18.02.2013 1

SAĞLIK KURULUŞLARINDA

TEHLİKELİ ATIK YÖNETİMİ

• Prof. Dr.Dildar KONUKOĞLU • CTF Tıbbi Biyokimya AD • CTF- Fikret Biyal Merkez Araştırma

Laboratuvarı Yöneticisi

Ana Başlıklar

•

18.02.2013 2

TEHLİKELİ ATIK NEDİR?

SAĞLIK KURULUŞLARI VE TEHLİKELİ ATIK

TEHLİKELİ ATIK YÖNETİMİ

TEHLİKELİ ATIK

• Miktarı, konsantrasyonu ,fiziksel ve kimyasal özellikleri nedeni insan ve çevre sağlığını tehdit eden maddeler

18.02.2013 3

H1-Patlayıcı

H2- Oksitleyici

H6 -Toksik

H8-Korozif

H5- Zararlı

Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik EK- IIIA TEHLİKELİ KABUL EDİLEN

ATIKLARIN ÖZELLİKLERİ

H7-Kanserojen H3- Tutuşabilenler

H4- Aşındırıcı

H9-Enfeksiyon yapıcı H10 -Teratojenik H

11-Mutajenik 18.02.2013 4

H12 Havayla, suyla veya bir asitle temas etmesi sonucu zehirli veya çok zehirli gazları serbest bırakan madde veya preparatlar

H13 Yukarıda listelenen karakterlerden herhangi birine sahip olan atıkların bertarafı esnasında ortaya çıkan madde ve preparatlar

H14 Ekotoksik

18.02.2013 5

18.02.2013 6

H3- Tutuşabilenler H4- Aşındırıcı H5- Zararlı H6 –Toksik H7-Kanserojen H8-Korozif H10 -Teratojenik H11-Mutajenik

EK-III B’de yer alan konsantrasyon değerleri esas alınır

T. Tehlikeli atıklar icin belirlenmiş eşik konsantrasyonlar • Parlama noktası ≤ 55°C. • Yuksek seviyede zehirli olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %0.1 olması. • Zehirli olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %3 olması. • Zararlı olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %25 olması. • R35’e gore aşındırıcı olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %1 olması. • R34’e gore aşındırıcı olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %5 olması. • R41’e gore tahriş edici olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %10 olması. • R36, R37 ve R38’e gore tahriş edici olarak sınıflandırılan bir veya daha fazla maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %20 olması. • Kategori 1 ya da 2’de kanserojen etkisinin olduğu bilinen bir maddelerdeki toplam konsantrasyonun ≥ %0.1 olması. • Kategori 3’de kanserojen etkisinin olduğu bilinen bir maddedeki toplam konsantrasyonun ≥ %1 olması. • R60 ya da R61’e gore ureme yetisini azaltıcı olarak sınıflandırılan kategori 1 ya da 2 maddesindeki konsantrasyonun ≥ %0.5 olması. • R62 ya da R63’e gore ureme yetisini azalttığı ozelliği ile sınıflandırılan kategori 3 maddesindeki konsantrasyonun ≥ %5 olması. • R46’ya gore kalıtımsal değişikliklere yol acıcı olarak sınıflandırılan kategori 1 ya da 2 maddesindeki konsantrasyonun ≥ 0.1 olması. • R40’a gore kalıtımsal değişikliklere yol acıcı olarak sınıflandırılan kategori 3 maddesindeki konsantrasyonun ≥ 1’de olması.

İnsan sağlığı üzerine olan etkileri

Ağız, solunum veya deri yoluyla alınma sonucu

akut zehirlilik

Kanserojenik, Nefrotoksik/hepatotoksik

Nörotoksik / Sterilite

Çevre sağlığı üzerine olan etkileri

Yangın /Patlama Paslandırıcılık

Yüzeyel /yer altı sularını kirletme

Direnç

Hava kirliliği

Tehlikeli Atıkların Etkileri

18.02.2013 7

Tehlikeli atıkların zararlarını etkileyen faktörler

Fiziksel ve kimyasal özellikler

Maruz kalma şekli ve süresi

Maruz kalan şahsın fizyolojik özellikleri; Yaş, Beslenme, Cinsiyet, Gebelik

Çevresel özellikler

Atığın kaynağında azaltılması

Özelliğine göre ayrılması ve toplanması

Geçici /ara depolama

Geri kazanılması/

taşınması

Bertaraf ve sonrası

kontrolü

ATıK YÖNETIMI GENEL ESASLARı YÖNETMELIĞINE GÖRE ATıK YÖNETIMI

Tehlikeli atıkların tespiti

Tehlikeli atıkların tahmini yıllık miktarlarının belirlenmesi

Atıkların kaynağında ayrı ve tanımlı bir şekilde toplanması

Tehlikeli atık geçici depolama alanının oluşturulması

Atık yönetim planının doldurulması

Çevre İl Müdürlüğüne Atık Yönetim Planı gönderilmesi

Lisanslı kuruluşlar ile sözleşmelerin yapılması

Tehlikeli Atık Yönetim Planı Hazırlanması

20 BÖLÜM

Bölüm 1 - 12, 17 - 19 Kaynağa dayalı(endüstriyel işyeri branşı) Bölüm 6 - 7 İşleme dayalı Bölüm 13 - 15 Madde ve malzemeye dayalı Bölüm 20 Evsel atıklar Bölüm 16 Listede başka türlü tanımlanmayan atıklar

839 ATIK KODU

405 TEHLİKELİ ATIK

434 TEHLİKESİZ ATIK

Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik (05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı RG

Avrupa Birliği(EU) EuropeanWaste Catalogue : Üç kademeli kodlama XX YY ZZ • XX ile, atık üreten kaynakları(20 adet) • YY ile atık üreten alt proses gruplarını • ZZ ile atık maddeleri

18.02.2013 11

1 7 3

18.02.2013 12

18.02.2013 13

Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS)

1 Madde / hazırlık ve firma adı 2Bileşim / Bileşenleri hakkında bilgiler 3Muhtemel tehlikeler 4 İlk yardım önlemleri 5 Yangın söndürme önlemleri 6 İstenmeden çözülerek yayılmalarda alınacak önlemler 7 Kullanım ve depolama 8 Kimyevi madde buharları tesiri altında kalınmasının sınırlandırılması ve kişisel koruyucu teçhizat 9 Fiziksel ve kimyevi özellikler 10 Stabilite ve reaktivite 11 Toksikoloji ile ilgili bilgiler 12 PBT-özellikleri 13 Tasfiyesi ile ilgili uyarılar 14 Nakliye ile ilgili bilgiler 15 Hükümler 16 Diğer bilgiler

18.02.2013 15

18.02.2013 16

Geçici Depolama

Atıklar tesis ve binalardan uzak olmalı,

Beton saha üzerinde uluslar arası standartlardaki

konteynırlar

Konteynır üzerinde “TEHLİKELİ ATIK” ibaresi,

miktar, tarih yazılmalı,

Konteynırlar kapalı olmalı,

Ünite içi taşıma

Eğitimli personel

İlk yardım eğitimi

Gerekli donanım; gözlük, eldiven, giysi vb

18.02.2013 17

Geçici Depolama İzin/Lisans Prosedürü? - Atık üretimi ≤ 1000 kg/ay İzin almaksızın 180 gün Atık üretimi ≥1000 kg/ay Geçici Depolama İzni

Atık Üreticisinin Yükümlülükleri TAKY - Madde 9 Atıklarını tesislerinde geçici olarak depolaması

durumunda Valilikten izin almak

18.02.2013 18

TEHLİKELİ KİMYASAL ATIKLARIN BERTARAFI -Atıkların taşınması

• Atık Üreticisinin Yükümlülükleri TAKY - Madde 9

19 18.02.2013

B

1

ATIKLARIN ULUSAL TAŞINMASI

A D 1

Valilik Bakanlık

D

A

C

A

A

C

A

TABS – ATIK BEYAN SİSTEMİ Atık Üreticisinin Yükümlülükleri TAKY - Madde 9

http://atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/atikyonetimi/Files/Belgeler/İstatistikler/taistatistik.pdf

18.02.2013 21

“Atık beyan formunu her yıl takip eden yılın en geç Mart ayı sonuna kadar bir önceki yıla ait bilgileri içerecek şekilde Bakanlıkça hazırlanan web tabanlı programı kullanarak doldurmak, onaylamak ve çıktısını almak ve beş yıl boyunca bir nüshasını saklamakla” yükümlüdür.

FAALİYETLERİ SONUCU ATIK OLUŞUMUNA NEDEN OLAN SAĞLIK KURULUŞLARI

Büyük Miktarda Atık

Üreten

Orta Miktarda Atık Üreten

Küçük Miktarda Atık

Üreten

18.02.2013 22 WHO istatistikleri %5 tehlikeli atık

18.02.2013 23

Sağlık kuruluşlarından çıkan atıkların sınıflandırılması

Evsel

Tıbbi

Tehlikeli Fiziksel veya kimyasal özelliklerinden dolayı

ya da yasal nedenler dolayısı ile özel işleme

tabi olacak atıklar:

Genotoksik ve sitotoksik atıklar

Farmasötik atıklar

Basınçlı kaplar

Tehlikeli kimyasallar

Amalgam atıkları

Radyoaktif

TEHLİKELİ ATIK LİSTESİ

• (18) İnsan ve hayvan sağlığına ve/veya bu konulardaki araştırmalara ilişkin atıklar (doğrudan sağlığa ilişkin olmayan mutfak ve restoran atıkları hariç)

• 18.01.XX 18.02.XX

18.02.2013 24

Oksijen

Etilen oksit

Anestezik gazlar

Sıkıştırılmış hava

Anestezi Sterilizasyon üniteleri Araştırma Laboratuvarları

18.02.2013 25

Genotoksik atık

Sitotoksik ve sitostatik ilaçlar,kimyasallar

Sitostatik ilaç tedavisi alan hastaların çıkartıları

İlaç ampulleri,flakonlar, enjektör ve iğne uçları, serum şişeleri ve setleri, eldiven ve maske,önlükler

18.02.2013 26

Amalgam bir karıșım % 50 civa % 30 gümüș % 20 kalay

18.02.2013 27

FARMASÖTİK ATIKLAR

Tehlikeli

Kimyasal Atık

Yüksek düzey dezenfektan Cihaz Atık sıvıları Reaktif atıkları Boya atıkları

Ameliyathaneler, Kadın Hst ve Doğum, Cerrahi ve Anjio kliniği,

Patoloji, Otopsi, Diyaliz, Acil servis, Sterilizasyon üniteleri gibi

18.02.2013 28

Tehlikeli

Kimyasal Atıklar

M

16 05 06, 16 05 07,16 05 08

Fotografik (Developer ve Fixer)

09 01 02 ,09 01 04

İnorganik kimyasallar; asit/baz İnorganik ; ağır metal, arsenik, gümüş vb Çözücüler; Ksilen, toluen, aseton, metanol

18.02.2013 29

18.02.2013 30

Tehlikeli

Kimyasal Atıklar

M

•Permanganatlar •Kromatlar •Peroksitler

•Diğer oksitleyici malzemeler

16 09 01, 16 09 02, 16 09 03, 16 09 04

15 01 10 -M KONTAMİNE AMBALAJ

15 02 02 -M KİMYASAL BULAŞMIŞ EMİCİ VE ABSORBAN MALZEMELER - BAKIM VE ONARIMDAN ÇIKAN HAVA FİLTRELERİ

18.02.2013 31

Teknik Atölyeler

16 01 07 YAĞ ve YAKIT FİLTRELERİ

16 06 01 AKÜLER

16 06 21 MAKİNA EKİPMAN PARÇALARI

17 06 03 YALITIM MALZEMELERİ

17 04 10 YAĞ ,KATRAN VE DİĞER TEHLİKELİ MADDELER İÇEREN KABLOLAR

18.02.2013 32

Genel Tehlikeli Atıklar

08 03 17 KARTUŞ VE TONERLER

06 02 15 ELEKTRONİK ATIKLAR

16 06 ATIK PİLLER

20 01 21 ATIK FLUORESANLAR

18.02.2013 33

Tehlikeli atıklar Kesinlikle kanalizasyon sistemine boşaltılmaz,

Doğrudan havaya verilmez, Düşük sıcaklıklarda yakılmaz, Evsel atıklarla karıştırılmaz ve Depolanarak bertaraf edilmez

TEHLİKELİ ATIKLARI TOPLAMA VE DEPOLAMA KURALLARI

18.02.2013 35

Ağır metal içeren atıklar

Farmasötik

Genotoksik

Basınçlı kaplar

Kimyasal atıklar

Diğer atıklardan ayrı olarak toplanır

Kullanım süresi dolan ilaçlar ihale sürecinde firmalara konulan şart gereği yeniden aynı ilaç firmasına iade edilmesi

Ağır Metaller içeren sıvı atıklar hiçbir işlem görmeden depolanır

Piller için ayrı toplama

kapları kullanılır

Basınçlı tüpler Güvenlik dolaplarında depolanmalıdır

18.02.2013 37

ANALİZ YAPILIR / DEĞERLENDİRİLİR

LABORATUVAR OTOMASYON ATIKLARI

18.02.2013 38

Birarada depolanabilir

Birarada depolanamaz

Önlem almak şartı

ile birarada depolanabilir

Reaksiyona girmeyecek şekilde Depolanmalı

Aynı atık kabında farklı atıklar karıştırılmamalı

18.02.2013 39

• TUTUŞABİLEN ATIKLAR

• ASİTLER VE OKSİTLEYİCİLERDEN AYRI TOPLANIR

Yüksek oranda ekzotermik

reaksiyona yol açarlar

KOROZİF ATIKLAR

BAZLAR VE ORGANİK KİMYASALLARDAN AYRI TOPLANIR

18.02.2013 40

Temas halinde

canlı dokuları

Tahrip eder

18.02.2013 41

TOKSİK ATIKLAR Sağlık yönünden

ciddi akut, kronik risk

oluştur , ölüme neden olur

Kalıtsal genetik

bozukluklara neden olur

MUTAJENİK

AYRI TOPLANIR

18.02.2013 42

KANSEROJEN Kansere yol

açar/etkisinin artmasına

neden olurlar

Doğumsal ancak kalıtsal

olmayan sakatlıklara yol açar/ yol açma riski

taşır

TERATOJENİK

AYRI TOPLANIR

18.02.2013 43

EKOTOKSİK

Çevrenin bir veya daha fazla kesimi üzerinde ani veya gecikmeli zararlı

etkiler gösteren veya gösterme riski taşıyan madde ve preparatlar.

AYRI TOPLANIR

Hatalı depolamada karşılaşılacak tehlikeler

Aşındırıcılar Parlayıcılar Patlama/Yangın

Aşındırıcılar Zehirleyiciler Zehirleyici Gaz

Parlayıcılar Oksitleyiciler Patlama/Yangın

Asitler Bazlar Aşındırıcılar Duman/Isı

18.02.2013 44

Kimyasal atıklar özelliklerine göre ayrı depolanmalıdır

Organik çözgenler; Yüksek yoğunluklu

polietilen kaplarda (<10L) veya cam şişelerde

(< 5L) biriktirilmelidir.

Sulu atıklar: Plastik kaplarda biriktirilebilir

Orijinal kabı tercih edilmelidir

18.02.2013 45

18.02.2013 46

Sızdırmaz tabanlı – sağlam atık kaplarında depolanmalı

Atık kaplarının ağzı mutlaka kapalı olmalı

Havalandırması iyi olan yerlerde depolanmalıdır.

TEHLİKELİ ATIKLARIN ETİKETLENMESİ atık adı, atık kodu, fiziksel hali ve tehlikelik özellikleri

18.02.2013 47

KİMYASAL İSMİNİ YAZIN HCL

ATIK BİR KARIŞIMDAN OLUŞUYOR İSE ; TÜM İÇERİĞİ TANIMLAYIN VE KONSANTRASYONUNU BELİRTİN

ATIK TİPİNİ, FORMUNU VE ZARARLI ETKİSİNİ YAZIN

ORJİNAL KABINDA İSE ETİKETİNİ SÖKMEYİN- ZARARLI ETKİSİNİ GÖSTEREN ETİKETİ EKLEYİN

18.02.2013 48

Tehlikeli kimyasal ve atıkların depolandığı konteynerler üzerine “uluslararası tehlikeli atık amblemi” ve “Dikkat! Tehlikeli Atık ” ifadesi bulundurulmalıdır

18.02.2013 49

TSE ‘DEN NAKLİYE ARAÇLARININ LİSANS ALMASI ZORUNLUDUR

Atık Üreticisinin Yükümlülükleri TAKY - Madde 9

Tehlikeli Atığın azaltılması

18.02.2013 50

18.02.2013 51

Tehlikeli Atığın azaltılması

Koordinasyon Başkanı

Koordinasyon Kurulu

Atık Yönetimi

Evsel Nitelikli Atıklar Tıbbi Atıklar

Tehlikeli Atıklar Radyoaktif Atıklar

Diğer

Çevre Yönetim Birimi

Doç. Dr. Gülsüm YILMAZ Prof. Dr. Dildar KONUKOĞLU Doç. Dr. S. Serdar ERTURAN Uzm. Ecz. Yasemin GÜLER Hem. Gülçin İNCE Uzm. Zuhal ODABAŞI Hem. Emine PARLAR

18.02.2013 53

Kimyasal/ Atık

envanteri

Tehlikeli Atık Yönetimi

ilişkin Düzenleme

Kişisel ve Genel

Güvenlik

Atık depo

18.02.2013 54

Atık Eğitimi

İlk yardım Eğitimi

El kitabı/ Broşürler

Denetim

Atık yönetimi için için ele ele verelim

Sağlıklı nesiller için Çevremizi ve kendimizi koruyalım

18.02.2013 56