1. Hristologija I Vaseljenskog Sabora

Onaj koji je medju prvima reagovao na arijansko ucenje je Aleksandar Aleksandrijski.

On to objasnjava ovako: kada Gospod kaze: “Ja i Otac jedno smo“, time on sebe ne naziva Ocem, и ne govori da su dve ipostasne prirode jedna. Sin je saprisustan Ocu. Ono sto je zanimljivo је da misljenje, da Sin nije iz Oceve sustine, imalо predhodnike i u ranijem periodu. Tada su neki ljudi smatrali da je Sin rodjen po Ocevoj volji. Tertulijan je govorio da je bilo vreme kada nije bilo Sina, kada ni Bog nije bio Otac. Medjutim uvodjenje reci jednosutni, dalo je veliki znacaj razvoju bogoslovske misli, iako su se neki protivili jer se ta rec ne nalazi u svetom pismu, ali Atanasije Veliki kaze da ona verno izrazava njegov smisao i da ima simvolicko-polemicko znacenje. Ta rec je bila kljucna za resavanje pitanja Hristove licnosti i njom se pokazuje kako je on posebna ipostas ili drugo lice svete trojice, koji ima istu sustini ili prirodu kao Otac, ali razlicitu ipostas, i u celom svetom pismu postoje mesta na kojima Sin svedoci da su On i Otac jedno i da sve sto radi, ne radi sam od sebe, nego objavljuje volju onoga koji ga je poslao. I u teologiji kada Oci govore o ovom pitanju, kazu, pozivajuci se na sveto pismo, da Sin ima sve sto i Otac osim nerodjenosti, jer Otac je uzrok postojanja svega vidljivog i nevidljivog, odnosno, On vecno radja Sina i proishodi Duha. Sin je prirodna ikona Oceva, On je blistanje slave Oceve, radjanje svetlosti iz svetlosti, radjanje sustine iz sustine. Ocinstvo podrazumeva sinovstvo, jer Otac je Otac Sina. Ako je Bog Otac po sustini vecna nerodjena svetlost, onda je Sin po sustini vecno rodjena svetlost. Tu jednost, unutra bozanskih odnosa, Vasilije Veliki naziva jednosustije.

2. Pnevmatologija II Vaseljenskog Sabora

Sabor je odrzan 381. Godine, a saborom je presedavao Meletije, medjutim on umire I nasledjuje ga Flavijan.

Glavni cilj sabora je bilo potvrdjivaje Nikejskog simbola vere. Oni su ga dopunili i pominjanjem Duha Svetog, kao treceg lica svete trojice. Najveci zaogvornik da je Duh Sveti Bog, jeste Grigorije Bogoslov. On kaze da nam je Novi Zavet jasno otkrio Sina i ukazao na Duha, sada sa nama obitava Duh darujuci nam mnogo jace znanje o sebi. Od Duha mi primamo novo rodjenje i novo sazdanje. On je, tako reci, zivot i svetlost. On je ravan Ocu I Sinu u svemu osim u nerodjenosti i rodjenosti. I u samom simvolu vere se kaze da je on govorio kroz proroke, sto znaci da je nadahnjivao svete Bozije ljude sto se desava i u Novom Zavetu na praznik pedesetnice. On je taj koji konstituise zajedniscu, odnosno telo Hristovo u jednu sabornu i apostolsku Crkvu Boziju. I On je trece lice, ili ipostas, Svete Trojice, koji ima istu prirodu ili sustinu kao Otac i Sin, i koji takodje ucestvuje u domostroju ili ikonomiji spasenja Bozijeg, jer Otac sve stvara kroz Sina u Duhu. Mi se ustvari sjedinjujemo sa Bogom kroz Sina u Duhu. On je taj Utesitelj koga je Hristos najavio da ce doci i naucti sve da poznaju Boga, i On je taj kroz koga se ostvaruje zajednica izmedju stvorenog i nestvorenog, i imati Boga u sebi, u hriscanskom smislu, znaci imati Duha Bozijeg u sebi, jer Duh Boziji dise gde hoce i svedoci o volji Bozijoj preobrazavajuci tvorevinu u novu tvar, ulivajuci taj eshatoloski momenat koji ce svoju punocu dostici u buducem carstvu Bozijem.

3. III Vaseljenski Sabor

U petom veku Hristoloske rasprave nisu izgubile na snazi, cak su se u nekim delovima i povecale. Problem je opet bila Hristova licnost, odnosno sjedinjenje dve prirode u njegovoj licnosti, bozanske i covecanske. Tu su preovladale dve skole: Aleksandrijska, koja je govorila da je doslo do misticnog sjedinjnja dve prirode u Hristu; i Antiohijske, koja je smatrala da su prirode odvojene i da Bogorodicu treba zvati hristorodicom. U takvom ucenju je najvise pretendovao Nestorije koji je bio patrijarh. Medjutim odgovor pravoslavnih je neumoljiv. I posle mnogih prepreka i razbojnickih sabora, aleksandrijaska strana je odnela prevagu. Poznato je pismi pape Lava da su se dve prirode nerazedeljivo i nesliveno sjedinile u licnosti Hristovoj. Ustvari, tu se ponavlja onaj stav svetih otaca da je Bog apsolutno slobodno bice koje nije ograniceno ni svojom prirodom niti nekavim spoljasnjim ili unutrasnjim faktorima, vec on kao slobodno bice moze da prevazidje tu granicu i postane covek, ostajuci i dalje Bog. Jer po ucenjima svetih otaca Njegova priroda je nesaznatljiva za stvorena bica, ali on uzima ljudsku prirodu na sebe kako bi je obozio i osposobio za zivot vecni.

4. Hristologija IV Vaseljenskog Sabora

Sabor je bio odredjen za prvi septembar u Nikeji, ali je prebacen u Halkidon i otvoren 8. oktobra. Sadrzaj izlozenja vere je takav, da usled postojanja dva potpuno autoritativna izlozenja vere: Nikejskog i Konstantinopoljskog, oci su smatrali suvisnim da sastavljaju jos izlozenja, ali pojava novih jeresi ih je primorala na to. Izabravsi prvo dve Kirilove poslanice i poslanicu Lava Velikog i to protiv:

a) onih koji razdeljuju jedinstveno lice na dvojicu sinova; b) protiv onih koji govore da bozanstvo podleze stradanju; v) Protiv onih koji dozvoljavaju slivanje I mesanje dveju priroda; g) Protiv onih koji smatraju da je u Hristu samo nebeska priroda; d) Protiv onih koji priznaju dve prirode pre sjedinjenja, a jednu posle sjedinjenja.Oci su ispovedili jednog Gospoda Isusa Hrista koji je savrsen Bog po

bozanstvu i savrsen covek po covestvu, u svemu isti sa nama osim u grehu i dve prirode neslivene i nerazdeljive. Tako da se dogmatski sadrzaj orosa svodi na dve stvari:

1. U Hristu postoje dve prirode, ali jedno lice ili ipostas. Sustina sabora je u tome da su odbacena pogresna ucenja Dioskora i

Evtihija o postojanju samo jedne prirode u Hristu (bozanske). 2. I izlozenje da je On potpuni Bog i potpuni covek. Cime se pokazuje ucenje svetih otaca, da je licnost nosilac sustinskih

energija i bez obzira sto je njegova priroda ili sustina neshvatljiva za stvorena bica, On moze da prevazidje tu razliku i postane covek, jer je apsolutno slobodna licnost koja nije ogranicena niti svojom sustinom niti ikakvim spoljasnjim ili unutrasnjim faktorima. Jer on je onaj koji jeste, i koji je zivot za svet, i kroz koga je sve stvoreno iz ljubavi slobodnom voljom. Tako da se time opravdava onaj znacaj licnosti koji postoji u bogoslovlju svetih otaca, da je licnost jedna i jedinstvena i da se to sjedinjenje na nesliven i nerazdeljiv nacin u licnosti Hristovoj pokazuje, tu nadu o prevazilazenju smrti, truleznosti, zajednicareci sa nestvorenim Bogom, koji je radi nas postao covek, a ostao Bog, i gde mi postajemo Bogovi po blagodati, a ostajuci i dalje ljudi, jer nam se to nije slilo i preslo u neku bozansku ili kakvu drugu prirodu, vec smo se obozili bozanskim nestvorenim energijama i tako obnoveljeni, zajedno sa citavim svetom, cekamo punocu buduceg veka u carstvu Bozijem.

5. V Vaseljenski Sabor

Sabor je odrzan 554. u Carigradu jer monofiziti, i pored mnogih ustupaka, ne htedose nikako da se vrate pravoslavlju odnosno poznato je njihovu ucenje da u Hristu postoji samo jedna priroda i to bozanska, sto se direktno kosilo sa izvornim hriscanskim ucenjem o sjedinjenju neslivenom i nerazdeljivom covecanske i bozanske prirode u licnosti Hristovoj. Takodje se zahtevalo osuda tri glave sa svojim spornim ucenjima i spisima, a to su Teodor Mopseustijski, Teodor Kirski i Ivo Edeski (vidi kod Rase Popovica vise o ovome ,,Opsta istorija Crkve”).

6. VI Vaseljenski Sabor

Sabor je odrzan 680 godine u Carigradu, odrzan je u svecanoj sali sa svodovim, pa se zbog toga zove trulski. Bilo je oko 174 episkopa, monotelita nije bilo mnogo, osudjeni su Pir, Sergije i papa Honorije, a dato je priznanje papi Martinu i Maksimu Ispovedniku. Formulisano je i ucenje o dve volje, prirode i htenja. Sastavni deo VI Vaseljenskog je peto-sesti sabor odrzan 692. godina na istom mestu sa skoro istim episkopima, kao neka vrsta dopune prethodna dva sabora, ali se vise bavio kanonima i doneo ih je najvise 102.

Ustvari, u dogmatskom i bogoslovskom smislu se ponavlja ucenje otaca da su se dve prirode, htenja i volje sjedinile u licnosti Hristovoj, i da je svako od njih zadrzalo svoje osobenosti ne slivajuci se u drugu. Kao i na prethodnim saborima, glavna tema je Hristologija i to kako nestvoreni i neograniceni Bog moze da ima nesto sto je karakteristicno za stvorena bica ili coveka. Ali se tu ponavlja opet ono svetootacko misljenje o slobodi i licnosti. Tako reci, pojmovima koji uvek idu zajedno, odnosno, da je Licnost, ona koja hoce da ostvari odnos sa drugom licnoscu, i da ona to moze jer je apsolutno slobodna i neponovljiva sa svim svojim ipostasnim svojstvima, sto nije bilo uvek najjasnije nekim grupacijam koji su se javljele u zivotu Crkve, zbog cega su i bile osudjene. Jer Hristos, ili Logos Boziji, je drugo lice ili ipostas trojicnog bozanstva kroz koga je sve stvoreno, i koji je postao covek, a ostao Bog. On je na sebe uzeo ljudsku prirodu jer je kroz Njega sve i stvoreno kako bi obozio I vratio ka Bogu ono sto je bilo udaljeno od njega i grcalo pod teretom truleznosti i smrti, kako bi, sjedinvsi se sa Njim, sa svim nasim ipostasnim razlikama, postali Bogovi po blagodati, a ne po prirodi u ucestvovali u Njegovom neprolaznom Carstvu na nebesima.

7. VII Vaseljenski Sabor

Saborska odluka sedmog vaseljenskog sabora i proslavljanje ikona, ne znaci samo slavljenje Boga, nego i postovanje i slavlje Bogomdane lepote i dostojanstva ljudskog lika. A to postovanje se zasnivalo na teoloskoj i antropoloskoj istini da je Bog pri stvaranju, iz ljubavi, coveka obogolicio i da je posle pri ovaplocenju sam Bog u Hristu se uoblicio u coveka, te se tako u Crkvi sjedinila u vecnu besmrtnu zajednicu slika i orginal-lik i prvolik.

Kao sto je poznato, sedmi Vaseljenski sabor je odrzan 787. Godine, a povod je bila ikonoboracka jeres. Njeni uzroci se mogu nazirati, i zbog toga sto je u 8. veku u Vizantiji dosla na vlast dinastija Isavrijanaca, koja je dolazila iz pokrajina gde su hriscani bili u dodiru sa Jevrejima i Muslimanima, cije je misljenje o tome bilo apsolutno antiikonicno. Pa je car Lav treci Jermenin smatrao da su ikone bile glavna prepreka za obracanje Jevreja Muslimana u hriscanstvo.

Osim ovoga, postojao je i manihejsko-pavlikijanski uzrok I jelinski uticaj zbog filosofskog prezira prema materiji i svemu telesnom.

Sedmi Vaseljenski Sabor daje veoma jasne smernice da lik koji je na ikonama, kroz koji se vidljivo ispoljava neprolazna lepota i dostojanastvo i licnost covekoljubivog Gospoda Hrista, kao Bogocoveka, a takodje i neprikosnovena vrednost i lepota neprolaznog Hristolika u licnosti coveka. Crkvene ikone nas liturgijski uzvode ka svetom Prvoliku. Ikona vidljivo svedoci da je Bog istinski postao covek, ali i da je covek, kao psihofizicko bice, sposoban i dostojan da smesti u sebe i projavi Boga i sjedini se sa Njim, bez gubljenja svoga ljudskoga lika i licnosti.

- Ikona i ovaplocenje

Pravoslavna teologija i pre Jovana Damaskina, a posebno posle njega, naglasava znacaj dogme ovaplocenja za pravoslavnu ikonografiju i ikonologiju. A to je zato prvenstveno zbog ikone Hristove, odnosno smestanje nesmestivog na taj nivo. Jer Boga nije niko nikad video osim Jedinorodnog Sina koji ga objav,i zato je licnost Hristova - jedna ipostas u dvema prirodama, kljuc i temelj za razumevanje pitanja ikone. Ovaplocenje Sina Bozijeg, prirodne ikone Bozije i Prvolika covekovog, usledilo je zato da bi bilo omoguceno i obezbedjeno spasenje i konacno obozenje stvorene bogolike ikone u coveku i rodu ljudskom. “Kada je nevidljiv postao vidljiv u telu, slikaj kao ikonu podobije kojeg si video” - kaze Jovan Damaskin. Jer se tu ne klanjamo materiji vec tvorcu materije koji je radi nas postao materija. Svete ikone u pravoslavnoj Crkvi, a pre svega ikona Hristova kao parekselans ikona, svedoce o novom odnosu izmedju Boga i stvorenog sveta o novom savezu i bogocovecanskoj zajednici vecnoga zivota projavljenog na sabranju u svetoj evharistiji Crkve. zato i sveti Teodor Studit kaze da je ikona vidljivo jevandjelje. Slikajuci Hristovu ikonu mi pokazujemo teznju da vidimo lik Boga koji se ovaplotio.

Slikanje likova u Starom zavetu je bilo zabranjeno zbog idolosluzenja. Nevidljivog Boga je nemoguce izraziti, ali kada se vidi bestelesni koji je radi nas postao covek, onda se moze izgraditi obraz ljudskog lika. Ne klanjamo se materiji, nego tvorcu materije, onome koji je radi nas postao materija i koji je preko materije otvorio spasenje za sve. Ikonom se umno sjedinjujemo sa Hristom, jer ikona je pobeda i otkrivenje i spomen pobede.

Prva prirodna i nepromenljiva ikona nevidljivog Boga je Sin Ocev, i Duh Sveti je ikona Sina.

Druga vrsta ikone, po recima Dionisija Aeropagita, su predodredjenja, tako se u njegovoj zamisli ocrtava i izobrazava ono sto je on predodredio i sto ce postati pre njegovog nastanka.

Treca vrsta ikone je covek. Cetvrta vrsta ikone biva kada sveto pismo stvara obraze nevidljivih I

vidljivih bestelesnih stvari,t elesno izobrazavanih radi izvesnog poimanja Boga I andjela.

Peta vrsta ikone je ona koja predukazuje na buduce dogadjaje kao kupina, zezal u starom zavetu itd.

Sesta vrsta ikone su one slike koje predstavljaju secanje na dogadjaje, cuda ili vrline, ili u vrlinama prestavljenih ljudiSlika sama u sebi podrazavanjem pokazuje karakter prvolika. Ko se klanja ikoni, klanja se i onome ko je na ikoni naslikan, a on se ne klanja sustini

ikone. Jedno je prirodna ikona, a drugo je ikona nastala podrazavanjem. Prva nema prirodnu razliku prema svom uzroku, nego ipostasnu licnu razliku.Dok kod druge, ikone nastale podrazavanjem, ona ima prirodnu razliku, ali ne i ipostasnu, kao slika Hristova prema samome Hristu.

Mi se klanjamo svetima, ali im ne ukazujemo bozansko sluzenje. Ne odaje se bozansko sluzenje ikoni Hristovoj, nego Hristu kome se na njoj klanjamo.

Pravoslavna teologija i pre Jovana Damaskina, a narocito posle njega naglasavala je dogmat o ovaplocenju kao veoma znacajnom za pravoslavnu ikonografiju i ikonologiju. Jer problem ikone je ustvari bio problem ikone Hristove i opisivanja neopisivog Boga, i nije ni cudo sto Jovan Damaskin u svom ispovedanju vere pocinje time da Boga niko nikada nije video, ali I nastavak onih reci iz svetog pisma, osim jedinorodnog Sina koji ga objavi. Zato je i licnost Hristova kljuc za resavanje pitanje ikona koje je reseno na 7. vaseljenskom saboru, gde se precizno kaze da se mi poklanjamo, ne materiji, nego licu koje je naslikano, koje je i stvorilo materiju. Jovan Damaskin najpre govori o zivoj, prirodnoj i istinskoj ikoni Bozijoj - Jedinorodnom Sinu Njegovom, pa onda on prelazi na antropoloski nivo kada kaze da je i covek ikona Bozija, koja je bila pomracena njegovim padom, pa on nije mogao da vidi dobro svoj prototip kroz koga je stvoren, pa je ovaplocenje Hristovo bilo neminovno kako bi se ponovo ostvario raskinut odnos i zajednica sa Bogom. Tako da je ikonografija i jedna vrsta objave bozanske ikonomije spasenja, da netelesni i nevidljivi Bog silazi, uzima telo, ljudsku prirodu na sebe i zaista postaje vidljiv, podlozan svim onim stvarima kao i covek, osim greha, i slikajuci ikone mi slikamo samoga Boga u ljudskome telu, koji spaja ono sto je bilo razjedinjeno padom i leci ono sto je bilo bolesno, dajuci mu nadu i silu vaskrsenja kroz obozenje i sjedinjenje sa Njim u Duhu koji ostvaruje zajednicu izmedju stvorenog i nestvorenog.