~ SOMUNCU BABA

Turilı ve Kültür .Aı:aştırmaları Merkezi

I<.,ulfur · Tarilt · Diq · Medeııiyef

L ULUSLARARASI

S MPOZYUMU

27·29 Ekim 2016

-

AKSARAY ÜNİVESİTESİ SOMUNCU BABA TAİliH VE KÜLTÜR ARAŞTIRMALARI

UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ YAYINI

I. Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Tarih, Kültür, Din, Medeniyet) Tam Metin Kitabı

Editörler

Mehmet Sami YILDIZ Aksaray Üniversitesi, İslami İlimler Fakültesi

Ayşegül CAN Aksaray Üniversitesi,

Somuncu Baba Tarih ve Kültür Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi

Mehmet ÖZKAYA Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

Vildan ARMAGAN Aksaray Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

ISBN 978-605-88368-2-2

Baskı: Dizgi Ofset Matbaacılar Sit. 10451. Sk. No:4 Karatay/KONYA

Şubat 2017

"I. Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Tarih, Kültür, Din, Medeniyet) isimli kitabın tüın yayın hakları Aksaray Üniversitesi Somuncu Baba Tarih ve Kültür Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi'ne ait olup her hakkı saklıdır. Bu yayının hiçbir kısmı, editörlerin önceden yazılı izni olmaksızın çoğaltılamaz, bir geri çağn sisteminde saklanamaz veya herhangi bir biçimde elektronik veya mekanik, kopyalama, kayıt veya başka yollarla iletilemez.

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a. retrieval system or transmitted in any form or by any means electronicaJ, mechanicalal, photocopying, recording or otheıwise, without the prior written permission of editors. ·

''I. Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Tarih, Kültür, Din, Medeniyet)'na ait bu bildiriler kitabı

667 sayılı KHK ve bu KHK kaps~W:JPd~ :fŞ:'IQi'P;P.Y-: ·ve··:diğer milli birliğe düşman terör örgütlerine yönelik alınan önlemler;,:kap·saniui~:fa,~çİkanlalli (j72, 675 ve 677 sayılı KHK'lar dikkate alınarak hazırlanmıştır. : '

.. -· . . Yrd. Doç. Dr. Mehmet Sami YILDIZ Sempozyum Başkam

İletişini aksaraysempozyumu@gmail.com

Sekreter Okutman Ayşegül CAN (Aksaray Üniversitesi)

27-29 Ekim2016 Aksaray, Türkiye I.Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Kültür, Tarih, Din, Medeniyet)

AKSARAYLI YUNUS EMRE VE T APDUK EMRE'Yİ SAHİPLENME VE TANITIMI

Özet

Erol KOYUNCU Ortaköy Belediyesi

erol koyuncu68@mvnet.com Prof. Dr. Atilla ELÇİ Aksaray Üniversitesi atilla.elci@gmail.com

Türk tasavvufunun önemli şahsiyetlerinden Yunus Emre'nin ve O'nu Yunus yapan hocası Taptuk Emre'nin Aksaray İli ve Ortaköy İlçesi sınırları içinde ayrı ayrı türbeleri vardır. Bu değerli şahsiyetlerin Anadolu 'nun birçok yerinde türbe ve mezarları bulunduğu iddia edilmekle birlikte kesin bir kanıt yoktur. Yunus Emre ve Taptuk Emre'nin Hazret-i Hünkar Hacı Bektaş­ı Veli(k.s.a,) ve Mevlana Celalettin-i Rumi Hazretleri ile aynı dönemde yaşadığı ve bilhassa Hünkar Hacı Bektaş-ı Veli ile yakın ilişkilerde bulunduğu Anadolu'nun bu coğrafyasında bu derece büyük zaatlann yaşadıkları bilinmektedir. Aksaray, bu önemli zaatları, kültürel değerler, turizm ve sosyal programlarla yöresel, ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtmalı ve sahiplenmelidir. Bu çalışmada Aksaray İlinde Valilik ve Kaymakamlığın, İl ve İlçe

Belediyelerinin, İl Milli Eğitim ve Kültür Müdürlüklerinin, Aksaray Üniversitesinin ve Derneklerin mevcut etkinlikleri belirlenecek ve tanıtım amacını ilerletmek için yapılabilecekler irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler: Aksaray, Yunus Emre, Tapduk Emre, Tasavvuf.

OWNAGE AND PROMOTION OF YUNUS EMRE AND TAPDUKEMREM OF AKSARAY

Abstract Prominent Turkish Sufi.sın figures Yunus Emre and his mentor, Tapduk Emre have their shrines in Ortaköy Township of Aksaray Province. Although there are claims of existing shrines and tombs ofthese eminent personalities in other townships of Anatolia there are no sure evidence. It is surely known that such eminent figures as Yunus Emre, Tapduk Emre and their contemporaries Haji Bektas-i Veli (k.s.a.) and Mevlana Celalettin-i Rumi lived in this region of Anatolia and had close liaisons among them. It is pertinent for Aksaray to take hold of such eminences and promote their values through cu_ltural, touristic and social activitiesin local, regional, national and intemational settings. In this study, present and planned activities of the official bodies in Aksaray, such the Govemorate, district municipalities, provincial national education and cultural directorates, Aksaray University and relevant social cause associations will be reviewed and what else might be done to advance the promotion objective will as well be considered.

Key Words: Aksaray, Yunus Emre, Emre Tapduk, Sufi.sın.

- 1064 -

27-29 Ekim 2016 Aksaray, Türkiye !.Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Kültür, Tarih, Din, Medeniyet)

l:GİRİŞ Bu çalışmada;-Yunus Emre'nin ve şeyhi Taptuk Emre'nin edebi şahsiyeti, mutasavvıf-şair yönü veya mezarının yeri değil de Aksaray ili ve Ortaköy İlçesindeki bulunan türbeleriyle birlikte bu denli önemli zaatların Aksaray İlinin kültürel değerler, turizm ve sosyal programlarla daha etkin bir şekilde tanıtmak ve sahiplenmek amaçlanmıştır. Aksaray Valiliğinin önderliğinde diğer ilgili kamu kuruluşlarıyla birlikte öncelikle türbelerin ve çevrelerinin fiziki şartlan

düzenlenerek görsel ve manevi atmosferler sağlanmalı daha sonra ise sosyal programlarla birlikte ulusal ve uluslararası tanıtımlar yaparak Aksaray'ın I<:q,ltür turizmine katkı sağlayacağı sonucuna varılmıştır. Çalışmamız ilk bölümünde kavramsal çerççvede Yunus Emre ve Taptuk Emre hakkında kısa bilgiler verilmiş, kamu kurumlarının ve deriıeklerin mevcut türbeler ve tanıtım faaliyetleri hakkında 'bilgiler verildi ve 2 adet örnek verilmiştir. İkinci bölümde ise türbelerin bakım, onarım ve fiziki çalışmaları ve tanıtım faaliyetleri hakkında yapılabilecekler irdelenmiştir. Çalışmanın üçüncü· ve son kısmı ise sonuç kısmıdır.

2: KAVRAMSAL ÇERÇEVE 2.1: YUNUS El\ılRE Yapılan araştırmalarda Yunus Emre'nin Moğol zulmünden kaçıp Anadolu'ya göç eden Asya Türklerinden olup 13.yy'ın ikinci yansıyla 14. yy'ın başlarında yaşamıştır. Yunus'un şiirlerinde adı geçen Geyikli Baba'nın, Balım. Sultan'ın, Osman Gazi (1299-1326) devrinde yaşadıkları gerçeğinden yola çıkarak "~unus'un kendisi de 13. yy. ikinci yansı İle 14. yy. başlarında yaşadığı anlaşılmaktadır. Bu tarih, Selçukluların sonu ile Osman Gazi devirlerine rastlamaktadır."{Timurtaş 1972, 15)

Yunus'un Bektaş! vilayet namesindeki menkıbevi hayat hikayesi şöyledir: "Yunus, reçberlikle geçinirdi ve çok fakirdi. Onun fakirliği büsbütün arttı. Birçok keramet ve inayetlerini duyduğu Hacı Bektaş-i Veli'ye gelip yardım isteme filcrine düştü. Sığırının üstüne bir miktar alıç koyup dergaha geldi. Pir'in ayağına yüz sürerek hediyesini verdi ve kendisine bir miktar buğday istedi. Hacı Bektaş-i Veli ona lütuf ile muamele ederek birkaç gün dergahtÇt misafir etti. Yunus geri dönmek için acele ediyordu. Dervişler Hacı Bektaş'a Yunus'un acelesini anlattılar. O da "Buğday mı ister yoksa erenler himmetini mi?" diye haber gönderdi. "İsterse o alıcın her tanesine nefes edeyim" dedi. Yunus buğdayda ısrar etti. Hacı Bektaş üçüncü defa yine haber gönderdi. "İsterse her çekirdek sayısınca himmet edeyim" dedi. Yunus tekrar buğdayda ısrar edince, artık emretti buğdayı verdiler, Yunus'ta dergahtan çekilip gitti, lakin biraz yürüdükten sonra pişman oldu. Geri dönerek kusurunu itiraf etti. O vakit Hacı Bektaş onun kilidini Tapdµk Eınre'ye verdiğini, isterse ona gitmesini söyledi. Yunus bu cevap ÜZerine derhal Tapduk Eınre'ye gitti" {Köprülü 1976, 260).

Türk tarihinin gelmiş geçmiş büyük Tasavvuf Edebiyatı temsilcisi Yunus Emre hakkında yapılan çalışmalara bakıldığında Anadolu'nun muhtelif yerlerinde hatta Azetbaycan'da olmak üzere birçok mezar/makamının olduğu zikr~dilmektedir. Bunlardan bir tanesi de Aksaray ili Ortaköy İlçesi Reşadiye köyünün sınırlarında bulunan Ziyaret Tepededir {Erkmen 2014, 12).

2.2: T APTUK El\ılRE Taptuk Emre kesin olmamakla beraber 13.yy.da yaşamıştır. Tapduk Emre hakkında bilgilerimiz, maalesef çok azdır. Hacı Bektaş-ı Veli'nin halefidir. Tapduk Emre, Hacı Bektaş Veli ve Mevlana ile aynı çağda yaşamıştır. Tapduk Emre, Yunus Emre'nin hocasıdır. Yunus Emre gibi bir Ulu şahsiyeti yetiştirmiştir. Bu manada o, dergah sarubi bir pir, rehber ve mürşittir. Vilayetname'de bir nebze olsun bilgi bulabilmekteyiz. 'Rum erenleri, Hacı Bektaş-ı

- 1065 -

27-29 Ekim 2016 Aksaray, Türkiye !.Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Kültür, Tarih, Din, Medeniyet)

Veli'ye gidecekleri vak.it, Emre'ye 'Haydi' dediler 'Sen bizimle gel'. Emre çok kuvvetli bir erdi. 'Dost divanında bütün erenlere nasip üleştirilirken, Hacı Bektaş adlı er görmedik.' dedi, Hacı Bektaş'a gitmedi. Hacı Bektaş'a, Emre'nin sözünü haber verdiler. Hünkar Sulucakarahöyük'te, Kadıncık Ana'nın evine yerleşince, her taraftan muhip, mürit gelip ıhtırılma ya başlandı. Hünkar Saru İsmail 'i gönderip Emre'yi çağırttı. Emre, yanına gelince Hacı Bektaş; 'Siz' dedi, 'Dost divanında erenlere nasib üleştirirken Hacı Bektaş adlı bir kimse görmedik.' demişsiniz. 'O nasib üleştiren elin nişanesi vardır. Onu da bilir misiniz?' Emre; 'O divanda yeşil bir perde vardı.' Dedi. 'Onun ardından bir el çıktı, bize nasib üleştirdi. O elin avucunda latif, yeşil bir ben vardı. Şimdi bile görsem tanının. 'Hacı Bektaş elini açtı. Hacı Bektaş'ın avucunda, o güzellin yeşil beni görür görmez, üç kere; 'Tapduk Hünkfuun' dedi. Bundan sonra adı Tapduk Emre oldu. Emre başındaki tacı çıkartıp Hünkara teslim etti. Hünkar, tacını tekbirleyip giydirdi. Oda izin alıp makamına döndü.(Gölpınarlı 1975, 21)

Taptuk Emre'nin de Yunus Emre gibi mezar/makamı ve yaşadığı yer kesin değildir. Aksaray İlinin 20 km kuzeyinde bulunan, kendi adıyla bilinen Taptuk Köyünde bulunan bir makamı vardır.

2.3:KURUMLARIN MEVCUT ETKİNLİKLERİ Yunus Emre ve hocası Taptuk Emre için Aksaray olarak neler yapıldığına değinecek olursak;

• Aksaray Valiliği bünyesinde İl Kültür Müdürlüğünce dönüşümlü olarak Kırşehir Valiliğiyle birlikte her sene Eylül ayında bir gün Yunus Emre Anma Etkinlikleri düzenlenmektedir.

• Ortaköy Kaymakamlığı Yunus Emre'nin türbesinin bakım ve korunması için 1 adet personel temin etmektedir.

• Taptuk Emre ile ilgili herhangi bir etkinlik ve görevli personel yoktur. o Ortaköy Belediyesi tarafından her yıl Yunus Emre Şenlikleri adı altında programlar

düzenlenmektedir. · o Ortaköy Belediyesi tanıtım amaçlı çalışmalar yapmaktadır.(Belediye logosu, park

isimleri, dolmuş ve minibüslerde resimleri ve şiirleri vb.) • İl ve İlçe Milli Eğitim Müdürlüklerinin devamlı olarak yarışma, gezi programı vb.

etkinlikleri yoktur. • Aksaray Üniversitesi ve İl Milli Eğitim Müdürlüğünün okul ve solan isimleri gibi

çalışmalar mevcuttur. • Yunus Emre adıyla kurulan Demek ve Vakıflar amacı dışında faaliyetlerde

bulunmaktadır.

2.4: ÖRNEKLER 2.4.1: Hacı Bek:taş-ı Veli(k.s.a.):

• Türbe Nevşehir'in Hacıbektaş ilçe merkezinde bulunan geniş bir arazinin içerisindedir. o Türbe, Dergah, Camii, Kültür merkezi bir arada bulunmaktadır. • Bal mumu heykelleriyle birlikte yapay görsellikler mevcut bulunmaktadır.

• Şehir merkezine 3 km uzaklıkta Hacı Bektaş-ı Veli(k.s.a.) çilehanesi de vardır. • Çilehanenin olduğu tepede ayrıca Alevi-Bektaşi anlayışında Yedi Ulu Ozan olarak

bilinen ozanların heykelleri, Aşık Mahsuni Şeri.fin mezan ve anıtı, iz bırakan aydınlar mezarlığı(İlhan Selçuk ve Turhan Selçuk'un mezarları da buradadır)ve Yunus Emre, Atı üstünde Davut Sulari ve sazı elinde Aşık Veysel heykelleri de vardır.

• Hacıbektaş Belediyesi tarafından yapılan anfi tiyatro ve aş evi bulunmaktadır. • Türbede ve çilehanede Hacı Bektaş-i Veli'nin heykelleri bulunmaktadır. o Kültür müdürlüğü ve Belediye görevlileri aktif bir şekilde çalışmaktadır. • Ücretsiz olarak ziyaretler ve ibadetler yapılmaktadır.

- 1066 -

27-29 Ekim 2016 Aksaray, Türkiye !.Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Kültür, Tarih, Din, Medeniyet)

• Türkiye'nin dört bir yanından turlar, gezi programlan ve öğrenci grupları sık sık ziyarette bulunmaktadır.

• Vakıf ve Derneklerde halle ozanları yarışmaları, geleneksek Aşure günü, uluslararası ve ulusal düzeyde sempozyumlar, çalıştaylar ve konferanslar, piknik organizasyonları gibi etkinlikler düzenlemektedirler.

o Nevşehir'deki üniversiteninismi de Hacı Bektaş Veli Üniversitesidir (http://www.nevsehirkultur.gov.tr).

2.4.2:Şeyh Hamid'i Veli (Somuncu Baba) e Aksaray merkez Ervah Kabristanlığı içerisindedir. • Türbe, Kültür Merkezi, Somuncu Baba Fırını, Restbrap., Konferans Salonu ve Camii

bulunan bir külliyedir. o Yakın zamanda restore edilerek ve çevre düzenlemesi yapılarak rahatça ziyaret ve

ibadet edilecek bir yer haline gelmiştir. · • Aksaray da merkezi bir kavşakta heykeli mevcuttur. e Aksaray Valiliği ve Belediyesi katkılarıyla Somuncu Baba filmi çekilmiştir. o Aksaray Üniversitesi katkılarıyla sempozyum düzenlenmiştir. o Aksaray Valiliği ve Belediye Başkanlığı tarafından düzenlenen anma etkinlikleri. • Demek ve Vakıflar ise Eğitim faaliyetleri, Kurban ve Ramazan Bayramında yardım

faaliyetleri, Kermes düzenlemek, Restorasyon Faaliyetleri gibi aktif faaliyetlerde bulunmaktadırlar. · · ·

(http://www.aksaraykulturturizm.com/tr)

3:ÖNERİLER Çalışmamızın bu kısmında Aksaray'daki kamu kuruluşlarının önderliğinde vatandaşlarla birlikte Türk Tasavvufunun önemli şahsiyetlerinden Yunus Emre ve Taptuk Emre'ye nasıl sahiplenip değer verebileceğimize ve kültürel turizmine katkı sağlayacak çalışmalardan bazıları şunlardır; 1

1: Bakım, onarım ve fiziki çalışmalar; · o Öncelikle Türbelerin restorasyon yapılarak daha modem bir görünüm kazanması

gerekmektedir. • Açık alanda bulunan türbeler kapalı alana dönüştürülerek muhafaza edilmelidir. • Fiziki alt yapılar yapılması gerekmektedir.( Yol, otopark vb.) .. • Türbelerin bulunduğu alanların uygunluğu neticesinde ibadet ve ziyaretle·birlikte sosyal

alanların oluşturulması gerekmektedir.(Mesire alanlan, oturma yerleri, çocuk parkları ' ~J .

2: Tanıtım ve sahiplenme çalışmaları; • Belediyelerin öncülüğünde reklam faaliyetleri yapılmalı ve Raµıazan ayında iftar

programlan gibi toplu organizasyonlarla yerel düzeyde vatandaşlar yönİendirilmeli. e Yunus Emre Anma Etkinlikleri, Taptuk Emre ile birlikte 1 gün değil de, alternatif

etkinliklerle birlikte 3 veya 5 gün sürdürülebilir.(Şiir yarışmaları, konserler, gezi programlan vb.)

• İl ve İlçe Milli Eğitim Müdürlükleri tarafından plan ve programlı bir şekilde İlköğretim seviyesinden başlanarak ·manevi değerlerimiz olan Yunus Emre ve Taptuk Emre anlatılmalı ve gezi programlan düzenlenmelidir.

• İl Kültür Müdürlüğü bünyesinde 'Destinasyon Çalışma Grubu' oluşturulabilir. Bu grup, destinasyonla ilgili her türlü toplantı organizasyonu, eylem planlan, proje geliştirme ve

- 1067 -

27-29 Ekim 2016 Aksaray, Türkiye I.Uluslararası Aksaray Sempozywnu (Kültür, Tarih, Din, Medeniyet)

hazırlama, operasyonel planlar gibi görevlerle dinamik ve sonuca odaklı çalışma sistemi oluşturulabilir.

• Nevşehir Valiliği ile işbirliği yapılarak Yunus Emre ve Taptuk Emre'nin Hacı Bektaş-ı Veli Anına Törenleri ve Kültür Sanat Etkinliklerinde birlikte organizasyon yapılabilir.

• 20 Bini aşkın öğrenci kapasitesi ile Aksaray Üniversitesi ulusal bazda aktif tanıtım faaliyetleri düzenleyebilir.

• Ortaköy Meslek Yüksek Okulu'nun ismi Ortaköy Yunus Emre Meslek Yüksek Okulu olarak değiştirilebilir.

• Kapadokya Bölge Turizm Haritasına eklenmesi sağlanabilir.

4:SONUÇLAR Bu çalışmada Türk tasavvufunun oluşmasında ve şekillenmesinde çok önemli katkıları bulunan Yunus Emre 'nin ve onu Yunus Yapan hocası Taptuk Emre'nin Aksaray' da bulunan türbelerinin restorasyon çalışmaları ve çevre düzenlemeleri ile nasıl kültürel ve sosyal tanıtımlar yapılarak Aksaray'ın kültürel zenginliklerini vurgulamaya çalıştık. Hacı Bektaş-ı Veli ve Mevlana Celalettin-i Rumi ile aynı dönemde yaşamış ve ikili ilişkiler kurmuş bu iki büyük zatın kesin olmamakla beraber makamlarının olması Alimler Şehri Aksaray'ın bu zaatlan sahiplenmesi gerektiği konusu incelenmiş ve genel olarak yapılabilecekler üzerinde durulmuştur.

KAYNAKÇA

Köprülü, Fuat. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Alfa Yayıncılık, 1976.

_Timurtaş, Faruk Kadri. Yunus Emre Divanı, İstanbul: Kapı Yayınlan, 1972.

Gölpınarlı, Abdülbaki. Yunus Emre, Hayatı, Sanatı, Şiirleri. İstanbul: Varlık Yayınlan 1975.

Aksaray İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 25 Ekim 2016 tarihinde erişildi. http://www.aksaraykulturturizm.com/tr.

Nevşehir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 01 Kasım 2016 tarihinde erişildi. http://www.nevsehirkultur.gov. tr.

Erkmen Aytekin (2014). Yunus Emre 'nin Hayatını Konu Alan Romanlar, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir.

- 1068 -