryeti èanairavocaÿèuddhairmanobhiþ khalu nànyabhàvàt || 3.23


ayaü kila vyàyatapãnabàhå råpeõa sàkùàdiva puùpaketuþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tyaktvà èriyaü dharmamupeùyatãti tasmin hità gauravameva cakruþ || 3.24


kãrõaü tathà ràjapathaü kumàraþ paurairvinãtaiþ èucidhãraveùaiþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tatpårvamàlokya jaharùa kiücinmene punarbhàvamivàtmanaèca || 3.25


puraü tu tatsvargamiva prahÔùñaü èuddhàdhivàsàþ samavekùya devàþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

jãrõaü naraü nirmamire prayàtuü saücodanàrthaü kùitipàtmajasya || 3.26


tataþ kumàro jarayàbhibhåtaü dÔùñvà narebhyaþ pÔthagàkÔtiü tam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

uvàca saügràhakamàgatàsthastatraiva niùkampaniviùñadÔùñiþ || 3.27


ka eùa bhoþ såta naro 'bhyupetaþ keèaiþ sitairyaùñiviùaktahastaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

bhråsaüvÔtàkùaþ èithilànatàügaþ kiü vikriyaiùà prakÔtiryadÔcchà || 3.28


ityevamuktaþ sa rathapraõetà nivedayàmàsa nÔpàtmajàya | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

saürakùyamapyarthamadoùadarèã taireva devaiþ kÔtabuddhimohaþ || 3.29


råpasya hartrã vyasanaü balasya èokasya yonirnidhanaü ratãnàm | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

nàèaþ smÔtãnàü ripuriüdriyàõàmeùà jarà nàma yayaiùa bhagnaþ || 3.30

Buddha-carita

121


pãtaü hyanenàpi payaþ èièutve kàlena bhåyaþ parimÔùñamurvyàm | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

krameõa bhåtvà ca yuvà vapuùmàn krameõa tenaiva jaràmupetaþ || 3.31


ityevamukte calitaþ sa kiücidràjàtmajaþ såtamidaü babhàùe | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kimeùa doùo bhavità mamàpãtyasmai tataþ sàrathirabhyuvàca || 3.32


àyuùmato 'pyeùa vayaþprakarùànniþsaüèayaü kàlavaèena bhàvã | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

evaü jaràü råpavinàèayitrãü jànàti caivecchati caiùa lokaþ || 3.33


tataþ sa pårvàèayaèuddhabuddhirvistãrõakalpàcitapuõyakarmà | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èrutvà jaràü saüvivije mahàtmà mahàèanerghoùamivàütike gauþ || 3.34


niþèvasya dãrghaü sa èiraþ prakaüpya tasmiüèca jãrõe viniveèya cakùuþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tàü caiva dÔùñvà janatàü saharùàü vàkyaü sa saüvignamidaü jagàda || 3.35


evaü jarà haüti ca nirvièeùaü smÔtiü ca råpaü ca paràkramaü ca | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

na caiva saüvegamupaiti lokaþ pratyakùato 'pãdÔèamãkùamàõaþ || 3.36


evaü gate såta nivartayàèvàn èãghraü gÔhàõyeva bhavànprayàtu | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

udyànabhåmau hi kuto ratirme jaràbhave cetasi vartamàne || 3.37


athàjÿayà bhartÔsutasya tasya nivartayàmàsa rathaü niyaütà | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tataþ kumàro bhavanaü tadeva ciütàvaèaþ èånyamiva prapede || 3.38


yadà tu tatraiva na èarma lebhe jarà jareti praparãkùamàõaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tato nareüdrànumataþ sa bhåyaþ krameõa tenaiva bahirjagàma || 3.39


athàparaü vyàdhiparãtadehaü ta eva devàþ sasÔjurmanuùyam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

dÔùñvà ca taü sàrathimàbabhàùe èauddhodanistadgatadÔùñireva || 3.40

Buddha-carita

122


sthålodaraþ èvàsacalaccharãraþ srastàüsabàhuþ kÔèapàõdugàtraþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

aübeti vàcaü karuõaü bruvàõaþ paraü samàèliùya naraþ ka eùaþ || 3.41


tato 'bravãtsàrathirasya saumya dhàtuprakopaprabhavaþ pravÔddhaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

rogàbhidhànaþ sumahànanarthaþ èakro 'pi yenaiùa kÔto 'svataütraþ || 3.42


ityåcivàn ràjasutaþ sa bhåyastaü sànukaüpo naramãkùamàõaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

asyaiva jàtaþ pÔthageùa doùaþ sàmànyato rogabhayaü prajànàm || 3.43

ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)

tato babhàùe sa rathapraõetà kumàra sàdhàraõa eùa doùaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

evaü hi rogaiþ paripãóyamàno rujàturo harùamupaiti lokaþ || 3.44


iti èrutàrthaþ sa viùaõõacetàþ pràvepatàübårmigataþ èaèãva | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

idaü ca vàkyaü karuõàyamànaþ provàca kiücinmÔdunà svareõa || 3.45


idaü ca rogavyasanaü prajànàü paèyaüèca vièraübhamupaiti lokaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vistãrõavijÿànamaho naràõàü hasaüti ye rogabhayairamuktàþ || 3.46


nivartyatàü såta vahiþprayàõànnareüdrasadmaiva rathaþ prayàtu | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èrutvà ca me rogabhayaü ratibhyaþ pratyàhataü saükucatãva cetaþ || 3.47


tato nivÔttaþ sa nivÔttaharùaþ pradhyànayuktaþ praviveèa sadma | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

taü dvistathà prekùya ca saünivÔttaü puryàgamaü bhåmipatiècakàra || 3.48


èrutvà nimittaü tu nivartanasya saütyaktamàtmànamanena mene | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

màrgasya èaucàdhikÔtàya caiva cukroèa ruùño 'pi ca nogradaüóaþ || 3.49


bhåyaèca tasmai vidadhe sutàya vièeùayuktaü viùayaprakàram | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

caleüdriyatvàdapi nàpi èakto nàsmànvijahyàditi nàthamànaþ || 3.50

Buddha-carita

123


yadà ca èabdàdibhiriüdriyàrthairaütaþpure naiva suto 'sya reme | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tato vahirvyàdièati sma yàtràü rasàntaraü syàditi manyamànaþ || 3.51


snehàcca bhàvaü tanayasya buddhvà saüvegadoùànaviciütya kàüècit | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yogyàþ samàjÿàpayati sma tatra kalàsvabhijÿa iti vàramukhyàþ || 3.52


tato vièeùeõa nareüdramàrge svalaükÔte caiva parãkùite ca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vyatyàsya såtaü ca rathaü ca ràjà prasthàpayàmàsa bahiþ kumàram || 3.53


tatastathà gacchati ràjaputre taireva devairvihito gatàsuþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

taü caiva màrge mÔtamuhyamànaü såtaþ kumàraèca dadarèa nànyaþ || 3.54


athàbravãdràjasutaþ sa såtaü naraiècaturbhirhriyate ka eùaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

dãnairmanuùyairanugamyamàno yo bhåùito 'èvàsyavarudyate ca || 3.55


tataþ sa èuddhàtmabhireva devaiþ èuddhàdhivàsairabhibhåtacetàþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

avàcyamapyarthamimaü niyaütà pravyàjahàràrthavidãèvaràya || 3.56


buddhãüdriyapràõaguõairviyuktaþ supto visaüjÿastÔõakàùñhabhåtaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

saübadhya saürakùya ca yatnavadbhiþ priyàpriyaistyajyata eùa ko 'pi || 3.57


iti praõetuþ sa nièamya vàkyaü saücukùubhe kiüciduvàca cainam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kiü kevalasyaiva janasya dharmaþ sarvaprajànàmayamãdÔèo 'ütaþ || 3.58


tataþ praõetà vadati sma tasmai sarvaprajànàmayamaütakarmà | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

hãnasya madhyasya mahàtmano và sarvasya loke niyato vinàèaþ || 3.59


tataþ sa dhãro 'pi nareüdrasånuþ èrutvaiva mÔtyuü viùasàda sadyaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

aüsena saüèliùya ca kåbaràgraü provàca nihràdavatà svareõa || 3.60

Buddha-carita

124


iyaü ca niùñhà niyataü prajànàü pramàdyati tyaktabhayaèca lokaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

manàüsi èaüke kañhinàni n®õàü svasthàstathà hyadhvani vartamànàþ || 3.61


tasmàdrathaü såta nivartyatàü no vihàrabhåmau na hi deèakàlaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

jànanvinàèaü kathamàrttikàle sacetanaþ syàdiha hi pramattaþ || 3.62

ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha

iti bruvàõe 'pi naràdhipàtmaje nivartayàmàsa sa naiva taü ratham | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

vièeùayuktaü tu nareüdraèàsanàtsa padmakhaüóaü vanameva niryayau || 3.63

ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ Rucirà

tataþ èivaü kusumitabàlapàdapaü paribhramatpramuditamattakokilam | ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ

vipànavatsakamalacàrudãrghikaü dadarèa tadvanamiva naüdanaü vanam || 3.64


varàüganàgaõakalilaü nÔpàtmajastato balàdvanamabhinãyate sma tat | ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ

varàpsarovÔtamalakàdhipàlayaü1 navavrato muniriva vighnakàtaraþ || 3.65

iti èrãbuddhacarite mahàkàvye saüvegautpattirnàma tÔtãyaþ sargaþ || 3 ||

1 Cowell's edition reads: varàpsaronÔtyamalakàdhipàlayaü, which would mean taking -ty- in -

nÔtyam- as not making position, to correct the metre.

Buddha-carita

125

Book IV [Strãvighàtano]

ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ pathyà øloka1

tatastasmàt purodyànàt kautåhalacalekùaõàþ | ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà

pratyujjagmurnÔpasutaü pràptaü varamiva striyaþ || 4.1

ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

abhigamya ca tàstasmai vismayotphullalocanàþ | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

cakrire samudàcàraü padmakoèanibhaiþ karaiþ || 4.2

ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

tasthuèca parivàryainaü manmathàkùiptacetasaþ | ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà

niècalaiþ prãtivikacaiþ pibaütya iva locanaiþ || 4.3

ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

taü hi tà menire nàryaþ kàmo vigrahavàniti | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

èobhitaü lakùaõairdãptaiþ sahajairbhåùaõairiva || 4.4

ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

saumyatvàccaiva dhairyàcca kàècidenaü prajajÿire | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

avatãrõo mahãü sàkùàd sudhàüèuècaüdramà iva || 4.5

ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

tasya tà vapuùàkùiptà nirgrahãtuü jajÔübhire | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

anyonyaü dÔùñibhirgatvà èanaièca vinièaèvasuþ || 4.6


evaü tà dÔùñimàtreõa nàryo dadÔèureva tam | ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà

na vyàjahrurna jahasuþ prabhàveõàsya yaütritàþ || 4.7

ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

tàstathà tu niràraübhà dÔùñvà praõayaviklavàþ |

ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ2

purohitasuto dhãmànudàyã vàkyamabravãt || 4.8

ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

sarvàþ sarvakalàjÿàþ stha bhàvagrahaõapaüóitàþ | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

råpacàturyasaüpannàþ svaguõairmukhyatàü gatàþ || 4.9

1 The pathyà form of the metre should be presumed in the øloka verses unless otherwise

indicated. 2 -br- in abravãt makes position here.

Buddha-carita

126

ÜÛÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ1

èobhayeta guõairebhirapi tànuttaràn kurån | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

kuverasyàpi ca krãóaü pràgeva vasudhàmimàm || 4.10


èaktàècàlayituü yåyaü vãtaràgànÔùãnapi | ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà

apsarobhièca kalitàn grahãtuü vibudhànapi || 4.11

ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

bhàvajÿànena hàvena càturyàdråpasaüpadà | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

strãõàmeva ca èaktàþ stha saüràge kiü punarnÔõàm || 4.12


tàsàmevaüvidhànàü vo niyuktànàü svagocare | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

iyamevaüvidhà ceùñà na tuùño 'smyàrjavena vaþ || 4.13

ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

idaü navavadhånàü vo hrãnikuücitacakùuùàm | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

sadÔèaü ceùñitaü hi syàdapi và gopayoùitàm || 4.14

ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

yadyapi syàdayaü vãraþ èrãprabhàvànmahàniti | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

strãõàmapi mahatteja iti kàryo 'tra niècayaþ || 4.15

ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

purà hi kàèisuüdaryà veèavadhvà mahànÔùiþ | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

tàóito 'bhåt padanyàsàddurdharùo daivatairapi || 4.16

ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

maüthàlagautamo bhikùurjaüghayà bàlamukhyayà | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

piprãùuèca tadarthàrthaü vyasån niraharat purà || 4.17

ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

gautamaü dãrghatapasaü mahàrùiü dãrghajãvinam | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

yoùit saütoùayàmàsa varõasthànàvarà satã || 4.18

1 Cowell's edition reads: èobhayata which has 2 light syllables in 2nd and 3rd positions, which

is normally avoided in the Classical Period.

Buddha-carita

127

ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà

ÔùyaèÔügaü munisutaü tathaiva strãùvapaüóitam | ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

upàyairvividhaiþ èàütà jagràha ca jahàra ca || 4.19

ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

vièvàmitro maharùièca vigàóho 'pi mahattapàþ | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

daèavarùàõyaraõyastho ghÔtàcyàpsarasà hÔtaþ || 4.20

ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

evamàdãnÔùãüstàüstànanayan vikriyàü striyaþ | ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà

lalitaü pårvavayasaü kiü punarnÔpateþ sutam || 4.21

ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

tadevaü sati vièrabdhaü prayatadhvaü tathà yathà | ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

iyaü nÔpasya vaüèaèrãrito na syàtparàïmukhã || 4.22

ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà

yà hi kàècidyuvatayo haraüti sadÔèaü janam | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

nikÔùñotkÔùñayorbhàvaü yà gÔhõaüti tu tàþ striyaþ || 4.23

ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

ityudàyivacaþ èrutvà tà viddhà iva yoùitaþ | ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

samàruruhuràtmànaü kumàragrahaõaü prati || 4.24

ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

tà bhråbhiþ prekùitairbhàvairhasitairlalitairgataiþ | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

cakruràkùepikàèceùñà bhãtabhãtà ivàüganàþ || 4.25

ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

ràjÿastu viniyogena kumàrasya ca màrdavàt | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

jahruþ kùipramavièraübhaü madena madanena ca || 4.26

ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà

atha nàrãjanavÔtaþ kumàro vyacaradvanam | ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà

vàsitàyåthasahitaþ karãva himavadvanam || 4.27

ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

sa tasmin kànane ramye jajvàla strãpuraþsaraþ | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

àkrãóa iva babhràje vivasvànapsarovÔtaþ || 4.28

Buddha-carita

128


madenàvarjità nàma taü kàècittatra yoùitaþ | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

kañhinaiþ paspÔèuþ pãnaiþ saüghaññairvalgubhiþ stanaiþ || 4.29

ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

srastàüsakomalàlaübamÔdubàhulatàbalà | ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

anÔtaü skhalitaü kàcitkÔtvainaü sasvaje balàt || 4.30


kàcit tàmràdharoùñhena mukhenàsavagaüdhinà | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

vinièaèvàsa karõe 'sya rahasyaü èråyatàmiti || 4.31

ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

kàcidàjÿàpayaütãva provàcàrdrànulepanà | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

iha bhaktiü kuruùveti hastaü saüèliùya lipsayà || 4.32

ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

muhurmuhurmadavyàjasrastanãlàüèukàparà | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

àlakùyarasanà reje sphuradvidyudiva kùapà || 4.33

ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

kàècitkanakakàücãbhirmukharàbhiritastataþ | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

babhramurdarèayaütyo 'sya èroõãstanvaüèukàvÔtàþ || 4.34


cåtaèàkhàü kusumitàü pragÔhyànyà lalaübire | ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

suvarõakalaèaprakhyàn darèayaütyaþ payodharàn || 4.35


kàcitpadmavanàdetya sapadmà padmalocanà | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

padmavaktrasya pàrève 'sya padmaèrãriva tasthuùã || 4.36

ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

madhuraü gãtamanvarthaü kàcitsàbhinayaü jagau | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

taü svasthaü codayaütãva vaücito 'sãtyavekùitaiþ || 4.37

ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

èubhena vadanenànyà bhråkàrmukavikarùiõà | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

pràvÔtyànucakàràsya ceùñitaü vãralãlayà || 4.38

Buddha-carita

129


pãnavalgustanã kàcidvàtàghårõitakuüóalà | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

uccairavajahàsainaü samàpnotu bhavàniti || 4.39

ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

apayàntaü tathaivànyà babaüdhurmàlyadàmabhiþ | ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà

kàècitsàkùepamadhurairjagÔhurvacanàükuèaiþ || 4.40

ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

pratiyogàrthinã kàcidgÔhãtvà cåtavallarãm | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

idaü puùpaü tu kasyeti papraccha madaviklavà || 4.41

ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

kàcitpuruùavatkÔtvà gatiü saüsthànameva ca | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

uvàcainaü jitaþ strãbhirjaya bhoþ pÔthivãmimàm || 4.42


atha loleksaõà kàcijjighraütã nãlamutpalam | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

kiücinmadakalairvàkyairnÔpàtmajamabhàùata || 4.43

ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

paèya bhartaècitaü cåtaü kusumairmadhugaüdhibhiþ | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

hemapaüjararuddho và kokilo yatra kåjati || 4.44

ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

aèoko dÔèyatàmeùa kàmièokavivardhanaþ | ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

ruvaüti bhramarà yatra dahyamànà ivàgninà || 4.45


cåtayaùñyà samàèliùño dÔèyatàü tilakadrumaþ | ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà

èuklavàsà iva naraþ striyà pãtàügaràgayà || 4.46

ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

phullaü kuruvakaü paèya nirmuktàlaktakaprabham | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

yo nakhaprabhayà strãõàü nirbhartsita ivànataþ || 4.47

ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà

bàlàèokaèca nicito dÔèyatàmeùa pallavaiþ | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

yo 'smàkaü hastaèobhàbhirlajjamàna iva sthitaþ || 4.48

Buddha-carita

130


dãrghikàü pràvÔtàü paèya tãrajaiþ siüduvàrakaiþ | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

pàüóuràüèukasaüvãtàü èayànàü pramadàmiva || 4.49


dÔèyatàü strãùu màhàtmyaü cakravàko hyasau jale | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

pÔùñhataþ preùyavadbhàryàmanuvÔtyànugacchati || 4.50

ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

mattasya parapuùñasya ruvataþ èråyatàü dhvaniþ | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

aparaþ kokilo 'nutkaþ pratièrutyeva kåjati || 4.51

ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

api nàma vihaügànàü vasaütenàhito madaþ | ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

na tu ciütayataècittaü janasya pràjÿamàninaþ || 4.52

ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà

ityevaü tà yuvatayo manmathoddàmacetasaþ | ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

kumàraü vividhaistaistairupacakramire nayaiþ || 4.53


evamàkùipyamàõo 'pi sa tu dhairyàvÔteüdriyaþ | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

martavyamiti sodvego na jaharùa na sismiye || 4.54


tàsàü tattvena vasthànaü dÔùñvà sa puruùottamaþ | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

sasaüvignena dhãreõa ciütayàmàsa cetasà || 4.55


kiü vinà nàvagacchaüti capalaü yauvanaü striyaþ | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

yato råpeõa saüpannaü jareyaü nàèayiùyati || 4.56


nånametà na paèyaüti kasyacid rogasaüplavam | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

tathà hÔùñà bhayaü tyaktvà jagati vyàdhidharmiõi || 4.57


anabhijÿàèca suvyaktaü mÔtyoþ sarvàpahàriõaþ | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

tathà svasthà nirudvegàþ krãóaüti ca hasaüti ca || 4.58

Buddha-carita

131

ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ1

jaràü vyàdhiü ca mÔtyuü ca ko hi jànan sacetanaþ | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

svasthastiùñhan niùãdedvà supedvà kiü punarhaset || 4.59


yastu dÔùñvà paraü jãrõaü vyàdhitaü mÔtameva ca | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

svastho bhavati nodvigno yathàcetàstathaiva saþ || 4.60

ÛÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ bhavipulà

viyujyamàne 'pi tarau puùpairapi phalairapi | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

patati cchidyamàne và taruranyo na èocate || 4.61


iti dhyànaparaü dÔùñvà viùayebhyo gataspÔham | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

udàyã nãtièàstrajÿastamuvàca suhÔttayà || 4.62

ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

ahaü nÔpatinà dattaþ sakhà tubhyaü kùamaþ kila | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

yasmàttvayi vivakùà me tayà praõayavattayà || 4.63

ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

ahitàt pratiùedhaèca hite cànupravartanam | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

vyasane càparityàgastrividhaü mitralakùaõam || 4.64


so 'haü maitrãü pratijÿàya puruùàrthàtparàïmukham | ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

yadi tvàü samupekùeyaü na bhavenmitratà mayi || 4.65

ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

tadbravãmi suhÔdbhåtvà taruõasya vapuùmataþ | ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

idaü na pratiråpaü te strãùvadàkùiõyamãdÔèam || 4.66

ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

anÔtenàpi nàrãõàü yuktaü samanuvartanam | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

tadvrãóàparihàràrthamàtmaratyarthameva ca || 4.67

1 Cowell's edition reads: jaràü mÔtyuü ca vyàdhiü. For the metre to be correct here we would

have to understand vy- in vyàdhiü as failing to make position. Either way we have pathyà.

Buddha-carita

132

ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

saünatiscànuvÔttièca strãõàü hÔdayabaüdhanam | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

snehasya hi guõà yonirmànakàmàèca yoùitaþ || 4.68

ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

tadarhasi vièàlàkùa hÔdaye 'pi paràïmukhe | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

råpasyàsyànuråpeõa dàkùiõyenànuvartitum || 4.69


dàkùiõyamauùadhaü strãõàü dàkùiõyaü bhåùaõaü param | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

dàkùiõyarahitaü råpaü niùpuùpamiva kànanam || 4.70


kiü và dàkùiõyamàtreõa bhàvenàstu parigrahaþ | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

viùayàn durlabhàüllabdhvà na hyavajÿàtumarhasi || 4.71

ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

kàmaü paramiti jÿàtvà devo 'pi hi puraüdaraþ | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

gautamasya muneþ patnãmahalyàü cakame purà || 4.72

ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

agastyaþ pràrthayàmàsa somabhàryàü ca rohiõãm | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

tasmàt tatsadÔèaü lebhe lopàmudràmiti èrutiþ || 4.73

ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

autathyasya ca bhàryàyàü mamatàyàü mahàtapàþ | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

màrutyàü janayàmàsa bharadvàjaü vÔhaspatiþ || 4.74

ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

vÔhaspatermahiùyàü ca juhvatyàü juhvatàü varaþ | ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

budhaü vibudhadharmàõaü janayàmàsa caüdramàþ || 4.75

ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

kàlãm caiva purà kanyàü jalaprabhavasaübhavàm | ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

jagàma yamunàtãre jàtaràgaþ paràèaraþ || 4.76

ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

màtaügyàmakùamàlàyàü garhitàyàü riraüsayà | ÛÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ bhavipulà

kapiüjalàdaü tanayaü vasiùñho 'janayanmuniþ || 4.77

Buddha-carita

133

ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

yayàtiècaiva ràjarùirvayasyapi vinirgate | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

vièvàcyàpsarasà sàrdhaü reme caitrarathe vane || 4.78


strãsaüsargaü vinàèàütaü pàüóurjÿàtvàpi kauravaþ | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

màdrãråpaguõàkùiptaþ siùeve kàmajaü sukham || 4.79

ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

karàlajanakaècaiva hÔtvà bràhmaõakanyakàm | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÜÐÛÜÛÜ

avàpa bhraüèam apyeva na tu tyajecca manmatham || 4.80


evamàdyà mahàtmàno viùayàn garhitànapi | ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà

ratihetorbubhujire pràgeva guõasaühitàn || 4.81


tvaü punarnyàyataþ pràptàn balavàn råpavàn yuvà | ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

viùayànavajànàsi yatra saktamidaü jagat || 4.82


iti èrutvà vacastasya èlakùõamàgamasaühitam | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

meghastanitanirghoùaþ kumàraþ pratyabhàùata || 4.83

ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

upapannamidaü vàkyaü sauhàrdavyaüjakaü tvayi | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

atra ca tvànuneùyàmi yatra mà duùñhu manyase || 4.84

ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà

nàvajànàmi viùayàÿjàne lokaü tadàtmakam | ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

anityaü tu jaganmatvà nàtra me ramate manaþ || 4.85

ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

jarà vyàdhièca mÔtyuèca yadi na syàdidaü trayam | ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

mamàpi hi manojÿeùu viùayeùu ratirbhavet || 4.86


nityaü yadyapi hi strãõàmetadeva vapurbhavet | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

sasaüvitkasya kàmeùu tathàpi na ratiþ kùamà || 4.87

Buddha-carita

134

ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

yadà tu jarayà pãtaü råpamàsàü bhaviùyati | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

àtmano 'pyanabhipretaü mohàttatra ratirbhavet || 4.88

ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

mÔtyuvyàdhijaràdharmo mÔtyuvyàdhijaràtmabhiþ | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

ramamàõo 'pyasaüvignaþ samàno mÔgapakùibhiþ || 4.89

ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

yadapyàttha mahàtmànaste 'pi kàmàtmakà iti | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

saüvego 'tra na kartavyo yadà teùàmapi kùayaþ || 4.90


màhàtmyaü na ca tanmanye yatra sàmànyataþ kùayaþ | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

viùayeùu prasaktirvà yuktirvà nàtmavattayà || 4.91


yadapyàtthànÔtenàpi strãjane vartyatàmiti | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

anÔtaü nàvagacchàmi dàkùiõyenàpi kiücana || 4.92

ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

na cànuvartanaü tanme rucitaü yatra nàrjavam | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

sarvabhàvena saüparko yadi nàsti dhigastu tat || 4.93


anÔte èraddadhànasya saktasyàdoùadarèinaþ | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

kiü hi vaücayitavyaü syàjjàtaràgasya cetasaþ || 4.94


vaücayaüti ca yadyeva jàtaràgàþ parasparam | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

nanu naiva kùamaü draùñuü naràþ strãõàü nÔõàm striyaþ || 4.95

ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

tadevaü sati duþkhàrttaü jaràmaraõabhoginam | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

na màü kàmeùvanàryeùu pratàrayitumarhasi || 4.96


aho 'tidhãraü balavacca te manaècaleùu kàmeùu ca sàradarèinaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

bhaye 'pi tãvre viùayeùu sajjase nirãkùamàõo maraõàdhvani prajàþ || 4.97

Buddha-carita

135


ahaü punarbhãruratãvaviklavo jaràvipadvyàdhibhayaü viciütayan | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

labhe na èàütiü na dhÔtiü kuto ratiü nièàmayan dãptamivàgninà jagat || 4.98


asaüèayaü mÔtyuriti prajànato narasya ràgo hÔdi yasya jàyate | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

ayomayãü tasya paraimi cetanàü mahàbhaye rakùati yo na roditi || 4.99


athau kumàraèca viniècayàtmikàü cakàra kàmàèrayaghàtinãü kathàm | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

janasya cakùurgamanãyamaüóalo mahãdharaü càstamiyàya bhàskaraþ || 4.100


tato vÔthàdhàritabhåùaõasrajaþ kalàguõaièca praõayaièca niùphalaiþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

sva eva bhàve vinigÔhya manmathaü puraü yayurbhagnamanorathàþ striyaþ || 4.101


tataþ purodyànagatàü janaèriyaü nirãkùya sàyaü pratisaühÔtàü punaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

anityatàü sarvagatàü viciütayan viveèa dhiùõyaü kùitipàlakàtmajaþ || 4.102

ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜÜÛÛÛÜ øikhariõã

tataþ èrutvà ràjà viùayavimukhaü tasya tu mano ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜÜÛÛÛÜ

na èièye tàü ràtriü hÔdayagataèalyo gaja iva | ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜÜÛÛÛÜ

atha èràüto maütre bahuvividhamàrge sasacivo ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜÜÛÛÛÜ

na so 'nyatkàmebhyo niyamanamapaèyatsutamateþ || 4.103

iti èrãbuddhacarite mahàkàvye strãvighàtano nàma caturthaþ sargaþ || 4 ||

Buddha-carita

136

Book V [Abhiniùkramaõo]

ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka

sa tathà viùayairvilobhyamànaþ paramohairapi èàkyaràjasånuþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

na jagàma ratiü na èarma lebhe hÔdaye siüha ivàtidigdhaviddhaþ || 5.1


atha maütrisutaiþ kùamaiþ kadàcitsakhibhiècitrakathaiþ kÔtànuyàtraþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

vanabhåmididÔkùayà èamepsurnaradevànumato vahiþ pratasthe || 5.2

ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka

navarukmakhalãnakiükiõãkaü pracalaccàmaracàruhemabhàüóam | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

abhiruhya sa kaüñhakaü sadaèvaü prayayau ketumiva drumàbjaketuþ || 5.3


sa nikÔùñataràü vanàütabhåmiü vanalobhàcca yayau mahãguõecchuþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

salilormivikàrasãramàrgàü vasudhàü caiva dadarèa kÔùyamàõàm || 5.4


halabhinnavikãrõaèaùpadarbhàü hatasåkùmakrimikàüóajaütukãrõàm | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

samavekùya rasàü tathàvidhàü tàü svajanasyeva badhe bhÔèaü èuèoca || 5.5


kÔùataþ puruùàüèca vãkùamàõaþ pavanàrkàüèurajovibhinnavarõàn | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

vahanaklamaviklavàüèca dhuryàn paramàryaþ paramàü kÔpàü cakàra || 5.6


avatãrya tatasturaügapÔùñhàcchanakairgàü vyacarat èucà parãtaþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

jagato jananavyayaü vicinvan kÔpaõaü khalvidamityuvàca càrttaþ || 5.7


manasà ca viviktatàmabhãpsuþ suhÔdastànanuyàyino nivàrya | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

abhitàralacàruparõavatyà vijane målamupeyivàn sa jaübvàþ || 5.8


niùasàda ca patrakhoravatyàü bhuvi vaidåryanikàèaèàdvalàyàm | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

jagataþ prabhavavyayau viciütya manasaèca sthitimàrgamàlalaübe || 5.9


samavàptamanaþ sthitièca sadyo viùayecchàdibhiràdhibhièca muktaþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

savitarkavicàramàpa èàütaü prathamaü dhyànamanàèravaprakàram || 5.10

Buddha-carita

137


adhigamya tato vivekajaü tu paramaprãtisukhaü [manaþ]1 samàdhim | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

idameva tataþ paraü pradadhyau manasà lokagatiü nièamya samyak || 5.11


kÔpaõaü vata yajjanaþ svayaü sannaraso vyàdhijaràvinàèadharmaþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

jarayàrditamàturaü mÔtaü và paramajÿo vijugupsate madàüdhaþ || 5.12


iha cedahamãdÔèaþ svayaü san vijugupseya paraü tathàsvabhàvam | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

na bhavetsadÔèaü hi tatkùamaü và paramaü dharmamimaü vijànato me || 5.13


iti tasya vipaèyato yathàvajjagato vyàdhijaràvipattidoùàn | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

balayauvanajãvitapravÔttau vijagàmàtmagato madaþ kùaõena || 5.14


na jaharùa na càpi cànutepe vicikitsàü na yayau na taüdrinidre | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

na ca kàmaguõeùu saüraraüje na ca didveùa paraü na càvamene || 5.15


iti buddhiriyaü ca nãrajaskà vavÔdhe tasya mahàtmano vièuddhà | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

puruùairaparairadÔèyamànaþ puruùaècopasasarpa bhikùuveèaþ || 5.16


naradevasutastamabhyapÔcchadvada ko 'sãti èaèaüsa so 'tha tasmai | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

sa ca puügava janmamÔtyubhãtaþ èramaõaþ pravrajito 'smi mokùahetoþ || 5.17


jagati kùayadharmake mumukùurmÔgaye 'haü èivamakùayaü padaü tat | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

ajano 'nyajanairatulyabuddhirviùayebhyo vinivÔttaràgadoùaþ || 5.18


nivasan kvacideva vÔkùamåle vijane vàyatane girau vane và | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

vicaràmyaparigraho niràèaþ paramàrthàya yathopapannabhikùuþ || 5.19

1 The metre is defective in Cowell's version here, as he mentions in a footnote. Johnson's

reading of manaþ here fills the lacuna.

Buddha-carita

138


iti paèyata eva ràjasånoridamuktvà sa nabhaþ samutpapàta | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

sa hi tadvapuranyabuddhidarèã smÔtaye tasya sameyivàn divaukàþ || 5.20


gaganaü khagavadgate ca tasmin nÔvaraþ saüjahÔùe visismiye ca | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

upalabhya tataèca dharmasaüjÿàmabhiniryàõavidhau matiü cakàra || 5.21


tata iüdrasamo jiteüdriyaèca pravivikùuþ paramàèvamàruroha | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

parivartya janaü tvavekùamàõastata evàbhimataü vanaü na bheje || 5.22


sa jaràmaraõakùayaü cikãrùurvanavàsàya matiü smÔtau nidhàya | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

praviveèa punaþ puraü na kàmàdvanabhåmeriva maüóalaü dvipeüdraþ || 5.23


sukhità vata nirvÔtà ca sà strã patirãdÔktvamivàyatàkùa yasyàþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

iti taü samudãkùya ràjakanyà pravièaütaü pathi sàüjalirjagàda || 5.24


atha ghoùamimaü mahàbhraghoùaþ parièuèràva èamaü paraü ca lebhe | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

èrutavàüèca hi nirvÔteti èabdaü parinirvàõavidhau matiü cakàra || 5.25


atha kàücanaèailaèÔügavarùmà gajamegharùabhabàhunisvanàkùaþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

kùayamakùayadharmajàtaràgaþ èaèisiühànanavikramaþ prapede || 5.26


mÔgaràjagatistato 'bhyagacchannÔpatiü maütrigaõairupàsyamànam | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

samitau marutàmiva jvalaütaü maghavaütaü tridive sanatkumàraþ || 5.27


praõipatya ca sàüjalirbabhàùe dièa mahyaü naradeva sàdhvanujÿàm | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

parivivrajiùàmi mokùahetorniyato hyasya janasya viprayogaþ || 5.28


iti tasya vaco nièamya ràjà kariõevàbhihato drumaècacàla | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

kamalapratime 'üjalau gÔhãtvà vacanaü cedamuvàca vàùpakaüñhaþ || 5.29

Buddha-carita

139


pratisaühara tàta buddhimetàü na hi kàlastava dharmasaüèrayasya | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

vayasi prathame matau calàyàü bahudoùàü hi vadaüti dharmacaryàm || 5.30


viùayeùu kutåhaleüdriyasya vratakhedeùvasamarthaniècayasya | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

taruõasya manaècalatyaraõyàdanabhijÿasya vièeùato 'vivekam || 5.31


mama tu priyadharma dharmakàlastvayi lakùmãmavasÔjya lakùyabhåte | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

sthiravikrama vikrameõa dharmastava hitvà tu guruü bhavedadharmaþ || 5.32


tadimaü vyavasàyamutsÔja tvaü bhava tàvannirato gÔhasthadharme | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

puruùasya vayaþsukhàni bhuktvà ramaõãyo hi tapovanapraveèaþ || 5.33


iti vàkyamidaü nièamya ràjÿaþ kalaviükasvara uttaraü babhàùe | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

yadi me pratibhåècaturùu ràjan bhavasi tvaü na tapovanaü èrayiùye || 5.34


na bhavenmaraõàya jãvitaü me viharetsvàsthyamidaü ca me na rogaþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

na ca yauvanamàkùipejjarà me na ca saüpattimapàharedvipattiþ || 5.35


iti durlabhamarthamåcivàüsaü tanayaü vàkyamuvàca èàkyaràjaþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

tyaja buddhimatimàü gatipravÔttàmavahàsyo 'timanorathakramaèca || 5.36


atha merugururguruü babhàùe yadi nàsti krama eùa nàsti vàryaþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

èaraõàjjvalanena dahyamànànna hi niècikramiùuü kùamaü grahãtum || 5.37


jagataèca yathà dhruvo viyogo na tu dharmàya varaü tvayaü viyogaþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

avaèaü nanu viprayojayenmàmakÔtasvàrthamatÔptameva mÔtyuþ || 5.38


iti bhåmipatirnièamya tasya vyavasàyaü tanayasya nirmumukùoþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

abhidhàya na yàsyatãti bhåyo vidadhe rakùaõamuttamàüèca kàmàn || 5.39

Buddha-carita

140


sacivaistu nidarèito yathàvadbahumànàt praõayàcca èàstrapårvam | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

guruõà ca nivàrito 'èrupàtaiþ praviveèàvasathaü tataþ sa èocan || 5.40


calakuõdalacuübitànanàbhirghananièvàsavikaüpitastanãbhiþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

vanitàbhiradhãralocanàbhirmÔgaèàvàbhirivàbhyudãkùyamàõaþ || 5.41


sa hi kàücanaparvatàvadàto hÔdayonmàdakaro varàüganànàm | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

èravanàügavilocanàtmabhàvàn vacanasparèavapurguõairjahàra || 5.42


vigate divase tato vimànaü vapuùà sårya iva pradãpyamànaþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

timiraü vijighàüsuràtmabhàsà ravirudyanniva merumàruroha || 5.43


kanakojjvaladãptadãpavÔkùaü varakàlàgurudhåpapårõagarbham | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

adhiruhya sa vajrabhakticitraü pravaraü kàücanamàsanaü siùeve || 5.44


tata uttamamuttamàèca nàryo nièi tåryairupatasthuriüdrakalpam | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

himavacchirasãva caüdragaure draviõeüdràtmajamapsarogaõaughàþ || 5.45


paramairapi divyatåryakalpaiþ sa tu tairnaiva ratiü yayau na harùam | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

paramàrthasukhàya tasya sàdhorabhiniècikramiùà yato na reme || 5.46


atha tatra suraistapovariùñhairakaniùñhairvyavasàyamasya buddhvà | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

yugapatpramadàjanasya nidrà vihitàsãdvikÔtàèca gàtraceùñàþ || 5.47


abhavacchayità hi tatra kàcidviniveèya pracale kare kapolam | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

dayitàmapi rukmapattracitràü kupitevàükagatàü vihàya vãõàm || 5.48


vibabhau karalagnaveõuranyà stanavisrastasitàüèukà èayànà | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

Ôjuùañpadapaüktijuùñapadmà jalaphenaprahasattañà nadãva || 5.49

Buddha-carita

141


navapuùkaragarbhakomalàbhyàü tapanãyojjvalasaügatàügadàbhyàm | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

svapiti sma tathà purà bhujàbhyàü parirabhya priyavanmÔdaügameva || 5.50


navahàñakabhåùaõàstathànyà vasanaü pãtamanuttamaü vasànàþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

avaèà vata nidrayà nipeturgajabhagnà iva karõikàraèàkhàþ || 5.51


avalaübya gavàkùapàrèvamanyà èayità càpavibhugnagàtrayaùñiþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

viraràja vilaübicàruhàrà racità toraõaèàlabhaüjikeva || 5.52


maõikuüóaladaùñapatralekhaü mukhapadmaü vinataü tathàparasyàþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

èatapatramivàrdhacakranàóaü sthitakàraüóavaghaññitaü cakàèe || 5.53


aparàþ èayità yathopaviùñàþ stanabhàrairavamanyamànagàtràþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

upaguhya parasparaü virejurbhujapàèaistapanãyapàrihàryaiþ || 5.54


mahatãü parivàdinãü ca kàcidvanitàliügya sakhãmiva prasuptà | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

vijughårõa calatsuvarõasåtràü vadanenàkulakarõikojjvalena || 5.55


paõavaü yuvatirbhujàüsadeèàdavavisraüsitacàrupàèamanyà | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

savilàsaratàütatàütamårvorvivare kàütamivàbhinãya èièye || 5.56


aparà na babhurnimãlitàkùyo vipulàkùyo 'pi èubhabhruvo 'pi satyaþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

pratisaükucitàraviüdakoèàþ savitaryastamite yathà nalinyaþ || 5.57


èithilàkulamårdhajà tathànyà jaghanasrastavibhåùaõàüèukàütà | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

aèayiùña vikãrõakaüñhasåtrà gajabhagnà pratipàtitàüganeva || 5.58


aparàstvavaèà hriyà viyuktà dhÔtimatyo 'pi vapurguõairupetàþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

vinièaèvasurulvaõaü èayànà vikÔtàkùiptabhujà jajÔübhire ca || 5.59

Buddha-carita

142


vyapaviddhavibhåùaõasrajo 'nyà visÔtàgraüthanavàsaso visaüjÿàþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

animãlitaèuklaniècalàkùyo na virejuþ èayità gatàsukalpàþ || 5.60


vivÔtàsyapuñà vivÔddhagàtrà prapatadvaktrajalà prakàèaguhyà | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

aparà madaghårõiteva èièye na babhàùe vikÔtaü vapuþ pupoùa || 5.61


iti sattvakulànuråparåpaü vividhaü sa pramadàjanaþ èayànaþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

sarasaþ sadÔèaü babhàra råpaü pavanàvarjitarugõapuùkarasya || 5.62


samavekùya tataèca tàþ èayànà vikÔtàstà yuvatãradhãraceùñàþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

guõavadvapuùo 'pi valgubhàso nÔpasånuþ sa vigarhayàü babhåva || 5.63


aèucirvikÔtaèca jãvaloke vanitànàmayamãdÔèaþ svabhàvaþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

vasanàbharaõaistu vaücyamànaþ puruùaþ strãviùayeùu ràgameti || 5.64


vimÔèedyadi yoùitàü manuùyaþ prakÔtiü svapnavikàramãdÔèaü ca | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

dhruvamatra na vardhayetpramàdaü guõasaükalpahatastu ràgameti || 5.65


iti tasya tadaütaraü viditvà nièi niècikramiùà samudbabhåva | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

avagamya manastato 'sya devairbhavanadvàramapàvÔtaü babhåva || 5.66


atha so 'vatatàra harmyapÔùñhàdyuvatãstàþ èayità vigarhamàõaþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

avatãrya tataèca nirvièaüko gÔhakakùyàü prathamaü vinirjagàma || 5.67


turagàvacaraü sa bodhayitvà javinaü chaüdakamitthamityuvàca | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

hayamànaya kaüthakaü tvaràvàn amÔtaü pràptumito 'dya me yiyàsà || 5.68


hÔdi yà mama tuùñiradya jàtà vyavasàyaèca yathà dhÔtau niviùñaþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

vijane 'pi ca nàthavànivàsmi dhruvamartho 'bhimukhaþ sa me ya iùñaþ || 5.69

Buddha-carita

143


hriyameva ca saünatiü ca hitvà èayità matpramukhe yathà yuvatyaþ | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

vivÔte ca yathà svayaü kapàñe niyataü yàtumanàmayàya kàlaþ || 5.70


pratigÔhya tataþ sa bharturàjÿàü viditàrtho 'pi nareüdraèàsanasya | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

manasãva pareõa codyamànasturagasyànayane matiü cakàra || 5.71


atha hemakhalãnapårõavaktraü laghuèayyàstaraõopagåóhapÔùñham | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

balasattvajavatvaropapannaü sa varàèvaü tamupàninàya bhartre || 5.72


pratatatrikapucchamålapàrùõiü nibhÔtaü hrasvatanåjapÔùñhakarõam | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

vinatonnatapÔùñhakukùipàrèvaü vipulaprothalalàñakañhyuraskam || 5.73


upaguhya sa taü vièàlavakùàþ kamalàbhena ca sàütvayan kareõa | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

madhuràkùarayà girà èaèàsa dhvajinãmadhyamiva praveùñukàmaþ || 5.74


bahuèaþ kalièatravo nirastàþ samare tvàmadhiruhya pàrthivena | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

ahamapyamÔtaü paraü yathàvatturagaèreùñha labheya tatkuruùva || 5.75


sulabhàþ khalu saüyuge sahàyà viùayàvàptasukhe dhanàrjane và | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

puruùasya tu durlabhàþ sahàyàþ patitasyàpadi dharmasaüèraye và || 5.76


iha caiva bhavaüti ye sahàyàþ kaluùe dharmaõi dharmasaüèraye và | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

avagacchati me yathàütaràtmà niyataü te 'pi janàstadaüèabhàjaþ || 5.77


tadidaü parigamya dharmayuktaü mama niryàõamato jagaddhitàya | ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

turagottama vegavikramàbhyàü prayatasvàtmahite jagaddhite ca || 5.78


iti suhÔdamivànuèiùya kÔtye turagavaraü nÔvaro vanaü yiyàsuþ | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

sitamasitagatidyutirvapuùmàn raviriva èàradamabhramàruroha || 5.79

Buddha-carita

144


atha sa pariharannièãthacaüóaü parijanabodhakaraü dhvaniü sadaèvaþ | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

vigatahanuravaþ praèàütaheùaècakitavimuktapadakramà jagàma || 5.80


kanakavalayabhåùitaprakoùñhaiþ kamalanibhaiþ kamalàni ca pravidhya | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

avanatatanavastato 'sya yakùàècakitagaterdadhire khuràn karàgraiþ || 5.81


guruparighakapàñasaüvÔtà yà na sukhamapi dviradairapàvriyaüte | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

vrajati nÔpasute gatasvanàstàþ svayamabhavan vivÔtàþ puraþ pratolyaþ || 5.82


pitaramabhimukhaü sutaü ca bàlaü janamanuraktamanuttamàü ca lakùmãm | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

kÔtamatirapahàya nirvyapekùaþ pitÔnagaràt sa tato vinirjagàma || 5.83


atha sa vikacapaükajàyatàkùaþ puramavalokya nanàda siühanàdam | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

jananamaraõayoradÔùñapàro na punarahaü kapilàhvayaü praviùñà || 5.84


iti vacanamidaü nièamya tasya draviõapateþ pariùadgaõà nanaüduþ | 5.85 ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

pramuditamanasaèca devasaüghà vyavasitapàraõamàèaèaüsire 'smai ||


hutavahavapuùo divaukaso 'nye vyavasitamasya duùkaraü viditvà | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

akuruta tuhine pathi prakàèaü ghanavivarapraùÔtà iveüdupàdàþ || 5.86


harituragaturaügavatturaügaþ sa tu vicaran manasãva codyamànaþ | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

aruõaparuùabhàramaütarãkùaü sarasabahåni jagàma yojanàni || 5.87

iti èrãbuddhacarite mahàkàvye 'bhiniùkramaõo nàma paücamaþ sargaþ || 5 ||

Buddha-carita

145

Book VI [Chaüdakanivartanaü]

ÛÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ bhavipulà

tato muhårte 'bhyudite jagaccakùuùi bhàskare | ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà

bhàrgavasyàèramapadaü sa dadarèa nÔõàü varaþ || 6.1

ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà

suptavièvastahariõaü svasthasthitavihaügamam |

ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ pathyà øloka1

vièràüta iva yaddÔùñà kÔtàrtha iva càbhavat || 6.2

ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

sa vismayanivÔttyarthaü tapaþpåjàrthameva ca | ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

svàü cànuvartitàü rakùannaèvapÔùñhàdavàtarat || 6.3

ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

avatãrya ca pasparèa nistãrõamiti vàjinam | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

chaüdakaü càbravãt prãtaþ snàpayanniva cakùuùà || 6.4

ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà

imaü tàrkùyopamajavaü turaügamanugacchatà | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

darèità saumya madbhaktirvikramaècàyamàtmanaþ || 6.5


sarvathàsmyanyakàryo 'pi gÔhãto bhavatà hÔdi | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

bhartÔsnehaèca yasyàyamãdÔèaþ èakta eva ca || 6.6

ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

asnigdho 'pi samartho 'sti niþsàmarthyo 'pi bhaktimàn | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

bhaktimàüscaiva èaktaèca durlabhastvadvidho bhuvi || 6.7


tatprãto 'smi tavànena mahàbhàgena karmaõà | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

dÔèyate mayi bhàvo 'yaü phalebhyo 'pi paràïmukhe || 6.8


ko janasya phalasthasya na syàdabhimukho janaþ | ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

janãbhavati bhåyiùñhaü svajano 'pi viparyaye || 6.9


indicated.

Buddha-carita

146


kulàrthaü dhàryate putraþ poùàrthaü sevyate pità | ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà

àèayàèliùyati jagannàsti niùkàraõàsvatà || 6.10

ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

kimuktvà bahu saükùepàtkÔtaü me sumahatpriyam | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

nivartasvàèvamàdàya saüpràpto 'smãpsitaü vanam || 6.11

ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

ityuktvà sa mahàbàhuranuèaüsacikãrùayà | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

bhåùaõànyavamucyàsmai saütaptamanase dadau || 6.12

ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

mukuñoddãptakarmàõaü maõimàdàya bhàsvaram | ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

bruvan vàkyamidaü tasthau sàditya iva maüdaraþ || 6.13

ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

anena maõinà chaüda praõamya bahuèo nÔpaþ | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

vijÿàpyo 'muktavièraübhaü saütàpavinivÔttaye || 6.14

ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

jaràmaraõanàèàrthaü praviùño 'smi tapovanam | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

na khalu svargatarùeõa nàsnehena na manyunà || 6.15


tadevamabhiniùkràütaü na màü èocitumarhasi | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

bhåtvàpi hi ciraü èleùaþ kàlena na bhaviùyati || 6.16


dhruvo yasmàcca vièleùastasmànmokùàya me matiþ | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

viprayogaþ kathaü na syàdbhåyo 'pi svajanàdibhiþ || 6.17


èokatyàgàya niùkràütaü na màü èocitumarhasi | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

èokahetuùu kàmeùu saktàþ èocyàstu ràgiõaþ || 6.18


ayaü ca kila pårveùàmasmàkaü niècayaþ sthiraþ | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

iti dàyàdabhåtena na èocyo 'smi pathà vrajan || 6.19

Buddha-carita

147

ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

bhavaüti hyarthadàyàdàþ puruùasya viparyaye | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

pÔthivyàü dharmadàyàdà durlabhàstu na saüti và || 6.20

ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà

yadapi syàdasamaye yàto vanamasàviti | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

akàlo nàsti dharmasya jãvite caücale sati || 6.21


tasmàdadyaiva me èreyaècetavyamiti niècayaþ | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

jãvite ko hi vièraübho mÔtyau pratyarthini sthite || 6.22


evamàdi tvayà saumya vijÿàpyo vasudhàdhipaþ | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

prayatethàstathà caiva yathà màü na smaredapi || 6.23

ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

api nairguõyamasmàkaü vàcyaü narapatau tvayà | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

nairguõyàttyajyate snehaþ snehatyàgànna èocyate || 6.24


iti vàkyamidaü èrutvà chaüdaþ saütàpaviklavaþ | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

vàùpagrathitayà vàcà pratyuvàca kÔtàüjaliþ || 6.25


anena tava bhàvena bàüdhavàyàsadàyinà | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

bhartaþ sãdati me ceto nadãpaüka iva dvipaþ || 6.26


kasya notpàdayedvàùpaü niècayaste 'yamãdÔèaþ | ÛÜÛÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà

ayomaye 'pi hÔdaye kiü punaþ snehaviklave || 6.27


vimànaèayanàrhaü hi saukumàryamidaü kva ca | ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà

kharadarbhàükuravatã tapovanamahã kva ca || 6.28


èrutvà tu vyavasàyaü te yadaèvo 'yaü mayà hÔtaþ | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

balàtkàreõa tannàtha daivenaivàsmi kàritaþ || 6.29

Buddha-carita

148

ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

kathaü hyàtmavaèo jànan vyavasàyamimaü tava | ÛÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ bhavipulà

upànayeyaü turagaü èokaü kapilavastunaþ || 6.30


tannàrhasi mahàbàho vihàtuü putralàlasam | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

snigdhaü vÔddhaü ca ràjànaü saddharmamiva nàstikaþ || 6.31


saüvardhanaparièràütàü dvitãyàü tàü ca màtaram | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

deva nàrhasi vismartuü kÔtaghna iva satkriyàm || 6.32


bàlaputràü guõavatãü kulaèlàghyàü pativratàm | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

devãmarhasi na tyaktuü klãvaþ pràptàmiva èriyam || 6.33


putraü yàèodharaü èlàghyaü yaèodharmabhÔtàü varaþ | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

bàlamarhasi na tyaktuü vyasanãvottamaü yaèaþ || 6.34

ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

atha baüdhuü ca ràjyaü ca tyaktumeva kÔtà matiþ | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

màü nàrhasi vibho tyaktuü tvatpàdau hi gatirmama || 6.35


nàsmi yàtuü puraü èakto dahyamànena cetasà | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

tvàmaraõye parityajya sumitra iva ràghavam || 6.36

ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

kiü hi vakùyati ràjà màü tvadÔte nagaraü gatam | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

vakùyàmyucitadarèitvàtkiü tavàütaþpuràõi và || 6.37

ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

yadapyàtthàpi nairguõyaü vàcyaü narapatàviti | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

kiü tadvakùyàmyabhåtaü te nirdoùasya muneriva || 6.38


hÔdayena salajjena jihvayà sajjamànayà | ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

ahaü yadyapi và bråyàü kastacchraddhàtumarhati || 6.39

Buddha-carita

149

ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

yo hi caüdramasastaikùõya kathayecchraddadhãta và | ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

sa doùàüstava doùajÿa kathayecchraddadhãta và || 6.40

ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà

sànukroèasya satataü nityaü karuõavedinaþ | ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà

snigdhatyàgo na sadÔèo nivartasva prasãda me || 6.41


iti èokàbhibhåtasya èrutvà chaüdasya bhàùitam | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

svasthaþ paramayà dhÔtyà jagàda vadatàü varaþ || 6.42


madviyogaü prati cchaüda saütàpastyajyatàmayam | ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà

nànàbhàvo hi niyataü pÔthagjàtiùu dehiùu || 6.43

ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

svajanaü yadyapi snehànna tyajeyaü mumukùayà | ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà

mÔtyuranyonyamavaèànasmàn saütyàjayiùyati || 6.44

ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

mahatyà tÔùõayà duþkhairgarbheõàsmi yayà dhÔtaþ | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

tasyà niùphalayatnàyàþ kvàhaü màtuþ kva sà mama || 6.45


vàsavÔkùe samàgamya vigacchaüti yathàüóajàþ | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

niyataü viprayogàütastathà bhåtasamàgamaþ || 6.46

ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

sametya ca yathà bhåyo vyapayàüti valàhakàþ | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

saüyogo viprayogaèca tathà me pràõinàü mataþ || 6.47


yasmàdyàti ca loko 'yaü vipralabhya parasparam | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

mamatvaü na kùamaü tasmàtsvapnabhåte samàgame || 6.48


sahajena viyujyaüte parõaràgeõa pàdapàþ | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

anyenànyasya vièleùaþ kiü punarna bhaviùyati || 6.49

Buddha-carita

150


tadevaü sati saütàpaü mà kàrùãþ saumya gamyatàm | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

laübate yadi tu sneho gatvàpi punaràvraja || 6.50

ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

bråyàècàsmàsvanàkùepaü janaü kapilavastuni | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

tyajyatàü tadgataþ snehaþ èråyatàü càsya niècayaþ || 6.51


kùiprameùyati và kÔtvà jaràmÔtyukùayaü kila | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

akÔtàrtho niràlaübo nidhanaü yàsyatãti và || 6.52

ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

iti tasya vacaþ èrutvà kaüthakasturagottamaþ | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

jihvayà lilihe pàdau vàùpamuùõaü mumoca ca || 6.53


jàlinà svastikàükena vakramadhyena pàõinà | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

àmamarèa kumàrastaü babhàùe ca vayasyavat || 6.54


muüca kaüthaka mà vàùpaü darèiteyaü sadaèvatà | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

mÔùyatàü saphalaþ èãghraü èramaste 'yaü bhaviùyati || 6.55


maõitsaruü chaüdakahastasaüsthaü tataþ sa dhãro nièitaü gÔhãtvà | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

koèàdasiü kàücanabhakticitraü vilàdivàèãviùamudbabarha || 6.56


niùkàsya taü cotpalapattranãlaü ciccheda citraü mukuñaü sakeèam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vikãryamàõàüèukamaütarãkùe cikùepa cainaü sarasãva haüsam || 6.57


påjàbhilàùeõa ca bàhumànyàddivaukasastaü jagÔhuþ praviddham | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yathàvadenaü divi devasaüghà divyairvièeùairmahayàü ca cakruþ || 6.58


muktvà tvalaükàrakalatravattàü èrãvipravàsaü èirasaèca kÔtvà | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

dÔùñvàüèukaü kàücanahaüsacitram vanyaü sa dhãro 'bhicakàükùa vàsaþ || 6.59

Buddha-carita

151


tato mÔgavyàdhavapurdivaukà bhàvaü viditvàsya vièuddhabhàvaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kàùàyavastro 'bhiyayau samãpaü taü èàkyaràjaprabhavo 'bhyuvàca || 6.60


èivaü ca kàùàyamÔùidhvajaste na yujyate hiüsramidaü dhanuèca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tatsaumya yadyasti na saktiratra mahyaü prayacchedamidaü gÔhàõa || 6.61


vyàdho 'bravãtkàmada kàmamàràdanena vièvàsya mÔgàn nihatya | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

arthastu èakropama yadyanena haüta pratãcchànaya èuklametat || 6.62


pareõa harùeõa tataþ sa vanyaü jagràha vàso 'üèukamutsasarja | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vyàdhastu divyaü vapureva bibhrat tacchuklamàdàya divaü jagàma || 6.63


tataþ kumàraèca sa càèvagopastasmiüstathà yàti visismiyàte | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

àraõyake vàsasi caiva bhåyastasminnakàrùñàü bahumànamàèu || 6.64


chaüdaü tataþ sàèrumukhaü visÔjya kàùàyasaüvidvÔtakãrtibhÔtsaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yenàèramastena yayau mahàtmà saüdhyàbhrasaüvãta ivàdriràjaþ || 6.65


tatastathà bhartari ràjyaniþspÔhe tapovanaü yàti vivarõavàsasi | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

bhujau samutkùipya tataþ sa vàjibhÔdbhÔèaü vicukroèa papàta ca kùitau || 6.66


vilokya bhåyaèca ruroda sasvaraü hayaü bhujàbhyàmupaguhya kaüthakam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

tato niràèo vilapanmuhurmuhuryayau èarãreõa puraü na cetasà || 6.67


kvacitpradadhyau vilalàpa ca kvacit kvacitpracaskhàla papàta ca kvacit | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

ato vrajan bhaktivaèena duþkhitaècacàra bahvãravaèaþ pathi kriyàþ || 6.68

iti èrãbuddhacarite mahàkàvye chaüdakanivartanaü nàma ùaùñhaþ sargaþ || 6 ||

Buddha-carita

152

Book VII [Tapovanapraveèo]


tato visÔjyàèrumukhaü rudaütaü chaüdaü vanacchaüdatayà niràsthaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sarvàrthasiddho vapuùàbhibhåya tamàèramaü siddhamiva prapede || 7.1


sa ràjasånurmÔgaràjagàmã mÔgàjiraü tanmÔgavat praviùñaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

lakùmãviyukto 'pi èarãralakùmyà cakùåüùi sarvàèramiõàü jahàra || 7.2


sthità hi hastasthayugàstathaiva kautåhalàccakradharàþ sadàràþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tamiüdrakalpaü dadÔèurna jagmurdhuryà ivàrdhàvanataiþ èirobhiþ || 7.3


vipràèca gatvà bahiridhmahetoþ pràptàþ samitpuùpapavitrahastàþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tapaþpradhànàþ kÔtabuddhayo 'pi taü draùñumãyurna mañhànabhãyuþ || 7.4


hÔùñàèca kekà mumucurmayårà dÔùñvàübudaü nãlamivonnamaütam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èaùpàõi hitvàbhimukhàèca tasthurmÔgàècalàkùà mÔgacàriõaèca || 7.5


dÔùñvà tamikùvàkukulapradãpaü jvalaütamudyaütamivàüèumaütam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kÔte 'pi dohe janitapramodàþ prasusruvurhomaduhaèca gàvaþ || 7.6


kaècidvasånàmayamaùñamaþ syàtsyàdaèvinoranyataraècyuto 'tra | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ucceruruccairiti tatra vàcastaddarèanàdvismayajà munãnàm || 7.7


lekharùabhasyeva vapurdvitãyaü dhàmeva lokasya caràcarasya | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sa dyotayàmàsa vanaü hi kÔtsnaü yadÔcchayà sårya ivàvatãrõaþ || 7.8


tataþ sa tairàèramibhiryathàvadabhyarcitaècopanimaütritaèca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

pratyarcayàü dharmabhÔto babhåva svareõa bhàdràübudharopamena || 7.9


kãrõaü tataþ puõyakÔtà janena svargàbhikàmena vimokùakàmaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tamàèramaü so 'nucacàra dhãrastapàüsi citràõi nirãkùamàõaþ || 7.10

Buddha-carita

153


tapovikàràüèca nirãkùya saumyastapovane tatra tapodhanànàm | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tapasvinaü kaücidanuvrajaütaü tattvaü vijijÿàsuridaü babhàùe || 7.11


tatpårvamadyàèramadarèanaü me yasmàdimaü dharmavidhiü na jàne | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tasmàdbhavànarhati bhàùituü me yo niècayo yaü prati vaþ pravÔttaþ || 7.12


tato dvijàtiþ sa tapovihàraþ èàkyarùabhàyarùabhavikramàya | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kramena tasmai kathayàücakàra tapovièeùaü tapasaþ phalaü ca || 7.13


agràmyamannaü salilapraråóhaü parõàni toyaü phalamålameva | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yathàgamaü vÔttiriyaü munãnàü bhinnàstu te te tapasàü vikalpàþ || 7.14


uüchena jãvaüti khagà ivànye tÔõàni kecinmÔgavaccaraüti | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kecidbhujaügaiþ saha vartayaüti valmãkabhåtà iva màrutena || 7.15


aèmaprayatnàrjitavÔttayo 'nye kecitsvadaütàpahatànnabhakùàþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kÔtvà paràrthaü èrapaõaü tathànye kurvaüti kàryaü yadi èeùamasti || 7.16


kecijjalaklinnajañàkalàpà dviþ pàvakaü juhvati maütrapårvam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

mãnaiþ samaü kecidapo vigàhya vasaüti kårmollikhitaiþ èarãraiþ || 7.17


evaüvidhaiþ kàlacitaistapobhiþ parairdivaü yàütyaparairnÔlokam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

duþkhena màrgeõa sukhaü kùiyaüti duþkhaü hi dharmasya vadaüti målam || 7.18


ityevamàdi dvipadeüdravatsaþ èrutvà vacastasya tapodhanasya | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

adÔùñatattvo 'pi na saütutoùa èanairidaü càtmagataü jagàda || 7.19


duþkhàtmakaü naikavidhaü tapaèca svargapradhànaü tapasaþ phalaü ca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

lokàèca sarve pariõàmavaütaþ svalpe èramaþ khalvayamàèramàõàm || 7.20

Buddha-carita

154


èriyaü ca baüdhån viùayàüèca hitvà ye svargahetau niyamaü caraüti | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

te viprayuktàþ khalu gaütukàmà mahattaraü svaü vanameva bhåyaþ || 7.21


kàyaklamairyaèca tapo 'bhidhànaiþ pravÔttimàkàükùati kàmahetoþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

saüsàradoùànaparãkùamàõo duþkhena so 'nvicchati duþkhameva || 7.22


tràsaèca nityaü maraõàtprajànàü yatnena cecchaüti punaþ prasåtim | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

satyàü pravÔttau niyataèca mÔtyustatraiva magno yata eva bhãtaþ || 7.23


ihàrthameke pravièaüti khedaü svargàrthamanye èramamàpnuvaüti | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sukhàrthamàèàkÔpaõo 'kÔtàrthaþ patatyanarthe khalu jãvalokaþ || 7.24


na khalvayaü garhita eva yatno yo hãnamutsÔjya vièeùagàmã | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

pràjÿaiþ samànena parièrameõa kàryaü tu tadyatra punarna kàryam || 7.25


èarãrapãóà tu yadãha dharmaþ sukhaü èarãrasya bhavatyadharmaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

dharmeõa càpnoti sukhaü paratra tasmàdadharmaü phalatãha dharmaþ || 7.26


yataþ èarãraü manaso vaèena pravartate vàpi nivartate và | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yukto damaècetasa eva tasmàccittàdÔte kàùñhasamaü èarãram || 7.27


àhàraèuddhyà yadi puõyamiùñaü tasmànmÔgàõàmapi puõyamasti | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ye càpi bàhyàþ puruùàþ phalebhyo bhàgyàparàdhena paràïmukhatvàt || 7.28


duþkhe 'bhisaüdhistvatha puõyahetuþ sukhe 'pi kàryo nanu so 'bhisaüdhiþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

atha pramàõaü na sukhe 'bhisaüdhirduþkhe pramàõaü nanu nàbhisaüdhiþ || 7.29

ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)

tathaiva ye karmavièuddhihetoþ spÔèaütyapastãrthamiti pravÔttàþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tatràpi toùo hÔdi kevalo 'yaü na pàvayiùyaüti hi pàpamàpaþ || 7.30

Buddha-carita

155


spÔùñaü hi yadyadguõavadbhiraübhastattatpÔthivyàü yadi tãrthamiùñam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tasmàdguõàneva paraimi tãrthamàpastu niþsaüèayamàpa eva || 7.31


iti sma tattadbahuyuktiyuktaü jagàda càstaü ca yayau vivasvàn | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tato havirdhåmavivarõavÔkùaü tapaþpraèàütaü sa vanaü viveèa || 7.32


abhyuddhÔtaprajvalitàgnihotraü kÔtàbhiùekarùijanàvakãrõam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

jàpyasvanàkåjitadevakoùñhaü dharmasya karmàütamiva pravÔttam || 7.33


kàècinnièàstatra nièàkaràbhaþ parãkùamàõaèca tapàüsyuvàsa | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sarvaü parikùepya tapaèca matvà tasmàttapaþkùetratalàjjagàma || 7.34


anvavrajannàèramiõastatastaü tadråpamàhàtmyagatairmanobhiþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

deèàdanàryairabhibhåyamànànmahàrùayo dharmamivàpayàütam || 7.35


tato jañàvalkalacãrakhelàüstapodhanàüècaiva sa tàndadarèa | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tapàüsi caiùàmanubudhyamànastasthau èive èrãmati màrgavÔkùe || 7.36


athopasÔtyàèramavàsinastaü manuùyavaryaü parivàrya tasthuþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vÔddhaèca teùàü bahumànapårvaü kalena sàmnà giramityuvàca || 7.37


tvayyàgate pårõa ivàèramo 'bhåtsaüpadyate èånya iva prayàte | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tasmàdimaü nàrhasi tàta hàtuü jijãviùordehamiveùñamàyuþ || 7.38


brahmarùiràjarùisurarùijuùñaþ puõyaþ samãpe himavàn hi èailaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tapàüsi tànyeva tapodhanànàü yatsaünikarùàdbahulãbhavaüti || 7.39


tãrthàni puõyànyabhitastathaiva sopànabhåtàni nabhastalasya | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

juùñàni dharmàtmabhiràtmavadbhirdevarùibhiècaiva mahàrùibhièca || 7.40

Buddha-carita

156


itaèca bhåyaþ kùamamuttaraiva diksevituü dharmavièeùahetoþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

na hi kùamaü dakùiõato budhena padaü bhavedekamapi prayàtum || 7.41


tapovane 'sminnatha niùkriyo và saükãrõadharmà patito 'èucirvà | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

dÔùñastvayà yena na te vivatsà tadbråhi yàvadrucito 'stu vàsaþ || 7.42

ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)

ime hi vàüchaüti tapaþsahàyaü taponidhànapratimaü bhavaütam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vàsastvayà hãüdrasamena sàrdhaü vÔhaspaterabhyudayàvahaþ syàt || 7.43


ityevamukte sa tapasvimadhye tapasvimukhyena manãùimukhyaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

bhavapraõàèàya kÔtapratijÿaþ svaü bhàvamaütargatamàcacakùe || 7.44


Ôjvàtmanàü dharmabhÔtàü munãnàmiùñàtithitvàtsvajanopamànam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

evaüvidhairmàü prati bhàvajàtaiþ prãtiþ paràtmà janitaèca màrgaþ || 7.45


snigdhàbhiràbhirhÔdayaügamàbhiþ samàsataþ snàta ivàsmi vàgbhiþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ratièca me dharmanavagrahasya vispaüdità saüprati bhåya eva || 7.46


evaü pravÔttàn bhavataþ èaraõyànatãva saüdarèitapakùapàtàn | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yàsyàmi hitveti mamàpi duþkhaü yathaiva baüdhåüstyajatastathaiva || 7.47


svargàya yuùmàkamayaü tu dharmo mamàbhilàùastvapunarbhavàya | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

asmin vane yena na me vivatsà bhinnaþ pravÔttyà hi nivÔttidharmaþ || 7.48


tannàratirme na paràpacàro vanàdito yena parivrajàmi | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

dharme sthitàþ pårvayugànuråpe sarve bhavaüto hi mahàrùikalpàþ || 7.49


tato vacaþ sånÔtamarthavacca suèlakùõamojasvi ca garvitaü ca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èrutvà kumàrasya tapasvinaste vièeùayuktaü bahumànamãyuþ || 7.50

Buddha-carita

157


kaèciddvijastatra tu bhasmaèàyã pràüèuþ èikhã dàravacãravàsàþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

àpiügalàkùastanudãrghaghoõaþ kuüóodahasto giramityuvàca || 7.51


dhãmannudàraþ khalu niècayaste yastvaü yuvà janmani dÔùñadoùaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

svargàpavargau hi vicàrya samyagyasyàpavarge matirasti so 'sti || 7.52


yajÿaistapobhirniyamaièca taistaiþ svargaü yiyàsaüti hi ràgavaütaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ràgeõa sàrdhaü ripuõeva yuddhvà mokùaü parãpsaüti tu sattvavaütaþ || 7.53


tadbuddhireùà yadi niècità te tårõaü bhavàn gacchatu viüdhyakoùñham | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

asau munistatra vasatyaràóo yo naiùñhike èreyasi labdhacakùuþ || 7.54


tasmàdbhavàÿchroùyati tattvamàrgaü satyàü rucau saüpratipatsyate ca | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yathà tu paèyàmi matistavaiùà tasyàpi yàsyatyavadhåya buddhim || 7.55


puùñàèvaghoõaü vipulàyatàkùaü tàmràdharoùñhaü sitatãkùõadaüùñram | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

idaü hi vaktraü tanuraktajihvaü jÿeyàrõavaü pàsyati kÔtsnameva || 7.56


gaübhãratà yà bhavatastvagàdhà yà dãptatà yàni ca lakùaõàni | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

àcàryakaü pràpsyasi tatpÔthivyàü yannarùibhiþ pårvayuge 'pyavàptam || 7.57

ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Aparavaktra

paramamiti tato nÔpàtmajastamÔùijanaü pratinaüdya niryayau | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

vidhivadanuvidhàya te 'pi taü pravivièuràèramiõastapovanam || 7.58

iti èrãbuddhacarite mahàkàvye tapovanapraveèo nàma saptamaþ sargaþ || 7 ||

Buddha-carita

158

Book VIII [Aütaþpuravilàpo]


tatasturaügàvacaraþ sa durmanàstathà vanaü bhartari nirmame gate | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

cakàra yatnaü pathi èokavigrahe tathàpi caivàèru na tasya cikùipe || 8.1


yamekaràtreõa tu bharturàjÿayà jagàma màrgaü saha tena vàjinà | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

iyàya bharturvirahaü viciütayaüstameva paüthànamahobhiraùñabhiþ || 8.2


hayaèca saujasvi cacàra kaüthakastatàma bhàvena babhåva nirmadaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

alaükÔtaècàpi tathaiva bhåùaõairabhådgataèrãriva tena varjitaþ || 8.3


nivÔtya caivàbhimukhastapovanaü bhÔèaü jiheùe karuõaü muhurmuhuþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

kùudhànvito 'pyadhvani èaùpamaübu và yathà purà nàbhinanaüda nàdade || 8.4


tato vihãnaü kapilàhvayaü puraü mahàtmanà tena jagaddhitàtmanà | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

krameõa tau èånyamivopajagmaturdivàkareõeva vinàkÔtaü nabhaþ || 8.5


sapuüóarãkairapi èobhitaü jalairalaükÔtaü puùpadharairnagairapi | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

tadeva tasyopavanaü vanopamaü gatapraharùairna raràja nàgaraiþ || 8.6


tato bhramadbhirdièi dãnamànasairanujjvalairvàùpahatekùaõairnaraiþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

nivàryamàõàviva tàvubhau puraü èanairajaþsnàtamivàbhijagmatuþ || 8.7


nièamya ca srastaèarãragàminau vinàgatau èàkyakularùabheõa tau | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

mumoca vàùpaü pathi nàgaro janaþ purà rathe dàèaratherivàgate || 8.8


atha bruvaütaþ samupetamanyavo janàþ pathi cchaüdakamàgatàèravaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

kva ràjaputraþ kularàùñravardhano hÔtastvayàsàviti pÔùñhato 'nvayuþ || 8.9


tataþ sa tàn bhaktimato 'bravãjjanànnareüdraputraü na parityajàmyaham | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

rudannahaü tena tu nirjane vane gÔhasthaveèaèca visarjitàviti || 8.10

Buddha-carita

159


idaü vacastasya nièamya te janàþ suduùkaraü khalviti niècayaü yayuþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

patadvijahruþ salilaü na netrajaü mano niniüduèca phalàrthamàtmanaþ || 8.11


athocuradyaiva vièàma tadvanaü gataþ sa yatra dviparàjavikramaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

jijãviùà nàsti hi tena no vinà yatheüdriyàõàü vigame èarãriõàm || 8.12


idaü puraü tena vivarjitaü vanaü vanaü ca tattena samanvitaü puram | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

na èobhate tena hi no vinà puraü marutvatà vÔtravadhe yathà divam || 8.13


punaþ kumàro vinivÔtta ityathau gavàkùamàlàþ pratipedire 'üganàþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

viviktapÔùñhaü ca nièamya vàjinaü punargavàkùàõi pidhàya cukruèuþ || 8.14


praviùñadãkùastu sutopalabdhaye vratena èokena ca khinnamànasaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

jajàpa devàyatane naràdhipaècakàra tàstàèca yathàèrayàþ kriyàþ || 8.15


tataþ sa vàùpapratipårõalocanasturaügamàdàya turaügamànasaþ | 8.16 ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

viveèa èokàbhihato nÔpàlayaü kùayaü vinãte ripuõeva bhartari ||


vigàhamànaèca nareüdramaüdiraü vilokayannaèruvahena cakùuùà | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

svareõa puùñena ruràva kaüthako janàya duþkhaü prativedayanniva || 8.17


tataþ khagàèca kùayamadhyagocaràþ samãpabaddhàsturagàèca satkÔtàþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

hayasya tasya pratisasvanuþ svanaü nareüdrasånorupayànaèaükitàþ || 8.18


janàèca harùàtièayena vaücità janàdhipàütaþpurasaünikarùagàþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

yathà hayaþ kaüthaka eùa heùate dhruvaü kumàro vièatãti menire || 8.19


atipraharùàdatha èokamårchitàþ kumàrasaüdarèanalolalocanàþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

gÔhàdviniècakramuràèayà striyaþ èaratpayodàdiva vidyutaècalàþ || 8.20

Buddha-carita

160


vilaübaveèyo malinàüèukàübarà niraüjanairvàùpahatekùaõairmukhaiþ |

ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha1

striyo na rejurmÔjayà vinàkÔtà divãva tàrà rajanãkùayàruõàþ || 8.21


araktatàmraiècaraõairanåpurairakuüóalairàrjavakarõikairmukhaiþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

svabhàvapãnairjaghanairamekhalairahàrayoktrairmuùitairiva stanaiþ || 8.22


nirãkùità vàùpaparãtalocanaü niràèrayaü chaüdakamaèvameva ca | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

vivarõavaktrà rurudurvaràüganà vanàütare gàva ivarùabhojjhitàþ || 8.23


tataþ savàùpà mahiùã mahãpateþ pranaùñavatsà mahiùãva vatsalà | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

pragÔhya bàhå nipapàta gautamã vilolaparõà kadalãva kàücanã || 8.24


hatatviùo 'nyàþ èithilàtmabàhavaþ striyo viùàdena vicetanà iva | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

na cukruèurnàèru jahurna èaèvasurna cetanà ullikhità iva sthitàþ || 8.25


adhãramanyàþ patièokamårchità vilocanaprasravaõairmukhaiþ striyaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

siùiücire proùitacaüdanàn stanàn dharàdharaþ prasravaõairivopalàn || 8.26


mukhaièca tàsàü nayanàübutàóitaiþ raràja tadràjaniveèanaü tadà | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

navàübukàle 'übudavÔùñitàóitaiþ sravajjalaistàmarasairyathà saraþ || 8.27


suvÔttapãnàügulibhirniraütarairabhåùaõairgåóhaèirairvaràüganàþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

uràüsi jaghnuþ kamalopamaiþ karaiþ svapallavairvàtacalà latà iva || 8.28


karaprahàrapracalaièca tà babhuryathàpi nàryaþ sahitonnataiþ stanaiþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

vanànilàghårõitapadmakaüpitaiþ rathàüganàmnàü mithunairivàpagàþ || 8.29

1 Cowell's edition reads: kÔùõà vivarõàüjanayà vinàkÔtà, which would give a short syllable in

the opening of line c, against Aèvaghoùa'a normal prosody.

Buddha-carita

161


yathà ca vakùàüsi karairapãóayaüstathaiva vakùobhirapãóayan karàn | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

akàrayaüstatra parasparaü vyathàþ karàgravakùàüsyabalà dayàlasàþ || 8.30


tatastu roùapraviraktalocanà viùàdasaübaüdhakaùàyagadgadam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

uvàca niþèvàsacalatpayodharà vigàdhaèokàèrudharà yaèodharà || 8.31


nièi prasuptàmavaèàü vihàya màü gataþ kva sa cchaüdaka manmanorathaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

upàgate ca tvayi kaüthake ca me samaü gateùu triùu kaüpate manaþ || 8.32


anàryamasnidghamamitrakarma me nÔèaüsa kÔtvà kimihàdya rodiùi | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

niyaccha vàùpaü bhava tuùñamànaso na saüvadatyaèru ca tacca karma te || 8.33


priyeõa vaèyena hitena sàdhunà tvayà sahàyena yathàrthakàriõà | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

gato 'ryaputro hyapunarnivÔttaye ramasva diùñyà saphalaþ èramastava || 8.34


varaü manuùyasya vicakùaõo ripurna mitramapràjÿamayogapeèalam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

suhÔdbruveõa hyavipaècità tvayà kÔtaþ kulasyàsya mahànupaplavaþ || 8.35


imà hi èocyà vyavamuktabhåùaõàþ prasaktavàùpàvilaraktalocanàþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

sthite 'pi patyau himavanmahãsame pranaùñaèobhà vidhavà iva striyaþ || 8.36


imàèca vikùiptaviñaükabàhavaþ prasaktapàràvatadãrghanisvanàþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

vinàkÔtàstena sahaiva rodhanairbhÔèaü rudaütãva vimànapaüktayaþ || 8.37


anarthakàmo 'sya janasya sarvathà turaügamo 'pi dhruvameùa kaüthakaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

jahàra sarvasvamitastathà hi me jane prasupte nièi ratnacauravat || 8.38


yadà samarthaþ khalu soóhumàgatàniùuprahàrànapi kiü punaþ kaèàþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

gataþ kaèàpàtabhayàt kathaü tvayaü èriyaü gÔhãtvà hÔdayaü ca me samam || 8.39

Buddha-carita

162


anàryakarmà bhÔèamadya heùate nareüdradhiùõyaü pratipårayanniva | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

yadà tu nirvàhayati sma me priyaü tadà hi måkasturagàdhamo 'bhavat || 8.40


yadi hyaheùiùyata bodhayaÿjanaü khuraiþ kùitau vàpyakariùyata dhvanim | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

hanusvanaü vàjanayiùyaduttamaü na càbhaviùyanmama duþkhamãdÔèam || 8.41


itãha devyàþ paridevitàèrayaü nièamya vàùpagrathitàkùaraü vacaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

adhomukhaþ sàèrukalaþ kÔtàüjaliþ èanairidaü chaüdaka uttaraü jagau || 8.42


vigarhituü nàrhasi devi kaüthakaü na càpi roùaü mayi kartumarhasi | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

anàgasau svaþ samavehi sarvaèo gato nÔdevaþ sa hi devi devavat || 8.43


ahaü hi jànannapi ràjaèàsanaü balàtkÔtaþ kairapi daivatairiva | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

upànayaü tårõamimaü turaügamaü tathànvagacchaü vigataèramo 'dhvani || 8.44


vrajannayaü vàjivaro 'pi nàspÔèanmahãü khuràgrairvidhÔtairivàütarà | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

tathaiva daivàdiva saüyatànano hanusvanaü nàkÔta nàpyaheùata || 8.45


yadà vahirgacchati pàrthivàtmajastadàbhavaddvàramapàvÔtaü svayam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

tamaèca naièaü raviõeva pàñitaü tato 'pi daivo vidhireùa gÔhyatàm || 8.46


yadàpramatto 'pi nareüdraèàsanàdgÔhe pure caiva sahasraèo janaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

tadà sa nàbudhyata nidrayà hÔtastato 'pi daivo vidhireùa gÔhyatàm || 8.47


yataèca vàso vanavàsasaümataü visÔùñamasmai samaye divaukasà | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

divi praviddhaü mukuñaü ca taddhÔtaü tato 'pi daivo vidhireùa gÔhyatàm || 8.48


tadevamàvàü naradevi doùato na tatprayàtaü pratigaütumarhasi | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

na kàmakàro mama nàsya vàjinaþ kÔtànuyàtraþ sa hi daivatairgataþ || 8.49

Buddha-carita

163


iti prayàõaü bahudhaivamadbhutaü nièamya tàstasya mahàtmanaþ striyaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

pranaùñaèokà iva vismayaü yayurmanojvaraü pravrajanàttu lebhire || 8.50


viùàdapàriplavalocanà tataþ pranaùñapotà kurarãva duþkhità | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

vihàya dhairyaü viruràva gautamã tatàma caivàèrumukhã jagàda ca || 8.51


mahormimaüto mÔdavo 'sitàþ èubhàþ pÔthakpÔthagmålaruhàþ samudgatàþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

praceritàste bhuvi tasya mårdhajà nareüdramaulãpariveùñanakùamàþ || 8.52


pralaübabàhurmÔgaràjavikramo mahàrùabhàkùaþ kanakojjvaladyutiþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

vièàlavakùà ghanaduüdubhisvanastathàvidho 'pyàèramavàsamarhati || 8.53


abhàginã nånamiyaü vasuüdharà tamàryakarmàõamanuttamaü prati | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

gatastato 'sau guõavàn hi tàdÔèo nÔpaþ prajàbhàgyaguõaiþ prasåyate || 8.54


sujàtajàlàvatatàügulã mÔdå nigåóhagulphau viùapuùpakomalau | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

vanàütabhåmiü kañhinàü kathaü nu tau sacakramadhyau caraõau gamiùyataþ || 8.55


vimànapÔùñhe èayanàsanocitaü mahàrhavastràgurucaüdanàrcitam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

kathaü nu èãtoùõajalàgameùu taccharãramojasvi vane bhaviùyati || 8.56


kulena sattvena balena varcasà èrutena lakùmyà vayasà ca garvitaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

pradàtumevàbhyudito na yàcituü kathaü sa bhikùàü parataècariùyati || 8.57


èucau èayitvà èayane hiraõmaye prabodhyamàno nièi tåryanisvanaiþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

kathaü vata svapsyati so 'dya me vratã pañaukadeèàütarite mahãtale || 8.58


imaü vilàpaü karuõaü nièamya tà bhujaiþ pariùvajya parasparaü striyaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

vilocanebhyaþ salilàni tatyajurmadhåni puùpebhya iverità latàþ || 8.59

Buddha-carita

164


tato dharàyàmapatadyaèodharà vicakravàkeva rathàügasàhvayà | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

èanaièca tattadvilalàpa viklavà muhurmuhurgadgadaruddhayà girà || 8.60


sa màmanàthàü sahadharmacàriõãmapàsya dharmaü yadi kartumicchati | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

kuto 'sya dharmaþ sahadharmacàriõãü vinà tapo yaþ paribhoktumicchati || 8.61


èÔõoti nånaü sa na pårvapàrthivàn mahàsudarèaprabhÔtãn pitàmahàn | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

vanàni patnãsahitànupeyuùastathà sa dharmaü madÔte cikãrùati || 8.62


makheùu và vedavidhànasaüskÔtau na daüpatã paèyati dãkùitàvubhau | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

samaü bubhukùå parato 'pi tatphalaü tato 'sya jàto mayi dharmamatsaraþ || 8.63


dhruvaü sa jànan mama dharmavallabho manaþ priye 'pyàkalahaü muhurmithaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

sukhaü vibhãrmàmapahàya rosaõàü maheüdraloke 'psaraso jighÔkùati || 8.64


iyaü tu ciütà mama kãdÔèaü nu tà vapurguõaü bibhrati tatra yoùitaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

vane yadarthaü sa tapàüsi tapyate èriyaü ca hitvà mama bhaktimeva ca || 8.65


na khalviyaü svargasukhàya me spÔhà na tajjanasyàtmavato 'pi durlabham | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

sa tu priyo màmiha và paratra và kathaü na jahyàditi me manorathaþ || 8.66


abhàginã yadyahamàyatekùaõaü èucismitaü bharturudãkùituü mukham | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

na maüdabhàgyo 'rhati ràhulo 'pyayaü kadàcidaüke parivartituü pituþ || 8.67


aho nÔèaüsaü sukumàravarcasaþ sudàruõaü tasya manasvino manaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

kalapralàpaü dviùato 'pi harùaõaü èièuü sutaü yastyajatãdÔèaü svataþ || 8.68


mamàpi kàmaü hÔdayaü sudàruõaü èilàmayaü vàpyayasàpi và kÔtam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

anàthavacchrãrahite sukhocite vanaü gate bhartari yanna dãryate || 8.69

Buddha-carita

165


itãha devã patièokamårchità ruroda dadhyau vilalàpa càsakÔt | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

svabhàvadhãràpi hi sà satã èucà dhÔtiü na sasmàra cakàra no hriyam || 8.70


tatastathà èokavilàpaviklavàü yaèodharàü prekùya vasuüdharàgatàm | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

mahàraviüdairiva vÔùñitàóitairmukhaiþ savàùpairvanità vicukruèuþ || 8.71


samàptajàpyaþ kÔtahomamaügalo nÔpastu devàyatanàdviniryayau | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

janasya tenàrttaraveõa càhataècacàla vajradhvanineva vàraõaþ || 8.72


nièàmya ca cchaüdakakaüthakàvubhau sutasya saüèrutya ca niècayaü sthiram | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

papàta èokàbhihato mahãpatiþ èacãpatervÔtta ivotsave dhvajaþ || 8.73


tato muhårtaü sutaèokamohito janena tulyàbhijanena dhàritaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

nirãkùya dÔùñyà jalapårõayà hayaü mahãtalastho vilalàpa pàrthivaþ || 8.74


bahåni kÔtvà samare priyàõi me mahattvayà kaüthaka vipriyaü kÔtam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

guõapriyo yena vane sa me priyaþ priyo 'pi sannapriyavat praceritaþ || 8.75


tadadya màü và naya tatra yatra sa vraja drutaü và punarenamànaya | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

Ôte hi tasmànmama nàsti jãvitaü vigàóharogasya sadauùadhàdiva || 8.76


suvarõaniùñhãvini mÔtyunà hÔte suduùkaraü yanna mamàra sÔüjayaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

ahaü punardharmaratau sute gate 'mumukùuràtmànamanàtmavàniva || 8.77


vibhordaèakùatrakÔtaþ prajàpateþ paràparajÿasya vivasvadàtmanaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

priyeõa putreõa satà vinàkÔtaü kathaü na muhyeddhi mano manorapi || 8.78


ajasya ràjÿastanayàya dhãmate naràdhipàyeüdrasakhàya me spÔhà | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

gate vanaü yastanaye divaü gato na moghavàùpaþ kÔpaõaü jijãva ha || 8.79

Buddha-carita

166


pracakùva me bhadra tadàèramàjiraü hÔtastvayà yatra sa me jalàüjaliþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

ime parãpsaüti hi te pipàsavo mamàsavaþ pretagatiü yiyàsavaþ || 8.80


iti tanayaviyogajàtaduþkhaü kùitisadÔèaü sahajaü vihàya dhairyam | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

daèaratha iva ràmaèokavaèyo bahu vilalàpa nÔpo visaüjÿakalpaþ || 8.81


èrutavinayaguõànvitastatastaü matisacivaþ pravayàþ purohitaèca | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

avadhÔtamidamåcaturyathàvanna ca paritaptamukhau na càpyaèokau || 8.82


tyaja naravara èokamehi dhairyaü kudhÔtirivàrhasi dhãra nàèru moktum | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

srajamiva mÔditàmapàsya lakùmãü bhuvi bahavo hi nÔpà vanànyatãyuþ || 8.83


api ca niyata eùa tasya bhàvaþ smara vacanaü tadÔùeþ puràsitasya | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

na hi sa divi na cakravartiràjye kùaõamapi vàsayituü sukhena èakyaþ || 8.84


yadi tu nÔvara kàrya eva yatnastvaritamudàhara yàvadatra yàvaþ | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

bahuvidhamiha yuddhamastu tàvattava tanayasya vidheèca tasya tasya || 8.85


narapatiratha tau èaèàsa tasmàddrutamita eva yuvàmabhiprayàtam | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

na hi mama hÔdayaü prayàti èàütiü vanaèakuneriva putralàlasasya || 8.86

ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÛ Puùpitàgrà

paramamiti nareüdraèàsanàttau yayaturamàtyapurohitau vanaü tat | ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ

kÔtamiti savadhåjanaþ sadàro nÔpatirapi pracakàra èeùakàryam || 8.87

iti èrãbuddhacarite mahàkàvye 'ütaþpuravilàpo nàmàùñamaþ sargaþ || 8 ||

Buddha-carita

167

Book IX [Kumàrànveùaõo]


tatastadà maütripurohitau tau vàùpapratodàbhihatau nÔpeõa | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

viddhau sadaèvàviva sarvayatnàtsauhàrdaèãghraü yayaturvanaü tat || 9.1


tamàèramam jàtaparièramau tàvupetya kàle sadÔèànuyàtrau | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ràjarddhimutsÔjya vinãtaceùñàvupeyaturbhàrgavadhiùõyameva || 9.2


tau nyàyatastaü pratipåjya vipraü tenàrcitau tàvapi cànuråpam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kÔtàsanau bhàrgavamàsanasthaü chittvà kathàmåcaturàtmakÔtyam || 9.3


èuddhaujasaþ èuddhavièàlakãrterikùvàkuvaüèaprabhavasya ràjÿaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

imaü janaü vettu bhavànadhãraü èrutagrahe maütraparigrahe ca || 9.4


tasyeüdrakalpasya jayaütakalpaþ putro jaràmÔtyubhayaü titãrùuþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ihàbhyupetaþ kila tasya hetoràvàmupetau bhagavànavaitu || 9.5


tau so 'bravãdasti sa dãrghabàhuþ pràptaþ kumàro na tu nàvabuddhaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

dharmo 'yamàvartaka ityavetya yàtastvaràóàbhimukho mumukùuþ || 9.6


tasmàttatastàvupalabhya tattvaü taü vipramàmaüttya tadaiva sadyaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

khinnàvakhinnàviva ràjaputraþ prasasratustena yataþ sa yàtaþ || 9.7


yàütau tatastau sÔjayà vihãnamapaèyatàü taü vapuùà jvalaütam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

nÔpopaviùñaü pathi vÔkùamåle såryaü ghanàbhogamiva praviùñam || 9.8


yànaü vihàyopayayau tatastaü purohito maütradhareõa sàrdham | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yathà vanasthaü sahavàmadevo ràmaü didÔkùurmuniraurvaèeyaþ || 9.9


tàvarcayàmàsaturarhatastaü divãva èukràügirasau maheüdram | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

pratyarcayàmàsa sa càrhatastau divãva èukràügirasau maheüdraþ || 9.10

Buddha-carita

168


kÔtàbhyanujÿàvabhitastatastau niùãdatuþ èàkyakuladhvajasya | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

virejatustasya ca saünikarùe punarvaså yogagatàviveüdoþ || 9.11


taü vÔkùamålasthamabhijvalaütaü purohito ràjasutaü babhàùe | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yathopaviùñaü divi pàrijàte vÔhaspatiþ èakrasutaü jayaütam || 9.12


tvacchokaèalye hÔdayàvagàóhe mohaü gato bhåmitale muhårtam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kumàra ràjà nayanàübuvarùo yattvàmavocattadidaü nibodha || 9.13


jànàmi dharmaü prati niècayaü te paraimi te 'cyàvinametamartham | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ahaü tvakàle vanasaüèrayàtte èokàgninàgnipratimena dahye || 9.14


tadehi dharmapriya matpriyàrthaü dharmàrthameva tyaja buddhimetàm | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ayaü hi mà èokarayaþ pravÔddho nadãrayaþ kålamivàbhihaüti || 9.15


meghàübukakùàdriùu yà hi vÔttiþ samãraõàrkàgnimahàèanãnàm | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tàü vÔttimasmàsu karoti èoko vikarùaõocchoùaõadàhabhedaiþ || 9.16


tadbhuükùva tàvadvasudhàdhipatyaü kàle vanaü yàsyasi èàstradÔùñe | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

aniùñabaüdhau kuru màpyupekùàü sarveùu bhåteùu dayà hi dharmaþ || 9.17


na caiùa dharmo vana eva siddhaþ pure 'pi siddhirniyatà yatãnàm | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

buddhièca yatnaèca nimittamatra vanaü ca liügaü ca hi bhãrucihnam || 9.18


maulãdharairaüsaviùaktahàraiþ keyåraviùñabdhabhujairnareüdraiþ1 | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

lakùmyaükamadhye parivartamànaiþ pràpto gÔhasthairapi mokùadharmaþ || 9.19

1 Cowell's edition reads: keyåraviùñabdhasrajair, which means we would have to understand -

sr- as not making position, which goes against the Aèvaghoùa's normal prosody.

Buddha-carita

169


dhruvànujau yau balivajrabàhå vaibhràjamàùàóhamathàütidevam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

videharàjaü janakaü tathaiva pàkadrumaü senajitaèca ràjÿaþ || 9.20


etàn gÔhasthàn nÔpatãnavehi naiþèreyase dharmavidhau vinãtàn | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ubhe 'pi tasmàdyugapadbhajasva cittàdhipatyaü ca nÔpaèriyaü ca || 9.21


icchàmi hi tvàmupaguhya gàóhaü kÔtàbhiùekaü salilàrdrameva | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

dhÔtàtapatraü samudãkùamàõastenaiva harùeõa vanaü praveùñum || 9.22


ityabravãdbhåmipatirbhavaütaü vàkyena vàùpagrathitàkùareõa | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èrutvà bhavànarhati tatpriyàrthaü snehena tatsnehamanuprayàtum || 9.23


èokàübhasi tvatprabhave hyagàdhe duþkhàrõave majjati èàkyaràjaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tasmàttamuttàraya nàthahãnaü niràèrayaü magnamivàrõave gàm || 9.24


bhãùmeõa gaügodarasaübhavena ràmeõa ràmeõa ca bhàrgaveõa | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èrutvà kÔtaü karma pituþ priyàrthaü pitustvamapyarhasi kartumiùñam || 9.25


saüvardhayitrãü ca samehi devãmagastyajuùñàü dièamaprayàtàm | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

pranaùñavatsàmiva vatsalàü gàmajasramàrttàü karuõaü rudaütãü1 || 9.26


haüsena haüsãmiva viprayuktàü tyaktàü gajeneva vane kareõum | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

àrttàü sanàthàmapi nàthahãnàü tràtuü vadhåmarhasi darèanena || 9.27

ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)

ekaü sutaü bàlamanarhaduþkhaü saütàpamantargatamudvahantam2 | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

taü ràhulaü mokùaya baüdhuèokàd ràhåpasargàdiva pårõacaüdram || 9.28

1 Cowell's edition reads: kalituü na càrhasi, which would give Vaüèastha. This is not

impossible in Upajàti verses; but it goes against Aèvaghoùa's normal prosody. 2 Cowell's edition is corrupt here, he reads: saütàpasaütapta [.. .. .. .. ..].

Buddha-carita

170


èokàgninà tvadviraheüdhanena niþèvàsadhåmena tamaþèikhena | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tvaddarèanàyarchati dahyamànaþ so 'ütaþpuraü caiva puraü ca kÔtsnam || 9.29


sa bodhisattvaþ paripårõasattvaþ èrutvà vacastasya purohitasya | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

dhyàtvà muhårtaü guõavadguõajÿaþ pratyuttaraü praèritamityuvàca || 9.30


avaimi bhàvaü tanayaprasaktaü vièeùato yo mayi bhåmipasya | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

jànannapi vyàdhijaràvipadbhyo bhãtastvagatyà svajanaü tyajàmi || 9.31


draùñuü priyaü kaþ svajanaü hi necchennàsau yadi syàtpriyaviprayogaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yadà tu bhåtvàpi bhavedviyogastato guruü snigdhamapi tyajàmi || 9.32


maddhetukaü yattu naràdhipasya èokaü bhavànarhati na priyaü me | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yatsvapnabhåteùu samàgameùu saütapyate bhàvini viprayogaiþ || 9.33


evaü ca te niècayametu buddhirdÔùñvà vicitraü vividhapracàram | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

saütàpaheturna suto na baüdhurajÿànanaimittika eùa tàpaþ || 9.34


yadàdhvagànàmiva saügatànàü kàle viyogo niyataþ prajànàm | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

pràjÿo janaþ ko nu bhajeta èokaü baüdhupriyaþ sannapi baüdhuhãnaþ || 9.35


ihaiti hitvà svajanaü paratra pralabhya cehàpi punaþ prayàti | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

gatvàpi tatràpyaparatra gacchetyevaü jano yogini ko 'nurodhaþ || 9.36


yadà ca garbhàtprabhÔti pravÔttaþ sarvàsv avasthàsu vadhàya mÔtyuþ1 | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛ

kasmàdakàle vanasaüèrayaü me putrapriyastatra bhavàn avocat || 9.37

1 Cowell's edition is corrupt here, he reads: yadà ca garbhàtprabhÔti prajànàü vadhàya [.. ..]

nubadhàya mÔtyuþ.

Buddha-carita

171


bhavatyakàlo viùayàbhipattau kàlastathaivàbhividhau pradiùñaþ | 9.38 ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kàlo jagatkarùati sarvakàlànarcàrhake èreyasi sarvakàlaþ ||


ràjyaü mumukùurmayi yacca ràjà tadapyudàraü sadÔèaü pituèca | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

pratigrahãtuü mama na kùamaü tu lobhàdapathyànnamivàturasya || 9.39


kathaü nu mohàyatanaü nÔpatvaü kùamaü prapattuü viduùà nareõa | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sodvegatà yatra madaþ èramaèca paropacàreõa ca dharmapãóà || 9.40


jàübånadaü harmyamiva pradãptaü viùeõa saüyuktamivottamànnam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

gràhàkulaü càmbviva sàravindaü ràjyaü hi ramyaü vyasanàèrayaü ca1 || 9.41


itthaü ca ràjyaü na sukhaü na dharmaþ pårve yathà jàtaghÔõà nareüdràþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vayaþprakarùe 'parihàryaduþkhe ràjyàni muktvà vanameva jagmuþ || 9.42


varaü hi bhuktàni tÔõànyaraõye toùaü paraü ratnamivopaguhya | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sahoùitaü èrãsulabhairna caiva doùairadÔèyairiva kÔùõasarpaiþ || 9.43


èlàghyaü hi ràjyàni vihàya ràjÿàü dharmàbhilàùeõa vanaü praveùñum | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

bhagnapratijÿasya na tåpapannaü vanaü parityajya gÔhaü praveùñum || 9.44


jàtaþ kule ko hi naraþ sasattvo dharmàbhilàùeõa vanaü praviùñaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kàùàyamutsÔjya vimuktalajjaþ puraüdarasyàpi puraü èrayeta || 9.45


lobhàddhi mohàdathavà bhayena yo vàütamannaü punaràdadãta | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

lobhàtsa mohàdathavà bhayena saütyajya kàmàn punaràdadãta || 9.46

1 Cowell's edition is corrupt here, he reads: gràhàkulaü ca sthitaü [.. .. .. .. .. .. ..] ramyaü

vyasanàèrayaü ca. The following verses, missing in Cowell's edition are supplied from

Johnson's edition.

Buddha-carita

172


yaèca pradãptàccharaõàtkathaücinniùkramya bhåyaþ pravièettadeva | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

gàrhasthyamutsÔjya sa dÔùñadoùo mohena bhåyo 'bhilaùedgrahãtum || 9.47


yà ca èrutirmokùamavàptavanto nÔpà gÔhasthà iti naitadasti | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èamapradhànaþ kva ca mokùadharmo daüóapradhànaþ kva ca ràjadharmaþ || 9.48


èame ratiècecchithilaü ca ràjyaü ràjye matiècecchamaviplavaèca | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èamaèca taikùõyaü ca hi nopapannaü èãtoùõayoraikyamivodakàgnyoþ || 9.49


tanniècayàdvà vasudhàdhipàste ràjyàni muktvà èamamàptavaütaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ràjyàügità và nibhÔtendriyatvàdanaiùñhike mokùakÔtàbhimànàþ || 9.50


teùàü ca ràjye 'stu èamo yathàvatpràpto vanaü nàhamaniècayena | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

chittvà hi pàèaü gÔhabaüdhusaüjÿaü muktaþ punarna pravivikùurasmi || 9.51


ityàtmavijÿànaguõànuråpaü muktaspÔhaü hetumadårjitaü ca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èrutvà nareüdràtmajamuktavantaü pratyuttaraü maütradharo 'pyuvàca || 9.42 (9.52)


yo niècayo maütravarastavàyaü nàyaü na yukto na tu kàlayuktaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èokàya hitvà pitaraü vayaþsthaü syàddharmakàmasya hi te na dharmaþ || 9.43 (9.53)


nånaü ca buddhistava nàtisåkùmà dharmàrthakàmeùvavicakùaõà và | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

hetoradÔùñasya phalasya yastvaü pratyakùamarthaü paribhåya yàsi || 9. 44 (9.54)


punarbhavo 'stãti ca kecidàhurnàstãti kecinniyatapratijÿàþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

evaü yadà saüèayito 'yamarthastasmàt kùamaü bhoktumupasthità èrãþ || 9.45 (9.55)

Buddha-carita

173


bhåyaþ pravÔttiryadi kàcidasti raüsyàmahe tatra yathopapattau | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

atha pravÔttiþ parato na kàcitsiddho 'prayatnàjjagato 'sya mokùaþ || 9.46 (9.56)


astãti kecitparalokamàhurmokùasya yogaü na tu varõayaüti | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

agneryathà hyuùõamapàü dravatvaü tadvatpravÔttau prakÔtiü vadaüti || 9.47 (9.57)


kecitsvabhàvàditi varõayaüti èubhàèubhaü caiva bhavàbhavau ca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

svàbhàvikaü sarvamidaü ca yasmàdato 'pi mogho bhavati prayatnaþ || 9.48 (9.58)


yadiüdriyàõàü niyataþ pracàraþ priyàpriyatvaü viùayeùu caiva | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

saüyujyate yajjarayàrttibhièca kastatra yatno nanu sa svabhàvaþ || 9.49 (9.59)


adbhirhutàèaþ èamamabhyupaiti tejàüsi càpo gamayaüti èoùam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

bhinnàni bhåtàni èarãrasaüsthànyaikyaü ca dattvà jagadudvahaüti || 9.50 (9.60)


yatpàõipàdodarapÔùñhamårdhnà nirvartate garbhagatasya bhàvaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yadàtmanastasya ca tena yogaþ svàbhàvikaü tatkathayaüti tajjÿàþ || 9.51 (9.61)


kaþ kaüñakasya prakaroti taikùõyaü vicitrabhàvaü mÔgapakùiõàü và | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

svabhàvataþ sarvamidaü pravÔttaü na kàmakàro 'sti kutaþ prayatnaþ || 9.52 (9.62)


sargaü vadaütãèvaratastathànye tatra prayatne puruùaùya ko 'rthaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ya eva heturjagataþ pravÔttau heturnivÔttau niyataþ sa eva || 9.53 (9.63)


kecidvadaütyàtmanimittameva pràdurbhavaü caiva bhavakùayaü ca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

pràdurbhavaü tu pravadaütyayatnàdyatnena mokùàdhigamaü bruvaüti || 9.54 (9.64)

Buddha-carita

174


naraþ pit®õàmanÔõaþ prajàbhirvedairÔùãõàü kratubhiþ suràõàm | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

utpadyate sàrdhamÔõaistribhistairyasyàsti mokùaþ kila tasya mokùaþ || 9.55 (9.65)


ityevametena vidhikrameõa mokùaü sayatnasya vadaüti tajjÿàþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

prayatnavaüto 'pi hi vikrameõa mumukùavaþ khedamavàpnuvaüti || 9.56 (9.66)


tatsaumya mokùe yadi bhaktirasti nyàyena sevasva vidhiü yathoktam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

evaü bhaviùyatyupapattirasya saütàpanàèaèca naràdhipasya || 9.57 (9.67)


yà ca pravÔttà bhavadoùabuddhistapovanebhyo bhavanaü praveùñum | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tatràpi ciütà tava tàta mà bhåt pårve 'pi jagmuþ svagÔhaü vanebhyaþ || 9.58 (9.68)


tapovanastho 'pi vÔtaþ prajàbhirjagàma ràjà puramaübarãùaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tathà mahãü viprakÔtàmanàryaistapovanàdetya rarakùa ràmaþ || 9.59 (9.69)


tathaiva èàlvàdhipatirdrumàkùo vanàtsasånuþ svapuraü pravièya | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

brahmarùibhåtaèca munervaèiùñhàddadhre èriyaü sàükÔtiraütidevaþ || 9.60 (9.70)


evaüvidhà dharmayaèaþpradãptà vanàni hitvà bhavanànyabhãyuþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tasmànna doùo 'sti gÔhaü praveùñuü tapovanàddharmanimittameva || 9.61 (9.71)


tato vacastasya nièamya maütriõaþ priyaü hitaü caiva nÔpasya cakùuùaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

anånamavyastamasaktamadrutaü dhÔtau sthito ràjasuto 'bravãdvacaþ || 9.62 (9.72)


ihàsti nàstãti ya eùa saüèayaþ parasya vàkyairna mamàtra niècayaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

avetya tattvaü tapasà èamena và svayaü grahãùyàmi yadatra niècitam || 9.63 (9.73)


na me kùamaü saügaèataü hi darèanaü grahãtumavyaktaparaü paràhatam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

buddhaþ parapratyayato hi ko vrajejjano 'üdhakàre 'üdha ivàüdhadeèitaþ || 9.64

(9.74)

Buddha-carita

175


adÔùñatattvasya sato 'pi kiü tu me èubhàèubhe saüèayite èubhe matiþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

vÔthàpi khedo 'pi varaü èubhàtmanaþ sukhaü na tattve 'pi vigarhitàtmanaþ || 9.65

(9.75)


imaü tu dÔùñvàgamamavyavasthitaü yaduktamàptaistadavehi sàdhviti | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

prahãõadoùatvamavehi càptatàü prahãõadoùo hyanÔtaü na vakùyati || 9.66 (9.76)


gÔhapraveèaü prati yacca me bhavànuvàca ràmaprabhÔtãn nidarèanam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

na te pramàõaü na hi dharmaniècayeùvalaü pramàõàya parikùatavratàþ || 9.67 (9.77)


tadevamapyeva ravirmahãü patedapi sthiratvaü himavàn giristyajet | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

adÔùñatattvo viùayonmukheüdriyaþ èrayeya na tveva gÔhàn pÔthagjanaþ || 9.68 (9.78)


ahaü vièeyaü jvalitaü hutàèanaü na càkÔtàrthaþ pravièeyamàlayam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

iti pratijÿàü sa cakàra garvito yatheùñamutthàya ca nirmamo yayau || 9.69 (9.79)


tataþ savàùpau sacivadvijàvubhau nièamya tasya sthirameva niècayam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

viùaõõavaktràvanugamya duþkhitau èanairagatyà purameva jagmatuþ || 9.70 (9.80)

ÜÜÜ ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ Praharùiõã

tatsnehàdatha nÔpateèca bhaktitastau sàpekùaü pratiyayatuèca tasthatuèca | ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ

durdharùaü ravimiva dãptamàtmabhàsà taü draùñuü na hi pathi èekaturna moktum ||

9.71 (9.81)

ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜ ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ Praharùiõã

tau jÿàtuü paramagatergatiü tu tasya pracchannàüècarapuruùàÿchucãn vidhàya | ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÛ

ràjànaü priyasutalàlasaü nu gatvà drakùyàvaþ kathamiti jagmatuþ kathaücit || 9.72

(9.82)

iti èrãbuddhacarite mahàkàvye kumàrànveùaõo nàma navamaþ sargaþ || 9 ||

Buddha-carita

176

Book X [øreõyàbhigamano]


sa ràjavatsaþ pÔthupãnavakùàstau havyamaütràdhikÔtau vihàya | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

uttãrya gaügàü pracalattaraügàü èrãmadgÔhaü ràjagÔhaü jagàma || 10.1


èailaiþ suguptaü ca vibhåùitaü ca dhÔtaü ca påtaü ca èivaistapodaiþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

paücàcalàükaü nagaraü prapede èàütaþ svayaübhåriva nàkapÔùñham || 10.2


gàübhãryamojaèca nièàmya tasya vapuèca dãptaü puruùànatãtya | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

visismiye tatra janastadànãü sthàõuvratasyeva vÔùadhvajasya || 10.3


taü prekùya yo 'nyena yayau sa tasthau yaècàtra tasthau pathi so 'nvagacchat | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

drutaü yayau yaü sadayaü sadhãraü yaþ kaècidàste sma sa cotpapàta || 10.4


kaècittamànarca janaþ karàbhyàü satkÔtya kaècicchirasà vavaüde | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

snigdhena kaècidvacasàbhyanaüdannaivaü jagàmàpratipåjya kaècit || 10.5


taü jihriyuþ prekùya vicitraveùàþ prakãrõavàcaþ pathi maunamãyuþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

dharmasya sàkùàdiva saünikarùànna kaècidanyàyamatirbabhåva || 10.6


anyakriyàõàmapi ràjamàrge strãõàü nÔõàü và bahumànapårvam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tadeva kalpaü naradevasåtraü nirãkùamàõà na tu tasya dÔùñiþ || 10.7


bhruvau lalàñaü mukhamãkùaõaü và vapuþ karau và caraõau gatiü và | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yadeva yastasya dadarèa tatra tadeva tasyànubabaüdha cakùuþ || 10.8


dÔùñvà èubhorõabhruvamàyatàkùaü jvalaccharãraü èubhajàlahastam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

taü bhikùuveèaü kùitipàlanàrhaü saücukùubhe ràjagÔhasya lakùmãþ || 10.9


èreõyo 'tha bhartà magadhàjirasya vàhyàdvimànàdvipulaü janaugham | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

dadarèa papraccha ca tasya hetuü tatastamasmai puruùaþ èaèaüsa || 10.10

Buddha-carita

177


jÿànaü paraü và pÔthivãèriyaü và viprairya ukto 'dhigamiùyatãti | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sa eva èàkyàdhipatestanåjo nirãkùyate pravrajito janena || 10.11


tataþ èrutàrtho manasà gatàrtho ràjà babhàùe puruùaü tameva | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vijÿàyatàü kva pratigacchatãti tathetyathainaü puruùo 'nvagacchat || 10.12


alolacakùuryugamàtradarèã nivÔttavàgyaütritamaüdagàmã | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

cacàra bhikùàü sa tu bhikùuvaryo nidhàya gàtràõi calaü ca cetaþ || 10.13


àdàya bhaikùaü ca yathopapannaü yayau gireþ prasravaõaü viviktam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

nyàyena tatràbhyavahÔtya cainanmahãdharaü pàüóavamàruroha || 10.14


tasminvane lodhravanopagåóhe mayåranàdapratipårõakuüje | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kàùàyavàsàþ sa babhau nÔsåryo yathodayasyopari bàlasåryaþ || 10.15


tatraivamàlokya sa ràjabhÔtyaþ èreõyàya ràjÿe kathayàü cakàra | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

saüèrutya ràjà sa ca bàhumànyàttatra pratasthe nibhÔtànuyàtraþ || 10.16


sa pàüóavaü pàüóavatulyavãryaþ èailottamaü èailasamànavarùmà | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

maulãdharaþ siühagatirnÔsiühaècalatsañaþ siüha ivàruroha || 10.17


calasya tasyopari èÔügabhåtaü èàüteüdriyaü paèyati bodhisattvam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

paryaükamàsthàya virocamànaü èaèàükamudyaütamivàbhrakåñàt || 10.18


taü råpalakùmyà ca èamena caiva dharmasya nirmàõamivopadiùñam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

savismayaþ praèrayavàn nareüdraþ svayaübhuvaü èakra ivopatasthe || 10.19


taü nyàyato nyàyavatàü variùñhaþ sametya papraccha ca dhàtusàmyam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sa càpyavocatsadÔèena sàmnà nÔpaü manaþsvàsthyamanàmayaü ca || 10.20

Buddha-carita

178


tataþ èucau vàraõakarõanãle èilàtale 'sau niùasàda ràjà | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

nÔpopavièyànumataèca tasya bhàvaü vijijÿàsuridaü babhàùe || 10.21


prãtiþ parà me bhavataþ kulena kramàgatà caiva parãkùità ca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

jàtà vivakùà suta yà yato me tasmàdidaü snehavaco nibodha || 10.22


àdityapårvaü vipulaü kulaü te navaü vayo dãptamidaü vapuèca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kasmàdiyaü te matirakrameõa bhaikùàka evàbhiratà na ràjye || 10.23


gàtraü hi te lohitacaüdanàrhaü kàùàyasaüèleùamanarhametat | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

hastaþ prajàpàlanayogya eùa bhoktuü na càrhaþ paradattamannam || 10.24


tatsaumya ràjyaü yadi paitÔkaü tvaü snehàtpiturnecchasi vikrameõa | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

na ca kùamaü marùayituü matiste bhuktvàrdhamasmadviùayasya èãghram || 10.25


evaü hi na syàtsvajanàvamardaþ kàlakrameõàpi èamaèrayà èrãþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tasmàtkuruùva praõayaü mayi tvaü sadbhiþ sahãyà hi satàü samÔddhiþ || 10.26


atha tvidànãü kulagarvitatvàdasmàsu vièraübhaguõo na te 'sti | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vyåhànyanekàni vigàhya vàõairmayà sahàyena paràÿjigãùa || 10.27


tadbuddhimatrànyataràü vÔõãùva dharmàrthakàmàn vidhivadbhajasva | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vyatyasya ràgàdi ha hi trivargaü pretyeha vibhraüèamavàpnuvaüti || 10.28


yo hyarthadharmau paripãóya kàmaþ syàddharmakàmye paribhåya càrthaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kàmàrthayoècoparameõa dharmastyàjyaþ sa kÔtsno yadi kàükùitàrthaþ || 10.29


tasmàttrivargasya niùevaõena tvaü råpametatsaphalaü kuruùva | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

dharmàrthakàmàdhigamaü hyanånaü nÔõàmanånaü puruùàrthamàhuþ || 10.30

Buddha-carita

179


tanniùphalau nàrhasi kartumetau pãnau bhujau càpavikarùaõàrhau | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

màüdhàtÔvajjetumimau hi yogyau lokàni hi trãõi hi kiü punargàm || 10.31


snehena khalvetadahaü bravãmi naièvaryaràgeõa na vismayena | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

imaü hi dÔùñvà tava bhikùuveèaü jàtànukaüpo 'smyapi càgatàèruþ || 10.32


tadbhuükùva bhikùàèramakàma kàmàükàle 'si kartà priyadharma dharmam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yàvatsvavaüèapratiråparåpaü na te jaràbhyetyabhibhåya bhåyaþ || 10.33


èaknoti jãrõaþ khalu dharmamàptuü kàmopabhogeùvagatirjaràyàþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ataèca yånaþ kathayaüti kàmànmadhyasya vittaü sthavirasya dharmam || 10.34


dharmasya càrthasya ca jãvaloke pratyarthibhåtàni hi yauvanàni | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

saürakùyamàõànyapi durgrahàõi kàmà yatastena yathà haraüti || 10.35


vayàüsi jãrõàni vimarèayaüti dhãràõyavasthànaparàyaõàni | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

alpena yatnena èamàtmakàni bhavaütyagatyeva ca lajjayà ca || 10.36


ataèca lolaü viùayapradhànaü pramattamakùàütamadãrghadarèi | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

bahucchalaü yauvanamabhyatãtya nistãrya kàütàramivàèvasaüti || 10.37


tasmàdadhãraü capalapramàdi navaü vayastàvadidaü vyapaitu | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kàmasya pårvaü hi vayaþ èaravyaü na èakyate rakùitumiüdriyebhyaþ || 10.38


athau cikãrùà tava dharma eva yajasva yajÿaü kuladharma eùaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yajÿairadhiùñhàya hi nàkapÔùñhaü yayau marutvànapi nàkapÔùñham || 10.39


suvarõakeyåravidaùñabàhavo maõipradãpojjvalacitramaulayaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

nÔparùayastàü hi gatiü gatà makhaiþ èrameõa yàmeva mahàrùayo yayuþ || 10.40

Buddha-carita

180

ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜ[ÛÜ]ÛÜÜÐÐÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ Praharùiõã

ityevaü magadhapatir[vaco]1 babhàùe yaþ samyagvalabhidiva dhruvaü babhàùe | ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ

tacchrutvà na sa vicacàra ràjasånuþ kailàso giririva naikacitrasànuþ || 10.41

iti èrãbuddhacarite mahàkàvye 'èvaghoùakÔte èreõyàbhigamano nàma daèamaþ sargaþ ||

10 ||

1 These 2 syllables, missing in Cowell's edition (where he wrongly identifies the omission as

occurring in line c), are supplied from Johnson's edition.

Buddha-carita

181

Book XI [Kàmavigarhaõo]


athaivamukto magadhàdhipena suhÔnmukhena pratikålamartham | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

svastho 'vikàraþ kulaèaucaèuddhaþ èauddhodanirvàkyamidaü jagàda || 11.1


nàècaryametadbhavato 'bhidhàtuü jàtasya haryaükakule vièàle | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yanmitrapakùe tava mitrakàma syàdvÔttireùà parièuddhavÔtteþ || 11.2


asatsu maitrã svakulànuråpà na tiùñhati èrãriva viklaveùu | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

pårvaiþ kÔtàü prãtiparaüparàbhistàmeva saütastu vivardhayaüti || 11.3


ye càrthakÔcchreùu bhavaüti loke samànakàryàþ suhÔdàü manuùyàþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

mitràõi tànãti paraimi buddhyà svasthasya vÔddhiùviha ko hi na syàt || 11.4


evaü ca ye dravyamavàpya loke mitreùu dharme ca niyojayaüti | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

avàptasàràõi dhanàni teùàü bhraùñàni nàüte janayaüti tàpam || 11.5


suhÔttayà càryatayà ca ràjan vibhàvya màmeva viniècayaste | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

atrànuneùyàmi suhÔttayaiva bråyàmahaü nottaramanyadatra || 11.6


ahaü jaràmÔtyubhayaü viditvà mumukùayà dharmamimaü prapannaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

baüdhånpriyànaèrumukhàn vihàya pràgeva kàmànaèubhasya hetån || 11.7


nàèãviùebhyo 'pi tathà bibhemi naivàèanibhyo gaganàccyutebhyaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

na pàvakebhyo 'nilasaühitebhyo yathà bhayaü me viùayebhya ebhyaþ || 11.8


kàmà hyanityàþ kuèalàrthacaurà riktàèca màyàsadÔèàèca loke | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

àèàsyamànà api mohayaüti cittaü nÔõàü kiü punaràtmasaüsthàþ || 11.9


kàmàbhibhåtà hi na yàüti èarma tripiùñape kiü vata martyaloke | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kàmaiþ satÔùõasya hi nàsti tÔptiryatheüdhanairvàtasakhasya vahneþ || 11.10

Buddha-carita

182


jagatyanartho na samo 'sti kàmairmohàcca teùveva janaþ prasaktaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tattvaü viditvaivamanarthabhãruþ pràjÿaþ svayaü ko 'bhilaùedanartham || 11.11


samudravastràmapi gàmavàpya pàraü jigãùaüti mahàrõavasya | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

lokasya kàmairna vitÔptirasti patadbhiraübhobhirivàrõavasya || 11.12


devena vÔùñe 'pi hiraõyavarùe dvãpànsamudràüècaturo 'pi jitvà | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èakrasya càrdhàsanamapyavàpya màüdhàturàsãdviùayeùvatÔptiþ || 11.13


bhuktvàpi ràjyaü divi devatànàü èatakratau vÔtrabhayàtpranaùñe | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

darpànmahàrùãnapi vàhayitvà kàmeùvatÔpto nahuùaþ papàta || 11.14


aióaèca ràjà tridivaü vigàhya nãtvàpi devãü vaèamurvaèãü tàm | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

lobhàdÔùibhyaþ kanakaü jihãrùurjagàma nàèaü viùayeùvatÔptaþ || 11.15


balermaheüdraü nahuùaü maheüdràdiüdraü punarye nahuùàdupeyuþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

svarge kùitau và viùayeùu teùu ko vièvasedbhàgyakulàkuleùu || 11.16


cãràübarà målaphalàübubhakùà jañà vahaüto 'pi bhujaügadãrghàþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yairanyakàryà munayo 'pi bhagnàþ kaþ kàmasaüjÿàn mÔgayeta èatrån || 11.17


ugràyudhaècaugradhÔtàyudho 'pi yeùàü kÔte mÔtyumavàpa bhãùmàt | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ciütàpi teùàmaèivà vadhàya tadvÔttinàü kiü punaravratànàm || 11.18


àsvàdamalpaü viùayeùu matvà saüyojanotkarùamatÔptimeva | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sadbhyaèca garhàü niyataü ca pàpaü kaþ kàmasaüjÿaü viùamàsasàda || 11.19


kÔùyàdibhirdharmabhiranvitànàü kàmàtmakànàü ca nièamya duþkham | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

svàsthyaü ca kàmeùvakutåhalànàü kàmàn vihàtuü kùamamàtmavadbhiþ || 11.20

Buddha-carita

183


jÿeyà vipatkàmini kàmasaüpatsiddheùu kàmeùu madaü hyupaiti | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

madàdakàryaü kurute na kàryaü yena kùato durgatimabhyupaiti || 11.21


yatnena labdhàþ parirakùitàèca ye vipralabhya pratiyàüti bhåyaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

teùvàtmavàn yàcitakopameùu kàmeùu vidvàniha ko rameta || 11.22


anviùya càdàya ca jàtatarùà yànatyajaütaþ pariyàüti duþkham | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

loke tÔõolkàsadÔèeùu teùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt || 11.23


anàtmavaüto hÔdi yairvidaùñà vinàèamarchaüti na yàüti èarma | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kruddhaugrasarpapratimeùu teùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt || 11.24


asthi kùudhàrttà iva sàrameyà bhuktvàpi yànnaiva bhavaüti tÔptàþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

jãrõàsthikaükàlasameùu teùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt || 11.25


ye ràjacaurodakapàvakebhyaþ sàdhàraõatvàjjanayaüti duþkham | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

teùu praviddhàmiùasaünibheùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt || 11.26


yatra sthitànàmabhito vipattiþ èatroþ sakàèàdapi bàüdhavebhyaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

hiüsreùu teùvàyatanopameùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt || 11.27


girau vane càpsu ca sàgare ca yadbhraüèamarchaütyabhilaüghamànàþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

teùu drumapràgraphalopameùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt || 11.28


tãrthaiþ prayatnairvividhairavàptàþ kùaõena ye nàèamiha prayàüti | 11.29 ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

svapnopabhogapratimeùu teùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt |


yànarcayitvàpi na yàüti èarma vivardhayitvà paripàlayitvà | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

aügàrakarùapratimeùu teùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt || 11.30

Buddha-carita

184


vinàèamãyuþ kuravo yadarthaü vÔùõyaüdhakà maithiladaüóakàèca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èålàsikàùñhapratimeùu teùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt || 11.31


suüdopasuüdàvasurau yadarthamanyonyavairaprasÔtau vinaùñau | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sauhàrdavièleùakareùu teùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt || 11.32


kàmàüdhasaüjÿàþ kÔpayà va ke ca kravyàtsu nàtmànamihotsÔjaüti | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sapatnabhåteùvaèiveùu teùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt || 11.33


kàmàüdhasaüjÿaþ kÔpaõaü karoti pràpnoti duþkhaü vadhabaüdhanàdi | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kàmàrthamàèàkÔpaõastapasvã mÔtyuèramaü càrhati jãvaloke || 11.34


gãtairhriyaüte hi mÔgà vadhàya råpàrthamagnau èalabhàþ pataüti | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

matsyo giratyàyasamàmiùàrthã tasmàdanarthaü viùayàþ phalaüti || 11.35


kàmàstu bhogà iti yanmataü syàdbhogyà na kecitparigaõyamànàþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vastràdayo dravyaguõà hi loke duþkhapratãkàra iti pradhàryàþ || 11.36


iùñaü hi tarùapraèamàya toyaü kùunnàèahetoraèanaü tathaiva | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vàtàtapàübvàvaraõàya veèma kaupãnaèãtàvaraõàya vàsaþ || 11.37


nidràvighàtàya tathaiva èayyà yànaü tathàdhvaèramanàèanàya | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tathàsanaü sthànavinodanàya snànaü mÔjàrogyabalàèrayàya || 11.38


duþkhapratãkàranimittabhåtàstasmàtprajànàü viùayà na bhogyàþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

aènàmi bhogàniti ko 'bhyupeyàtpràjÿaþ pratãkàravidhau pravÔttàn || 11.39


yaþ pittadàhena vidahyamànaþ èãtakriyàü bhoga iti vyavasyet | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

duþkhapratãkàravidhau pravÔttaþ kàmeùu kuryàtsa hi bhogasaüjÿàm || 11.40

Buddha-carita

185


kàmeùvanaikàütikatà ca yasmàdato 'pi me teùu na bhogasaüjÿà | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ya eva bhàvà hi sukhaü dièaüti ta eva duþkhaü punaràvahaüti || 11.41


guråõi vàsàüsyaguråõi caiva sukhàya èãte hyasukhàya gharme | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

caüdràüèavaècaüdanameva coùõe sukhàya duþkhàya bhavaüti èãte || 11.42


dvaüdvàni sarvasya yataþ prasaktànyalàbhalàbhaprabhÔtãni loke | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ato 'pi naikàütasukho 'sti kaècinnaikàütaduþkhaþ puruùaþ prñhivyàm || 11.43


dÔùñvà ca mièràü sukhaduþkatàü me ràjyaü ca dàsyaü ca mataü samànam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

nityaü hasatyeva hi naiva ràjà na càpi saütapyata eva dàsaþ || 11.44


àjÿà nÔpatve 'bhyadhiketi yasmàtmahàüti duþkhànyata eva ràjÿaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

àsaügakàùñhapratimo hi ràjà lokasya hetoþ parikhedameti || 11.45


ràjye nÔpastyàgini vaükamitre vièvàsamàgacchati cedvipannaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

athàpi vièraübhamupaiti neha kiü nàma saukhyaü cakitasya ràjÿaþ || 11.46


yadà ca jitvàpi mahãü samagràü vàsàya dÔùñaü puramekameva | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tatràpi caikaü bhavanaü niùevyaü èramaþ paràrthe nanu ràjabhàvaþ || 11.47


ràjyo 'pi vàse yugamekameva kùutsaünirodhàya tathànnamàtrà | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èayyà tathaikàsanamekameva èeùà vièeùà nÔpatermadàya || 11.48


tuùñyarthametacca phalaü yadãùñamÔte 'pi ràjyànmama tuùñirasti | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tuùñau ca satyàü puruùasya loke sarve vièeùà nanu nirvièeùàþ || 11.49


tannàsti kàmàn prati saüpratàryaþ kùeme èivaü màrgamanuprapannaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

smÔtvà suhÔttvaü tu punaþ punarmàü bråhi pratijÿàü khalu pàlayaüti || 11.50

Buddha-carita

186


na hyasmyamarùeõa vanapraviùño na èatrubàõairavadhåtamauliþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kÔtaspÔho nàpi phalàdhikebhyo gÔhõàmi naitadvacanaü yataste || 11.51


yo daüdaèåkaü kupitaü bhujaügaü muktvà vyavasyeddhi punargrahãtum | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

dàhàtmikàü và jvalitàü tÔõaulkàü saütyajya kàmànsa punarbhajeta || 11.52


aüdhàya yaèca spÔhayedanaüdho baddhàya mukto vidhanàya vàóhyaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

unmattacittàya ca kalyacittaþ spÔhàü sa kuryàdviùayàtmakàya || 11.53


bhikùopabhogã vara nànukaüpyaþ kÔtã jaràmÔtyubhayaü titãrùuþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ihottamaü èàütisukhaü ca yasya paratra duþkhàni ca saüvÔtàni || 11.54


lakùmyàü mahatyàmapi vartamànastÔùõàbhibhåtastvanukaüpitavyaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

pràpnoti yaþ èàütisukhaü na ceha paratra duþkhaü pratigÔhyate ca || 11.55


evaü tu vaktuü bhavato 'nuråpaü sattvasya vÔttasya kulasya caiva | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

mamàpi voóhuü sadÔèaü pratijÿàü sattvasya vÔttasya kulasya caiva || 11.56


ahaü hi saüsàrarasena viddho viniþsÔtaþ èàütamavàptukàmaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

neccheyamàptuü tridive 'pi ràjyaü niràmayaü kiü vata mànuùeùu || 11.57


trivargasevàü nÔpa yattu kÔtsnataþ paro manuùyàrtha iti tvamàttha màm | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

anartha ityàttha mamàrthadarèanaü kùayã trivargo hi na càpi tarpakaþ || 11.58


pade tu yasminna jarà na bhãrutà na janma naivoparamo na vàdhayaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

tameva manye puruùàrthamuttamaü na vidyate yatra punaþ punaþ kriyà || 11.59


yadapyavocaþ paripàlyatàü jarà navaü vayo gacchati vikriyàmiti | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

aniècayo 'yaü capalaü hi dÔèyate jaràpyadhãrà dhÔtimacca yauvanam || 11.60

Buddha-carita

187


svakarmadakùaèca yadà tu ko jagadvayaþsu sarveùu ca saüvikarùati | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

vinàèakàle kathamavyavasthite jarà pratãkùyà viduùà èamepsunà || 11.61


jaràyudho vyàdhivikãrõasàyako yadàütako vyàdha ivàèritaþ sthitaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

prajàmÔgàn bhàgyavanàèritàüstudan vayaþprakarùaü prati ko manorathaþ || 11.62


suto yuvà và sthaviro 'thavà èièustathà tvaràvàniha kartumarhati | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

yathà bhaveddharmavataþ kÔpàtmanaþ pravÔttiriùñà vinivÔttireva và || 11.63


yadàttha và dãptaphalàü kulocitàü kuruùva dharmàya makhakriyàmiti | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

namo makhebhyo na hi kàmaye sukhaü parasya duþkhakriyayàpadièyate || 11.64


paraü hi haütuü vivaèaü phalepsayà na yuktaråpaü karuõàtmanaþ sataþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

kratoþ phalaü yadyapi èàèvataü bhavet tathàpi kÔtvà kimupakùayàtmakam || 11.65


bhavecca dharmo yadi nàparo vidhirvratena èãlena manaþèamena và | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

tathàpi naivàrhati sevituü kratuü vièasya yasmin paramucyate phalam || 11.66


ihàpi tàvatpuruùasya tiùñhataþ pravartate yatparahiüsayà sukham | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

tadapyaniùñaü saghÔõasya dhãmato bhavàütare kiü vata yanna dÔèyate || 11.67


na ca pratàryo 'smi phalapravÔttaye bhaveùu ràjan ramate na me manaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

latà ivàübhodharavÔùñitàóitàþ pravÔttayaþ sarvagatà hi caücalà || 11.68


ihàgataècàhamito didÔkùayà muneraràóasya vimokùavàdinaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

prayàmi càdyaiva nÔpàstu te èivaü vacaþ kùamethàþ èamatattvaniùñhuram || 11.69


atheüdravaddivyava èaèvadarkavadguõairava èreya ihàva gàmava | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

avàyuràryairava satsutàn ava èriyaèca ràjannava dharmamàtmanaþ || 11.70

Buddha-carita

188


himàriketådbhavasaüplavàütare yathà dvijo yàti vimokùayaüstanum | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

himàrièatruü kùayaèatrughàtinastathàütare yàhi vimocayanmanaþ || 11.71


nÔpo 'bravãtsàüjaliràgataspÔho yatheùñamàpnoti bhavànavighnataþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

avàpya kàle kÔtakÔtyatàmimàü mamàpi kàryo bhavatà tvanugrahaþ || 11.72


sthiraü pratijÿàya tatheti pàrthive tataþ sa vaièvaütaramàèramaü yayau | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

parivrajaütaü samudãkùya vismito nÔpo 'pi ca pràpurimaü giriü vrajan || 11.73

iti èrãbuddhacarite mahàkàvye 'èvaghoùakÔte kàmavigarhaõo nàmaikàdaèaþ sargaþ || 11

||

Buddha-carita

189

Book XII [Aràóadarèano]

ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ pathyà øloka1

tataþ èamavihàrasya munerikùvàkucaüdramàþ | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

aràóasyàèramaü bheje vapuùà pårayanniva || 12.1


sa kàlàmasagotreõa tenàlokyaiva dårataþ | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

uccaiþ svàgatamityuktaþ samãpamupajagmivàn || 12.2


tàvubhau nyàyataþ pÔùñvà dhàtusàmyaü parasparam | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

dàravyormedhyayorvÔùyoþ èucau deèe niùãdatuþ || 12.3

ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà

tamàsãnaü nÔpasutaü so 'bravãnmunisattamaþ | ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

bahumànavièàlàbhyàü darèanàbhyàü pibanniva2 || 12.4

ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

viditaü me yathà saumya niùkràüto bhavanàdasi | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

chittvà snehamayaü pàèaü pàèaü dÔpta iva dvipaþ || 12.5

ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

sarvathà dhÔtimaccaiva pràjÿaü caiva manastava | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

yastvaü pràptaþ èriyaü tyaktvà latàü viùaphalàmiva || 12.6

ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà

nàècaryaü jãrõavayaso yajjagmuþ pàrthivà vanam | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

apatyebhyaþ èriyaü dattvà bhuktocchiùñàmiva srajam || 12.7

ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

idaü me matamàècaryaü nave vayasi yadbhavàn | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

abhuktveva èriyaü pràptaþ sthito viùayagocare || 12.8


tadvijÿàtumimaü dharmaü paramaü bhàjanaü bhavàn | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

jÿànapårvamadhiùñhàya èãghraü duþkhàrõavaü tara || 12.9


indicated. 2 Written pivanniva in the text, which must be a misprint.

Buddha-carita

190


èiùye yadyapi vijÿàte èàstraü kàlena vartate | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

gàübhãryàdvyavasàyàcca suparãkùyo bhavàn mama || 12.10


iti vàkyamaràóasya vijÿàya sa naràdhipaþ | ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

babhåva paramaprãtaþ provàcottarameva ca || 12.11

ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà

viraktasyàpi yadidaü saumukhyaü bhavataþ param | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

akÔtàrtho 'pyanenàsmi kÔtàrtha iva saüprati || 12.12

ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

didÔkùuriva hi jyotiryiyàsuriva daièikam | ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

tvaddarèanàdahaü manye titãrùuriva ca plavam || 12.13


tasmàdarhasi tadvaktuü vaktavyaü yadi manyase | ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

jaràmaraõarogebhyo yathàyaü parimucyate || 12.14


ityaràóaþ kumàrasya màhàtmyàdeva coditaþ | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

saükùiptaü kathayàü cakre svasya èàstrasya niècayam || 12.15


èråyatàmayamasmàkaü siddhàütaþ èÔõvatàü vara | ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

yathà bhavati saüsàro yathà vai parivartate || 12.16


prakÔtièca vikàraèca janma mÔtyurjaraiva ca | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

tattàvatsattvamityuktaü sthirasattva parehi naþ || 12.17


tatra tu prakÔtirnàma viddhi prakÔtikovida | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

paüca bhåtànyahaükàraü buddhimavyaktameva ca || 12.18

ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

vikàra iti buddhiü tu viùayàniüdriyàõi ca | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

pàõipàdaü ca vàdaü ca pàyåpasthaü tathà manaþ || 12.19

Buddha-carita

191


asya kùetrasya vijÿànàt kùetrajÿa iti saüjÿi ca | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

kùetrajÿa iti càtmànaü kathayaütyàtmaciütakàþ || 12.20


saèiùyaþ kapilaèceha pratibuddha iti smÔtiþ | ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

saputraþ pratibuddhaèca prajàpatirihocyate || 12.21


jàyate jãryate caiva budhyate mriyate ca yat | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

tadvyaktamiti vijÿeyamavyaktaü tu viparyayàt || 12.22


ajÿànaü karma tÔùõà ca jÿeyàþ saüsàrahetavaþ | ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

sthito 'smiüstritaye yastu tatsattvaü nàbhivartate || 12.23

ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

vipratyayàdahaükàràtsaüdehàdabhisaüplavàt | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

avièeùànupàyàbhyàü saügàdabhyavapàtataþ || 12.24


tatra vipratyayo nàma viparãtaü pravartate | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

anyathà kurute kàryaü maütavyaü manyate 'nyathà || 12.25


bravãmyahamahaü vedmi gacchàmyahamahaü sthitaþ | ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

itãhaivamahaükàrastvanahaükàra vartate || 12.26


yastu bhàvena saüdigdhànekãbhàvena paèyati | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

mÔtpiüóavadasaüdeha saüdehaþ sa ihocyate || 12.27

ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

ya evàhaü sa evedaü mano buddhièca karma ca | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

yaècaivaü sa gaõaþ so 'hamiti yaþ so 'bhisaüplavaþ || 12.28

ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

avièeùaü vièeùajÿa pratibuddhàprabuddhayoþ | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

prakÔtãnàü ca yo veda so 'vièeùa iti smÔtaþ || 12.29

Buddha-carita

192


namaskàravaùañkàrau prokùaõàbhyukùaõàdayaþ | ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

anupàya iti pràjÿairupàyajÿa praveditaþ || 12.30

ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

sajjate yena durmedhà manovàkkarmabuddhibhiþ | ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

viùayeùvanabhiùvaüga so 'bhiùvaüga iti smÔtaþ || 12.31


mamedamahamasyeti yadduþkhamabhimanyate | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

vijÿeyo 'bhyavapàtaþ sa saüsàre yena pàtyate || 12.32


ityavidyà hi vidvàüsaþ paücaparvà samãhate | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

tamo mohaü mahàmohaü tàmisradvayameva ca || 12.33


tatràlasyaü tamo viddhi mohaü mÔtyuü ca janma ca | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

mahàmohastvasaümoha kàma ityavagamyatàm || 12.34

ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

yasmàdatra ca bhåtàni pramuhyaüti mahàütyapi | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

tasmàdeùa mahàbàho mahàmoha iti smÔtaþ || 12.35


tàmisramiti càkrodha krodhamevàdhikurvate | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

viùàdaü càüdhatàmisramaviùàda pracakùate || 12.36


anayàvidyayà bàlaþ saüyuktaþ paücaparvayà | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

saüsàre duþkhabhåyiùñhe janmasvabhiniùicyate || 12.37


draùñà èrotà ca maütà ca kàryaü karaõameva ca | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

ahamityevamàgamya saüsàre parivartate || 12.38


ityebhirhetubhirdhãman tamaþsrotaþ pravartate | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

hetvabhàve phalàbhàva iti vijÿàtumarhasi || 12.39

Buddha-carita

193


tatra samyagmatirvidyànmokùakàma catuùñayam | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

pratibuddhàprabuddhau ca vyaktamavyaktameva ca || 12.40

ÛÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ mavipulà

yathàvadetadvijÿàya kùetrajÿo hi catuùñayam | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

àrjavaü javatàü hitvà pràpnoti padamakùaram || 12.41


ityarthaü bràhmaõà loke paramabrahmavàdinaþ | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

brahmacaryaü caraütãha bràhmaõàn vàsayaüti ca || 12.42

ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

iti vàkyamidaü èrutvà munestasya nÔpàtmajaþ | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

abhyupàyaü ca papraccha padameva ca naiùñhikam || 12.43

ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

brahmacaryamidaü caryaü yathà yàvacca yatra ca | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

dharmasyàsya ca paryaütaü bhavàn vyàkhyàtumarhati || 12.44


ityaràóo yathàèàstraü vispaùñàrthaü samàsataþ | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

tamevànyena kalpena dharmamasmai vyabhàùata || 12.45


ayamàdau gÔhànmuktvà bhaikùàkaü liügamàèritaþ | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

samudàcàravistãrõaü èãlamàdàya vartate || 12.46


saütoùaü paramàsthàya yena tena yatastataþ | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

viviktaü sevate vàsaü nirdvaüdvaþ èàstravitkÔtã || 12.47


tato ràgàdbhayaü dÔùñvà vairàgyàcca paraü èivam | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

nigÔhõanniüdriyagràmaü yatate manasaþ èrame || 12.48

ÛÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ mavipulà

atho viviktaü kàmebhyo vyàpàdàdibhya eva ca | ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

vivekajamavàpnoti pårvadhyànaü vitarkavat || 12.49

Buddha-carita

194

ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

tacca dhyànaü sukhaü pràpya tattadeva vitarkayan | ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

apårvasukhalàbhena hriyate bàlièo janaþ || 12.50


èamenaivaüvidhenàyaü kàmadveùavigarhiõà | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

brahmalokamavàpnoti paritoùeõa vaücitaþ || 12.51


jÿàtvà vidvàn vitarkàüstu manaþsaükùobhakàrakàn | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

tadviyuktamavàpnoti dhyànaü prãtisukhànvitam || 12.52


hriyamàõastayà prãtyà yo vièeùaü na paèyati | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

sthànaü bhàsvaramàpnoti deveùvàbhàsureùvapi || 12.53


yastu prãtisukhàttasmàdvivecayati mànasam | ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

tÔtãyaü labhate dhyànaü sukhaü prãtivivarjitam || 12.54


tatra kecidvyavasyaüti mokùa ityapi màninaþ | ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

sukhaduþkhaparityàgàdavyàpàràcca cetasaþ || 12.55 (57)


yastu tasminsukhe magno na vièeùàya yatnavàn | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

èubhakÔtsnaiþ sa sàmànyaü sukhaü pràpnoti daivataiþ || 12.56 (55)


tàdÔèaü sukhamàsàdya yo na rajyannupekùate | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

caturthaü dhyànamàpnoti sukhaduþkhavivarjitam || 12.57 (56)

ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà

asya dhyànasya tu phalaü samaü devairvÔhatphalaiþ |

ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ1

kathayaüti bÔhatkàlaü vÔhatprajÿàparãkùakàþ || 12.58

1 Cowell's edition reads: vÔhatphalaü, which would give an Anuùñubh variation, which is not

acceptable in Aèvaghoùa's prosody.

Buddha-carita

195


samàdhervyutthitastasmàddÔùñvà doùàüècharãriõàm | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

jÿànamàrohati pràjÿaþ èarãravinivÔttaye || 12.59

ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

tatastaddhyànamutsÔjya vièeùe kÔtaniècayaþ | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

kàmebhya iva satpràjÿo råpàdapi virajyate || 12.60


èarãre khàni yànyasya tànyàdau parikalpayan | ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

ghaneùvapi tato dravyeùvàkàèamadhimucyate || 12.61

ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

àkàèasamamàtmànaü saükùipya tvaparo budhaþ | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

tadaivànaütataþ paèyan vièeùamadhigacchati || 12.62


adhyàtmakuèaleùvanyo nivartyàtmànamàtmanà | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

kiücinnàstãti saüpaèyannàkiücanya iti smÔtaþ || 12.63

ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

tato muüjàdiùãkeva èakuniþ paüjaràdiva | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

kùetrajÿo niþsÔto dehànmukta ityabhidhãyate || 12.64


etattatparamaü brahma nirliügaü dhruvamakùaram | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

yanmokùa iti tattvajÿàþ kathayaüti manãùiõaþ || 12.65


ityupàyaèca mokùaèca mayà saüdarèitastava |

ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà1

yadi jÿàtaü yadi rucir yathàvatpratipadyatàm || 12.66

ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà

jaigãùavyo 'tha janako vÔddhaècaiva paràèaraþ | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

imaü paüthànamàsàdya muktà hyanye ca mokùiõaþ || 12.67

1 Cowell's edition reads: ruci, which would give a light syllable at th end of the pàda, but

navipulà needs a heavy syllable after the three light ones.

Buddha-carita

196


iti tasya sa tadvàkyaü gÔhãtvà na vicàrya ca | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

pårvahetubalapràptaþ pratyuttaramuvàca saþ || 12.68


èrutaü jÿànamidaü såkùmaü parataþ parataþ èivam | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

kùetreùvasyàparityàgàdavaimyetadanaiùñhikam || 12.69


vikàraprakÔtibhyo hi kùetrajÿaü muktamapyaham | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

manye prasavadharmàõaü vãjadharmàõameva ca || 12.70

ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

vièuddho yadyapi hyàtmà nirmukta iti kalpyate |1 (ab = 12.71ab) ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

bhåyaþ pratyayasadbhàvàdamuktaþ sa bhaviùyati || 12.71

ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà

Ôtubhåmyaübuvirahàdyathà bãjaü na rohati | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

rohati pratyayaistaistaistadvatso 'pi mato mama || 12.72


yatkarmàjÿànatÔùõànàü tyàgànmokùaèca kalpyate | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

atyaütastatparityàgaþ satyàtmani na vidyate || 12.71 (cd = 12.73cd)

ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà

hitvà hitvà trayamidaü vièeùaståpalabhyate | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

àtmanastu sthitiryatra tatra såkùmamidaü trayam || 12. 72 (12.74)


såkùmatvàccaiva doùàõàmavyàpàràcca cetasaþ | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

dãrghatvàdàyuùaècaiva mokùastu parikalpyate || 12.73 (12.75)

ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

ahaükàraparityàgo yaècaiùa parikalpyate | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

satyàtmani parityàgo nàhaükàrasya vidyate || 12.74 (12.76)

1 Johnson inserts 2 extra verses inserted at this point, written in italics here. The rest of the

verse numbers in this chapter in Johnson's edition are affected by this, and are placed in

brackets in this edition henceforth.

Buddha-carita

197

ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

saükhyàdibhiramuktaèca nirguõo na bhavatyayam | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

tasmàdasati nairguõye nàsya mokùo 'bhidhãyate || 12.75 (12.77)

ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

guõino hi guõànàü ca vyatireko na vidyate | ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà

råpoùõàbhyàü virahito na hyagnirupalabhyate || 12.76 (12.78)


pràgdehànna bhaveddehã pràgguõebhyastathà guõã | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

kasmàdàdau vimuktaþ saÿèarãrã badhyate punaþ || 12.77 (12.79)


kùetrajÿo vièarãraèca jÿo và syàdajÿa eva và | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

yadi jÿo jÿeyamasyàsti jÿeye sati na mucyate || 12.78 (12.80)


athàjÿa iti siddho vaþ kalpitena kimàtmanà | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

vinàpi hyàtmanàjÿànaü prasiddhaü kàùñhakuóyavat || 12.79 (12.81)


parataþ paratastyàgo yasmàttu guõavàn smÔtaþ | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

tasmàtsarvaparityàgànmanye kÔtsnàü kÔtàrthatàm || 12.80 (12.82)


iti dharmamaràóasya viditvà na tutoùa saþ | ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

akÔtsnamiti vijÿàya tataþ pratijagàma ha || 12.81 (12.83)


vièeùamatha èuèråùurudrakasyàèramaü yayau | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

àtmagràhàcca tasyàpi jagÔhe na sa darèanam || 12.82 (12.84)


saüjÿàsaüjÿitvayordoùaü jÿàtvà hi munirudrakaþ | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

àkiücinyàtparaü lebhe saüjÿàsaüjÿàtmikàü gatim || 12.83 (12.85)


yasmàccàlaübane såkùme saüjÿàsaüjÿe tataþ param | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

nàsaüjÿã naiva saüjÿãti tasmàttatra gataspÔhaþ || 12.84 (12.86)

Buddha-carita

198

ÛÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ mavipulà

yataèca buddhistatraiva sthitànyatràpracàriõã | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

såkùmàpàdi tatastatra nàsaüjÿitvaü na saüjÿità || 12.85 (12.87)


yasmàcca tamapi pràpya punaràvartate jagat | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

bodhisattvaþ paraü prepsustasmàdudrakamatyajat || 12.86 (12.88)


tato hitvàèramaü tasya èreyo 'rthã kÔtaniècayaþ | ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

bheje gayasya ràjarùernagarãsaüjÿamàèramam || 12.87 (12.89)

ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

atha nairaüjanàtãre èucau èuciparàkramaþ | ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

cakàra vàsamekàütavihàràbhivratã muniþ || 12.88 (12. 90)

ÅÅÅÅÐÅÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ1

2<xxx> tatpårvaü paüceüdriyavaèoddhatàn | ÛÜÅÅÐÅÛÛÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

tapaþ <xx> vratino bhikùån paüca niraikùata || (12.91)

ÜÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ mavipulà

paücopatasthurdÔùñvàtra bhikùavastaü mumukùavaþ | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

puõyàrjitadhanàrogyamiüdriyàrthà iveèvaram || 12.89 (12.92)

ÜÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ mavipulà

saüpåjyamànastaiþ prahvairvinayànatamårtibhiþ | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

tadvaüèasthàyibhiþ èiùyairlolairmana iveüdriyaiþ || 12.90 (12.93)

ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà

mÔtyujanmàütakaraõe syàdupàyo 'yamityatha | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

duùkaràõi samàrebhe tapàüsyanaèanena saþ || 12.91 (12.94)


upavàsavidhãn nekàn kurvan naraduràcaràn | ÜÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ mavipulà

varùàõi ùañkarmaprepsurakarotkàrèyamàtmanaþ || 12.92 (12.95)

1 Ed: This line could be either pathyà or mavipulà. The next line could be either navipulà or

bhavipulà. 2 Johnson's edition inserts this verse here, along with the translation. The numbering in

Johnson's edition is again affected by this change.

Buddha-carita

199

ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

annakàleùu caikaikaiþ sakolatilataüóulaiþ | ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

apàrapàrasaüsàrapàraü prepsurapàrayat || 12.93 (12.96)


dehàdapacayastena tapasà tasya yaþ kÔtaþ | ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

sa evopacayo bhåyastejasàsya kÔto 'bhavat || 12.94 (12.97)


kÔèo 'pyakÔèakãrtièrãrhlàdaü cakre 'nyacakùuùam | ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà

kumudànàmiva èaracchuklapakùàdicaüdramàþ || 12.95 (12.98)

ÛÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ mavipulà

tvagasthièeùo niþèeùairmedaþpièitaèoõitaiþ | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

kùãõo 'pyakùãõagàübhãryaþ samudra iva sa vyabhàt || 12.96 (12.99)

ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

atha kaùñatapaþspaùñavyarthakliùñatanurmuniþ | ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

bhavabhãrurimàü cakre buddhiü buddhatvakàükùayà || 12.97 (12.100)


nàyaü dharmo viràgàya na bodhàya na muktaye | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

jaübumåle mayà pràpto yastadà sa vidhirdhruvaþ || 12.98 (12.101)


na càsau durbalenàptuü èakyamityàgatàdaraþ | ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

èarãrabalavÔddhyarthamidaü bhåyo 'nvaciütayat || 12.99 (12.102)


kùutpipàsàèramaklàütaþ èramàdasvasthamànasaþ | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

pràpnuyànmanasàvàpyaü phalaü kathamanirvÔtaþ || 12.100 (12.103)

ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

nirvÔtiþ pràpyate samyaksatateüdriyatarpaõàt | ÜÜÛÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà

saütarpiteüdriyatayà manaþsvàsthyamavàpyate || 12.101 (12.104)

ÜÜÛÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà

svasthaprasannamanasaþ samàdhirupapadyate | ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

samàdhiyuktacittasya dhyànayogaþ pravartate || 12.102 (12.105)

Buddha-carita

200


dhyànapravartanàddharmàþ pràpyaüte yairavàpyate | ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà

durlabhaü èàütamajaraü paraü tadamÔtaü padam || 12.103 (12.106)

ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

tasmàdàhàramålo 'yamupàya itiniècayaþ | ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

asårikaraõe dhãraþ kÔtvàmitamatirmatim || 12.104 (12.107)

ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

snàto nairaüjanàtãràduttatàra èanaiþ kÔèaþ | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

bhaktyàvanataèàkhàgrairdattahastastañadrumaiþ || 12.105 (12.108)

ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà

atha gopàdhipasutà daivatairabhicodità | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

udbhåtahÔdayànaüdà tatra naüdabalàgamat || 12.106 (12.109)

ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà

sitaèaükhojjvalabhujà nãlakaübalavàsinã | ÛÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ mavipulà

sapheõamàlànãlàüburyamuneva saridvarà || 12.107 (12.110)


sà èraddhàvardhitaprãtirvikasallocanotpalà | ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

èirasà praõipatyainaü gràhayàmàsa pàyasam || 12.108 (12.111)

ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

kÔtvà tadupabhogena pràptajanmaphalàü sa tàm | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

bodhipràptau samartho 'bhåtsaütarpitaùaóiüdriyaþ || 12.109 (12.112)


paryàptàpyànamårtaèca sàrdhaü suyaèasà muniþ | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

kàütidhairyaikabhàraikaþ èaèàükàrõavavalbabhau || 12.110 (12.113)


àvÔtta iti vijÿàya taü jahuþ paücabhikùavaþ | ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

manãùiõamivàtmànaü nirmuktaü paücadhàtavaþ || 12.111 (12.114)


vyavasàyadvitãyo 'tha èàdvalàstãrõabhåtalam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ bhavipulà

so 'èvatthamålaü prayayau bodhàya kÔtaniècayaþ || 12.112 (12.115)

Buddha-carita

201


tatastadànãü gajaràjavikramaþ padasvanenànupamena bodhitaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

mahàmuneràgatabodhiniècayo jagàda kàlo bhujagottamaþ stutim || 12.113 (12.116)


yathà mune tvaccaraõàvapãóità muhurmuhurniùñanatãva medinã | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

yathà ca te ràjati såryavatprabhà dhruvaü tvamiùñaü phalamadya bhokùyase || 12.114

(12.117)


yathà bhramaütyo divi vàyapaüktayaþ pradakùiõaü tvàü kamalàkùa kurvate | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

yathà ca saumyà divi vàüti vàyavastvamadya buddho niyataü bhaviùyasi || 12.115

(12.118)


tato bhujaügapravareõa saüstutastÔõànyupàdàya èucãni làvakàt | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

kÔtapratijÿo niùasàda bodhaye mahàtarormålamupàèritaþ èuceþ || 12.116 (12.119)


tataþ sa paryaükamakaüpyamuttamaü babaüdha suptoragabhogapiüóitam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

bhinadmi tàvadbhuvi naitadàsanaü na yàmi tàvatkÔtakÔtyatàmiti || 12.117 (12.120)


tato yayurmudamatulàü divaukaso vavàsire na mÔgaganà na pakùiõaþ | ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ

na sasvanurvanataravo 'nilàhatàþ kÔtàsane bhagavati niècalàtmani || 12.118 (12.121)

iti èrãbuddhacarite mahàkàvye 'èvaghoùakÔte 'ràóadarèano nàma dvàdaèaþ sargaþ || 12 ||

Buddha-carita

202

Book XIII [Màravijayo]


tasminèca bodhàya kÔtapratijÿe ràjarùivaüèaprabhave mahàrùau | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tatropaviùñe prajaharùa lokastatràsa saddharmaripustu màraþ || 13.1


yaü kàmadevaü pravadaüti loke citràyudhaü puùpaèaraü tathaiva | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kàmapracàràdhipatiü tameva mokùadviùaü màramudàharaüti || 13.2


tasyàtmajà vibhramaharùadarpàstisro ratiprãtitÔùaèca kanyàþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

papracchurenaü manaso vikàraü sa tàüèca tàècaiva vaco babhàùe || 13.3


asau munirniècayavarma bibhrat sattvàyudhaü buddhièaraü vikÔùya | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

jigãùuràste viùayànmadãyàn tasmàdayaü me manaso viùàdaþ || 13.4


yadi hyasau màmabhibhåya yàti lokàya càkhyàtyapavargamàrgam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èånyastato 'yaü viùayo mamàdya vÔttàccyutasyeva videhabhartuþ || 13.5


tadyàvadevaiùa na labdhacakùurmadgocare tiùñhati yàvadeva | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yàsyàmi tàvadvratamasya bhettuü setuü nadãvega ivàbhivÔddhaþ || 13.6


tato dhanuþ puùpamayaü gÔhãtvà èaràüstathà mohakaràüèca paüca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

so 'èvatthamålaü sasuto 'bhyagacchadasvàsthyakàrã manasaþ prajànàm || 13.7


atha praèàütaü munimàsanasthaü pàraü titãrùuü bhavasàgarasya | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

viùajya savyaü karamàyudhàgre krãóaÿèareõedamuvàca màraþ || 13.8


uttiùñha bhoþ kùatriya mÔtyubhãta varasva dharmaü tyaja mokùadharmam | ÜÜÛ[ÜÐÜÛ]ÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vàõaièca [yajÿaièca]1 vinãya lokàn lokàn paràn pràpnuhi vàsavasya || 13.9

1 The lacuna in Cowell's text is supplied from Johnson's edition.

Buddha-carita

203


paüthà hi niryàtumayaü yaèasyo yo vàhitaþ pårvatamairnareüdraiþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

jàtasya ràjarùikule vièàle bhaikùàkamaèlàghyamidaü prapattum || 13.10


athàdya nottiùñhasi niècitàtmà bhava sthiro mà vimucaþ pratijÿàm | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

mayodyato hyeùa èaraþ sa eva yaþ såryake mãnaripau vimuktaþ || 13.11


pÔùñaþ sa cànena kathaücidaióaþ somasya naptàpyabhavadvicittaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sa càbhavacchàütanurasvataütraþ kùãõe yuge kiü vata durbalo 'nyaþ || 13.12


tatkùipramuttiùñha labhasva saüjÿàü vàõo hyayaü tiùñhati lelihànaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

priyàbhidheyeùu ratipriyeùu yaü cakravàkeùvapi notsÔjàmi || 13.13


ityevamukto 'pi yadà niràstho naivàsanaü èàkyamunirbibheda | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

èaraü tato 'smai visasarja màraþ kanyàèca kÔtvà purataþ sutàüèca || 13.14


tasmiüstu vàõe 'pi sa vipramukte cakàra nàsthàü na dhÔteècacàla | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

dÔùñvà tathainaü viùasàda màraèciütàparãtaèca èanairjagàda || 13.15


èaileüdraputrãü prati yena viddho devo 'pi èaübhuècalito babhåva | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

na ciütayatyeùa tameva vàõaü kiü syàdacitto na èaraþ sa eùaþ || 13.16


tasmàdayaü nàrhati puùpavàõaü na harùaõaü nàpi raterniyogam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

arhatyayaü bhåtagaõairaèeùaiþ saütràsanàtarjanatàóanàni || 13.17


sasmàra màraèca tataþ svasainyaü vidhvaüsanaü èàkyamuneècikãrùan | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

nànàèrayàècànucaràþ parãyuþ èaradrumapràsagadàsihastàþ || 13.18


varàhamãnàèvakharoùñravaktrà vyàghrarkùasiühadviradànanàèca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ekekùaõà naikamukhàstrièãrùà laübodaràècaiva pÔùodaràèca || 13.19

Buddha-carita

204


ajàsu saktà ghañajànavaèca daüùñràyudhàècaiva nakhàyudhàèca | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

kabaüdhahastà bahumårtayaèca bhagnàrdhavaktràèca mahàmukhàèca || 13.20


tàmràruõà lohitaviüducitràþ khañvàügahastà haridhåmrakeèàþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

laübasrajo vàraõalaübakarõàècarmàübaràècaiva niraübaràèca || 13.21


èvetàrdhavaktrà haritàrdhakàyàstàmràèca dhåmrà harayo 'sitàèca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vyàóottaràsaügabhujàstathaiva praghuùñaghaüñàkulamekhalàèca || 13.22


tàlapramàõàèca gÔhãtaèålà daüùñràkaràlàèca èièupramàõàþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

urabhravaktràèca vihaügamàèca màrjàravaktràèca manuùyakàyàþ || 13.23


prakãrõakeèàþ èikhino 'rdhamuüóà rajjvaübarà vyàkulaveùñanàèca | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

prahÔùñavaktrà bhÔkuñãmukhàèca tejoharàècaiva manoharàèca || 13.24


kecidvrajaüto bhÔèamàvavalguranyo 'nyamàpupluvire tathànye | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

cikrãóuràkàèagatàèca kecitkecicca cerustarumastakeùu || 13.25


nanarta kaècidbhramayaüstrièålaü kaèciddha pusphårja gadàü vikarùan | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

harùeõa kaècidvÔùavannanarta kaècitprajajvàla tanåruhebhyaþ || 13.26


evaüvidhà bhåtagaõàþ samaütàttadbodhimålaü parivàrya tasthuþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

jighÔkùavaècaiva jighàüsavaèca bharturniyogaü paripàlayaütaþ || 13.27


taü prekùya màrasya ca pårvaràtre èàkyarùabhasyaiva ca yuddhakàlam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

na dyauècakàèe pÔthivã cakaüpe prajajvaluècaiva dièaþ saèabdàþ || 13.28


viùvagvavau vàyurudãrõavegastàrà na rejurna babhau èaèàükaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tamaèca bhåyo vitatàra ràtreþ sarve ca saücukùubhire samudràþ || 13.29

Buddha-carita

205


mahãbhÔto dharmaparàèca nàgà mahàmunervighnamamÔùyamàõàþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

màraü prati krodhavivÔttanetrà niþèaèvasuècaiva jajÔübhire ca || 13.30


èuddhàdhivàsà vibudharùayastu saddharmasiddhyarthamiva pravÔttàþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

màre 'nukaüpàü manasà pracakrurviràgabhàvàttu na roùamãyuþ || 13.31


tadbodhimålaü samavekùya kãrõaü hiüsàtmanà màrabalena tena | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

dharmàtmabhirlokavimokùakàmairbabhåva hàhàkÔtamaütarãkùam || 13.32


upaplutaü dharmavidastu tasya dÔùñvà sthitaü màrabalaü mahàrùiþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

na cukùubhe nàpi yayau vikàraü madhye gavàü siüha ivopaviùñaþ || 13.33


màrastato bhåtacamåmudãrõàmàjÿàpayàmàsa bhayàya tasya | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

svaiþ svaiþ prabhàvairatha sàsya senà taddhairyabhedàya matiü cakàra || 13.34


keciccalannaikavilaübijihvàstãkùõogradaüùñrà harimaüóalàkùàþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vidàritàsyàþ sthiraèaükukarõàþ saütràsayaütaþ kila nàma tasthuþ || 13.35


tebhyaþ sthitebhyaþ sa tathàvidhebhyaþ råpeõa bhàvena ca dàruõebhyaþ | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

na vivyathe nodvivije mahàrùiþ krãóan subàlebhya ivoddhatebhyaþ || 13.36


kaècittato raudravivÔttadÔùñistasmai gadàmudyamayàücakàra | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tastaübha bàhuþ sagadastato 'sya puraüdarasyeva purà savajraþ || 13.37


kecitsamudyamya èilàstaråüèca viùehire naiva munau vimoktum | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

petuþ savÔkùàþ saèilàstathaiva vajràvabhagnà iva viüdhyapàdàþ || 13.38


kaiècitsamutpatya nabho vimuktàþ èilàèca vÔkùàèca paraèvadhàèca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tasthurnabhasyeva na càvapetuþ saüdhyàbhrapàdà iva naikavarõàþ || 13.39

Buddha-carita

206


cikùepa tasyopari dãptamanyaþ kaóaügaraü parvataèÔügamàtram | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yanmuktamàtraü gaganasthameva tasyànubhàvàcchatadhà babhåva || 13.40


kaècijjvalannarka ivoditaþ khàdaügàravarùaü mahadutsasarja | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

cårnàni càmãkarakaüdaràõàü kalpàtyaye meruriva pradãptaþ || 13.41


tadbodhimåle pravikãryamàõamaügàravarùaü tu savisphuliügam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

maitrãvihàràdÔùisattamasya babhåva raktotpalapatravarùaþ || 13.42


èarãracittavyasanàtapaistairevaüvidhaistaièca nipàtyamànaiþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

naivàsanàcchàkyamuniècacàla svaü niècayaü baüdhumivopaguhya || 13.43


athàpare nirjagalurmukhebhyaþ sarpànvijãrõebhya iva drumebhyaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

te maütrabaddhà iva tatsamãpe na èaèvasurnotsasÔjurna celuþ || 13.44


bhåtvàpare vàridharà vÔhaütaþ savidyutaþ sàèanicaüóaghoùàþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tasmin drume tatyajuraèmavarùaü tatpuùpavarùaü ruciraü babhåva || 13.45


càpe 'tha vàõo nihito 'pareõa jajvàla tatraiva na niùpapàta | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

anãèvarasyàtmani dhåryamàõo durmarùaõasyeva narasya manyuþ || 13.46


paüceùavo 'nyena tu vipramuktàstasthurnayatyeva munau na petuþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

saüsàrabhãrorviùayapravÔttau paüceüdriyàõãva parãkùakasya || 13.47


jighàüsayànyaþ prasasàra ruùño gadàü gÔhãtvàbhimukho mahàrùeþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

so 'pràptakàlo vivaèaþ papàta doùeùvivànarthakareùu lokaþ || 13.48


strã meghakàlã tu kapàlahastà kartuü mahàrùeþ kila mohacittam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

babhràma tatràniyataü na tasthau calàtmano buddhirivàgameùu || 13.49

Buddha-carita

207


kaècitpradãptaü praõidhàya cakùurnetràgninàèãviùavaddidhakùuþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tatraiva nàsãttamÔùiü dadarèa kàmàtmakaþ èreya ivopadiùñam || 13.50


gurvãü èilàmudyamayaüstathànyaþ èaèràma moghaü vihataprayatnaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

niþèreyasaü jÿànasamàdhigamyaü kàyaklamairdharmamivàptukàmaþ || 13.51


tarakùusiühàkÔtayastathànye praõeduruccairmahataþ praõàdàn | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sattvàni yaiþ saücukucuþ samaütàdvajràhatà dyauþ phalatãti matvà || 13.52


mÔgà gajàècàrttaravàn sÔjaüto vidudruvuècaiva nililyire ca | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

ràtrau ca tasyàmahanãva digbhyaþ khagà ruvaütaþ paripeturàrttàþ || 13.53


teùàü praõàdaistu tathàvidhaistaiþ sarveùu bhåteùvapi kaüpiteùu | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

munirna tatràsa na saücukoca ravairgarutmàniva vàyasànàm || 13.54


bhayàvahebhyaþ pariùadgaõebhyo yathà yathà naiva munirbibhàya | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tathà tathà dharmabhÔtàü sapatnaþ èokàcca roùàcca sasàra màraþ || 13.55


bhåtaü tataþ kiücidadÔèyaråpaü vièiùñaråpaü gaganasthameva | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

dÔùñvàrùaye drugdhamavairaruùñaü màraü babhàùe mahatà svareõa || 13.56


moghaü èramaü nàrhasi màra kartuü hiüsràtmatàmutsÔja gaccha èarma | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

naiùa tvayà kaüpayituü hi èakyo mahàgirirmerurivànilena || 13.57


apyuùõabhàvaü jvalanaþ prajahyàdàpo dravatvaü pÔthivã sthiratvam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

anekakalpàcitapuõyakarmà na tveva jahyàdvyavasàyameùaþ || 13.58


yo niècayo hyasya paràkramaèca tejaèca yadyà ca dayà prajàsu | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

apràpya notthàsyati tattvameùa tamàüsyahatveva sahasraraèmiþ || 13.59

Buddha-carita

208


kàùñhaü hi mathnan labhate hutàèaü bhåmiü khanan viüdati càpi toyam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

nirbaüdhinaþ kiüca na nàsya sàdhyaü nyàyena yuktaü ca kÔtaü ca sarvam || 13.60


tallokamàrttaü karuõàyamàno rogeùu ràgàdiùu vartamànam | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

mahàbhiùagnàrhati vighnameùa jÿànauùadhàrthaü parikhidyamànaþ || 13.61


hÔte ca loke bahubhiþ kumàrgaiþ sanmàrgamanvicchati yaþ èrameõa | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sa daièikaþ kùobhayituü na yuktaü sudeèikaþ sàrtha iva pranaùñe || 13.62


sattveùu naùñeùu mahàüdhakàrairjÿànapradãpaþ kriyamàõa eùaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

àryasya nirvàpayituü na sàdhu prajvàlyamànastamasãva dãpaþ || 13.63


dÔùñvà ca saüsàramaye mahaughe magnaü jagatpàramaviüdamànam | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

yaècedamuttàrayituü pravÔttaþ kaècinnayettasya tu pàpamàryaþ || 13.64


kùamàèipho dhairyavigàóhamålaècàritrapuùpaþ smÔtibuddhièàkhaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

jÿànadrumo dharmaphalapradàtà notpàñanaü hyarhati vardhamànaþ || 13.65


baddhàü dÔóhaiècetasi mohapàèairyasya prajàü mokùayituü manãùà | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

tasmin jighàüsà tava nopapannà èràüte jagadbaüdhanamokùahetoþ || 13.66


bodhàya karmàõi hi yànyanena kÔtàni teùàü niyato 'dya kàlaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

sthàne tathàsminnupaviùña eùa yathaiva pårve munayastathaiva || 13.67


eùà hi nàbhirvasudhàtalasya kÔtsnena yuktà parameõa dhàmnà | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

bhåmerato 'nyo 'sti hi na pradeèo veèaü samàdherviùayo hitasya || 13.68


tanmà kÔthàþ èokamupehi èàütiü mà bhånmahimnà tava màra mànaþ | ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ

vièraübhituü na kùamamadhruvà èrãècale pade kiü padamabhyupaiùi || 13.69

Buddha-carita

209


tataþ sa saüèrutya ca tasya tadvaco mahàmuneþ prekùya ca niùprakaüpatàm | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

jagàma màro vimanà hatodyamaþ èarairjagaccetasi yairvihanyase || 13.70


gatapraharùà viphalãkÔtaèramà praviddhapàùàõakaóaügaradrumà | ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ

dièaþ pradudràva tato 'sya sà camårhatàèrayeva dviùatà dviùaccamåþ || 13.71

ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ Màlinã

dravati saparapakùe nirjite puùpaketau ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ

jayati jitatamaske nãrajaske mahàrùau | ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ

yuvatiriva sahàsà dyauècakàèe sacaüdrà ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ

surabhi ca jalagarbhaü puùpavarùaü papàta || 13.72

tathàpi pàpãyasi nirjite gate dièaþ praseduþ prababhau nièàkaraþ |

divo nipeturbhuvi puùpavÔùñayo raràja yoùeva vikalmaùà nièà | 13.73*

iti èrãbuddhacarite mahàkàvye 'èvaghoùakÔte màravijayo nàma trayodaèaþ sargaþ || 13 ||

Buddha-carita

210

Book XIV

ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ pathyà øloka1

tato màrabalaü jitvà dhairyeõa ca èamena ca | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

paramàrthaü vijijÿàsuþ sa dadhyau dhyànakovidaþ || 14.1

ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà

sarveùu dhyànavidhiùu pràpya caièvaryamuttamam | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ

sasmàra prathame yàme pårvajanmaparaüparàm || 14.2

ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

amutràhamayaü nàma cyutastasmàdihàgataþ | ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ

iti janmasahasràõi sasmàrànubhavanniva || 14.3


smÔtvà janma ca mÔtyuü ca tàsu tàsåpapattiùu | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

tataþ sattveùu kàruõyaü cakàra karuõàtmakaþ || 14.4


kÔtveha svajanotsargaü punaranyatra ca kriyàþ | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

atràõaþ khalu loko 'yaü paribhramati cakravat || 14.5


ityevaü smaratastasya babhåva niyatàtmanaþ | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

kadalãgarbhaniþsàraþ saüsàra iti niècayaþ || 14.6


dvitãye tvàgate yàme so 'dvitãyaparàkramaþ | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

divyaü cakùuþ paraü lebhe sarvacakùuùmatàü varaþ || 14.7


tatastena sa divyena parièuddhena cakùuùà | ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

dadarèa nikhilaü lokamàdarèa iva nirmale || 14.8


sattvànàü paèyatastasya nikÔùñotkÔùñakarmaõàm | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

pracyutiü copapattiü ca vavÔdhe karuõàtmatà || 14.9


indicated.

Buddha-carita

211


ime duùkÔtakarmàõaþ pràõino yàüti durgatim | ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ

ime 'nye èubhakarmàõaþ pratiùñhaüte tripiùñape || 14.10

ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà

upapannàþ pratibhaye narake bhÔèadàruõe | ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà

amã duþkhairbahuvidhaiþ pãóyaüte kÔpaõaü vata || 14.11


pàyyaüte kvathitaü kecidagnivarõamayorasam | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

àropyaüte ruvaüto 'nye niùñaptastaübhamàyasam || 14.12


pacyaüte piùñavatkecidayaskuübhãùvavàïmukhàþ | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

dahyaüte karuõaü keciddãpteùvaügàraràèiùu || 14.13


kecittãkùõairayodaüùñrairbhakùyaüte dàruõaiþ èvabhiþ | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

keciddhÔùñairayastuüóairvàyasairàyasairiva || 14.14


keciddàhaparièràütàþ èãtacchàyàbhikàükùiõaþ | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

asipatraü vanaü nãlaü baddhà iva vièaütyamã || 14.15


pàñyaüte dàruvat kecitkuñhàrairbahubàhavaþ | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

duþkhe 'pi na vipadyaüte karmabhirdhàritàsavaþ || 14.16

ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

sukhaü syàditi yatkarma kÔtaü duþkhanivÔttaye | ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà

phalaü tasyedamavaèairduþkhamevopabhujyate || 14.17


sukhàrthamaèubhaü kÔtvà ya ete bhÔèaduþkhitàþ | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ

àsvàdaþ sa kimeteùàü karoti sukhamaõvapi || 14.18

ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ

hasadbhiryatkÔtaü karma kaluùaü kaluùàtmabhiþ | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ

etatpariõate kàle kroèadbhiranubhåyate || 14.19

Buddha-carita

212


yadyeva pàpakarmàõaþ paèyeyuþ karmaõàü phalam | ÛÜÛÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà

vameyuruùõarudhiraü marmasvabhihatà iva || 14.20

èàrãrebhyo 'pi duþkhebhyo nàrakebhyo manasvinaþ |

anàryaiþ saha saüvàso mama kÔcchratamo mataþ || | 14.21*


ime 'nye karmabhiècitraiècittavispaüdasaübhavaiþ | ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

tiryagyonau vicitràyàmupapannàstapasvinaþ || 14.22 (14.21)


màüsatvagbàladaütàrthaü vairàdapi madàdapi | ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

hanyaüte kÔpaõà yatra baüdhånàü paèyatàmapi || 14.23 (14.22)

ÛÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ bhavipulà

aèaknuvaüto 'pyavaèàþ kùuttarùaèramapãóitàþ | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

go 'èvabhåtàèca vàhyaüte pratodakùatamårtayaþ || 14.24 (14.23)


vàhyaüte gajabhåtàèca balãyàüso 'pi durbalaiþ | ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

aükuèakliùñamårdhànastàóitàþ pàdapàrùõibhiþ || 14.25 (14.24)


satsvapyanyeùu duþkheùu duþkhaü yatra vièeùataþ | ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

parasparavirodhàcca paràdhãnatayaiva ca || 14.26 (14.25)


khasthàþ khasthairhi bàdhyaüte jalasthà jalacàribhiþ | ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

sthalasthàþ sthalasaüsthaistu pràpyaüte cetaretaraiþ || 14.27 (14.26)


upapannàstathà ceme màtsaryàkràütacetasaþ | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ

pitÔloke niràloke kÔpaõaü bhuüjate phalam || 14.28 (14.27)

ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà

såcãchidropamamukhàþ parvatopamakukùayaþ | ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ

kùuttarùajanitairduþkhaiþ pãóyaüte duþkhabhàginaþ || 14.29 (14.28)

Buddha-carita

213


puruùo yadi jànãta màtsaryasyedÔèaü phalam | ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

sarvathà èivivaddadyàccharãràvayavànapi || 14.30 (14.30)


àèayà samabhikràütà ghàryamàõàþ svakarmabhiþ | ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ

labhaüte na hyamã bhoktuü pravÔddhànyaèucãnyapi || 14.31 (14.29)


ime 'nye narakaü pràpya garbhasaüjÿe 'èucihrade | ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ

upapannà manuùyeùu duþkhamarchaüti jaütavaþ || 14.32 (14.31)1

1 At this point the original section of Buddhacarita breaks off, it is supplemented by

AmÔtànanda's conclusion (in Sanskrit) in Cowell's edition; and the continuation in the

Tibetan and Chinese translations has been translated in Johnson's edition. But as these throw

no light on Aèvaghoùa's prosody they are omitted here.

sanskrit prosody - mathematicssohum/sanskrit/yogavasishtha/sanskrit-prosody.pdf · chandaþèàstra...

Documents