saĞlamliq vƏ gÖzƏllİk jurnali sayı: 4 (15)...
TRANSCRIPT
sağlam və gözəl
SAĞLAMLIQ VƏ GÖZƏLLİK JURNALI Sayı: 4 (15) 2012
həyat-lə
MÜSAHİBƏ
MəsləhətAğız sağlamlığı VitaminKefirin faydaları Qırmızı qəlbi
qoruyur Dişlərinizi qoruyun
Fidan HacıyevaMəni gözəl saxlayansəmimi münasibətimdir
ş hzad si -AMASRAe ee
Uşaqlardaqarın ağrısı
Körp e
ssoonn nnaaiilliiyyyy ttll rree eeEEsstteettiikkaaddaa
Qara d nizin
-lə
sağlam və gözəl
içindəkilər
Tibbi marketlərimizlə bağlı ən yeni xəbərlər.6 Avis-lə Xəbərlər
Bir çox xəstəliyin müalicə vasitəsi olaraqkefir və onun faydası haqqında.
8 Kefirin Faydaları
“Daimi enerjili olmaq üçün hansı qidalarıqəbul etmək lazımdır?” sualının cavabını buyazımızda tapacaqsınız.
12 Bədənimizə enerji verən qidalar
Estetik cərrah Taha Mehmetoğlu estetik cər-rahiyyə sahəsində son yeniliklər haqqındaməlumat verir.
14 Estetikada son nailiyyətlər
Pediatr Əli Quliyev, uşaqlarda qarın ağrısınasəbəb olan xəstəliklər haqqında məlumatverir.
16 Uşaqlarda qarın ağrısı
İdmançılarımız London yay olimpiya oyun-larından vətənə 10 medalla döndülər.
20 Olimpiyadada tarixi nailiyyət
“İşgüzar xanım” rubrikamızın qonağı Excel-sior Hotel Baku-nun baş meneceri NataşaSolovyevadır
25 Azərbaycan qadını heyranedicitəsir bağışlayır
Vücudda böyrərlər hansı vəzifəni yerinə ye-tirir? Xroniki böyrək çatışmazlığı nədir?Xroniki böyrək çatışmazlığının müalicəsivarmı? Böyrək transplantasiyası hansıxəstələrə şamil olunur? Bu məqalədə oxu-cuları maraqlandıran bu və bənzəri suallarcavablandırılıb.
28 Dünyada hər 1000 adamdan biriböyrək xəstəsidir!!!
20
14
16
Respublikanın əməkdar artisti FidanHacıyeva ilə maraqlı söhbət.
32 Məni gözəl saxlayan səmimimünasibətimdir
Qırmızı rəngli meyvələrin sağlamlığa təsirihaqqında.
36 Qırmızı qəlbi qoruyur
“Avislə idman” rubrikasının qonağı KickBoksing üzrə dünya çempionu RolanQuliyevlə müsahibə
38 “Bayrağımız yüksəyə qalxandabütün yorğunluğum yoxa çıxdı”
Qara dənizin gözəlliyini özündə əks etdirənyer-Amasra.
40 Qara dənizin şahzadəsi-Amasra
Jurnalımızın bu sayında, yemək təklifi iləqarşılaşacaqsınız.
43 Qırmızı bibərli qarğıdalılı plov
Ağız sağlamlığı ilə bağlı yanlışlar və doğru-lar.
44 Dişlərinizi qoruyun
46 Asudə vaxt
28 38
32
25
Fidan Hacıyevanın səsi hər kəsi məftun edir, elə de-yilmi? Düzdür, bu mənim subyektiv fikrimdir. Ancaqbu gözəl sənətkarın sənəti ilə birlikdə, öz şəxsi xü-susiyyətləri də maraqlıdır. Bu sayımızda sizə təqdimetdiyimiz Fidan xanımın müsahibəsi inanırıq ki, siz-lər üçün maraqlı olacaq. Azərbaycanda ən gözəl otellərdən biri olan ExcelsiorHotel Baku haqqında çoxumuzun məlumatı var. Bəsotel biznesini özünəməxsus şəkildə bilən və buradaəldə edilən nailiyyətlərin, rahatlığın və s. böyükişlərin əslində arxasında kim durur bilirsinizmi? Jur-nalımızın bu sayında sizi bu biznesi çox gözəl bilənbir xanımla tanış edəcəyik. Excelsior Hotel Bakununbaş meneceri Nataşa Soloveyanın müsahibəsiürəyinizcə olacaq. Həmişəki kimi uşaqlarımızı da unutmamışıq. Qarınağrısının gözəl körpələrimiz üçün nə deməkolduğunu bununla bağlı hazırladığımız peşəkarhəkim məsləhəti vasitəsi ilə öyrənəcəksiniz.Həmçinin, yenə də bayrağımızı ucaldan idmançımız-la, gözəl istirahət məkanı olan Amasra ilə də tanışolacaqsınız. Hər zaman pəhrizlə yaşayıb özünəəziyyət verənlərə də məsləhətimiz var: Özünüzükalorisiz qoymayın, bizim enerji veren qidalarlabağlı yazımızı oxuyun və daim güclü olun!
sağlam və gözəl
Redaktordan
Hörmətli Avis Dostları,
-lə
Təsisçi:Maymed MMC
Baş redaktor: Xəyyam Cavadov
Marketing Departamentinin DirektoruUğur Güneş
Reklam Şöbəsinin MüdiriElçin Hacıyev
Redaktor KöməkçisiLalə Əliyeva
Redaksiya Heyəti:Faiq NovruzovAslan Aslanlı
Murad MalikovAygun Quliyeva
Yasin CetinerNərgiz CəbrayılovaSəbuhi Məmmədov
Gunel Rzayeva
Cap periodu: 2 AyTiraj: 10 000
Unvan: Bakı ş. Yasamal rayonu,Haqverdiyev kuc. 11
Tel: (+99412) 437 59 50Fax: (+99412) 497 06 39
Reklam Yerləşdirmək ucun:(+994 12) 564 22 59(+994 50) 560 50 [email protected]
Abunəçilər üçünn(+994 12) 564 22 59(+994 50) 560 50 65
web: www.avismed.aze-mail: [email protected]
Hazırlama, dizayn və çap: Ayreklam-İstanbul
e-mail: [email protected]üxbir:
Susana Şammədova Koordinator:
Aybəniz KamalqızıDizayner:
Ülviyyə Qayıbova
Jurnal, Azərbaycan Respublikası ƏdliyyəNazirliyi tərəfindən qeydiyyata alınmışdır.
Qeydiyyat nömrəsi: 4642 Çap olunan reklam materiallarına görə
redaksiya məsuliyyət daşımır
a is-lə Xəbərlər
6 www.avismed.az
Hər zaman öz müştərilərinidüşünən Avis Tibbi Mar-ketlər şəbəkəsi böyük
endirim kampaniyasına startverdi. Belə ki, Avis Optiklərdə güneynəklərinə və bir çox brendlərə
(FRED, DSWA, FERRE, R.CA-VALLI, J.CAVALLI, ARMANI,TODS, GUCCI, YSL, VERSACE,DIOR, RICMOND) 70 faiziə qədərendirim başlamışdır. Qiymətlər19.90 AZN-dən başlayır. Sizə bu
fürsətdən yararlanmağı tövsiyyəedirik.
Avis Optikdənböyük endirim
Azərbaycanın ilk və tək tibbi marketlər şəbəkəsi Avishər zaman əməkdaşlarının peşəkarlıq səviyyəsininartırılmasına xüsusi əhəmiyyət vermiş və bumövzuda bir çox təlim proqramları həyata keçir-mişdir. Avisin əsas dəyərləri kimi bilinən profesinallıqvə daimi inkişaf kriteriləri çərçivəsində bu dəfə“Qurum mədəniyyəti”, “İş etikası” və “Marketinqinəsasları” mövzusuna həsr edilmiş növbəti təlim pro-qramını reallaşdırıb. Qafqaz Universitetinin “KaryeraPlanlama” mərkəzinin dəstəyi ilə həyata keçiriləntəlim proqramına Avisin idarəçiləri və şirkət nü-mayəndələri də qatıldı. 5 gün davam edən təlim pro-qramından sonra iştirakçılar özlərini imtahandasınadılar. İmtahan nəticələrinə görə iştirakçıların 65-70 faizi müvəffəqiyyət sertifikatı ilə təltif olundu.
TƏLİMLƏRİMİZ DAVAM EDİRArtıq 2 ildir ki Avis tibbimarketlər şəbəkəsi Aviseşitmə mərkəzini müş-tərilərinin ixtiyarınavermişdir. Bundan öncəbir neçə dəfə keçirilənpulsuz müayinə ak-siyaları yenidən keçi-rilir. Avis tibbimarketlər şəbəkəsindəetdiyiniz hər 50 AZN vəyuxarı məbləğli alış ve-rişlərdə öz pulsuz mü-ayinə kartınızı tələb
edin. Qeyd edək ki, mütəxəsislər ildə 1 dəfə eşitməniziyoxlatmağınızı məsləhət görür.
Dünyanın 30-dan çox ölkəsinə eşitmə cihazı ixrac edənEarteknik şirkəti bu ilin əvvəlində öz Earnet Nano2 ci-hazının təqdim etdi. Çəkisi 0,5 gr uzunluğu 1,2 sm olanbu cihaz dünyanın ən kiçik eşitmə cihazıdır. Earteknikşirkətinin cihazlarını Avis eşitmə mərkəzindən əldə edəbilərsiniz.
EŞİTMƏNİZİ PULSUZ YOXLADIN
ƏN KİÇİK EŞİTMƏ CİHAZI
Avis kollektivi “Ramazanbayramı”nı qeyd etdi
“Ramazan bayramı” Avis kollektivi tərəfindən dəböyük sevinc və coşqu ilə keçirildi. Bu xoş gündəhər kəs bir-birini gözəl Ramazan süfrəsində təbriketdi, bu xoş dəqiqələrini yaddaşlarda daim yaşa-yacaq kimi tarixə həkk etdi.
Məsləhət
Uzun illər bakteriyaların orqa-nizmimizə zərərli olması haq-qında fikirlər irəli sürülüb.
Ancaq bu gün aparılan araşdır-malar nəticəsində məlum olubki, bəzi bakteriyalar insanorqanizmində olan xəstəliklərinmüalicə olunmasına kömək edir,bəzi xəstəliklərin isə irəliləməsininqarşısını alır.Əslində qidanın təbii olaraq isti-fadə edilməsi probiotiklərə qarşıolan marağı da artırır. Çünki pro-biotiklər çeşidli qastrointestrinalsistem xəstəliklərinin müalicə ol-unmasında köməkçi, uşaqlardaallergik xəstəliklərin gecikmədənüzə çıxarılmasında, qadınlardavajinal orqanda olan ifeksionxəstəliklərin müalicəsində vəhəmin xəstəliklərin vaxtındanqabaq qarşısını almağa köməkedir.
KEFİRİN FAYDALARIƏsrimizin ən cansıxıcı xəstəliklərinin demək olar ki, 90faizinin dərmanı kefirdir. Kefirin faydalarını saymaqla qur-tarmaz. Ancaq bu yazımızda sizə xəstəliklər və kefirin on-lara faydaları haqda qısa olaraq məlumat veririk.
Düzgün qidalanmamaq vaxtındanəvvəl yaşlanmağa, gündəlik artan iş
yorğunluğu və buna bağlı olaraqqayğı və stress, insanların infek-siyon xəstəliklərə yoluxmasına,depressiyaya düşmələrinə, əsrinbəlası olan xərçəng xəstəliyinə tu-tulmasına şərait yaradır.
Əsasən fast food məh-sullarının qəbulu, bir sıra
süni qidalardan istifadə olunmasının getdikcə art-ması və bununla bağlı yaranan rahatsızlıqlar in-sanların qatqısız və təbii qidalardanistifadə etmə ehtiyaclarını artırır. Bütünbu önəmsiz qidalardan orqanizmimiziqorumaq və ən başlıcası isə həzm vəimmunitet sistemimizi qorumaq üçünən önəmli faktor olan probiotiklərin is-tifadə edilməsini düzgün şəkildə artır-mağa çalışmalıyıq.
ProbiotikProbiotik nədir?nədir?
8 www.avismed.az
a is-lə
Təbii ekosistemdə tapılan, bağırsaq florasını formayasalan və insan sağlamlığı üçün xeyirli olanmikroorqanizmlər probiotik olaraq istifadə olunur.Başqa sözlə desək, probiotiklər həzm sistemindətapılan, insan orqanizmində yaşayan canlı mikro-orqanizmlərdir. “Pro” və “Biota”sözlərindən ibarət olan bu birləşmə“ for life”, “yaşamaq üçün” deməkdir.Bu söz antibiotik anlamına qarşıdır. Pataloji bak-teriyaları yoxlamaq üçün pataloji olmayan bak-teriyalardan istifadə olunur.
Lakin asit bakteriyalardan hazırlanan probiotik qi-daların funksional bir qida kimi hazırlanaraq istifadəolunması son 10- 15 ildə daha çox sürətlə araşdırıl-mağa başlanıb. Probiotiklər yeni kəşf deyil. İnsanlar ta qədimdən on-lardan həm də müalicə məqsədi ilə istifadə ediblər.Hamiləliyin son günlərində insan orqanizmi üçünlazım olan dost bakteriyalarla ana bətnində qidala-naraq tanış oluruq.Doğuşdan sonra ananın və ətrafın florası ilə zəngin-ləşən insan oğlu artıq özü üçün lazım olan dost bak-teriyaları ana südü ilə almağa başlayır. Bu birlikbizimlə ölümə qədər davam edir və ölümdən sonraisə torpağa qarışmağımız üçün yardımçı olur.Qafqazın dağlıq ərazilərində yaşayan tayfalarınsağlamlıq simvolu kimi gördükləri probiotikin kefirolduğu diqqət mərkəzindədir. Kefirin həzm sis-temimiz üzərində olan həm hüceyrələr, həm də sivisalsistem üzərində aktivləşdirici fəaliyyəti böyükdür.Kefir həzm sistemimizi hər zaman infeksion xəstəlik-lərə qarşı mübarizə aparmağa hazır tutur.
Bağırsaqları normallaşdırır
Kefir formentasiya olunmuş birsüd məhsulundan ibarət içki ol-maqla yanaşı, probiotik bak-teriyalarla zəngin olan maya üçünlazım olan bir tərkibdir. Kefirkrem halında, azacıq turşumuş iyiolan bir süd içkisidir. Kefirsözünün mənası türkcədəngötürülüb və xöşbəxtlik mənasınıverir. Kefirin necə və hansışəraitdə yaranması haqqındadəqiq bir məlumat yoxdur. Ancaqelmə bunlar məlumdur ki, ilk dəfəkefir məhsulları Rusiyada, CənubiQafqaz dağlarında yaşayan tay-falar tərəfindən hazırlanıb. Bugünümüzə gəlib çıxan knaphor,klaphyur, kepi və kipe kimi adlarhələ də işlənməkdədir. Aparılan araşdırmalara görə,kefir içərisində daşıdığı bəzi canlı
mikroorqanizmlərə görə həzm sis-temini gücləndirir. Bundan beləbir nəticəyə gəlmək olar ki for-mante olunmuş süd məhsulların-dan istifadə etməklə xərçənginqarşısını ala bilərik. 2003-cü ildə İspaniyanın Madrid
şəhərində Alvaroz və dostlarıtərəfindən aparılan təhqiqatnəticəsində məlum olub ki, sınaqimtahanına hazırlaşan şagirdlərinhəzm sistemi çox yüklənib.Aparılan araşdırmalardan məlumolub ki, stressli bölgələrə probiotikverməklə həzm sistemini qoru-maq mümkün olur və stressinazaldığı müşahidə olunmağa
başlayır. Digər bir araşdırmaya görə, qatıqvə kefir kimi insanların istifadə et-
İnsana xoşbəxtlik verən bir dad
Araşdırmalar nə deyir?
9www.avismed.az
a is-lə Məsləhət
10 www.avismed.az
dikləri süd məhsulları ilə yanaşı, meyvə və tərəvəzinistifadə olunması uşaqlarda tənəffüs sisteminin infek-siyalardan qorunmasında və müalicəsində çoxkömək edir.
Lenoir və dostlarının apardıqları digər bir araşdır-maya görə, probiotiklər uşaqlarda soyuqdəyməsimptomunu zəiflətmiş, immunitet sistemini isə gü-cləndirmişdir.
Kefirin faydaları aşağıdakılardır:1.Sinir sistemini gücləndirir;2. İmmunitet sistemini gücləndirir;3. Gastrointestiral sistemi infeksiyalar-dan qoruyur;4. Allergiyaya qarşı orqanizmi dözümlüedir;5. Antioksidant ( xərçəng xəstəliyinəqarşı) özəllik gostərir;6. Qan lipitlərini (xalestrolu) azaldır
7. Laktozun sorulmasını(süd şəkərinin)sürətləndirir. 8. Ən çox uşaqlarda rast gəlinən qəbiz-lik xəstəliklərinin və ishal kimi xəstə-liklərin qarşısının alınmasına yardımçıolur. 9. Hamiləlik zamanı istifadə etməkləana və uşaqlarda rast gəlinən obezitekimi xəstəliyin qarşısını alır.
Ən əsası xərçəng xəstəliyi başda olmaqla bir çoxxəstəliklərin qarşısını gündə bir stəkan kefiriçməklə almaq olar. Həm evdə hazırlanmış, həmdə marketlərdə satılan məhsullardan da istifadəetmək mümkündür. Əgər kefir köhnəlmiş və ya
dadı sizi narahat edirsə onun içərisinə bir azvanil və ya meyvə suyu da qataraq istifadə etməkolar. Hə�a naharda bu qarışığa dörd qaşıq yulafvə yaxud da 10 ədəd badam qataraq da istifadəedə bilərik.
Kefiri necə istifadə etmək lazımdır?
Bilirsinizmi?Probiotik anlayışı ilkdəfə 19-cu yüzilliyinbaşlanğıcında Nobelmükafatının sahibi ElieMetnichkoff tərəfindəngündəmə gətirilib. Met-nichkoff bolqar tay-falarının uzun ömürlüolmalarına süd və südməhsullarının səbəbolduğunu aydınlaşdırıb.
a is-lə Sağlamlıq
12
Bədənimizə enerji verən qidalar
Bədənimizüçün ən yaxşı su qaynaqları bunlardır: 1.Orta yağlı süd2.Su qatılmışmeyvə suyu 3.Su qatılmışkompot
Gecə yatarkən bədənimizuzun müddət qidasızqaldığı üçün enerji ehtiyacıduyur. Bədənimizi mobiltelefon kimi düşünək. Çünkio, davamlı olaraq enerji yığ-malı olan bir makina kimidir.Səhər yeməyi yemək enerji
toplamağımıza çox köməkedir.
Səhər yeməyi zamanı bun-larla qidalanmaq lazımdır:
Pendir, zeytun, bal və yamürəbbə və meyvə suyu.Həmçinin, orta yağlı süd dəiçmək olar. Səhər yeməyi za-manı az yağlı, az şəkərli vəduzlu olanını qəbul et-məlisiniz. Qaynadılmış yu-murta və bananı eyni vaxtdayeyə bilərsiniz. Sadəcə ba-nanlı süd də içə bilərsiniz.
Daim enerjili olmaq, gümrah olmaq hər zaman hər kəsin xeyrinə olub.İstər işdə olsun, istərsə evdə olsun, gümrah olmaq ətrafdakılara hərzaman yaxşı təsir edər və istənilən işin öhdəsindən rahatlıqla gələ
bilərsiniz. Buna görə də hər zaman enerji verən qidaları qəbul etmək vacibdir.
Unutmayın! Yaxşı qidalanmaq vücudumuzu formada saxlamağa və zehni-mizin daha yaxşı inkişaf etməsinə kömək edir. Su ehtiyacınızı yaxşı təmin edin! Çox tərlədiyimiz zaman bədənimiz su itirirvə bunu dərhal bərpa etmək lazımdır. Susadığımızı hiss etməyimiz, su içmək üçün çox gecikdiyimizin göstərici-sidir. Buna görə də tərlədiyimizi hiss etdiyimiz zaman susamasaq da suiçməliyik. Unutmamaq lazımdır ki, hər bir insan gündə 1.2 litr suya ehtiyac hiss edir. Ancaq isti aylarda daha çoxsu qəbul etmək lazım olur.
Tezdən oyanandansonra nə yemək
lazımdır?
www.avismed.azwww.avismed.az
Hər gün davamlı olaraq 3 dəfə yeməkyeyin və hərdən sağlamlıq üçün xeyirliolan qidalar da qəbul edin. Bu qidalaraşağıdakılardır: Təzə meyvə (qurudulmuş da ola bilər),qatıq və ya südsüdlü aş, krem, karamel kimi şirniyyatlar
Dəmirlə zəngin olan qidalar qəbul edin! Dəmirlə zəngin olan qidalar qəbul etmək sağlamlıq üçün çox vacibdir. Xüsusilə də qadınlarkişilərdən daha çox qəbul etməlidirlər. Dəmir bədəndə hemoqlabin yaranmasına kömək edir. He-moqlabin qanı rəngləndirən, qana oksigen verən bir piqmentdir. Dəmirlə zəngin olan qidalarbunlardır:
Mal və quzu əti kimi qırmızı ət növləri-,əla növ taxıldan olan çörək-,yaşıl kələm, göyərti-,
ərik və kişmiş qurusu fıstıq və badam kimisəbzələr-,mərcimək, yaşıl noxudvə lobya
Çörək, kartof və s. kimi qidalar karbo-hidratlarla zəngin qidalardır.
Bu cür, sağlam qalmağa kömək edənqidaları davamlı olaraq qəbul edin ki,enerji almaq üçün sağlamlığa zərərlihəblərə gərək qalmasın.
Karbohidratlı qidalar qəbul edin!
13www.avismed.az
SON NAİLİYYƏTLƏRESTETİKADA
Keçən il Amerikada tətbiqolunan 25.5 milyon este-tik cərrahiyə müdaxiləsi
arasında burun əməliyyatı ikincisırada yer alıb.
Günümüzdə texnologiyanın in-kişaf etməsi, kompyutersimul-yasiya proqramlarının təkmilləş-məsi ilə artıq əməliyyatdan sonragörünüşünüzün necə olacağınıəvvəlcədən qiymətləndirə bilər,buna əsasən fikir və münasi-bətlərinizi bildirə bilərsiniz.
Kompyuterdə burun formalarınabaxa bilər və kompyuter vasitələrisayəsində burun əməliyyatlarındaoptimal planlamalar tətbiq ediləbilər. Xüsusilə, kompyuterdə kə-mərin nə qədər götürüləcəyi, bu-run ucunun nə qədər qaldırıla-cağı, alın və burun arasındakıhissənin necə dəyişdirələcəyiniəvvəlcədən görmək mümkündür.
Xəstələr bunları da bilməlidir;əldə edilən nəticə cərrahdan,dəridən, qığırdaq quruluşundan,sümüklərin vəziyyətindən, dəri-nin qalınlığından, əməliyyatınnecə keçdiyindən və xəstənin
yaxşılaşmağaverdiyi təsir-
lərdən asılıolaraq ortaya
çıxır. Xəstəkompyutervasitəsi ilədüzəldilən
burun forma-larını dəqiq
nəticə olaraq deyil, təxmini fikirkimi qiymətləndirmlədirlər.
Xəstələri daha çox maraqlandıranprosedurdan sonra parça tampon-ların çıxarılması zamanı yaranabiləcək ağrılardır. Lakin bunubilməkdə xeyir vardır ki, artıqxəstələrimiz prosedurdan dərhalsonra heç bir ağrı hiss etmirlər vəşişliyə baxmayaraq normal həyattərzlərinə qayıda bilirlər. Bir çoxxəstələrdə tamponlar yerini, özün-dən hava kanalları olan və çıxa-rılarkən xəstələrin heç bir ağrı hissetmədikləri silikon təbəqələrə bu-raxır. Bütün bu irəliləyişlər təbiiki, xəstənin komfortuna təsirgöstərir və renoplastikaya tələbat-larını artırarkən qorxularını daazaltmış olur.
Yalnız estetika deyil!
İnsanın üzünün ən xarakterik qu-ruluşu olan burun sadəcə estetikbir orqan deyil, həmçinin nəfəsalma orqanıdır. Estetik cərrahiyəaparılarkən həkimlər burunun qü-sursuz görünüşü qədər funksionalquruluşunun da pozulmamasınavə nəfəs alma problemlərinin dədüzəldilməsinə əhəmiyyət vemə-lidirlər. Bunun üçün müayinələrdəburunun əməliyyat sonrası necəbir görüntü alacağı-nı xəstələrəvirtual olaraq kompyuter va-sitəsilə göstərib, qarşılıqlı fikirmübadiləsi apararkən həmçininburunun iç quruluşunu,fiziologiyasını, anatomik quru-luşundakı əyrilikləri də vurğula-
maqla nəfəs yollarını rahatlan-ması planlanmış olur.
Burun əməliyyatları həqiqətən dətəcrübə, bacarıq və bilik tələbedən prosedurlardır. Millimetrlikiş və incə hesablamalar əsas şərt-dir. Prosedur zamanı edilən xırdaplanlama xətaları və bunala əlaqə-dar olaraq qığırdaq və ya sümüktoxumalarının artıq çıxarılmasınəticəsində burunda çökmələr,xoşagəlməz görüntü və ən əsasınəfəs almada çətinlik yarana bilər.Lakin son illərdə cərrahi avadan-lıqlar və alətlərdə texnologiyanıninkişafı, keyitmə texnikalarının vədərmanların mükəmməlləşməsiilə burun əməliyyatları artıq daharahat aparılan prosedurlardan biriolub.
Estetik burun əməliyyatı; burunölçülərini kiçiltmək və ya böyüt-mək, ucunu yenidən şəkil-
Taha MehmetoğluEstetik Cərrah-HB Güvən klinik
Tel: 050 322 75 73
a is-lə Estetika
14 www.avismed.az
ləndirmək, burun kəmərini uza-qlaşdırmaq, üst dodaqla burun vəya burunla alın arasındakı hissənidüzəlmək məqsədilə istifadə ol-unur. Bəzi hallarda görünüşüdüzəltmək məqsədilə toxumaəlavə etmək lazım gəlir. Bu dəy-işikliklərin biri və ya hamısı birəməliyyatla həyata keçirilə bilir.
Burun əməliyyatı (renoplastika);burunun fiziki görünüşünün,nəfəs alıb-vermə funksiyalarınındüzəldilməsi xəstənin psixolojivəziyyətlərinin də yaxşılaşmasınasəbəb olur. Burun estetik əməliyy-atı zamanı burun daxilindəkiəyriliyin düzəldilməsi, burununxarici quruluşunun da düzəlməs-inə səbəb olacaq. Bu vəziyyətinxüsusilə bir əməliyyat zamanıdüzəldilməsi çox vacibdir.
Estetik burun əməliyyatı digər es-tetik əməliyyatlar arasında cər-rahın daha çox bilik, bacarıq vətəcrübəsinə əsaslanan prose-durlardan biridir. Plastik cərrahınburun əməliyyatı keçirtməkistəyən xəstə ilə ilk danışıqdanonun psixoloji vəziyyətini başadüşməyə çalışması, əməliyyatdansonra əldə ediləcək ideal nəticəninxəstənin fikrindəki deyil, plastik
cərrahın əldə edə biləcəyi birnəticə olduğunu, əməliyyat vəəməliyyat sonrası ola biləcəkfəsadları xəstəyə bütün incəlikləriilə başa salmağı lazımdır.
Hər insanın burnundakı sümük,qığırdaq və dəri toxuması bir-birindən fərqlidir. Buna görə dəəməliyyatdan sonra əldə olunannəticə də hər bir xəstədə fərqli ola-caqdır. Yenə də ən vacib məsələ,hər xəstəyə fərqli burun planlan-ması hazırlayıb prosesə başla-maqdır. İnsanın üz quruluşunauyğun olan, başqaları tərəfindəntənqid edilməyən, üzünə yaraşanbir burun formasının əldəedilməsi uğurlu bir nəticədir.
Estetik burun əməliyyatı narkozaltında edilməsi vacib olanprosedurlardandır.
Estetik burun əməliyyatı ortahesabla 2 saat davam edir.Əməliyyat prosesində burundərisinin altına edilən uzun lok-alnarkoz sayəsində xəstələrəməliyyatdan sonra heç bir ağrıhiss etmirlər. Göz altında birqədər şişmə və göyərmələr yaran-maqda; əməliyyatın ertəsi günolan şişlik və göyərmələr adətən
bir həə içərisində tamamilə itir.Burun əməliyyatı hesab ediləninəksinə olaraq əməliyyatdan son-rakı dövr xəstə üçün çox rahatkeçən ağrısız bir prosedurdur.Prosedurdan 7 gün sonra gipsçıxardılır. 7 gündən sonra xəstətamamilə sağalmış olur, lakin bu-runda və üzdə bir qədər şişkinlik-lər ola bilər. Bu şişkinliklərin tamsağalması 1 il müddətində başaçatır.
Mini renoplastika, yəni burun ucuestetikası, sadəcə burun ucunamüdaxilə edilərək aparılan birəməliyyatdır. Bu əməliyyat xü-susilə burunun üst hissəsindəkəmər olmayan və ya minimal birkəmər olan, həmçinin burunucunda düşüklüyü olan xəstələrəməsləhət görülür. Əgər bur-nunuzda kəmər adlanan sümükvə qığırdaq artıqlığı varsa klassikburun əməliyyatını seçməklazımdır.
Bu texnika ilə; burun ucu qığır-daqları incəldilir, burun qanadlarıkiçildilir, burun ilə dodaq arasın-dakı hissə dəyişdirilə bilir, nəfəsalma problemləri düzəldilir.
Əməliyyat, yatışdırma narkozu al-tında aparılmaqla yanaşı adətənümumi narkoz da tələb edə bilər.Prosedur müddəti 45-60 dəqiqəqədərdir və xəstə prosedurdansonra dərhal evə gedə bilər.Əməliyyatdan sonra 5 gün gipsqoymaq kifayət edir. Gipsdən isti-fadə etməkdə məqsəd burundərisinin təkrar olaraq qığırdaq vəsümüklə təmasını təmin etmək vəbunun sayəsində şişkinliklərinminimal dərəcəyə endirilməsidir.Bu əməliyyatdan sonra göz qa-paqlarında göyərmələr olmur vəxəstə ertəsi gün gündəlikfəaliyyətinə geri qayıda bilər.
15www.avismed.az
a is-lə Körpə
16 www.avismed.az
Həzm sistemi ilə bağlı rastgəlinən xroniki ağrılardaha çox diqqətə alın-
malıdır. Çünki uşaqlarda damədənin qastriti, mədə xorasıkimi xəstəliklərə rast gəlinir. Beləşikayətləri olan uşaqlar uşaq cərrahı vəqastroenteroloqu tərəfindən dəyər-ləndirilir. Cərrahi xəstəlik inkar ol-unursa uşaq qastroenteroloqutərəfindən daha ətraflı müayinəolunur. Lazım gələrsə, endoskopikmüayinə ilə mədədə xoranın olub-olmaması dəqiqləşdirilir, biopsiyaalınır. “Helico pylori” aşkarla-narsa dərman müalicəsi verilir,çünki müalicə olunmadıqca nəqarındakı ağrılar, nə də mədə-
bağırsaq şikayətləri keçmir.Qastroenteritlər zamanı da ishalvə qusma ilə yanaşı, qarınağrılarına rast gəlinir. Buvəziyyətdə spesifik müalicəyəehtiyac olmadan itirilən maye-elektrolit balansını bərpa etməkləkifayətlənmək olar.Qastroenteritlərin tam əksi olaraqqəbzlik zamanı bağırsaqların ləngişləməsi zamanı, defekasiya aktınabağlı olan müxtəlif problemlər za-manı da qarında uzun sürənağrılara rast gələ bilərik. Düzgünqidalanma rejiminin və ya tualettəmizliyinin olmaması da qarınağrılarına səbəb ola bilər.Xoralı kolit, Kron xəstəliyi kimibağırsaqların iltihabi xəstəlikləridə qarında olan ağrılarla müşayiətolunur. Müxtəlif səbəblərdəntənəffüs yolu xəstəlikləri keçirən
uşaqlarda qarın ağrılarına rastgəlinə bilər. Belə ki, gedişatına gö-rə ağır pnevmoniya xəstəliyindəntutmuş yüngül yuxarı tənəffüsyolu xəstəliklərində də qarınağrısı şikayətləri olur. Sidik yollarının infeksiyon xəstə-likləri, sidik yollarında hər hansıtıxanma, nefrit və ya sadə aşağısidik yolu infeksiyaları belə, qarınağrılarının səbəblərindən biri olabilər.Bəzən heç bir xəstəlik əlaməti ol-madan belə, uşaqlarda kəskin vəxroniki qarın ağrıları olur.Məsələn, həmin gün uşağınsevmədiyi fənnin dərsi varsa və yavalideyinlərdən biri ona hirs-lənibsə bu zaman da qarın ağrılarıolur. Bunları psixoloji və məktəbqarın ağrıları kimi də adlandır-maq olar. Bu hallarda qarın
Uşaqlarda qarın ağrısı qarın ağrısı
Qarın ağrısı xəstəlik deyil, sadəcə xəbərdarlıqdır.Lakin bir çox xəstəliyin ortaq əlamətidir. Qarınağrıları kəskin və xroniki ola bilər. Kəskin ağrılarçox vaxt cərrahi xəstəliklərlə bağlı olur. Ancaqxroniki ağrılar adətən cərrahi xəstəliklərə bağlıolmur. HB GÜVƏN Klinik-in pediatr-həkimi ƏliQuliyevin uşaqlarda qarın ağrısına səbəb olanxəstəliklər haqqında söhbəti.
Kəskin və xroniki qarın ağrıları
Qarın ağrısı bir əlamətdirmi, yoxsa narahatlıqdırmı ?
Əli Quliyev Pediatr
HB Güvən klinik
17www.avismed.az
ağrıları ilə yanaşı olaraq ürək bu-lanması, qusma, qızdırma kimibaşqa əlamətlərə də rast gəlinəbilər. Bir sözlə, qarın ağrısışikayəti ilə gələn hər bir uşaq tamqiymətləndirilməli, sonra uşaqcərrahı tərəfindən baxış təminolunmalıdır.
Xalq arasında belə bir deyim var,uşaqlarda apendisit olmur. Əs-lində uşaqlarda apendisit dahaçox olur. Böyüklərdə olduğu kimikəskin qarın simptomu anibaşlayan ağrılar ilə özünügöstərir. Apendisit zamanıbaşlayan kəskin ağrılar ən çoxgöbək ətrafından başlayıb saatlarkeçdikcə yavaş-yavaş qarının sağalt bölgəsinə yayılaraq apendisitinyerləşdiyi yerdə lokallaşır. Buzaman ağrı ilə yanaşı ürək bulan-ması, hərarətin yüksəlməsi,bükülərək yerimə kimi şikayətlərərast gəlinir.
Qarın ağrıları olan uşağa yanaş-mada vacib məqamlardan biriağrıkəsicinin verilməməsidir. Ver-ilən ağrıkəsici fonunda xəstəliyinəsl gedişi maskalanır və bununlada diaqnozun qoyulmasında
gecikmə olur. Təəssüf ki, beləsəhvlərə tez-tez rast gəlirik.Ağrıkəsici fonunda diaqnozunqoyulmasını ləngitməklə apen-disit adlanan kor bağırsağındeşilərək daha ciddi ağırlaş-malara, sepsis, şok və hə�a ölümlədə nəticələnməsinə səbəb olur.Cərrahi xəstəliklər arasında apen-disit qarın ağrılarının ən çox rast-lanan səbəbi olsa da tək səbəbdeyil. Başqa cərrahi xəstəliklər dəqarın ağrıları ilə özünü göstərəbilir. Məsələn, bağırsaq keçməmə-zliyi. Bu zaman ağrı ilə yanaşıqarında şişlik, qusma, nəcisifrazında problemlər də olur.Bağırsaq keçməməzliyi diaqnozuqoyulan zamanı qısa müddətdəəməliyyat olunması şərtdir. Çünkivaxt itirməklə bağırsaqların qan-qrenləşməsinə, deşilməsinə vəperitonit verməsinə səbəb olmaqolar.Yeni doğulmuş xüsusilə də reani-masiya şöbəsində yatan uşaqlararasında rast gəlinən hal nekrozolunmuş kolitdir ki, bu da bağır-saqların deşilməsinə səbəb olur. Boğulmuş qasıq yırtıqları da qarınağrıları ilə özünü göstərə bilər.
Qasıq yırtığının əlamətləri qasıqbölgəsində şişkinliyin olmasıdır.Bu xəstəlik də öz növbəsində vax-tında əməliyyat olunmasını vacibedir, gecikməklə yırtığın boğul-masına və qarında ağrıların art-masına səbəb olur.
Uşaqlarda apendisit
Ağrıkəsici istifadə etməyək…
a is-lə Körpə
18 www.avismed.az
Qarın ağrısına yenə testislərin öz ətrafında dönməsizamanı da rast gəlmək olar, əgər bu testislər en-məmişsə, qarının içindədirsə sonsuzluğa səbəb olabilər. Qarında olan müxtəlif mənşəli kütlələr də da-xili orqanları sıxmaqla ağrılara səbəb ola bilər.Deməli, kəskin qarın ağrıları çox zaman cərrahisəbəblərdən yaranır və qısa müddətdə müalicə olun-ması lazımdır. Xroniki ağrılar isə orqaniksəbəblərdən olub, uzun zaman müşahidə olunur.Buna səbəb qəbizliyi, parazit xəstəliklərini, bağır-sağın iltihabi xəstəliklərini və.s göstərmək olar. Anal nahiyədə qaşıntı, ağızda hipersalivasiya, iştaholmasına baxmayaraq çəki artımının olmaması za-manı bağırsağın parazit xəstəliklərindən şübhələn-mək olar. Bu zaman ciddi qarın ağrıları ilə qarşılaşabilərik. Bu cür yaranan ciddi qarın ağrılarını dəyər-ləndirərkən həm sidik analizinə baxılmalı, ağciyərlərdəyərləndirilməli və nəcisdə parazitə baxılmalıdır.Əgər parazit aşkarlanarsa parazit əleyhinə dərman
verilməli, uşaq nəzarətdə saxlanılmalı və təkrardəyərləndirilməlidir.
Bağırsaq parazitlərinə bağlıqarın ağrısı nədir?
Uşaqlarınızı qoruyun, onlar bizim gələcəyimizdir!
OLİMPİYADADA TARİXİ NAİLİYYƏTOLİMPİYADADA
TARİXİ NAİLİYYƏT
Azərbaycan idmançıları İn-giltərənin paytaxtındakeçirilən XXX Yay Olim-
piya Oyunlarında 2 qızıl, 2 gümüşvə 6 bürünc medal qazanaraqxalqımıza böyük sevinc yaşa-dıblar. Dörd il əvvəl Pekin Olim-piadasında 7 mükafat - 1 qızıl, 2gümüş və 4 bürünc medala sahibolub yarışların yekun cədvəlində39-cu yeri tutan olimpiyada-çılarımız Londonda 9 pilləirəliləyərək onlarla eyni nəticəgöstərmiş Polşa ilə 30-cu yeribölüşdürmüşlər. Böyük və tarixinailiyyətdir! İndiyə qədər olimpiyadaçılarımızınmedal qazanmış ölkələrinsiyahısında tutduqları ən yüksək
yer 2000-ci ildə Sidney Olimpiya-dasında qazanılmış 34-cü mövqeidi. Azərbaycanı bu pilləyə sərbəstüsulla güləşən Namiq Abdul-layevlə stend atıcısı Zemfira Mef-tahətdinovanın qızıl medalları,boksçu Vüqar Ələkbərovun bürüncmükafatı yüksəltmişdi.Əldə olunmuş uğurun Azərbay-canda Olimpiya hərəkatının yubi-leyləri ilinə təsadüf etməsi isəikiqat fərəhlidir. Bu il Azərbaycanidmançısı Rəşid Məmmədbəy-ovun SSRİ yığma komandasıheyətində 1952-ci ildə Helsinkidəkeçirilmiş XV Yay OlimpiyaOyunlarının sərbəst güləş yarış-larında gümüş medal qazan-masının 60-cı, ölkə Milli Olimpiya
Komitəsinin rəsmən fəaliyyətəbaşlamasının 20-ci, dövlət başçı-mız cənab İlham Əliyevin MilliOlimpiya Komitəsinə rəhbər-liyinin 15-ci ildönümü tamam ol-muşdur. Nəhayət, AzərbaycanPrezidentinin xüsusi sərəncamı ilə2012-ci ilin respublikamızda "İd-man ili" elan olunduğunu daxatırlatmaq olar. On medal Olim-piya yubileylərinə və "İdmanili"nə gözəl töhfədir.Londonda qazanılmış mükafatlarmüstəqil Azərbaycan Respub-likası idmançılarının Olimpiyaoyunlarında ən böyük müvəf-fəqiyyətidir. Atlanta - 1996-cı ildən1 gümüş, Sidney - 2000-ci ildən 2qızıl və 1 bürünc, Afina - 2004-cü
Ötən dəfəkindən 1 qızıl, 2 bürünc medal çox və 9 pillə yüksəyə!Ötən dəfəkindən 1 qızıl, 2 bürünc medal çox və 9 pillə yüksəyə!İngiltərənin paytaxtı Londonda keçirilən Yay Olimpiya Oyunlarında Azərbaycan 53 nəfərləİngiltərənin paytaxtı Londonda keçirilən Yay Olimpiya Oyunlarında Azərbaycan 53 nəfərlətəmsil olunurdu. London olimpiyadası Azərbaycan idmanının tarixinə sayca 5-citəmsil olunurdu. London olimpiyadası Azərbaycan idmanının tarixinə sayca 5-ciolimpiyada kimi düşdü. İlk olimpiyadanı 1 medalla başa vuran idmançılarımız 16 ildənolimpiyada kimi düşdü. İlk olimpiyadanı 1 medalla başa vuran idmançılarımız 16 ildənsonra vətənə 10 medalla döndülər.sonra vətənə 10 medalla döndülər.
a is-lə Uğur
20
a is-lə Uğur
22 www.avismed.az
ci ildən 1 qızıl və 4 bürünc, Pekin Olimpiyadası -2008-dən 1 qızıl, 2 gümüş və 4 bürünc medalla qayı-daraq Olimpiyadadan Olimpiyadaya mükafatlarınınsayını 2 medal artıran həmvətənlərimiz XXX YayOlimpiya Oyunlarında bir qədər də uzağa gedibÇXR paytaxtındakından 3 medal çox qazanmışlar ki,onlardan da birinin qızıl olduğunu xüsusi qeydetmək lazımdır. Əgər idmançılarımız əvvəlki dördOlimpiyadada üst-üstə 16 medal qazanmışdılarsa,Londondan 10 mükafat gətirdilər. Olimpiyadalarda qızıl medal qazanmağın nə qədərçətin olduğunu London startları bir daha təsdiq etdi.İngiltərə paytaxtının idman meydanlarındamübarizəyə qoşulan ölkələrdən yalnız 35-nin nü-mayəndələri iki və daha çox qızıl mükafata sahib ol-muşlar ki, bu ölkələrdən biri də Azərbaycandır.Həmin siyahıda 26-cı pillədə yer alan Belarus id-mançıları da öz vətənlərinə iki qızıl medalla qayıt-mışlar. Onların ölkəsi və hesablarında 2 qızıl medalolan daha üç dövlət - Rumıniya, Keniya və Dani-marka (27-29-cu yerlər) yığmamızı yalnız daha çoxgümüş medal əldə etdiklərinə görə qabaqlamışlar.Azərbaycanın XXX Yay Olimpiya Oyunlarını Avropaölkələri arasında 15-ci, keçmiş sovet respublikalarıarasında isə 5-ci mövqedə başa çatdırması da çoxşeyə sübutdur. Yığmamız yalnız Rusiya, Qazaxıstan,Ukrayna və Belarusiyadan geri qaldığı sonuncusiyahıda Litvanı (2+1+2; 34-cü yer), Gürcüstanı(1+3+3; 39-cu yer), Özbəkistanı (1 qızıl, 3 bürüncmedal, 47-ci yer), Latviyanı (1 qızıl, 1 bürünc; 49-cuyer), Ermənistanı (1 gümüş, 2 bürünc; 60-cı yer), Es-
toniyanı (1 gümüş, 1 bürünc; 63-cü yer), Moldovanı(2 bürünc medal; 75-ci yer) və Tacikistanı (1 bürünc;85-ci yer) qabaqlamışdır. Türkmənistan və Qırğızıs-tanı isə bu siyahıda görmürük.Azərbaycan idmanının ən yaxşı nümayəndələrininLondonda 204 ölkə təmsilçilərinin rəqabətində ağırsınaqlardan şərəflə çıxıb özlərinə böyük hörmətqazanmaları, həyatın bütün sahələrində sürətləinkişaf edib gündən-günə çiçəklənən və möhkəm-lənən respublikamızın beynəlxalq aləmdə onsuz dayüksək olan nüfuzunu daha da artırmaları dövlə-timizin, şəxsən Prezident İlham Əliyevin idmana vəidmançılara göstərdikləri gündəlik qayğı və diqqət,onların məşq və yarışlarda iştirakı üçün yaratdıqlarıideal şərait sayəsində mümkün olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan XXX Olimpiyadadamedal qazanmış 85 ölkənin nəticələrini əks etdirəncədvəldə bir çox dövləti, o cümlədən İsveçrə, Norveç,Kanada, İsveç, Meksika, Argentina, Belçika, Fin-landiya, Bolqarıstan, Portuqaliya, Yunanıstan kimiölkələri qabaqlamışdır. Elə buradaca PekinOlimpiyadasındakı 37-ci yeri Londonda 2 qızıl, 2gümüş və 1 bürünc medalla 32-ci mövqeyə dəyişənTürkiyənin də cədvəldə beş pillə irəlilədiyini qeydedək. Qardaş ölkələr Olimpiya oyunlarında dayanaşı addımlayırlar. Olimpiyadada ən çox medal ABŞ idmançılarınatəqdim olunmuşdur. Onlar 104 mükafat - 46 qızıl, 29gümüş və bir o qədər də bürünc medal qazanmışlar.İkinci-üçüncü yerləri müvafiq surətdə çinlilər(38+27+22) və Böyük Britaniya atletləri (29+17+19)
23www.avismed.az
tutmuşlar. İlk beşliyi Rusiya(24+25+33) və Cənubi Koreya(13+8+7) tamamlamışlar.İdmançılarımızdan sonuncu ola-raq yarış meydanına sərbəstüsulla güləşənlər Cəbrayıl Hə-sənov (66 kq) və Xetaq Qazyumov(96 kq) dəvət olundular. Qazyu-mov Pekindəki kimi, yenə üçüncüyeri tutaraq Olimpiya oyunlarınınikiqat bürünc mükafatçısı oldu vəmedallarımızın sayını 10-a çat-dırdı.London Olimpiyadası tarixdəhəm də Azərbaycanın güləş usta-larının, xüsusən də 2 qızıl və 1bürünc medal qazanaraq oyun-larda ən yaxşı göstəriciyə nailolmuş sərbəst güləş üzrə yığ-mamızın böyük qələbəsi ilə yaddaqalacaq. Bu növün nümayəndələriölkəmizin güləş məktəbininənənələrini layiqincə davam et-dirərək görüşlərin gedişiniizləmiş, hə�a bitərəf azarkeşlərində alqışlarını və rəğbətini qazan-mışlar. Onlar əsl fədakarlıq, xalqaxidmət nümunəsi göstərmişlər.İndi xalqımız da Olimpiya çempi-onlarımızla fəxr edir, onların
böyük idman hünərindən qürurduyur.Qazanılmış on medaldan yeddisiməhz güləşçilərin payına düşür.İndi bütün dünya "sərbəstlər",hələ heç 20 yaşı da tamam ol-mayan Toğrul Əsgərov (60 kq) vəŞərif Şərifovu (84 kq) Olimpiyaoyunlarının çempionları kimitanıyır. Yunan-Roma üsulu iləgüləşən Rövşən Bayramov (55 kq)Pekindən sonra Londonda dafəxri kürsünün ikinci pilləsinəyüksələrək ardıcıl iki Olimpiya-danın gümüş mükafatçısı olmuş,Mariya Stadnik (48 kq) Çindəqazandığı "bürünc"ü İngiltərədədaha yüksək əyarlı gümüş medalaçevirmiş və o da Olimpiya oyun-ları tarixinə dünya idmançılarınınən ali məclisinin ikiqat müka-fatçısı kimi düşmüşdür. "Klassiklər"dən Emin Əhmədov(74 kq) və qadın güləşçi YuliyaRatkeviç (55 kq) də Qazyumovkimi, yığma komandamıza bü-rünc medallar qazandırmışlar.Daha üç mükafata isə ağırlıq-qaldıranların və boksçularınyarışlarında nail olunmuşdur.Olimpiyadanın artıq ikinci günüValentin Xristov (56 kq) ağıratletika turnirində üçüncü nəticəilə bürünc medal qazanıb Azər-baycan yığmasının mükafatlarınınhesabını açmışdır. Rinq ustaları
Teymur Məmmədov (91 kq-dək)və Məhəmmədrəsul Məcidov (91kq-dan yuxarı) yalnız italiyalırəqiblərə qarşı keçirdikləri vəbərabər səviyyədə davam edənyarımfinal görüşlərində uduz-muşlar. Onlara da bürünc medal-lar təqdim olunmuşdur. Hərçəndhəmin görüşlərdə Teymurla Mə-həmmədrəsul da qələbəyə layiqboks nümayiş etdirdilər.Bununla əlaqədar dünya çempi-onu Ağası Məmmədov həminyarımfinal görüşləri haqqındaazerisport-dan olan həmkar-larımıza fikrini bildirərkən belədemişdi: "Teymurun döyüşü za-manı hakim kobud səhvlərə yolverdi. Məmmədov ilk iki raunduəla keçirdi. İkinci raundda Kle-mente Russo noqdauna düşdü.Vəziyyətlərdən birində italiyalıbir-iki dəqiqə özünü itirdi vəhakim üçüncü noqdaun qeydə al-malı idi. Başa düşə bilmirəm, nəüçün o, bunu etmədi. Bu sualamüvafiq orqanlar cavab vermə-lidir. Lakin fakt faktlığında qalır -hakimlər Russoya kömək etdilər.Teymurun üçüncü raundda necədöyüşməyi mənim xoşumagəlmədi. O, sanki hər şeyi ilk ikiraundda həll etmək istəyirdi, onagörə də sonuncu raund üçünqüvvə saxlamamışdı. Mənimfikrimcə, Teymur Russo ilə
a is-lə Uğur
24 www.avismed.az
döyüşdən qalib ayrıldı.Məhəmmədrəsul Məcidovungörüşünə gəldikdə, İtaliya boks-çusu elə bir təsir bağışlamadı. Mə-cidov daha güclü idi. Birinciraundda boksçumuza rəqibindən3-4 xal çox verilməli idi. Lakinhakimlər cəmi 2 xal üstünlükhesabladılar. Nəticədə qələbəniitalyana verdilər. Məcidov bugörüşü uduzmadı, sadəcə, buhakimlərin fikri idi". Londonda Azərbaycanın dahabir neçə idmançısı medallaraçox yaxın olmuş və çıxışlarınıfəxri kürsünün bir addım-lığında başa vurmuşdur.Ölkəmizdə bədii gimnas-tikanın lideri AliyəQarayeva çoxnöv-çülüyün final mərhə-ləsində yalnız üç qalibdəngeri qalaraq dördüncü yeritutmuş, avarçəkənlərimizMaksim Prokopenko -Sergey Bezuqlı dueti də ik-inəfərlik kanoedə 1000 metrməsafəyə yarışda finişə dördüncüçatmışdır və s. Bəzi növlərin nümayəndələri, ilknövbədə cüdoçular, taekvondoçu-lar, avarçəkənlər, təbii ki, özçıxışlarından razı qala bilməzlər.Onları fəxri kürsüdə görməkümidlərimiz doğrulmadı. Ammahamının yaxşı bildiyi və sürpriz-lərlə zəngin olan Olimpiyadanında sübut etdiyi kimi, heç də hərşey planlaşdırıldığı, proqnoz-laşdırıldığı kimi olmur. İndi başlı-cası budur ki, medal qazanabilməyən idmançılar və onlarınməşqçiləri uğursuzluğun səbəb-lərini ətraflı təhlil edib ciddi nəticəçıxarsınlar. Dörd ildən sonra Rio-de-Janeyroda (Braziliya) keçir-iləcək növbəti, XXXI Yay OlimpiyaOyunlarına daha yaxşı hazırlaş-maq qayğısına elə indidən qalmaqlazımdır. Bütövlükdə isə bir daha məm-
nuniyyətlə qeyd edək ki, Azərbay-can olimpiyaçıları Londondaböyük nailiyyət qazanmışlar vəonların İngiltərə paytaxtında layiqgörüldükləri on medal, xüsusəndə Toğrulla Şərifin qızıl mükafat-ları ölkəmizin hər bir vətənda-
şının ürəyindən olmuş, respub-likanın hər yerində əsl toy-bayrama çevrilmişdirOlimpiyadadan-olimpiaydayadaha çox medala sevinən Azər-baycan əsl idman ölkələrindənbiri olduğunu Londonda bir dahainamla sübuta yetirdi.Bizə son dərəcə böyük fərəhgətirən bir maraqlı məqamı dadiqqətinizə çatdırmaq istərdim.London Olimpiyadasının ən gəncvə ən layiqli çempionlarından biriazərbaycanlı sərbəst üsulla gü-ləşən Toğrul Əsgərovun və onunözü kimi əzmkar komandayoldaşı Şərif Şərifovun bir gündəölkəmizə iki qızıl medalı avqus-tun 11-də qazandırdıqlarını sizartıq bilirsiniz. Hər iki çempionu-muzun böyük hünəri şərəfinə
məhz həmin gün nəhəng idmansarayında tamaşaçıların alqışlarıaltında iki dəfə əzəmətli dövləthimnimiz səsləndirildi, milli bay-rağımız ən yüksəyə ucaldıldı. Lakin bu 11 avqustda Azərbaycanolimpiyaçılarının qazandıqlarıheç də ilk qızıl mükafatlar deyil.Dörd il əvvəl Pekində keçirilmişXXIX Yay Olimpiya Oyunlarındada milli komandamız ilk vəyeganə qızıl medalının sevincini
məhz avqustun 11-dəyaşamışdı. Həmin gün cü-
doçu Elnur Məmmədli 73 kqçəki dərəcəsində birnəfəsəbeş rəqibinə qalib gəlibOyunların çempionu ol-muşdu. Fərq yalnız bun-dadır ki, əgər LondondaToğrulla Şərifin qızıl me-dalları Olimpiyadanınsonuncudan əvvəlki
gününə təsadüf etmiş-dirsə, Çin Xalq Respub-
likasının paytaxtında Elnuravqustun 8-də başlanan Olim-
piadanın artıq üçüncü günü Azər-baycana ən yüksək mükafat bəxşetmişdi.Elə boksçumuz Şahin İmranovunPekin rinqində ilk qələbəsini av-qustun 11-də qazandığını da qeydetmək olar. Şahini fəxri kürsünün"bürünc" pilləsinə aparan yol eləhəmin gündən başlamışdı. De-məli, Azərbaycan olimpiyaçılarıüçün böyük zəfər gününə çevrilən11 avqustu yadda saxlayaq...Möhkəm iradəli Azərbaycan olim-piyaçıları respublikamızı dünyanınən qüdrətli idman dövlətlərindənbirinə çevrilməsindən vahiməyədüşən bədxahlarımıza avqustun 11-də (elə əvvəlki günlərdə də) bir dahabəyan etdilər ki, onlar hə�a sonanda, finişdə də böyük qələbələrqazanmağa, Olimpiya oyunlarınınçempionu olmağa qadirdilər. İd-mançılarımızı bu qələbələrəVətən sevgisi, Vətənə sonsuz mə-həbbət ruhlandırır.
Gözəlliyə nə dərəcədəönəm verirsiniz?
Gözəllik təkcə xarici görkəmləməhdudlaşmır. Bu gözəllik da-xildən gəlməlidir. Daxili gözəlolan insan hər yerdə hörmətliolur, hər kəs tərəfindən rəğbətləqarşılanır. Mən də təbii ki, beləgözəlliyə önəm verirəm.
-İş həyatı sizi yormur ki?
Əlbə�ə yorur, ancaq bu yorğun-luq xoş yorğunluqdur. İnsansevdiyi işlə məşğul olanda özünüxoşbəxt hiss edir.Mən sevdiyim işdəyəm və işimiçox bəyənirəm, çox sevirəm. Bunagörə də bu yorğunluqdan həzzalıram.
-İşdən kənar vaxtlarınızı necəkeçirirsiniz?
Bildiyiniz kimi, mən buralı deyi-ləm, Moskvadanam. Ona görə dəburada elə bir qohumlarım, yaxın-larım yoxdur ki, onlara vaxtayıram. Ancaq oğlum bu yaxın-larda gələcək, burada oxuyacaq. Ogələndən sonra mən işdən kənar
“İşgüzar xanım” rubrikasının bu dəfəki qonağı Excelsior Hotel Baku-nun baş meneceri Nataşa Solovyevadır.
“Azərbaycan qadını heyranedici təsir
bağışlayır”
a is-lə İşgüzar
26 www.avismed.az
vaxtımı ona ayıracam. Hər halda,onunla məşğul olaram.
-Sizcə, işgüzar qadının işgüzarkişidən fərqi nədir?
Əsas fərq ondadır ki, qadın həmişləyir, həm də evdə uşaqlarabaxır, ailənin məişət yükünü çəkir.Zərif olması ilə bərabər sərbəstfəaliyyət də göstərir. Bütün bunlarfərqli xüsusiyyətlərdir. Və bunlaraüstün cəhətlər də demək olar.Bununla yanaşı, vaxt məsələsi dəçox əziyyət verir. Belə ki, həmişdə, həm evdə daim fəaliyyətdəolmaq qadın üçün çətinlikləryaradır. Buna isə mənfi cəhətdemək olar.
-Aksessuarları xoşlayırsınızmı?
Əlbə�ə, hər bir qadın kimi mən dəaksessuarlardan istifadə etməyixoşlayıram. Düzdür, iş vaxtı on-ları taxmaq olmur, çünki işdəmənə mane ola bilər, eyni za-manda, iş həyatım üçün uyğun dagörmürəm. Ancaq kənarda isti-fadə edirəm və çox xoşuma gəlir.
-Paltar seçəndə nəyə diqqət ye-tirirsiniz?
Paltar seçərkən, əsasən onun ma-terialına, rahatlığına diqqətedirəm. Əsas odur ki, keyfiyyətlivə rahat olsun.
-Hansı əşyalarınız hər zaman,gündəlik çantanızda olur?
Mobil telefonum, evimin açarları,qələm, bloknot və dodaq boyası.
-Azərbaycan qadını sizə necətəsir bağışlayır?
Qadının haralı olmasının heç birfərqi yoxdur. Əsas odur ki, qadınbaxımlı olsun. Hər bir qadın
gözəldir, sadəcə bu gözəlliyigöstərmək və görmək lazımdır.İdmanla məşğul olmalıdır, gözəl-lyini hər zaman qorumaldır.Ancaq Azərbaycanda belə bir fərqvar ki, burada xanımlar çox tezmakiyajdan istifadə etməyəbaşlayırlar. Bu da onları yaşcadaha böyük göstərir, gözəldərilərini xarab edir. Çünki bugözəllik onlara Allah tərəfindənverilən bir nemətdir. Onlar isəmakiyaj edərək bu gözəlliyi giz-lədirlər. Əslində Azərbaycanqadını çox gözəldir və heyranedicitəsir bağışlayır.
-Hobbiniz varmı?
Səyahət etmək. Mən hər il birölkəyə səyahət etməyi xoşlayıram.Bundan başqa, bu yaxınlarda
keçmişdə məşğul olduğum toxu-maq vərdişim yadıma düşdü.Bunu mən 20 il bundan əvvəl pio-ner düşərgəsində öyrənmişdim.İndi də vaxtım olanda bu işləməşğul oluram.
-Həyatda məqsədinizə çat-mısınızmı?
Bu suala konkret cavab verməkolmur. Çünki hər bir məqsədə çat-dıqdan sonra ortaya yeni arzular,yeni istəklər çıxır. Ona görə heç kəstam məqsədinə çatmış sayılmır.
-Yemək bişirə bilirsinizmi?
Əlbə�ə, üstəlik, gözəl yeməklərbişirirəm. Demək olar ki, bu damənim hobbimə daxildir. Atam daçox gözəl yeməklər bişirir. Mənim
27www.avismed.az
də bişirdiklərim çox dadlı olur.Deyə bilərəm ki, bu işdən zövqalıram.
-Gələcəklə bağlı planlarınıznədir?
Çətin sualdır. İstənilən halda mənözümü otel biznesində görürəm.Ancaq əvvəlcədən nə haqdasadanışmaq çətindir. Əsas istəyimotelimizdə aparılan işlərin, necədeyərlər, bəhrəsini görməkdir.Yaxın bir ildəki planımız budur.Yeri gəlmişkən, sentyabrın axı-rında bizim Aura Sağlamlıq Mər-kəzinin yenicə təmir olunmuşbinasının açılışı olacaq. Bu Mər-
kəz Azərbaycanda bir nömrəlisağlamlıq məkanıdır desək, yanıl-marıq. Burada kişilərdən başqaqadınlar üçün də xüsusi yerlərayrılıb. Onlara sağlamlıqla bağlıxüsusi məşqlər də keçiriləcək.Kim istəsə gəlib tanış ola, istirahətedə bilər. Gələcək planlarımızdeyəndə biz bu kimi işləri nəzərdətuturuq.
-Hazırda işinizdən razısınızmı?
Bəli, çünki otel biznesi çox fəqrlivə maraqlı işdir. Demək olar ki,ayrı bir biznes dünyasıdır. Və mənbu dünyada özümü tapmışam.
Mənim həyatımdamənim üçün ən əzizadam oğlumdur, 9 yaşıvar. Anam, atam vəmənim bacım mənimailəmdir və mənimüçün həyatda ən əziz in-sanlardır. Ümumiyyətlə,qadın və ya kişi ol-masından asılı olma-yaraq ailə hər bir insanüçün ən birinci yerdəolmalıdır. Və mənimüçün elədir, ailəm hərşeydən üstündür.
a is-lə Təbabət
28 www.avismed.az
Vücudda böyrəklərhansı vəzifəni yerinəyetirir ?Böyrəklər ürək, ağciyər, qaraciyərvə s. kimi çox vacib və mürəkkəbbir orqandır. Onların əsas vəzifəsibədəndən zəhərli maddələri, suyuvə mineralları ixrac etməkdənibarətdir. Hər 1 dəqiqədə böyrək-lərə böyrək arteriyası ilə 1 litr qandaxil olur. Böyrəklərdə qan təmiz-lənir və böyrək damarları vasitəsiilə bədənə qayıdır. Buna əlavə olaraq böyrəkləraşağıda göstərilən bir çox mühümfunksiyaları yerinə yetirir:•Bədəndə duzların tarazlaşdırıl-ması-; •Qan təzyiqinin tənzimlənməsi-, •Sümüklər üçün vacib olan Vita-min D-nin aktiv formasının is-tehsalı-; •Qan hüceyrələrinin yaran-masında mühüm rolu olan erit-ropoetinin sintezi-; •Dərmanların xaric edilməsi-.
Xroniki böyrək çatışmazlığı… Xroniki böyrək çatışmazlığı (XBÇ)– geri dönməyən və irəliləyən birprossesdir. XBÇ bir neçə xəstəlik-lərin fəsadı və nəticəsidir. Bunlar-dan ən çox səbəbi olan şəkərlidiabet, yüksək arterial təzyiq,qlomerulonefrit, böyrəklərin po-likistoz xəstəliyi, xroniki pielone-frit, böyrək daşı xəstəliyi, bəzianomaliyalar və irsi xəstəliklər,dərmanların və toksik zəhərlən-mələrin nəticəsi və s. kimi qeyd et-mək olar.
Ürək fəaliyyətinin pozulması,sümük mineral mübadiləsindəyaranan disbalans və qan hücey-rələrinin sintezin azalması xronikiböyrək çatışmazlığında müşahidəetdiyimiz ciddi fəsadlardır. Bumərhələdə müalicələrin əsasməqsədi əsas xəstəliyin irəlilə-məsini yavaşlatmaq və ortayaçıxan fəsadları minimuma endir-məkdir.
Aşağıda qeyd olunanlara riayətetmək zəruridir:1. Şəkərli diabet xəstələrində -qanda şəkərə ciddi nəzarət etmək2. Qan təzyiqinə nəzarət etmək-.3. Pəhriz saxlamaq-,4. Böyrəyə toksik olan preparat-lardan istifadə etməmək-.5. Kontrastlı müayinələrin isti-fadəsini məhdudlaşdırmaq-.6. Zərərli vərdişlərdən (siqaret,içki) imtina etmək-.7. Bədənin çəkisinin artmasınadiqqət çəkmək-.8. Fiziki aktiv olmaq-.
DÜNYADA HƏR 1000 ADAMDAN BİRİ
BÖYRƏK XƏSTƏSİDİR!!!
Dr. Elnur FərəcovNefroloq, Transplant Nefroloq,Yaponiya Tibb Elmi Akademi-yasının Fəlsəfə Doktoru
Mərkəzi Neftçilər XəstəxanasıNefrologiya bölüm müdiri
29www.avismed.az
XBÇ-ın olmasının erkən aşkaredilməsi, onun terminal böyrəkçatışmazlığına irəliləməsini ləngi-dir. Fəqət əksər hallarda bumümkün olmur və XBÇ terminalböyrək xəstəliyi ilə nəticələnir. Bumərhələdə böyrəklərin funksiyasıkritik mərhələyə çatır (90%-əyaxın itirir), zəhərli maddələrin,suyun və qanda minerallarınixracı pozulur və qanda yığılaraqbəzən həyat təhlükəsi olanvəziyyətlər yaradır.
�- suyun yığılması (ödem, əksərhallarda əllərdə, topuqlarda,
üzdə, qarın boşluğnda, yüksəkqan təziqi, sidiyin azalması)�- zəhərli maddələrin yığılması(ürək bulanma, qusma, oynaqağrıları, yorğunluq, iştahasızlıq,qaşınma)�- mineralların tarazlığı və hor-mon çatışmazlığı (ürək ritmininpozulması, qıcolmalar, anemia vəs.)
Böyrək əvəzedici müalicə nə zaman baş-lamalıdır?
Terminal (və ya son mərhələ)böyrək çatışmazlığı olduqdaböyrək əvəzedici müalicəninbaşlanması zəruridir. Bu müalicəüsulu böyrək köçürülməsi və di-aliz (hemodializ, peritoneal dializ)müalicələrdən ibarətdir. Böyrəkköçürülməsi və ya transplan-tasiyası həyat keyfiyyətini vəömrü artıran son mərhələ böyrəkçatışmazlığının ən effektiv müal-icəsidir. Nefroloq tərəfindən sonmərhələ böyrək çatışmazlığı di-aqnozu qoyulan xəstə ən qısa za-manda orqan transplantasiyasımərkəzinə müraciət etməlidir. Bumərkəzlərdə xəstə canlı donordanböyrək transplantasiya olunmasıüçün dəyərləndirilir. Canlı donoruolmayan və ya əməliyyata hərhansı bir əks göstəriş olan xəs-tələrdə dializ müalicəsi başlayırvə adları kadavra (meyit orqan)gözləmə siyahısına alınır.
Xəstələr bəzən yalnış olaraqtransplantasiyanı öz böyrək-lərinin yenisi ilə dəyişdirilməsikimi təsəvvür edirlər. Böyrəkköçürülməsi zamanı əksər hal-larda xəstənin böyrəklərinə to-xunulmayaraq, əlavə yeni böyrək
Böyrək xəstəlikləri əksər hal-larda gizli keçir və xəstələri on-larda bu xəstəliklərin olmasıtəəccübləndirir. Nəzərə alsaq ki,müalicənin daha çox effektixəstəliyin erkən mərhələsində(xroniki böyrək çatışmazlığakeçmədən) alınır, xəstəliyin vax-tında təyin edilməsi və müalicəsiçox önəmlidir. Diqqət!!! Aşağıda sıralananbəzi simptomlar və şikayətlərböyrək xəstəliklərinin olmasınaişarətdir.�- Yüksək Qan Təzyiqi
�- Sidikdə qan və ya zülal
�- Qanda kreatinin və sidikcövhərin maddələrin yüksəlişi �- Sidiyə tez-tez getmə, sidikgetmə zamanı yanğı olması �- Göz altı şişkinlik, əllərin vətopuqların ödemi
Zamanında aşkar edilən vədəqiq diaqnozu qoyulan böyrəkxəstəliklərinin böyük bir qismitamamilə müalicə oluna bilər.Burada xəstəliklərin dəqiq di-aqnostikasında yardımçı olanböyrəyin diaqnostik biop-siyasının rolunu xüsusi qeydetmək lazımdır.
Böyrək xəstəliyininolmasına işarələr...
a is-lə Təbabət
30 www.avismed.az
nəql olunur. Çox nadir də olsa,hər hansı bir səbəbdən buböyrəyin də fəaliyyəti pozulursa,xəstəyə yenidən böyrək trans-plantasiya oluna bilər.
Böyrək transplantasiyaolunmasına əks göstərişlər...Əksər xroniki böyrək çatışmazlığıolan xəstələr böyrək transplan-tasiyasına uyğundur. Xüsusi qeydetmək istərdim ki, preemptifedilən transplantasiyanın (yənidializ müalicəsindən öncə olunan)
daha effektiv olduğu göstəril-mişdir. Xəstədə xərçəng xəstəliyi,ruhi xəstəlik, yaşamaq müddə-tinin proqnozu 5 ildən az olmasıkimi göstəricilər mütləq, yanaşıolan başqa orqan çatışmazlığı (buvəziyyətdə iki orqanın məs.böyrək + qaraciyər, ürək + böyrəktransplantasiya oluna bilər), aktivinfeksiyalar, artıq çəki isə nisbiəks göstəricilər kimi qeyd etməkolar.
Xəstələr əməliyyatdan sonra hansı qaydalara riayət etməlidirlər..?Nəql edilən böyrək əməliyyatmasasında artıq fəaliyyətə baş-layır və ilk 24 saat ərzində 10000ml-dən artıq sidik ifrazı olur.Xəstələr əməliyyatdan sonraxəstəxanadan ortalama beş, do-norlar isə üç gün sonra evə yazılır-lar. İlk aylarda ayda bir və ya ikidəfə, altı aydan sonra isə ildə dörddəfə müayinələrdən keçirlər.Xəstələr immunosuppressiv dər-manları qəbul edirlər və bu dər-manlarla Səhiyyə Nazirliyi tərə-findən əməliyyatdan sonra təminolunurlar. İki aydan sonra xəstələr
tam əmək fəaliyyətlərini bərpaedirlər və əksər hallarda istədik-ləri sağlam qida məhsulları qəbuledə bilərlər.
Azərbaycanda böyrəktransplantasiya əmə-liyyatları olunurmu?Azərbaycanda 1971-ci ildə CənubiQafqazda və Yaxın ŞərqdəAkademik Mirməmməd Cavad-zadənin rəhbərliyi altında ilk dəfəuğurlu böyrəkköçürmə əməliyyatıhəyata keçirilib. Hazırda Respub-likamızda aktiv çalışan mərkəz-lərdən biri Mərkəzi NeçilərXəstəxanasının Cərrahiyyə vəOrqan Transplantasiya Mərkəzi-dir. 2008-ci ildə təməli qoyulan, 2010-cu ildən isə aktiv fəaliyyətə
Böyrək köçürülməsi və ya trans-plantasiyası həyat keyfiyyətinivə ömrü artıran son mərhələböyrək çatışmazlığının ən effek-tiv müalicəsidir. İlk uğurlu olanböyrək transplantasiyası 1954-ciildə Joseph Murray tərəfindənRichard Herrick üzərindəaparılmışdır. Onun donoru əkizqardaşı Ronald Herrick olmuş-
dur. Bu nailiyyətə görə JosephMurraya 1990-ci ildə Nobelmükafatı verilmişdir. Maraqlıdırki, xəstənin donoru olan RonaldHerrick 2010-ci ildə 79 yaşındadünyasını dəyişdi və tək olanböyrəyin fəaliyyəti pozul-mamışdı. Bu da böyrək donor-larının sağlam həyata davametməsinin sübutudur.
Böyrək transplantasiyası... Xəstələri aparatdan “xilas etməyin” yeganə yolu
Ricard və Roland Herrick qardaşları
Zamanında aşkaredilən və dəqiq
diaqnozu qoyulanböyrək xəstəlik-lərinin böyük birqismi tamamilə
müalicə oluna bilər!
31www.avismed.az
başlayan mərkəzdə artıq 26xəstəyə qaraciyər, 37 xəstəyəböyrək, bir xəstəyə isə MDB ölkə-lərində ilk dəfə canlıdan canlıyaolu-nan həm qaraciyər, həmböyrək transplantasiyası uğurlakeçirilmişdir. Donor əməliyyatlarına gəlincə,bizim mərkəzdə donor əməliyyat-ları bütün dünyada standart kimiqəbul edilmiş laparaskopik üsüluilə aparılır. Bu üsülu tətbiq etməkləyaş donorların qəbul olunmasıüçün imkan yarandı. Məsələn, buyaxınlarda bizim mərkəzdə 74yaşlı olan donordan 13 il hemodi-aliz müalicəsi alan xəstəyə müvəf-fəqiyyətlə böyrək köçürülməsiəməliyyatı icra olunmuşdur.Hazırda 3 ay keçib, donor və xəstəozunü yaxşı hiss edir və xöşbəxthəyatlarına davam edirlər…Bunuda mən hər bir xroniki böyrəkçatışmazlığı olan xəstəyə ürəkdənarzulayıram!
Türkiyənin transplantasiyamərkəzində keçirdiyim təcrübəzamanı bədənində altı böyrəkdaşıyan insan ilə tanış oldum.Bu, insanın adı Yunus Ekşidir.1998-ci ildə ilk dəfə ona böyrək
köçürülməsi əməliyyatı icra olu-nub. Sonraki illərdə bu böyrəyinfəaliyyəti pozuldu-ğunda, 3-4 ilara vermək ilə növbəti illərdəyenidən (ən sonuncu 2010-ci ildəolunan) üç dəfə böyrək
köçürülməsi əməliy-yatı icra olu-nub. Mən onunla 2011-ci ilinavqust ayında görüşdüyümzaman böyrəyin funksionalgöstəriciləri tam normal, yəniböyrək fəaliyyətinin göstəricisiolan qanda kreatinin miqdarı 1.1mg/dl idi. Qeyd etmək lazımdırki, müasir dərman preparatlarınistifadəsində böyrəyin bir illikfəaliyyəti 97% (yəni 100köçürülən böyrəkdən 1-ci ildə97-si fəaliyyətini davam edir), onillik isə 87%-ə bəra-bərdir. Yaşamaq müddətini nəzərəalsaq, dializ müalicəsini alanxəstələrdə 10 illik 30 % (100 dial-izə başlayan xəstələrin 10 ildənsonra 70-i dünyasını dəyişir)böyrək transplantasiyası olunanxəstələrdə isə 80 %-dir.
Transplantasiyanınhəyat keyfiyyətinətəsiri varmı?
Həyat keyfiyyətinə gəlincə,transplantasiya olunan xəstələraktiv həyat və iş rejiminəqayıdırlar. Xüsusi ilə qeyd et-mək olar ki, xəstələrin sağlam-lığı hə�a professional idmanla
da məşğul olmaq üçün imkanyaradır. Xorvatiya yığmasınınməşhur fudbolçusunu İvanKlasniçi misal gətirmək olar.2007-ci ildə böyrək transplan-tasiya olunan Klasniç 2008-ciildə Avropa Çempionatının finalmərhələsində iştirak edərək, ¼finalda 119-cu dəqiqədə Türkiyəyığmasının qapısına qol vur-mağa müvəffəq olub.
Məşhur futbolçuİvan Klasniç
Yunus Ekşı və Dr.Elnur Fərəcov
32 www.avismed.az
FİDAN HACIYEVA:FİDAN HACIYEVA:
“Məni gözəl saxlayan səmimi münasibətimdir”
-Fidan xanım sizin üçün gözəllik, sağlamlıq nədeməkdir? Sağlam olmaq hər kəs üçün çox önəmlidir. Çünkiinsan sağlam olanda əhval-ruhiyyəsi də yaxşı olur.Sağlam insan həm işləyəndə, həm də istirahətedəndə daha rahat və hər şeyin yaxşısına nail olur.Buna görə də mən çalışıram ki, həm özüm, həm dəailə üzvlərim sağlam yaşasın. Bildiyiniz kimi mən çoxqastrollarda oluram. Ancaq ana olandan sonra buqastrolların sayını azaltmışam. Çünki mənim ikiövladım var və onların sağlamlığı mənim üçün hərşeydən önəmlidir. Yeri gəlmişkən, onları indidənklassik musiqiyə alışdırıram ki, musiqi zövqləri gözəlolsun. Mənim kimi opera musiqisinə həvəsli olsunlar.
-İşdən kənar vaxtlarınızda, yəni musiqidən kənarvaxtlarınızda nə ilə məşğul olursunuz? Uşaqlarımın musiqiyə çox həvəsi var. Hə�a bəzənməndən xahiş edirlər ki, onları da öyrədim. Fikirverin, ata-anası musiqi ilə məşğul olan övladlarmusiqiçi olmur. Çünki valideyinlər bunun çətinliyinidərk edir və övladlarını bu çətinlikdən uzaq tutmağaçalışırlar. Ancaq mən buna mane olmuram. Onlarüçün xüsusi müəllimə də tutmuşam, musiqi dərsiverir. Boş vaxtlarımda kitab oxuyuram, övladlarımlaməşğul oluram, yoldaşımla klassik musiqiyə qulaqasıram . Baxmayaraq ki, o musiqiçi deyil, ancaq klas-sik musiqini çox yaxşı anlayır. Hə�a xarici vətəndaşolmasına baxmayaraq, bizim muğamlara da qulaqasır, onları çox sevir. Yoldaşım bizim muğam usta-larının bir neçəsi ilə ailəvi dostluq da edir.
-Qida qəbulunda nələrə diqqət yetirirsiniz? Əsasən, meyvə-tərəvəz, buxarda bişmiş ət və s. qi-daları qəbul edirik. Biz Filiplə tanış olmazdan əvvəlbütün yeməkləri kərə yağı ilə bişirirdik. Ancaq onunistəyi ilə, bizə izah etdiyi məntiqi əsaslarla artıq zey-tun yağından istifadə edirik. Bizim evdə kərə yağıümumiyyətlə, yemək hazırlanmasında işlənmir. Filipözü də yemək bişirməyi xoşlayır və bizim millixörəklərimizi çox sevir. Filip bizim adət-ənəyə çoxhörmətlə yanaşır.
-Formada qalmaq üçün nə edirsiniz? Birinci uşaqdan sonra mən çox kökəlmişdim. Səhnədə
33www.avismed.az
-İdealınız kimdir?
İdealım Müslüm Maqomayevdir. Allah-təalaona musiqi ilə bağlı hər bir istedadı verib. Oqədər gözəl sənətkardır ki, onu tərifləməyədaha artıq söz tapmıram. Həm gözəl bəstəkar,gözəl ifaçı, həm də gözəl pianoçu idi.
Avis-lə Ulduz rubrikamızın bu dəfəki qonağı gözəl və məlahətli səsi iləAzərbaycanı dünyaya tanıdan və eyni zamanda hər kəsi heyran edən respub-likanın əməkdar artisti Fidan Hacıyevadır.
istədiyim kimi çıxış edəbilmirdim. Sonra yeməyimədiqqət etməyə başladım. Bu işdəFilip mənə çox kömək etdi. Ənçox kök, kələm, kahı və s. kimitərəvəzləri qəbul etməyə baş-ladım. Kərə yağından birdəfəlikuzaqlaşdım. Çünki zeytun yağıilə bişirilən yeməklər çox yaxşıtəsir bağışlayır və artıq kökəl-məyə imkan vermir.
-Səsinizi necə qoruyursunuz?
Mən sizə bir əhvalat danışım.İtaliyada olanda mən Bruno Bal-yoninin sinifində dərs alarkənsəsimdə problemlər yaranmışdı.Boğazım ağrıyırdı. Balyoni mənətəbii preparat olan “Vakalzon”uməsləhət gördü. Mən bupreparatı qəbul edəndən sonraboğaz ağrılarım tamamən keçdi.İndi 3 ildir ki, mən butabletlərdən istifadə edirəm.Artıq 100 ildir ki, bu tabletlərdünyada tanınmış brend sayılır.
Çox keyfiyyətli və faydalı təbiipreparatdır. Mən özümü soyuqvə buzlu su içməyə də alışdır-mışam. Buna görə də boğazımdaheç bir problem olmur.
-Siqaret necə, səsə ziyandırmı?
Əlbə�ə,siqaretin səsə çox böyükziyanı var. Səsin xırıldamasınasəbəb olur və gücdən salır. Bilir-siniz ki, biz operada teatr quru-luşu ilə məşğuluq. Bu zaman can-lı oxuyuruq, obraz yaradırıq,mikrofonsuz oxuyuruq. Ona görədə səsimizi daim belə şeylərdənqorumalıyıq. Çünki elə operateatrları var ki, biz aylarla hazır-laşıb, tamaşaçının qarşısındacəmi bir gün çıxış edirik. Bu birgün bizim üçün çox önəmlidir.
-Populyar olmaq üçün nə etməklazımdır?
Daim yeniliklərə imza atmaqlazımdır. İndi çox musiqi sintez-
ləri edirlər. Mən bunların səviyyəliolanlarını çox bəyənirəm. Məm-məd Arazın “Yəqin dağlar küsübməndən” şerinə yazılan mahnınıoxudum. Həm də MəmmədArazın həyat yoldaşının təklifi iləmuğamla oxudum. İnanın çoxgözəl alındı. Gözəl sənətkarımızMənsum İbrahimov mənə bir neçədəfə muğam dərsi verdi. Və bumahnı mənim ifamda çox gözəlalındı.
-Kiminlə duet oxumaq istərdiniz?
Bu yaxınlarda gənc, istedadlı birmüğənni ilə duetim olacaq. Hələ-lik adı sirr olaraq qalsın. Məş-hurlardan italyan sənətkarıAndrey Baçelli ilə oxumaqistərdim.
-Ana olandan sonra sizdə nədəyişdi ?
Əvvəllər mən çox aktiv, çoxçalışqan, çox enerjili idim. Ancaq
a is-lə Ulduz
34 www.avismed.az
35www.avismed.az
ailə qurandan sonra, ana olandan sonra bir növsakitləşdim. Bəlkə də bu həyat yoldaşımın ağırtəbiətli, sakit adam olmasından irəli gəlir.
-Niyə məhz musiqinin bu janrını seçdiniz?
Mənim səsim bu janra daha uyğun idi. Özümündə bu janra həvəsim var idi. Ona görə də bu sənətiseçdim. Mən bu yüksək pilləyə addımlaya-addım-laya gəlib çıxmışam. İtaliyada, Rusiyada dərsalmışam, Türkiyədə işləmişəm. Yəni, dünyanın birçox ölkələrinin tanınmış akademiyalarında, gözəlsənətkarlardan dərs alaraq təcrübə yığmışam.
-Aksessuarlardan istifadə edirsinizmi?
Həm də çox. Ümumiyyətlə ,aksessuarları çox se-virəm.
-Geyimdə hansı üsluba diqqət edirsiniz?
İdman üslubunda demək olar ki, heç geyinmirəm.Bu həm təbiətimdən, həm də sənətimdən irəli gəlir.
-Yoldaşınız sizə dəstək olurmu?
Mənə çox dəstək olur. Yeri gələndə məni tənqid dəedir. . Ancaq mənim ən böyük tənqidçim anamdır.O məndə olan bütün çatışmayan cəhətləri görür vəmənə yol göstərir. Konservatoriyada isə tənqidçimmüəllimim Hüseyn Əliyevdir.
-Gələcək üçün hansı planlarınız var, pərəstişkar-larınızı hansı yeniliklər gözləyir?
Hazırda yeni bir albom üzərində işləyirəm. Bu al-bomda heç vaxt eşitmədiyiniz musiqiləri, mahnılarıdinləyəcəksiniz. Ailədə isə, (gülür) onu dagələcəkdə biləcəksiniz?
-Milliyyətcə başqa olan insanla evli olmaq prob-lem yaratmır ki? Yəni, fərqli sivilizasiyanınadamları üçün bu evlilik çətinlik yaratmadı ki?
Xeyr. Düzdür, əvvəllər mən çox çəkinirdim. AncaqFilipə olan sevgim və onun gözəl xasiyyəti mənimbu evlilikdə çox da çətinlik çəkməməyimə səbəboldu. Artıq biz 9 ildir evliyik və şükür Allaha ki,bir – birimizlə çox yaxşı dolanırıq.
-Azərbaycan qadınlarına nə sözünüz var?
Azərbaycan qadınları dünyada ən gözəl qadın-lardır. Onlara xoşbəxtlik arzulayıram!
a is-lə Vitamin
36 www.avismed.az
Xüsusilə qırmızı çuğundur, qırmızıkələm bu mürəkkəblərlə zəngindir. Po-midor, nar, quşburnu, böyürtkən,vişnə, çiyələk, qarpız C vitamini iləzəngin qidalardır. C vitamini immu-nitet sistemini gücləndirir, infeksiyalaraqarşı müqaviməti artırır, antioksidant-dır, xərçəngə qarşı qoruyucu təsirə ma-likdir, dəmir, kalsium kimi minerallarıilə B vitaminin bədəndə istifadəsiniartırır. Yemək borusu, mədə, kolonrek-tum xərçənginin yaranmasının qarşısınıalır. Pomidor, quşburnu və qarpızınxərçəng və ürək damar xəstəliklərinə
önləyici təsirivar. Qırmızı alma,qırmızı ərik kimimeyvələr kalium baxı-mından zəngindir. Sağlam-lığın davamlı ola bilməsini təminetmək üçün tərəvəz və meyvələrigündəlik qəbul etməliyik. Göyərtininxərçəng önləyici təsirindən faydalan-maq üçün bol-bol ispanaq, pazı, cəfəri,kahı, nanə, və s. yeyin. Bu qidalar Cvitamini və dieta baxımından sondərəcə zəngindir. Turp, kərəviz vəkələm kimi ağlar sağlamlığınızın dos-tudur. Sarımsaq, soğan, turp, kərəviz,kələm, gül kələmi kimi tərəvəzlərkükürdlü mürəkkəblər ehtiva edir vəbu mürəkkəblər mədə xərçəngi vəbəzi xərçəng növlərinin meydanagəlmə riskini azaldır, vücuddakı
Təbiətdəkimeyvə və
tərəvəzlərinrəngləri sağlam-lığımıza birbaşa
təsir edir.
Qırmızı Qəlbi Qoruyur
Eynilə göy qurşağının rənglərində olduğu kimi təbiət də qi-dasını bir çox fərqli rənglərdə saxlayır. Hər bir rəngdəki qi-danın isə özünəməxsus bir faydası var. Məsələn, qırmızı rənglitərəvəzlər bitki mənşəli kimyəvilərdən flavonoidleri ehtivaedir və bu mürəkkəblər həzm-tənəffüs sistemi xəstəlikləri, ürəkxəstəlikləri, xroniki nevroloji xəstəliklər və bəzi xərçəngnövləri üzərində risk azaldıcı təsirə malikdir.
37www.avismed.az
zərərli maddələrin təsirsiz halagətirilməsini təmin edir, qastrit vəxora meydana gəlməsinə maneolur, qan xolesterol səviyyəsinisalır, yüksək təzyiqi nəzarət altınaalır və immunitet sistemini gü-cləndirir. Ağ üzümdə və digərüzüm növlərində olan ellagikturşu adlı kimyəvinin çox qüvvətliantikansorejen, antibakteriyal vəantiviral təsirə sahib olduğubilinir. Ayrıca antioksidantın,yaşlanmağı gecikdirici və xərçən-gin meydana gəlməsini yavaşla-dıcı xüsusiyyətləri də var. Sarı –narıncı rənglərin qabaqcılı kök,ərik və balqabaqdır. Bu rəng qru-pundakı tərəvəz və meyvələrdə Avitamininin qa-baqcılı olan karo-tenoidlər var.Kök, ərik, balqa-baq, sitrus bit-kiləri bu mürək-kəblərlə zənginqidalardır. A vita-
mini görmə funksiyası üçünlazımlıdır, immunitet sisteminigücləndirir, infeksiyalara qarşımüqavimətin artmasını təminedir, xərçəngə qarşı qoruyucutəsiri var. Yemək borusu, mədə,prostat, ağciyər, qaraciyər, qalınbağırsaq xərçəngi riskini azaldır. Ümumiyyətlə, xəstəliklər bədəninehtiyacı olan təməl yağ turşu-larının əksikliyindən qaynaqlanır.Buna görə də yaxşı yağ turşularınıqəbul edərkən xəsislik etməməli,tərkibində A və E vitamini olan qi-dalar yeməlisiniz. Hə�a doğru qidalar qəbul et-məyin dərini günəş şüalarındandaha da yaxşı qoruduğu müəyyənedilib.“Origins”in qurucularındanDr. Andrew Weil isə ‘'Sağlamlıqlagözəllik arasında sonsuza qədərsürəcək xoşbəxt bir evlilik var.Heyvanlar da gələcək həyatyoldaşlarına sağlam genlərə sahib
olduqlarını gözəlliklərindən isti-fadə edərək göstərirlər'' deyərəkqidalanmanın gözəllikdəki əhə-miyyətini vurğulayır.
Aparılan son araşdır-malar rəngli meyvə vətərəvəz qəbulununqadını daha da cazibə-dar etdiyini sübut edir.Bu araşdırmalardan biridə Bristol Universi-tetindən Dr. Iohan Step-henə aiddir. Stephen sıxkaroten ehtiva edən bəs-lənmə tərzinin dəriüzərindəki təsirini araş-dırmaq üzrə etdiyi təc-rübədə, yüz nəfər arasın-da yaşıl lifli tərəvəzlər,qırmızı və narıncı mey-vələr qəbul edənlərindaha cazibədar olduğufikrinə gəlib.
a is-lə İdman
38 www.avismed.az
-İdmanla nə vaxtdan məşğul ol-mağa başladın? Öz həvəsinmigətirdi səni? Altı yaşımdan məşğulam. 8 ya-şımda isə kikboksinq yarışlarınabaxmağa başladım və bu məndəkikboksinqə həvəs yaratdı. Bun-dan sonra indiyədək də elə bu id-mandayam.
-İndiyədək hansı uğurları qazan-mısan? 2005-ci ildə Azərbaycan yığ-masına düşmüşəm. 2008-ci ildəAvropa çempionatına getdim. Bu-rada o qədər də uğurlu olmadımənim üçün. Ancaq 2009-cu ildəDünya çempionu oldum. Bundansonra kikboksinqdə ən çətin seriyaolan VAKO versiyasında 3-cü yeritutdum və bürünc medal qazan-dım. 2010-cu ildən peşəkar dö-yüşlərə başladım. Bu döyüşlərkommersiya xarakterlidir. İndiyə-dək 8 döyüş keçirmişəm. Hamı-sında da qalib gəlmişəm. Axırıncıdöyüşüm Moskvada olub.Rəqibim rus idi və ona da qalibgəldim.
-Bundan sonra da davam etmək
istəyirsənmi? Bundan sonra qaydasız döyüş-lərdə özümü sınamaq istəyirəm.İnşaallah bu da mənim üçünuğurlu alınar.
-Ailədə sizdən başqa da idmançıvarmı? Böyük qardaşım da kikboksinqüzrə Dünya çempionudur. Vəmənə hər zaman dəstək olub. Bizhər zaman bir-birimizə kömək et-mişik, dəstək olmuşuq.
-Məqsədinə nail olmusanmı? Həmişə arzulayırdım ki, Dünyaçempionu olum və Azərbaycanın
bayrağını ən yüksəyə qaldırım.Şükür Allaha ki, bunu mənə qis-mət elədi.
-Nə vaxtsa idmançı olmağınköməyinə yetibmi? Küçədə və yabaşqa yerdə savaşdığın vaxtlarolubmu? Xeyr, mən küçədə heç vaxtsavaşmıram. Hər zaman sakit ol-mağa çalışıram ki, kiməsə zərərimdəyməsin.
-İdman həyatında ən yaddaqalan hadisə hansıdır? 2009-cu ildə Dünya çempi-onatında mən bir döyüş keçirdim.Bu döyüşdən qabaq keçirdiyimhisslər mənim yadımdan heç vaxtçıxmayacaq. Birinci döyüşdə qalibgəldim və yarım finala keçdim.Səhəri gün döyüşə çıxacaqdım,ancaq əlim zədələnib şişmişdi.Həmin gün sübh tezdən qalxıbnamazımı qıldım və Allaha duaetdim ki, mənim yolumdakı ən-gəlləri aradan qaldırsın. Bu zamanistər-istəməz gözlərimdən yaş ax-mağa başladı. Bu an heç yadım-dan çıxmır.
-Bu idman növünü seçdiyinəgörə peşman deyilsən ki? Bildiyiniz kimi kikboksinq olim-piya idman növü deyil. Bəzənmən buna görə düşünürəm ki, kaşolimpiya idman növünü seçəy-
“Bayrağımız yüksəyəqalxanda bütün
yorğunluğum yoxa çıxdı”
Avis-lə İdman rubrikasının bu dəfəki qonağı KİCK BOXİNGüzrə Dünya Çempionu Rolan Quliyevdir .
39www.avismed.az
dim. Ancaq yenə də kikboksinqisevirəm və bu idman növü dədünyada böyük, sevilən idmannövlərindəndir.
-Məşqçi kimi davam etməkistəyirsənmi gələcəkdə? Əslində bir ara məşqçi kimi dəfəaliyyət göstərdim. Ancaq bax-dım ki, bu məni çox yorur və mənöz formamı saxlaya bilmirəm.Yəni, ikisi bir arada mümkündeyil. İnşaallah gələcəkdə baxarıq.
-Geyimdə hansı üsluba üstünlükverirsən? Mən müxtəlifliyi xoşlayıram. Birgün klassik, bir gün də idman üs-lubunda geyinirəm. Mənim üçünfərqi yoxdur.
-İdman sənə nə verdi? Çox şey. Mən idmana görə deməkolar ki, dünyanı gəzdim və həryerdə də özümə dost qazandım.Ən əsası isə idman sayəsindəbayrağımızı ən yüksək zirvəyəqaldırdım.
-İdmandan kənar vaxtlarda nə
işlə məşğul olursan? Dostlarımla birlikdə vaxt ke-çirirəm, məsciddə oturub söhbətedirik, dini biliklərimi artırıram.
-İlk qələbə sevincini kiminləbölüşməyə tələsdin?
Valideynlərimlə. Mənim ilk qızılmedal qazandığım döyüşü vali-deynlərim də izləyirdi.
-Məşhur kikboksinq ustaların-dan kiminlə döyüşmək istərdin?
Mərakeşdən bir idmançı var, BədrXalidi. Çox güclü idmançıdır vəağır çəkidə döyüşür. Onundöyüşlərini hər zaman izləyirəm.Dünyaca məşhur idmançıdır.Onunla döyüşmək yox, görüşməkistərdim.
-Birinci pilləyə qalxanda hansıhissləri keçirdin?Dayanıb düşünürsən ki, mən ənxoşbəxt insanam. O zaman himn-imiz oxunanda, bayrağımız yük-səyə qalxanda bütün yorğun-luğum yoxa çıxdı. Mən Azər
baycan yığma komandasında birnömrəli olmuşam və hər zamanbununla fəxr etmişəm.
-Həmyaşıdlarına nə sözün var?
İdmanla məşğul olsunlar. Hərzaman sağlam qalmağa çalışsınlar.Bunun da yolu idmandan keçir.Valideynlərə də sözüm odur ki,övladlarını uşaq vaxtından id-mana yazdırsınlar. Çünki idmançox gözəl və ciddi bir işdir.
Amasradan təxminən 20km uzaqlıqlada Köçkünkəndi yerləşir ki, buranın
sakinləri buraya başqa yerlərdənköçüb gələnlərdir. Kəndin sahi-lindəki qayıqlar sanki bu səssiz-likdən zövq alır. Küknar və digərhəmişəyaşıl meşələrlə əhatə ol-unmuş sahil təravətli gözəlliyi ilədiqqət çəkir. Amasra və onunətrafında olan bölgə Türkiyəninböyük gəmi sənayesi mərkəzikimi tanınır. Qayıq istehsalı böl-gənin qədim məş-
ğuliyyəti sayılır. Amasraya qonşuolan Təkkəönünün sahili təmiredilən qayıq və gəmilərlə do-ludur. Buradakı ustaların söy-lədiklərinə inansaq, buradaistehsal onunan gəmilər dünya-da istehsal olunmuş ən yaxşı gə-milər sırasındadır. Amasra ilə dörd kilometr mə-safədə yerləşən Quşqayası Ana-doluda ecazkar və antik bir yolabidəsidir.
Eramızın birinci əsrində inşaedilən bu abidə qayalara həkkolunmuş kral heykəli və qədimyazıları ilə diqqəti cəlb edir.Onun yanındakı qartal heykəliisə Roma hakimiyyətindənqalma sim-voldur. Zəngin arxe-oloji əsərlərlə bəzədilmiş Amasramuzeyi ilə yanaşı qeyri-adimənzərələri ilə diqqəti cəlb edənÇakraz sahili bu bölgənin digər
Qara dənizin şahzadəsi - Amasra
gözəl məkanı hesab olunur. Bartından sonra getdikcə qalın-laşan meşə Qara dənizin mavi su-ları ilə birləşdikdə Amasrayaçatmış hesab olunur. Üzüm sal-xımı kimi dənizə səpələnmiş biryarımada üzərində yerləşən buşəhərdə ilk dayanacağımız KiçikLimandır. Yan-yana düzülənrəngbərəng balıqçı qayıqları iləkeçmiş dövr mənzərəsi yaradanlimanın yaxın əhatəsi əsrlik ta-rixlərə malik evlərlə doludur. Bu-rada Edhem Ağa malikanəsişəhərin ən diqqət çəkən abidə-lərindən sayılır. 1890-cı ildə inşaedilən malikanə burada çəkilənfilmlər üçün ən uyğun məkan
olub. Amasra eramızdan əvvəl4-cü əsrdə farsların hakimiy-
yəti altına keçib. Adını farsşahzadəsi Aamastris-dən
alan bölgə, Roma im-
peratorluğu dövründə daha dazənginləşərək böyüyüb. 15-ci əsrdə isə Fatih SultanMehmetin fəthiylə Osmanlı tor-paqlarına qatılıb. OsmanlınınQara dənizdəki ilk bahriyə mək-təbinə ev sahibliyi edən buşəhərin təbiəti və tarixi abidələribənzərsiz gözəlliklərə sahibdir. 14-cü əsrdə inşa edilən Amasraqalasının divarlarında orta əsr-lərdən qalma krallıq relyefləri,ikonalar və qabartmalar hələ dəöz gözəlliyini itirməyib. Suriçindəki qədim məhəllə, Kəmərəadlı daş körpüylə yarımadayabağlanıb. 9-cu yüzilliyə aid ikiBizans kilsəsindən biri Fatihcamisinə, digəri isə mədəniyyətevinə çevrilib. Dəniz fənəri olanBoztəpədə Dovşan adasını daözündə birləşdirən bu mənzərəinsanı valeh edir. Məşhur Çəki-cilər bazarı isə buranın ən izdi-
hamlı yerlərindən sayılır. Dülgər-liyin zəngin nümunləri ilə doluolan bazarda adam hansı dəzgahayanaşmaq və nə almaq lazımolduğunu bəzən çaşır. Əl əməyi və göz nuru ilə işlənmişmaket qayıqlar dekorativ obyek-tlər, böyük, kiçik kasalar və s.Ayaq gəzintisi ilə bir neçə saatagəzə biləcəyiniz Amasrada res-toranlardan yayılan gözəl yeməkqoxuları adamı iştaha gətirir.Amasrada yemək deyəndə ağılailk öncə balıq və dəniz məh-sulları gəlir. Yüz illər boyunca,çörəyini dənizdən çıxaran insan-ların məskəni olan bu tor-paqlarda həyat yenə də dənizləbağlıdır. Səhərdən axaşamadəkbalıqçı torlarını təmir edən,ovlarına yem hazırlayan balıq-çıların qayıqlarından töküləntəzə balıqların dadına ətrafdakı
restoranlarda baxa bilərsiniz. Balıqsifariş verərəkən buranın yerli,dadı dillər əzbəri olan salatını daunutmayın. Çünki Amasrada sir-rini sadəcə hazırlayanlar bilənləziz salatlar balıq ziyafətinin ənəhəmiyyətli tamamlayıcısıdır. Bu-ranın balıq və salatı qədər böyükmarağa səbəb olan özəlliklərindənbiri də günəş batarkən ortaya çıxır.Belə ki, axşamüstü göyün əngin-likləri arasından parıldayan vəbütün rəngləri özündə birləşdirəngözəl mənzərə Amasrada xüsusibir seyrəngah kimidir. Bu zamandəniz və yosunların qoxusu da bumənzərəyə ayrı bir gözəllik qatır.Amasra səyahətinizi şairanə bir fi-nalla sonlandırmaq istəyirsinizsəonun yaxınlığında yerləşən kənd-lərə baş çəkməlisiniz. Yerli ca-
maatın dediyinə görə, Amasra -Çakraz arasında 125-dən çoxmağara var. Qədim insan məskən-lərinin izi tapılan bu mağaralardanən məşhuru Karğacak kəndiyaxınlığındakı Gürcüoluk mağa-rasıdır. Amasradan 15 km məsa-fədə yerləşən Çakrazda isə sizisahil çayxanalarında oturmuşxoşsöhbət balıqçılar və uzun birqumsallıq qarşılayacaq. Digərsahil kəndi Təkkəönü, qayıq is-tehsal edən sexləri ilə məşhurdur.Türkiyənin Ege və Aralıq dəniz-ində mavi yolçuluq nəqliyyat va-sitələrinin çoxu buradakı ustalarınəlindən çıxan qayıqlardır. Amasradakı otel və pansionatlaryay aylarında buraya gələn tu-ristlərlə dolu olur. Xüsusilə də həəsonları sifariş etmədən getdikdə
burada yer tapmaq çox çətin olur. Amasranın sirli xəzinələrindən biriolan Kiçik Limandakı DirəkliQayada sizi sürpriz gözləyir.Qayaya oyulmuş pilləkənləri vəmərmər iskələsiylə diqqəti cəlbedən bu antik hovuz kraliça Amas-trisin dəniz hamamı olaraq tanınır. Balıq restoranlarına alternativ ax-taranlar əsnaf restoranlarına üz tutabilər. “Qarğıdalılı lobya şorbası”,“düyülü mantı”, “qozlu hamsi”,“pırasa dolması”, “cəfəri kiəsi” və“zoğal şərbəti” kimi gözəl yemək-lər dadına baxacağınız ləzzətlərdənsadəcə bir neçəsidir. Türk Hava Yolları, İstanbuldanAnkaraya həənin hər günüqarşılıqlı uçuşlar təşkil edir.Ankaradan Amasraya təqribən 3saatlıq yoldur. Amasrada həənin dörd günü açıqhava bazarı qurulur. Çərşənbəaxşamı və cümə günləri qurulansəmt bazarında əsasən meyvə vətərəvəz satılır. Həə sonları quru-lan turist bazarında isə bitki çay-larından kənd pendirinə qədərzəngin bir alış-veriş mərkəziyaranır. Amasra Muzeyində isə Roma,Bizans, Ceneviz, Səlcuq və Os-manlı dövrlərinə aid bir çoxheykəl, seramika, memarlıq in-ciləri, savaş alətləri və sikkələrsərgilənir.
Yaşıl bir yarımadada yerləşən, köhnə balıqçılar məskəni olan Amasra Qaradənizin qərbindəki limanların demək olar ki, ən gözəlidir. Günəş batdığızaman Amasra qızıl boyunbağı taxmış kimi möhtəşəm bir panorama təqdimedir. Amasra tarixi yarımada üzərində qurulmuş şəhər, təbii bir limandır.
a is-lə Səyahət
42 www.avismed.az
43www.avismed.az
DD üyünü duzlu və ilıq suda yarım saatdan az olmamaq şərtilə isladırıq. Sonra 3-4dəfə sudan keçirib, süzgəcdə süzürük. Süzülmüş düyünü maye yağda taxtaqaşıqla 5-6 dəqiqə, orta dərəcədə yanan alovda qovururuq. Qovrulan düyünün
üzərinə duz, ət və ya toyuq suyu töküb qapağını bağlayırıq.Az dərəcədə yanan odda 10-15 dəqiqə bişiririk.
Bişdikdən sonra plovu 5 dəqiqə dəməqoyuruq. Başqa bir tavanın içərisinə
maye yağ töküb, üzərinə nazikdoğranmış soğanları da əlavə
edib qovururuq. Sonraqarğıdalı dənəsi böyük-
lüyündə doğranmışbibərləri də onun üzə-rinə tökürük. Bir müd-dət ikisini birlikdəqovurduqdan sonraqarğıdalını və duzuda əlavə edib,plovun içinə və yaüzərinə qoyuruq. Bu-nunla da yeməyiniz
hazırdır!
Nuş olsun!
Payız fəslinə doğru havalar getdikcə soyumağabaşlayır. Soyuq havada da ən yaxşı qidalardan biri dəplovdur. Hər zaman dəyişiklik istəyən xanımlar bunaqidada da nail olmaq istəyirlər. Buna görə də onlarcanövü olan plovun ən məşhur növlərindən birininhazırlanma qaydasını sizə təqdim edirik.
Tərkibiİki stəkan düyü, bir stəkan dənələnmiş qarğıdalı, bir ədəd qırmızı bibər,bir ədəd soğan, su və maye yağ.
QIRMIZI BİBƏRLİ QARĞIDALILI PLOV
a is-lə Ağız sağlamlığı
44 www.avismed.az
YANLIŞ - Diş fırçalanması əs-nasında diş ətinin qanamasıyaxşıdır. Çirkli qanı axıdır.
DOĞRU - Diş əti qanaması,iltihab yaradır. Buna görə dədişinizi fırçalayarkən qanamabaş verərsə tez bir zamandahəkimə müraciət etməklazımdır. Əks halda, dahaböyük problemlərlə qarşılaşabilərsiniz.
DİŞLƏRİNİZİ QORUYUN!
YANLIŞ - Diş daşlarının tə-mizlədilməsi diş minasınızədələyir və diş daşlarınındaha asan yaranmasına səbəbolur. DOĞRU – Əksinə, diş daşlarıdavamlı olaraq təmizlən-məzsə diş ətinə zərər verəbilər.
YANLIŞ - Diş əti xəstəliklərigenetikdir. DOĞRU – Bəziləri genetikolsa da, diş əti xəstəliklərigənç yaşda çox sürətli sümükzədələnməsi ilə yaranır. Ümu-miyyətlə, bu xəstəliklər ağızsağlamlığına yaxşı diqqətedilməyəndə ortaya çıxır.
YANLIŞ - Diş fırçası is-ladılaraq istifadə olunmalı vəfırçaladıqdan sonra diş mə-cunu çalxalanmalıdır. DOĞRU - Diş fırçası quruolaraq istifadə olunmalı vəfırçaladıqdan sonra diş mə-cunu ağızda çalxalanmadantüpürülməlidir.
YANLIŞ – Dişlər səhər tezdənoyananda və axşamyeməyindən sonra fırçalanmalıdır. DOĞRU – Dişlər səhəryeməyindən sonra və gecəyatmazdan qabaq fırçalan-malıdır.
baxsanÇaş acaqsan
SU
DO
KU Oyunun qaydası
Sudoku təqdim edilərkən xanalardan birneçəsində rəqəmlər yazılır və sizdən boşxanalara uyğun rəqəmləri yazmağınızistənir. Bu oyunda yalnız 1-dən 9-a qədər olanrəqəmlərdən istifadə olunur. Bu rəqəmləriisə yazarkən aşağıdakı qaydaya riayətetmək lazımdır.
1. Hər bir rəqəm o sətirdə 1 dəfə yazılabilər.2. Hər bir rəqəm o sütunda 1 dəfə yazılabilər.3. Hər bir rəqəm o bölgədə 1 dəfə yazılabilər.
Oyunun qaydası
Şəklə diqqətlə baxın. Şəklin dərin-liyində sizi gözləmədiyiniz birmənzərə qarşılayacaq. Bu mənzərənigörmək üçün diqqətinizi bir nöqtəyəcəmləyin və nəzərinizi ayırmadanbaxmağa çalışın
Keçən sayımızdakı stereo-qramın cavabı: Uçan quş
a is-lə
46 www.avismed.az
Sağlamlığınız üçün hər şeyAVİS
Tibbi Marketlərdə
Haqverdiyev küç. 11 (Olimp mağazasının yaxınlığında)
Rəsul Rza küç. 23/7 (Keçmiş Tarpovı küçəsi)
A. Nemətulla küç. 45 (Nərimanov metrosu)
H. Zərdabi pr. 89 (20 Yanvar metrosu)
M. Hadi küç. 41V (Əhmədli metrosu)
H. Cavid 1/3 (İstanbul aptek)
Web: www.avismed.az
564 22 58 / [email protected]
