rusÇuk vak‘asi ve etkİlerİ

RUSÇUK VAK‘ASI VE ETKİLERİ

Hasan Ali POLAT*

Öz

1910 senesinin Mart ayının ilk yarısında Rusçuk’ta Mehmet kızı Emine Safvetî adında

henüz rüştünü tamamlamamış 15 yaşındaki bir Müslüman kızı, Yordan Stefanov adında

bir Bulgar tarafından kaçırıldı. Hadise gerek Müslümanları gerekse de Bulgarları galeya‐

na getiren ciddî bir problem hâlini aldı. Zira Safvetî’nin ailesi, kızlarının rızaları haricinde

kaçırıldığını ifade ederek iadesini istiyor, Bulgarlar ise Müslüman kızı Safvetî’nin, Stefa‐

nov’a rızasıyla vardığını vurguluyorlardı. Safvetî’nin ailesi ve Rusçuk Müftüsü Ali Ziya

Efendi’nin önayak olmasıyla Bidayet ve İstinaf mahkemeleri Safvetî’nin ailesine iadesi

yönünde karar verdi. Safvetî, Stefanov’dan alınarak ailesine teslim edildi; akabinde de

güvenlik kaygısıyla karakola getirildi. Bu esnada Bulgarlar, 13 Mart 1910 tarihinde kara‐

kolu basmak suretiyle Safvetî’yi aldılar ve Stefanov’un hanesine teslim ettiler. Bu hadise‐

de askerle Bulgar ahali arasında çatışmalar çıktı; onlarca Bulgar vatandaşı hadisede telef

oldu; onlarcası da yaralandı. Bu durum Bulgar ahalisi ve basını tarafından tepki ile karşı‐

lanarak hükûmete karşı protestolar gerçekleştirildi; protesto mitingleri düzenlendi. Saf‐

vetî ise Rusçuk’tan da kaçırılarak Rahova köyünde bir kilisede tanassur ettirildi ve Roska

adını aldı. Sonraki dönemde ise kırk yaşlarındaki Stefanov’la evlendirildi.

Rusçuk Vak‘ası olarak adlandırılan bu vak‘a daha sonraki günlerde Bulgaristan’ın mü‐

him gündem maddelerinden biri halini aldı. Rusçuk camilerinden birinin imamı Mehmet

Efendi’nin kızı Safvetî’nin kaçırılması ve tanassur ettirilmesi Filibe merkezli yayın yapan

Balkan gazetesi tarafından dikkatle takip edildi. Osmanlı Sefiri Asım Bey de meseleye el

atarak Hariciye Nazırı Paprikov’la bir görüşme yaptı ve Müslümanların haklarının ko‐

runması talebinde bulundu. Mesele İstanbul basını tarafından da ilgi ile takip edildi.

Bu çalışmada Balkan gazetesi ve Osmanlı Arşivi belgelerine dayanarak Safvetî’nin kaçı‐

rılması ve Rusçuk Vak‘ası’nın gelişimi ve etkileri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Emine Safvetî, Yordan Stefanov, Tanassur, Rusçuk, Rusçuk Vak‘ası

* Dr. Öğretim Üyesi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi,

Konya/Türkiye. [email protected]; [email protected] ORCID: 0000-0001-6658-932X Makalenin Gönderilme Tarihi: 04.02.2020 Makalenin Kabul Tarihi:05.03.2020 Makalenin Yayınlanma Tarihi: 26.03.2020 Makalenin Türü: Araştırma

TARİHİN PEŞİNDE ‐ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ‐

Yıl: 2020, Sayı: 23

Sayfa: 141‐168

THE PURSUIT OF HISTORY ‐INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY AND SOCIAL RESEARCH‐

Year: 2020, Issue: 23

Page: 141‐168

142 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 12/23

CASE OF (RUSE) RUSÇUK AND ITS EFFECTS

Abstract

15‐year‐old Emine Safvetî, daughter of Mehmet, a Muslim girl, was kidnapped by a Bulgarian

man named as Yordan Stefanov in Ruse in the first half of March 1910. This event became a seri‐

ous problem that incited both the Muslims and the Christians. Because Safvetî’s family wanted to

take their girl back and declaring that their girl was abducted without their consent. On the other

hand, the Bulgarians stated that Muslim girl Safvetî married to Yordan Stefanov voluntarily. Trial

Court and Court of Appeal ordered the return of Safvetî to her family by means of the efforts of the

Safvetî family and Mufti of Ruse, Ali Ziya Efendi. Safvetî was delivered to her family after taken

back from Stefanov and brought to the police station for security concerns. On March 13th, 1910,

Bulgarians attacked to the police station, and took Safvetî and brought her to Yordan Stefanov.

During this incident, a conflict broke out between the soldiers and the community, many Bulga‐

rian citizens were killed and dozens of people were injured. The Bulgarians and the Bulgarian press

reacted against this incident and protestations began against the government and the indignation

meetings were organized. Safvetî was kidnapped from Ruse (Rusçuk) and brought to a church in

Rahova village were she was converted to Christianity and renamed Roska. In the following period,

she was married to Stefanov in her forties.

This case began to known as “Event of Ruse (Rusçuk)” and remained as one of the agenda items in

Bulgaria in the following days. Balkan journal centered in Plovdiv followed the kidnapping and

conversion of Muslim girl Safvetî, daughter of Mehmet Efendi, an imam of a mosque in Ruse

cautiously. Asım Bey, Ottoman Ambassador, was interested in this issue and called Paprikov,

Minister of Foreign Affairs and requested the protection of the Muslim rights from him. The case

was also followed by the İstanbul press.

In this study, the abduction of Safvetî, the event in Ruse, and their effects will be examined based

on the Balkan journal and the documents in the Ottoman Archive.

Keywords

Emine Safvetî, Yordan Stefanov, Conversion, Ruse, The Event of Ruse

12/23 • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE • 143

I. GİRİŞ

Henüz rüştünü ikmal etmemiş çocukların başka bir dinin müntesibi bi‐

rine kaçmaları ya da kaçırılmaları; din değiştirmeleri/tanassur ettirilmeleri

daima büyük bir problem teşkil etmiştir. 1876 senesindeki Selanik Vak‘ası

buna bir örnektir: Stephana adında 16‐17 yaşlarında Raza‐Avrethisar’ın

Bogdantza köyünden olan bir Bulgar kızı, ihtida etmek üzere 5 Mayıs

1876’da “gönül verdiği” Mustafa adlı bir şahsa kaçtı. Bir Bulgar kızının

Müslüman olmasını “hazmedemeyen” ve bu durumdan haberdar olan

Amerikan Konsolosluğundan iki kişi ve 150 kadar Bulgar ve Rum, tren ga‐

rında Stephana’yı bekledi ve tren gelince kızı alarak zorla Amerikan Konso‐

losluğuna götürdü. Bundan sonraki süreçte pek çok hadise vuku buldu ve

bu hadiselerde Alman Konsolosu Eric Abbott ile Fransız Konsolosu Jules

Moulin öldürüldü1. Safvetî’nin kaçırılması akabindeki Rusçuk Vak‘ası belki

bu derece vahim hadiseler doğurmadı; ancak bölgede bir kaos meydana

getirmek suretiyle hem Bulgaristan hükûmetine, hem de Müslümanlara

yönelik tepkilere sebep oldu. Nitekim bu çalışmada, Safvetî’nin kaçırılması

akabinde meydana gelen Rusçuk Vak‘ası arşiv ve gazeteler ışığında ele alı‐

nacaktır.

EMİNE SAFVETÎ’NİN KAÇIRILMASI VE ETKİLERİ

28 Şubat 1325 [13 Mart 1910] tarihinden birkaç gün evvel Mehmet kızı

Safvetî isminde henüz rüştünü ikmal etmemiş on beş yaşında bir Müslü‐

man kızı, Yordan Stefanov adında yaklaşık kırk yaşında bir Bulgar’a kaçtı

ya da onun tarafından kaçırıldı2. Hadise üzerine Rusçuk’ta yaşayan Müs‐

lüman ahali galeyana geldi; hükûmete ve Bulgaristan Çarı’na kadar uzanan

şikâyetler vaki oldu. Rusçuk Müftüsü Ali Ziya Efendi, derhal harekete geçe‐

rek bölgenin ileri gelen Müslümanlarıyla birlikte mahkemeye müracaat etti.

Bidayet ve İstinaf mahkemeleri kızın rüştünü ikmal etmemiş olduğunu

belirterek ailesine teslimini kararlaştırdı3. Bunun üzerine belde mutasarrıfı,

kızı velisine teslim etmek istedi; ancak Rusçuk’un Bulgar ahalisinden büyük

bir kalabalık mutasarrıflık önüne toplanarak kızın ebeveynine teslimini

proteste eden bir nümayiş yaptı. Asker, Bulgar kalabalığı dağıtmakta güç‐

lük çekmekteydi. Nitekim Balkan gazetesinin haberinde Müslüman kızı

Emine Safvetî’nin mutasarrıflık dairesinde koruma altına alındığı belirtil‐

1 Muzaffer Tepekaya, “Selanik Vilayeti Almanya ve Fransa Konsoloslarının Öldürülmesi Olayı (6 Mayıs 1876)”, Belleten,

c. LXXVII, S: 280, (Aralık 2013), s. 1031-1070. 2 “Rusçuklu Müslüman Kızının Teslim Hükmü ve Kanlı Bir Vak‘a”, Balkan, 2 Mart 1326, Nu: 994, s. 4; Safvetî’nin babası

Rusçuk camilerinden birinde müezzin imiş; birkaç kız kardeşi bir de biraderi varmış. Bkz. “Stefanov İstintakta”, Balkan, 9 Mart 1326, Nu: 1000, s. 3; Osmanlı Arşivi vesikalarında Safvetî’nin babası Hafız Mehmet Efendi’nin camii imamı ol-duğu belirtilmektedir.

3 Maruf, “Safvetî Meselesi Sobranya’da!”, Balkan, 5 Teşrinisanî 1326, 1202, s. 1.


mekte, bir yanda Müslümanlar diğer yanda da bir kısım Bulgar ahalinin

kızı paylaşamadıkları ifade edilmektedir. Sofya gazeteleri de kızın on sekiz

yaşından büyük ise teslim edilmeyeceğini belirterek kızın rızasıyla kaçtığını

vurgulamaktadırlar4. Balkan gazetesi, daha önceki bir hadiseyi de ele almak

suretiyle Rusçuk Vak‘ası hakkında şu değerlendirmeyi yapmaktadır: “Bun‐

dan birkaç seneler evvel Filibe’de de böyle bir vak‘a cereyan etmiş, nihâyet kaçırılan

İslâm kızı teverrüm etmiş [vereme yakalanmış] mahvolmuştu. Bazı Bulgar vatan‐

daşlarımızın bu gibi tecrübelere kıyamından dolayı hükûmet‐i mahalliyenin şiddetli

nazar‐ı dikkatini celp eder, edepsizliğin önü alınmasını ve o İslâm kızının mutlak

surette velisine teslimini talep ederiz… Sırası gelmişken daha bir iki söz söyleyelim.

Geçenlerde Filibe umumhanelerine kaldırılmış birkaç İslâm kızından bahsetmiş,

Filibe Müftümüz Süleyman Faik Efendi’nin nazar‐ı dikkatini celp eylemiştik. Biz,

bir Müslüman gazetecisi gibi mukaddeme suretinde başlayan bu gibi fenalıkların

rüesâ‐yı ruhâniyemiz tarafından kanunî ve şer‘î bir surette ref‘i talep edilmezse

ilerisini karanlık gördüğümüz içindir ki Süleyman Faik Efendi’nin hiss‐i hamiyetini

tahrik etmek istemiştik.” Gazete, Filibe Müftüsü Süleyman Faik Efendi’nin

dikkatini Müslümanların meseleleri üzerine çekmeye çalıştı; ancak Faik

Efendi Müslümanların problemlerine ilgi göstermedi; mühim meseleleri

sükût ederek geçiştirdi5. Bu sebeptendir ki Balkan gazetesi, Filibe Müftüsü

Süleyman Faik Efendi’den memnun değildir; ancak Emine Safvetî’nin Bida‐

yet ve İstinaf mahkemeleri hükmünce, baliğ olmadığı gerekçesiyle pederine

tesliminde etkisi olan Rusçuk Müftüsü Ali Ziya Efendi’yi ise takdir etmek‐

tedir6.

Sofya gazetelerine 28 Şubat [13 Mart] tarihiyle Rusçuk’tan yazıldığına

göre; İslâm kızı Emine Safvetî’nin velisi hanesi önünde birçok Müslüman

toplandı. Bunlar, Safvetî’nin geri verilmesini talep ediyorlardı. Hane etrafı

jandarmalar tarafından çevrildi; güvenliğin sağlanmasına çalışıldı. Jandar‐

malar kızın alınmasını önleme hususunda yetersiz kalınca havaya ateşler

açıldı; akabinde Mutasarrıf gelerek, Safvetî’nin şehrin ikinci daire karakolu‐

na sevkini sağladı. Safvetî, burada geceyi geçirdi. Sabah olunca Bulgarlar

harekete geçerek altı bin kişiden mürekkep bir kalabalık, ikinci daire kara‐

kolu önüne geldi ve Safvetî’nin kendilerine verilmesini istedi. Hatta kalaba‐

lık, “Safvetî Hanım’dan karakolhâne balkonuna çıkıp bizzat arzusunu ahaliye bil‐

dirmesini talep” etti. Netice itibariyle kalabalık, jandarma kuvvetlerini berta‐

raf ederek Safvetî’yi aldı ve “gönüllüsü” Stefanov’un hanesine teslim ederek

dağıldı; ancak, dağılırken “şayet hükûmet bu kızı yine velilerine iade edecek olur

4 “Bir Müslüman Kızının Kaçırılması Üzerine Rusçuk’ta Heyecan”, Balkan, 28 Şubat 1325, Nu: 993, s. 1-2; “Bir Müslü-

man Kızının Kaçırılması Üzerine Rusçuk’ta Heyecan”, Yeni Tasvir-i Efkâr, 1 Mart 1326, Nu: 283, s. 8. 5 “Bir Müslüman Kızının Kaçırılması Üzerine Rusçuk’ta Heyecan”, Balkan, 28 Şubat 1325, Nu: 993, s. 2. 6 “Rusçuklu Müslüman Kızının Teslim Hükmü ve Kanlı Bir Vak‘a”, Balkan, 2 Mart 1326, Nu: 994, s. 4.


ise derhâl toplanıp icabının icrasına karar” verdiler. Tabii bu olayda birtakım

kimseler yaralandılar. Müstantık İvan Slavov, Birinci Polis Dairesi’nde yara‐

lıların müsebbiplerini arama ve sorgulama ile iştigal etmeye başladı. Saf‐

vetî’nin “gönüllüsü”ne iade edilmesi üzerine bu sefer de Müslümanlar ga‐

leyana geldiler. Rusçuk Müftüsü Ali Ziya Efendi, kızın iki saate kadar teslim

edilmesinin lazım olduğunda ısrar ederek7; şayet kız teslim edilmezse is‐

tenmeyen olayların zuhur edeceği ihtarında bulundu. Anlatıya göre isten‐

meyen hadiselerin zuhuru şu şekilde gelişti: 9. Süvari Alayı, kızı geri almak

gayesiyle Miralay Kasarov’un sevk ve idaresinde, Müslüman kızı Saf‐

vetî’nin bulunduğu Aleksander Sokağı’na vasıl olduktan sonra Kasarov’un

“İleri! Vur” emri doğrultusunda hareket ederek kalabalığa yönelik şiddetli

bir hücum gerçekleştirdi. Kalabalık, “Kadın burada yoktur, sizin buraya gelme‐

niz faidesizdir” dedi fakat söz dinletilemedi ve çatışma çıktı. Süvariler, önle‐

rine çıkanı çiğnemeye ve kesmeye başladılar. Çatışmalarda telef olanlar

içerisinde kadın ve çocuklar dahî bulunmaktadır. Telef edilen ve yaralanan‐

ların, akrabaları, valideleri ve babaları tarafından alınmak istenmesi üzerine

buna dahi izin verilmemiştir. Telef olanlar içerisinde İlya Dimitrov, birkaç

mektep talebesi ve İvan Kuyev namında birisi de vardır; toplam 11 kişidir.

Yaralı sayısı ise 40 civarındadır. Olayların bu şekilde sert müdahalelere se‐

bep oluşunun bir sebebi de Müftü Ali Ziya Efendi’nin tehdididir. Hadisenin

sebebi, mahkeme kararına göre kızın velisine geri verilmesi için askerin kızı

almaya gelmesidir. Sofya gazetelerinde verilen bilgiye göre istenmeyen

olaylar zuhur etmiş ve Safvetî, Rusçuk’tan Romanya’ya kaçırılmıştır8. Balkan

gazetesi Sofya gazetelerine istinat ederek yukarıdaki haberi aktarmaktadır.

Tabii olarak bu haber de Sofya ağzıyla kaleme alınmış bir metin olarak de‐

ğerlendirilebilir. Zira Sofya gazeteleri bu hadisede Stefanov adlı Bulgar’ın

destekçisi ve Müslümanların karşısındadır.

28 Şubat 1325 [13 Mart 1910] tarihli Rusçuk Vak‘ası, Rusçuk’taki iktisadî

hayatı da olumsuz etkiledi. Hadise üzerine ticarethaneler, dükkânlar ve

7 “Rusçuk Vak‘a-i Fecîası”, Balkan, 3 Mart 1326, Nu: 995, s. 2-3; “Rusçuk Vak‘ası”, Tanin, 4 Mart 1326, Nu: 552, s. 2. 8 “Rusçuklu Müslüman Kızının Teslim Hükmü ve Kanlı Bir Vak‘a”, Balkan, 2 Mart 1326, Nu: 994, s. 4; “Rusçuk Vak‘a-i

Fecîası”, Balkan, 4 Mart 1326, Nu: 996, s. 2; “Rusçuk Vak‘ası”, Tanin, 3 Mart 1326, Nu: 551, s. 2; “Rusçuk Vak‘ası”, Yeni Tasvir-i Efkâr, 3 Mart 1326, Nu: 285, s. 7-8; Hadisede kaç kişinin telef olduğu hususu kesin olarak bilinmemekte, farklı kaynaklarda farklı bilgiler yer almakta, 11, 20 ve 22 sayılarına yer verilmektedir. Örneğin Osmanlı Arşivi’ndeki bir belgede telef olan Bulgar vatandaşı sayısı yirmi olarak verilmektedir. Bkz. TC. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Baş-kanlığı (BOA.), Hariciye Nezareti, Sofya Sefareti Belgeleri (HR. SFR. 04), 490/29 (1 Mart 1326); Balkan gazetesinin Den gazetesinden bir iktibasına göre; Rusçuk Vak‘ası’nda ahaliye karşı askere vur emri veren kumandan bir beyanatta bulunmuştur. Şubat’ın 28. günü saat alafranga üçe kadar vukuat hakkında haberi olmadığını, duyduğu silah seslerini bir nümayiş zannettiğini ifade etmiş, olay yerine vardığında ahalinin teskini için büyük gayret sarf ettiğini ancak başarılı olamadığını belirtmiştir. Bkz. “Rusçuk Vak‘ası’nın Tahkikatı”, Balkan, 9 Mart 1326, Nu: 1000, s. 3-4; “Den’ gazetesi Ya-zıyor”, Tanin, 10 Mart 1326, Nu: 558, s. 4.


imalathaneler ciddî zarara uğradı; işyerleri olaylar sebebiyle açılamadı. Ör‐

neğin 15 Mart 1910’da ticarethane, imalathane ve dükkânlar kapalı kaldı9.

Rusçuk Vak‘ası üzerine bölgede yaşayan Müslümanlar tehditlerle karşı

karşıya kaldılar. Bu sebepledir ki Osmanlı’nın Sofya Sefiri Asım Bey,

hükûmetin, Rusçuk Hadisesi üzerine Müslümanların muhafazası için ne

gibi tedbirler aldığını Hariciye Nazırı General Paprikov’a sorduğunda, Pap‐

rikov’dan; Dâhiliye Nazırı Mihail Takev’in işi bastıracağı ve İslâmların mu‐

hafaza edileceği teminatını almıştır10. Ayrıca Rusçuk Şehbenderliğinden

İstanbul’a telgraflar çekilerek Osmanlı idaresi Rusçık Vak‘ası’nın gelişimi ve

tafsilatı hususunda bilgilendirildi. Osmanlı Arşivi’ndeki 14 Mart 1910 tarihli

bir belgede, 13 Mart gecesi gerçekleşen vak‘ada yirmi maktul yüz yaralının

olduğu belirtilmektedir11. Rusçuk Şehbenderi Osman Nuri Bey tarafından

Sofya Sefaretine gönderilen 13 Mart 1910 tarihli yazıda vak‘a hakkında tafsi‐

lata yer verilmektedir. Buna göre; Bulgaristan Millî Bankası Rusçuk Şubesi

memurlarından kırk beş yaşında ve iki yıl önce eşi vefat eden Yordan Stefa‐

nov, Karaali Camii İmamı Hafız Mehmet Efendi’nin kızı on beş yaşındaki

Emine Safvetî’yi iğfal ederek, onu Hristiyanlığı kabul edeceğinden bahisle

mahallin hükûmetine müracaat etmeye sevk ve ikna etmiştir. Oysa mahallin

kanununa göre on yedi yaşına varmayan kişilerin evlenmeleri memnudur.

Bu hadisenin Müslüman ahaliyi galeyana getirmesi üzerine Müftülük ve

Müslüman ahali tarafından Dâhiliye ve Mezahip nezaretlerine telgraflar

çekildi12. Yine Müftü Ali Ziya Efendi tarafından verildiği belirtilen bir yazı‐

da; olaylar başlamadan evvel Rusçuk Mutasarrıfı ve Fırka Kumandanının

Müftü Efendi’yi çağırdıkları ve “Müslüman ahaliyi teskin ederseniz kızı anası ve

babasına teslim ederek arzu ettikleri mahalle göndereceğiz” dedikleri ifade edil‐

mektedir. Bu teminat üzerine Ali Ziya Efendi, ahaliyi teskin ederek cebren

Müslüman kızının Bulgarlar elinden alınmasının önüne geçti. Ancak verilen

söz tutulmadı. Yazıda, Mutasarrıftan, Müftüye verdiği sözün tutulması

istenmekte, Hafız Mehmet Efendi’nin kızını geri aldıktan sonra ya Bulgaris‐

tan’da başka bir kasabaya yerleşeceği ya da Türkiye’ye gideceği bilgisine de

yer verilmektedir13. Bir başka belgede ise kızın sabi olduğu vurgusu yapıl‐

dıktan sonra kanun hilafına tebdil‐i dîn ve evlenmesi yönünde baskılar ya‐

pıldığı dile getirilmekte ve Bidayet ve İstinaf mahkemelerinin kararı üzerine

9 “Heyecan Gitgide Artıyor”, Tanin, 6 Mart 1326, Nu: 554, s. 3. 10 “Asım Bey ve Rusçuk Vak‘ası”, Balkan, 3 Mart 1326, Nu: 995, s. 3; Balkan’ın Veçerna Poşta’ya dayanarak verdiği bir

bilgiye göre Asım Bey’in Hariciye Nazırı Paprikov’dan Safvetî’nin bulunması ve ebeveynine teslim edilmesi yönünde bir talebinin olduğu hususunun Paprikov tarafından reddedildiği belirtilmektedir. Fakat gazete bu reddi inandırıcı bulma-maktadır. “Asım Bey ve Safvetî”, Balkan, 17 Mart 1326, Nu: 1007, s. 2.

11 BOA., HR. SFR. 04, 490/29 (1 Mart 1326). 12 BOA., HR. SFR. 04, 490/29 (13 Mart 1910), (Bkz. EK-1); BOA., HR. SFR. 04, 618/64 (26 Şubat 1325). 13 BOA., HR. SFR. 04, 490/29 (3 Mart 1326).


kızın ailesine teslim edildiği belirtilmektedir. Ancak Safvetî, daha sonra

güvenlik kaygısıyla polis merkezine götürüldü; Safvetî polis merkezinde

iken burasını Bulgarlar bastılar ve kızı alarak götürdüler14. Osmanlı Arşi‐

vi’ndeki bir belgede Safvetî meselesinin Sofya Sefareti Maslahatgüzarı ile

Rusçuk Mutasarrıfı arasında görüşüldüğü ve Safvetî’nin iadesi sonrasında

ailenin Osmanlı’ya iltica etmesinin muvafık olacağı belirtilmektedir15.

Rusçuk Vak‘ası, İstanbul matbuatında da yankılandı. Nitekim Tanin ga‐

zetesinin 2 Mart 1326 tarihli nüshasında “Bulgaristan’da Bir Vak‘a” başlığıy‐

la verilen haberde “Rusçuk’tan alınan resmî haberlere nazaran ailesinin rızası

hilafına olarak bir Bulgarla izdivaç etmiş olan İslam kadını meselesi fevkalade vahim

bir renk almıştır” denilmektedir16.

28 Şubat 1325 [13 Mart 1910] tarihli Rusçuk Vak‘ası’nda, Bulgar askerleri

ile Bulgar ahalisi arasındaki çatışmada ölü ve yaralıların olması hasebiyle

Bulgar ahali nazarında hükûmete yönelik büyük bir öfke meydana geldi. Bu

öfkenin bir neticesi olarak Bulgaristan hükûmetine karşı mitingler tertip

edildi. 16 Mart 1910’da bütün muhalif fırkalar, mevcut hükûmete karşı Sof‐

ya’da bir miting tertip ettiler. Yine, Sofya Üniversitesi talebelerinin vak‘a

üzerine tertip ettikleri mitingde, Bulgaristan Çarı’nın İstanbul ziyareti öncesi

bu hadisenin vuku bulduğunu belirten ve eleştiren nutuklar irat edilerek şu

neticelere varıldı: “1) Birtakım masum ahali üzerine Rusçuk’ta kanunu muhafaza

için askerin istimal edilmesi ve kan dökülmesi adaletli bir memleket için bir zül ad‐

dedilir. 2) Hamisiz olan Bulgar ahali ve çocuklarına reva görülen ve mesuliyeti hiç

tefekkür edilmeyen bir vak‘a hakkında Bulgar askerinin şimdiye kadar mevki‐i ikti‐

darda bulunmuş şahsın idare‐i hükûmet ricali tarafından suiistimal edilmesi bir

cünha addediliyor. 3) Polisin birtakım partizanlara alet olması ve rüşvet alıp masum

bulunan ahali üzerine tasallutları ve intihaplardaki harekât‐ı nâ‐becâları vazife‐i

memuriyetlerinin haricinde olduğu ve bunların hiçbirisi namusu dairesinde hizmet

etmemekte oldukları beyan olunur. 4) Demokrat hükûmeti seleflerinin şahsî idaresi

fena mesleğini takip ettiği görülmüştür.”

Mitingde alınan kararlar ise şu şekildedir: “1) Rusçuk’ta telef edilenlerin

evladüiyallarının peder, valide, kardeş ve kız kardeşlerinin cümlesine tesliyet takdim

ederiz. 2) Bulgar askerinin barbarane kan dökmüş olmasını azim teessürle protesto

ederiz. 3) Hükûmeti ve ricalini şiddetle protesto ederiz. 4) Umum Bulgar ahalisine

bizimle beraber bu şahsî idare‐i hükûmeti sükût ettirmek üzere beyan‐ı hâl ederiz. 5)

Kan dökücüler mürettiplerinin derhal hapse ilkâ edilmelerini ve hemen ahali ile

mehâkimin bir heyet‐i tahkîkiyenin tayinini talep ederiz. Askerden heyet‐i tahkîkiye

14 BOA., HR. SFR. 04, 490/29 (2 Mart 1326); BOA., HR. SFR. 04, 618/70 (2 Mart 1326). 15 BOA., HR. SFR. 04, 619/27 (27 Mart 1326). 16 “Bulgaristan’da Bir Vak‘a”, Tanin, 2 Mart 1326, Nu: 550, s. 3.


yine hiçbir kimsenin tayinini istemeyiz. Çünkü heyet‐i askeriye hırsızları ve katilleri

cezalandıracağı yerde onları nişanlar ile taltif eylemektedir. 6) Bu karar ve neticenin

umum gazeteler ilân ve neşredilmesine karar verilmiştir17.”

Rusçuk Vak‘ası sebebiyle protestolar gün geçtikçe artmaktadır. Nitekim

Balkan gazetesinde, Pazar günü; Filibe, Varna, Burgaz ve Rusçuk ve sair

kasabalarda da mitingler icra edileceği belirtilmektedir. Mitinge kalkışanla‐

rın gerekçesi, Rusçuk Vak‘ası’nın asker tarafından büyütülerek kan dökül‐

mesine meydan verilmesidir; resmî söylemleri bu yöndedir. Balkan gazetesi,

miting tertipçilerinin hakiki gerekçesi ve hükûmetin tutumu hakkında şöyle

demektedir: “Neden bir Müslüman kızı için hükûmet ahalisini askerle vurmağa

kadar cür’et etsinmiş? Hâlbuki hükûmet, başmakalemizde de dediğimiz gibi kendi

kanununu, kendi şeref ve hâkimiyetini müdafaa için bundan başka bir şey yapamaz‐

dı. Eğer bu vak‘aya da sükût edilse idi Bulgarya için siyaseten büyük bir tehlike,

büyük bir sadme idi18.”

Rusçuk Vak‘ası üzerine 15 Mart’ta Dâhiliye Nazırı Takev, Rusçuk’a ge‐

lerek mutasarrıfa misafir oldu. Ardından sabahleyin mutasarrıf ile birlikte

Mutasarrıflık dairesine giderken yolda ahali tarafından ıslık çalınarak tahkir

edildi. 16 Mart’ta da bir miting tertip edildi; Subranie [Bulgar Ulusal Mecli‐

si] azasından Knazirsky gibi isimler nutuklar irat ettiler. 12 kişilik bir heyet

tefrik edildi ve Takev’den umumî bir miting için izin talebinde bulunuldu;

bu talebe Takev tarafından da izin verildi. Ayrıca komisyon tarafından,

vak‘anın cereyan eylediği mahalde bir heykel inşasına karar verildi ve bu‐

nun için nakdî iane toplanması kararlaştırıldı. Rusçuk ahalisinin Takev’den

heykel inşası için izin istemesi yönündeki talep Balkan gazetesi tarafından

eleştirildi. Gazetenin mevzu hakkındaki tenkidi şu şekildedir: “Hiç de böyle

manasız bir galeyan görmedik. Tamam manasıyla sivilce çıban oldu. Kimin heykeli

dikilecek? Çalınan Müslüman kızının mı? Yoksa hükûmetin kanununa itaat etme‐

yen edepsizlerin mi? Şekspir’in dediği gibi: ‘Dünya kadar gürültü, hiçbir şey

için!19” Ancak Bulgar ahali Rusçuk Vak‘ası’nın cereyan ettiği mahalde külli

miktarda nakdi iane toplamaktadır20. Balkan gazetesinin 12 Nisan 1910 tarih‐

17 “Talebelerin Rusçuk Vak‘ası Üzerine Akdettikleri Miting”, Balkan, 6 Mart 1326, Nu: 998, s. 4. (Bkz. EK-2). 18 “Bulgaristan Hükûmetine Karşı Mitingler”, Balkan, 4 Mart 1326, Nu: 996, s. 4; 16 Mart’ta Filibe’de de hükûmet aleyhine

bir miting tertip edilmiştir. Bkz. “Son Dakika”, Balkan, 5 Mart 1326, Nu: 997, s. 4; Bu Filibe mitinginin tarihi, Filibe Baş-şehbenderinin Sofya Sefaretine gönderdiği mitingle ilgili bir yazıda Rumî olarak 4 Mart 1326 [17 Mart 1910], Miladî ola-rak ise 18 Mart 1910 olarak verilmektedir. Bkz. BOA., HR. SFR. 04, 490/29 (4 Mart 1326); Bir diğer belgede de 3 Mart 1326 tarihi verilmektedir. Bkz. BOA., HR. SFR. 04, 490/29 (3 Mart 1326).

19 “Rusçuk Vak‘ası Üzerine Miting, Dâhiliye Nazırı Takev’in Rusçuk’ta Tahkir Edilmesi”, Balkan, 4 Mart 1326, Nu: 996, s. 4.

20 “Rusçuk Vak‘ası’nın Cereyan Ettiği Mahalle Heykel Vaz‘ı”, Balkan, 19 Mart 1326, Nu: 1009, s. 4; “Bulgaristan Havadi-si”, Balkan, 14 Mart 1326, Nu: 1005, s. 2.


li bir haberinde Rusçuk Vak‘ası’nda telef olan Bulgarlar için toplanan iane‐

nin 13.000 Franga ulaştığı ifade edilmektedir21.

Balkan gazetesinin verdiği bilgiye göre; Rusçuk Vak‘ası akabinde Sofya

gazeteleri ahalinin galeyanını artırıcı seviyede yayınlar yapmaktadır. Örne‐

ğin hadise cereyan ederken Asım adında bir Müslümanın berber dükkânına

sığınan Bulgarları kabul etmediği için hapis ve tevkif edildiği belirtilmekte,

ilaveten “bu Türkün berber dükkânına iltica eden Bulgar çocuklarını tokatlayıp

dışarı attığı ve hatta birkaç el silah ateş ettiği der‐meyân ediliyor” denilmekte ve

hadiselerin müsebbibi olarak bu Müslüman öne çıkarılmaktadır22. Bu ha‐

berden yaklaşık bir hafta sonra Rusçuklu berber Haşim Ali Bey, Balkan ga‐

zetesi idarehanesine bir mektupla müracaat ederek Veçerna Poşta ve Dnevnik

gazetelerinin hakkındaki haberlerini şu satırlarla tekzip etmiştir: “Rusçuk

Vak‘ası’nda dükkânıma firar edenleri dışarı atmak değil, hatta dışarıda olanları

dükkânıma kabul edip vukû‘ât, ateş kesilince[ye] kadar muhafaza ettim. Dükkânım‐

da belki elli adam bulunuyordu. Fakat dışarıdan birkaç edepsiz bu fırsatı düşünerek

‘bu Türk kurşun atmıştır’ diye cemm‐i gafire ilân ahaliyi tehyîc etmiş, onlar da

dükkânıma hücum ile kırıp döküp yağma etmişlerdir. Ba‘dehû müddei‐i umumî beni

taht‐ı tevkife aldı. Bizzat Bulgar ahaliden gösterdiğim şahitlerin ikrarıyla masumi‐

yetim tahakkuk etti, hapisten salıverdi. Fakat hayf ve heyhât ki dükkânım, medar‐ı

maişetim mahvoldu. Şimdi ser‐sefil gezip duruyorum. Hakikat‐i hâl bundan ibaret‐

tir. Veçerna Poşta ve Dnevnik’in benim gibi bir Müslümana atfettikleri bühtanın

hakikati budur. Berber Haşim Ali23.” Sofya Üniversitesi’nden Yumuk oğlu

Muharrem de, Haşim Ali Bey’in yukarıda zikredilen tekzibini teyit etmek‐

tedir. Yumuk oğlu Muharrem Bey, hadise esnasında sokakta kendisinden

başka bir Türk görmediğini belirtmekte, hatta kendisini tanıyan bir şahsın

“Görüyor musun, seni de bir gün böyle Hristiyan yapacağız” diye bağırdığını

ifade etmektedir. Kendisine hakaretler edildiğini, dövüldüğünü ilave ettik‐

ten sonra da Safvetî’yi cebren kaçıranların Türklere küfür ve tecavüzler

ettiklerini belirtmekte ve Veçerna Poşta ve Dnevnik’i eleştiren şu cümlelerle

gözlemlerini aktarmaktadır: “Bu şarlatanlar oyunu yine Türklerin üzerine çe‐

virmek için susuz dereden su getiriyorlar. Köylülerin darb‐ı meselince: Öküz altında

buzağı arıyorlar!24.”

Rusçuk Vak‘ası’nın Bulgaristan’da büyük bir galeyana sebep olması

üzerine Balkan gazetesinde Ethem Ruhi Bey [1873‐1949] imzasıyla “Hakikat

21 “Bulgaristan Havadisi”, Balkan, 30 Mart 1326, Nu: 1018, s. 2. 22 “Son Dakika”, Balkan, 7 Mart 1326, Nu: 999, s. 4; Rusçuk Vak‘ası’na Dair Tekzip”, Tanin, 13 Mart 1326, Nu: 561, s. 3. 23 “Rusçuk Vak‘ası’na Dair Tekzip”, Balkan, 12 Mart 1326, Nu: 1003, s. 3-4; Rusçuk Vak‘ası’na Dair Tekzip”, Tanin, 13

Mart 1326, Nu: 561, s. 3; “Rusçuk Hadisesi”, Yeni Tasvir-i Efkâr, 13 Mart 1326, Nu: 295, s. 8. 24 Yumuk oğlu Muharrem, “Yine Rusçuk Vak‘ası İçin”, Balkan, 26 Mart 1326, Nu: 1015, s. 2-3; Yumuk oğlu Muharrem,

“Rusçuk Vak‘ası Tafsilatı”, Yeni Tasvir-i Efkâr, 27 Mart 1326, Nu: 309, s. 7.


Şahsa, Hata Zamana Aittir” başlıklı bir yazı çıktı ve bu yazıda şöyle denildi:

“Tuhaf şey? Bir Müslüman kızının millet‐i âherden birine kaçırılmasından ve bila‐

hare teslim edilmek istenmesinden dolayı hükûmete, kanuna, mehâkim‐i adliyenin

hükmüne, orduya karşı isyan edecek, kanlar dökülecek kadar niza ve şamataya sebep

ne? On beş yaşında bir Müslüman kızını bir Stefanov iğfal ve izlâl edebilir. Fakat

mademki bu memlekette kanun var. Bir hükûmet‐i medeniye var; bilâ‐tefrik‐i cins ve

mezhep herkesin başı bu hükme bağlıdır; böyle bir hükme karşı hükûmet evi sayılan

karakolhaneye kadar girip, jandarmaları vurup bir Müslüman kızını cebren

hükûmet elinden almak, onu el üstünde sokaklarda gezdirmek, horalar oynamak,

bağırmak, çağırmak, hükûmetin muhaddere‐i İslamı [namuslu İslam kızını] teslim

emrine karşı taş, tabanca atmak, hatta gelen askerlerin kumandanına, generale,

askere karşı bile silah atmak, kanun‐ı medeniyet ve insaniyetin hangi veçhiyle telif

edilir? Dahası var. Bulgaristan hükûmet‐i hâzırası bugüne kadar en doğru en müs‐

takimane bir harekette bulunduysa o da şu son Rusçuk Vak‘ası’ndaki hareketiyle

sabittir. Dâhiliye Nazırı Gospodin Takev’in, en doğru bir hareketi şu son vak‘adır.

Fakat maatteessüf böyle bir hareketten dolayı bizzat Takev’in aleyhine, hükûmet

aleyhine bir galeyan‐ı umumî ve millî var. En akıllı geçinenlere sorunuz; neden bir

kız için bu kadar asker Bulgar ahaliye silah çeksinmiş, neden bu kadar can telef ol‐

sunmuş? Diyorlar. Mantıksızlığa dikkat ediliyor mu? Hükûmet hareket‐i

vâkı‘asıyla bir Müslüman kızının hukukunu müdafaa etmiş olmaktan ziyade kendi

kanununu, kendi şeref‐i hâkimiyetini müdafaa kastıyladır ki kanuna isyan eden bir

cemm‐i gafîr ahaliye karşı silah istimaline mecbur oldu?” Ethem Ruhi Bey, bu

makalesinde Müftünün kızın iadesi ısrarına yönelik eleştirilere de cevap

vermekte ve şöyle demektedir: “Bazı akıllı uslu Bulgar komşularımızdan bile

işittim. Bir müftünün sözüyle, ısrarıyla hükûmet ahaliyi bu derece kırıp geçirmeli

mi imiş? Aşk olsun! Şimdi bu da mı laf? Rusçuk Müftüsü bir Müslüman kızının

muhafaza‐i hukuku için hükûmet‐i metbûasının şiddetle nazar‐ı dikkatini celp et‐

mekte yerden göğe kadar haklı ve böyle bir hareketiyle milletinin en muhterem mil‐

let‐perver bir reis‐i ruhanisi sayılır. Bununla beraber, hareketi kanunidir, haktır.

Hükûmet ise adaleti, medeniyeti, kanun‐ı edep ve hayâyı müdafaa etmiştir25.”

Ethem Ruhi Bey, “Bir Tarih‐i İbret” başlıklı yazısında da “İşte Rusçuk

Vak‘a‐i tarihiyesi de bizim için unutulmaz bir hatıradır. Zira hukuk‐ı milliyemizin

hükûmet‐i mahalliye tarafından kanla, kılıçla müdafaa edildiği bir gündür…” de‐

mektedir. Rusçuk Vak‘ası’nda Reis‐i Nüzzar [Başbakan] Alexandre Malinov

kabinesinin tavrından genel itibariyle Müslümanlar memnun kalmışlar,

Bulgarlar ise durumdan ciddî manada rahatsız olmuşlardır. Hadise üzerine

Sofya gazeteleri kıyametler koparmaya çalışmışlardır. Onlar, “neden bir Türk

25 Ethem Ruhi, “Hakikat Şahsa, Hata Zamana Aittir”, Balkan, 4 Mart 1326, Nu: 996, s. 1. (Bkz. EK-3).


kızı için bu kadar kıyametler kopsun” yolunda haberler yapmışlar; Bulgaristan

hükûmetini Rusçuk Vak‘ası’na müdahalesi dolayısıyla tenkit etmişlerdir26.

Nitekim Sofya gazetelerinden Dinevnik, 16 Mart 1910 tarihli nüshasında

“Katiller yere batsın. Bulgar kanı üstünden İstanbul’a! …Bu cinayet Türkiye’yi

memnun etmek içindir. Bulgar Çar’ının Dersaadet’e gidebilmesi içindir… Yere

batsın kana susamış hükûmet.” gibi ifadelere yer verildi27. Narodna Prava gaze‐

tesi de Bulgaristan Çar’ının İstanbul’a gideceğini, İstanbul’a yol açmak için

kan döktüklerini, yüzlerce haneyi matem içinde bıraktıklarını yazmakta;

“İstanbul’da hüsn‐i kabul görmek için bütün şehri ve umum Bulgaristan’ı kahretti‐

niz” denilmektedir28.

Sofya gazeteleri ve muhaliflerin şiddetli tenkitleri karşısında Dâhiliye

Nezareti efkâr‐ı umumiyeyi aydınlatmak gayesiyle hazırlanan bir metni

Filibe Daire‐i Belediyesi’ne yolladı. Dâhiliye Nezareti’nin hadise hakkındaki

izahatı şu şekildedir: “Birkaç gün evvel Rusçuk’ta Emine Safvetî namında sabî bir

Türk kızı ebeveyninin evinden firar ile Ziraat Bankası şubesinde memur sevgilisi

Yordan Stefanov ile izdivaç etmek istemiştir. Sancak mahkemesinin kararı ve İstina‐

fın tasdikiyle kızın ebeveynine iadesi ve teslimi lazım gelmiş, lakin ahaliden bir

cemm‐i gafîr işe müdahale ederek işin aksiyle tervici için teşebbüsâtta bulunmuştur.

Mesele bu emr‐i adliye ve nizamiyenin icrasına tevakkuf ettiği için ahali tarafından

müdahale ve sükûn ve intizamın ihlal olunmaması için tedabir‐i lazımenin ittihazı

babında ora mutasarrıflığına tebligatta bulunulmuş ve kız validesine teslim edilmiş‐

tir. Bu kere ahali dağılacağı yerde kesb‐i tezayüt ederek harekât‐ı tecavüz‐karaneye

başlamıştır. Polis komiseri Petkov ahalinin hüsn‐i suretle dağıtılması için tedabir‐i

lazımeyi ifa etmiş, lakin muvaffak olacağı yerde bilakis kendisi taş darbelerine ve

ahali tarafından atılan kurşunlara maruz kalarak güç hal ile tahlis‐i can eylemiştir.

Bera‐yı muavenet davet olunan askere dahî ihale‐i sem‘‐i itibâr olunmayarak ahali

tarafından asker üzerine dahi ateş edilmesiyle bir asker kurşunla yaralanmış ve diğer

yirmi beş asker dahi taşlarla mecruh edilmiştir. Bundan sonra üç defa askerler tara‐

fından havaya atılan kurşunlardan da ahali müteessir olmayıp dağılmadığı görü‐

lünce kumandan tarafından üzerlerine ateş edilmesi emri verilmiştir. On altı telefat,

otuz üç ağır yaralı, altı hafif yaralı mecruh vardır. Zabıta lazım gelen tedabiri icra

etmiş ise de ahalinin şiddetine tâb‐âver mukavemet olamayarak işbu vak‘a‐i müessife

meydana gelmiştir. Hükûmet müsebbipleri takibe başlamıştır. Ahalinin kıyamına

sebebiyet verenler şiddetle mücazat edilecektir. Vukû‘at‐ı müessireden haberdar olur

26 Ethem Ruhi, “Bir Tarih-i İbret”, Balkan, 5 Mart 1326, Nu: 997, s. 1-2. 27 “Sofya Gazetelerinin Tahrikâtından Bir Numune”, Balkan, 5 Mart 1326, Nu: 997, s. 2; “Vak‘a İntişar Ediyor”, Tanin, 6

Mart 1326, Nu: 554, s. 3. 28 “Narodna Prava Gazetesi Yazıyor”, Balkan, 6 Mart 1326, Nu: 998, s. 3; Balkan gazetesinin Veçerna Poşta’yı kaynak

göstererek verdiği bir haberde Çar Ferdinand’ın İstanbul ziyaretinin Rusçuk ahalisi tarafından memnuniyetsizlikle karşı-landığı ifade edilmektedir. Bkz. “Veçerna Poşta Gazetesinin Telefon İstihbaratı”, Balkan, 10 Mart 1326, Nu: 1001, s. 4.


olmaz Dâhiliye Nazırı mahall‐i vak‘aya şitâb etmiş, vukû‘atın tahkiki için evamir‐i

lazımeyi itâ eylemiştir29.” Rusçuk Vak‘ası üzerine Harbiye Nezareti’nden de

bir beyanatta bulunularak, askerin askerlik vazifesini ifa ettiği ve kendisine

verilen emirleri yerine getirdiği bildirildi30. Böylelikle ahalinin yatıştırılma‐

sına gayret edildi. Ayrıca hadisede; Safvetî’nin Bulgarlar elinden alınması

için askerî vazifelerini yerine getiren Kaymakam Kasarov, Yüzbaşı Posev ve

bazı vazifeliler Sofya’ya çağrıldılar. Sofya gazeteleri bu şahısların vak‘a hak‐

kında tafsilat vermek üzere Sofya’ya davet edildiklerini belirtmektedir31.

Rusçuk Vak‘ası’nı tafsilatlı bir şekilde takip ettiği görülen Balkan gazete‐

sinin haberine göre 18 Mart 1910 tarihi itibariyle Rusçuk’taki heyecanın

devam ettiği, yaralıların hastanelerde vefat ettiği belirtilmekte, cenazelerin

büyük kalabalıklar tarafından kaldırılmakta ve şehrin matem bayraklarıyla

donatılmakta olduğu ifade edilmektedir. Müslüman kızı Safvetî’nin kaçı‐

rılması hadisesi üzerine Sofya Üniversitesi talebelerinin dahi bir protesto

mitingi yapmalarına ve umumî içtimadan sonra bir matem nümayişi icra

etmek üzere Sofya sokaklarında dolaşmaya karar verildiği de vurgulan‐

maktadır32. Nitekim planlandığı üzere Sofya Üniversitesi talebelerinin Sofya

sokaklarında dolaşmaları üzerine birkaç polis komiseri ve jandarma talebe‐

leri ve ahaliyi dağıttı. Ahali, polis ve askerleri ıslık ve düdüklerle protesto

etti. Hatta Sofya ahalisinden bir kısmının, Dâhiliye Nazırı Takev’i istasyon‐

da protesto edeceğinin haber alınması üzerine gerekli tedbirler alındı33. Pro‐

testoların had safhaya ulaştığı, şehrin velveleye verildiği görülünce, gösteri‐

ciler üzerine derhal süvariler sevk edildi. Askerin tahkir edilmesi ve taşlı

saldırıya uğraması üzerine Süvari kumandanı “Kılıç çek” ve ahali üzerine

“Hücum” emrini verdi. Olayların önüne geçilemeyince piyade ve süvarilerin

yanında topçular dahi getirilerek nümayişçilerin dağıtılmasına çalışıldı.

Hadisede 60 kadar asker ve jandarma yaralandı; sebep olan ahali, talebe,

memur ve işçilerden 49 kişi hapsedildi. Olay sonrasında Hükûmet Reisi

Malinov ve Harbiye Nazırı Danail Nikolayev olay mahallini teftiş etti. Vak‘a

günü General Nikolayev, olay mahalline vasıl olarak ahalinin teskinine

çalıştı ise de hem askerler hem de nazır üzerine taşlar yağdırıldı. Bu saldırı‐

lar üzerine asker, ahalinin üzerine yürüyeceği esnada Nikolayev, “dur” emri

verdi34. Askerin gayretlerine rağmen bir türlü ahalinin teskinine muvaffak

olunamadı; ahali Saray’a doğru yürümeye başladı. Askerin, ahalinin dağıl‐

29 “Efkâr-ı Umumiyenin Tenviri İçin Dâhiliye Nezareti’nden Filibe Daire-i Belediyesine Vürut Edip Akşam Ahaliye Tevzî

Olunan Telgrafname Suretidir”, Balkan, 6 Mart 1326, Nu: 998, s. 3. 30 Rusçuk Vak‘ası Üzerine Bulgar Harbiye Nezareti’nin Beyanatı”, Balkan, 5 Mart 1326, Nu: 997, s. 4. 31 “İslam Kızı Safvetî Meselesi”, Balkan, 21 Mart 1326, Nu: 1011, s. 4. 32 “Bulgaristan Havadisi”, Balkan, 5 Mart 1326, Nu: 997, s. 3. 33 “Bulgaristan Havadisi”, Balkan, 6 Mart 1326, Nu: 998, s. 3. 34 “Sofya’da Yeni Parlayan Ateş!”, Balkan, 7 Mart 1326, Nu: 999, s. 2.


ması yönündeki telkin ve gayretlerine rağmen ahali bir türlü dağılmadı;

hatta Çar Ferdinand da durumu dürbünle seyrederek ahalinin askere karşı

serkeşane hareketlerinden müteessir oldu35.

Sofya gazeteleri ve muhalifler, Rusçuk Vak‘ası’nın içinden çıkılmaz bir

hâl almasının, hadisenin büyümesinin sorumlusu olarak Dâhiliye Nazırı

Takev’i görmektedirler. Nitekim Takev’in kabine heyetinden ve Demokrat

Parti’den ihraç edilmesi için Demokratlar tarafından Reis‐i Nüzzar Mali‐

nov’a birçok telgraf çekilerek mektuplar da gönderildiğini Reç gazetesi ha‐

ber vermektedir36. Takev’e yönelik tepkiler günden güne de ciddiyet kesp

etmektedir. Örneğin Takev, Boris Bahçesi civarında gezinmekte iken Sofya

Üniversitesi talebeleri tarafından ıslık çalarak tahkir edildi37; Takev’in istifası

meselesi Sofya gazeteleri tarafından Hariciye Nazırı Paprikov’a soruldu. Bu

suale karşı Paprikov; böyle bir şeyin olmadığını, Dâhiliye Nazırı Takev’in

kanun dairesinde hareket ettiğini, Bakanlar Kurulu’nun da müşterek dü‐

şündüğünü belirtti38. Buna rağmen, Sofya gazetelerine dayanılarak Balkan

gazetesi tarafından verilen 24 Mart tarihli bir haberde Takev’in kabineden

ihracı için ekseriyet azalarından kırk azanın Reis‐i Nüzzar Malinov’a dilekçe

takdim ettikleri haberi yapıldı39. Dâhiliye Nazırı Takev ise hakkındaki iddia‐

ları reddeden beyanatlarda bulundu. Den gazetesine verdiği bir mülakatta,

askerin ateş etmesi yönünde kendisinin emir verdiği söylentilerinin tezvirat‐

tan ibaret olduğunu, Rusçuk Vak‘ası akabinde gerçekleştirilen mitinglerin

ise Stambolovistler ve Radoslavistlerin tahrik ve teşviki ile olduğunu ifade

etti. Ayrıca Çar’ın ve nazırların İstanbul’da hüsn‐i kabul görmeleri maksa‐

dıyla böyle bir vak‘anın zuhur ettiği yönündeki iddiaları da kabul etmeye‐

rek, İstanbul ziyaretinin çok önceden kararlaştırıldığını vurguladı40. Takev,

Sosyalist ve Radoslavistler’i suçlamaktadır. Çünkü Sosyalist ve Radoslavist‐

ler Sofya’da bir miting yapmışlardı. Toplanan kalabalık, vak‘a sorumluları‐

nın cezalandırılmasını talep etmiş, sorumlu olarak da Dâhiliye Nazırı Ta‐

kev’i göstermişlerdi. Gösteride alınan kararlardan biri de başta Takev olmak

üzere Demokrat hükûmetinin Rusçuk’ta haksız yere ahalinin çiğnenmesine

sebep olmasının protesto edilmesidir. Diğeri ise Demokrat hükûmetinin

idarede bulunması caiz olmadığının belirtilmesi, kan dökülmesine sebep

olanların şiddetle cezalandırılmasının istenmesidir41. İlerleyen günlerde,

Bulgar basınından Reç gazetesi, Safvetî üzerinden yürüyen propagandaya

35 “Nümayişçilerinin Saray’a Doğru Hareketleri”, Balkan, 7 Mart 1326, Nu: 999, s. 3. 36 “Son Dakika”, Balkan, 7 Mart 1326, Nu: 999, s. 4. 37 “Son Dakika”, Balkan, 7 Mart 1326, Nu: 999, s. 4. 38 “Paprikov’un Gazetecilere Cevabı”, Balkan, 9 Mart 1326, Nu: 1000, s. 4. 39 “Son Dakika”, Balkan, 11 Mart 1326, Nu: 1002, s. 4. 40 “Minister Takev ve Rusçuk Vak‘ası”, Balkan, 13 Mart 1326, Nu: 1004, s. 3. 41 “Bulgaristan Ahvâli”, Balkan, 10 Mart 1326, Nu: 1001, s. 2.


yeni bir soluk getirdi. Reç, Dâhiliye Nazırı Takev’i ve hükûmeti Safvetî me‐

selesinde, ahaliden çoluk‐çocuk dâhil yüzlerce kişinin telef edilmesine sebep

olmakla suçlamaktadır. İlaveten, gazete, Müslümanlar tarafından bir Bulgar

kızının kaçırıldığını ve tecavüze uğradığını iddia etmekte, bu duruma hiç

tepki verilmediğinden bahsetmektedir. Yine Safvetî’nin kendi rızasıyla Ste‐

fanov’a vardığını, Bulgar kızının ise zorla kaçırılıp tecavüze uğratıldığını

iddia etmektedir42. Burada bahsi gerekli hususlardan biri de “28 Şubat

Vak‘ası”na sebep olduğu iddia olunan Rusçuk İkinci Alayı askerlerine di‐

nen de tepki konulmuş olmasıdır. Nitekim Safvetî’nin Bulgarlar elinden geri

alınması için gayret sarf eden ve “28 Şubat Vak‘ası”na iştirak eden Rusçuk

İkinci Alayı Bulgar askerî neferlerine Papaz Bogoslav şaraplı ekmek ver‐

memiş yani onları aforoz etmiştir43.

Dâhiliye Nazırı Takev’e yönelik eleştirilerin bir kaynağı da Safvetî’nin

bulunması için ortaya konulan gayrettir. Örneğin Balkan gazetesinin, Reç

gazetesinden bir iktibasında Takev eleştirilmekte ve şöyle denilmektedir:

“Gospodin Takev’in sözü yerine gelmelidir. Türk kızı Safvetî için bu kadar kan

döktü. Şimdi ise İslam kızını bulmak için Rusçuk’u yakması lazımdır44.” Veçerna

Poşta, Rusçuk’ta Müslümanların yer gök Safvetî’yi aradıklarını, Dnevnik ise

Safvetî’yi arayanların mutaassıp kişiler olduklarını ve Türk konsolosluğuyla

iş görmek istediklerini, Bulgar tebaasından olduklarını unuttuklarını be‐

lirtmekte ve hükûmetin dikkatini bu noktaya çekmeye çalışmaktadır45. Bal‐

kan gazetesinin bu gazetelere tepkisi şu şekildedir: “Veçerna Poştacılara biz de

ihtar ederiz ki Müslümanların tâli‘ ve namusuyla oynamasın. Edepsizliğin de bir

haddi vardır. Namusunu arayan Müslümanları mutaassıp addeden o edepsiz, na‐

mus çalan alçaklara masum demeğe utanmazsa kabahat yine Müslümanların mı?

Müslümanlar, kanunun bahşettiği salahiyet dâhilinde hak ve namuslarını kanları‐

nın son katresine kadar elbette arayacaklardır. Elinizden gelirse haydi mani‘ olun

bakalım?46.”

Balkan gazetesine yansıyan Sofya basınının haberlerine bakılırsa Rusçuk

Vak‘ası, Bulgaristan’da bir hükûmet krizi meydana getirdi. Sofya matbua‐

tından Jön Türk gazetesine hususî olarak verilen malumata göre eğer Çar

Ferdinand tam bu zamanda İstanbul’a bir ziyaret gerçekleştirmeseydi,

hükûmetin düşmesi içten bile değildi. Hatta Ferdinand İstanbul’dan dön‐

dükten sonra galeyanlar devam edecektir ve bu sebepten hükûmetin yeni‐

lenmesi an meselesidir. Geçen Pazar günü Sofya, Vidin, Varna, Karinabad,

42 “Safvetî, Totan(?) ve Takev: Reç Gazetesi Yazıyor”, Balkan, 7 Mayıs 1326, Nu: 1049, s. 4. 43 “Son Dakika, 29 Mart, Rusçuk:” Balkan, 31 Mart 1326, Nu: 1019, s. 4. 44 İslam Kızı Safvetî Hakkında”, Balkan, 12 Mart 1326, Nu: 1003, s. 4. 45 “Safvetî Aranıyor”, Balkan, 12 Mart 1326, Nu: 1003, s. 4. 46 “Balkan”, Balkan, 12 Mart 1326, Nu: 1003, s. 4.


Eski Cuma, Samakov, Eski Zağra, Plevne, Lofça, İslimye gibi şehirlerde İs‐

lam kızı Safvetî’nin kaçırılması dolayısıyla hükûmetin takip ettiği siyaset ve

aldığı tedbirlere karşı mitingler yapılmıştır. Sofya’da Radoslavistler ve

Stambolovistlerin yanında bütün partiler hükûmete karşı birden hücuma

karar vermişlerdir47.

Rusçuk Vak‘ası akabinde tertip edilen protesto mitinglerinden biri de 20

Mart 1910, Pazar günü yapılan ve yaklaşık 6.000 Bulgar’ın iştirak ettiği Var‐

na mitingidir48. Ayrıca Burgaz’da da 4000 kişiden mürekkep bir miting ya‐

pılarak hükûmet şiddetle protesto edildi49. 10 Nisan’da ise İhtiman’da bü‐

yük bir miting akdedilerek Rusçuk Vak‘ası protesto edildi50. 27 Mart’ta Rus‐

çuk’ta bir miting düzenlenmesi kararlaştırıldı; ancak Mutasarrıf, Sofya’nın

rızası olmadan mitinge izin veremeyeceğini belirtti51. Bu protestoların ya‐

nında Balkan’ın verdiği bilgiye göre; Rusçuk’un bazı “Donkişot kafalı” vatan‐

perverleri, vak‘anın cereyan ettiği mahalle “28 Şubat” ismini vermişlerdir52.

Dnevnik’in iddiasına bakılırsa Rusçuk Vak‘ası’nın ve sonrasındaki bazı ha‐

diselerin müsebbibi Müslümanlardır. Nitekim Dnevnik gazetesi muhbiri,

Rusçuk Vak‘ası’ndan dolayı Burhanlar Vak‘ası’nı Müslüman Türklere isnat

etmektedir. Müslüman ahalinin, Safvetî’nin intikamını almak için büyük bir

vahşet uyguladıklarını ve 10‐13 yaşlarında bir çocuğu ve 95 yaşında bir

Bulgar kadınını öldürdüklerini iddia etmektedir53.

Rusçuk Vak‘ası’nın gün geçtikçe gündemdeki yeri artmaktadır. Balkan

gazetesi sermuharriri Ethem Ruhi Bey ise 29 Mart 1910 tarihli “Rusçuk Hadi‐

sesinin Zamiri” başlıklı yazısına “politika âleminde sivilcenin çıban olduğu vaki‐

dir. Bazen de o çıban kangren olur da tedavisi güçleşir. İşte bizim Rusçuk meselesi

de böyle oldu” diyerek başlamakta ve bazı değerlendirmelerde bulunmakta‐

dır. Akabinde, evveliyatındaki Osmanlı‐Rus Muharebesi’nin temelleri hak‐

kında bazı hususları dile getirmekte, Kara Camii* meselesinden, Selanik’te

bir Bulgar kızının Müslüman olması ve kızın ailesine teslimi mevzu edilince

ahalinin galeyana gelmesi, iki de konsolosun telef edilmesinin harbe etkisi

47 “Bulgaristan Havadisi”, Balkan, 9 Mart 1326, Nu: 1000, s. 2; Yine Yanbolu, Plevne, Filibe, Pazarcık, Tırnova ve Rahova

gibi yerlerde de Rusçuk Vak‘ası’nı protesto eden mitingler tertip edilmiştir. Bkz. BOA., HR. SFR. 04, 490/29 (5 Mart 1326); 21 Mart 1910’da Sofya ve Vidin’de tertip edilen protesto mitingleri alınan tedbirler sebebiyledir ki sorunsuz bir şekilde sona ermiştir. Bkz. BOA., Hariciye Nezareti, Siyasî Kızım Belgeleri (HR. SYS.), 2949/58 (8 Mart 1326).

48 “Rusçuk ve Sofya Vak‘aları Üzerine Varna Mitingi”, Balkan, 9 Mart 1326, Nu: 1000, s. 4. 49 “Son Dakika”, Balkan, 9 Mart 1326, Nu: 1000, s. 4. 50 “Bulgaristan Havadisi”, Balkan, 2 Nisan 1326, Nu: 1021, s. 4. 51 “Rusçuk’ta Miting”, Balkan, 12 Mart 1326, Nu: 1003, s. 4; “Rusçuk’ta Yeni Miting Hazırlığı ve Hükûmetin Mümanaatı”,

Balkan, 14 Mart 1326, Nu: 1005, s. 3; Rusçuk’ta bir miting tertip edilmesi yönünde 5 Mart 1326 [18 Mart 1910] tarihli bir belgede hükûmetin mitinge izin vermediğinden bahsedilmektedir. Bkz. BOA., HR. SFR. 04, 618/81, (5 Mart 1326).

52 “Hâlâ Rusçuk Vak‘ası Hatıraları”, Balkan, 31 Mart 1326, Nu: 1019, s. 3. 53 Deli Ormanlı Muharrem, “Müdafaa-i Hukuk-ı İslam”, Balkan, 17 Nisan 1326, Nu: 1034, s. 1. * Kara Camii, Kanuni Sultan Süleyman devrinde Mimar Sinan tarafından yapılmış ve 1903’te kilise hâline getirilmiştir.

Bugün Sveti Sedmochislenitsi Kilisesi’dir.


üzerinde durmaktadır. Ethem Ruhi Bey devamında sözü Rusçuk Vak‘ası’na

getirmekte ve şöyle demektedir: “On beş yaşında bir Müslüman kızı kaçırılmış.

Vay vay vay! Kıyametler koparılıyor. Kız kaçırılmış, rafa mı konsun, tavana mı,

nereye konacağını Sofya’nın akıllı uslu diplomatları bile bir türlü bulduramıyor.

Türlü türlü rivayetler, şayialar, mitingler yapılıyor. Hülasa tamam manasıyla bir

heyecandır, gürültüdür gidiyor. Bunda da elbet bir maksat var. Bu maksat ise aşikâr

olmaya başlıyor. Zira bu tahrikâtı icra edenler bekliyorlardı ki şimdiye kadar Bulga‐

ristan Müslümanları arasında da kanuna, kanun‐ı insaniyet ve medeniyete muhalif

bir hal ve hareket vukû‘u istilzam edilsin. Müslümanlar taassupla, vahşetle itham

edilsin. Bu itham ise Avrupa’nın Hristiyanlık damarlarını tahrik etsin. Bu suretle

Türkiye efkâr‐ı umûmiyesi de tehyiç edilsin. Terakkiyat‐ı zamaniyeye mensubiyetini

bihakkın ispata başlayan Genç Türkiye ve bugünün Müslümanları Avrupa naza‐

rında yükselmeye başlayan kadir ve haysiyetini gaip etsin! Bizce Rusçuk hadisesinin

zamiri budur. Fakat şükür cenâb‐ı bârîye ki zavallı ehl‐i İslam aleyhinde kazılan

kuyuya, şimdi kazanlar düştü. İyi düşünürsek, bu da bir muzafferiyet‐i medeniye‐

dir54.”

Rusçuk Vak‘ası, Reis‐i Nüzzar Malinov’un da gündemine girdi ve 5

Haziran 1910’da Ziştovi’de Ziştovi Tiyatrosu’nda ahaliye bazı değerlendir‐

melerde bulunarak şunları ifade etti: “Rusçuk Vak‘ası’ndan en ziyade müteessir

ve müteezzî olan hükûmetimizdir. Ve fakat ne çare? Zaman bunu icap eylemiş idi.

Hükûmet o sırada tertip edilen vak‘a karşısında kuvvetsiz kalmıştır. Bunu Gospodin

Danev dahî itiraf eylemiştir. Gospodin Danev diğer hükûmetlerin şiddetine rağmen

bizim hükûmetimizin şiddeti gayet dûn olduğunu beyan ediyor. Bu beyanat bizi

mesrur etmiştir. Rusçuk Vak‘a‐i elîmesi bütün Bulgar milletini kederlenmiştir. Eğer

bu vak‘adan en ziyade dil‐gîr olmuş bir kimse var ise o da reisi bulunduğum

hükûmettir. Vak‘anın cereyanında bizzat mükedder olan ve bu kadar bî‐günah

adamların kurban olduklarından gözyaşı akıtan ben olmuşumdur. Yüreğimde olan

acı ile beraber vak‘anın tesadüf‐i zaman neticesi olarak zuhura geldiğine kail bu‐

lunmaktayım. Fakat namuslu Bulgarlar, makhûr aile peder ve valideler kendi yakın‐

larının dökülen bî‐günah kanları karşısında timsah misillü gözyaşlarını dökmekten

men‘ olunamamaktadır. Bu vak‘anın sebeplerini siz tayin ediniz. Bu vak‘a üzerine

doğrudan doğruya hükûmet ve askerin itham olunması caiz olmadığını bilmeliyiz.

Rusçuk Vak‘ası’na sebep olan bizim efkâr‐ı umûmiyemizde olan asabiyettir. Çare

İstanbul için yol açmak üzere Demokratların hükûmeti 22 kişiyi telef ettiği ve 100

kişiyi yaraladığına dair bir şayia sâika gibi etrafa teşmil edildi. Bu şayiayı tamim

edenler haylazlar, alçaklar ve vagabondlardır. Siz zannediyorsunuz ki minister

sandalyesinde oturanlar mücerret fenalık tertibini tefekkür eden ricaldir. (Minister

54 Ethem Ruhi, “Rusçuk Hadisesi’nin Zamiri”, Balkan, 16 Mart 1326, Nu: 1006, s. 1-2.


burada masa üzerine şiddetle elleri ile vurmakta idi). Siz Bulgaristan’ın haysiyetini

mahvediyorsunuz. Bulgaristan’ın itibarıyla oynuyorsunuz. Demokratları değil,

Bulgaristan’ı yıkıyorsunuz. Biz onları öldürmedik! Biz Bulgaristan’ı Türkiye’ye

satanlardan değiliz! 28 Şubat Vak‘ası Mart’ın üçüncü günü Sofya’da dahî tekerrür

edecekti. Öyle adamlar var idi ki her birisi kendi makasıd‐ı siyasiyesi namına o sıra‐

da istifadeyi düşünüyorlardı. Öyle adamlar var idi ki boğazlarına birtakım levhalar

ta‘lik ederek Sofya sokaklarında nümayişler icra ediyorlardı. Bunların cümlesi mü‐

şevvikler idi. Bunların şimdiye kadar mehâkim tarafından mücazat görmediklerine

el’ân taaccüp etmekteyim. Beyannamelerde musarrahdır. Bu partiler diyorlar ki

‘haşmetmeab bunları ıskat ediniz, aşağı indiriniz de biz mevki‘‐i iktidara gelelim.

İşte onların mitinglerinin makasıdı budur. Demokratların Meclis‐i Millî‐i Kebîri

davet ederek senato teşkil ettirmek fikrinde olduklarına dair şayi‘ edilen havadisler

yalandır. Bu fikir Narodniklerin fikridir55.”

Balkan gazetesinde “Safvetî Meselesi Sobranya’da (Subranie’de)” başlıklı bir

yazıda; Safvetî meselesinin Bulgaristan millî tarihine kanlı satırlarla yazıldı‐

ğı, Bulgar tarihçileri ve hatiplerinin dilinden düşmediği belirtilmektedir.

Yine bu meselenin, Bulgaristan Meclisi’nde de muhalif fırkalara mensup

mebusların ve diğer pek çok mebusun da siyaset sermayesi haline geldiği

ifade edilmektedir. Bu yazıda, Safvetî’nin, kırk yaşını geçkin Yordan Stefa‐

nov adında bir bekâr Bulgar tarafından iğfal edildiğinin belirtilmesi akabin‐

de şöyle denilmektedir: “Saf ve bâkir bir kızı aldatmak icrâ‐yı denâet ve habâset

kadar kolay dünyada ne var ki? Bir hayli zaman komşusu Yordanov’un hanesine

girip çıkan bu nâ‐bâliğ İslam kızı, bir gün Yordanov’un tamam manâsıyla dâm‐ı

ihanet ve sefaletine düşüyor. Artık evine gelemiyor. Vâkıayı öğrenen o zamanın

Rusçuk Müftüsü muhterem Ali Ziya Efendi ise derhal paçaları sıvıyor. Memleketin

ileri gelen Müslümanlarıyla bi’l‐ittihâd işi mahkemeye, kanuna havale ediyorlar.”

“Mahkeme bidayeten, istinâfen verdiği hükümlerle kızın nâ‐baliğ bir yaşta olması

hasebiyle pederine teslimine karar veriyor ve kız, pederine teslim ediliyor. Ancak

Rusçuk polis müdürü pederine teslim edilen kızı evden çıkartıp güya muhafaza

kastıyla karakola götürüyor. Kız karakolda iken Bulgar ahalisi galeyana geliyor ve

kızı zorla almaya kıyam” ediyorlar. Haberdeki iddiaya göre Rusçuk polisi

ahaliye müsamaha ile davranarak kızı teslim ediyor. Kız el üstünde sokak

sokak gezdiriliyor. Müftü Ali Ziya Efendi, “Ya kanunun icra‐yı ahkâmıyla

kızın iadesi, ya cevâb(!)” diyor56.

28 Şubat Vak‘ası’nın sene‐i devriyesinde de, vak‘ada vefat edenlerin

anısına Bulgar ahali tarafından matem nümayişleri yapılacağı haber veril‐

55 “Reis-i Nüzzâr Malinov’un Nutku, Ziştovi 23 Mayıs”, Balkan, 26 Mayıs 1326, Nu: 1065, s. 2-3. 56 Maruf, “Safvetî Meselesi Sobranya’da!”, Balkan, 5 Teşrinisanî 1326, 1202, s. 1. (ss.1-2); Farklı bir anlatım için bkz.

“Rusçuk Vak‘ası”, Tanin, 4 Mart 1326, Nu: 552, s. 2.


mektedir57. Sosyalistler de 28 Şubat Vak‘ası’nın sene‐i devriyesi sebebiyle bir

miting akdine karar vermişlerdir58. Nitekim Şubat’ın son haftasında [Mart

1911’de] Sofya’da ve diğer yerlerde pek çok miting ve toplantı yapıldı ve bu

miting ve toplantılarda 28 Şubat Vak‘ası’nda telef olan Bulgar vatandaşları

anıldı. Malinov Hükûmetine protestolar yöneltildi. Balkan gazetesinde bu

haberler verildikten sonra “28 Şubat günü yalnız Bulgarlar için değil, Müslü‐

manlar için de bir tarih‐i hüzn ve matemdir. Zira o gün kanun‐ı adaletin bahşeyle‐

diği bir hakkımızın cehl ve taassup heyecanıyla ayaklar altında çiğnenmek istenildiği

bir gündür” denilmektedir. Ayrıca Rusçuk Mebusu Tahir Lütfi Efendi’nin

hem Müslümanların genel problemleri hem de Rusçuk Vak‘ası özelinde bir

şey yapmadığı belirtilmekte ve eleştirilmektedir. Tahir Lütfi Efendi eleştiri‐

lirken şöyle denilmektedir: “…Hele kendi memleketi evladından, kapı bitişik

komşularından olan bir Müslüman kızının hukuk‐ı kanuniyesi namına Sobranya’da

bir söz bile söylemedikten mâ‐ada o hazin vakıanın bir mücâhidi olan Rusçuk Müf‐

tüsü Ali Ziya Efendi’yi intihâb ettirmemek, efendilerinin bu suretle de mazhar‐ı

âferini olmak için elinden gelen gayreti ibraz eden Tahir Lütfi Efendi, Bulgar gazete‐

lerindeki şu ‘28 Şubat’ hatıratını okurken vicdanından bir aks‐i sada duymaz

mı?59.”

Emine Safvetî meselesi 1914 senesine değin devam etti. Osmanlı Arşi‐

vi’ndeki bir belgeden anlaşıldığı üzere; bu meseleye [Rusçuk Vak‘ası’na]

sebep olanlar hakkında açılan davada yirmi beş kişi suçlanmış, 120 şahit

dinlenmiş ancak bütün zanlıların beraatına karar verilerek Safvetî meselesi

kapatılmıştır60.

SAFVETÎ’NİN İADESİ MESELESİ VE TANASSUR ETTİRİLMESİ

Müslüman kızı Emine Safvetî kaçtıktan ya da kaçırıldıktan sonra 21

Mart 1910 tarihi itibariyle kızın “gönüllüsü” Stefanov da sorgulandı. Stefa‐

nov, kendisine yöneltilen “Safvetî’nin nerede olduğu” sualine “bilmediğini”

ifade etmek suretiyle cevap verdi. Ayrıca kızın yaşının on sekiz olduğunu

belirterek de reşit olduğu vurgusunu yaptı61. Rusçuk jandarması Safvetî’yi

bulabilmek için gayret etmektedir; ancak Sofya gazeteleri ve birtakım Bul‐

gar fırkaları kızı vermemek ve zorla tanassur ettirmek için hâlâ çalışmakta‐

dırlar. Hatta Sofya gazeteleri, kızın ağzından; “Ben arzu‐yı vicdâniyem ile

Hristiyan olacağım, Stefanov’a gönül verdim; beni bu barbar hükümden kurtarınız”

mealinde arzuhaller neşretmektedirler. Balkan gazetesi bu arzuhalleri ciddî

57 “Rusçuk Vak‘ası’nda Vefat Edenler İçin Matem Nümayişleri”, Balkan, 18 Şubat 1326, Nu: 1286, s. 2. 58 “Bulgaristan Havadisi”, Balkan, 1 Mart 1327, Nu: 1295, s. 2-3. 59 Balkan, “28 Şubat Hatırası veya Bir Müslüman Kızının Çalınması Nümayişleri”, Balkan, 6 Mart 1327, Nu: 1300, s. 1-2. 60 BOA., HR. SFR. 04, 875/40 (25 Mayıs 1914); BOA., HR. SFR. 04, 631/72 (12 Mayıs 1914). 61 “Stefanov İstintakta”, Balkan, 9 Mart 1326, Nu: 1000, s. 3.


surette tenkit etmekte ve “Tuhaf iddia! Kız on beş yaşındadır. Kanun bu kızı sabî

tanıyor62.” demekte ve Sofya gazetelerinin tavrını eleştirmektedir. Balkan

gazetesinin 23 Mart 1910 tarihli nüshasındaki bir haberde; Veçerna Poşta’nın

kızın Romanya’da tanassur ettiğini haber verdiği, Dnevnik’in ise kızın Rus‐

çuk’ta bir hanede bulunduğu fakat ahalinin galeyanından çekinildiği için

polisin işi gizli tuttuğu belirtilmektedir63. Sofya gazetelerinde Safvetî ile ilgili

pek çok haber yapılmakta, ancak kız bir türlü bulunamamaktadır. Polis,

Rusçuk’ta Safvetî’nin saklı tutulduğu hususunda şüphelendiği Bulgar hane‐

lerini şiddetle taharri etmektedir64. Safvetî bir türlü bulunamayınca, kızın

velisi Hafız Mehmet Efendi, Sofya Hariciye Nezareti’ne ve Düvel‐i Muaz‐

zama sefirlerine birer telgraf çekmek suretiyle kızının bulunması ve iadesi

hususunda yardımlarını talep etti. İlgili telgraf şu şekildedir: “Şubat’ın 28.

Günü Rusçuk polisi hanemize gelip kerimemiz Safvetî’yi elimizden aldı. Polis daire‐

sine götürdü. Bu güne kadar kerimemizin nerede olduğu ise nâ‐malumdur.

Mehâkim kararının infazı için teşebbüsât‐ı ciddiye icrasını istirham eder, evladımı‐

zın bir an evvel nezdimize iadesini temenni eyleriz65.” Kaçırılan İslam kızı Saf‐

vetî’nin bir türlü bulunamaması üzerine kızın babası Mehmet Efendi, Rus‐

çuk Polis Müdüriyetine tekrar müracaat ederek kızının bulunması ve ken‐

disine teslimini talep ettikten sonra ilaveten, kızını teslim alınca İstanbul’a

hicret edeceğini polis müdürüne beyan etti66. Burada da görüldüğü üzere

Safvetî’nin babası Mehmet Efendi, kızının iadesini ısrarla talep etmektedir.

Ancak Balkan gazetesinde Rusçuk Müftüsü Ali Ziya Efendi imzalı bir tekzip

nameye göre; Sofya gazeteleri Safvetî ve ebeveyni hakkında farklı iddialar

gündeme getirmektedirler. Nitekim Sofya gazetelerindeki haberler, Rusçuk

Müftüsü Ali Ziya Efendi tarafından tekzip edildi. Balkan gazetesi idarehane‐

sine gönderilen tekzipnamede; Safvetî meselesinin başlangıcından beri Bul‐

gar gazeteleri tarafından pek çok hakikate mugayir haberlerin yapıldığı

belirtilmektedir. Bulgar gazeteleri, Safvetî’nin 17 yaşında bulunduğunu,

kimi sevdiğini, Romanya ve sair mahallere gittiğini, tanassur ettiğini, anne‐

babasının Hristiyan olmasına müsaade ettiğini, pederinin Cami imamlığın‐

dan azledildiğini iddia etmektedirler. Ancak bu havadis Rusçuk Müftüsü

tarafından kat‘î surette yalanlanmaktadır. Bulgar gazetelerinin bir iddiası da

62 “Rusçuklu İslam Kızı Gaibde”, Balkan, 9 Mart 1326, Nu: 1000, s. 2. 63 “Safvetî Bulunmuş”, Balkan, 10 Mart 1326, Nu: 1001, s. 4. 64 “Bulgaristan Havadisi, Rusçuk’ta İslâm Kızının Taharrisi”, Balkan, 11 Mart 1326, Nu: 1002, s. 2. 65 “Safvetî’nin Velileri Tarafından Hariciye, Adliye, Dâhiliye Nezaretleriyle Süferâ-yı Düvel-i Muazzama’ya Keşide Edilen

Telgraf-nâme Suretidir”, Balkan, 12 Mart 1326, Nu: 1003, s. 4; “Rusçuk Hadisesi”, Yeni Tasvir-i Efkâr, 13 Mart 1326, Nu: 295, s. 8; Arşivdeki bir belgede; Safvetî’nin ailesinin Sefaret ve Nezaretlere 8 Mart 1910 tarihinde bir telgraf gön-dermek istemesi üzerine telgrafçıların bunu memnuniyetsizlikle karşıladıkları ve reddetmek istedikleri bilgisine yer ve-rilmektedir. O yüzden çekilen telgrafın yerine varıp varmadığının da meçhul olduğu ifade edilmektedir. Bkz. BOA., HR. SFR. 04, 490/29 (10 Mart 1910).

66 “Safvetî’yi Pederi Talep Ediyor”, Balkan, 16 Mart 1326, Nu: 1006, s. 4.


Safvetî’nin pederinin Müslümanlar tarafından darp ve tahkir edildiği ve bu

sebeple pederinin tanassur etmek için Bulgarlara başvurduğu hususudur.

Müftü Efendi bu iddiayı da şiddetle tekzip etmektedir67.

Balkan gazetesinin iktibasına göre Dnevnik’in bir haberinde; Safvetî’nin

birkaç Bulgar tarafından alınıp Tuna kenarında Rahova karyesine getirildiği

ve burada Bulgar Papazı İvan Bilisnky tarafından kıza Ortodoksluk telkin

edildiği ve Romençev namında bir Bulgar tüccarının da Safvetî’ye sağdıç

olduğu ve kızın tanassur merasiminin gerçekleştirildiği belirtilmektedir68.

Yine Dnevnik gazetesi muhabiri de kızın tebdil‐i din ayininin Rahova köylü‐

sünün de hazır bulunduğu bir şekilde kilisede gerçekleştirildiğini gördüğü‐

nü ifade etmektedir. Ayrıca Dnevnik muhabirinin, tebdil‐i din akabinde kıza

verilen şahadetnamenin Sveti George Bulgar Kilisesi defterindeki kaydını

gördüğü ifade edilmektedir. Buna göre şahadetname numarası 24’tür ve 10

Mart 1910 tarihlidir. “Şahadetnamenin münderecatı Mehmet oğlu Hafız Mehmet

ve zevcesi Hayriye’den mütevellide Safvetî 1892 senesi mütevellidelerinden ve Rus‐

çuk ahalisinden olduğu tebeyyün etmekle bugün Hristiyanlığa dehaleti tasdik olu‐

nur ve bu kilise şahadetnamesiyle artık merkumenin ismi Roska’ya, dini ise Hristi‐

yanlığa tebdil edilmiştir69.” Anlatıya göre bu merasim esnasında Roska’nın

gözünden yaş gelmiş, ağlamıştır70. Dnevnik muhabirinin verdiği bilgiye göre

Safvetî, Hazergrad yakınında ahalisi bütünüyle Bulgar olan bir köydedir.

Muhabir, köye ulaştığında köyün dışında silahlı şahıslar tarafından durdu‐

rulduğunu ve köye girmesine izin verilmediğini ifade etmektedir. Muhabir,

köye girişine izin vermeyen şahısların ısrarlı sualleri sonunda köye girebil‐

mek için Safvetî’nin dostu ve gazeteci olduğunu söylemiştir. Bunun üzerine

güvenlikten sorumlu bir şahıs köye giderek, köy ileri gelenleri ile görüştük‐

ten sonra geri dönmüş, muhabirin köyün adını yazmamak kaydıyla girişine

izin verileceğini belirtmiştir. Muhabir, götürüldüğü evde Safvetî’yi görmüş‐

tür. Muhabirin Safvetî’yi tasviri ise şu şekildedir: “Yakışıklı bir Türk kızı! Gü‐

zelliğini birçok zamanlar ortalığın gözünden nihan bulunan peçe Safvetî’nin yü‐

zünden atılmış idi. Safvetî şimdi Avrupa kadınları elbisesini lâbis ve güzelliği bir

derece daha artmış idi. Yüzünün beyazlığı yaşmak altında bulunduğu müddetçe

67 Rusçuk Müftüsü Ali Ziya, “Sofya Gazetelerini Tekzip”, Balkan, 28 Mart 1326, Nu: 1017, s. 1; Safvetî’nin yaşı kilise

papazı Yuan Bilinski tarafından 17.5 olarak verilmektedir. Bkz. “Safvetî Hakkında, Bulgar Eksarhlığı”, Balkan, 30 Mart 1326, Nu: 1018, s. 2-3.

68 “Çalınan İslam Kızının Tanassuru!”, Balkan, 13 Mart 1326, Nu: 1004, s. 3; “Çalınan İslam Kızının Tanassuru!”, Tanin, 14 Mart 1326, Nu: 562, s. 3.

69 “Tebdil-i Din Ettirilen Safvetî”, Balkan, 16 Mart 1326, Nu: 1006, s. 3; “Tebdil-i Din Ettirilen Safvetî”, Tanin, 17 Mart 1326, Nu: 565, Nu: s. 3; 10 Mart 1910’da Sveti George Bulgar Kilisesi papazı Yuan Bilinski tarafından Hristiyanlık dini telkin edilmiştir. Safvetî kabul edince de kilise defterine kayıt edilmiştir. Papaz, Safvetî’nin adını Roska olarak değiştirmiştir. Papaz Bilinski, Safvetî’nin kendisine verdiği resmî evraklardan 17.5 yaşında olduğunun anlaşıldığını da ifade etmiştir. Bkz. “Safvetî Hakkında, Bulgar Eksarhlığı”, Balkan, 30 Mart 1326, Nu: 1018, s. 2-3.

70 “Safvetî Hakkında”, Balkan, 17 Mart 1326, Nu: 1007, s. 2-3.


gün görmemiş olduğuna delalet eylemekte idi. Şark güzelliğine delil olan bu hüsn,

pederi hanesinde kafes içerisinde saklanmış Safvetî’nin, bu kar gibi beyaz vücudun

ruhu ise daha ak ve saftır. Bu harikulade şark güzelinin Victor Hugo ve Piyer Loti

gibi meşhur şairlerin vasfına şayeste olduğunu beyan eylerim71.” Dnevnik muhabi‐

ri ilaveten Safvetî’nin artık Bulgar kilisesinin himayesinde olduğu, köylüle‐

rin Safvetî’yi müdafaa için kararlı olduklarını da ifade etti72. Bir habere göre

26 Mart’ta Müslüman kızı Safvetî, [diğer adı ile Roska] Sofya’ya geçti, ora‐

dan da Bulgaristan güneyine kaçırıldı. Balkan gazetesi bu haberi verdikten

sonra şu anlamlı soruyu da beraberinde sormaktadır: “Bilemeyiz gazetelerin

günü gününe almakta olduğu bu haberi polis nasıl oluyor da istihbar edemiyor?73”

Veçerna Poşta ve Dnevnik gazetelerinde Safvetî’nin nerede olduğuna dair bol

bol haberler yapıldı; hatta Safvetî’nin Rusçuk’ta olduğu ifade edildi74. Bal‐

kan’ın Veçerna Poşta’dan iktibas ettiği bir haberde ise Rahova kilisesinde ve

papazın evinde Safvetî’nin arandığı belirtilmekte, Rusçuk polisinin Saf‐

vetî’yi araştırması eleştirilmektedir75. Ayrıca Rusçuk Metropoliti, Rahova

karyesi papazı Bilinski’den Safvetî’nin Hristiyan dinini kabul etmesi husu‐

sunda izahat talebinde bulundu. Rahova Papazı, metropolite verdiği izahta

Safvetî’nin kanun dairesinde vicdanî olarak hareket ettiğini belirterek ru‐

hanî bir mecliste hakkaniyet dairesinde bir vazife yapıldığını her halde ispa‐

ta muktedir olduğunu cevaben metropolite bildirdi76. Rusçuk Metropoliti,

Rusçuk Mutasarrıfına vermiş olduğu bir takrirde Safvetî’nin Hristiyanlığa

nizam ve kanunun vermiş olduğu hak dairesinde geçtiğini belirterek, bu

konuda Rusçuk mahkemelerinin ilamının kuvvetten düşmüş olduğunu ve

artık Safvetî’nin Hristiyanlıktan İslam’a iadesinin mümkün olamayacağını,

artık kızın bir Hristiyan kadını addedilmiş olduğunu ifade etti77. Sofya gaze‐

telerinin Safvetî hakkındaki bir iddiası da, onun Bükreş’te olduğu ve Rus‐

çuk Bulgar Metropolitine bir dilekçe göndererek kendisinin kilisede muha‐

fazasını talep ettiği ve metropolitin ise bu dilekçeyi Sofya Sen Sinod Mecli‐

si’ne gönderdiğidir78.

Safvetî’nin ebeveynine iadesi hususu hep gündemde oldu. Nitekim Saf‐

vetî’nin bir türlü bulunamaması Balkan gazetesini tedirgin eden hususlar‐

dandır. Gazeteye göre kızın kaçırılmasını mesele haline getirenler, şimdi de

kızı saklamak suretiyle Bulgaristan hükûmetinin başına çorap örmek niye‐

71 “Dnevnik’in Muhabiri Safvetî’nin Yanında”, Balkan, 16 Mart 1326, Nu: 1006, s. 3-4. 72 “Dnevnik’in Muhabiri Safvetî’nin Yanında”, Balkan, 16 Mart 1326, Nu: 1006, s. 3-4. 73 “Safvetî Sofya’da”, Balkan, 16 Mart 1326, Nu: 1006, s. 4. 74 “Bulgaristan Esrarı veya Safvetî Nerede?”, Balkan, 23 Mart 1326, Nu: 1012, s. 4. 75 “Safvetî Nerededir”, Balkan, 26 Mart 1326, Nu: 1015, s. 3. 76 “Metropolitlikle İhtilâf”, Balkan, 26 Mart 1326, Nu: 1015, s. 3. 77 “Yine İslam Kızı Safvetî”, Balkan, 10 Nisan 1326, Nu: 1028, s. 4. 78 Balkan gazetesi Sofya gazetelerindeki bu haberi şu şekilde eleştirmektedir: “Şu İstid‘â Sen Sinod Meclisi’nden de

Roma’daki Papa hazretlerine gönderilmezse şaşarız!”. Bkz. “Safvetî ve Kilise”, Balkan, 19 Mart 1326, Nu: 1009, s. 3-4.


tindedir79. Ayrıca Balkan gazetesinin 16 Nisan 1910 tarihli nüshasında; kızın,

Sofya polisi tarafından meydana çıkarıldığı haberlerinin Sofya gazetelerinde

yer aldığı da belirtilmektedir80. Bu tür haberler çıksa da kızın iade işlemi bir

türlü gerçekleştirilemedi. Mesela Rusçuk Mutasarrıfı, İstinaf Mahkemesi’ne

bir takrir göndererek İslam kızı Safvetî’nin geri alınması için ne yolda hare‐

ket edilmesi lazım geldiğini sordu. Mahkeme Reisi, Mutasarrıfa cevap vere‐

rek Safvetî’nin yaşının bütün bütün küçük olmadığını, kızın pederinin ha‐

nesinden uzak bulunmak istediğini, Hristiyanlığa geçtiğini, Hristiyan olan

bir kızı pederinin geri kabul etmesinin müşkül olduğunu, pederinin peder‐

lik vazifesini suiistimal etme olasılığının olduğunu ifade etti. Mahkeme

Reisi, ilaveten Mutasarrıftan, Safvetî’nin babasının kız hakkında kötü bir

niyetinin olup olmadığının tahkik edilmesini de ihtar ve tembih eyledi. Bu

haberde, Safvetî’nin Bükreş’te olduğu da belirtildi81. Tanassur ettirilen Saf‐

vetî [Roska] ile ilgili bir diğer husus ise onun Stefanov’la evlenmesi duru‐

mudur. Nitekim gazetelerde, İslam kızı Safvetî’nin Hristiyanlığa geçerek

adının Roska olarak değiştirildiği belirtildikten sonra “sevgilisi” Yordan

Stefanov ile kısa bir süre içinde izdivaç edeceği haber verilmektedir82. Sofya

gazetelerinin daha sonraki günlerdeki haberlerinde de Stefanov’un Rusçuk

Metropolidine Safvetî [Roska] ile izdivacı için izinname başvurusunda bu‐

lunduğu ancak metropolitin bu başvuruyu reddettiği belirtilmektedir. Bu‐

nun üzerine Stefanov, Sinod Meclisi’ne başvurarak metropolitin bu ret kara‐

rının bozulmasını talep etmiştir83. Aradan bir‐iki gün geçtikten sonra gazete‐

lerde bir haber daha çıktı ve Safvetî meselesinin son bulduğu ifade edildi.

Buna göre; İslam kızı Safvetî, Hristiyanlığı kabul edip Roska adını aldığı

gibi 12 Mayıs 1910 tarihi Perşembe gecesi Rusçuk’taki kilisede Stefanov ile

izdivaç etmiştir. Sofya gazeteleri bu haberi geçmektedir84. Osmanlı Arşi‐

vi’ndeki bir belgede de Rusçuk ruhban sınıfı arasında bu meseleden ihtilaf

hâsıl olduğu ve bu sebeple Safvetî’nin Ziştovi’ye götürülerek oranın kilisesi

tarafından nikâhının yapıldığı belirtilmektedir85. Bu tür haberlerin çıkması

ise Balkan gazetesi tarafından tepki ile karşılanmaktadır. Gazete, “Acayip

Şey! Bu kız yerde mi gökte mi? Hakikaten Bulgaristan’da ise hükümet ve polis bunu

meydana çıkarmaktan aciz midir? Bunu mutlaka anlamak istiyoruz?” diyerek

tepkisini dile getirmektedir86.

79 “Safvetî İşi Ne Olacak?” Balkan, 13 Mart 1326, Nu: 1004, s. 4. 80 “Bulgaristan Havadisi”, Balkan, 3 Nisan 1326, Nu: 1022, s. 4. 81 “İslam Kızı Safvetî’nin Akıbeti, Rusçuk 26 Nisan”, Balkan, 28 Nisan 1326, Nu: 1041, s. 4. 82 “Yine İslam Kızı Safvetî”, Balkan, 13 Nisan 1326, Nu: 1030, s. 4. 83 “Yine İslam Kızı Safvetî”, Balkan, 27 Nisan 1326, Nu: 1040, s. 4. 84 “Rusçuk’ta Safvetî’nin İzdivacı”, Balkan, 1 Mayıs 1326, Nu: 1044, s. 4. 85 BOA., HR. SFR. 04, 490/29 (6 Mayıs 1326), (Bkz. EK-4); BOA., HR. SFR. 04, 619/48 (6 Mayıs 1326). 86 “İslam Kızı Safvetî”, Balkan, 2 Mayıs 1326, Nu: 1045, s. 3.


SONUÇ

1910 senesinin Mart ayında, Rusçuk’ta Müslüman kızı Emine Saf‐

vetî’nin, Bulgar ahalisinden Stefanov’a kaçması ya da onun tarafından kaçı‐

rılması hadisesi dönem açısından fevkalade mühim bir olaydır. Karaali

Camii İmamı Hafız Mehmet Efendi’nin kızının kaçırılıp dininin değiştiril‐

mesi [Hristiyanlaştırılması] yani tanassur ettirilmesi ile kızın on beş yaşında

olup reşit olmamasına ve iadesi yönündeki mahkeme kararına rağmen aile‐

sine iade edilmemesi Müslümanlara bakışın problemli olduğunun gösterge‐

sidir. Nitekim hadisede yirmi civarında Bulgar vatandaşının telef olması ve

birçok kimsenin yaralanması Bulgarları galeyana getirerek hükûmete ve

Müslümanlara yönelik tepkilerin ortaya konulmasında sebep oldu. Gösteri‐

ler Demokratlar hükûmetini özellikle de Dâhiliye Nazırı Takev’i hedef al‐

maktaydı. Zira Takev, Bidayet ve İstinaf mahkemeleri kararının tatbikini,

kızın ailesine teslimini temin ve kızın muhafazası için gayret ettiği için Sofya

gazeteleri ve muhalifler tarafından şiddetle eleştirilmektedir. Bulgar

hükûmetine muhalif olanlar; reşit olmayan bir Müslüman kızının mahallin

kanunlarına muvafık bir şekilde ailesine teslim edilmesine karşı çıkmakta‐

dırlar.

Sonuç olarak denilebilir ki münferit bir hadise olarak zuhur eden bazı

hadiselerin nasıl kontrolden çıktığı ve ne gibi tahayyülü yüksek toplumsal

ve siyasî sonuçlara sebep olduğu hususunda Rusçuk Vak‘ası’nın örnek teş‐

kil edebileceği rahatlıkla söylenebilir. Ayrıca bu ve benzeri hadiseler, Bulga‐

ristan’da Müslüman‐Hristiyan unsurları karşı karşıya getirmekte ve beraber

yaşama duygusunu ortadan kaldırmaktadır. Zaten tarihsel bir süreçte Bal‐

kan coğrafyasının durumu ele alındığında 93 Harbi ve sonrası durum; Bul‐

garistan’da Müslümanların istenmediğini de açık bir şekilde ortaya koy‐

maktadır. Bu ve benzeri vak‘alar, Balkan coğrafyasının sağlıklı bir şekilde

incelenmesi bakımından ele alınması elzem mevzuular olarak değerlendi‐

rilmelidir.


KAYNAKÇA

Arşiv Belgeleri

‐T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Belgeleri

(BOA).

Hariciye Nezareti, Sofya Sefareti Belgeleri (HR. SFR. 04): 490/29; 618/64; 618/70;

618/81; 619/27; 619/48; 631/72; 875/40.

‐Hariciye Nezareti, Siyasî Kısım Belgeleri (HR. SYS.): 2949/58.

Gazeteler

‐Balkan: 28 Şubat 1325, Nu: 993‐6 Mart 1327, Nu: 1300.

‐Tanin: 2 Mart 1326, Nu: 550‐17 Mart 1326, Nu: 565.

‐Yeni Tasvir‐i Efkâr: 1 Mart 1326, Nu: 283‐27 Mart 1326, Nu: 309.

Makaleler

‐Deli Ormanlı Muharrem, “Müdafaa‐i Hukuk‐ı İslam”, Balkan, 17 Nisan 1326,

Nu: 1034, s. 1.

‐Ethem Ruhi [Balkan], “Bir Tarih‐i İbret”, Balkan, 5 Mart 1326, Nu: 997, s. 1‐2.

‐_________, “Rusçuk Hadisesi’nin Zamiri”, Balkan, 16 Mart 1326, Nu: 1006, s. 1‐2.

‐_________, “Hakikat Şahsa, Hata Zamana Aittir”, Balkan, 4 Mart 1326, Nu: 996,

s. 1.

‐Maruf, “Safvetî Meselesi Sobranya’da!”, Balkan, 5 Teşrinisânî 1326, 1202, s. 1.

(ss.1‐2).

‐Muzaffer Tepekaya, “Selanik Vilayeti Almanya ve Fransa Konsoloslarının Öl‐

dürülmesi Olayı (6 Mayıs 1876)”, Belleten, c. LXXVII, Sy: 280, (Aralık 2013),

(ss. 1031‐1070).

‐Rusçuk Müftüsü Ali Ziya, “Sofya Gazetelerini Tekzip”, Balkan, 28 Mart 1326,

Nu: 1017, s. 1.

‐Yumuk oğlu Muharrem, “Yine Rusçuk Vak‘ası İçin”, Balkan, 26 Mart 1326, Nu:

1015, s. 2‐3.


EKLER

EK‐1

Rusçuk Şehbenderliğinin Sofya Sefaretine Emine Safvetî hakkında verdiği malumat.


EK‐2

Rusçuk Vak‘ası sebebiyle talebelerin akdettikleri miting ve aldıkları kararlar. (Balkan, 6

Mart 1326, Nu: 998, s. 4).


EK‐3

Rusçuk Vak‘ası hakkında Balkan gazetesi ser‐muharriri Ethem Ruhi Bey’in “Hakikat

Şahsa, Hata Zamana Aittir” başlıklı yazısı. (Balkan, 4 Mart 1326, Nu: 996, s. 1).


EK‐4

Safvetî’nin Ziştovi’de kilisede Yordan Stefanov ile nikâhının yapıldığı hakkında belge.

rusÇuk vak‘asi ve etkİlerİ

Documents