DE TERNA FELICITATE SANCTORUM

Roberti S. R. E. Cardinalis Bellarmini

Epistola dedicatoria

Odoardo Farnesio S. R. E. cardinali amplissimo,Robertus Card. Bellarminus Salutem dicit.

Ea magnitudo est, Cardinalis Amplissime, tuorumin nostrum Ordinem beneficiorum, ut omnes etsingulos nostr Sodalitatis alumnos nomini tuomirifice devinctos habeas. Tu enim maiores tuosmulatus, quod illi inchoarunt, excelso animo per-ficis; et quod illi perfecerunt, magnitudine mentisetiam superare contendis 1 . Et quoniam bono-rum laborum gloriosus est fructus, reddet mer-cedem plenam Deus, cuius honorem pia liberali-tas tua potissimum intuetur. Sed et ipsa nos-tra Sodalitas, apud quam tantorum beneficiorummemoriam nulla umquam delebit oblivio, non in-termittet, per filios atque alumnos suos, grati a-nimi significationem, sive scriptis libris, sive ser-monibus, testificari. Et ego quidem iamdudumanimo destinaveram dicare nomini tuo magnum,quod moliebar, opus; triplicem videlicet explana-tionem in Apostum Paulum, literalem, moralem,et dogmaticam; sed longitudo operis, et brevespatium, quod mihi superest vit, et quotidianoccupationes, qu parum omnino ad scribendumotii mihi relinquunt, effecerunt, ut de opere il-lo perficiendo plane desperarem. Quare spiritualeopusculum, quod superiore mense Septembri mihiipse conscripsi, magno illi operi substituendumcensui: fretus benignitate tua, apud quam magnavoluntas dantis parvitatem doni facile compensa-bit. Et fortasse opusculum meum non valde dis-simile erit magno operi tuo. Tu enim Sodalitatinostr, prter alia beneficia, egregiam domum,in ipsa urbe Roma, magnis sumptibus dificarepergis: ego tibi domum non manu factam 2 ,ternam in clis, non inquam dificabo (id enimsolius omnipotentis Architecti proprium est) sedpro virium mearum tenuitate quasi digito osten-dere, et viam ad ema aperire tentabo. Quamvis e-

1 Sap. 32 2 Cor. 5, 1

nim non ignorem, te, ut Principem Ecclesiasticumdecet, ab ineunte tate coluisse studia pietatis, etmulto magis in tate matura nunc colere: tamentanta est humana fragilitas, et ad res terrenas ca-ducasque propensio, ut necesse sit, nisi identidemad clestia meditanda animum revocemus, de hu-mano pulvere, ut loquitur sanctus Leo 3 , etiamreligiosa corda sordescere. Quapropter non exiguobeneficio nos afficiunt, qui piis opusculis, multisvariisque modis nos admonent et excitant , ut qusursum sunt 4 , non qu super terram, spe acserio inquiramus. Sic enim et corda mundantur, etpalatum anim curatur, ut homo interior viderepulchritudinem veram, veramque dulcedinem de-gustare incipiat. Ex quo illud consequitur ut mun-di gloria paulatim nobis vilescat, et carnis deli-ci omnino desipiant; ac denique, ut loquiturSanctus Petrus 5 , sic nobis abundanter ministre-tur introitus in ternum Regnum Domini nostriet Salvatoris Iesu Christi. Quid enim est abun-danter ministrari introitum in Regnum Christi,nisi per varias considerationes tern felicitatis,multiplices vias sterni vel aperiri, ad ingredien-dam domum illam non manu factam, ternamin clis, qu etiam Civitas Superna et Regnumclorum in Sacris literis dici solet? Atqui hoc estargumentum opusculi mei, in quo per duodecimconsiderationes, quasi per vias duodecim investi-gatur tern felicitatis amplitudo atque sublimi-tas, cum maxima utilitate et voluptate coniuncta.Et quoniam parum omnino prodest, bonum, quodquritur, invenisse, nisi etiam inventum feliciteracquiratur, et sine amittendi timore possideatur,per easdem considerationes ad summi boni adep-tionem directa et lata panditur via, et cursus veloxsine intermissione et fatigatione dirigitur. Accipeigitur, Cardinalis optime, munusculum, quod etgrati animi pro acceptis beneficiis testimoniumdeferat, et simul non sit futurum inutile ad obti-

3 Serm. 4 de Quadragesima.4 Col. 3, 25 2 Petr. 1, 11

nendum bonum quod superat omne bonum, et inquo omnia continentur bona.

Pfatio ad lectorem

Anno superiore ad meam prcipue spiritualemutilitatem conscripsi mihi ipse libellum De as-censione mentis in Deum per scalas rerum crea-tarum. Nunc, quoniam placet Deo senilem tatemmeam adhuc longius aliquantulum protrahere,subit animum de clesti patria, ad quam an-helamus omnes filii Adam, qui hanc vallem mor-talitatis gementes et flentes incolimus, aliquidmeditari, et meditationes stilo alligare, ne pere-ant. Igitur in Scripturis Sanctis, qu sunt velutiepistol consolatori de patria clesti ad exili-um nostrum a Patre transmiss, quatuor nomi-na reperio, ex quibus utcumque bona illius locinobis innotescere possunt. Nomina sunt: Paradis-us, Domus, Civitas, Regnum. De Paradiso B.Paulus, Scio, inquit, hominem in Christo anteannos quatordecim, raptum in tertium clum 6

; et paulo post, raptum in Paradisum 7 ; ubi,ne putaremus eum de Paradiso terrestri loqui,prmisit, raptum in tertium clum. De Domosic ipse Filius Dei loquitur: In Domo Patris meimansiones mult sunt 8 . De Civitate Aposto-lus ad Hebros, Accessistis, inquit, ad CivitatemDei viventis, Ierusalem clestem 9 . De Regnoclorum Dominus ipse apud Matthum Evange-listam, Beati pauperes spiritu, inquit, quoniam ip-sorum est Regnum clorum 10 ; atque hoc nominein omni Sacra Scriptura nullum est frequentius.Paradisus vocatur locus Sanctorum in clo, quo-niam locus est amnissimus, et deliciis affluens.Sed quoniam potuissent homines existimare, Pa-radisum esse hortulum, in angulo domus positum,qui paucissimos homines caperet, addidit Spiritusin Scripturis nomen Domus: quia domus regia,palatium ingens esse solet, ubi prter hortum sintetiam aul, triclinia, cubicula, et alia id genusmulta. Sed quoniam domus, quantumvis magna,non multos homines capere potest, ne putare-mus, paucissimos omnino fore qui ad vitam ter-nam pertineant, addidit Scriptura nomen Civi-tatis, qu multos hortos, et multa palatia capiat.Sed quoniam de Beatorum numero scripsit Sanc-tus Ioannes in Apocalypsi: Vidi turbam magnam,quam dinumerare nemo poterat 11 , et nulla estcivitas, qu turbam innumerabilem complecti insinu suo possit, Scriptura Sancta vocabulum Reg-

6 2 Cor. 12, 27 2 Cor. 12, 48 Jn. 14, 29 Hebr. 12, 2210 Mt. 6, 2011 Apoc. 7, 9

ni, et Regni clorum adiunxit, quo loco nullus estin rerum universitate capacior.

Sed rursus, quoniam in amplissimo regno multisunt homines, qui plurimos eiusdem regni inco-las numquam vident, nec nomina eorum tenent,neque sciunt an umquam fuerint in rerum natura,et certum est, beatos homines omnes ab omnibusvideri, et sciri, et inter se familiariter versari, utamicos et proximos, ideo Scriptura non contentanomine Regni, addidit nomen Civitatis, ut intelli-geremus incolas eius regni, quamvis spatiosissimiet maximi, esse vere cives Sanctorum, et inter seita coniunctos et familiares, ut sunt cives uniusexigu civitatis. Ac ut prterea sciremus, felicesillos homines non solum esse cives Sanctorum,sed etiam domesticos Dei, imo etiam filios Dei,ideo Spiritus Sanctus, quam appellaverat Civi-tatem, appellavit etiam Domum. Denique quiaBeati omnes iisdem in clis deliciis fruuntur, ideolocum illum Paradisum nominavit.

Itaque quatuor ill voces, Regnum, Civitas, Do-mus, Paradisus, rem unam atque eandem signifi-cant; et Paradisus ille tam est amplus, ut domus,civitas et regnum vere dici possit. Ergo de hocfelicissimo loco primum sub nomine Regni, deindesub nomine Civitatis, tum sub nomine Domus,denique sub nomine Paradisi, ipso Deo bene iu-vante, meditari in cubiculo cordis et qu Deusipse suggerere dignabitur, literis mandare propo-sui. Addam sub finem operis sex alia nomina,non locorum, sed rerum, ex parabolis Domini,videlicet, Thesaurum absconditum in agro, Mar-garitam pretiosam, Denarium diurnum, GaudiumDomini, Cnam magnam, Nuptias Regias, et aliaduo ex Apostolo, Bravium et Coronam. Sic eruntin universum considerationes duodecim, quibusin Scripturis Sanctis felicitas Sanctorum ternadescribitur.

liber primus

De Regno Dei

Capitulum I

De amplitudine Regni Dei

Doctrina de Regno clorum quanti momenti sit,vel ex eo cognosci potest, quod Magister clestisChristus conciones suas a verbis illis inchoavit:Pnitentiam agite, appropinquavit enim Regnumclorum 1 . Et omnes fere parabolas suas de Reg-no clorum composuit, dicens: Simile factum estRegnum clorum 2 , et post resurrectionem suam,in illis ultimis quadraginta diebus ante ascen-

1 Mt. 4, 172 Mt. 13, 18, 20, 21, 22, 25

sionem, apparens discipulis, loquebatur de RegnoDei, ut Sanctus Lucas in Actis Apostolorum tes-tatur 3 . Itaque initium, et progressio, et consum-matio sermonum Christi, Regnum clorum fuit.Nos tamen hoc loco non omnia, qu de Regnoclorum disputari possunt, explicare aggredimur,sed ea solum, qu ad locum et statum Beatorumpertinent; atque illud in primis, cur locus et sta-tus Beatorum, Regnum clorum in Sacris Literisnominetur.

Habitatio Sanctorumm multis de causis Regnumclorum dicitur. Primum, quia regio est amplissi-ma, et multo amplior, quam human cogitationisangusti capere possint. Orbis terr, qui velutipunctum est si comparetur ad supremum clum,multa et magna Regna complectitur, ut vix nu-merari queant; quantum igitur erit Regnum illud,quod est unicum, et per totam cli clorum lati-tudinem spatiaque diffunditur? Neque solum con-tinet Regnum Dei super clestem regionem, sedomnem hanc rerum universitatem. Est enim superclestis regio, qu proprie Regnum clorum dic-itur, prima quasi provincia Regni Dei, in qua pri-marii Principes resident, qui sunt omnes filii Dei.Secunda provincia dici potest therea, in qua stel-l morantur; qu stell, quamvis in se animatnon sint, tamen sic ad nutum Creatoris obdiunt,ut viventes et animat dici possint, iuxta illudEcclesiasticum: Regem, cui omnia vivunt, veniteadoremus. Tertia provincia est aerea, in qua ventinubesque discurrunt, et procellas, pluvias, nives,grandines, tonitrua, fulgura efficiunt, et in quaetiam volucres generum diversorum spatiantur etvolant. Quarta provincia est aquea, qu maria,fontes, flumina, lacusque complectitur, in quibuspisces procreantur, qui parambulant semitas maris4 . Quinta est terrea, qu quasi mula cli habi-tatores nobilissimos, sed non beatissimos habet:homines videlicet ratione prditos, sed mortales;qui tamen dominantur bestiis terr, volucribuscli et piscibus maris. Postrema est provincia sub-terranea, qu quasi Arabia deserta nullos omni-no fructus bonos producit, sed spinas solum ettribulos; in qua degunt spiritus reprobi, qui su-perbia sua hoc meruerunt, ut qui voluerunt esseprimi, fierent novissimi, et qui super astra cliexaltare sedem suam conati sunt, ad imos inferosdetruderentur: atque hic locus expectat omnesillos homines, qui tamquam socii dmoniorum inflagitiis et sceleribus volutati, sine vera pnitentiade hac vita discedunt. Has omnes provincias im-perio suo Deus tenet, cui canit Psalmista: Omniaserviunt tibi 5 . Atque hoc totum vastissimumet maximum Regnum communicabit Deus cumdiligentibus se, ut paulo infra dicemus.

3 Act. 1, 34 Psalm. 8, 95 Psalm. 118, 91

Ergo, anima Christiana, dilata cor tuum, nontenearis angustiis rerum prsentium; quid tan-tum laboras et sudas, ut particulam mundi huiusobtineas, qu totum possidere poteris, si volueris?Certe si ad hoc Regnum serio mortales aspira-rent, vel de illo attente cogitarent, erubescerentutique bella gerere pro angustissimis portiunculisterr. Offert tibi Deus, o homo, societatem im-mensi atque terni Regni sui, et tu pro uniusoppiduli defensione vel acquisitione bellum geris,ubi mult committuntur rapin et cdes, et aliapeccata innumerabilia, quibus Rex Regum iustis-sime provocatur ad iram. Ubi est prudentia? ubiconsilium tuum? Neque hc dico, quod existimemnon licere Christianis pro defensione oppidorumsuorum bella gerere: scio enim non solum a SanctisPatribus, Augustino prsertim 6 , viro doctissimoet sanctissimo, et Sancto Thoma ScholasticorumTheologorum Principe 7 , iusta bella defendi; sedetiam ab ipso Prcursore Domini 8 , quo internatos mulierum maior non surrexit, dictum essemilitibus, non ut militiam tamquam illicitam de-serant, sed ut stipendiis suis contenti neminemconcutiant, et nemini iniuriam faciant; et ego ipsein libris Controversiarum iusta bella defendi 9 .Non igitur bella simpliciter reprehendo, sed ad idquod perfectius et spe utilius est, adhortor; adeum plane modum, quo Sanctus Paulus Corinthiisdicit: Delictum est in vobis, quod iudicia habetisinter vos; quare non magis iniuriam accipitis?quare non magis fraudem patimini? 10 et Sanc-tus Iacobus in Epistola sua: Unde bella et litesin vobis? nonne ex concupiscentiis vestris? con-cupiscitis, et non habetis; occiditis et zelatis, etnon potestis adipisci; ligatis et belligeratis, et nonhabetis 11 . Certe enim qui de Regno clorumvalde sollicitus esset, non facile ad iacturam uniusoppiduli moveretur, sed qureret mediatores, quisine dispendiis et periculis bellorum litem com-ponerent. Sed pergamus ad ctera.

Capitulum II

De frequentia Regni Dei

Dicitur secundo habitatio illa sublimis Regnumclorum, quoniam multitudinem et diversitatemhabitantium tantam continet, quantam nulla do-mus aut civitas, sed sola Regna maiora contineresolent. Ibi est, ut Apostolus loquitur in Episto-la ad Hebros 1 , multorum millium Angelorumfrequentia, ibi quoque spiritus iustorum perfecto-rum, ad quorum numerum pertinebunt, quotquot

6 Epist. 5 ad Marcellinum7 2 2 q. 408 Lc. 3, 149 Lib. 3 De laicis, cap. 1410 1 Cor. 6, 711 Iac. 4, 11 Hebr. 1

ab Abel iusto usque ad sculi consummationemin Domino morientur. Nec solum spiritus iustorumhominum post mundi consummationem ibi erunt,sed erunt etiam corpora gloriosa, qu omnia etsingula fulgebunt sicut sol in Regno Patris eo-rum, ut Dominus loquitur apud Matthum 2 .Et quidem quod attinet ad Angelorum diversi-tatem, vix aliud nobis peregrinantibus in terrascire licet prter nomina. Scimus enim alios vo-cari Seraphim, ex visione Isai Prophet 3 ;alios Cherubim, ex prophetia Ezechielis 4 , aliosThronos, alios Dominationes, alios Principatus,alios Potestates, ex Apostolo ad Colossenses 5 ;item alios Virtutes, ex eodem Apostolo ad Ephe-sios 6 ; alios Archangelos, ex eodem Apostolo, etex Epistola Apostoli Iud 7 , alios denique Ange-los, quorum frequentissima mentio fit in omnibusLibris Sacris. Ex his novem vocabulis constans estDoctorum sententia, colligi, novem esse OrdinesAngelorum; quorum singuli Ordines multa mil-lia Angelorum contineant, dicente Daniele: Mil-lia millium ministrabant ei 8 . Et Iob concinente:Numquid est numerus militum eius? 9

Et quamvis omnes Angeli sine dubio beatissimi, etomnium virtutum ac donorum divinorum decoremirifice splendeant, tamen illi dicuntur Seraphim,qui charitatis ardore preminent; illi Cherubim,qui scienti splendore prlucent; illi Throni siveSedes, qui tranquillitate contemplationis ineffa-bili gaudent; illi Dominationes, qui ut summiImperatoris administri, mundo inferiori dominan-tur; illi Virtutes, qui omnipotentis Domini ius-su signa et prodigia patrant; illi Potestates, quisuper aereas potestates spirituum immundorumimperium obtinent, illi Principatus, qui Regibusac Principibus mundi prsunt; illi Archangeli,qui Prlatis Ecclesi adhibiti sunt adiutores; illidenique Angeli, qui singulorum hominum, dumin terris vivunt, custodiam curamque suscipiunt.Nec solum ista significantur variis nominibus An-gelorum, sed prterea nomina illa sunt quasi in-signia, vel imagines, aut specula magnitudinis Dei;siquidem Seraphim ardore suo, quasi vexillo quo-dam, imagine aut speculo reprsentant infinitamcharitatem Dei, qui solo amore impulsus, Angelosipsos et homines et reliqua omnia condidit etconservat. Cherubim simili vexillo, imagine autspeculo, referunt infinitam Dei sapientiam, quaomnia in numero, pondere, et mensura constituit.Throni eodem modo, quasi in perfecta imaginedemonstrant altissimam illam quietem, qua Deussedens fruitur, cum immotus omnia movet, et

2 Mt. 13, 433 Isa. 6, 24 Ezech. 285 Col. 1, 166 Ephes. 1, 217 Iud. 98 Dan. 7, 109 Iob 25, 3

tranquillus omnia disponit et regit. Dominationessimiliter omnibus ostendunt, Deum esse, qui vereac proprie solus rebus omnibus dominatur, cumei soli liceat res omnes conservare, vel ad nihilumredigere. Virtutes quoque demonstrant omnibus,Deum solum esse, qui facit mirabilia magna so-lus; quique sibi reservavit uni innovare signa etmultiplicare prodigia. Potestates vero nomine suoprferunt, Deum esse solum potentem absoluteet vere, cui nihil sit impossibile, quippe in quosolo vera potentia locum habet. Principatus ve-xillo suo significant, Deum esse Principem Regumterr, Regem Regum, et Dominum dominan-tium. Archangeli Deum esse demonstrant verumet summum Ecclesiarum omnium Prsidem. An-geli denique Deum esse indicant verum Patremorphanorum; et qui licet Angelos custodes sin-gulis hominibus dederit, tamen ipsum quoque sin-gulis adesse, singulos custodire, singulos prote-gere. Nam ipse quoque Propheta, qui dixerat:Angelis suis mandavit de te, ut custodiant te inomnibus viis tuis 10 , idem introducit Deum di-centem; Cum ipso sum tribulatione, eripiam eum,et glorificabo eum 11 . Et Dominus, qui dixerat:Angeli eorum semper vident faciem Patris mei quiin clis est 12 , idem dixit: Nonne duo passeresasse veneunt?, et unus ex illis non cadet super ter-ram, sine Patre vestro? vestri autem capilli capitisomnes numerati sunt: nolite ergo timere, multispasseribus meliores estis vos 13 . Atque hc deAngelis pauca novimus: de quibus, si placet, videSanctum Bernardum in libro 5 De Consideratione,unde hc pauca delibavimus.

His vero novem Angelorum Ordinibus, quasi exaltera parte, respondet turba tanta sanctorumhominum, ut eam numerare nemo possit, ut supradocuimus ex Apocalypsi 14 : qu turba novemitem Ordinibus continetur; nam alii sunt Patriar-ch, alli Prophet, alii Apostoli, alii Martyres,alii Confessores, alii Pastores et Doctores, aliiSacerdotes et Levit, alii Monachi, vel Eremit;denique Sanct Femin, aut Virgines, aut Vidu,aut etiam coniugat.

Rogo te nunc, anima Christiana, quanta felici-tas erit, cum tantis et talibus conversari? Scri-bit Sanctus Hieronymus in Epistola ad Paulinum,multos lustrasse provincias, novos adiisse populos,maria transmisisse, ut eos quos ex libris cele-bres noverant, coram viderent et audirent. Adunum Salomonem ob sapienti opinionem venie-bat Regina Saba de finibus terr 15 , et ad unumAntonium Eremitam, propter faman sanctitatis,

10 Psalm. 90, 1111 Psalm. 90, 1512 Mt. 18, 1013 Mt. 10, 2914 Apoc. 7, 915 3 Reg. 10, 1

undique homines concurrebant 16 ; ipsi etiamImperatores amicitiam eius ambiebant. Quid igi-tur erit, tot Angelos, et tot prclaros homines,utique sanctissimos, et simul amicissimos, et feli-citatis eiusdem consortes videre et alloqui? UnusAngelus si in decore suo spectandum se prberetin hoc exilio, quis non libenter accurreret? quidigitur erit, uno intuitu Angelos omnes cernere? Etsi unus aliquis ex Prophetis, aut Apostolis, autEcclesi Doctoribus, nunc de clo descenderet,quanta simul aviditate et attentione audiretur? Atin Regno illo non unum, sed omnes et singulosProphetas et Apostolos et Doctores videre et au-dire, et cum eis assidue conversari licebit. Unus solquantum ltificat universam terram? quid facientsoles innumerabiles, et soles vivi, intelligentes, etiubilantes in Regno Dei? Mihi quidem ita dulcitersapit ista consuetudo cum Angelis et hominibus,quorum nullus est insipiens aut malus, sed omnesoptimi et sapientissimi, ut hoc solum magn fe-licitatis instar mihi esse videatur; et propter quodsolum libenter carerem oblectamentis omnibushuius vit.

Capitulum III

De forma vere monarchica Regni Dei

Tertia ratio est, quoniam in eo solo loco inven-itur perfecta forma regnandi. Siquidem hoc in-terest inter Regnum et Rempublicam, sive op-timatum sive popularis Respublica sit, quod inRegno summa potestas apud unum, in Republicaapud multos invenitur. In Regnis autem hominumnumquam est summa potestas apud unum vereet proprie: poterit enim fortasse Rex sine consiliovel consensu aliorum iubere ut aliquid fiat, sedexequi non poterit, nisi subditi velint. Et speetiam nec iubere poterit, aut certe non audebit, simultitudo subditorum illum terreat. Quam multienim fuerunt magni Reges aut Imperatores, qu-os exercitus destituit, aut etiam interimit? plensunt histori exemplis. Inanis igitur est summapotestas in Regibus mortalibus, qui, nisi subdi-ti velint, nihil umquam efficient. Potestas autemDei, qui Rex magnus vere dicitur et est, a nullodependent, nisi a sua ipsius voluntate; qui cumsit omnipotens, nullus ei resistere potest, nequeegit militibus aut armis, aut re aliqua extra se.Quod si utitur administris Angelis vel hominibus,aut etiam rebus sensu carentibus et inanimis, idfacit quia vult, non quia non potest sine illis omniaqucumque voluerit facere. Nam qui sine ullocomite vel administro clum et terram, et omniaqu in eis sunt, solo verbo condidit, et sola volun-tate conservat, certe posset etiam omnia solo im-perio administrare. Nec solum Deus verissime reg-

16 Athanasius in eius Vita

nat, quoniam summa potestas apud eum residet,sed etiam quoniam summa regendi ars illius soliusest; neque eget Deus ullo senatu, aut consiliariisullis. Quis, inquit beatus Paulus, cognovit sensumDomini? aut quis consiliarius eius fuit? 1 et anteeum Isaias Propheta: Quis adiuvit, inquit, Spiri-tum Domini? aut quis consiliarius eius fuit, etostendit illi? cum quo iniit consilium, et instruxiteum, et docuit eum semitam iustiti, et erudiviteum scientiam, et viam prudenti ostendit illi?2 Itaque Monarchia, qu optima forma regiminisest, non solum apud Deum invenitur, sed apudillum solum vera atque perfecta reperitur. Is enimnon solum terribilis est super omnes Reges terr,ut dicitur in Psalmis 3 , sed etiam est Rex magnussuper omnes Deos, ut dicitur in alio Psalmo 4 .Siquidem alii sunt Dii falsi, qui potius dmoniadici deberent, iuxta illud Prophet: Dii Gentiumdmonia 5 . Alii sunt Dii per participationem, utReges terr, et Angeli clorum, iuxta illud: Egodixi, Dii estis, et filii Excelsi omnes 6 . Sed istosomnes Deos imperio suo subiectos habet Deusille, qui regnat in clis; proinde solus ille Rexest verus et magnus; quod Nabuchodonosor RexBabylonis, posteaquam superbi su gravissimaspnas dedit, agnovit, et verbis illis confessus est:Igitur post finem dierum ego Nabuchodonosor ocu-los meos ad clum levavi, et Altissimo benedixi,et viventem in sempiternum laudavi et glorificavi;quia potestas eius potestas sempiterna, et Reg-num eius in generationem et generationem, etomnes habitatores terr apud eum in nihilo repu-tati sunt; iuxta voluntatem enim suam facit tamin virtutibus cli, quam in habitatoribus terr, etnon est qui resistat manui eius, et dicat ei, Quarefecisti? nunc igitur ego Nabuchodonosor laudo,et magnifico, et glorifico Regem cli, quia omniaopera eius vera, et vi eius iudicia et gradientes insuperbia potest humiliare 7 . Hc ille, qui omnibusexemplo esse potest, ut humilientur sub potentimanu Dei, ut Sanctus Petrus admonet 8 ; et magisdelectentur servire Regi Regum, ut eius benefi-centiam mereantur, quam eius voluntari superbocorde resistere, unde manum eius gravissimamexperiri cogantur.

Capitulum IV

Quod omnes Beati sint Reges

Quarta ratio, cur locus et status Beatorum Reg-num clorum dicatur, eaque potissima est, quo-

1 Rom. 11, 342 Isa. 40, 133 Psalm. 75, 134 Psalm. 94, 35 Psalm. 95, 56 Psalm. 81, 67 Dan. 4, 318 1 Petr. 5, 6

niam omnes Beati in clo Reges sunt, et omnesregi conditiones aptissime in illos conveniunt.Quamvis enim Sancti omnes in clo serviant Deo,ut dicitur in Apocalypsi 1 , tamen simul etiamregnant, nam in eodem libro et capite eodem, ubidicitur: Et regnabunt in scula sculorum. Necsolum Beati omnes simul servient et regnabunt,sed etiam simul servi et filii dici poterunt. Sicenim loquitur Deus in Apocalypsi: Qui viceritpossidebit hc, et ero illi Deus, et ille erit mihifilius 2 . Quare sicut possunt iidem servi esse etfilii, sic possunt servi esse et Reges: servi enimsunt, quoniam a Deo creati sunt, et illi debentobdientiam, a quo accipiunt esse, et vivere, etomnia; neque aliquid creatum excipit David, cumait: Omnia serviunt tibi 3 ; simul tamen possuntesse filii Dei, qui ex Deo renati sunt per aquam etSpiritum Sanctum, et simul Reges esse possunt,quibus regia dignitas ab ipso Regum Rege com-municatur; qui propterea in eadem Apocalypsidicitur Rex Regum et Dominus dominantium 4 .

Dicet aliquis fortasse, non esse difficile aliquemsimul esse Regem terr et servum Dei: ad quemmodum dicitur in Psalmo: Et nunc Reges in-telligite, erudimini qui iudicatis terram: serviteDomino in timore et exultate ei cum tremore 5 .At Regem esse Regni clorum et servum esseRegis clorum, quis capiat aut credat? et tamenita est, et capit hoc et credit fides. Iusti ergo inRegno Patris eorum erunt etiam ipsi Reges Regniclorum, quoniam participes erunt regi illiusdignitatis, et potestatis, et opum, ac reliquorumbonorum qu sunt in Regno clorum. Id quodin tribus prcipue locis Scripturarum SanctarumSpiritus Sanctus manifeste pronuntiat. Unus locusest in Evangelio Sancti Matthi: Beati pauperesspiritu, quoniam ipsorum est Regnum clorum 6 .Alter in eodem Evangelio: Venite benedicti Patrismei, possidete paratum vobis Regnum a constitu-tione mundi 7 . Tertius in Apocalypsi: Qui vicerit,dabo ei sedere mecum in throno meo, sicut et egovici, et sedi cum Patre meo in throno eius 8 .Quid manifestius dici potest? Habemus Regnumclorum promissum, habemus in die iudicii pos-sessionem Regni eiusdem assignandam, habemussessionem in throno Regio Filii Dei, et Patriseius, Regis terni; quid hoc est aliud, nisi par-ticipatio eiusdem Regni clorum, quod ab ter-nitate possidet Deus? Adde testimonium beatiPauli: Si sustinebimus, inquit, et conregnabimus9 . Et Sancti Ioannis in principio Apocalypsis:

1 Apoc. 22, 32 Apoc. 21, 73 Psalm. 118, 914 Apoc. 19, 165 Psalm. 2, 106 Mt. 5, 37 Mt. 25, 348 Apoc. 3, 219 2 Tim. 2, 12

Ego Ioannes, frater vester, et particeps in tribu-latione, et Regno 10 . Et Sancti Iacobi in Epistolasua: Deus, inquit, elegit pauperes in hoc mundo,divites in fide, et heredes Regni, quod repromisitDeus diligentibus se 11 . Neque minuitur Regnumclorum propterea, quod multis ac pene innu-merabilibus Angelis et hominibus communicatur.Regnum enim clorum non est simile Regnis ter-rarum, qu non patiuntur consortem; et si divi-dantur in partes, dividendo minuuntur, et tandemetiam consummuntur. Non, inquam, eiusmodi estRegnum clorum, sed totum ab omnibus, et to-tum a singulis integre possidetur: quomodo idemsol totus a singulis, et totus ab omnibus cernitur,et ipse vicissim non minus singulos quam omnescalefacit et illuminat. Quod ipsum facilius intel-ligetur, cum explicata fuerint bona Regni clo-rum. Sed antea explicand sunt conditiones sivequalitates qu requiruntur in Regibus, ut nemodubitet, Sanctos atque Beatos in clo non sinecausa vocari Reges, et Regni clorum Reges.

Du sunt prcipu qualitates qu necessarisunt Regibus, sapientia et iustitia. Sed cumsapientia coniungit Scriptura prudentiam et con-silium, et omnia illa qu ad intelligentiam perti-nent: cum iustitia coniungit misericordiam, clemen-tiam, et reliquas virtutes qu voluntatem ornantet perficiunt. Itaque sapientia requiritur, ut Rexsciat; iustitia, ut velit subditos bene regere. IdeoSalomon admonitus a Deo initio Regni, ut peteretquod vellet, postulavit sapientiam, qu princepsest bonarum qualitatum qu requiruntur in Regi-bus: et placuit Deo petitio eius, ut perspicuumest ex libro tertio Regum 12 , ac per hoc impe-travit quod petiit. Utinam et iustitiam postulas-set, fortasse non in tot scelera prolapsus esset.Rectius David in Psalmo, in quo precatur bonafilio suo Salomoni, dicit: Deus iudicium tuum Regida, et iustitiam tuam filio Regis 13 . Ubi videturprvidisse a Salomone postulandam sapientiam,et ideo postulat illi iustitiam et iudicium, qusine sapientia esse non possunt; cum sapientia sineiustitia esse possit, saltem aliqualis et imperfecta.Liber quoque Sapienti, qui proprie ad Regesinstituendos scriptus est, sic inquit: Diligite iusti-tiam qui iudicatis terram 14 . Et incipit a iustitia,quoniam non solum est per se necessaria Reg-ibus, sed etiam est dispositio ad sapientiam; subi-ungit enim paulo post: Quoniam in malevolamanimam non introibit sapientia 15 . Denique, utalia multa prteream, Ieremias prdicens virtutesChristi Regis terni: Ecce, inquit, dies veniunt,dicit Dominus, et suscitabo David germen iustum,

10 Apoc. 1, 911 Iac. 2, 512 3 Reg. 3, 1013 Psalm. 71, 214 Sap. 1, 115 Sap. 1, 4

et regnabit Rex et sapiens erit, et faciet iudiciumet iustitiam in terra 16 . Vere igitur sapientia etiustitia dotes sunt qu requiruntur in Regibus.

Iam vero quod Beati omnes qui sunt in clo,etiamsi fortasse multi illorum fuerint imperiti etrudes in terris, polleant sapientia eximia, et insignivirtute iustiti, ut merito Reges cuiuscumqueRegni fieri possent, extra controversiam est. Nul-lus enim Beatorum est in clo, qui non videatipsam Dei essentiam, qu est prima caussa om-nium rerum; ac per hoc de fonte sapienti incre-at hauritur sapientiam tantam, quantam nec Sa-lomon, nec ullus mortalis homo umquam habuit,excepto Domino nostro Ieus Christo, qui etiamtempore mortalitatis su Deum videbat, et erantin eo omnes thesauri sapienti et scienti Dei 17 .Porro pro mensura sapienti datus etiam Beatisomnibus mensura plena iustiti, ut peccare dein-ceps neque velint, neque possint; sic enim loquiturSanctus Augustinus in libro De Correptione etGratia: Prima libertad voluntatis erat, posse nonpeccare; novissima erit multo maior, non possepeccare 18 . Qui autem peccare non potest, in-iustus quoque esse non potest, et cum charitasperfecta sit perfecta iustitia, ut idem Sanctus Au-gustinus affirmat in extremo libro De Natura etGratia 19 ; qui non potest Deum non summo etperfectissimo amore diligere, is non potest etiamnon summam perfectamque iustitiam possidere.Qui vero Deum summum et infinitum bonumvident, certe non possunt ab eo averti, nequepossunt illum non ardentissimo amore semperdiligere: ex quo efficitur, ut Sancti omnes in cloperfecte sapientes, et perfecte iusti, ac per hoc adregnandum aptissimi semper existant.

Exurge igitur, anima Christiana, et mente, quan-tum potes, ascende, et cogita, quale bonum sitregnare cum Deo, ac, ut nunc alia prtereamomnia, contemplationis alis clos ipsos penetra, etthronum illum sublimem intuere, de quo Salvatordicit: Qui vicerit, dabo ei sedere mecum in thronomeo, sicut et ego vici, et sedi cum Patre meo inthrono eius 20 . Quanta enim erit illa gloria, coraminfinita multitudine Angelorum collocari animamiustam in throno ipso Christi et Dei? et iusto Deiiudicio prdicari animam illam victricem mundiet mundi rectorum, atque omnium invisibiliumpotestatum? et quanta ltitia exultabit eademanima, cum se viderit defunctam omni periculoet labore, de omnibus hostibus suis felicissimetriumphare? Et quid erit quod ultra desideret,cum particeps facta erit omnium bonorum Dominisui, usque ad consortium throni et Regni? O quamalacriter pugnant in terris, et quam facile tolerant

16 Ier. 23, 517 Col. 2, 318 De Corrept. et Gratia, cap. 1219 De Nat. et Gratia, cap. ult.20 Apoc. 3, 21

adversa omnia propter Christum, qui fide viva etspe certa tam sublimes honores conspiciunt oculomentis in clo.

Capitulum V

De bonis Regni Dei

Quinta ratio illa mihi esse videtur, quia bonaSanctorum in clis degentium similia quidem vi-dentur esse bonis regnantium super terram; sedtanto maiora et clariora sunt, quanto clumpreminet terris. Itaque Regnum Beatis prpa-ratum non simpliciter Regnum, sed Regnum clo-rum dicitur; ut intelligamus, illam esse propor-tionem bonorum ad bona, qu est terr adclum, id est, rei angust, humilis, sordid, tem-porari, ad amplissimam, et celsissimam, et no-bilissimam, et quod est omnium maximum, sem-piternam. Bona Regni terreni numerari solent,potestas, honor, diviti, delici. Potest Rex ter-renus imperare subditis, et nisi pareant, potestillos vinculis, carceribus, exilio, pecuniis, flagellis,morte mulctare. Hinc Reges tremendi populis, etquasi Dii quidam esse censentur. Rursus honorarivolunt Reges cultu quodam pene supra hominumnaturam: volunt enim de geniculis adorari, necdignantur spe, nisi flexo poplite et submisso interram vultu loquentes audire; et cum forte perplateas incedunt, volunt obvios quosque de via de-cedere. Ad hc rarium amplum et refertum auroet argento requirunt, neque numerant reditus suosper centum aut mille nummos aures, ser per deciescentena millia; et recte, cum non debeant decemet viginti famulos alere, sed magnos exercitus inhostes ducere. Postremo non dignantur consuetislusionibus animum recreare, sed ad maiestatis susplendorem pertinere ducunt, ut in conviviis, invenationibus, in theatris multas auri atque argen-ti libras consumant. Atque hc sunt fere bonaPrincipum terrenorum, qu id in primis communehabent, ut sint omnia brevia et caduca, et cumnatali Principum incipiant, cum morte finiantur;nisi forte aliquando contra accidat, ut diuturniorsit vita quam Regnum. Deinde non sunt purabona, sed admistam habent potestas infirmitatem,honor ignominiam, diviti paupertatem, et gau-dia luctus ac mrores. Potestas Regis illa est, utpendeat populus a nutu Principis; sed admistaest potestati infirmitas, quia pendet Princeps abrachiis et viribus populi. Quid efficiet nutus Prin-cipis in civitate capienda vel defendenda, si popu-lus nequeat aut nolit manus conferere? Nec solumpendet nutus Principis a viribus subditorum, sedetiam a muris, a vallo, ab armis, a machinisbellicis, a pecunia, qu nervus belli dici solet.Itaque populus pendet ab una re, nutu videlicetPrincipis et uni homini servit; Princeps autempendet a plurimis tum hominibus, tum rebus ali-

is, et illis omnibus servit. Denique potest Rexsubditos vinculis, carcere, exilio, flagris, mortemulctare: sed potest etiam Rex (de facto loquor,non de iure) vinciri, carceri mancipari, exilio, vul-neribus, morte mulctari. Id verum esse probavitIulius Csar, Caius, Nero, Galba, Vitellius, Domi-tianus, Commodus, Heliogabalus, alii sine nu-mero: nec solum isti flagitiosi Principes, sed etiammodestissimi, Alexander Mamm, Gordianusiunior, Pertinax, Tacitus, Numerianus, Probus,Gratianus, Valentinianus secundus: ut omittamsanctos viros, Sanctum Eduardum Regem anglo-rum, Sanctum Wenceslaum Ducem Bohemorum,Sanctum Sigismundum Regem Burgundi, Sanc-tum Kanutum Regem Dani, et alios. Veniamusad honorem: coluntur certe Reges dum prsenteset in conspectu aliorum sunt; sed in absentiaplerumque convitiis lacerantur et irridentur, etin prsentia quoque multi eis adulantur lingua,qui in corde suo eosdem contemnunt atque des-piciunt; et si numerus iniri posset laudantiumet vituperantium, multo plures invenirentur vi-tuperantes quam laudatores. Vere igitur gloriaRegum plerumque minor est quam ignominia:cum prsentes qui honorant fastigium, sint pauci;absentes vero plurimi, quorum aliqui sordes ava-riti notant, alii crudelitatem, alii luxuriam, aliialia vitia carpunt.

Sed fortasse diviti Regum pur sunt, nec admis-tam habent pauperiem, imo nulli omnino magisegeni ac pauperes Regibus inveniuntur: habentmagnos reditus et magnos thesauros, sed habents alienum aliquando longe grandius. Et non tamille pauper est qui parum habet, quam ille quimulta desiderat, quia multis indiget. Et nonnemagnum est paupertatis argumentum, quod abipsis etiam pauperibus obolos quasi mendicant,dum vectigalia exigunt minuta ab ementibus qusunt ad victum necessaria? Neque hc dico, quasireprehendere audeam exactiones vectigalium: scioenim, iustum esse ut vectigalia et tributa pen-dantur Regibus, dicente Apostolo in Epistola adRomanos: Subditi estote non solum propter iram,sed etiam propter conscientiam. Ideo enim et trib-uta prstatis, ministri enim Dei sunt, in hocipsum servientes. Reddite ergo omnibus debita,cui tributum, tributum, cui vectigal, vectigal 1 .Sed ostendere volui miseram conditionem Regummortalium, qui necesse habent divitiis abundare,et coguntur etiam a pauperibus et egenis earumpartem colligere. Quid iam dicemus de commodiset deliciis? Habent certe Reges hortos, pomaria,mensas opiparas, venationes, theatra, et alia idgenus multa ad animos recreandos aptissima; sedhabent etiam plerumque podagras, stomachi etcapitis dolores, et quod amarius est, sollicitudinesmentis gravissimas, qu aliquando totas noctes

1 Rom. 13, 7

insomnes ducere cogunt, suspiciones, timores, an-gores; si fores cubiculi noctu crepuerunt, prodi-tionem suspicantur; si nuntiatur multitudo ar-matorum visa, defectionem timent. Ita gaudiamroribus admiscentur, et quies sollicitudine in-terrumpitur; qu causa fuit, ut non pauci, relictisRegnis, vitam privatam elegerint.

Sed beatum Ioannem Chrysostomum audiamus,qui in homilia quadam ad populum Antiochenumde sui temporis Imperatoribus ita loquitur: Nediadema respicias, sed curarum tempestatem; ne-que purpuram intuere, sed animam ipsa purpuramagis nigrescentem. Non ita corona caput cir-cumdat, sicut animam sollicitudo. Nec in satel-litum catervam, sed in molestiarum multitudinemspectes. Nec enim privata domus tot curis plenareperiri potest, quot regi sunt; mortes per sin-gulos dies expectat: in noctibus autem, nec diciquidem potest, quoties anima prosilit, et exilire seputat. Et hc quidem in pace: si vero bellum in-gruat, quid hac vita miserabilius esse possit? Quotautem a familiaribus pericula irruunt et subditis?quippe consanguineis cruoribus regium pavimen-tum semper est plenum. Et si vultis aliqua narrem,forsitan agnoscetis, maxime quidem, et antiqua, etnostris facta temporibus. Illi coniugem adulteriisuspectam habens, nudam in montibus alligavit,et feris tradidit, iam factam sibi multorum Regummatrem. Qualem illum vitam agere creditis? nonenim, nisi magno fuisset morbo consumptus, intantam erupisset ultionem. Hic ipse quidem suumiugulavit filium. Eius filiorum hic semetipsum in-teremit a tyranno comprehensus, illo vero nepotemsuum regni consortem, quod ipse arripuerat. Hicautem dicitur et fratrem suum peremisse. Alterrursum post hc venenatis sublatus est medica-mentis, et calix fuit ei mors, non poculum, eteius filio, futurorum timore, cum nihil iniuripatrasset, oculus erutus fuit. Alius, neque diceredecet, quam miserabiliter vitam finierit. Sequen-tium autem hic quidem combustus fuit, tamquammiser quidam et infelix, cum equis et curribus, etaliis omnibus; vit enim rumnas nemo sermoneexprimere posset, quas cum hic insurrexit, paticompulsus est. Hic vero, qui nunc imperat, nonnepostquam diademate coronatus est, in laboribusfuit, in periculis, in tristitiis, in insidiis? At nontalis clorum Regia 2 . Hc ille. Qui quam veredixerit, non talis clorum Regia; qu nunc dice-mus, ostendunt.

Siquidem Reges Regni clorum, quales suntomnes illi qui cum Deo beati vivunt, potestatemhabent sine infirmitate, honorem sine ignominia,divitias sine paupertate, voluptatem sine dolore.De illis enim dicitur in Psalmo: Non accedet adte malum, et flagellum non appropinquabit taber-

2 Hom. 66 ad pop. Antioch.

naculo tuo 3 . Et in Apocalypsi: Et absterget Deusomnem lacrymam ab oculis eorum; et mors ultranon erit, neque luctus, neque clamor, neque do-lor erit ultra 4 . Itaque potestas Regum illorumclestium maxima est, infirmitas nulla. Unus An-gelus sine exercitu, sine bombardis, sine gladiiset hastis interfecit uno impetu centum octogin-ta millia Assyriorum 5 ; neque timuit ipse, neforte ab aliquo milite vulneraretur. Refert SanctusGregorius in libro Dialogorum 6 , virum quem-dam sanctum, cum immineret illi carnifex ex-tenso brachio, el nudo gladio, ut eum occideret,exclamasse, Sancte Ioannes tene illum; et conti-nuo manum carnificis diriguisse, ut eam nec de-ponere nec movere posset. Itaque Sanctus Ioannesde summo clo audivit vocem clientuli sui, etpercussorem eius tanta celeritate percussit plagaariditatis, ut prvenerit ictum iam inchoatum.Hc est potestas Regum clestium, ut nec dis-tantia loci pene infinita, nec solitudo pauperculiet inermis iusti, nec multitudo hostium armato-rum impedire potuerit Sanctum Ioannem, quomi-nus supplicem suum a mortis periculo liberaret.Atque exempla eiusmodi sine numero possent ad-ferri. Honor vero Regum illorum clestium tantusest, ut non solum viri pii, sed etiam impii, etipsi etiam dmones illos honorent. Multi suntenim, qui sanctos homines, dum in terris vive-rent, despiciebant et conculcabant, quos postea inclum translatos, prsertim si publico Ecclesidecreto inter Sanctos relati sint, venerantur etcolunt: et ipsi etiam dmones, qui viventes incarne sanctos homines tentationibus fatigabant,spe etiam Deo permittente flagris et verberibusafficiebant; regnantium postea cum Deo in clis,sacras reliquias et imagines timent. Qui dicamde divitiis clestium Regum? magn eorum div-iti sunt, nulla re indigere, cum Deus sit omniain omnibus 7 . Neque enim dives est qui multapossidet, sed qui nihil desiderat, cum nulla reindigeat. Animus enim dives debet esse, non arca,ut omittam, quod clum et terra, et quidquidin eis est, ad Sanctorum divitias pertinent: quidenim non possident, qui sunt hredes Dei, cohre-des autem Christi, quem constituit Pater hredemuniversorum? 8

Restat voluptas, qu omnino pura et liquida estin Regibus cli, sine ulla admixtione doloris autmroris, iam enim audivimus ex Apocalypsi, abs-tersurum Deum omnem lacrymam ab oculis eo-rum, neque ullum futurum amplius dolorem autluctum. Sed de voluptate plura dicenda erunt,cum de Paradiso loquemur. Habemus igitur, bona

3 Psalm. 90, 104 Apoc. 21, 45 4 Reg. 19, 356 Lib. 3 cap. 367 1 Cor. 15, 288 Rom. 8, 17; Hebr.

regnantium talia in clo futura esse Sanctis om-nibus Beatisque communia, ut qu sunt in terris,nullo modo cum illis comparari posse videantur,prsertim cum terrena temporaria sint, clestiasempiterna.

Capitulum VI

Quanti fiant apud homines Regna terrarum, etquanti fieri deberet Regnum clorum

Iam vero paulisper attendamus, quanto ardoreRegna terrena concupiscantur ab hominibus, quan-tumvis caduca, exigua, plena timoribus et sollici-tudinibus, ut inde colligamus, quanto amore con-cupiscenda, et quanto ardore qurenda sint Reg-na clestia. Regnandi cupiditas sine dubitationecupiditates omnes humanas facile superat: namRegnum non est unum sigulare bonum, sed estaggregatio bonorum omnium qu ab hominibusappetuntur. Ibi sunt potestas, honor, diviti,voluptas, ut paulo ante dicebamus; ibi est libertasvivendi pro arbitrio, qu naturaliter ab omnibusappetitur non solum hominibus, sed etiam bestiis;ibi est excellentia, et qudam quasi divinitas,ob quam Reges in Regno pares nullos habent,sed omnibus prstant, omnes superant, ab om-nibus adorantur. Hinc videlicet Reges, cum aliq-uid polliceri volunt, nihil maius inveniunt, quamdimidium Regni sui. Sic Assuerus ad Ester: Quidvis, inquit, qu est petitio tua? etiamsi dimidiampartem Regni petieris, dabitur tibi 1 . Et Herodesad filiam Herodiadis: Pete a me, inquit, quod vis,et dabo tibi; et iuravit illi, quia quidquid petieris,dabo tibi, licet dimidium Regni mei 2 . Hinc fitut ad Regna qurenda vel propaganda licere sibiexistiment homines omnia iura pervertere; nequealiquid tam sanctum esse, quod non liceat reg-nandi caussa violare. Primus omnium, qui amicoset vicinos sine ulla iusta caussa bello lacessivit,Ninus fuit; ut videlicet per fas et nefas Imperi-um propagaret, ut ex Iustino Sanctus Augustinusrefert in libro de Civitate Dei 3 . Iulius Csarut regnaret, primus patriam oppressit, MaximinusThrax Alexandrum Imperatorem, a quo plurimiset maximis beneficiis affectus erat, per militessuos occidit, ut illi succederet in Imperium. Quodidem fecit Philippus Arabs Domino suo GordianoImperatori, scelere prorsus inaudito. Nec solumregnandi libido contra proximos et benemeritos,sed etiam contra fratres, nepotes et ipsum patrem,manus sanguine coniunctorum armavit. Romulusregnandi caussa Remum fratrem, et CaracallaGetam fratrem occidit. Athalia nepotes omnes exfilio Ochozia Rege sustulit, ut ipsa regnaret, ut

1 Esth. 5, 32 Mc. 6, 233 Iust. lib. 1; Lib. 4 De Civit. Dei cap. 6

legimus in libro quarto Regum 4 . Ita regnandicupido non solos viros, sed etiam feminas accenditad horrenda patranda facinora. Sinochus PersaChosdroam patrem et Medarsem fratrem interi-mendos curavit, ut solus ipse regnaret. Quid?quod Neronis mater, cum accepisset ab Astrologis,filium suum regnaturum, sed matrem interemp-turum, dixisse fertur: Interimat, dum imperet.Itaque tanti fecit ambitiosa mulier Regnum filii, utvitam ipsa suam postposuerit Regno filii. Nequesolum regnandi amor iniustitiam iustam facit, etamorem fratrum, nepotum, parentum superat, sedetiam religionem iurisiurandi (qu apud omnesgentes sanctissima semper est habita, et hostibusetiam crudelissimis, licet cum vit periculo, ser-vanda visa est) regnandi caussa violandam essedecernit. Si enim Ciceroni credimus in libro ter-tio de Officiis, Iulius Csar versus illos Euripidisin ore semper habebat: Si iusiurandum violan-dum est, regnandi caussa violandum est; in c-teris pietatem colas. Ptermitto exempla sine nu-mero, qu omnibus sculis demonstrarunt, nihilomnino esse quod ab hominibus pluris stimetur,quam Regnum: et tamen non solum Reges nondiu regnant, sed ipsa etiam Regna omnia brevifunditus interibunt, et Regnum Sanctorum solummanebit in ternum. Audi Danielem Prophetamcap. secundo: In diebus, inquit, Regnorum illorum,suscitabit Deus cli Regnum, quod in ternumnon dissipabitur, et Regnum eius alteri populo nontradetur: comminuet autem et consument univer-sa Regna hc, et ipsum stabit in ternum 5 .Vaticinium hoc implendum est in consummationemundi: tunc enim non solum Monarchi maiores,sed etiam parva Regna et Magistratus, et potes-tas temporalium Principum omnis evanescet; etRegnum Christi et Sanctorum ternum erit, iuxtaverbum Angeli Luc: Et regni eius non erit finis6 .

Iam si Regnum breve, et caducum, et quod pauciscontingit, et quod aspersum est amaritudinibusplurimis, tam ardenter amatur, quritur, rebusomnibus anteponitur, et per vulnera et magnamsanguinis effusionem acquiritur, qu causa est,cur cleste Regnum tam pauci ament, et tam ne-gligenter qurant? et tamen pro comperto habe-mus, si Scripturis Sanctis credimus, Regnum illudomnibus hominibus patere, et sine vulneribus, etsanguinis effusione posse acquiri, et sine ulla com-paratione Regnis terrenis omnibus prstare. Sidicerem, contemne Regnum, ut accipias parvumagellum aut vineam, merito rideres aut mirareris;sed cum dicam, vel potius Deus dicat, contemneRegnum vile et exiguum, et qure pretiosum etmagnum, quod si velis, cum gratia Dei, qu nondeerit, poteris obtinere, cur non assurgis ad illud

4 4 Reg. 115 Dan. 2, 446 Lc. 1, 33

desiderandum et procurandum? Ego certe noncapio, quid responderi possit, nisi gloriam Regniterreni oculis nostris patere, et quasi manibustangi, Regnum cleste non videri, nec tangi, et vixper fidem utcumque cogitari. Atque hoc quidemverum est, sed si quis velit attente considerare,quantam vim habeat Scriptur Sanct veritas,antiquitas, sinceritas, gravitas, et quam in hacparte eadem Scriptura Sancta perspicue dilucide-que loquatur, et quanta testium nubes illam mul-tis iam sculis confirmaverit, non solum miracu-lis, sed etiam sanguine, profecto non poterit nonclamare: Testimonia tua, Domine, credibilia factasunt nimis 7 . Quare non obscuritas fidei caus-sa est, cur ad qurendum Regnum illud clestenon accendamur; sed quod occupati rebus exterio-ribus, et mole consuetudinis prgravati, non cap-tamus spatium cogitandi et meditandi quid nobisexpediat: et iuxta consilium Domini non intramuscubiculum cordis 8 , et clauso ostio non attentis-sime Deum rogamus, ut in tanto negotio nobis ad-sit. Profecto enim si sepositis aliquando minoribuscuris, serio cogitaremus quid sit Regnum clorum,et quam facile et certo possit acquiri, et quanto in-tervallo distent a temporalibus sempiterna, a mi-nimis maxima, a levissimis gravissima, denique aRegnis terrenis Regna clestia, sine dubio tantuscontemptus temporalium sedium et coronarum etsceptrorum et contra tantus ardor clestium innobis oriretur, ut non solum difficile, sed etiamfacillimum nobis fieret, dare operam totis viribusin qurendo et comparando Regno Dei, ad quod,tamquam ad verum et ultimum nostrum finem, aboptimo Creatore conditi sumus.

Capitulum VII

Qu sit prima semita ad Regnum Dei

Illud igitur nunc qramus, quid facto opus sit, utad optatissimum et felicissimum Regnum clesteperveniamus. Sed non multum in hac parte labo-randum erit: siquidem Rex ipse clorum ad nosdocendos descendit in terras, et Magister ac Duxnoster effectus, quatuor optimas et tutissimassemitas nobis ostendit. Prima illa est: Quariteprimum Regnum Dei, et iustitiam eius, et hcomnia adiicientur vobis 1 . Doctrina moralis a fineinchoanda est; finis noster Regnum Dei est, quodidem Regnum nostrum erit, si per semitas Ducisnostri ambulantes illuc perveniamus. Porro iusti-tia Regni Dei quasi scopus est, ad quem collimaredebemus, si prmium Regni clestis optamus. Utenim recte docet Ioannes Cassianus in prima suaCollatione 2 , aliud est finis, aliud est scopus: sco-

7 Psalm. 92, 58 Mt. 6, 61 Mt. 6, 332 Collat. 1 cap. 2

pus est signum, ad quod diriguntur sagitt; finisest prmium quod accipiunt, qui signum illud cer-tius attigerunt. Scopus actionum nostrarum a Deopropositus, iustitia est; prmium scopum attin-gentium, Regnum clorum est. Sed iustitia RegniDei non est iustitia Scribarum et Pharisorum,qu in externa prceptorum observatione positaerat: nec iustitia Philosophorum, qu lumen ra-tionis human per peccatum corrupt non tran-scendebat: sed est iustitia Evangelica, qu docetDeum diligere ex toto corde 3 , ex tota anima, etex totis viribus, et proximum quemcumque, etiaminimicum, diligere sicut seipsum. De hoc scopo etfine dicit Sanctus Paulus: Habetis fructum vestrumin sanctificationem, finem vero vitam ternam4 . Hoc igitur est quod Dux noster nos admonet,ut primum omnium quramus Regnum Dei, etiustitiam eius, id est, ut primaria nostra cogitatio,summumque desiderium nostrum non feratur inulla temporalia bona, sed in adipiscendum Reg-num clorum, et in perfectam mandati illius pri-mi et maximi diligentissimam observantiam: quodquia paucissimi faciunt, ideo multi vocati, paucivero electi 5 . Plerique enim ita vivunt, ita segerunt, ut postrema eorum cogitatio sit, quomo-do perveniant ad Regnum clorum; neque aliudfrigius optent, quam Regnum Dei, et iustitiameius, quasi Dominus dixisset, Primum quriteRegnum mundi, et versutias eius, et Regnum Deiadiicietur vobis. At non tam vile est Regnum Dei,ut obtrudi debeat illis, qui adeptionem eius rebusomnibus postponum. Si quis autem velit facilemquamdam viam discere ad obtinendam iustitiamRegni Dei, qu ad ipsum Regnum rectissime cer-tissimeque perducit, audiat eumdem Magistrumnostrum Christum: Beati qui esuriunt, et sitiuntiustitiam, quoniam ipsi saturabuntur 6 . Itane,Domine, tanta est apud te facilitas inveniendiiustitiam, ut eam solum esurire et sitire sufficiat?Beati profecto essent pauperes omnes, si solumesuriendo et sitiendo pecunias, pecuniis ita re-plerentur, ut saturati nihil ultra requirerent. Sedaliud est esurire et sitire pecunias, aliud esurireet sitire iustitiam. Qui enim esuriunt et sitiuntiustitiam, id est, qui sic anxie et avide quruntiustitiam, ut ii qui valde sitiunt aquas, vel esuriuntcibos, profecto de illa semper cogitant, ad illamsuspirant, et, quod potissimum est, illam a Deogemitibus inenarrabilibus postulant. Deus autemtalia petentes libenter exaudit, atque iustiti do-nis ita illos replet, ut satiati eructent verba etfacta iustiti. Non autem tale bonum est pecunia,ut qui eam desiderat vel petit a Deo, continuoexaudiatur: multi enim pecuniis abutuntur, iusti-tia vero nemo potest male uti. Denique iustitia

3 Mt. 22, 374 Rom. 6, 225 Mt. 22, 146 Mt. 5, 6

similis est sapienti, de que Sanctus Iacobus ait:Si quis indiget sapientia, postulet a Deo, qui datomnibus affluenter et non improperat 7 . O inef-fabilis clementia Domini! qui facilius libentiusquetribuit ea qu sunt nobis maxime necessaria,quam nos postulemus aut desideremus. Si quisergo indiget sapientia Sanctorum, et si quis pari-ter indiget dono iustiti, qu necessari sunt adRegnum clorum adipiscendum, postulet a Deo,sicut oportet, ex animo, serio, gemitibus inenarra-bilibus, et securus accipiet; quia Deus dat omnibussic petentibus, neque ullum repellit; et non datavare vel parce, sed affluenter, et non improperat,quasi moleste ferens, si quis frequenter petat. Quidhic dicemus? quis in die iudicii excusare poterit ig-norantiam vel infirmitatem? Esurias tantum iusti-tiam, et petas eam a Deo, et satiaberis ex ea, utiam non esurias carnis blanditias, nec honorumlenocinia, nec ulla alia bona terrena; et sic iuste,sobrie, et pie vives in hoc sculo, ut in futuro adRegnum pervenias sempiternum.

Capitulum VIII

Secunda semita ad Regnum Dei

Altera semita iustiti quam Dux noster ostendit,illa est: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorumest Regnum clorum 1 . Quo loco non imperaturnobis, ut arcam vel marsupium omnino pecuniisinane reddamus, set ut cor nostrum affectu etcupiditate rerum externarum penitus evacuemus.Offert nobis Dominus opes immensas, sed nondabit, nisi cordis sinum apertum et vacuum pen-itus offeramus. Radix omnium malorum est cupi-ditas 2 , qu Grce dicitur , id est,amor argenti; radix omnium bonorum est charitas,qu duo simul manere non possunt. Ideo nisi quisvere et omnino pauper spiritu efficiatur, ita utsive magnas sive exiguas opes habeat, illis nonafficiatur, et facile distribuat indigentibus, nequein usum suum convertat, nisi quantum necessi-tas exigit; non poterit implere iustitiam Regniclorum, ac per hoc nec ipsum clorum Regnumadipisci poterit. Hc vera semita est ad vitamternam; hanc ipse primus ingressus est Christus3 , qui propter nos egenus factus est, ut nos ino-pia sua locupletaret: et quamvis loculos haberet4 , tamen Iud illos credidit, quem furem essenon ignorabat, ut intelligeremus, quam animuseius liber esset ab amore pecuni. Hanc semitamingressi sunt Apostoli, quibus non difficili fuis-set augeri divitiis, et in immensum locupletari,quando signis et prodigiis coruscabant, et linguis

7 Iac. 1, 51 Mt. 5, 32 1 Tim. 6, 103 2 Cor. 8, 94 Jn. 12, 6

omnium gentium loquebantur, et sapientia totimundo admirabiles erant; sed qui semel dixerant:Ecce nos reliquimus omnia, et secuti sumus te 5 ,et gustaverunt dulcedinem libertatis a visco etamore divitiarum; victu et vestitu contenti, mag-num qustum 6 existimabant pietatem et iusti-tiam Regni Dei. Hanc semitam ingressi sunt nonsolum Monachi et Eremit, sed etiam Reges etPontifices, qui ad Regnum clorum pervenerunt.Certe Sanctus Ludovicus Rex Francorum diveserat, sed quia simul spiritu pauper erat, vulgarivestitu utebatur, ieiunabat frequenter, pauperibuslargus, soli sibi parcissimus erat: nec legitur inludos et convivia pecunias insumpsisse. Sanctusquoque Gregorius Pontifex maximus erat, et mul-ta variis in locis patrimonia Ecclesiastica satisampla et pinguia possidebat, sed quia ipse quoquespiritu pauper erat, tam fuit in eleemosynas pro-fusus, in proprium usum parcus, ac pene avarus,ut metas liberalitatis in alios, et parcitatis in seac suos excessisse videretur. Sed hc est via, quducit ad vitam.

Ac ut par feminarum spiritu pauperum adiunga-mus, Sancta Paula Romana, cuius vitam Sanc-tus Hieronymus scripsit, non minus dives opum,quam pauper spiritu fuit; quippe femina nobilis-sima copias suas in extruendis monasteriis, etpauperibus alendis tanto ardore consumpsit, utin votis haberet ad eam inopiam redigi, ut funuseius aliena misericordia curari oporteret: quamparce autem ipsa pro se divitiis uteretur, illudargumento esse potest, quod carnibus, et ovis,et vino sibi ipsa interdixit; pro lineo indusio ci-licio utebatur, humi cubabat solo substrato cili-cio; precibus et lacrymis assiduis minuta etiampeccata purgabat. Iam Eduigis Regina Poloni,dives opum, sed paupertate spiritus ditior, uni-ca eaque vili contenta tunica, etiam in summisfrigoribus utebatur, ieiunabat quotidie, Dominiciset magnis festis diebus exceptis; flagellis, vigiliis,et omni genere asperitatis corpusculum affligebat.Ex his potest intelligi, quibus in rebus opes regiasinsumeret, et quam modico, vel nullo potius amoreporsequeretur divitias. Proinde mirum non est,si magnis itineribus ad Regnum clorum muliertam pauper spiritu, et tam ab omnibus aliis curisexpedita pervenit.

Capitulum IX

Tertia semita ad Regnum Dei

Tertia semita Ducis nostri illa est: Beati quipersecutionem patiuntur propter iustitiam, quo-niam ipsorum est Regnum clorum 1 . Admi-

5 Mt. 19, 276 1 Tim. 6, 61 Mt. 5, 10

randa plane sapientia Doctoris nostri Christi,sed occulta plane sapientibus huius mundi. Quiscrederet, nisi magister Deus diceret, bonum esse,pauperem esse pecuniarum, divitem pressurarum?et tamen vere sic est. Nihil utilius ad verasdivitias comparandas, qu sunt merita Regniclestis, quam animum habere vacuum affectupecuniarum, et simul plenum desiderio patiendipro Christo. Audi Dominum apud Lucam: Vvobis divitibus, qui habetis consolationem vestram.V vobis, qui saturati estis. V vobis, qui ride-tis 2 . Et contra in eodem loco: Beati pauperes;beati qui nunc esuritis, beati qui nunc fletis; beatieritis, cum vos oderint homines, et cum separa-verint vos, et exprobraverint, et eiecerint nomenvestrum tamquam malum propter Filium hominis.Gaudete in illa die, et exultate; ecce enim mercesvestra multa est in clo 3 . Audi beatum Iacobum,quid de divitiis, quid de tribulationibus dicat:Omne gaudium existimate, fratres, cumin tenta-tiones varias incideritis, scientes quod probatiofidei vestra patientiam operatur: patientia autemopus perfectum habet 4 . Ubi non dicit, tolerate,sustinete, patientes estote; sed, gaudete, imo veroomne gaudium existimate, id est, suscipite tribu-lationem, non ut tribulationem, sed ut materiamomnimodi gaudii. Contra vero de divitiis: Agitenunc divites, plorate ululantes in miseriis quadvenient vobis 5 . Et capite superiore: Miseriestote, et lugete, et plorate: risus vester in luctumconvertatur, et gaudium in mrorem 6 .

At unde fit, ut persecutio beatum hominem faciat,qu miserum potius facere videtur? Multa hic dicipossent: sed illo ero contentus uno, quod persecu-tio similis est fornace ignis ardentis: ignis autemcoquit cibos, purgat argentum, probat aurum: sicetiam persecutio, si patienter toleretur, coquitpeccatores, purgat imperfectos, probat iustos, etsic omnibus mirifice prodest. Peccator est quasicaro cruda, qu nisi rite coquatur, proiicitur adbestias, non comeditur ab hominibus. Est enimpeccator malis humoribus plenus: concupiscentiacarnis, qu est luxuria, concupiscentia oculorum,qu est avaritia, et superbia, qu est ambitio 7 .Sed si accedat fornax persecutionis, illo igne sic-catur et coquitur, ut fiat idoneus qui ad mensamDomini honorifice deferatur. Ingruente siquidempersecutione vel tribulatione gravi, obliviscitur li-bidinum, lucrorum, ambitionum, incipit omninoalius esse quam ante fuerat. Homo vero iustus,sed imperfectus, quamvis non labatur in horrendaflagitia, tamen amicus est carnis su, sequiturvoluptates, amat lucra, non abhorret a vanitatibus

2 Lc. 6, 243 Lc. 6, 204 Iac. 1, 25 Iac. 5, 16 Iac. 4, 97 1 Jn. 2, 16

mundi. Itaque similis est argento scoriam multamhabenti admistam. Sed si fornax magn persecu-tionis illum corripuerit, eamque patienter tulerit,incipiet paulatim ab argento scoria separari, inci-piet, inquam, intra se colligi, meditari qu sursumsunt, abstinere a carnalibus desideriis, deniqueiuste, sobrie, et pie vivere in hoc sculo 8 , etexpectare beatam illam spem, et adventum glo-ri magni Dei. Denique vir perfectus in charitateaurum est, sed probandus igne persecutionis, neputetur ab aliis, et ipse etiam suspicetur aurichal-cum esse, non aurum: ubi enim ignem persecu-tionis patienter ferre conspicitur, non solum abaliis cognoscitur esse qui est, sed ipse quoqueerigitur in spem magnam, et securior mercedemillam Regni clestis expectat. Tribulatio, inquitApostolus, patientiam operatur, patientia autemprobationem, probatio vero spem, spes autem nonconfundit 9 . Et ipse Deus probatum amicum su-um igne tribulationis, quotidie magis ac magisprovehit et exaltat, donec ad consortium Regnifelicitatisque perducat. Ecce quam multa paritpatientia in persecutionibus. Et quidem mirumest, quam pauci sint, qui bonis istis fruuntur, cumbona ista omnibus pateant: siquidem persecutioubique inveniri potest, ubique nobis occurrit, indomo, in via, in foro, in templo; ubique enimmali oppugnant bonos, et certissima est Apostolisententia: Omnes qui pie volunt vivere in ChristoIesu, persecutionem patientur 10 . Sed nos deli-cati milites vel fugimus fornacem probantem, velacceptam iniuriam refundimus in adversarium,et non solum persecutionem non patimur, sedfacimus. Et non desunt inimici hominis domesticieius 11 , qui laudant eum, qui se iniuria (ut ipsiloquuntur) exonerat, et onerat adversarium, ettamen Christiani dici volunt, qui Christi prceptacontemnunt.

Capitulum X

Quarta semita ad Regnum Dei

Sed quoniam hc valde difficilia sunt, et pau-ci valde hc intelligunt, et multo minus ex-periri volunt, ideo Dux noster quartam semitam,eamque angustissimam demonstravit, dicens: Reg-num clorum vim patitur, et violenti rapiunt illud1 . Ac si dicere voluisset, non ignorabam, para-doxa visum iri hominibus, beatos esse pauperes,miseros divites, et contra, gaudendum in perse-cutionibus, flendum in prosperitatibus: neque melatebat, raros fore qui vellent prsentia bona profuturis acquirendis dimittere, et prsentia mala

8 Tit. 2, 129 Rom. 5, 310 2 Tim. 3, 1211 Mt. 10, 361 Mt. 11, 12

pro futuris vitandis optare, sed ego qui veritassum, non potui nec debui nisi vera dicere; ideonunc addidi, Regnum clorum non posse nisi avim magnam facientibus rapi, et solos violentosillud arripere. Ideo alibi dixi: Quam difficile quipecunias habent, in Regnum Dei intrabunt! faci-lius est enim camelum per foramen acus transire,quam divitem intrare in Regnum Dei 2 . Et rursumalibi: Quam angusta porta, et arcta via est quducit al vitam, et pauci sunt qui inveniunt eam! 3

et item alibi dixi: Regnum clorum simile est the-sauro abscondito in agro, et margarit pretios,qu nisi venditis omnibus emi non possunt: utsit omnino necesse privari hominem omnibus quhabet in terra, si clestem thesaurum et margari-tam pretiosam possidere velit in clis. Et itemalibi protestatus sum aperte, et sine ambagibusdixi: Qui non renuntiat omnibus qu possidet,non potest meus esse discipulus 4 . Qu renun-tiatio quamvis in prparatione animi intelligen-da sit, tamen quoniam vera animi prparatio adomnia temporalia dimittenda, si salus anim velDei gloria id requirat, non est res facilis, et inpaucis invenitur; ideo similitudines illas addidi,de eo qui vult turrim dificare, et non habet adperficiendum, et de Rege qui cogitat bellum gerereadversus alium Regem, et non habet pares vires,ut cum spe victori possit illi occurrere. Et sidificatio turris absque maximis pecuniis, et bel-lum adversus potentem Regem sine maximo exer-citu, res sunt difficillim, ac pene impossibiles:quanto difficilius erit simul utrumque prstare?Utrumque autem prstare debit, qui Regnumclorum expugnare velit: nam et turris difican-da est, qu pertingat ad clum, id est, meritacomparanda, qu vitam ternam promereantur,et simul pugnandum est cum hostibus plurimis etfortissimis, spiritibus videlicet immundis, qui totisviribus turris illius dificationem impedire mo-liuntur. Cuius rei figura prcessit in filiis Israel,qui cum Ierusalem a Chaldis dirutam atque ev-ersam redificare vellent, et a gentibus vicinis bel-lantibus impedirentur, necesse habebant incredi-bili sollicitudine et labore una manu dificare,altera prliari. Ex quibus omnibus illud efficitur,Regnum clorum non sine magno labore et sudoreobtineri posse ab iis, qui rebus terrenis addictisunt, neque carnis concupiscentiam domare, autcum hostibus invisibilibus pugnare didicerunt. Siqui tamen velint, aspirante gratia Dei, serio per-fectioni Christian studere, et non perfunctorie,sed attentissime Christi voces considerare, et eius-dem ac Sanctorum omnium exempla sectari, pau-latim ei dilatabitur via, aperientur port, viresanimi crescent, hostes diminuentur, et crescentecharitate Dei in Christo Iesu, incipiet onus videre

2 Lc. 18, 243 Mt. 7, 144 Lc. 14, 33

leve, et iugum suave 5 ; et illud Isai complebitur:Qui sperant in Domino, mutabunt fortitudinem,assument pennas sicut aquil, current et non la-borabunt, ambulabunt et non deficient 6 ; et dicentcum Propheta Regio: Viam mandatorum tuorumcucurri, cum dilatasti cor meum 7 . Profecto nonerat Sancto Antonio grave totas noctes insomnesducere, imo brevissima videbantur spatia noctispr divin contemplationis dulcedine, quando desole ipso querebatur, dicens: Quid me impedissol, qui ad hoc iam oriris, ut me ab huius veriluminis abstrahas claritate? 8 Neque durum erateidem, atque aliis ei similibus, per integras heb-domadas continuare ieiunia, quando verbi divinilectione quasi clesti pane reficiebantur. Nequeamarum erat Sancto Augustino carere suavita-tibus nugarum, quibus ab ineunte adolescentiaassuetus erat, quando gustare cpit suavitatemdivini amoris, et deliciarum contemplationis in-tern. Quare nemo despondere animum debet,quicumque ille sit, sed sperare in adiutorio Altissi-mi, qui sicut nos fecit ad se, ita etiam trahet adse, et in Regno suo per merita Filii sui collocaredignabitur, quos pretioso sanguine eiusdem Uni-geniti sui redimere dignatus est.

Quare, anima Christiana, non solum non debes obdifficultatem vi animum despondere, sed sperarein Domino, qui non invitaret ad Regnum suumin primis qurendum, nisi paratus esset auxiliosuo potentissimo nos adiuvare. Aggredere igiturmagno animo iter vit. Nullus est hic delibera-tioni locus. Nam si magnus sese offert labor, maiusomnino sese offert prmium; et si magn suntvires hostium qui impediunt, maior est potentiaeius, qui adiuvat, Dei. Et si tam multi omniumtatum et omnis sexus potuerunt per viam hancad Regnum pervenire, cur tu non poteris per viameamdam pervenire? illi enim non saxei aut ferreierant, sed carnei, mortales, fragiles; et ideo non inse potuerunt, sed in Domino Deo suo. Cur igiturtu, quamvis debilis et infirmus, non poteris inDomino Deo tuo? Proiice te in eum, inquit Sanc-tus Augustinus, noli metuere, non se substrahet utcadas; proiice te securus, excipiet te, et adiuvabitte 9 . Fidelis Deus est, se ipsum negare non potest.Duo solum a te requiriuntur: unum, ut firmissimestatuas gloriam Dei et ternam salutem tuamrebus omnibus anteponere: alterum, ut non inviribus tuis, nec in prudentia tua, sed in Dei om-nipotentia et infinita charitate confidas. Hc duosi vere prstiteris, efficientur tibi prava in directa,et aspera in vias planas 10 ; et servies Domino in

5 Mt. 11, 306 Isa. 40, 317 Psalm. 118, 328 Cassianus Collat. 9 cap. 319 Lib. 8 Confess. cap. 810 Isa. 40, 4

ltitia et exultatione, et cantabis in viis Domini,quoniam magna est gloria Domini 11 .

liber secundus

Capitulum I

De pulchritudine Civitatis Dei

Gloriosa dicta sunt de te Civitas Dei 1 ; propteream concupivi et ego decorem tuum meditan-do utcumque per speculum in nigmate videre.Atque illud primum omnium considerandum oc-currit, cur Sanctorum felicitas, qu Regnum clo-rum in Scripturis Sanctis dicitur, dicatur etiamCivitas Dei. Et illa ratio mihi esse videtur, quo-niam sicut Regnum dicitur ob amplitudinem, sicetiam Civitas dici meretur ob venustatem; po-tuisset enim aliquis, cum audit Regnum latis-simum atque vastissimum, suspicari in eo mul-ta loca deserta et squalida, solis bestiis pervia,montes incultos, valles silvestres, rupes inaccessas,denique dumeta, prcipitia, et alia id genus. Sedquoniam omnis hc infelicitas longissime abessedebet a felicitate Sanctorum, ideo Spiritus Sanc-tus in Scripturis suis admonuit, Regnum clorumsimile esse pulcherrim et ornatissim civitati,et quamvis latissime longissimeque pateat, totumtamen ita nitere et splendere, ut civitas frequen-tissima et opulentissima solet. In civitatibus enim,prsertim maioribus, visuntur templa ornatissi-ma, palatia superbissima, horti amnissimi, foraamplissima, domus frequentissim, fontes, colum-n, pyramides, obelisci, theatra, turres, officinomnium rerum ad usum humanum utilium. Quspecies esset Itali, si sublato sterili Apenninotota fulgeret ut Roma, non qualis nunc est, sedqualis sub Augusto Csare erat, qui eam ex lateri-tia marmoream reddidit? Et quam formosa fuissetolim Syria, si tota fuisset, qualis erat Ierosolymapaulo ante quam a Romanis everteretur? describitenim eam Iosephus lib. vi De bello Iudaico 2 , utomnino stupori sit magnificentia urbis illius dequa non sine caussa canit Propheta:Gloriosa dictasunt de te Civitas Dei 3 ; et tamen nondum per-venerat ad eam eminentiam, ad quam post Davi-dem et Salomonem Herodes magnus illam evexit.Quam autem prclara fuisset Chalda, et omnisAssyria et Mesopotamia, vel potius Oriens totus,si Babylon civitas omnem illam mundi partemmnibus suis complexa esset? Si enim de ea scri-bunt Plinius lib. vi et Strabo lib. xx, ut incredi-bilis videatur eius magnitudo et pulchritudo, ex

11 Psalm. 137, 51 Psalm. 86, 32 Lib. 6, cap. 63 Psalm. 86, 3

quo e septem miraculis mundi, Babylon civitasunum esse memoratur. Qualis igitur erit Civitasilla clestis, superna Ierusalem, qu totum occu-pat Regnum clorum? id est, qu facit, ut Reg-num Regnorum omnium maximum ita splendeatac fulgeat, ac si esse totum una civitas pulcherri-ma et ornatissima, nusquam inanis, nusquam de-formis, nusquam vilis, nusquam inculta, nusquamhorrida. Certe talis est Civitas superna, ut nemode ea serio cogitet, quin in cupiditatem tantrei continuo exardescat: et nemo vere exardescat,quin continuo relictis omnibus eam requirat, etnumquam quiescat donec eam inveniat. Audi quidde illa Civitate dicat Tobias senior in spiritu exul-tans et canens: Luce splendida fulgebis, et omnesfines terr adorabunt te. Port Ierusalem ex sap-phiro et smaragdo dificabuntur, et ex lapide pre-tioso omnis circuitus murorum eius; ex lapidecandido et mundo omnes plate eius sternentur,et per vicos eius Alleluia cantabitur 4 . Et Tobiconcinit Sanctus Ioannes in Apocalypsi dicens: Eterat structura muri eius ex lapide iaspide; ipsavero Civitas aurum mundum simile vitro mundo,el fundamenta muri Civitatis omni lapide pre-tioso ornata, et singula port erant ex singulismargaritis, et platea Civitatis aurum mundum 5 .Neque vero clestis Ierusalem vere ex auro etlapidibus pretiosis, quales habentur in terris, or-nata cernetur: sed hc ita dicuntur, ut intelliga-mus, clestem Civitatem tantum prstare ter-ren, quantum aurum prstat luto, et margaritsaxis, et stell lychnis, et sol facul, et clumterr, et mortalibus architectis immortalis opifexDeus. Sed quia de pulchritudine omnium partiumCivitatis Dei paulo infra dicturi sumus, nihil hicaddemus amplius.

Capitulum II

De concordia et pace Civitatis Dei

Altera causa cur Regnum Dei dicatur etiam Civi-tas Dei, illa esse videtur, quia regnum contineresolet multitudinem prope infinitam gentium diver-sarum, linguis, moribus, legibus inter se distinc-tarum, ubi multi multos eiusdem Regni numquamviderunt, multo minus cum eis amicitia iunctisunt. Civitas vero solos continet cives eiusdemlingu, et morum eorumdem, et qui legibus iis-dem et consuetudinibus gubernantur. Idem igiturdicitur Regnum et Civitas, quia Regni clestishabitatores, quamvis plurimi sint, et numerari vixpossint, et ut loquitur Sanctus Ioannes, ex om-nibus gentibus, et tribubus, et populis, et linguissint congregati, et rursum ex Angelis, Archange-lis, Principatibus, Potestatibus, Virtutibus, Do-minationibus, Thronis, Cherubim et Seraphim

4 Tob. 13, 215 Apoc. 21, 18

constent, qui multo plures quam homines sunt, etnon gentibus, et populis, et linguis, sed natur di-versitate, id est, specifica differentia singuli distin-guuntur, tamen sunt omnes veri cives, concordes,unanimes, et unica ac sola charitatis lege reguntur.Itaque sunt omnes cor unum, et spiritus unus. Etquia charitas odio, invidenti, contentionibus etdiscordiis, rixis, aliisque peccatis et vitiis contrariaest, ideo ab illa Sancta Civitate Ierusalem proculabsunt ir, rix, contentiones, invidi, et similia;et sola charitas regnat, et cum ea iustitia, pax, etgaudium in Spiritu Sancto. Factum est quidemab initio creationis rerum prlium magnum inclo inter Michaelem Archangelum et draconem1 : sed Archangelus Michael et Angeli eius, qui inveritate steterunt, et Domino suo fidem et ob-dientiam servaverunt, de dracone et Angelis eius,qui in superbiam erecti ab ipso communi Dominodefecerant, victoriam reportarunt; et proiectus estdraco ille magnus, serpens antiquus, qui vocaturdiabolus et satanas, qui seducit universum orbem,et proiectus est in terram. Ab illo tempore CivitasSancta Ierusalem clestis posuit fines suos pacem;nec audita est in ea tuba bellica, neque audieturultra usque in ternum.

Quid ergo dulcius, quid felicius hac Civitate?Quibus nota sunt mala bellorum, deprdationes,cdes, rapin, incendia, sacrilegia, ii facile prdi-care possunt, quanta sit iucunditas et amnitaspacis. Sed omissis publicis bellis, quis est, quiin civitate sua, imo etiam in domo sua, non sitexpertus, quam sit amarum versari cum iracundisvel asperis hominibus, qui omnia in partem dete-riorem interpretantur? Discede ab iniquo, et defi-cient mala abs te 2 , inquit Ecclesiasticus. Sed quoibimus, ubi non inveniamus iniquos? et si ubiqueinveniuntur iniqui, certe in omni loco comitabun-tur nos mala, dum sumus in hoc exilio. Audi quididem Ecclesiasticus dicat de uxore mala: Com-morari leoni et draconi placebit, quam habitarecum muliere nequam 3 , et si socia vit propternequitiam vertitur in leonem et draconem, quantisangoribus expositi sunt plerique mortales? Omnesqui pie volunt vivere in Christo Iesu, persecu-tionem patientur 4 , ait Apostolus. Quam infelixigitur est civitas mundi huius, in qua necesse estadversarios pati, et bella gerere? Nam si pius essevelis, persecutionem hominum patieris; si voluerisimpius esse ut persecutionem hominum fugias,incides in iram Regis altissimi atque omnipoten-tis, qui te persequetur, et vivum mortuumquemactabit, cuius ir resistere nemo potest. Infe-lix et funesta regio, in qua nemo bellum, nemopersecutionem fugiet, nemo pacem veram inve-niet. Quin igitur toto corde diligimus et laudamus

1 Apoc. 12, 72 Ecclu. 7, 23 Ecclu. 25, 234 2 Tim. 3, 12

Civitatem clestem, a qua sola omnis persecutioabest, et in qua bella nulla, null inimiciti, nullrix locum habere possunt.

Capitulum III

De libertate Civitatis Dei

Tertia caussa, cur Regnum Dei Civitas appelletur,illa est, qui Regnum formam habet monarchicam,qu libertati opponi videtur, et tamen cives cliomnes liberi sunt, et mater nostra qu sursum est,Ierusalem, libera est, ut Apostolus Paulus scribitad Galatas 1 . Qui beatus Apostolus scit quidloquatur, cum raptus fuerit aliquando in tertiumclum 2 , et in Paradisum, et exploratos habeatmores et iura Civitatis. Ergo cum Regnum videa-tur includere servitutem, et Civitas libertatem,Regnum illud Civitas dici poterit, ubi qui Regiserviunt, liberi sunt. Est autem in sanctis habi-tatoribus cli non una et simplex, sed multiplexlibertas. Primum enim liberi sunt cives illi omnesa servitute peccati; quia libertas prima qu fuit inParadiso terrestri, erat posse non peccare; libertassecunda longe maior est in Paradiso clesti, nonposse peccare, ut Sanctus docet Augustinus lib.de Correptione et Gratia 3 .

Altera libertas est a servitute mortis, similis prio-ri: liber enim fuit Adam in Paradiso terrestri, utposset non mori; liberi sunt filii Adam in Para-diso clesti, ut non possint mori. Neque mire-tur aliquis, quod libertatem ponamus in eo quodest non posse aliquid facere, siquidem non possepeccare, et non posse mori, indicant eminentiamlibertatis a servitute peccati, et a servitute mor-talitatis. Qui enim non potest peccare, non solumliber est a peccato, sed etiam tam longe abest abea servitute, ut certus sit ac securus, numquam inse prvaliturum esse peccatum; et qui non potestmori, non solum liber est a morte, sed tam longeabest a morte, ut certus sit ac securus numquamad se mortem propinquaturam: qua libertas so-lus Deus naturaliter gaudet, dicente Apostolo,Qui solus habet immortalitatem 4 . Quamvis enimAngeli et anim ratione prdit dicantur natu-raliter immortales, quia non habent principiumcorruptionis in natura sua, tamen potest Deus quicondidit, etiam occidere. Sed certi sunt ac securi,ut diximus, Angeli et homines beati, se nequepeccaturos, neque morituros, ac per hoc liberri-mos esse a servitute peccati et mortis: qu estparticipatio honorificentissima libertatis divin.

Tertia libertas est a necessitate, eaque multipli-ci. Nunc enim necesse habent homines mortales

1 Gal. 4, 262 2 Cor. 12, 43 De Corrept. et Gratia, cap. 114 1 Tim. 6, 16

comedere, bibere, dormire, laborare, nunc stare,nunc ambulare, nunc iacere. At Sancti in clonulli necessitati sunt obnoxii, sed ab omni ne-cessitate liberi, qu est libertas glori filiorumDei, de qua loquitur Apostolus in Epistola adRomanos 5 . Quanta sit hc libertas, testari pos-sunt primo viri pauperes, deinde viri spirituales,tertio viri divites, et amici huius sculi. Hominespauperculi quantum laborant, ut cibum et potum,vestes et lectum, et alia necessaria sibi et suisprovideant? et quam ingentes gratias haberent etagerent eis, qui se ab hac necessitatis servituteliberarent? Nec desunt, qui ad furta et latrocinia,vel alias malas artes pertrahi se sinunt, ut neces-saria vit subsidia sibi conquirant: dicunt enimcum villico illo iniquitatis de Evangelio: Foderenon valeo, mendicare erubesco: scio quid faciam6 , fraudabo dominum meum, id est, furto velrapina liberabo me a servitute necessitatis. Sedhoc est incidere in servitutem longe graviorem,videlicet in servitutem peccati et diaboli, hostisgeneris humani longe teterrimi. Viri sancti, quirebus clestibus inhiant, grave onus existimantservitutem corpus curandi, quod et multis indi-get, et magnam temporis partem rebus longe me-lioribus furatur. Scribit Eusebius in Historia Ec-clesiastica ex Philone, primos Christianos Alexan-dri in gypto sub Marco Evangelista degentes,adeo delectari solitos clestibus meditationibus,ut cibum numquam sumerent, nisi post solis occa-sum, ut sic totum diem, et magnam noctis partemstudiis clestibus darent, et vix noctis particulamcorpori reficiendo relinquerent: aliquos tamen pertotum triduum cibi corporalis oblivisci solitos;aliquos etiam per sex integros dies. Atque hocipsum multis Sanctis Eremitis postea communefuisse testantur Ioannes Cassianus in Collatio-nibus, et Theodoretus in Historia religiosa. Itaqueistis omnibus gravissima videbatur servitus neces-sitatis corporalis, et cum Apostolo clamabant: In-felix ego homo, quis me liberabit de corpore mortishuius? 7 Porro civibus huius mundi, prsertimdivitibus, non est ingrata servitus ista necessitatis:sed tamen si saperent, gravissimam ipsi etiamiudicarent. Sapit illis cibus et potus, et dulcis estsumnus in molli culcitra: sed si modum excedunt,replent corpus suum morbis, ad quos repellendosamaras potiones sumere, et dolores non leves tole-rare coguntur. Deinde oportet eos, velint nolint,vel cum Deo inimicitas gerere, et iram eius gravis-simam sustinere, vel cum carnis concupiscentiapro temperantia et sobrietate pugnare. Quod bel-lum sine dubitatione laboriosissimum et pericu-losissimum esse solet. Magna igitur et molestissi-ma necessitate liberantur et pauperes et divites,

5 Rom. 8, 216 Lc. 16, 37 Rom. 7, 24

et probi et improbi, cum a servitute miser etmultiplicis necessitatis liberantur.

Quarta libertas est a lege, et prceptis. Iustisenim non est lex posita, sed iniustis, ut Aposto-lus docet in priore ad Timotheum 8 . Nulli suntautem magis iusti quam Beati, qui sunt in iusti-tia confirmati, neque iniusti fieri possunt. Verumquidem est, iustis in hoc mundo degentibus nonesse positam legem comminantem et prementem,quia sponte sua et libenti animo obdiunt legi:tamen negari non potest, quin sit eis posita lexdirigens et obligans ad faciendum quod lex iu-bet, et fugiendum quod lex prohibet. At iusti,qui fruuntur libertate glori filiorum Dei, nullaindigent lege, cum in verbo videant omnem iusti-tiam, et confirmati in charitate perfecta nequeanta Dei voluntate declinare. Magnum bonum esthc libertas, qu ab omni sollicitudine liberat,et omnino contraria est captivitati et servitutiinfelicium illorum, qui ligatis manibus et ped-ibus 9 proiicientur in tenebras exteriores, et incaminum ignis 10 , ut nec tolerare nec fugere tor-menta illa possint. Et tamen nemo hominum esse,quem non oporteat alteram ex illis tam contrariissortibus subire. Sed ita plerique exccati suntfumo prsentis honoris, vel pulvere terrenorumbonorum, ut ista non videant, neque considerent,donec repentinus super eos veniat interitus 11 , etoculos aperiat pna, quos clauserat culpa.

Capitulum IV

De situ et forma Civitatis Dei

Sed nos ad Civitatem clestem revertamur; etsitum, formam, fundamentum, portas, muros eius,et plateas cum attentione consideremus. Situs estin montibus sanctis: sic enim legimus in Psalmo:Fundamenta eius in montibus sanctis 1 , cui con-sonat Sanctus Ioannes in Apocalypsi, cum ait:Et sustulit me in spiritu in montem magnum etaltum, et ostendit mihi civitatem sanctam 2 . Situsautem civitatis in monte, tum ad aeris salubri-tatem, tum ad munitionem utilis esse solet. Quisunt autem montes altiores clis? et quis est monssuper omnes montes exaltatus, nisi clum cli,de quo cecinit Davit: Clum cli Domino 3 ? Hicest mons ille, ad quem suspirabat idem Prophetacum diceret: Quis ascendet in montem Domini,aut quis stabit in loco sancto eius? 4 et a quoauxilium implorabat et expectabat, dicens: Levavi

8 1 Tim. 1, 99 Mt. 22, 1310 Mt. 13, 4211 1 Tes. 5, 31 Psalm. 86, 12 Apoc. 21, 103 Psalm. 113, 244 Psalm. 23, 3

oculos meos in montes, unde veniet auxilium mihi5 . Itaque situs Civitatis Dei tam est sublimis,ut omnino transcendat omnia, qu ullo modopacem et quietem Civitatis perturbare possent.Altior enim est, quam ut ad eum perveniat pulviset lutum, spin et tribuli, morsus ac venenumbestiarum terr; altior quoque, quam ut vaporeset caligines aeris, grandines et tonitrua, ignis etfulgura illam exterream; denique altior, quam utvolucres ill immund et rapaces, quas Apostolusad Ephesios spiritualia nequitia in clestibus 6

appellat, ad eam ullo modo pertingant.

Forma Civitatis Dei quadrata est: sic enim lo-quitur Sanctus Ioannes: Et Civitas in quadro posi-ta est, et longitudo eius tanta est, quanta et lati-tudo 7 . Hoc vero nihil aliud significat, nisi ad-mirabilem perfectissimamque iustitiam, qu inilla Civitate viget, ubi nihil est iniquum, nihildissonum, nihil distortum. Sic explicat SanctusAugustinus illud Psalmi: Mirabile in quitate 8 ,id est, in iustitia. Et sane mirabile prorsus erit,videre incolas Civitatis illius plane innumerabiles,atque omnes liberrimo arbitrio prditos, et tamenin nullo eorum per omnem ternitatem quidquamposse notari distortum, neque in opere, neque inverbo, neque in cogitatione. Vere igitur Civitas illain quadro posita est, ut latitudo nec in modico ex-cedat longitudinem neque latitudinem longitudo.Quamvis possit etiam quadrata ista figura signifi-care, latitudinem bonorum clestium qualemesse longitudini, quia sicut bonorum copia eritinfinita, sic et duratio eorum erit infinita. Lati-tudo enim in Scripturis ad multitudinem rerum,longitud ad durationem eiusdem rei accommodarisolet. Sic in libro tertio Regum dicitur multiplexsapientia Salomonis latitudo cordis, sicut arenaqu est in littore maris 9 ; et in Psalmo nonage-simo dicitur temporis duratio, longitudo dierum.Erit igitur in Civitate Dei nostri tanta latitu-do, quanta et longitudo; quia ibi erit immensitasbonorum cum oerumdem bonorum ternitate co-niuncta. Addit paulo post Sanctus Ioannes, alti-tudinem quoque Civitatis tantam esse, quanta estlatitudo, ut omni ex parte quadrata sit Civitas,quia videlicet bona clestis Ierusalem non solumerunt plurima et sempiterna, sed etiam nobilissi-ma atque celsissima. Neque multum refert, quodnostri Vitruvius 10 et Vegetius 11 non probentin civitatibus situm quadratum: nam illi de civi-tatibus loquuntur, qu timent hostes, Scripturavero Sancta de Civitate loquitur, qu posuit finessuos pacem 12 ; et ad quam propter summam al-

5 Psalm. 120, 16 Ephes. 6, 127 Apoc. 21, 168 Psalm. 64, 69 3 Reg. 4, 2910 Lib. 12 cap. 511 Lib. 4 cap. 212 Psalm. 147, 3

titudinem malum non potest accedere, ut SanctusPropheta cecinit 13 .

Capitulum V

De fundamentis et portis Civitatis Dei

Porro fundamentum Civitatis huius eiusmodi est,ut ipsa sola fundamentum habere merito dicipossit. Sic enim loquitur Sanctus Apostolus inEpistola ad Hebros: Expectabat enim fundamen-ta habentem Civitatem, cuius artifex et conditorDeus 1 . Reddit enim Apostolus rationem, curAbraham non dificaverit in terra promissioniscivitatem, aut domum, sed habitaverit in ea quasiperegrinus: caussa enim est, quia intelligebat, ter-ram illam promissionis fuisse figuram quamdammaioris terr promissionis; et ideo nolebat do-mum vel civitatem perituram dificare, quia ex-pectabat Civitatem stabili fundamento innixam,cuius artifex et conditor est Deus. Itaque so-la Civitas clestis fundamentum vere et propriehabet, qu a Deo dificata in ternum dura-bit; civitates, quas dificaverunt homines, Cain,Nembroth, Ninus, Nabuchodonosor, Romulus, etalii, quod spe corruerint, et quod in consumma-tione mundi funditus delend sint, satis osten-dum, fundamentum non habuisse. Hinc intelligerepossumus, quanto sapientiores nobis fuerint illiPatriarch, qui cum duplo amplius viverent quamnos vivamus, et per aliquot annorum millia ex-pectaturi essent, antequam in Civitatem clestemintroirent, tamen neque civitates neque domosdificare dignabantur; sed in tabernaculis, ut hos-pites et peregrini, habitabant, certa et viva fide etspe tenentes, habituros se esse Civitatem ter-nam in clis, et qu in terris sunt, brevi om-nia ruitura. Nos autem, qui brevissimo temporevivimus, et possumus, si volumus, statim a morteclestem illam et beatissimam Civitatem intrare,sic laboramus in extruendis et ornandis dificiisin terris, quasi aut numquam morituri essemus,aut Civitatem clestem non expectaremus. Certein hac re non fideles Pariarchas, sed infidelesethnicos imitamur; et tamen Christiani sumus,et scimus Christum et Apostolos nullam in ter-ris neque civitatem, neque turrim, ac ne domumquidem habere, nedum dificare voluisse. Nectamen reprehendimus Principes sculi, quamvisChristianos, qui novas dificant civitates, nequeprivatos homines, qui domos sibi et suis com-modas extruunt. Scimus enim Davidem Regempium amplificasse civitatem Ierusalem, et in easibi domum regiam extruxisse, ut Scriptura Sanc-ta docet in libris Regum 2 . Scimus etiam Sanc-tum Ludovicum Regem Francorum in Palsti-

13 Psalm. 90, 101 Hebr. 11, 102 2 Reg. 5, 11

na sumptibus suis aliquod civitates Christiano-rum restituisse, nec ignoramus, quum esse, utPrincipes commodius et magnificentius habitentquam homines privati, et patricii quam plebei;sed modum requirimus, et excessum damnamus,prsertim quando privati Regum palatia volunt,et Reges palatiis non contenti, immensas moles,qu oppida magnitudine adquent, sibi extru-unt; denique nimium ad ista temporalia affectum,quasi in his summum bonum sit positum, repre-hendimus, et mundi contemptum, atque humili-tatem Christi laudamus.

Iam vero port Civitatis dicuntur a beato Ioanne,loco citato 3 , ex margaritis constare: murorumvero structura ex lapide iaspide, et platea Civi-tatis, atque adeo tota Civitas ex auro mundo. Quomnia significant Sanctam illam Civitatem totamesse pretiosam, sed candidam, et perlucidam; namesse margaritas pretiosas, et candidas, potissimumest; iaspis autem alius est viridis, alius candidus.Sed ideo Sanctus Ioannes ait: Et lumen eius sim-ile lapidi pretioso tamquam lapidi iaspidis, sicutcrystallum 4 . Addidit enim, sicut crystallum, utindicaret loqui se de iaspide non viridi, aut alteriuscoloris, sed candido, et lucido. Sic etiam cumplateas dixit esse ex auro mundo, addidit, sicutvitro mundo, id est, transparente, et albicanteinstar crystalli. Itaque tota illa Civitas, sive por-tas, sive muros, sive plateas intuearis, pretiosa est;nihil vile, nihil abiectum, nihil caducum admittit;et simul tota candida, tota perspicua est, quianihi ibi tectum, nihil clausum invenitur, omnesomnia vident, nulla ibi suspicio, nullus dolus.Atque hc fortasse est caussa, cur in eodem locoSanctus Ioannes dicat: Et port eius non clau-dentur, quia null ibi sunt tenebr, nulli fures,nulli hostes, propter quos de nocte claudunturfores. Neque hoc repugnat verbis Psalmist, qui inlaudem clestis Ierusalem canit: Lauda IerusalemDominum, quoniam confortavit seras portarumtuarum 5 . Nam tam Propheta quam Evangelistaid unum significare voluit, nullum esse pericu-lum supern Ierusalem ab hostibus vel furibus.Ille hoc significavit per fores semper clausas, isteper fores semper apertas: siquidem ille per foressemper clausas significavit, divinam protectionemnon permissuram umquam, ut in civitatem illamDeo dilectam ullus ingrediatur hostis; iste perfores semper apertas significavit, adeo securamesse Civitatem ab omni incursu malo, ut non sitopus claudere portas, nedum custodias adhibere.Sed quid port, quid murus, quid plate signifi-cant? Port, et quidem semper patentes, signif-icant, dari aditum hominibus post Christi pas-sionem intrandi in Civitatem Dei, et Angelorum;ipse enim Christus devicto mortis aculeo aperuit

3 Apoc. 21, 214 Apoc. 21, 115 Psalm. 147, 2

credentibus Regna clorum. Neque est una porta,sed duodecim, per quas introire possunt fidelesin illam