sae nieuwsbrief - stichting academisch erfgoed...2012) werd het academisch ergoed f aan de...
TRANSCRIPT
SAE NieuwsbriefSAE nieuws is een uitgave van de Stichting Academisch Erfgoed en verschijnt 3 keer per jaar.
37
1
Oktober 2013 | nummer
Le Corbusier in Eindhoven De gebouwen van architect Le Corbusier (1885-1965) zijn wereldwijd
doel van architectuurbedevaarten. Een van die spraakmakende
gebouwen was het Philipspaviljoen. Wás, want het ging om een
tijdelijk gebouw. Intussen leeft de herinnering voort aan deze
curieus vormgegeven constructie die in 1958 op het wereldtentoon-
stellingsterrein in Brussel stond.
Le Corbusier kreeg van Philips een vrije opdracht. Het poème
électronique, zoals de architect het doopte, werd meer dan een
gebouw. Het was een Gesamtkunstwerk, waarin de innovatieve
constructie en de spectaculaire inhoud versmolten tot de allereerste
multimediale presentatie. Een staalkaart van wat wetenschap,
techniek en kunst in de optimistische jaren vijftig tot stand konden
brengen. Het uit beton opgetrokken gedicht (in praktijk ontworpen
door Corbusiers medewerker Iannis Xenakis) had de vorm van een
maag, die vijfhonderd bezoekers kon bevatten. Eenmaal binnen
werden die, voordat ze weer naar buiten geperst werden, 8 minuten
lang overgoten met een stortvloed aan filmbeelden, foto’s en
kleurendia’s. On top of that klonk uit honderden luidsprekers de
verontrustende soundtrack van componist Edgard Varèse. Deze
componist had de winter van ’57-‘58 kleumend doorgebracht in een
arbeiderswoninkje in Eindhoven om in de laboratoria van Philips te
kunnen werken aan zijn partituur. In 1958 werd het paviljoen, nadat
het zijn functie vervuld had, met dynamiet opgeblazen. Naast foto’s,
filmfragmenten en de muziekbanden vormt het zogenaamde objèt
mathématique het enige concrete bewaarde onderdeel. Het
markeerde de ingang van het paviljoen en staat nu op de campus
van de TU Eindhoven. De TU/e beheert ook een collectie originele
grote glasdia’s naar ontwerp van Le Corbusier, die op de binnenwand
van het gebouw geprojecteerd werden. Recent werd in Eindhoven
een onderzoek gepresenteerd naar de haalbaarheid van de
reconstructie van het legendarische gebouw. De conclusie: het kan!
Al zal er uiteraard een andere oplossing gevonden moeten worden
voor de asbestwanden. En moet er nog ruim acht miljoen euro op
tafel komen.
Joep Huiskamp,
bestuurslid Stichting Reconstructie Philips Paviljoen 1958 en lid van het
DB van de SAE namens de TU/e
De positionering van het academisch erfgoed 18 t/m 20 november vindt er aan de Universiteit van Gent een
belangrijke internationale conferentie plaats rond de vraag welke
positie het academisch erfgoed zou moeten innemen binnen de
universiteiten, musea en de samenleving in de komende decennia.
Sprekers uit heel Europa buigen zich over dit thema. Uit Nederland
zijn bijdragen van de beide Universiteitsmusea (Groningen en
Utrecht) te verwachten, maar ook Museum Boerhaave uit Leiden
ontbreekt niet.
www.sciencemuseum.ugent.be/colloquium
objèt mathém
atique, collectie TU/e
glasplaat naar ontwerp van Le Corbusier uit het Philipspaviljoen, collectie TU
/e
2
Column Om het academisch erfgoed
Er begint wat te bewegen in Vlaanderen…In navolging van Nederland is Vlaanderen gestart met een heuse
inhaalbeweging richting academisch erfgoed. Het interuniversitair
overlegplatform voor academisch erfgoed Vlaanderen is in 2007
opgericht en wordt aangestuurd door gedreven professoren en
collectiebeheerders van vier Vlaamse universiteiten.
Het platform streeft vier doelen na:
het uitwerken van strategieën om op lange termijn een
globaal overzicht te krijgen van het academisch erfgoed in
Vlaanderen en het beheer ervan te professionaliseren
samen expertise opdoen, ervaringen uitwisselen en
methodologieën ontwikkelen voor het academisch erfgoed
in Vlaanderen
het sensibiliseren van de universiteitsbesturen voor een
kwalitatief beheer van hun academisch erfgoed
de aandacht van het brede publiek vestigen op dit rijke
erfgoed
Dankzij het agentschap Kunsten en Erfgoed van de Vlaamse
Gemeenschap werd een tweeledige subsidie voor het project
“Balans en perspectief’ toegekend.
Tijdens de eerste fase van het project Balans en perspectief (2011-
2012) werd het academisch erfgoed aan de universiteiten van
Leuven, Gent, Antwerpen en Brussel globaal doorgelicht. Het eerste
Nederlandse rapport uit de jaren ‘90 diende daarbij als voorbeeld.
Een 100 collecties en maar liefst 1 miljoen objecten werden tijdens
deze ronde aangemeld. Het definitieve doorlichtingsrapport zal
tijdens het voorjaar 2014 worden overhandigd aan de minister van
Cultuur Joke Schauvliege.
Tijdens de tweede fase (2013-2014) staan vragen als deze centraal:
Hoe kunnen we naast een globale doorlichting de aandacht vestigen
op de stukken zelf en de verhalen die erachter schuilen? Hoe maken
we een online Academisch Erfgoed-erfgoedportaal, vergelijkbaar
met het Nederlandse voorbeeld www.academischecollecties.nl.
Hoe kunnen we de collecties, die nu op vier verschillende manieren
beschreven worden, samen brengen op één portaal? Welke inter-
universitaire publieksactiviteiten kunnen we organiseren die het
brede publiek prikkelen? En hoe dienen we dit erfgoed te
positioneren en te verankeren binnen het Vlaamse erfgoedlandschap
en de academische wereld?
Een heleboel vragen waarmee we aan de slag gaan. De eerste voor-
zichtige antwoorden en resultaten zullen vermoedelijk najaar 2014
gepresenteerd worden.
Meer informatie: www.academischerfgoed.be
Isabel Rotthier,
coördinator Universiteitsarchief UGent
Van leeszaal naar debatruimteDe studiezaal kostbare werken van de Universiteitsbibliotheek
Maastricht ondergaat een metamorfose: van een traditionele
leeszaal wordt het een multifunctionele ruimte gemaakt.
De studiezaal kostbare werken was oorspronkelijk bedoeld om op
een professionele manier inzage te geven in kostbare oude drukken
uit de Jezuïetencollectie. Het ging hierbij vooral om binnenklimaat
(luchtvochtigheid en temperatuur), diefstalpreventie (toezicht) en
speciale regelgeving vanwege de kwetsbaarheid van het materiaal.
Door het geringe gebruik van de ruimte voor dit doel en de druk op
de invulling van de ruimtes van de universiteitsbibliotheek, is
besloten om deze ruimte multifunctioneler in te richten.
The Parlour, zoals de nieuwe ruimte wordt genoemd, biedt
bezoekers de mogelijkheid om werken uit de bijzondere collectie in
te zien. De ruimte is verder beschikbaar voor initiatieven die
academische competenties bij studenten en medewerkers onderling
vergroten, bijvoorbeeld als debatruimte. Alle nodige opname- en
presentatievoorzieningen zijn daarvoor aangebracht. In de vitrine
worden regelmatig delen van de collectie gepresenteerd.
De ruimte is ingericht met prachtige nieuwe tafels als heuse
kunstwerken vol referenties naar de oude collectie. De tafels
verbeelden de internationale focus van de universiteit met afbeel-
dingen van reizen, geschriften in vreemde talen en verre oorden.
De academische waarde wordt uitgebeeld door de boeken, en de
combinatie symboliseert de verbeelding, de kennisontwikkeling.
De inrichting heeft een representatieve uitstraling die de ruimte
geschikt maakt voor feestelijke vergaderingen en bijeenkomsten
rond het Academisch Erfgoed Maastricht Fonds.
Odin Essers,
conservator erfgoedcollecties Universiteitsbibliotheek Maastricht
Nieuw SAE project: samenwerking met Tropen-museum en WikipediaVanaf eind 2013 stelt een aantal van de SAE-universiteiten samen
met het Tropenmuseum erfgoedmateriaal beschikbaar via Wiki-
pedia, binnen het project De grote Wikipedia Expeditie. Het gaat
om gedigitaliseerd materiaal afkomstig van wetenschappelijke
expedities en onderzoeksreizen, aanwezig in de collecties van de
deelnemende instellingen.
Samen met de Wikipedia-gemeenschap en de instellingen worden
de scans of andere opnamen beschikbaar gesteld op Wikimedia
Commons. In een gezamenlijk proces wordt dit materiaal voorzien
van contextuele (geografische, historische etc.) informatie en worden
er encyclopedische artikelen bij geschreven. De belangrijkste schakel
in dit traject is een zogenaamde Wikipedian-in-Residence (WIR).
Deze gastredacteur coördineert het hele proces en entameert
evenementen/ bijeenkomsten voor de Wikipedia-vrijwilligers rond
het erfgoedmateriaal van het Tropenmuseum en de universiteiten.
Op moment van schrijven wordt deze Wikipedian in Residence
geworven. Deze gastredacteur wordt voor een jaar aangesteld en
coördineert de activiteiten met de community. Hij of zij functioneert
als liaison tussen de conservator/collectiebeheerder en online
gemeenschap en zorgt dat content (op Wikipedia) verbeterd en aan-
gevuld wordt. Hij of zij schrijft niet zelf de artikelen, maar activeert en
motiveert de Wikimedia-gemeenschap om met de inhoud aan de
slag te gaan, door het organiseren van workshops en schrijfwed-
strijden (edit-a-thons).
De vele onderzoeksreizen die wetenschappers hebben uitgevoerd,
zowel in het verre en als in het recente verleden, hebben hun weer-
slag gevonden in erfgoed dat zich nu in verschillende depots
bevindt. Dit erfgoed bestaat doorgaans uit prachtige of intrigerende
objecten, zoals boeken met tekeningen en reisverslagen, opgezette
dieren, kaarten, schelpen, stenen, instrumenten, foto’s, filmpjes en
geluidsopnamen. De verhalen die hierbij horen, raken aan de kern
van de collecties, maar maken in de Wikipedia-artikelen ook allerlei
uitweidingen mogelijk.
Esther Boeles,
coördinator SAE
3
1
2
3
4
SAE Nieuwsbrief nummer 37 | Oktober 2013The Parlour
Laboratorium aan boord van de Siboga, 1899, Collectie Artis Bibliotheek, U
vA Bijzondere Collecties
Een vogelmythe als erfgoedWaar bèta- of medische onderzoekers nauwelijks weet van
hebben, is het belang van de bijzondere collecties van universiteits-
bibliotheken voor de alfa- en gammawetenschappen. Voor mij ging
een wereld open toen ik na jaren van biomedisch onderzoek en
universitair bestuur de wereld van de geesteswetenschappen
betrad. Ik was geïnteresseerd in het verhaal van de ijsvogel. Zonder
een goede bibliotheek kom je dan niet ver.
De prachtige maar zelden geziene ijsvogel heeft een rijk verleden,
dat als Griekse mythe begint. De vogel is de metamorfose van
koningin Alcyone en broedt in de winter op zee. Tijdens die korte
periode zorgen de goden voor een kalme zee. Zeelieden gaan dan
met een gerust hart op pad en ook landrotten beleven een rustige
periode, de halcyonische dagen. Vooral Ovidius’ versie van de
mythe laat diepe sporen in de Europese cultuurgeschiedenis
achter: de ijsvogel wordt het symbool van trouw, liefde en rust.
Deze mythe is zo belangrijk dat kerkvader Ambrosius het verhaal
een Christelijke duiding geeft en de vogel het symbool van de kerk
noemt. Of het nu in de Middeleeuwse Bestiaria of in de latere
Emblemataliteratuur is, de allegorische ijsvogel is prominent
aanwezig. In de eerste grote vogelboeken van de 16e eeuw kun je
lezen hoe de vogel vecht om van zijn mythische verleden af te
komen. En dat lukt de ijsvogel in Nederland nooit helemaal. Denk
maar aan koning Willem-Alexander, die bij zijn inhuldiging de
lijfspreuk van de Vader des Vaderlands aanhaalt: Saevis tranquillus
in undis, rustig te midden der woelige baren. Een regelrechte
verwijzing naar de broedende mythisch ijsvogel.
Tijdens mijn speurtocht naar oorspronkelijke bronnen, ben ik
onder de indruk geraakt van het belang en de kwaliteit van de
Nederlandse universiteitsbibliotheken. Voor mij was de hulp van
de medewerkers onontbeerlijk om het Griekse of Latijnse verhaal
van de vogel te doorgronden. Het is mij volstrekt helder dat de
bijzondere collecties van universiteitsbibliotheken eeuwenoud
erfgoed onder hun hoede hebben dat van eminente waarde is
voor academische vorming en hedendaags onderzoek.
Willem Hendrik Gispen,
medisch bioloog en neurowetenschapper en bestuursvoorzitter van de
SAE. Van 2001 tot 2007 rector magnificus van de Universiteit Utrecht
De waarde van collectie-sitesVrijdag 20 september organiseerde de SAE de internationale expert
meeting How to build a national portal to Academic Heritage? Onder
leiding van Steph Scholten verdiepten de deelnemers zich in de
achtergronden van academischecollecties.nl en vergelijkbare
Europese portals. Naast Jet Blokhuis (UM Utrecht) en Saskia van
Bergen (UB Leiden), inspireerden sprekers uit Berlijn, Aberdeen,
Uppsala, Edinburgh en Rotterdam het publiek met sprekende
voorbeelden en prikkelende discussies om verder te bouwen aan
een goede ontsluiting van academisch erfgoed.
Aanleiding voor de bijeenkomst is het succes van de Nederlandse
Academische Collecties-website. SAE-coördinator Esther Boeles
kreeg naar aanleiding van de portal vaak zoveel vragen dat het idee
ontstond voor deze expert meeting; de specialisten die meewerkten
aan de Nederlandse portal vertelden over de gemaakte keuzes en de
buitenlandse sprekers presenteerden hun ambities en bespraken de
pijnpunten die ze tegenkwamen.
Een terugkerend onderwerp was de mogelijke rol van Europeana in
de ontsluiting van academisch erfgoed. Kan de Europese portal in de
toekomst de eigen websites of regionale portals vervangen? In de
ochtendsessie lanceerde Saskia van Bergen de gedachte dat de
instituten in de toekomst hun gedigitaliseerde collecties rechtstreeks
op Europeana plaatsen, en dat daarbinnen relevante sets worden
samengesteld. In volgende discussies en presentaties werd aan dit
punt geraakt. Hoewel het mogelijkheden biedt om academische
collecties te koppelen aan relevante niet-academische collecties, of
aan academische collecties uit een ander land, zijn er ook bezwaren.
Het zwaarstwegende bezwaar tegen te veel vertrouwen in
Europeana is de vraag hoe duurzaam deze site zal blijken. In de
middagsessie verwoordde Neil Curtis, hoofd van de musea van de
Universiteit van Aberdeen, het zo: “Musea zijn er al honderden jaren,
en blijven ook nog honderden jaren. Europeana komt nog maar net
kijken, en het is sterk de vraag hoe lang Europeana zal blijven
bestaan. Daarom is het gevaarlijk om volledig op Europeana te
vertrouwen.” Het advies is vooral bottom up te werken: zelf collecties
digitaliseren en zelf digitale collecties online plaatsen. Vervolgens
kunnen die collecties desgewenst vindbaar worden gemaakt via
Europeana. Zo houd je alles in eigen hand.
Een uitgebreid verslag van de dag is op te vragen via [email protected].
Jan Auke Brink,
eindredacteur SAE Nieuwsbrief
Luchtfoto’s Royal Air Force (RAF) onlineBibliotheek Wageningen UR biedt een nieuwe service aan: het
Wageningen UR GeoPortal, waarmee data en ander (kaart)materiaal
van én voor Wageningen UR geografisch doorzoekbaar kan worden
gemaakt. De eerste collectie die is opgenomen, is de RAF luchtfoto-
collectie, 94.250 foto’s gemaakt (1943-1947) ten behoeve van de
bevrijding van Nederland door de Royal Air Force (RAF). De lucht-
foto’s zijn deels handmatig, deels met een script, gegeorefereerd
en gepositioneerd op de kaart van Nederland. De foto’s zijn nu
beschikbaar via een GIS-applicatie.
Er kan tot in detail worden ingezoomd, zodat zelfs gebouwen en
vegetatie herkenbaar zijn dankzij de hoge kwaliteit van de originele
foto’s. De foto’s werden eerder gebruikt voor de productie van
bodemkaarten. Nu worden de foto’s geraadpleegd voor het
bestuderen van de ontwikkeling van Nederland en vormen van
landgebruik in de 20e eeuw. Daarnaast zijn er archeologische en
historische sporen in het Nederlandse landschap uit vroege eeuwen
te ontdekken. Natuurlijk getuigen de foto’s ook van Nederland
tijdens de bezetting en van de Tweede Wereldoorlog: verdedigings-
werken zoals de Grebbelinie en de Atlantikwall, vliegtuigen,
bomkraters, kampen, tankgrachten, inundaties en het gebombar-
deerde Rotterdam.
Het Wageningen UR GeoPortal: RAF aerial photographs is ontwikkeld
door het Spatial Knowledge Sytems-team van onderzoeksinstituut
Alterra van Wageningen UR. Het project is medegefinancierd door
het Wageningen Universiteits Fonds.
Wageningen UR GeoPortal http://library.wur.nl/WebQuery/geoportal/raf
is momenteel in een in een bètaversie, de applicatie zal de komende
jaren verder worden ontwikkeld. We zijn benieuwd naar uw
opmerkingen en reacties zodat wij de GeoPortal verder kunnen
verbeteren en aanvullen. Die kunnen worden gezonden naar
Joke Webbink,
informatiespecialist speciale collecties/social sciences
FAUN-database voor kunsthistorische plaatjes Het Centrum voor Kunsthistorische Documentatie (CKD) van de
Radboud Universiteit Nijmegen heeft een nieuwe database waarmee het
zoeken naar afbeeldingen nog makkelijker is. Iedereen die kunst-
historische beelden zoekt kan gebruik maken van deze FAUN-database.
FAUN (Faculty of Arts University Nijmegen) heeft ook archeologisch en
historisch materiaal.
Docenten en onderzoekers kunstgeschiedenis aan de Nijmeegse
universiteit hebben voor hun colleges en onderzoek jarenlang gebruik
gemaakt van dia’s en papieren afbeeldingen. Al dat analoge materiaal
werd gearchiveerd door het CKD. Deze collectie bevat zo’n 100.000 items.
In de FAUN-database zijn er nu 95.000 gedigitaliseerd.
De FAUN-database vormt een weerspiegeling van vijftig jaar onderwijs
en onderzoek in de kunstgeschiedenis. Dat betekent: veel beelden van
kunsthistorische hoogtepunten, maar ook uniek materiaal, zoals
opnames van opgravingen door Nijmeegse archeologen en een
verzameling foto’s van Nijmeegse 19e-eeuwse architectuur - een
specialisme van een van de hoogleraren kunstgeschiedenis.
De afbeeldingen zijn gratis beschikbaar voor belangstellenden. Veel
materiaal is ouder dan zeventig jaar en dus copyrightvrij. Omdat voor het
jongere materiaal nog wel copyright geldt, moeten belangstellenden
zich eenmalig aanmelden. Gewenste afbeeldingen kunnen aangeklikt en
besteld worden.
Naast een foto en een individueel nummer is ieder object voorzien van
beschrijvende metadata zoals kunstvorm, type, techniek, materiaal,
afmeting, onderwerpsomschrijving, datering, kunstenaar, iconclass, land,
plaats en locatie. Binnen de database kan via verschillende velden
worden gezocht. Uit een lijst kan een bepaalde kunstvorm gekozen
worden, bijv. schilderkunst of sculptuur. Bij het veld beschrijving kan
op woorden in de beschrijving worden gezocht. Een periode kan
afgebakend worden met een begindatering en/of einddatering. Bij
kunstenaar, land, plaats en locatie verschijnt een lijst waaruit u een keuze
kunt maken. Locatie verwijst naar de plaats waar het afgebeelde object
zich bevindt, bijvoorbeeld Memlingmuseum of Palacio Real.
Het CKD heeft nog een vier online databases: STALLA (Middeleeuwse
koorbanken en misericorden), SIBBELEE (oeuvre van de fotograaf Hans
Sibbelee), KUNERA (laatmiddeleeuwse insignes en ampullen) en een
Historische Portrettengalerij.
FAUN-database: www.ru.nl/ckd/databases/faun/informatie
Alle CKD-databases: www.ru.nl/ckd/databases/online_databases
Willy Piron,
hoofd Centrum voor Kunsthistorische Documentatie Radboud
Universiteit Nijmegen
54
•Scheikundiglaboratorium
,collectieUniversiteitsm
useumGroningen
Nieuwe oogstElk half jaar kunnen de universiteiten nieuwe content toevoegen aan
academischecollecties.nl. Wat is er nieuw dit najaar?
Het Universiteitsmuseum Groningen voegde glasplaatnegatieven uit
de Historische Collectie RUG en items van de anatomische collectie
toe (samen ca. 500 objecten), en publiceerde daarnaast een drietal
verhalen op de website, onder andere over de Kop van Jut.
De TU/e voegde een selectie toe uit het historisch fotoarchief.
De Universiteit Maastricht voegde de collectie Prijsbanden toe en de
collecties van Pierre Kemp.
Meer dan 100 VU-films en video’s onlineDe bibliotheek van de Vrije Universiteit heeft meer dan honderd
films en video’s laten digitaliseren die door het Audiovisueel
Centrum (AVC) over de VU werden gemaakt. De films zijn
opgenomen tussen 1935 en circa 1995 en geven daardoor een
interessant beeld van de VU-geschiedenis.
In de collectie zijn opnamen te vinden over allerlei gebeurtenissen
en onderwerpen: het VU-festival 1955 ter gelegenheid van het
75-jarig bestaan van de VU, het slaan van de eerste paal van het
Wis- & Natuurkundegebouw in Buitenveldert, de opening van het
VU-ziekenhuis, de opening van de Wetenschapswinkel, het tot
stand komen van het logo de Griffioen, een diapresentatie over de
‘ondergang van het VU-busje’, optreden en repetities van het
VU-koor en nog veel meer.
Voor meer informatie kunt u ook contact opnemen met de nieuwe
universiteitshistoricus van de VU, Ab Flipse [email protected]. De
collectie is te zien via de UB VU Beeldbank: http://imagebase.ubvu.
vu.nl/cdm/landingpage/collection/flm
A.A. de Maesschalck,
collectiespecialist / coördinator digitaliseren UB VU
Bevroren verledenVerhuizingen zijn hét moment om collecties te ontdekken en te
redden. Zo ook bij het Amsterdamse Kunsthistorisch Instituut. Onze
platenkamer wordt overgedragen aan het RKD, maar in de dia’s
was het RKD niet geïnteresseerd en wijzelf dachten: allemaal
reproducties en gekochte series. Toch bleef er iets knagen, zeker toen
onze SAE-coördinator zei: ‘Volgens mij moet je er nog eens naar
kijken, het is interessanter dan je denkt.’
Een week later, op een stralende zomerse dag, begroeven wij ons in
de donkere kluis van het oude bankgebouw. We trokken lade na lade
open, inventariseerden, bestudeerden en kwamen weer naar buiten;
wat een schatten waren daar te ontdekken! Het was alsof we een
tijdreis hadden gemaakt naar de jaren ’20 en ‘30. Ja, er zaten
gekochte reproducties tussen, maar ook veel originele of zeldzame
opnames van monumenten, interieurs en verre oorden.
De geschiedenis van het Kunsthistorisch Instituut kan afgelezen
worden aan de collectie, maar ook die van de leveranciers,
waaronder het Amsterdamse Lichtbeeldeninstituut. Dit instituut
verhuurde al rond 1900 dia’s met teksten voor lezingen. Begin jaren
‘30 werd het de hoofdleverancier van het Kunsthistorisch Instituut.
En dan komen wij bij mijn favoriete object: deze dia van reizigers en
beambten op een station langs de Trans-Siberische spoorlijn. Hij
komt uit de serie Russische bouwkunst. Curieus, want bouwkunst is
er nauwelijks op te ontdekken, alleen maar bevroren vlaktes en een
enkel armzalig stationsgebouw. Maar het gaat hier wellicht om een
van die lezingen die begin 20e eeuw verhuurd werden voor een
gezellig avondje in de plaatselijke dorpszaal.
De dia wekt bij mij een gevoel van verlangen op. Niet naar Siberië –
de beijzelde snorren van de beambten en de dik ingepakte reizigers
zeggen genoeg over de temperatuur – maar naar zo’n lezing op een
donkere winteravond, met de snorrende projector en spannende
verhalen over vreemde, verre oorden, waar je wel nooit zult komen.
En voor wie zich dit nu afvraagt: er is besloten de oude diatheek te
behouden. Dat betekent niet alleen bewaren, maar ook ontsluiten,
beschikbaar stellen en inzetten bij onderzoeksprojecten.
Marike van Roon
adjunct-hoofdconservator Bijzondere Collecties UvA
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM
Bijzondere Collecties
Oude Turfmarkt 129, Amsterdam
www.bijzonderecollecties.uva.nl
Tentoonstelling Atlas der Neederlanden
18 oktober 2013 – 9 februari 2014
In 2013 bestaat het Koninkrijk der Nederlanden 200 jaar. De Bijzondere Collecties
van de UvA zetten dit jubileum luister bij met de tentoonstelling ‘Atlas der
Neederlanden: de dageraad van het Koninkrijk’. Centraal staat Atlas der Needer-
landen: de grootste verzamelaarsatlas van ons land. In meer dan 600 kaarten laat
deze atlas zien hoe het Koninkrijk der Nederlanden vorm gekregen heeft.
De bijbehorende uitgave De Atlas der Neederlanden - kaarten van de
Republiek en het prille Koninkrijk, met ‘Belgiën’ en ‘Coloniën’ door Jan Werner,
conservator Kaarten en Atlassen bij de Bijzondere Collecties, biedt inzicht in de
19e-eeuwse verzamelaarsatlas. Het boek kost tot en met 15 november 2013
€ 190 er na € 245 www.bijzonderecollecties.uva.nl/webwinkel
ALLARD PIERSON MUSEUM
Oude Turfmarkt 127, Amsterdam
www.allardpiersonmuseum.nl
Eeuwig Egypte Experience
T/m 5 januari 2014
Het Allard Pierson Museum laat bezoekers op verrassende wijze kennis maken
met de immense geschiedenis van het Oude Egypte in de Eeuwig Egypte
Experience. Het hart van de experience is het Culturama: een multimedia show
met negen metershoge schermen en 180° view.
RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN
Universiteitsmuseum
Oude Kijk in ’t Jatstraat 7a, Groningen
www.rug.nl/museum
Russisch Kwartet (4x Nederland-Rusland)
T/m 30 december 2013
In het Universiteitsmuseum Groningen is de wisselexpositie Russisch Kwartet
te zien, bestaande uit vier deeltentoonstellingen: reizen, wetenschap,
cartografie en geschiedenis. De relatie tussen Rusland en Nederland wordt
steeds vanuit een andere invalshoek belicht.
UNIVERSITEIT LEIDEN
Universiteitsbibliotheek
Witte Singel 27, Leiden
www.bibliotheek.leidenuniv.nl
Eeuwig Recht
T/m 14 januari 2014
Beleef de geschiedenis van het recht, vanaf de ontwikkeling van het Romeinse
recht tot de introductie van de moderne rechtspraktijk in de Nederlanden.
6 77
Rubriek Het favoriete object van: Marike van Roon
Met zestiende-eeuwse uitgaven van het Corpus Iuris Civilis, baanbrekende
werken van beroemde rechtsgeleerden en originele uitgaven van de meester-
werken van Hugo de Groot.
Voortreffelijk en Waardig
T/m 2 maart 2014 in Rijksmuseum van Oudheden http://www.rmo.nl/
Oosterse erfgoed collecties van de Universiteit Leiden zijn te bewonderen in
het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. De expositie schetst de
geschiedenis van de Arabische wetenschappelijke traditie in Nederland en
specifiek in Leiden. Aanleiding is het 400 jaar bestaan van Leidse leerstoel
Arabische Taal en Cultuur.
Amazing Models
21 november 2013 t/m 1 juni 2014 in Museum Boerhaave
www.museumboerhaave.nl
Het museum presenteert wonderschone anatomische modellen uit de
achttiende en negentiende eeuw, afkomstig uit de belangrijkste collecties ter
wereld. De verzameling van Museum Boerhaave krijgt gezelschap van topstuk-
ken afkomstig van de Universiteit van Bologna en het Josephinum uit Wenen,
zoals ‘De prinses’, een wasmodel van een vrouw met een misvormd hoofd en
wasmodellen van verschillende sectie-stadia van het hoofd en hersenen. Met
steun van de Europese Unie zijn ze voor het eerst in Nederland te zien.
UNIVERSITEIT UTRECHT
Universiteitsmuseum
Lange Nieuwstraat 106, Utrecht
www.museum.uu.nl
Peace of cake? Vrede: geen kant-en-klaar recept
T/m 5 januari 2014
Neem een kijkje in de keuken van de wetenschap achter vrede en ontdek in
een interactief spel dat je bij het sluiten van vrede voor lastige keuzes staat.
Samen met wetenschappers van de Universiteit Utrecht zoomt de tentoon-
stelling ’Peace of cake?’ in op drie (voormalige) oorlogsgebieden: Oeganda,
Zuid-Afrika en Joegoslavië.
SONNENBORGH MUSEUM & STERRENWACHT
Zonnenburg 2, Utrecht
www.sonnenborgh.nl
Sonnenborgh bestaat 160 jaar
Op zondag 15 september was het 160 jaar geleden dat de eerste steen
werd gelegd voor het sterrenkundig instituut Sonnenborgh, opgericht door
Buys Ballot. In die 160 jaar speelde het sterrenkundig instituut van de
Agenda
Eeuwfeest voor Gewina 100 jaar geleden werd de Vereeniging voor Geschiedenis der
Genees-, Natuur- en Wiskunde opgericht, tegenwoordig bekend als
Gewina. Het was een initiatief van J.A. Vollgraff, de redacteur
van Huygens’ verzamelde werken, en medisch historicus E.C. van
Leersum, die eerder een grote wetenschapshistorische tentoon-
stelling had georganiseerd. Doel was bescherming van academisch
erfgoed, een van de eerste daden van de vereniging was een
donatie van 200 gulden om twee Leeuwenhoekmicroscopen in
Nederland te houden.
Lange tijd was Gewina de enige organisatie op dit gebied. Het was
een onderwerp waar veel mensen belangstelling voor hadden - de
vereniging had een paar honderd leden – maar waar vrijwel
niemand professioneel mee bezig was. In de loop van de tijd zijn er
allerlei organisaties bijgekomen, zoals het huidige Museum
Boerhaave in Leiden. De Stichting Academisch Erfgoed is er
natuurlijk ook een van.
Gewina heeft in de afgelopen 100 jaar veel bijeenkomsten
georganiseerd en talloze wetenschapshistorische publicaties
ondersteund. Sinds de jaren ’70 publiceert de vereniging ook een
tijdschrift, dat na verschillende naamswijzigingen nu Studium
heet. In 2008 fuseerde Gewina met de Nederlandse en Belgische
verenigingen voor universiteitsgeschiedenis.
Of het nu door Gewina komt of niet, er is tegenwoordig een
actieve gemeenschap die zich bezighoudt met wetenschaps- en
universiteitsgeschiedenis. Wij nodigen iedereen die zich bij die
gemeenschap betrokken voelt uit om ons eeuwfeest mee te vieren,
op 30 november 2013 in Museum Boerhaave in Leiden. Het wordt
een mooie dag, waarop allerlei mensen hun verhaal vertellen bij
hun favoriete wetenschapshistorische object, deskundigen hun
visie geven op het vak, een jubileumboek wordt gepresenteerd en
de eerste Descartes-Huygens Scriptieprijs wordt uitgereikt.
Meer informatie is te vinden op www.gewina.nl/jubileum. Daar kunt
u zich ook inschrijven.
David Baneke,
secretaris van Gewina
Een Gew
inabijeenkomst in 1925 in Zutphen
SAE Nieuwsbrief nummer 37 | Oktober 2013
COLOFONDe Stichting Academisch Erfgoed is een samenwerkingsverband van de Universiteit van Amsterdam, Technische Universiteit Delft, Technische Universiteit Eindhoven, Rijksuniversiteit Groningen, Universiteit Leiden, Universiteit van Maastricht, Radboud Universiteit Nijmegen, Universiteit Utrecht, Vrije Universiteit Amsterdam en Wageningen UR.
De deadline van nummer 38 is 20 januari 2014.Redactie: Jan Auke Brink & Monique Goemans Redactieadres: Postbus 19185, 1000 GD Amsterdame-mail: [email protected] | : www.academischerfgoed.nlGrafisch ontwerp: Studio Joyo BVISSN 15696154
8
SAE Nieuwsbrief nummer 37 | Oktober 2013
Universiteit Utrecht een belangrijke rol in de internationale wetenschap.
Momenteel is Sonnenborgh als museum en publiekssterrenwacht nog steeds
een centrum vol sterrenkundige programma’s, ook voor scholen. Marcel
Minnaert begon in de jaren dertig van de vorige eeuw zijn beroemde
zonneonderzoek op Sonnenborgh. Hij was één van de grote namen die op
Sonnenborgh onderzoek verrichten en onderwijs gaven.
Spoorzoeken op Mars
Vanaf 18 oktober 2013
De tentoonstelling over de speurtocht naar leven op Mars is tot stand
gekomen met wetenschappers van de Universiteit Utrecht. Tegelijkertijd
krijgen de koepels van Sonnenborgh een make-over. Tentoonstellingsteksten
en prachtige beelden uit het heelal geven toelichting bij de twee grootste
telescopen van Sonnenborgh en het wetenschappelijke onderzoek dat
hiermee is gedaan. Deze herfst krijgt Sonnenborgh bovendien een vaste
planetariumopstelling.
Sterrenkijkavonden op Sonnenborgh
Zie met je eigen ogen gasnevels, planeten en het maanoppervlak van dichtbij.
Elke vrijdag van 20.00 tot 21.30 uur voor iedereen vanaf 12 jaar. En op zaterdag
speciaal voor kinderen van 6 tot 12 jaar is er wekelijks een kinderkijkavond van
19.30 tot 21.00 uur.
VRIJE UNIVERSITEIT AMSTERDAM
Universiteitsbibliotheek
De Boelelaan 1105, Amsterdam
www.ub.vu.nl/bijzonderecollecties
Bloeiend erfgoed
Webexpositie over de planten, bomen en bloemen die groeien in de Hortus
Botanicus van de Vrije Universiteit. De digitale tentoonstelling is samengesteld
door fotografe Elsbeth Thijssen en tekstschrijver Hannah de Groot, die vorig
jaar een portret maakten van de Hortus in hun boek Liefde in uitvoering.
De webexpositie Bloeiend erfgoed kunt u bezoeken via: ub.vu.nl/webexpo
De Hortus is op werkdagen gratis toegankelijk van 08.00 – 16.30 uur.
Bezoekadres: Van de Boechorststraat 8, Amsterdam.
De zeven doodzonden
T/m 15 januari 2014 in de foyer van het VU-hoofdgebouw
Dit cultureel erfgoed verbeeldt tijdloze menselijk ondeugden. Kunstenaar Peer
Veneman geeft een eigentijdse interpretatie van een eeuwenoude klassieke en
christelijke thematiek. Het heeft geleid tot een groep intrigerende en
geheimzinnige beelden. De beeldengroep is na 14 jaar weer bij elkaar te zien
in de VU.
TU DELFT LIBRARY
Prometheusplein 1, 2628 ZC Delft
http://www.library.tudelft.nl/collecties/bijzondere-collecties/
Search/Find/Like/Share - Perspectives in visual storytelling
T/m 10 november 2013
We leven in een beeldcultuur; een samenleving waarin steeds meer met beeld
wordt gecommuniceerd en minder met taal. Deze reizende tentoonstelling
laat zien hoe professionele beeldmakers daarop reageren en vanuit verschil-
lende perspectieven hun informatie / data in visuele verhalen gieten alvorens
ze met ons te delen. Deze expositie (die eerder in een groter verband op het
Graphic Design Festival in Breda stond), presenteert zestien uiteenlopende
grafische projecten van de diverse beeldmakers en bestaat uit boeken,
websites, animaties en posters.
WAGENINGEN UNIVERSITY
Universiteitsbibliotheek (gebouw 102)
Droevendaalsesteeg 2, 6708 PB Wageningen
http://library.wur.nl/speccol/
De fantastische natuur in kinderboeken
1 november 2013 tot maart 2014
(geopend van 9-13 uur en op afspraak)
Opening op 1 november met o.a. Jan Terlouw in het Forumgebouw. De
tentoonstelling heeft als onderwerp de verbeelding en de visie op de natuur
zoals die te vinden is in kinderboeken vanaf eind negentiende eeuw tot
vandaag de dag.