rruga e arberit – aty ku fjalër nuk i merr era! - …hër të maleve, me pyjet e pishës, bredhit...

cyan magenta yellow black 1

OPINION

Ne jemi“Rruga eArbërit”Nga: HEKURAN VLADI - FAQE 6

GAZETË E PAVARUR. NR. 2 (58). SHKURT 2011. ÇMIMI: 50 LEKË. 20 DENARË. 1.5 EURO

Nikollë Kaçorri i Lurës- Tribun i Shqipërisë

ANALIZË

Nga: XHAFER MARTINI

Kësaj pyetjeje shumica e atyre, qëftohen të japin gjykime, sidomos

në emisione televizive, por edhe nëveprimtari më serioze, i përgjigjen:Po, ka gjakmarrje, dhe numërojnë tëngujuarit, madje edhe fëmijët eshkollave fillore. Përgjithësisht nëvendin tonë del karroca para kalit,prandaj nuk është çudi që me njëproblem kaq delikat dhe, njëkohë-sisht, kaq të vështirë, ftohen për tëdhënë mend njerëz që, për t‘u dukurse dinë, i presin fjalën njëri-tjetritdhe ngrenë zërin në qiell.

Që në fillim duhet thënë se Ka-nunet (flas në shumës se nuk ështëvetëm Kanuni i Lekë Dukagjinit) janëprodukt i shoqërisë parashtetërore.

A ka sotgjakmarrje?

KULTURË

Oda, tribunëe mendimevedhe vizioneveNga: PETRIT FETAHU - FAQE 12

STUDIM

ALPION dhepoetika e njëvështrimiNga: XHEMAIL ALI PECI - FAQE 13

KUJTESË

Heshtja eshtetit rrethnjë tragjedieNga: ABDURAHIM ASHIKU - FAQE 3

Market KENLaprakë, Tiranë

Tel: +355 4 22 50 480Cel. 068 20 36 394

Nga: ABDURAHIM ASHIKU

Nikollë Kaçorri lindi në Krej –Lurë në vitin 1862...

Kush ka udhëtuar drejt Lurës, pasika kaluar Kurbneshin dheMërkurthin, qafën që ndanë Dibrënme Mirditën, nuk ka se si të mosjetë befasuar me ato livadhe në pre-hër të maleve, me pyjet e pishës,bredhit dhe arnenit, me blegërimëne deleve dhe qengjave në kullotë ekëngët e thëllëzave labirinteve tëbarit në lulëzim, me Krejë – Lurën,lulen e bukur në tufën e lulefsha-trave me emër të përveçëm e mbi-emër të njëjtë: Krej – Lurë, Fushë –Lurë, Pregj – Lurë, Borie – Lurë, Gurë– Lurë...

LEXONI NË FAQE 5

Jeta dheveprimtariae Dom NikollëKaçorritNga: SALI AJAZI - FAQE 4

Një grushtdhé Lure përDom NikollëKaçorrinNga: HEKURAN VLADI - FAQE 4Nga: DALIP GRECA

Që kur lexova romanin 'Rrëketë" të shkrimtarit Ramiz Gjini, ndjevanjë lloj magjepsje me stilin e tij të krijimit dhe gjatë promovimit nëNju Jork i thashë se, ky roman më duket se mbetet i hapur për një tëdytë, për të ndjekur fatin e personazheve që vinin nga humbëtira eBibollit, ku banorët e tij vuajnë nga mërzia e thellë e shumë prejtyre na bëhen të dashur edhe pse gati të gjithë janë me vese. Ata,antiheronjtë e Ramizit lëvizin në kaosin e kohës, marrin vendimetrimërore, dhe me seriozitetin e tyre të duken ca naivë e ca shvejk-janë. Ramizi i ka punuar me durim e mjeshtri karakteret dhe duketse i dashuron marrëzisht antiheronjtë e romanit të tij, që sapo fitoiÇmimin Kombëtar "Petro Marko". Ftesës për një bisedë, fituesi içmimit iu përgjigj me kënaqësi.

Duhet të jesh shkrimtar për tëshkruar dhe jo të shkruashpër të qenë shkrimtar

INTERVISTA

LEXONI NE FAQEN 8

FAQE 10-11

OPINION

Nga: Haki KOLA

Ambasadori i Spanjës ne Tirane,Manuel Montobio, na kujtoi pak

para mbylljes se vitit 2010, nga emi-sioni Shqip, qe Shqipëria është mbinjë shekull e gjysme prapa Spanjësdhe ka shumë për te bere veçanërishtlidhur me reformat për token. Njëekspert i mirënjohur shqiptar, pjesëtari panelit, u përpoq te sqaronte meargumente, se kjo reforme ështëpothuaj e kryer dhe e pranuar nga shu-mica e popullsisë. Me gjuhen e dip-lomatit, Montobio përsëri e gjetihapësirën qe me mirësjellje te kuj-toje qe shume procese te pronësisëse tokës, qe Spanja dhe shume vendete Evropës perëndimore i realizuan neshekullin e XVII, asokohe nuk ishinne axhenden e perandorisë osmane,dhe për pasoje mbeten te panjohuranga popujt qe ishin bere pjese e saj.

Pylli shqiptar,shekuj largEuropës

FAQE 7

PORTRETDëbimi idhunshëm ngavendlindja,Filati i ÇamërisëNga: HYSEN LIKDISHA

FAQE 14

2 - Shkurt 201158nr.

DREJTOR:Rakip Suli

KËSHILLI BOTUES:Musa RiçkuShaqir SkarraBujar Karoshi

Kontribuan për këtë numër:Rexhep TORTEAbdurahim ASHIKUDalip GRECAXhemail ALI PECIXhafer MARTINIPetrit FETAHUShefqet HOXHAHaki KOLASali AJAZiHekuran VLADI Shehat CAMIHysen LIKDISHANerilda MEDASakip CAMIElliott - HASAN MOGLICAShemsi DACIIlmi DERVISHI

Adresa e gazetës:Rr. “Zenel Baboçi”,Pall. “Ferar”, TiranëTel. +355 4 22 33 283E-mail: [email protected]

Opinionet dhe komentete botuara nuk shprehindomosdoshmërishtqëndrimin e redaksisë

aktualitetPosta eGazetë e pavarur.Nr. 2 (58). 2 - 28 Shkurt 2011

Redaksia e gazetës falënderonlexuesit dhe bashkëpunëtoret e sajpër mesazhet dhe shkrimet e sjellapër botim.

Redaksia u kujton bashkëpunë-torëve të saj,Haki Përnezha, SelmanMeziu, Pjetër Jaku, Xhelal Roçi, NinGj. Rajta, Mentor Hoxha, ShehatCami, Rexhep Torte, Hysen Uka,etj, se shkrimet e tyre, për arsyevendi nuk janë botuar në këtënumër.Ato do të botohen në numrat e ardhs-hëm të gazetës “Rruga e Arbërit”.

Kujtojmë bashkëpunëtorët, të cilëtduan që shkrimet e tyre të botohenpatjetër në numrin e radhës, tëkonfirmojnë më parë sjelljen ematerialit në numrat e telefonit tëredaksisë ose emailin e gazetës.Shkrimet priten në redaksi deri mëdatë 20 të muajit.Gjithashtu, ju kujtojmëbashkëpunëtorëve se shkrimetderi në dy faqe daktilografikekanë përparësi botimi.JU LUTEMI, QË SHKRIMET QËVIJNË PËRMES EMAILIT, TË KENËPATJETËR ZANOREN “Ë”.Gazeta publikohet falas në internetme datë 7 të muajit pasardhës.

Ju falënderojmë që jenipjesë e gazetës!

Investimet e dobëta me dekada ngaana e shtetit dhe dhëmbi i kohës,

kanë bërë që qendra e qytetit të Di-brës së Madhe të mbetet e pandry-shuar. Pushteti vendor aktual kamarë nismë që Sheshi “Skenderbe”dhe qendra e qytetit të fitojë pamjemoderne dhe më funksionale.

Argëtim Fida, kryetar i KomunësDibra e Madhe , në mbledhjen e paretë Këshillit të Komunës në këtëfillimvit para këshilltarëve, deklaroise, “Në vazhdën e projekteve të rejainfrastruturore pushteti vendor kamenduar edhe për rregullimin e qen-drës së qytetit. Aktualisht në komu-nën tonë nuk ka as zgjidhje ideoreas edhe projekt zbatimi për qendrëne qytetit. Përveç investimeve tjera nëprojekte të cilat i miratoi Këshilli iKomunës, në Buxhetin për vitin2011, planifikuam një shumë finan-ciare që të fillojë nisma për për-gatitjen e projektit ideor për zgjidhjenteknike të rregullimit të Sheshit Sk-enderbe dhe të rrugës kryesore tëqytetit deri të Shtëpia e Pension-istëve, që ajo të shndërohet në zonëpër këmbësorët. Pas miratimit tëzgjidhjes ideore, do të duhet të për-gatitet edhe projekti teknik i zbatim-

Nga: Rexhep TORTE

Asnjëherë nuk është mjaft të shkruhet për kufirin. Sipas llogjikës

së shëndoshë një vend që ndodhetafër kufirit është e udhës të ketë njëvazhdimësi zhvillimi dhe begatimitë gjithanshëm, si rezultat i lëvizjessë lirë të njerëzve, ideve, mallrave,kapitalit dhe kulturës. Për fat të keqkjo nuk po ndodh me zonën kufitaretë Dibrës së Madhe edhe pas 20viteve të demokracisë. Rekoman-dimet e Unionit Evropian këtu poarrijnë me shumë vonesë.

BARA SHUMË E RËNDË EKUFIRIT

Fjala kufi ta ftoh shpirtin. Të sh-tyn të mendosh e të ndjesh se ndod-hesh para një caku prej ku nuk mundtë kalosh lirisht, kur të duash dhe satë duash. Kjo don të thotë se të jeto-sh në kufi , është të jetosh ndryshenga të tjerët, do të thotë se tri anët ike të lira, ndërsa njëra është e zënë,e se për të kaluar matanë lypsen tjerarregulla e formalitete. Ndryshe nukmund ta kalosh kufirin, përveç asajpike të vetme ku është vendosur traudhe se mund ta kalosh vetëm mepasaportë. Po të provosh ta kaloshilegalisht biesh ndesh me policinëdhe ligjin.

Këtë gjendje është duke e përjet-uar zona kufitare e Dibrës së Madhetashmë gati një shekull. Fillimishtme vrasje e djegie nga forcat serbeqë kishin dëshirë të dalin në det, emë pas plagë shpirtërore e fizike qëi shkaktoi perdeja e hekurt gjysëmshekullore e kufirit e vendosur, ngasistemi monist jugosllav dhe ngadiktatura enveriste.

Dibra e Madhe me shesh e shëtitore moderne

it. Këto janë faza që kërkojnë kohëdhe mjete financiare të kon-siderueshme. Duke patur parasysh sekomuna jonë tashmë ka hyrë në disaprocese të investimeve te Universite-ti dhe për disa projekte tjera infras-trukturore, një pjesë e të cilave kambetur të paguhet edhe në këtë vit,do të përqëndrohemi që deri në fund

të vitit të hecim para me projetinideor, por nëse krijohen mundësiedhe me projektin e zbatimit. Para-kushte këto që vitin e ardhshëm ko-muna jonë të lobojë te institucionete shtetit ose te donatorët e huaj përmjete financiare”. Ai më tej,shtoi se,“vetë realizimi i projektit te Sheshi“Skenderbe” dhe te rruga kryesore e

qytetit, për tu kthyer në zonë këm-bësorie, kërkon të hartohen 12 pro-jekte, duke përfshirë parkingun qën-dror nëntokësor, vendosjen e kanaliz-imit të ri atmosferik, vendosjen e rr-jetit të ri të telefonisë, elektrifikimit,ndriçimit publik, pllakëzimet dhembjellja e drunjve të rinj dekorativë.E tërë kjo do arrijë në disa milionëeuro, gjë që vështirë do të mund tapërballonin me buxhetet e tyre edheqytet e mëdha, aqë më pak ne mebuxhetin tonë vetanak. Do të angazho-hemi që sa më parë Dibra e Madhe taketë gati këtë projekt. Pas kësaj push-tetet vendore në vitet që vijnë realiz-imin do ta bëjnë sipas fazave, që kjoidegradualisht të bëhet realitet”. Merëndësi është, vazhdoi ai, “që ne tëkemi një vizion si e duam të jetë qen-dra e Dibrës së Madhe në të ardhmen.Vetë projekti teknik mund të arrijë disadhjetëra mijëra euro, sepse përbënnë vete një sërë projektesh. Kjo përkomunën tonë është ngarkesë e mad-he, sepse edhe të hyrat janë reduktu-ar. Megjithatë ne do t’i hyjmë kësajpune, me shpresë që hap pas hapiedhe ta realizojmë”, tha në fund kry-etari Argëtim Fida.

Rexhep TORTE

Vendkalimi Bllatë, gëzim dhe zhgënjimNeglizhencë e Shqipërisë dhe Maqedonisë

HAPJA E KUFIRIT GËZIM EZHGËNJIM

Më 9 qershor 1992, pas gjysëmshekulli, me ardhjen e demokracisë,për herë të parë u bë edhe hapja ekufirit të vendkalimi kufitar Bllatë teDibra e Madhe, kur nga të dyja anët,vërshuan afër 200 mijë njerëz për tëvizituar të afërmit dhe për tu çmal-lur. Nga ky hap i parë i demokracisëfilluan edhe vizitat intensive të del-egacioneve shtetërore mes Shqipërisëdhe Maqedonisë, duke nënshkruarshumë marrëveshje e protokolle tëbashkëpunimit ndërshtetëror dhe tëregjimit kufitar.

Me vonesë prej tre vitesh pasnënshkrimit, më 15 qershor të vitit2000, filloi zbatimi i Marrëveshjespër qarkullimin e vogël kufitarndërmjet Shqipërisë dhe Maqedo-nisë, për banorët e zonave kufitarederi 10 kilometra thellësi në dy anëte kufirit. Sipas kësaj marrëveshjebanorët e dy anëve të kufirit pa vizëe pa pagesë, mund ta kalonin kufi-

rin e të qëndronin në anën tjetër dyherë në muaj nga 24 orë. Për nd-jekjen e zbatimit të kësaj marrëveshjeu themelua komision i përzier mesdy shteteve, për ta zgjatur afatin eqëndrimit, sepse koha e qëndrimitnuk mjaftonte për ceremonitë das-more ose mortore, e as rrezja prej10 kilometrave. Por ky komision nuku takua asnjëherë.

FLUKSI I DOBËT I MALLRAVE

Aktualisht vendkalimi kufitar iBllatës te Dibra e Madhe edhe pse ipajisur me personel adekuat policor,doganor dhe fitosanitar ka pamjen ealivanosur, me një fluks të dobëtnjerëzish, automjetesh dhe mallrash.

Gjendja e vështirë ekonomike nëdy anët e kufirit imponon nevojën edomosdoshme të aplikimit të stan-dardeve ndërkombëtare të qarkullimittë lirë të njerëzve, mallrave, ideve,kapitalit dhe kulturës, si rrugë e vetmeqë çon drejt prosperitetit ekonomikdhe zvogëlimit të kontrabandës.

Liberalizimi i regjimit të vizavenë këtë pikë doganore nuk sollindonjë ndryshim të madh. Kjo përvetë faktin se mallrat me prejardhjeshtazore dhe mallrat e aksizës janëtë orientuara të çdoganohen në vend-kalimin kufitar Qafë Thanë te Stru-ga. E tërë kjo ka bërë që, e para këtutë reduktohen mallrat vetëm në tul-la e tjegulla, dhe e dyta, tregtarët ngakjo zonë e Shqipërisë, duhet të bëjnëqindra kilometra më shumë rrugë përtë arritur në destinacion, gjë që e rritdukshem edhe çmimin e mallrave qëtransportohen nga Maqedonia ose qëkalojnë transit nëpër Maqedoni.

Fajin për këtë gjendje në vendkal-imin kufitar Bllatë te Dibra e Mad-he e kanë të dy shtetet, për vetë fak-tin se nuk krijojnë mundësi që nëkëtë pikë kufitare të mund të kalojnëmë shumë mallra.

Mosfunksionimi sa duhet i vend-kalimit kufitar Bllatë frenon zhvil-limin e gjithmbarshëm të kësaj zoneverilindore të varfër në Shqipëri dheMaqedoni.

URIM Redaksia e gazetës “Rruga e Arberit” i uron bashkëpuntorit të saj, gazetarit, poetit epublicistit Mevlud Buci në këtë 60 vjetor të lindjes, suksese dhe sa më shumëkrijimtari.I këndoftë gjithmonë pena në duar për punën, jetën dhe njerëzit

Shkurt 2011 - 358nr.

kujtesëAtë lajm nuk do të doja ta kisha shkruar, nuk do të doja ta kisha dhënë. E shkrova dhe

e dërgova për ti kërkuar ata njerëz, ata djem nënash e prindër fëmijësh, për tëzbardhur një të vërtetë, një tragjedi që nuk kishte pse të ndodhte.


Ishte 13 mars i vitit 1996, mbrëmje eDitëverës, mbrëmje kur Dibra nga të gjitha

anët, luginës së Drinit e Maleve - kështjella tëhistorisë së lashtë, merr flakë, ndez zjarret efestës së lashtë pagane, vendos në portat eshtëpive kukrekët e gjelbër me lulet e thanavetë porsaçelura, mbrëmje kur fëmijët i thyejnënjeri tjetrit vezët e kuqe në kampionatin “kushe ka vezën më të fortë”. Ishte nata kur therejGjeli i Ditëverës e familja mblidhej rrethvatrës në ngrohtësinë e shpirtrave të gëzuar.

Atë ditë, atë mbrëmje përcolla drejt gazetës“Zëri i Popullit”, korrespondent i së cilës isha,një lajm që nuk do doja ta kisha shkruar kur-rë...

Lajmi origjinal ishte ky:

MAQELLARA NËN TRYSNINË E NJËTRAGJEDIE DETARE

Lajmi i zi arrin në Maqellarë. Komisariati iVlorës njofton komisariatin e Peshkopisë senjë djalë i ri nga Maqellara e Dibrës ështëgjetur i vdekur në breg të detit, nxjerrë ngavalët e ftohta të tij.

Njerëzit e familjes, me dhimbjen e madhepër njeriun e tyre të dashur nisen për të marrëdjalin e vdekur. Në Vlorë mësojnë se kufomanuk është gjetur në brigjet e detit shqiptar pornë anën tjetër të detit, në brigjet e Otrantos.

Në Maqellarë të Dibrës është hapur mort.Familja Qoku pret e përcjell njerëz, pret tëvijë djali i tyre i shtrenjtë.

Por në Maqellarë tmerri i vdekjes është mëi gjerë, më i madh, i pranishëm në dhjetërafamilje. Kjo lidhet me faktin se njëkohësishtme djaloshin Qoku janë nisur në drejtim tëVlorës, e më tej me gomone në drejtim tëItalisë, tre mikrobusë me djem të rinj, rreth30 vetë. Deri tani për ta nuk ka asnjë lajm,asgjë që të qetësojë zemrat e ngrira nga tmerritë nënave, baballarëve, motrave, grave, fëm-ijëve, të afërmve të këtyre familjeve.

Një djalë i ri është gjetur i vdekur në brig-jet e detit italian. Dhjetëra djem të tjerë nukdihet ku janë, nuk dihet në se kanë arritur nëbrigjet e ëndrrës së tyre për një jetë më të mirëapo i kanë përpirë dallgët e zeza të detit. Famil-jet pranë zyrave të postë telekomunikacionitpyesin në adresa të ndryshme në shtetet fqinjdhe nuk marrin përgjigje.

Duke uruar që djemtë të kenë arritur shën-dosh e mirë në Itali e familjet e kësaj zone tëmos shohin gjëmë e kob, Maqellara kërkon tëhidhet zyrtarisht dritë mbi këtë ngjarje të rëndë,të qetësohen zemrat e ngrira të prindërve.

Abdurahim AshikuDërguar më 13 mars 1996 dhe botuar në

“Zërin e Popullit” më 14 mars 1996

* * *Asokohe nuk mund të flitej për faks e inter-

net. I vetmi mjet për të përcjellë lajmet ishtetelefoni.

Kiçua e kishte lënë turnin. Lajmin e moriHamdiu, redaktor i gazetës, ish mësues nëshkollën e mesme të përgjithshme të Peshko-pisë. Iu luta që të mos bëjë asnjë ndërhyrje asnë titull dhe në asnjë fjalë. Unë në tërë jetëntime si gazetar (edhe sot) i kam frikë redak-torët. Një rresht i shuar apo i shtuar hap plagëqë nuk mund të mjekohen me asnjë lloj kor-rektimi të së nesërmes. Iu luta që ta verifikojënë burime nga Tirana saktësinë e lajmit.

Redaktorit nuk i ishte ndenjur pa i “futurduart”, pa shtuar, transformuar e politizuar.Një foto e lajmit që po përcjell e tregon qartëatë (Foto 1).

Lajm u botua më 14 mars, Ditën e Versë –

NJË LAJM QË S’DOJA TA KISHA SHKRUAR PËR ...

Heshtja e shtetit rreth një tragjedie

1996. Në Sofrën dibrane të Ditëverës – 1996mungonin djem të rinj nga Maqellara, Greva,Melani, Brezhdani, Reçi...

Lajmin e mbyllja me fjalët... Duke uruarqë djemtë të kenë arritur shëndosh e mirë nëItali e familjet e kësaj zone të mos shohingjëmë e kob, Maqellara kërkon të hidhet zyr-tarisht dritë mbi këtë ngjarje të rëndë, të qetë-sohen zemrat e ngrira të prindërve.

Atë lajm e shkrova mes dhimbjes e lotëve,e shkrova për të ngritur njerëzit në këmbë përti kërkuar djemtë e Dibrës.

Shtetit i takonte ti kërkonte. Shteti heshtipër ditë e ditë të tëra. Vetëm më 27 mars 1996radiotelevizioni shqiptar, i vetmi zë dhe dri-tare e kohës, dha një lajm të shkurtër, të thatësi të jepte një ndodhi të zakonshme në rrugë.

Në ditarin tim atë ditë shënoja:E mërkurë 27 mars. Qielli qan. Dibra mër-

dhin. Televizioni shqiptar, pas 18 ditë hesh-tjeje më në fund bëhet i gjallë. Spikerja njof-ton thatë se në brigjet e Italisë është gjetur njëkufomë dhe se 29 dibranë të nisur me një skafmë 9 mars kanë humbur..

Dy ditë më pas, më 29 mars 1996 në “Zërine Popullit” u botua një tjetër shkrim imi metitull KU JANË DJEMTË E DIBRËS ?... (Foto 2)

Në shkrim, ndër të tjera shkruaja:“...Heshtjen...e theu më në fund ajo që

duhet ta kishte thyer e ndjekur ditë për ditë,që nga 9 marsi e në vazhdim. Ministria ebrendshme më 27 mars njofton se më 19 marsnë bregdetin e Otrantos, është gjetur kufomae një djali tjetër, i pa identifikuar, njeri prej29 dibranëve të larguar në drejtim të Italisëmë 9 mars.

Lajmi ka tronditur Dibrën. Shpresat epërcjella në lajmin se djemtë e Dibrës kanëpërfunduar në Korfuz të Greqisë është veni-tur.

Lajm më të kobshëm, dhimbje më të mad-he Dibra nuk ka përjetuar ndonjëherë.

Urojmë që ai të jetë i rremë dhe djemtë esaj të kthehen tek nënat, motrat, nuset, fëm-ijët, të dashurit e tyre që i presin me lot nësy.”

Pas tij, po në Zërin e Popullit u botua sh-krimi “Ku bie Santa Maqellara?” me firmënQ. Hamzaj... (Foto 3)

Ndonjë lajm shkurtër botuan edhe “Kohajonë” dhe “Gazeta Shqiptare”

Shteti, partia në pushtet, nuk dha asnjëlajm, qoftë edhe me dy rreshta në organin evet, Rilindjen Demokratike. Shtetit dhe par-tisë në pushtet ato ditë nuk i interesonin valëte egra të Jonit e Adriatikut që merrnin jetënjerëzish. I interesonin valët e fjalimeve dhepremtimeve në linjën e zgjedhjeve të njohura

të 26 majit 1996, zgjedhje që do të çonin nëtragjedinë e madhe shqiptare 1997...

* * *Shteti vazhdoi të heshtte edhe kur karrocën

e tij u vunë ta tërheqin kuaj të tjerë.Tetë vjet më pas nga Athina mësoj se...

Ministri i Rendit Publik, Igli Toska, ka shkuarsot paradite në Maqellarë të rrethit të Dibrës,për të informuar familjarët e 29 personave tëhumbur në 10 mars të vitit 1996 në detinAdriatik, mbi përfundimin e hetimeve të bëranga strukturat e Policisë së Shtetit mbi fatin ekëtyre personave...

...Ministri i Rendit Publik ka shkuar nëfamiljen e Abdulla Hakorja (në fshatin Brezh-dan - A. A.), i cili ka humbur djalin në këtëngjarje tragjike, ndërsa u ka dhënë familjarëvelajmin e hidhur ka qenë i pari që i ka ngush-ëlluar sipas zakoneve të vendit. Ministri Toskaka premtuar në emër të qeverisë se do të shi-hen të gjitha mundësitë për të ndihmuar fi-nanciarisht fëmijët e viktimave.

Ministri do të deklaronte:...Në përfundim të hetimeve rezultoi se të

29 shtetasit nga Maqellara e Dibrës dhe trepersonat që drejtonin skafin nga Vlora janëmbytur. Nga kontrolli i dokumentacionit për-katës rezultoi se në vitin 1996 Policia Italianeka njoftuar Policinë e Vlorës për gjetjen e dykufomave me emrat Sulejman Qoku dhe Pet-rit Qoku nga fshati Kllobçisht i Maqellarësdhe më pas edhe katër kufoma të tjera të cilatnuk mund të identifikoheshin për shkak tëdekompozimit...

Aso kohe, nëpërmjet një gazete në emigra-cion i përcolla ministrit Toska një Letër tëHapur ku ndër të tjera i shkruaja:

Ju i nderuar Ministër flisni edhe për katërkufoma të tjera të cilat... “nuk mund të iden-tifikoheshin për shkak të dekompozimit”. Njëpërgjigje të tillë mund ta presësh nga kushdopor jo nga një ministër rendi. Çelësi për iden-tifikimin e kufomave tashmë është kaq i njo-hur sa është bërë dhe po bëhet edhe në dhje-tramijëra apo më shumë njerëz - viktima tëCunamit, është ADN-ja. A është bërë, qoftëedhe një veprim i vogël në testimin e atyrekufomave nëpërmjet testeve bashkëkohore. Menjoftimin që dhatë Ju, mendoj se keni sjellënjë tronditje të re, të thellë, midis familjarëvetë viktimave. Ata, me siguri, duan të dinëemrat e atyre djemve, të marrin eshtrat dhe t’ivarrosin në fshatin e tyre, pranë dhembjeve tëtyre. Këtë, i nderuar Ministër, duhet ta bëni.Dhe ta bëni sa më shpejt të jetë e mundshme”.

Igli Toska, Ministër i Rendit Publik në fjal-imin e tij në Kuvend të enjten më 15 janar

2004, deklaronte...“Për të qenë realist e objektiv dhe për të

mos lejuar kontrabandën e spekulimeve ngaçdo anë që vjen, jo thjesht për statistika, porpër të ekspozuar para parlamentit një kalen-dar nekrologjik në hapësirën tonë detare jukujtoj se: Nga 31 dhjetori 1992, kur ështëregjistruar mbytja e parë kolektive e sh-qiptarëve, deri më 28 mars 1997, pra për 4vjet e gjysmë, kanë humbur jetën 129 vetë.Nga 21 nëntori 1997 deri më 09 janar 2004,kur u regjistrua e fundit, kanë humbur jetën84 viktima”

Më tej, si të donte të lante fytyrën e krimittë heshtjes ndaj tragjedisë dibrane nga të dykrahët e politikës shqiptare vazhdon...

“... Në këtë paraqitje që është e para qëbën një Ministër Rendi në Kuvend për këtëproblematikë që ka penalizuar Shqipërinë prejvitesh e vitesh, do të isha i padrejtë të mospërmendja edhe tragjedinë e 30 dibranëve në09 mars 1996 që u mbytën; askush nuk tentoit’i shpëtonte dhe mizorisht fakti iu fsheh pub-likut dhe familjeve të tyre! “

Vonë, tmerrësisht vonë, shteti shqiptar uprononcua për Tragjedinë Dibrane të 9 Marsit1996.

...Pas 15 janarit 2004, për 7 vjet të tjerë,nuk u fol më asnjë fjalë për humbjen e madhedibrane, dosjet e krimit u arkivuan, drejtësiashqiptare heshti dhe vazhdon të heshtë. Ng-jarja vazhdon ti fshihet publikut dhe famil-jeve në det lotësh...

* * *Atë lajm nuk do të doja ta kisha shkruar,

nuk do të doja ta kisha dhënë. E shkrova dhe edërgova për ti kërkuar ata njerëz, ata djemnënash e prindër fëmijësh, për të zbardhur njëtë vërtetë, një tragjedi që nuk kishte pse tëndodhte.

Nuk më dëgjoi kush.Lajmin po e përcjell edhe sot, SOT MË 9

MARS 2011, pas 15 vjetësh, në përkujtimorene pesëmbëdhjetë...

Po e përcjell në nderim të atyre djemve,“Luleve të Ditëverës”, filiza të rinj të jetës qëhumbën midis tallazeve të ftohta të Otrantos.

Pjesë nga libri në dorëshkrim“Tragjedi dibrane”

Foto 1. Shkrimi në gazetën “ZP”, 14 mars 1996 Foto 2. Shkrimi në gazetën “ZP”, 29 mars 1996

Foto 3


specialeNjë grusht dhé Lure përDom Nikollë Kaçorrin

JETA DHE VEPRIMTARIAE DOM NIKOLLË KAÇORRIT

Nga: HEKURAN VLADI

U gjet, u gjet më në fund… U gjet pas 50 vitesh mohim dhe 1 shekullpritje. U gjet pas kërkimeve të dëshpëruara të një nipi në SHBA, pas

trokitjeve derë më derë të një historiani në arkivat e huaja, pas këmbëngul-jes së priftërinjve për të mbajtur amanetin e tij që të prehej në atdhe. U gjetDom Nikollë Kaçori dhe atë nuk e gjetëm ne. Na e bënë dhuratë këtazemërgjerë që përmenda më lart, por edhe ne nuk e lamë pa gjë… I bëmënjë pritje të zezë, në ca ambiente të zeza, të mbështjellë me një rreckë pokaq të zezë, që nuk kuptohej nëse ishte një valixhe e falur nga dikush, aponjë thes mbeturinash për riciklim. Shkurt, për faqe të zezë! Tonën, jo tënden…

Por, nuk ishte faji ynë, ishte krejt i yti, Dom Nikollë Kaçorri! Kur prite100 vjet, të rrije edhe ca ditë të tjera. Dom-i ynë i dashur, gjete momentine keq për t’u kthyer në Shqipëri. Siç duket, ty nuk të thanë që burrat eKuvendit tonë kishin radhën për t’u mbledhur, pasi kishin lënë në mes njëçështje madhore për të diskutuar. Ishin shumë të zënë për të të nderuar nëaeroport siç e meriton, sepse akoma nuk kishin mbaruar librin e sharjevederi në gjenezë. Me nënat, motrat dhe gratë ishte gjithçka në rregull, por nëfis kishin akoma punë… Edhe gratë e Kuvendit, duke nisur që nga kryebur-rnesha e besimit tënd, ishte me axhendë të ngjeshur atë ditë që erdhe ti,Dom. Ajo dhe gratë e tjera po miratonin me qeshje, buzëqeshje e ngërd-heshje degjenerimin e burrave dhe me raste, edhe i plotësonin fjalitë. Këtëtë fundit e di që nuk e beson dot, sepse me të drejtë mund të pyesësh seç’duan gratë në Kuvendin e Burrave? Ehhh, je 100 vjet pas Dom, mos utrondit… Quhet barazi gjinore dhe po t’i dëgjosh në kuvendim, janë fiksnjësoj. Aq perfekte po arrihet kjo barazi, sa me këtë ritëm, shumë shpejt dotë shndërrohet në Kuvendin e Grave, edhe pse emrat pjesëmarrës janë shu-mica të gjinisë mashkullore dhe vazhdojnë të mbarojnë me germën I dheU. Gramatikisht them dhe këtë e kupton mirë ti Dom, se ke qenë dhegjuhëtar i madh. Meqë ra fjala, me alfabetin tënd, përkthimet, studimet eveprat e tua, u arsimuan shumë profesorë, pedagogë. Me emrin tënd sitemë diplome u bënë edhe doktorë. Por edhe këta ishin të zënë kur erdhe ti,Dom. Po jepnin mësim në universitetet private dhe si për ironi të fatit,njëri prej tyre po shpjegonte pikërisht legjendën tënde… Nuk mund ta linteatë orë mësimi, Dom. Teorikisht i kushtoje 50 euro, praktikisht 1 mijë lekëkarburant deri në Rinas…

Të thashë që në fillim që zgjodhe ditë të gabuar për t’u kthyer, Dom! Nëndonjë kohë tjetër, do të të nxirrnim edhe vetë ministrin e Kulturës të tëpriste në aeroport, por atë ditë që erdhe, ai ishte shumë i zënë duke bërëbisedime ndërkombëtare për eshtrat e një patrioti, me të cilin Ti shpallePavarësinë dhe krijove Qeverinë. I kanë humbur në dheun e duhur, porgjithmonë i kërkon në vende të gabuara, ose me emra të gabuar. Ministrittonë vijojnë t’i vijnë përgjigje të dëshpëruara dhe të gëzuara njëkohësisht:“Referuar të dhënave tuaja, qytetari Qemal Ismaili është i gjallë e është nëjetë, është në dritë të vërtetë…”. Mos ia vër re, ashtu si shumë politikanë tëtjerë sot, edhe ai mendon për zgjedhje të ardhshme, ndërsa ti Dom men-doje vetëm për breza të ardhshëm. Nuk ka rëndësi nëse është Ismail Qema-li apo Qemal Ismaili, në këtë rast ai është një votues më shumë. Po ashtu,nuk ka rëndësi nëse është i gjallë apo i vdekur, në këtë rast ai është njëmundësi manipulimi më shumë. Megjithatë, lutu, lutu me gjithë forcëntënde Dom, që mos t’i gjejë ato eshtra, ndryshe do të t’i sjellë edhe ato nëthesin e zi ku të kanë futur. Shumë ngushtë për Ty aty, mendo për të dy…

Ah, Dom, si nuk prite edhe ca për t’u kthyer në atdhe! Vetë Presidenti iRepublikës do të të dilte para dhe zyra e shtypit do të bënte një njoftimfisnik, ashtu siç e meritoje. Por, më vjen keq të ta përsëris, zgjodhe ditën egabuar për të ardhur. Kryetari i Shtetit ende nuk e kishte sqaruar se sa doliArsenali me Gallatasaraj, ndërsa i ka ngelur problem madhor dhuna e ti-fozëve në stadiumet e Laçit, kur luajnë ekipet e pensionistëve… Një prob-lem të tillë me çështje dhune ka pasur këto ditë edhe zyra e shtypit pranëKryeministrit. Zakonisht kryetarit të Qeverisë nuk i shpëton gjë, por mëshumë se sa faji i mediatikëve të tij, ka qenë i kreut të opozitës. As ai nuku ndje se do të vije Ti. Hmmm, duket si plan “mafioz” i kundërshtarëvepolitikë, të kanë përdorur edhe të vdekur, Dom. Po të kishte reaguar kryeo-pozitari, do të reagonte edhe kryemazhoritari. Do të ishin organizuar edhedy konferenca shtypi në selitë përkatëse, do të ishin shpërndarë e-maile dhedisa foto, por jo të thesit të zi ku je Ti. Besoj që shkrepjet e aparatit do tëishin bërë mbi ndonjë arkivol të marrë me qira, me plot lule të freskëta tëvendosura nga sipër me montazh kompjuterik…

E kupton Dom tani në çfarë kohe je kthyer? Por meqë erdhe, rri… Vendiyt i lindjes, Lura, ka 100 vjet që po të pret. Të ka bërë gati edhe dheun përTy. E ka gjetur të butë, në një lëndinë të gjelbër, pranë liqejve. Aty ku diellilind i përkëdhelur dhe po ashtu perëndon. Atë ditë që Ti erdhe në aeroport,patriotët e tu ishin të vetmit që u përulën para atij thesi të zi. Të përmallu-ar, por edhe të poshtëruar për atë çfarë panë, qanë në vend të grave parateje. U bënë gati të të merrnin e të të çonin në Lurë, por… Gjithë jeta dhepasjeta po të shkon me “POR”, Dom. Është pak turp të ta them, por fshatiyt nuk ka më rrugë. Edhe ajo udha e kuajve që përshkove ti kur ishe fëmijë2 shekuj më parë, është prishur. POR, si gjithmonë me POR… Nëse nukshkon Dom Nikollë Kaçorri në Lurë, do të shkojë Lura te Dom NikollëKaçorri. Sot, në ceremoninë e varrimit që u bw në Durrës (në mungesë tënjë rruge për ta çuar në vendlindje) secili nga ne do të marrë me vete njëgrusht dhé, të cilin e kemi sjellë posaçërisht nga Lura. Dom, ne nuk jemi tëdenjë për Ty, por me një grusht dhé Lure, shpresojmë në faljen tënde.

Nga: SALI AJAZI

Lindi në Krejë Lurë nga dy prindërme besime të ndryshme fetare, I

ati katolik e ëma muslimane. Të dyprindërit i vdiqën shpejt dhe Nikol-la mbeti jetim në moshë të njomë.Kjo fatkeqësi e tij u kompesua ngapjestarët e familjes së madhe tëKaçorrit. Ata e shikonin Nikollën evogël si djalin e tyre. Sejcili prej tyredhe i tërë fisi ndiqnin zhvillimin dhemirërritjen e tij. Kjo traditë fisnike ekësaj familje u duk vazhdimisht pasiu interesuan për ta arsimuar në perën-dim. Fati i tij ishte se në Lurë vjenIpeshkvi i Jezuitëve Imzot Anstrzonga Durrësi, kur Nikolla ishte rrethmoshës dhjet vjeçare. Me interes-imin e pjestarëve të familjes dhedorën e shtrirë të autoritetit kishtariu hap rruga e jetës dhe perspektivës.Dërgohet në një kolegj në Romë kusiç thuhet në karakteristikën etij(pështypjet më të mira) “Kaçorrine veshin si nxanës propogande dhe evendosin me shokët për filozofi”.Mbaroi ma vonë studimet e larta nëUniversitetin e Zekingut në Zyryh tëZvicrës dhe kthehet me tre profilestudimi: teologji,filozofi dhe shken-ca politike-juridike. Të gjitha i vurinë shërbim të fesë dhe atdheut. Ushugurua dhe vjen në Lurë. Familjae Kaçorrëve, fisi dhe dajat i improvi-zojnë një dasëm simbolike pa nusepor duke shijuar pjesmarrësit shijete një dasme Lure Nikollë Kaçori ubrumos me arsim e dije kristiane mebesën ndaj Zotit e në shërbim të tij.Shpesh herë kur vinte në Lurë u flistepër terrin që kishte mbuluar Sh-qipërinë. Udhëzonte në emër të fesëdhe të kombit për të ndaluar gjaqet,thirrje për bashkim e vllazërim. ”Tëgjitha gjaqet ju t’i falni, pushkënturkut të mos ia ndalni” Kjo ishtedhe mbeti jo vetëm porosia për tëtjerët, por motoja e tërë jetës së vettë shkurtër 49 vjeçare, për ta bërërealitet kthimin nga terri në dritë përShqipërinë. Rrethi i tij miqësor e sho-qëror ishte i gjërë por dhe kundërsh-tarët me të cilët u përplas nuk ishintë pakët Këto ishin pushtuesit dheveglat e tyre. Beteja me ta bëhej seato donin që Shqipëria të kishte zh-villim, ishin kundër gjuhës dhe tëshkruarit shqip. Me këto përplasjeKaçorri u bë figura më simbolike eshoqërisë së kohës, modeli i patri-otizmit dhe i ashpërsisë kundër pa-drejtësive të kohës. Veprimtaria e tijfetare zhvillohej në kishë njësoj sipër katolikët dhe muslimanët.Predikimi i tij bëhej për shqiptarët ejo për fetarët. Thënja e Vaso Pashësse :”Feja e shqiptarit është shqip-taria” Kaçorri e kishte bindje për ve-prim. Përmbajtjen e kësaj thënje lap-idare, dalur nga mendja e goja e njëshqiptari të madh. Me vrullin rinorai përballonte në fushën e dijes tëgjithë kundërshtarët qofshin fetarë,qofshin pushtetarë. Të gjitha debateti kishte të fituara. Në planin politik,bashkë me atdhetarë të dëgjuar or-ganizoi dhe mbështetit popullatën evarfër të Kurbinit të cilët u nxitënpër kryengritje në vitet 1905-1907.U quajt nga të huajt “Rektori

shpirtëror i kësaj episkopate”. Idejae tij dhe e Dom Shtjefën Gjeçovitishte për ta bërë Kurbinin qendër emodel të kryengritjes së armatosurpër të gjithë Shqipërinë. Aktiviteti itij patriotik qe i gjithanëshëm. Nëkëto rrethana u bë kleriku më kariz-matik i kohës. Energjitë e tij ishin tëpashtershme në të gjitha veprimtaritëpatriotike, për të zgjuar masat ngagjumi i shekujve, për t’ju hapur sytënga errësira shekullore. Lidhjet e tijme shumë patriot brenda e jashtëvendit dhe aktiviteti i tyre i përbash-kët solli atë që e gjithë bota shkroi etha se Shqipëria fitoi pavarsinë! Nën-tori i parë 1912 që nxorri në pah bi-rin e Lurës dhe të gjithë ShqipërisëDom Nikollë Kaçorin, si figurë tëshquar të kombit tonë. E bashkë metë mbledhjen e kuvendit historik tëVlorës që e pati fatin dhe meritën eshpalljes shtet të pavarur e Sovran.Ky qe kulmi i historisë kombëtare,Kykuvend e zgjodhi Dom NikollëKaçorrin zëvëndësin e parë të IsmailQemalit, Nënkryetar të Qeverisë.Këto të dy figura arritën të zgjidhenduke marrë 100 përqind të gjithavotave të delegatëve. Veprimtaria,zgjuarsia dhe devotshmëria e nxorrinë rrjeshtin e parë të shtetit të parëshqiptar si personalitet i shquar e plotdinjitet pas 500 vjet robërie. Jeta etij nuk erdhi e lehtë por erdhinëpërmjet luftës, përpjekjeve, burgi-meve e keqtrajtimeve por edhe mefitore historike. Burgu i Jedi Kules inguli si thikë sëmundjen e rëndë etë pashërueshme që i mori edhe jetën

në duart e mjekëve të Vjenës. Në mo-mentet sa historike aq edhe merreziqe, në prag të ngritjes së flamu-rit, ai me kurajo ngrihet ethotë:”Nëqoftë për nesër të desimsod. O sod o kurrë!” Këtu kishteparasysh se liria dhe vdekja ishinpranë njëra tjetrës. Duke pas parasy-sh se emri dhe vepra e Dom NikollëKaçorrit i ka bërë nder tërë Shqipërisë,me veprimtarinë shumë dimension-ale mendoj se është lënë në harresëme qëllim e me keqdashje përrethnjë shekull. Fakti që emri i tij ështëvendosur vetëm në një mur avllie tëkishës dhe vetëm në një shkollë tëLurës, na jepet e drejta si familjarëtë Kaçorit dhe të krejt Lurës përdrejtësi historike. Historia e çdo ven-di pasqyron dhe vlerëson figurat his-torike duke emërtuar qytete, rrugë,lagje, institucione. Shpreh bindjense nëntori i tretë për Dom NikollëKaçorrin tashmë do jetë ndryshe.Sjellja dhe rivarrimi i eshtrave të tijnë vendin tonë ishte dhe një amaneti tij. Ky evinement kaq i rëndësishëmu realizua nga veprimtaria aktive ePjetër Logareci nga Shkodra, Prifti iemisionit katolik në Vjenë Dom PrekKaja dhe djali i Fran Kaçorrit imbështetur nga i gjithë fisi i Kaçor-rit. Sot eshtrat e Dom Nikollë Kaçor-rit prehen në kishën “Shën Luçia” kupunoi, predikoi dhe jetoi për gadi23 vjet. Busti i tij afër portit të Dur-rësit u përurua në kuadër të 90 vje-torit. Mendojmë dhe shpresojmë seviti 2012 të jetë ndryshe, të jetë njëvit vlerësimi për figurën dimension-ale të Dom Nikollë Kaçorrit. Tëzbukurohen sheshet e qyteteve nëVlorë,Tiranë,Dibër dhe Lurë me bus-tin e tij. Figura e tij do tju bënte nderkëtyre qyteteve dhe do të ishte njëpavdekësi për Lurën që e lindi dhe erriti. Me këtë rast do të kujtonimfjalët e Dom Nikollës që ka thënë :”Mos deksha pa hedhur një urë ngaKunora e Lurës deri në Zvicër që Eu-ropa të vijë e të shohë se Lura ashtfroni i Perëndisë me shtatë mrekul-litë e saj”.

Dom Nikollë Kaçorrit:”Mos deksha pa hedhur njëurë nga Kunora e Lurës derinë Zvicër që Europa të vijëe të shohë se Lura ashtfroni i Perëndisë me shtatëmrekullitë e saj”.


in memorium


Nikollë Kaçorri i Lurës - Tribun i Shqipërisë

Shteti shqiptar duhet takishte pritur Dom NikollëKaçorrin në aeroportin“Nënë Tereza”, ta kishtepritur me tërë protokolline tij shtetëror, që ngaPresidenti, Kryeministridhe gjithë të tjerët. Ishterasti që shteti shqiptar tështronte “qilimin e kuq”,të rreshtonte truprojën enderit, ta shoqëronte memarsh funebër pritjen nëtokën e tij Nikollë Kaçor-rin, pse jo ta ulte nëgjysmë shtize FlamurinKombëtar, atë simbol qëai e mbajti mbështjellë pastrupit për 94 vjet...

Nikollë Kaçorri lindi në Krej –Lurë në vitin 1862...

Kush ka udhëtuar drejt Lurës, pasika kaluar Kurbneshin dheMërkurthin, qafën që ndanë Dibrënme Mirditën, nuk ka se si të mosjetë befasuar me ato livadhe në pre-hër të maleve, me pyjet e pishës,bredhit dhe arnenit, me blegërimëne deleve dhe qengjave në kullotë ekëngët e thëllëzave labirinteve tëbarit në lulëzim, me Krejë – Lurën,lulen e bukur në tufën e lulefshatraveme emër të përveçëm e mbiemër tënjëjtë: Krej – Lurë, Fushë – Lurë,Pregj – Lurë, Borie – Lurë, Gurë –Lurë...

Këtu e kaloi fëmijërinë NikollëKaçorri, midis Kaçorrëve të vjetër etë rinj, fisi më i madh i Krej – Lurës,e kaloi në gjirin e Luginës së thepi-sur të Mallës, lumë që mjel gjinjtë eliqeneve të Lurës lart maleve, Zabe-lit të Nikës mbushur me tregime elegjenda, Shkëmbit të Kuq që i qën-dron fshatit si shpatull e Pregj – Lurëssi monument, Bjeshkës së Lugjevenë zemër të së cilës sa herë flladitiballin me ujin e burimit të ftohtë...

Një fotografi midis “kaçorrëve”dhe të tjerë të Krej – Lurës më kaardhur mes relikteve të kohës së sh-kuar deri këtu në emigracion. Një“natyrë e qetë” me Krej - Lurën nënjë prag mbrëmjeje është pranë epranë.

Nuk e gjeta fotografinë e lapi-darit, anës rrugës e ballëpërballë fs-hatit, nderim për Nikollë Kaçorrin.Nuk e gjeta as fotografinë me tabelëne madhe ku shkruhej “Shkolla 8-vjeçare Dom Nikollë Kaçorri”...

Nikollë Kaçorri i takon Krej -Lurës, Lurës mbarë. Është vendlind-ja e tij, janë rrënjët e tij, është dashu-ria e parë e madhe që do ta udhëhiqtedrejt dashurisë së dashurive, Dashu-risë për Shqipërinë.

Jeta e solli që Nikolla i vogël tëmerrte rrugën e studimeve teologjike,të merrte titullin “Dom”, “Imzot”,të quhej Dom Nikollë Kaçorri, tëthërritej Imzot Kaçorri...

Jeta e solli që Nikollë Kaçorri tëveshte për tërë jetën kostumin eklerikut...

Shpirti atdhetar, kultura e gjerë,bëri që Nikollë Kaçorri të ishte njëtribun i vërtetë i Shqipërisë...

Nikollë Kaçorri ishte zë i veçantënë Kongresin e Manastirit (nr. 3 nëfotografinë e kongresistëve), Kongresi cili hodhi themelet e shkrimit tëGjuhës Shqipe. Pjesëmarrja e tij ësh-të tepër domethënëse, flet thellë,shumë thellë...

Nikollë Kaçorri ishte pjesë e Kon-gresit të Elbasanit. Një tjetërdomethënie e madhe në vlerën e tijatdhetare...

Nikollë Kaçorri ishte Nënkryetarii Qeverisë së Parë të Shqipërisë, ish-te krahu më i shëndoshë i IsmailQemalit...

Këto tri vlera e “zhveshin” NikollëKaçorrin nga kostumi i klerikut përti veshur “Kostumin e Atdhetarit”...

Nga sa kam lexuar për Dom Ni-kollë Kaçorrin, biografët nuk na jap-in vlera të veçanta teologjike. Ata tëgjithë, pa përjashtim, ndalen tek vler-at e tij Atdhetare e ndihmesa e jash-tëzakonshme në formimin e shtetittë parë shqiptar, vlerën e madhe tëNËNKRYETARIT të Qeverisë sëVlorës...

Parë me këtë sy Nikollë Kaçorri,përpara se ti takojë kishës katolike siDom Nikollë Kaçorri, i takon Sh-qipërisë si Atdhetar, pushtetar e sh-tetar, si anëtar i Kuvendit të Vlorës,si Nënkryetar i Qeverisë së Vlorës...

Pse i veçoj këto anë të jetës dheveprimtarisë së Nikollë Kaçorrit?

I veçoj për të thënë se varrosja eNikollë Kaçorrit “në altarin e Kishës“Shën Luçia”, ku ai shërbeu për 24vjet,” nuk duhet të ndodhte.

Dy vende do ti bënin nder dhe

lavdi varrosjes së eshtrave të NikollëKaçorrit.

Nderi i parë i takon vendlindjes,Krej – Lurës. Një varr monumentalnë Krej – Lurë do ti jepte figurës sëNikollë Kaçorrit përmasa ndërko-mbëtare. Turistët e së ardhmes nërrugëtimet drejt bukurive të fshatrave,livadheve, pyjeve dhe liqeneve tëLurës, një varr monumental i NikollëKaçorrit do tu fliste më shumë sevolume të tërë historie, do tu flistemë shumë se njëmijë leksione tëtolerancës fetare, karakteristike nëmarrëdhëniet midis katolikëve dhemyslimanëve në trevën e Lurës.Njerëzit e mëdhenj kanë gjetur pre-hje dhe lavdi në vendlindje.

Nderi i dytë i takon Vlorës. Njëkompleks monumental ku të vihenbashkë, pranë e pranë, eshtrat e Is-mail Qemalit, Dom Nikollë Kaçor-rit, Isa Boletinit, Vehbi Dibrës (Ag-ollit) dhe anëtarëve të tjerë të Qever-isë së Vlorës, do të ishte një muze igjallë i historisë së Shqipërisë së Pa-varur, muze që do ti fliste botësmbarë.

Hulumtohet se “petku i klerikut

katolik”, nën diktaturë, e zbehu fig-urën e Dom Nikoll Kaçorrit, e ngush-toi në një urdhër për veprimtari pa-triotike e me ndonjë lapidar apo emërshkolle në vendlindje.

Pyes: Pse u hesht për Nënkryetar-in e Qeverisë së Vlorës Dom NikollëKaçorrin gjatë regjimit monarkik tëAhmet Zogut?

Pyes: Pse Vatikani me shtrirje tëfortë në Austri, nuk u kujdes që tëpaktën të vendoste një rrasë të mad-he mbi varrin e këtij Shenjti të kato-licizmit me mbishkrimin “Këtu pre-het Dom Nikollë Kaçorri” por për94 vjet e la në harresë të plotë ?

Pyes: Pse gjatë këtyre 20 vjetëvedemokraci nuk u bë asnjë hap për tëgjetur dhe sjellë në Shqipëri eshtrate këtij Shenjti dhe Atdhetari të madhnë rrugë institucionale, shtetërore?

Dom Nikollë Kaçorri, vepra emadhe Atdhetare e tij, u la në har-resë të plotë nga shteti shqiptar.

Eshtrat e Dom Nikollë Kaçorrit igjetën dhe i sollën në Atdhe njerëzme zemër të madhe.

Ishte prifti kosovar Dom PrenKola, që shërben për besimtarët ka-

tolikë të Kosovës në Vjenë, i cilimundi të identifikojë varrin e DomNikollë Kaçorrit...

Përpjekjet e priftit kosovar nëVjenë nuk qenë të lehta. Atij ju deshtë kërkojë me ngulm për tre vjet rad-hazi ndër dokumentet e Bashkisë sëkryeqytetit austriak, së bashku me tëafërmit e tij.

Imzot Damian Kurtit thotë seDom Nikollë Kaçorri nuk i përketvetëm famullisë katolike “ShënLuçia” të Durrësit...

...Duhej që të çlirohej Kosova,duhej që ajo të bëhej Republika edytë shqiptare në Ballkan, Evropë dheBotë, duhej që Dom Pren Kola tëkërkonte me dashuri e durim atdhe-tari që Dom Nikollë Kaçorri të kthe-hej në Atdhe përgjithmonë.

Shteti shqiptar duhet të kërkojëndjesë publike për indiferentizmine tij ndaj Nënkryetarit të Parë tëQeverisë Shqiptare.

Shteti shqiptar duhet ta kishte pri-tur Dom Nikollë Kaçorrin nëaeroportin “Nënë Tereza”, ta kishtepritur me tërë protokollin e tij sh-tetëror, që nga Presidenti, Kryemi-nistri dhe gjithë të tjerët. Për turp tëbotës arkivoli me eshtrat e Nënkrye-tarit të Shtetit të Parë Shqiptar nuk uvendosën mbi ndonjë shtrat topi, pormbi shtrat të një karroce të zakon-shme mallrash udhëtarësh.

Ishte rasti që shteti shqiptar tështronte “qilimin e kuq”, të rresh-tonte truprojën e nderit, ta shoqëron-te me marsh funebër pritjen në tokëne tij Nikollë Kaçorrin, pse jo ta ultenë gjysmë shtize Flamurin Kombëtar,atë simbol që ai e mbajti mbështjellëpas trupit për 94 vjet...

Thashë që Nikollë Kaçorri duhettë varrosej në Krej – Lurë...

Thashë që Dom Nikollë Kaçorriduhej të varrosej në Vlorë...

I tërheq.Nderin e madh Dom Nikollë

Kaçorrit ia bënë klerikët, kolegët etij të një shekulli më vonë. Midistyre ai është më ngrohtë.

I lehtë i qoftë Dheu i AtdheutDom Nikollë Kaçorrit, Dheu i trual-lit të famullisë “Shën Luçia” të Dur-rësit.

Athinë 16 shkurt 2011


opinionNe jemi “Rruga e Arbërit”

Për opinione dhe komente mund të na shkruani në adresën: “[email protected]”. Tel. 00355 4 22 33 283.OPINIONET DHE KOMENTET E BOTUARA NUK SHPREHIN DOMOSDOSHMËRISHT QËNDRIMIN E REDAKSISË

Nga: SHEHAT CAMI

Të shkruash për Dibrën dhe dibranët, është sa e lehtë,po aq edhe e vështirë. Është e lehtë për arsyen e

thjeshtë, se ke të bësh me një territor me plot ngjarjehistorike, me luftetarë të jashtëzakonshëm, e në fund tëfundit, me njerëz të urtë e punëtorë. Po pse thashë qëështë e vështirë? Kjo fjalë, pra, “e vështirë”, mbase nukështë plotësisht e gjetur. Do të ishte më e saktë njëfjalë, më e vështirë se “e vështira”. Dibra dhe dibranëtjanë një universitet më vete. E kam dëgjuar shumë herëkëtë fjalë, ndaj dhe e kam peshuar shumë herë atë. Një-herë e një kohë, një mik i imi, pasi mbaron universite-tin me nota të shkëlqyera, emërohet agronom sektori.Vjen një ditë të bukur pranverore tek babai im dhe ibashkohet bisedës sonë. Gjatë bisedës, miku im e py-eti babain, se nëse e quante normale që ai ishte agron-om sektori me universitet, me të gjitha dhjeta, ndërsapërgjegjës sektori, një njeri, që nuk kishte më shumë sekatër vjet shkollë.

Babai, duke thurur një duhan, po e shikonte mikuntim me habi.

- Përse më shikon, - e pyeti ai tim atë?- Po ti nuk e ke mbaruar gjithë shkollën, - i tha babai

dhe ndezi cigaren.- Edhe pse nuk ma dhe përgjigjen, s’ka gjë, një herë

tjetër besoj se do ta marr një përgjigje dhe do ta shihniedhe ju nëse e kam mbaruar shkollën apo jo.

Kështu tha miku im dhe bashkë me babain, tani tëngritur në këmbë, shikuan për disa çaste njëri-tjetrin nësy. Pasi u përshëndetëm, miku im iku. Por mua më bëripërshtypje, biseda ndaj dhe nuk rrija dot pa e pyetur ba-bain, se pse nuk i dha të drejtë mikut tim? Babai heshtipër një moment, pastaj m’u kthye: “Universitet më tëmadh se universiteti i vendit, nuk ka, kur ta mësoni këtë,atëherë jeni të kompletuar për t’u bërë përgjegjës. Mbaroshkollën e lartë dhe o burra përgjegjës! Prit, mor bab,prit, se përgjegjësi aty është. Mëso edhe pak, mëso sh-kollën e vendit dhe të bën vetë puna përgjegjës”- mëthotë babai pak sa me zë të ngritur dhe u largua.

Të njëjtën gjë ma thotë miku im më vonë, pas shumëvitesh. I kishte thënë një plak duke udhëtuar nga Dibra përnë Tiranë, se universitet i të gjithë universiteteve ështëuniversiteti dibran. Eshtë një thesar i madh. Eshtë një me-todë, më mirë të themi, se është një model i jashtëzakon-shëm, ku njeriu gjendet përpara të panjohurave. Koha esotme e vërteton më së miri një gjë të tillë. Të vendosurtashmë në lagje heterogjene, me prurje nga gjithë vendi,me kultura dhe nivele të ndryshme, me mentalitete e kon-cepte të ndryshme për jetën dhe jetesën, logjikisht i drej-

Për Dibrën time të shtrejntë më duhet të flisja shekujtë tërë dhe sërish të mos e përshkruaja ashtu siç i ka

ënda asaj.Ngrihet në verilindje të Shqipërisë dhe pasu-ron peizazhet shqiptare me perlat e saj si 7 liqenet emrekullueshme të Lurës. Më pas krenaria jonë lartëso-het me malin më të lartë të Shqipërisë, malin e Korabit,rrjedhshmëria e jetës së qetë pasqyrohet në lumin më tëgjatë, Drinin e Zi, por s’mund të lë pa përmenduras Bjeshkët e Dibrës që të falin një aromë freskie siedhe të zhysin në një qetësi përrallore. Siç duket edhenga peizazhet tona, natyra është treguar shumë ekujdesshme dhe ka qëndisur çdo cep të Dibrës, duke idhënë asaj një larmishmëri të bukurisë natyrore, si edhebujare, duke i dhënë peizazhe të tilla. Dibra ndryshonçdo stinë dhe këtë ndryshim njerëzit e shohin më shumënë bulevardin e Peshkopisë, ku është dhe qendra e Di-brës, çdo stinë sjell me vete një bukuri të vecantë përkëtë vend. Po filloj me pranverën, ku shkrirja e borësshoqërohet me daljen e luleve të para, ato të cilat jovetëm që të sjellin një ngrohtësi me ngjyrat e tyre, portë përcjellin një aromë aq të këndshme, e cila të mbantë lidhur me natyrën, pikërisht pemët e blirit, që mbu-lojnë gjithë bulevardin e Peshkopisë në këtë stinë tëpëcjellin këtë emocion dhe aromë të jashtëzakonshme.Vera dhe dielli përveç të mirave dhe kënaqësive që tëfalin, të sjellin edhe lodhjen, këtë lodhje e qetësojnëpikërisht këto pemë, të cilat formojnë një hije për tëgjithë kalimtarët që kalojnë nën to. Vjeshta dhe rënia egjetheve e bëjnë bulevardin të vishet në flori dhe tëngjasojë si “princ” i Dibrës. Përveç të ftohtit, plaku dimër

Nga: HEKURAN VLADI

Të gjithë dibranëve iu ka pëlqyerrikthimi në fjalorin e tyre i togf-

jalëshit “Rruga e Arbrit”. Duket qartëse është përkëdhelur subkoshienca etyre (duhet të them e jona). Dhe kjoështë një gjë e mirë për të cilën ikam falënderuar iniciatorët dheveçanërisht Z. Suli që në krye tëherës. E kam falënderuar jo vetempër iniciativën shumë qytetare të tijpër lobimin mbi ndërtimin e rrugëspër Dibër, por edhe që thjesht ky tog-fjalësh më thotë shumë më tepër senjë rrugë e asfaltuar me dy korsi eme ca metra anash. Iniciativa përlobimin e ndërtimit të një “rrugenjerezish” për Dibër e rrethinat e sajshpresoj që realisht të shndërrohetnë Rrugen e Arbrit. Eshte i rëndë-sishëm për ne ky togfjalësh se na tre-gon më shumë se nga kemi ardhur ekush jemi.

Nuk është gjenerata jonë që e nisiRrugën e Arbrit. Ajo u nis e u shkelshumë kohë më parë nga baballarëte kombit shqiptar, që nga Skënder-beu gjer tek Dom Nikollë Kaçorri eIliaz Pashë Dibra. Ajo u nis e filloitë shkelet edhe nga baballarët tanënë fund të shekullit XX(pas 1990).Ata që tani ne i shëtisim spitalevepër t’iu zbuluar diagnozën e që nëcdo spital iu gjejnë nga një sëmund-je të ndryshme. Ata që morën borxhlekët e kamionit ku ngarkuan rrobat,fëmijët e 2 m3 dërrasë për të ndërtu-ar një barakë në Tiranë. Ata që pasikishin punuar për gjysëm buke nëditë për 50 vjet në Ilirinë e Vjetër-Trojet e Skënderit kapën mistrinë eçekiçin për të ndërtuar Tiranën e shek-ullit XXI. Ata e bënë këtë sakrificënë perëndim të moshës vetëm përnjë qëllim, vetëm për një mision -shkollimin tonë, integrimin tonë nëmetropolin e një shteti të Europës.Shumëkush prej moshatarëve të mi,djem a vajza, burra a gra mund tëketë harruar se çfarë bënë këta ba-ballarë të shekullit XXI për ta. Këtabashkëmoshatarë, me diploma uni-versitare e pas-universitare, në gjim-naze e nëpër fakultete, që flasin nga2-3 gjuhë të huaja e që përdorin ko-mpjuterin më mirë se brokersat eNew Yorkut mund të kenë harruar,apo mund t’iu vijë si nëpër ëndërrkoha kur erdhën në Tiranë. Mund tëkenë harruar ose aq më keq duan taharrojnë se si baballarët e tyre kthe-heshin të cfilitur nga puna 16 orëshee që përpara se të uleshin në sofrënqë kishin marrë prej Dibre, Kukësi,Puke, Mirdite, a tjetërkundi, për tëngrënë vaktin e vetëm të ditës, i pyes-nin ata se si iu shkoi shkolla, çfarënote kishin marrë në provim. Shumëprej tyre mund të kene harruar se disaprej këtyre baballarëve nuk u kthyenkurrë, se ranë nga skela, i shtypi be-tonierja, apo përfunduan në spital.

Po ua kujtoj të gjitha këto, pasi

dëshiroj e lutem për të kundërtën.Por dhe sikur volume të tëra të shk-ruaj, nuk mund të prek në subko-shiencen e këtij brezi sa togfjalëshi -Rruga e Arbrit. Rruga e Arbrit pasine e meritojmë atë. E meritojmë seqë kur i kanë thëne toka e Arbrit nee kemi larë këtë rrugë me gjak e megjakun tonë është spërkatur cdoqoshe e Shqipërisë. Cdo qoshe ekësaj të 1913-ës dhe e asaj të para1913-ës. E meritojmë se kemi punu-ar vullnetarisht nëpër miniera ehidrocentrale që të ndërtohej ajo qëu ndërtua për 50 vjet.

E meritojmë pasi Tirana ështëkryeqendra e Arbrit e jo e grekut,është kryeqendra e shqiptarëve që eduan atdheun e flamurin e vet e jo eatyre që e shitën, e coptuan, e përd-hosën për 50 + 20 vjet. E meritojmëse ne ngritëm në mes të kryeqendrëssë Arbrit bastionin më të madh tëlëvizjes demokratike pas 1990-ës. Nëkëtë qytet ku komunizmi u kishtengrirë buzeqeshjen tiranasve të urtëduke e mbushur me sigurimsa ngambarë vendi ne formuam barrikadëne pakapërcyeshme të qëndresës përdemokraci.

Por, vec dhe një gjë para se tambyll. Nje kineast në Lurë, aty rrethviteve 86-87, pati thënë - E kemi dhenjë rrenë në fund. E kishte fjalën përata dokumentarët e Enverit qëjepeshin para filmave, por që kishteharruar ta vinte në fillim. Desh “ehëngri keq” për këtë fjalë. Në faktshprehja ishte një zhargon që për-dorej gjatë të ngrënit të një vakti përtë treguar që kishte dhe një asorti-ment më shumë. Edhe unë e kam“një rrenë” në fund. Patetizmi me tëcilin u mundova të shprehem më larte ka një burim. Arsyeja që më dër-gon në keto shtigje patetike të tëshprehurit e ka dhe ajo rrugën e vet.Ajo është rruga e gënjeshtërt ku disaprej bashkëmoshatarëve të mi men-dojnë se mund të integrohen. Ajoështë rruga e asfaltuar pa asnjë kana-lizim nga poshtë. Ajo është rruga ku“harraqët” mendojnë se mund tëkapardisen majë makinave të shtren-jta duke u thënë bashkëpatriotëve tëvet që jemi drejtorë, shefa, kryetarëe kemi ba pare, kemi ba milona. Ekjo vec rrugë nuk është. Ju lutem mosmë keqkuptoni, pasi nuk e kam fjalënpër rrugët e Bathores të shtruara measfalt e që sa të bjerë 1cm shi, tëduket Bathorja si bregu i Nilit. Herëntjetër do të bëhen më të mira. E kamfjalën për atë rrugë që bashkëmos-hatarët e mi të mos përpiqen ta nd-jekin, por t’a nënçmojnë. Ajo nukështë rruga e tyre, ajo është rruga eservilizmit, mashtrimit e hajnisë.Rruga e tyre është Rruga e Arbrit.

Si përfundim, ju bashkëmoshatarëe bashkëpatriotë të mi, pa asnjëmëdyshje po iu them: Ne e meri-tojmë Rrugën e Arbrit, se NE JEMIRRUGA E ARBRIT.

Mëso shkollën e vendit...Vështrime

tohesh metodës së krahasimit. Çdo shkencë në botë, e kanjohur veten e saj, kur ka përdorur metodën e krahasimit.Në cilin nivel je, çfare vlerash ke? Si është tradita dhe siështë ruajtur tradicionalja? Si bëhet përcjellja e traditësnëpër breza? E mjaft pyetje të tjera të vijnë në mendje, kurje përballë metodës së krahasimit. Ndaj kjo është mënyramë e mirë për të njohur vetveten. Vetvetiu mendja të sh-kon tek bisedat e kujtimet e hershme. I analizon ato e nëhorizont të shfaqet përsëri DIBRA. E në imagjinatën tëndeshtrirja gjeografike e saj. Një shtrirje jo e vogël. Nga Stebl-eva në jug, në Kalis në veri dhe nga Qafa e Bullit nëperëndim, në malet e Radikës në lindje. Kjo është Dibra esotme. Siç e shihni ka një shtrirje mjaft të madhe territori-ale. Ka aktualisht tre qendra administrative. Eshtë Peshko-pia; Dibra e Madhe dhe Bulqiza. Një shtrirje mjaft e për-shtatshme për biznes. Me male të lartë e të ulët, me fushapjellore, për pemëtari e për perime, për grurë e për misër.Me lumin e Drinit që e përshkon mes për mes gjithë Di-brën, si dhe me lumenj të tjerë të vegjël e të mesëm, qëjanë një pasuri e madhe për Dibrën.

Të shkruash në një shkrim për gjithë Dibrën është epamundur. Por unë dua të bëj thjesht një prezantim tëvogël e modest, të kësaj mbretërie të madhe, gjeografik-isht, historikisht, tradicionalisht. Një vend që e ka mrekul-luar i madhi ZOT. Njerëzve të mirë ALLAHU u jep pa-suri në të gjitha drejtimet, pambarimisht. Janë shkruarlibra të tërë e të tjerë do të shkruhen për Dibrën dhedibranët, por përsëri do të mbetet diçka pa u thënë.Tani le të vijmë tek ajo për të cilën e nisem këtë shkrim.Pse Dibra është universitet? Kjo trevë ka një kod të veçantëtradite e muhabeti. Një trevë me rregulla të përcaktuaraqë në kohët e lashta, për një bashkëjetesë ndër farefis-nore të shkëlqyer. Norma dhe rregulla, që do t’i kishinzili edhe mjaft shtete me demokraci të zhvilluar sot nëbotë. Dibra është universitet, se po të shkosh në disazona të saj, hyn e del pa kuptuar asgjë. Të jesh në njëtryezë, të flasësh të njëjtën gjuhë dhe të mos kuptoshasgjë. Kjo është Dibra. Zgjuarsia dhe puna, mikpritjadhe pastërtia janë vlerat më të medha të kësaj treve.Eshtë folur, flitet dhe do të flitet vazhdimisht për këtovirtyte krahinore. Unë lutem për vete, u lutem edhe tëtjerëve, që sa të munden t’i ruajnë këto vlera e në mundënt’i pasurojnë ato. E si për të plotësuar këtë universitetpopullor, sot në kryeqendrën e Dibrës, në Peshkopi,është hapur një universitet i profesioneve të ndryshme,i shkencave të ndryshme. Aty do të dalin profesionistëtë zotë, që bashkë me universitetin e popullit, pa dy-shim që do të bëhen jo vetëm faktorë të profesioneve tëtyre, por edhe LIDERË të tyre. Uroj që ato të ndihmojnënjëri-tjetrin.

“SHKRIMI I PARË”

Krenaria e të qënit pjesë e Dibrës…Peshkopisë i bën çdo vit një dhuratë… Eshtë pikërishtajo pelerinë e bardhë, e cila mbulon gjithë qytetin, dukebërë që pastërtia dhe bukuria të shkrihen së bashku dukesjellë Peshkopinë në formatin e një “nuseje dibrane”.Ah, Dibra ime, vatra e mikpritjes, bujarisë, krenarisë! Sinuk u lodhe duke i ruajtur këto veti me kaq fanatizëm?Por mesa duket këto veti të bëjnë të ndryshosh nga kul-turat e vendeve të tjera, këto veti duhet t’i ruajmë edhene, me fanatizmin që i kanë ruajtur e përcjellë të parëttanë, sepse këto veti për të cilat ne e mbajnë kokënlart... Por pasuria natyrore nuk është e vetmja pasuri qëka Dibra jonë. Në qoftë se pasurinë natyrore ia ka dhu-ruar natyra Dibrës, pasurinë kulturore ia kanë dhuruartë parët tanë, duke i shtuar asaj vlera edhe në këtë drejtim.Kush është ai që kur shikon një valle dyshe burrash nukthotë: “Kjo është krenaria dibrane!” Kush ështe ai që kurdëgjon një këngë dibrane nuk thotë: “Kjo është vlera evërtetë e Dibrës”. Bilbilat dhe valltarët e Dibrës po epërmbushin misionin e të parëve tanë për përcjelljen evlerave kulturore dibrane. Këtë gjë duhet të përpiqemitë bëjmë edhe ne, pra, të mbrojmë vlerat e vendit tonë,sepse në qoftë se na i rrëmbejnë ose na i nënvlerësojnë,Dibra jonë humbet pasqyrimin e sajme vendet e tjera, sepse kultura ka qenë dhe do të nge-let pasqyra që na lartëson në krahasim me vendet e tjera.Dje pasqyra e Dibrës kanë qenë gjyshërit tanë, të cilët ekanë përmbushur misionin. Sot jemi ne që duhet ta përm-bushim, që nesër t’jua lëmë si detyrë fëmijëve tanë!

NERILDA MEDAShkolla “Sami Frashëri”, Tiranë


debat

Pylli shqiptar, shekuj larg Europës

Lurë 2007.Foto.G.Kërkuti

Nga: Haki KOLA

Ambasadori i Spanjës ne Tirane, ManuelMontobio, na kujtoi pak para mbylljes se

vitit 2010, nga emisioni Shqip, qe Shqipëriaështë mbi një shekull e gjysme prapa Spanjësdhe ka shumë për te bere veçanërisht lidhurme reformat për token. Një ekspert i mirënjo-hur shqiptar, pjesëtar i panelit, u përpoq tesqaronte me argumente, se kjo reforme ështëpothuaj e kryer dhe e pranuar nga shumica epopullsisë. Me gjuhen e diplomatit, Monto-bio përsëri e gjeti hapësirën qe me mirësjelljete kujtoje qe shume procese te pronësisë setokës, qe Spanja dhe shume vende te Evropësperëndimore i realizuan ne shekullin e XVII,asokohe nuk ishin ne axhenden e perandorisëosmane, dhe për pasoje mbeten te panjohuranga popujt qe ishin bere pjese e saj.

Me Osmanet u ndamë para nje shekulli.Shkollat e Universitet jane shtuar ne vendin tonederi ne inflacion. Degradimi i tokës duket nderproblemet qe e vecon Shqiperine nga vendet etjera te Evropes, e ben pothuaj te pangjashmeme asnjë tjeter. Jetojme ne vendin me te erod-uar te kontinentit, me erozion aktiv i cili poavancon ne gërryerje te thelluara si dhe ne rrësh-qitje masive. Reagimi i shoqërisë sone eshtekrejt sporadik, kur ndodhin tronditje te mëdhasociale si mbytja e Shkodres, apo rebelimi idukatasve. Ne kurikulat e shkollave problemi ierozionit e degradimit te tokes pothuaj se nukceket fare. Po keshtu per mediat e shkruara apovizive. Te heshtura jane lidhur me keteshqetësim te madh kombëtar universitetet, ak-ademia e shkencave apo pjesa politikeberese eshoqerise. Fort rralle gjenden prononcime pub-like qe te analizojne sepse Shqiperia po e hum-bet token e maleve dhe kodrave apo alternati-vat e zgjidhjet e mundeshme. Koalicini Nderko-mbetar i Tokes, nje organizate nderkombetareqe mbeshtet te drejtat njerezore per token, kavendosur qe te zhvilloje punimet e asmamblesese rradhes si dhe nje konference nderkombe-tare me pjesëmarrje te mbi 50 shteteve, mbi tedrejtat per token pyjore e kullosore ne Shqi-peri, ne majin e këtij viti. Historia e 200 vitevete fundit dëshmon nje heshtje dhe injorance tevazhdueshme te shqiptareve lidhur me kete hallte tyre, dhe nje shqetësim te ngritur ne vijimesinga Albanologe e njerëz te ditur qe kane viz-ituar vendin.

Argumentet e Montobios me sollën nëmendje faktin, qe reforma dhe te drejtat pertokat pyjore dhe kullosore janë akoma atje kui ka lënë perandoria osmane. Pas një projekttentative qe pyjet dhe kullotat tu shpërnda-heshin banoreve sa për te plotësuar nevojat etyre, cekje jetëshkurtër te bere nga qeveriaNoli, ne periudhën e mëpasme ata janë kthy-er ne tabu te paprekshme si nga ish mbretëriaashtu edhe nga qeveritë komuniste e ato pastyre.

Tema duket si tabu, e paprekur nga media,as nga partitë politike, duket si inekzistenteedhe nga inteligjenca e bujqësisë e pyjeve aponga shkolla e universitetet përkatëse. Njedashakeqje e ligj apo reforma beresve përkun-drejt banoreve lokale, pasojat e se ciles i paguanshkatërrimi e humbja e tokes. Një hendek imadh kohor ndoshta dhe psikologjike meEvropën për ku jemi nisur, nje heshtje gati dyshekullore, një shurdhëri kokëfortë, qoftë edhepadije që i ka kushtuar kombit, shkatërrim tëbimësisë pyjore e kullosore, humbje masive teshtresës së sipërme të tokës që vlerësohet me-satare vjetore e humbjes në mbi 60 milion tonëne vit qe merret nga lumenjtë, rreth 20 tonëtoke per banore e humbur ne çdo vit, ulje dras-tike të pjellorisë së tokës e varfërim të banor-eve të zonave rurale, dëmtim te rezervuarëve tehidrocentraleve, infrastrukturës rrugore e va-ditëse, humbje të rezervave ujore kombëtare,si dhe përmbytje të vazhdueshme nga lumen-jtë, si ato që sapo u përjetuan në Shkodër epjese të tjera të ultësirës perëndimore. E gjithëkjo katastrofe ekologjike ka ardhur si rezultat i

mbi përdorimit historik te këtyre resurseve, ngasundimi i tragjedise se te perbashketes, mosdi-ja e makutëria, si pasuri e askujt. Ligji parash-ikon dënime qofte e dhe per prerjen e nje druri.Është e vështire te imagjinohet nëse populli dote akuzonte qeverite e tij per shkatërriminsistematik te pasurise se kombit, me akuzen qenuk e ka deleguar pergjegjesine e menaxhimittek banoret rurale me gjithe kuadrin perkatesrregullator, duke shkelur te drejtat baze te nje-riut, duke e mbajtur si prone te shtetit dhekeqpërdorur ate. Si duhet te ishte denimi pershkaktaret e shkatërrimit te gjithë tokes mal-ore e përmbytjes periodike e shkatërrimit teekonomise se fushoreve?????

Evropa per ku jemi nisur nuk ka erozion.Nuk mjafton qe atje te shkojme pa viza. Du-het edhe qe te mesojme se si e ka zgjidhurproblemin e ruajtjes se tokes. Evropa ua kadhene pergjejgesine e menaxhimit te pyllit dhekullotes vendasve, atyre qe kane jetuar e je-tojne prane ketyre burimeve, ku karakteristikakryesore është përdorimi nën kapacitetin naty-ror dhe shtimi i vazhdueshëm i sipërfaqes dhevolumit të biomasës pyjore.

Duke e zvarritur ne shekuj e duke mos eshtruar kurrë për debat e zgjidhje, neve pohumbasim dheun tone. Nga pikëpamja socialevazhdojmë të bëjmë një shkelje fatale te tedrejtave universale te njeriut banor te zonaverurale. Deklarata Universale e të Drejtave tëNjeriut, e proklamuar nga Kombet e Bashkuararreth 60 vjet më parë (1948), i njeh çdo qenienjerëzore të drejtën themelore për ushqim.“Çdo kush ka të drejtën për një standard ade-kuat jetesë, për shëndetin dhe mirëqenien evetes dhe familjes së tij duke përfshire edheushqimin...Me hyrjen në fuqi të Konventësndërkombëtare për të drejtat Ekonomike, So-ciale si dhe Kulturore (ISECR) 1976, realizimii të drejtës së ushqimit u shëndrrua në njëobligim ligjor për 156 vende qe e firmosënatë. E drejta për ushqim, është e drejta për tëpasur burimet për tu ushqyer me dinjitet. Kjonënkupton që çdo shtet është i detyruar tëmundësoje çdo person qe te prodhoje ushqimetapo tu mundësoje atyre aktivitete qe mundë-soje gjenerimin e të ardhurave me të cilat tëblejnë ushqimin. Për komunitetet qe kane nëafërsi pyje, kjo realizohet duke rregulluar ju-ridikisht marrëdhëniet me pyllin e rregullimet

ligjore të së drejtës mbi tokën pyjore.Shteti shqiptar i pas viteve 1990 hoqi dore

nga administrimi i dhive lopëve apo deleve.Çuditërisht ai vazhdon te jete pronar i kullo-tave te vendit. Pyjet bashke me kullotat qezotërohen nga shteti zëne mbi 60% te terri-torit te vendit. Kane kaluar 162 vjet, qëkurlëvizja fshatare në të shumtën e vendeve teEvropës perëndimore fitoi dhe qeveritë filluante rregullojnë te drejtat e fshatarëve mbi tokënbujqësore, pyjore e kullosore. Bujkrobërit fitu-an lirinë, bashke me të drejtën që nevojat përprodhime pyjore e kullosore ti siguronin ngatoka per te cilen ato moren pergjegjesine tamenaxhojne dhe te drejten te perfitojne ngaprodhimet e saj. Shpate të tëra malore te alpe-ve te Evropës, ne ate kohe të shfrytëzuara tejmase për nevojat e industrisë minerare e teprera rrah, filluan te vishen e janë shëndrruaraktualisht në ekosisteme mjaft te stabilizuara,që prodhojnë e shtohen. Qe ne vitin 1871,Austria e përfundoi regjistrimin e tokes.

Pa e bere akoma vitin ne Shqipëri, Ambas-adori i nje mesdhetar ne emër edhe te vendevete tjera evropiane, i sfidon eksperte e politi-kane shqiptare duke u thëne publikisht, qe nuke keni filluar zgjidhjen e problemit te tokës.Përmbytjet, shembjet, rrëshqitjet, zjarret eshpyllëzimet masive dëshmojnë për shkallene larte te degradimit dhe pasojat e kësajzvarritje. Universitetet, studentet, pedagogete profesorët si dhe titujt ne bujqësi e pylltari,kane qene përherë ne rritje. Po kështu zërat sepyjet po pakësohen. Duket si paradoks qe sh-kencat sociale, juridike apo ato te burimevenatyrore nuk e cekin problemin e koklavitur tese drejtës mbi këto burime.

Dukatasit ne jug te vendit, ka vite qepërpiqen te japin alarmin. Përgjigja nga qeveriadhe opinioni i Tiranes është se protestuesitnuk zotërojnë dokumente pronësie. E njëjtabehej me popullin si i Kakomese dhe e dh-jetëra rasteve te tjera. Kambana e Dukatit nathërret per te reflektuar dhe per te guxuar qe tashtrojmë problemin. Ndryshe nga shkencët-aret e politikanet ne Tirane ata se bashku meqindra fermerë ne mbare zonën malore e kanepropozuar zgjidhjen. Duhen te njihemi mezgjidhjet e propozuara si nga Dukatasit ashtuedhe shumica e zonave rurale. Deklarimi kre-nar e bajat nga politikanet e administratoret,

qe banoret rurale nuk kane dokumentacionepronesie, eshte i vertete, por eshte i pamjaf-tueshme. E pamjaftueshme eshte edhe ajo qeshteti nuk mban evidenca mbi sasine e druritqe digjet per ngrohje nga popullsite ruale, apote biomases qe u merret kullotave. I teri kom-bi paguan dhe secilit nga ne i ulet mirëqeniefamiljare, duke vuajtur pasojat e asaj qe shtetikurrë nuk e gjeti terezine ta diskutonte dhe sii thone ti legalizonte marredheniet e banor-eve me kete pjese te territorit te vendit

Po bëhen tashme shekuj qe qeveria e kazgjidhur problemin, ashtu sic na mesuan Os-manllinjte, duke mbështetur “spahinjtë” sajne zonat rurale, te cilët kane marre gjithmonëpjesën e madhe te burimeve natyrore, duke ilumturuar banoret e tjerë, me mundësinë qeedhe ata te vjedhin pak nga “pasuria e shtetit”duke prere, djegur e shkulur rrënjët e pyllit ekullotur tinëz shtetit ne çdo pëllëmbe te ven-dit. Shija e mallit te vjedhur dhe gogoli i tak-save dhe i përgjegjësive nëse malësoret bëhenpronar, ka qene një hashash për tu mbyllurgojën banoreve duke i shendrruar këta te fun-dit ne konkurrente me firmat shfrytëzuese tepyjeve, ne betejën qe kush te marre me tepër.

Evropa na e dha paralajmërimin, qe te fil-lojmë te zvogëlojmë me te distancën shek-ullore lidhur me te drejtat per token pyjore ekullosore. Ne mbare vendin kjo toke po kalonditët me te vështira, objekt degradimi dhe sh-katërrimi. Pamjet e dhëna ne emisionin fiksfare, lidhur me gjendjen aktuale te mbulesëspyjore nuk kane nevoje për komente, ata tekujtojne rrobat e reja te mbretit me te cilatkemi veshur te gjithe kodrat dhe malet e ven-dit. I duhet thirrur ndërgjegjes kombëtare perte guxuar me menduar ne mënyre afat gjate.Nëse shtrohet problemi se si te ndahet meshtetasit shqiptare përgjegjësia per te mireadministruar token pyjore, kjo do te shënontefillimin e reformës me te madhe e reale nevend, qe hap pas hapi do ti shendrronte ban-oret, ne banore dinjitoze te vendit te tyre. Happas hapi mund te fillonte edhe shërimi i tokëspyjore shqiptare.. Skemat per te paguar kon-tribuuesit e sheruesit e tokes per shërbimemjedisore mund te viheshin ne funksionim.Shkollave do tu mundësohej te bëheshin mereale e me te lidhura me problemet e tokes sekombit te tyre


cyan magenta yellow black

intervistaNe jetojmë në New York, por nuk shkëputemi dot nga e shkuara jonë, nga mbresat qëna ka lënë jeta atje, të mira apo të këqia qofshin ato. Në këtë sens, nuk e kam patur të vështirë.E vështirë është të marrësh përsipër, të shkruash për gjëra që nuk i njeh.

Nga: DALIP GRECA

Që kur lexova romanin 'Rrëketë" të shkrimtarit Ramiz Gjini, ndjeva një lloj

magjepsje me stilin e tij të krijimit dhe gjatëpromovimit në Nju Jork i thashë se, ky romanmë duket se mbetet i hapur për një të dytë,për të ndjekur fatin e personazheve që vininnga humbëtira e Bibollit, ku banorët e tij vua-jnë nga mërzia e thellë e shumë prej tyre nabëhen të dashur edhe pse gati të gjithë janëme vese. Ata, antiheronjtë e Ramizit lëvizinnë kaosin e kohës, marrin vendime trimërore,dhe me seriozitetin e tyre të duken ca naivë eca shvejkjanë. Ramizi i ka punuar me durim emjeshtri karakteret dhe duket se i dashuronmarrëzisht antiheronjtë e romanit të tij, që sapofitoi Çmimin Kombëtar "Petro Marko". Ftesëspër një bisedë, fituesi i çmimit iu përgjigj mekënaqësi.

Romani “Bibollasit fitoi çmim të parë përvitin 2010. Si ndjehet autori Ramiz Gjini?

Ndjehem mirë, pasi u vlerësua seriozishtnjë punë disavjeçare... Veç kësaj, ky vlerësimmë ka shtuar edhe kurajon për të punuar mëtepër, ndoshta më me itensitet; pra, do kemëca kërkesa më shumë ndaj vetes. Por çmimika edhe një funksion tjetër, sepse të nxjerr ngahija dhe te vendos në dritë të diellit, pra zg-jon interesin tek lexuesi. Nëse një autor vlerë-sohet sepse me të vërtetë ka vlera, është mirë;në të kundërt, çmimi të vret.

Në ç’kuptim të vret?Sepse, pas çmimit, lexuesit thonë: “Pa ta

shikojmë njëherë si shkruaka ky autor, që napaska fituar çmim kombëtar”. Dhe pasi të tëlexojnë e mos të të pëlqejnë, nuk të lexojnëkurrë më, edhe sikur të fitosh nja njëqindçmime radhazi. Prandaj komisionet lypsen tëjenë të përbërë nga njerëz kompetentë, njohëstë mirë të letërsisë, që të japin vlerësime tësakta e të drejta.

E prisnit çmimin “Petro Marko”?Ka vite që shikoj reagime mjaft pozitive në

adresë të krijimtarisë time, ndaj është normale,që një ditë të vlerësohesha. Ngase jam vlerë-suar si rrëfimtar i mirë, tregimet e mia janëpërkthyer e botuar edhe në gjuhë të tjera. Nëkëtë sens, e kam pritur çmimin. Nga ana tjetër,unë kurrë nuk kam shkruar për të fituar çmime.Nuk është ky qëllimi im. E kam thënë edheherë të tjera: të shkruarit, nuk e kam as qëllimnë vetvete dhe as luks. E kam mënyrë të vësh-tirë jetese. Sepse ndërsa bëj dy punë, pa llog-aritur këtu opbligimet familjare si prind, lod-hem aq shumë sa nganjëherë them ta braktisfare krijimtarinë... Mirëpo ja që nuk e braktisdot.

Kur e mësuat faktin që romani juaj kishtefituar çmimin si romani më i mirë i vitit?

E mësova një ditë para se të shpalleshinfituesit. Miku im, botuesi Bujar Karoshi, mësolli një e-mail, ku më uronte. Atë ditë qemarrë vendimi, kurse të nesërmen u zhvilluaceremonia në Ministrinë e Kulturës. Me gjithëdëshirën time, ishte shumë vonë për mua tëfluturoja nga New York-u në Tiranë, për t’ugjendur në ceremoninë e ndarjes së çmimeve,ndaj u paraqit botuesi në emër tim.

Romani i vendos ngjarjet në Shqipëri, porështë shkruar në New York. Nuk e patët tëvështirë?

Një shkrimtar shkruan sipas eksperiencaveqë ka përjetuar, nuk ka shumë rëndësi në cilinvend të globit ndodhet. Gjithsecili ruan bren-

Duhet të jesh shkrimtar për të shkruardhe jo të shkruash për të qenë shkrimtar

da kujteses se tij, në koshiencë dhe subko-shiencë gjithë të shkuarën. Madje në subko-shiencë gjendet e arshivuar gjithë informacio-ni i brezave, që kanë kaluar. Tek një shkrimtar,kjo arshivë është më e madhe pasi shkrimtari,i ka vëzhgimet më të thella. Ne jetojmë nëNew York, por nuk shkëputemi dot nga e sh-kuara jonë, nga mbresat që na ka lënë jetaatje, të mira apo të këqia qofshin ato. Në këtësens, nuk e kam patur të vështirë. E vështirëështë të marrësh përsipër, të shkruash për gjëraqë nuk i njeh.

“Bibollasit” është një vijimësi e romanit“Rreketë”. A do të kemi në të ardhmen njëtjetër roman për të krijuar kështu trilogjinë eBibollit?

Me ymër të zotit, shpresoj që po. Kanë ni-sur të më vërviten në kokë imazhe skenash tëreja. Tashmë e kam krijuar një lloj universi kusillen personazhet e mi. Pra, jam në “tokën”time të begatë dhe e di mirë çfarë do të bëj. Enjëjta gjë më pati ndodhur edhe pasi kishapublikuar romanin “Rrëketë”. Ne kemi bised-uar njëherë bashkë për këtë, madje ju më keninxitur.

Keni arritur të krijoni një galeri mjaft tëpasur tipash dhe karakteresh, gati të gjithë mevese, por të gjithë jetësorë. Këto janë pjellë efantazisë suaj, apo i keni njohur në jetë?

Vëzhgimet jetësore janë shumë të rëndë-sishme për një shkrimtar. Mirëpo jeta, në pam-je të përgjithëshme, është një prozë e rëndomtëdhe si e tillë, nuk duhet kopjuar pikë për pikë.Kam vënë rè, që shumë shkrimtarë bien nëkëtë kurth. Jeta nuk duhet marrë shabllon, porduhen rrokur momentet suksesive, vlera emadhe e së vërtetës, që përcakton egzistencënnjerëzore. Të thuash, ta zëmë, kjo histori ba-zohet në një ngjarje të vërtetë, është normale,por të thuash, kjo histori është e vërtetë, ndërko-hë që e ke shkruar shumë keq, është e papran-ueshme. Sepse jo çdo gjë që ndodh në jetëështë art. Puna është, që artit tënd t’i japëshjetë. Dhe këtë se bën dot po se njohe mirëjetën. Kur një shkrimtar ka njohuri mbi jetën,kur ai e di mirë se si funksionon ajo, mund tëshpikë histori mjaft interesante, që në tëvërtetë, nuk kanë ndodhur, por lexuesi i be-son. I beson sepse gjen aty brenda shpirtin evet, dëshirat, vesin e mirë dhe të keq, urre-jtjen, dashurinë, natyrën - gjithshka i përket.

Në lidhje me karakteret, mund të them, që

për t’u pëlqyer një karakter nga lexuesi, ai duhetmveshur me ndjenja universale. Sepse djenjatnjerëzore universale, kurrë nuk ndryshojnë,pavarësisht se në çfarë vendi jetojnë njerëzit.Vetëm koha ndryshon. Ndryshimi mesnjerëzve, qëndron tek filozofia e tyre dhemorali i kulturës së vendit ku ato jetojnë. Pa-sionet, humbjet, dashuria, xhelozia, frika dhelufta në kohërat e sotme, nuk kanë asnjë ndry-shim me ato të kohërave të shkuara. I vetmindryshim qëndron në atë, se çfarë provokojnëkëto ndjenja universale brenda karakterit.

Si janë raportet mes imagjinatës dhe reali-tetit në veprën e R. Gjinit?

Mendoj se janë raporte të shkrira me njëratjetrën. Sepse po nuk pate imagjinatë, nukbëhesh kurrë një shkrimtar i mirë. Për një sh-krimtar, imagjinata është më e rëndësishmese njohja. Shikoni kolumbjanin Gabriel Gar-sia Markes. Në romanin e tij të titulluar “Një-qind vjet vetmi,” fitues i çmimit nobel, nasjell një letërsi si reportazh i krijimit, me plotdetaje madhështore, që mund të ketë pjellëndonjëherë imagjinata e një shkrimtari. Njëroman i gjithi imagjinatë, por që thotë të vërte-ta të mëdha. Njohja është kulturë dhe ka njërol mjaft të rëndësishëm, por të shkruash vetëmme kulturë, nuk është e mjaftueshme. Fundja,prandaj quhet krijim. Lypset talent.

Duke u marrë me romanin, mos keni ndër-mend të braktisni tregimin, që ju lëvroni poaq mjeshtërisht?

Ky rrezik është evident, për vetë faktin qëproza e gjatë, kërkon një angazhim shumë tëmadh, pasi kemi të bëjmë me tjetër strukturë.

Tregimi është më konçiz dhe i lidhur ngushtëme një parim themelor estetik: me sugjestivi-tetin apo nëntekstin, që mund të jepet me njëfrymë. Kurse romani, kërkon të ndalesh edhenë detaje të vogla, të cilat në aspektin ko-mpozicional, janë të domosdoshme përlëndën në tërësi. Pra, një roman, merr shumëangazhim dhe kohë për t’u shkruar, ndaj bëntë harrohet disi tregimi. Por unë e dua shumëtregimin e shkurtër si gjini letrare dhe do tëvazhdoj të merrem gjithmonë me të.

Në paraqitje, nuk dukeni tip që bini në “sev-da” me humorin, ndërsa skenat që përshkru-hen në roman si dhe shumë personazhe tëdiktojnë të qeshurën...

Për të bërë humor, mendoj se duhet zgjua-rsi dhe seriozitet i madh. Humori në një ve-për është një element shumë i vështirë. Ai nukduhet të burojë vetëm nga fjala në vetvete,sepse atëherë, ky është humor batute. Humoriduhet t’i ketë rrënjët e ngulura tek situata. Nëromanin tim “Bibollasit”, personazhet nukkanë absolutisht natyrë komike. Ata i shikojnëdhe mendojnë gjërat me shumë seriozitet.“Ushtari i mirë Zhvejk”, ta zëmë, nuk bënhumor, kur i thotë eprorit të tij: “Siurdhëro,unë jam një idjot i lindur”. Ai e thotë këtë meshumë sinqeritet dhe krejt seriozisht. Kësisojkrijohet situatë. Nëse Zhvejku do të tallej, dotë ishte karagjoz.

Nganjëherë ndodh, që vihet shenja e bara-zimit mes rrëfimit të një ngjarje që i ndodhkrijuesit në jetë dhe një krijimi të mirfilltëartistik. Ku qëndron ndryshimi, sipas jush?

Mendoj, që mes një ngjarje që i ndodh kr-ijuesit dhe një krijimi të mirfilltë artistik, nukka asnjë shenjë barazimi. Letërsia është letër-si, është krijim i mirëfilltë dhe nuk ka si tëndodhë. Pra, letërsia nuk ndodh, historitë ndo-dhin. Mund të shkruash njëzetë e katër orë pau ndalur, por puna është, si e shikon ti atëndodhi për ta bërë letërsi dhe çfarë kërkon tëthuash me të. Cili është mesazhi që përcjell?Nuk mund të thuash, ta zëmë, unë do ta shk-ruaj kështu, sepse kështu ka ndodhur.

Kam pasur njëherë një përplasje të vogëlme një shkrimtare të komunitetit shqiptaro-amerikanë. Më solli një tregim ta shikoja, tëcilin, ia kishin lexuar tre-katër të tjerë parameje dhe i kishin thënë, që tregimi ishte njëgjë e rrallë, një kryevepër. Për ta ndihmuar, ithashë: ky tregim nuk më pëlqen, nuk bën.Përse ta gënjeja? Ia kisha pëlqyer një tregimpara këtij, sepse nuk e kishte të keq, por kytjetri vërtet nuk bënte. Kjo histori, i thashë,nuk mund të ndodhë kështu, nuk ka logjikë,ka shumë inkonseguenca... “Uaaa... “T’i qen-ke fare”, u çudit ajo. “E pra, në daç beso, nëdaç mos beso, kjo ngjarje kështu ka ndodhur.

Ndjehem mirë, pasi u vlerësuaseriozisht një punë disavjeçare...Veç kësaj, ky vlerësim më ka shtuaredhe kurajon për të punuar mëtepër, ndoshta më me itensitet;pra, do kemë ca kërkesa më shumëndaj vetes. Por çmimi ka edhe njëfunksion tjetër, sepse të nxjerr ngahija dhe te vendos në dritë tëdiellit, pra zgjon interesin teklexuesi. Nëse një autor vlerësohetsepse me të vërtetë ka vlera, ështëmirë; në të kundërt, çmimi të vret.

Në romanin tim “Bibollasit”,personazhet nuk kanë absolutishtnatyrë komike. Ata i shikojnë dhemendojnë gjërat me shumë seri-ozitet. “Ushtari i mirë Zhvejk”, tazëmë, nuk bën humor, kur i thotëeprorit të tij: “Siurdhëro, unë jamnjë idjot i lindur”. Ai e thotë këtëme shumë sinqeritet dhe krejtseriozisht. Kësisoj krijohet situatë.Nëse Zhvejku do të tallej, do tëishte karagjoz.



botimeNëse nuk beson, pyet po deshe tim shoq, sepseka qenë edhe ai aty”. Çfarë t’i thoja? Kësisojmund të shkruajnë të gjithë. Një ndodhi, sidoqë të jetë, duhet ngritur në art. Dhe për tabërë këtë, duhet talent. Pra, lypset të jeshëshkrimtar për të shkruar dhe jo të shkruash përtë qenë shkrimtar.

Bibolli është një vend imagjinar ku sillengjithë personazhet e librave të tu, jo vetëm tëprozës së gjatë, por edhe ato të tregimeve. Siu krijua ai?

Bibolli, është një topos letrar, është atdheuimagjinar ku kam vendosur personazhet, qëkam në gjithë librat e mi. Ai nuk ndodhet nëasnjë hartë të botës, por mund të njësohet faremirë me Shqipërinë, e ndoshta edhe me ndon-jë vend tjetër. Mendoj se është gjë e bukur përnjë shkrimtar të krijojë vetë një univers letrar,në të cilin të ndodhë gjithshka ai dëshiron tëndodhë. Këtë e kanë bërë edhe autorë të tjerëpara meje, nuk është se e kam shpikur unë.Gjithë puna është, që aty të gëlojë një jetë egjallë plot situata, një jetë me tipa, karakteredhe detaje që zgjojnë asosacione tek lexuesi.Unë desha ta ndërtoj këtë univers letrar dhecaktova një vend në imagjinatën time, të ciline pagëzova me një emër. E quajta Biboll. Kaqishte e gjitha. Mendoj, që jeta ime nuk do tëmjaftojë për ta rrëfyer krejt Bibollin. Gjithës-esi, do të përpiqem të bëj sa të mundem.

Le të kthehemi edhe njëherë tek çmimi. Kapatur ca shkrime si reagime kundër. A mundtë thuash pse ka ndodhur kjo ?

Eshtë e vërtetë që ka patur ca reagimekundër. Edhe unë i kam lexuar nja dy shkrime,të cilët, për vetë faktin se i kanë shkruar hum-bësit, janë të pabesueshëm. Njëri qe anonim,ndaj s’ia vlen të ndalem. Kurse tjetrin e ujdisiArdian Klosi dhe e ka publikuar në “ResPubli-ca” . E titullonte “Të jetosh në taraf” dhe shk-ruante, që çmimet janë ndarë, medemek, si-pas tarafeve.

Që në frazën e parë më ka bërë të qesh,sepse gjeta aty atmosferën që krijojnë tipat nëromanin tim “Bibollasit”. Pyeste lexuesin, sesi duhet të jetë të jetosh në taraf. Pra, ky Ar-diani, që ka lindur dhe është rritur mes tarafit,kur dy miljon shqiptarë nuk kishin as bukë tëhanin, nuk e ditka se si është të jetosh në taraf!Nuk them se është faji i tij pse ka lindur dheështë rritur mes tarafit, por të mos luajë tëpaditurin për një gjë që e di shumë mirë. Unënuk dua te merrem me te kaluarën e tij, meatë kohë te regjimit komunist, ku siç shprehetvetë ai “Punoja si redaktor në shtëpine botuese“ Naim Frasheri” dhe “ende nuk kishin ardhurnë pushtet të fortit.”

Por, askush nuk e beson, që këta pushteta-rët e sotëm, janë më të fortë se ata të djesh-mit. Qofsha i gabuar, por mua personalisht,këta të sotmit më duken më të butë se ata tëdjeshmit.

Para do kohësh, Ardiani më pati kërkuar lejetë fuste nja dy tregime të miat në një antologji,që e quajti “Shqipëria tregon”. Pra, i pëlqyentregimet prandaj dhe i kërkoi. Ia dhashë lejendhe i botoi. Madje me atë rast, bëri edhe njëshkrim-prezantim në gazetën “Shekulli” ku flistemirë për krijimtarinë time. (Lexuesi i rregullt igazetës “Shekulli”, e mban mend këtë). Pastaj,kur u ndane çmimet dhe nuk fitoi, u zemruadhe bëri një shkrim tjetër, tashmë kundër. Pra,njëherë thotë je shkrimtar i mirë, njëherë tjetërthotë, je shkrimtar i keq. Kësisoj, nuk të besonnjeri. Në fakt, Ardiani është një përkthyes shumëi mirë dhe jam i sigurtë, që në të ardhmen dota fitojë çmimin. Thjeshtë duhet të durojë, t’ijapë kohë vetes …

Atëherë, për ta mbyllur, edhe një pyetjestandarte: çfarë ka në planet e afërta krijueseRamiz Gjini?

Po punoj për një vëllim tjetër me tregimetë shkurtëra. Kam filluar edhe të përkthej ndon-jë gjë që më pëlqen. Koha do ta tregojë vetë.

(Marrë nga gazeta “Dielli”, USA)

Kur lexon poezitë e ndjera të Elliott-HasanMoglicës, shikon si në ekran zemrën e

copëtuar të tij që vuan nga dashuria dhe mal-li për atdheun. Pas romanit “Fundi tragjik injë dashurie” dhe vëllimit poetik “Gjithë botanë Kosovë” si dhe të disa botimeve të tjerapublicistike, shkrimtari dhe poeti E. H. Mogli-ca, pas një pause të gjatë shkaktuar nga emi-grimi i tij në Kanada, paraqitet para lexuesitshqiptar me vëllimin poetik “Brenga emërgimit”.

Brenga e mërgimit është rrjebull i madhqë ka rrethuar zemrën e poetit. Ky rrjebull siduket nuk ka për tu përtharë derisa autori njëditë do të kthehet në atdhe, në vendlindjen etij, në Moglicë të Dibrës, ku në vitin 1915shovinistët serbë varrosin të gjallë gjyshin etij, mësuesin dhe patriotin Hasan HoxhëMoglica. Babagjyshi im Hasan Hoxhë Mogli-ca, martir i luftës për liri dhe dituri, ështëfrymëzimi im i pandalshëm, thotë poeti nëparathënien e vëllimit të tij.

Autori ka botuar në SHBA dhe në Kanada,por kësaj here ai kërkon të paraqitet para lex-uesit të tij, para shqiptarëve me ide dhe me-sazhe të reja demokratike, me më shumë malle dashuri, në ndonjë rast deri në skajshmëri,por kjo ndodh tek mërgimtarët. Ja si e shprehai mallin për atdheun në poezisë “Larg Shqipërisë” :

Larg Shqipërisë më është djegur zemraTrupi, nga maja deri tek thembra.Më është djegur shpirti për rrugët me gurë,Dhe për urat ndërtuar me drurë.Më ka marrë malli për dasmat shqiptare,Për burrat, gratë dhe fëmijët, dorë për dore në valle.Të pi raki shqiptare, kumbull a rrush ç’të jetë,Të pi dhallë apo hirrë, ç’të ketë.Më ka marrë malli të shoh zogjtë, pishat,

Vargje të dhimbjes njerëzoreTë kuvendoj një orë me shokë nën hije tek

lisat.Mu dogj shpirti, të ha mish qengji dhe të rri

nën hije të rrushit,Të ha byrek shqiptar pjekur nga thëngjilli,

nga prushi.Më ka marrë malli të lexoj gazetat dhe të

thith ajrin,Për të prekur hithërat, gjembat, lulekuqet dhe

barin.Ani, le të më djegin, më ka marrë malliLe të më thonë i çmendur, malli një hap

larg.

Në këtë vëllim poetik që ndryshon për ngastili dhe subjekti që trajton, autori paraqitetme temën e mërgimit, por edhe denoncon pa-drejtësitë kombëtare dhe ndërkombëtare, sh-keljen e të drejtave të njeriut etj. Ja si shprehetautori në një nga poezitë e tij:

Shqipëria s’është bunker,Ndryshon e do të ndryshojë,Shqipëria s’kërkon Hitler,Shqipëria don të lulëzojë.Shqipëria shumë ka qarë,Me barknjomë e barktharë,Njëqind vjet s’do të presë,

Nga të sajtë prerë në besë.

Po të nisemi nga dy vargjet e fundit kuptohet fare qartë mesazhidhe revolta e autorit, thirrja e tij. Është një thirrje për klasën politikeshqiptare për dekomunistizimin e plotë të shoqërisë shqiptare, përdemokratizimin e saj, për një marrveshje politike mbarëkombëtareshumë të gjatë që do ta çojë vendin atje ku dëshiron populli, ku dëshi-ronin rilindasit shqiptarë, për ta bërë një zonjë të vërtetë në Europëne zhvilluar dhe moderne, ku emigrantët nuk do të kenë më nevojë tëenden rrugëve të botës, por do të punojnë për lulëzimin e Shqipërisë.

Sakip Cami, poet, publicist

Elliott - Hasan Moglica boton vëllimin me poezi “Brenga e mërgimit”

Dikur, diku, dikush në Kanada më pyetikush ishte sekreti im që merrem me të

mësuar e të shkruar?Dy përgjigjet e mija ishin sa të thjeshta

aq dhe origjinale:Së pari: për të mësuarin unë e konsideroj

leximin si ushqimi i trurit. Nëse e ndërpresatë do të mbetem një copë mish me dy sy.

Së dyti: përsa i përket të shkruarit e kamshumë të thjeshtë, dëgjoj me kujdes çdondjenjë të zemrës time dhe i shkruaj dukedëshiruar që ndjenjat e mija të jetojnë mëgjatë.

Dy fjalë të autorit rreth librit(Babagjyshi im Hasan Hoxhë Moglica, martir i luftës për liri dhe dituri, frymëzimi im i pandalshëm)

Të dashur lexues!Libri me poezi “Brenga e mërgimit” që keni

në duar, është një mikro-pjesë e krijimtarisëtime e larë me lotët e zjarrta të mërgimit. Nëtë janë përfshirë krijime të periudhës së viteve2002 - 2007. Personalisht, nuk mund të mer-rem me komentin e tyre pasi kam nderin t’ialë komentet lexuesit.

Ç’është poezia për mua ? Poezia është artiqë më ka dhënë mundësinë të shpreh men-dimet dhe emocionet e fshehta. Poezia mëka lejuar të shpreh njëherësh mallin e dhim-bjen e zemrës që ndjej duke qenë larg mëmëd-heut. Nëpërmjet këtyre vargjeve të thjeshta jammunduar të shpreh ndjenjat, të cilat i kampatur të pamundura ti shpreh në komunikimete zakonshme.

Si mërgimtar, duke shkruar këto vjersha dhepoema mërgimi enkas për ju lexues, me kuj-time të çastit dhe ëndërrime të shkuara mëështë dukur vetja sikur isha duke notuar nëdetin e pafund të krijimtarisë. Çuditërisht paskrijimit të çdo poezie kam ndjerë një qetësitë përkohshme shpirërore, deri në momentine fillimit të akumulimit të poezisë tjetër.

Ndërsa pothuajse kisha përfunduar së shk-ruari këtë libër, një profesor tek “Niagara Col-lege Canada” më pyeti: “Ç’të motivon tëmerresh me të shkruar në gjuhën shqipe kur tijeton në një vënd anglisht-folës, dhe kur sotpo diplomohesh mësues i gjuhës angleze sigjuhë e dytë ?”

Përgjigja ime ishte e shpejtë: “Babagjyshiim, patrioti shqiptar Hasan (Hoxhë) Moglica,ishte arsimdashës e mësues i gjuhës shqipe.Armiqtë e Shqipërisë ia dogjën shtëpinë për ti

djegur librat në gjuhën shqipe, e futën të gjallënë varr për të heshtur , ndaj unë kurrë s’mundtë harroj atë akt që më motivon të shkruaj nëgjuhën e nënës.”

Duke shtuar, në lidhje me shprehjen ‘jetonnë një vend anglisht-folës’ përgjigja ime ishteme pak spec djegës, “Emigrimi është si prushivullkanik ku detonohet torturimi” , duke ureferuar një nga poemave që sapo kisha për-funduar së shkruari në mërgim. Së fundi, dukee mbyllur qarkun e përgjigjes i thashë: “Nëlidhje me fjalën ‘të merresh’ unë mendoj sepërfshin si krijuesin (mua) ashtu dhe lexuesin(shqiptarët).”

Duke ju falenderuar nga zemra për mbësh-tetjen e krijuesit shqiptar jashtë mëmëdheut,dëshiroj që këto poezi të mbeten një dhuratëshprese shqiptare për sejcilin. Duke shpre-suar se ju kam sjellë një kandil të ndezur ngathellësitë e zemrës sime mërgimtare, mendojse ju kam sjellë një mesazh shpirtëror në emërtë mijëra emigrantëve shqiptarë që po vuajnënëpër dyert e botës. Mendoj se mund ta kenidëgjuar shprehjen e emigrantit: “...Po mbajnëqentë më mirë se mua!”

Le ta mbyll këtë parathënje me poezinë“Mërgimtari”:

“Shkruani e mësoni,Zakon shqiptari.Mos më harroni,Mua, mërgimtarin.

(Nga qyteti i Toronto, të Provincës sëOntario-s, Kanada. I juaji, i torturuari,

Elliott-Hasan Moglica,(24 Shtator 2010, ora 20:22)

ELLI

OTT

- H

ASA

N M

OG

LIC

A

10 - Shkurt 201158nr.

analizëKësaj pyetjeje shumica e atyre, që ftohen të japin gjykime, sidomos në emisione televizive, por edhe në veprimtari më serioze, i përgjigjen : Po, kagjakmarrje, dhe numërojnë të ngujuarit, madje edhe fëmijët e shkollave fillore. Përgjithësisht në vendin tonë del karroca para kalit, prandaj nuk ështëçudi që me një problem kaq delikat dhe, njëkohësisht, kaq të vështirë, ftohen për të dhënë mend njerëz që, për t‘u dukur se dinë, i presin fjalën njeri-tjetrit dhe ngrenë zërin në qiell.

Nga: XHAFER MARTINI

Kësaj pyetjeje shumica e atyre, që ftohen tëjapin gjykime, sidomos në emisione

televizive, por edhe në veprimtari më serioze,i përgjigjen: Po, ka gjakmarrje, dhe numërojnëtë ngujuarit, madje edhe fëmijët e shkollavefillore. Përgjithësisht në vendin tonë del kar-roca para kalit, prandaj nuk është çudi që menjë problem kaq delikat dhe, njëkohësisht, kaqtë vështirë, ftohen për të dhënë mend njerëzqë, për t‘u dukur se dinë, i presin fjalën njeri-tjetrit dhe ngrenë zërin në qiell.

Që në fillim duhet thënë se Kanunet (flasnë shumës se nuk është vetëm Kanuni i LekëDukagjinit) janë produkt i shoqërisë parash-tetërore.

Nuk mund të thuhet që kanë lindur në ko-hën e komunitetit primitiv, ku vërtet nuk kishteautoritet shtetëror, por nuk kishte as edhe jetëtë organizuar. Rusoi thotë se në komunitetinprimitiv njerëzit jetonin pak a shumë si sh-tazët e egra. Të kësaj natyre ishin të gjitha llojëte marrëdhënieve, duke pasur këtu parasysh,në radhë të parë, marrëdhëniet e riprodhimitnjerëzor. Takimet dhe bashkimet seksuale ishintë rastit, me partnerë të ndryshëm, që nukmbaheshin mend. Nuk dalloheshin këto bash-kime seksuale nga afeksioni reciprok, porbëheshin në bazë të instinktit natyror, si tekkafshët. Njerëzit nuk kishin një vendbanim tëpërhershëm, as kasolle, as ndonjë pasuri.Gjithë veprimtaria e tyre karakterizohej ngagjetja e ushqimit dhe sigurimi i ekzistencësnë mënyrë individuale. Ata ishin në një stadjete, ku sundonte barazia.Kjo barazi merr fundsapo disa prej tyre siguruan diçka më shumëse të tjerët dhe tepricën filluan ta rezervonin.Kështu, dalëngadalë, u krijua prona vetjake.Në procesin e punës lindi nevoja për ndih-mën e njeri-tjetrit. Kjo shoqëri njerëzore kish-te nevojë për organizim.Lindën konfliktet epara shoqërore. Jeta bëhet e ashpër jo vetëmnë kuptimin e përballjes me natyrën, por edheme njeri-tjetrin. U formuan grup-fiset e para,që mbroheshin bashkë, punonin bashkë, dhei bën jetës ballë të bashkuar.

Studiuesi japonez i Kanunit të Lekë Duk-agjnit, në veprën “Struktura etike e Kanunitdhe nënkuptimet e tij kulturore”, Yamamoto, për këtë stad të jetës kur ngjizet kanuni, shk-ruan: “Sa herë që një pjesëtar i fisit vlerësohetapo lavdërohet, vlerësimi apo lëvdata i përketgjithë grupit familjar. Edhe në të kundërtën.Nëse një pjesëtar i gjallë apo i vdekur qoftë,fyhet, atëherë kjo konsiderohet fyerje për gjithëfisin.” 1)

Vërtet në atë kohë nuk kishte autoritet sh-tetëtor, por ajo tashmë nuk është shoqëriaprimitive, me jetë dhe sjellje shtazore, por njëshoqëri që ka vendosur pak a shumë rregullaqë i sigurojnë mbijetesën, ka përparuar edhenga ana shpirtërore, duke zbuluar kategoritëmë kryesore të moralit, ka bërë dallimin mi-dis asaj që është e mirë dhe asaj që është ekeqe, ka krijuar një sistem vlerash, që duhenmbrojtur. Pikërisht për këtë duheshin krijuarkushtet dhe mundësitë, duheshin gjetur mje-tet. Kështu, si nevojë jetike, lindën kanunet.

Për lindjen e kanuneve nuk mund të japëshnjë datë të caktuar, as shekullin nuk mund tapërcaktosh. Koha e lindjes së tyre është e ndry-shme për vende dhe popuj të ndryshëm, tëcilët në një mënyrë ose në një tjetër kanë pa-sur të gjithë kanune. Kanunet nuk i ka krijuarnjë njeri, sado i ditur të ketë qenë ai. Dy ka-nune shqiptare emërtohen : “Kanuni i LekëDukagjinit” dhe “Kanuni i Skënderbeut”,mbledhur përkatësisht nga Shtjefën Gjeçovidhe Frano Ilia, por kanunet nuk janë të atyreqë u kanë marrë emrat. Kjo është e pamun-dur. Kanunet janë vepra popullore, janë sieposet ose krijimtaria tjetër popullore që nukmund tìa atribuosh një personi. Një nga tip-aret e kësaj krijimtarie popullore është karak-teri anonim. Këtë tipar e ka edhe kanuni. Nëfolklor, ashtu edhe në kanun, ndonëse ka el-

A ka sot gjakmarrje?ementë të talentuar me rol parësor, krijimi nëtërësi, në fazën përfundimtare, ka karaker kole-ktiv, pasi ai ka bërë, në rastin e folklorit,qarkullimin artistik, dhe , në rastin e kanunit,qarkullimin shoqëror. Ky është një proces igjatë ku individë të panumërt shtojnë diçka,heqin diçka duke i vënë krijimit vulën e kole-ktivit. Lidhjen midis krijimtarisë folklorike dhekanuneve e kanë vërejtur studiues të mëdhenj.Mendimtari skocez Andre Fleçer ka shkruar :“ Më jepni krijimtarinë e këngëve të një kom-bi, dhe nuk dua ta di se kush i shkruan ligjet etij:” 2) Kanunet nuk e kanë pasur përsosmërinëqë kanë sot që në fillim të tyre. Ato, si çdovepër e madhe, janë përsosur nga viti në vitdhe nga shekulli në shekull. Kanë ndjekur zh-villimin e jetës dhe i janë përshtatur asaj. Jetanxirrte probleme nga më të ndryshmet që du-heshin zgjidhur. Një zgjidhje quhej e drejtëkur pranohej nga palët e konfliktuara dhe ngaopinioni shoqëror. Kjo zgjidhje, që vinte sirezultat i përpushjes së mendjes njerëzore, futejnë fondin e artë të së drejtës për tù përdoruredhe për herë të tjera, ose për tù përshtaturdhe modifikuar për probleme të ngjajshme.Kështu, zgjidhje pas zgjidhjesh, është formuarçdo kanun, ashtu si ndërtohet një kështjellë emadhe gur pas guri. Pastaj, me kohë, ka lin-dur nevoja për ndryshime dhe meremetime,por ato kanë qenë të pjesëshme.

Kanunet kanë pushuar se ekzistuari me kr-ijimin e shteteve. Por ato, ashtu si nuk lindënmenjëherë, edhe nuk kanë vdekur menjëherë,në kuptimin e ndalimit të veprimtarisë dhendikimit të mëtejshëm edhe në shoqërinë eorganizuar në shtet. Edhe në një shoqëri meshtet, madje edhe kur ky shtet ka institucionetë forta dhe të qëndrueshme, zbatohen disanorma kanunore. Kështu, për shembull, vëniae një karari për ujin, për kullotjen e bjesh-këve, për ruajtjen e pyjeve, përgjithësisht përruajtjen e mjedisit natyror, ose zgjidhja e ndon-jë konflikti midis njerëzve, është bërë derivonë në bazë të kanunit, madje edhe në shte-tin e diktaturës. Po ashtu edhe në marrëdhëni-et tregtare kanuni shfrytëzohej, duke u mbësh-tetur vetëm në besën dhe burrërinë, pa përpi-luar shkresa dhe pa futur një të tretë ndërmjet.Çdo shtet nuk ka pse të mos pranojë atozgjidhje dhe rregullime kanunore që sigurojnërend dhe qetësi. Madje edhe kushtetutat har-tohen duke marrë parasysh në mjaft rastezgjidhjet e efektshme tradicionale.

Sa më shumë të zhvillohet dhe të modern-izohet shoqëria njerëzore, sa më shumë të glo-balizohet ajo, aq më pak ndihet nevoja përzgjidhje kanunore, derisa ato shuhen përfun-dimisht. Vetëm një institucion i kanunit nukmund të aktivizohet kur ka shtet ligjor: insti-tucioni që ka të bëjë me jetën e njeriut, gjak-marrja. Në një shtet ligjor, nuk mund të ketëvetëgjyqësi. Në shuarjen e kanuneve, gjakmar-rja shuhet e para.

Në kohë kaosi, luftërash civile, kur shem-bet shteti dhe ndalet veprimtaria e tij, kanu-net rikthehen në shoqërinë njerëzore. Ne epamë këtë me sytë tanë dhe përjetuam mezemrat tona në vitin 1997. U shkaktuan plagëqë nuk do të shërohen për një kohë të gjatë.Kjo ndodh se kanunet nuk rikthehen në formënlapidare dhe madhështore, siç kanë qenë. Atokthehen të zhagalitur, të përbaltur nga balta evarrit, të paaftë për të vënë drejtësi, ato nëkëtë kohë nuk mund ta ndalin kaosin se janënjë formë e vetë kaosit, fytyra e tij. Një gjë qëvdes, nuk mund të ringjallet më. Edhe ring-jallja e Krishtit ishte misionare. Kur kjo ndodhme kanunin në përgjithësi, për gjakmarrjen asqëmund të bëhet fjalë. Nuk ka gjakmarrje nëkaos, por ka krim.

Ne kemi edhe argumente të tjera në favortë tezës se sot nuk kemi gjakmarrje. Këto ar-gumenta janë brendakanunore, në kuptiminqë ekzistojnë në vetë kanunin, që e ka shumëta specifikuar veprimtarinë e institucioneve tëveta. Kanuni e përfshin gjakmarrjen, por nukështë baraz me të. Gjakmarrja është vetëm njënga institucionet e Kanunit. Kanuni, po tëshprehemi në mënyrë figurative, është njëngrehinë me shumë oda dhe kthina, kumishërohet jeta dhe veprimtaria njerëzore ngalindja e njeriut deri në vdekje. Nuk ka prob-lem të jetës që nuk është projektuar në kanun.

Për t‘iu përgjigjur pyetjes që shtruam nëfillim, duhet të bëjmë mirë dallimin midishakmarrjes dhe gjakmarrjes. “Kur një personfyen, godet me dorë e me çdo mjet tjetër, dëm-ton me ndonjë mënyrë e, në rastin ma të keq,vret nji person tjetër për çfarëdo arsyeje ja paarsye fare, kemi të bajmë me hakmarrje” 3)“Kur nji person vret nji tjetër me marrë gjakune njeriut të vetë që ia kanë vra, kemi të bajmëme gjakmarrje.” 4)Hakmarrja nuk është in-stitucion i Kanunit. Kanuni nuk e pranon atë.Çdo gjë që mund të të bëjë një njeri, nuk du-het të kthesh pushkën dhe ta vrasësh. Çdo gjëjei gjendet, thotë populli i Dibrës, veç grumb-ullit të dheut (varrit) nuk ke çfarë t‘i bësh.Përkundrazi, gjakmarrja është institucion iKanunit. Kanuni të jep të drejtë për ta marrëgjakun, por ka vënë aq shumë rregulla të rrep-ta sa, në të kaluarën, një gjak mbetej edhenjëqind vjet pa e marrë.

Gjakmarrja, si institucion i Kanunit, kafunksionuar dhe ka marrë kuptim vetëm nëlidhje me institucione të tjera të Kanunit, si :Miku, Besa, Ndorja, Ndërmjetësia, Pajtimi,Beja etj. Gjakmarrja si institucion nuk mundtë funksionojë vetëm, mbasi nuk do të ishtegjakmarrje kanunore. Kur Kanuni pushon sëekzistuari, siç e pamë edhe më lart, gjakmar-rja vdes e para në kuptimin kanunor të saj.Por edhe sikur të mos jetë kështu, sikur ajo tëmos vdes e para, nuk ka gjasa të jetojë mëgjatë se institucionet e tjera. Nuk mund tëshkëputësh prej Kanunit një institucion që aitë punojë dhe të veprojë më vete, ashtu si nukmund të shembësh nga themelet një ngrehinëmadhështore dhe të ruajsh vetëm një kthinëtë saj. Nuk ka si të shkëputet nga Kanuni vetëminstitucioni i gjakmarrjes dhe të funksionojëvetëm ai. Prandaj themi me bindje që sot nukka gjakmarrje, por krim që i atribuohet gjak-marrjes. Pse nuk mund të ketë gjakmarrje painstitucione të tjera të Kanunit?

Sepse gjakmarrja është institucion i varurkrejtësisht nga instuticionet e tjera të Kanunit.Le ta shikojmë, qoftë edhe shkarazi , varësinëe gjakmarrjes prej institucionit të Mikut. Nëtë kaluarën e hershme, kur vepronte Kanuni,burri pothuaj kurdoherë ishte mik. Këtë e kanëkonstatuar edhe studiuesit e huaj. EdithDurham, që e ka shëtitur mirë Shqipërinë,midis të tjerave, ka shkruar : “Unë besoj sekëtë vend mund ta vizitojë çdo njeri pa pasurshoqërues, mjaft që të ketë një rekomandimtë mirë. Ligji i mikpritjes për mikun, zakon-isht është një mbrojtje më e mirë se armët.”5) Nuk mund ta vrisje hasmin kur shkonte tekmiku dhe kur dilte nga miku, sepse bije nëgjak me atë që e priti dhe e përcolli. Nëse zotii shtëpisë e nxirte deri në kufirin ku përcillejmiku, prapë nuk mund ta vrisje, se ai ishtemik i katundit. Kur kalonte në një katund tjetër,ishte miku i atij katundi dhe kështu me radhë.Hasmin nuk mund ta vrisje kur ai shkonte nëdasmë, kur shkonte në mort dhe kthehej prejtyre; nuk mund ta vrisje në kishë dhe në xhami,në vendet publike; nuk mund ta vrisje në rasteemergjence, kur ai punonte si të gjithë kundër

fatkeqësive natyrore, si : tërmete, zjarre, përm-bytje; nuk mund ta vrisje kur ishte i shoqëruarme grua, me fëmijë etj.

Institucion tjetër i Kanunit që kufizonteshumë gjakmarrjen ishte Besa. Gjaksi kishtetë drejtë kanunore t‘i drejtohej për besë atijqë i kishte gjakun. Ai e kishte detyrë kanunoreqë t‘ia jepte besën. Besa mund të ishte dyjav-ore, mujore, njëvjeçare, sipas rastit. Gjatëkohës që hasmi ishte në besë nuk mund tavrisje se jo vetëm kishe faqen e zezë, por dëno-heshe shumë ashpër nga katundi dhe nga Malitë cilit i përkisje. Nuk ia mbante askujt që tëthyente besën. Për të marrë pjesë në kuvendepatriotike dhe në luftëra për mbrojtjen e atd-heut gjithashtu gjaksi kishte besë. Kur bëheshinitifaqe kishte besë. Gjatë kërcënimeve të vazh-dueshme të armikut, në muhaxhirllëk etj.,kishte besë. Këto lloj besash ishin njëvjeçare.Veç kësaj kishte edhe kroje në besë, rrugë nëbesë, vahe në besë etj. Nuk mund ta vrisjegjaksin në këto vende të caktuara nga Kanunise jo vetëm nuk merrje gjaku, por çoje gjakunte dera.

E kufizonte shumë gjakmarrjen dhe institu-cioni i Ndores. Ndorja është vazhdimi i be-sës, por me mjete të tjera. “Me ndore kemi tëbajmë kur nji person apo grup personash, venënë rrezik jetën e vetë me mbrojtë jetën etjetrit.” 6) “ Personi që ndihet i kërcënuem,i drejtohet nji burri tue i thanë: “jam ndorjajote” e tregon nga po i vjen e keqja”7) “ Atijqë i kërkohet ndorja, i vihet nji barrë e randëmbi shpinë. Ja do nderi e dinjiteti me e mbajtëe me rrezikue” 8) Personi që është bërë gati tëmarrë gjakun e personit që ia kanë vrarë, nukmund ta bëjë këtë kur gjaksin e merr ndorenjë burrë, madje atë mund ta marrë ndore edhenjë grua. Nëse ai nuk merr parasysh ndoren,bie në gjak me burrin, të cilit iu kërkua ndor-ja. Nëse nuk respektohet ndorja e gruas, bienë gjak me burrin e saj. Ndorja vepron vetëmpër atë rast. Ai që ka për të marrë gjakun, emerr atë në një rast dhe rrethanë tjetër.Ndorekërkuesi nuk i detyrohet për asgjë atijqë i shpëtoi jetën, përveçse shprehjes së mirën-johjes. Ndorja është një veprim shumë hu-man që ka kursyer shumë jetë njerëzish.

Gjakmarrjen e kufizonte shumë edhe insti-tucioni i Nërmjetësisë. “Ndërmjetës asht aiqë hyn midis dy personave, dy fiseve, dypalëve për nji problem të caktuem, për të cil-in ata i kanë keqësue mrrëdhaniet ja janë vra.Ndryshe, nga Ndorja, Ndërmjetësia bahet kure keqja ka fillue”, thuhet në Kanunin e Di-brës. Ndërmjetësia mund të bëhej për shumëprobleme, për grindje të çastit, por edhe përacarime të vjetra. Ndërmjetës mund të hynteedhe një grua, kur ishte fjala për të shuar grindjetë atypëratyshme. Gruaja në rolin e ndërm-jetësit, kur u bën thirrje të konfliktuarëve qëta pushojnë shamatën, tregon emrin e burrittë vetë. Nuk mund tìa prishje ndërmjetësinëgruas. Njëqind vetë sikur të ishin vrarë, pohyri gruaja ndërmjetës, pushka pushonte nëçast. Ndërmjetësia është institucion i Kanunitqë ka ndalur lumenj gjaku.

Beja është një institucion tjetër i Kanunitqë e ka kufizuar gjakmarrjen në mënyrë tëndjeshme. Beja bëhej për raste të vrasjeve tëfshehta. “Beja, - thuhet në Kanunin e Dibrës,- bahet me u la prej të keqes që ta kanëngarkue. Si të bahet beja, je i lamë para tëgjithëve. Përtej besë nuk ka asgja”. Beja përgjak bëhet me 24 provëtarë burra, nga tëcilët dymbëdhjetë caktohen nga kërkuesi ibesë, kurse dymbëdhjetë gjenden nga zoti ibesë. Fjalët e besë janë të njejta për të gjithëpjesëmarrësit në be: “Për këtë (preket shenja ebesë) e të Perëndisë , filani nuk e ka vra fila-

Shkurt 2011 - 1158nr.

vështrimeKulla e ngujimit. ThethFoto. B.Karoshi

nin, as unë vetë nuk e kam vra, as nuk e dikush e ka vra”. Kur bëhet beja, hiqet çdodyshim. Provëtarët që pranonin për ta ndjekurshokun në be, kujdeseshin, duke bërë hetimepersonale dhe kolektive , që të mos shkoninnë be të rrejshme.

Pleqësia është institucioni që e ka kufizuarmë tepër gjakmarrjen . Pleqësia ishte institu-cion pajtimi. Ky institucion ndryshon ngashoqatat që veprojnë sot. Shoqatat duhenpërgëzuar për punën e mirë, por e mira e tyreështë e kufizuar për arsye se ato nuk japindrejtësi. Pleqësia kishte tagrin e dhënies sëdrejtësisë. Pa drejtësi nuk ka pajtim. Këtëdrejtësi e jepnin Pleqtë. “Figura e juristit pop-ullor, - shkruan Kadare, - pushteti i të cilitnuk e kishte zanafillën në kurrëfarë emërimiapo zgjedhjeje, ka ekzistuar gjer vonë tek sh-qiptarët. Në gjyqësitë kanunore, sidomos nëvrasjet dhe në përcaktimin e borxhit të gjakut,ndërhyrja e tij ishte vendimtare...gjyqtarët egjakut me një fjalë të tyre qëllonin që të nda-lonin rrëke të tëra gjaku, që do të shkretonindhejtra e dhjetra fise të tëra.” 9) Ata kishin dykarta në dorë: kartën morale dhe kartën profe-sionale. Pleqtë u përkisnin atyre shtëpive qëndër shekuj nuk kishin bërë asnjë veprim nëkundërshtim me moralin. Atë që nuk e kishtekartën morale, nuk e merrte kush plak. “Që tëjesh faktor i dobishëm në shoqëri, duhet tëkesh një personalitet moralist. Si kusht i do-mosdoshëm i madhështisë së njeriut, në çdoformë që të shprehet kjo, duhet të jetë vleramorale” 10)Pleqtë kishin ndihmësit e tyre qëquheshin çekiçë, burra ta ditur. Pleqtë zakon-isht trajtonin hakmarrjen që mos të thehej nëgjakmarrje. Në rastet kur dikush kishte gjakunpa marrë, ata nuk mund t`i thonin: mos emerr gjakun, se nuk e ke këtë të drejtë. Zakon-isht gjaqet pajtoheshin kur ishin një me një.Por kishte edhe raste të faljes së gjakut, porkëto ishin të rralla. Pleqtë gjykonin edhe push-kët e shtime për marrjen e gjakut. Nëse njëpushkë shtihej pa të drejtë, ai që kishte shtirë,

vinte gjakun në derë. Ky veprim e disiplinon-te shumë gjakmarrjen. Nuk mund të shtijepushkë pa të drejtë. Krijimi i opinionit rrethpushkës që shtihej, kishte një rëndësi të mad-he. Prandaj në popull është thënë:”Dibra e kapushkën të mendueme” , në kuptimin që push-ka bëhej kanun para se të shtihej.

Por lind pyetja: a veprojnë sot këto institu-cione të Kanunit? Jo, asnjë prej tyre nuk ve-pron. Sot nuk ka as mik tradicional, as besë,as ndërmjetësi, as ndore, as be. Nuk ekzistonas institucioni i Pleqësisë. Pra, nuk ekzistonbaza mbi të cilën ngrihej gjakmarrja. Nëmënyrë figurative themi se varka nuk mund tëlundrojë në tokë, ajo do ujë. Gjakamarrja nukmund të veprojë pa institucionet që për-mendëm më lart. Si mund të ketë gjakmarrjekanunore pa veprimin e këtyre institucioneve?Atëhere si t‘i quajmë gjithë këto vrasje qëmarrin përditë jetë njerëzish? Përgjigjia ime,pa frikë se po gabohem, është e prerë dhe eqartë: kemi të bëjmë me krim.

Kanuni ka qenë shumë i hollë në veprim.Ai maste edhe plagët. Një pikë gjaku me tënxjerrë tjetri nga trupi, quhej plagë. PrandajKanuni me njërën dorë ta jepte pushkën, medorën tjetër ta mbante që mos t‘ia tërhiqjekëmbëzën.

Kanuni këto rregulla i kishte vënë përvrasjen e burrave nga mosha tetëmbëdhjetëvjeç e lart. As që mund të mendohej vrasja egrave dhe e fëmijëve. Në Kanunin e Dibrëska edhe një ngjarje të tillë:

“ H. H. Kishte për të marrë gjakun e babës.Po shtëpia ku duhej marrë ai gjak, kishtembetur në gra dhe në fëmijë. Mashkulli i vetëmi asaj shtëpie ishte në djalë pesë vjeç. Hasmitiu desh me pritë derisa ai u bë në moshë tëarmëve. Djali e dite që do ta vrisnin. Mundtë shpëtonte nga gjakmarrja, po të mos vintepushkë në sup, por, prej krenarisë , nuk mundtë rrinte pa armë. Por hasmi prapë nuk ponxitonte për marrjen e gjakut. Një ditë këtij ishkon një i veti dhe i thotë:

- Ke pritë shumë vite derisa djali u rritdhe vuri armë në krah. Tashti pse nuk e merrgjakun e babës?

- Ajo shtëpi më ka borxh një gjak e jo mee qitë fare. Me e vra djalin tashti, ajo shtëpishkretet. Po i japë kohë me u martue dhe mei lindë një djalë, mbasanaj e marr gjakun.”

Sa fisnikëri ka në këtë qëndrim! Po rasti imësipërm tregon se nuk mund të vritej as burrikur nuk kishte vënë pushkë në sup. Ky ishtenjë shteg për të qëndruar jashtë nga gjakmar-rja. Kurse vrasja e një fëmije mashkull do tëishte bidat (gjë e padëgjuar), si thotë populli.Dhe kjo në të kaluarën kanunore nuk kandodhur kurrë, të paktën në një trevë si Dibra.

Prandaj është absurde sot kur dëgjon qëngujohen fëmijët për gjakmarrje. Po kaq ab-surde është edhe të pajtohesh me këtë realitet.Me këtë realitet pajtohesh në një farë mënyrekur atyre fëmijëve u bën mësim jo në shkollë,në institucionin e arsimit dhe të edukimit, pornë mjedise të tjera. Çdo fëmijë e ka të garan-tuar me kushtetutë të drejtën për të ndjekurshkollën. Shteti duhet ta garantojë jetën dheshëndetin e secilit prej tyre.

Heqja e dënimit me vdekje, armët në duarte popullit, gjykatat e korruptuara, janë faktorëqë puna të shkojë deri aty sa të ngujohen edhefëmijët. Sjellja e keqe, jo qytetare, sidomosnë radhët e të rinjve, jep shkasë për hakmar-rje, për vrasje të pamenduara që çojnë pastajnë vrasje të tjera, që i quajnë gjakmarrje. Tërinjtë e sotëm, për një fjalë goje, nxjerrin rev-olen dhe vrasin njeri-tjetrin. Arama është errezikshme kur e ke me vete, sidomos kur ajoështë e fshehtë. Në të kaluarën e hershmepushka mbahej hapur, se atë nuk mund ta fshi-hje, por edhe revolen duhej ta mbaje pak tëdukshme në brez, natyrisht jo në mënyrë pro-vokuese. Populli i mençur me ketë veprimthoshte në mënyrë paralajmëruese: “Or ti,kujdes , mos ma rëndo, se e kam armën nëbrez”. Kurse sot, sa nxehen gjakrat, kërcetrevolja. Arma , siç dëshmojnë vrojtimet

psikologjike, është burimi kryesor për sjelljeagresive. Këtë e thotë edhe populli në mënyrëne vet: “Arma të bën trim”.

Një herë disa sambistëve iu vra një shok ityre. Kur morën vesh ngjarjen, ata po kryeninluftime trup me trup. “Është fat që nuk kishinarmë, - tregon një oficer i pranishëm. – Sh-trëngonin grushtat, fusnin duart në xhepa e nëbrez, sikur të donin të nxirrnin revolen, dhe,sikur të kishte qenë një stërvitje me armë zjar-ri, me siguri do të ishte bërë kasaphanë”. 11)

Po le ta lëmë mënjanë anën emocinale dhele ta shikojmë problemin nga ana praktike.Një vrasës e di që, edhe po vrau, nuk do tëpësojë kushedi çfarë. Po shkoi në gjykatë, jetëne ka të garantuar, se ia garanton ligji,megjithëse mori jetën e tjetrit. E shumta mundta dënojnë me disa vjet burg. Në këto rretha-na, familja e viktimës, që është e dëmtuar,mbetet edhe e fyer. Nuk mund të flasim përliri dhe të drejta njeriu kur krimi mbetet ipandëshkuar. Kur krimi mbetet i pandëshkuar,ose nuk ndëshkohet me forcën që meriton, ekemi lënë jetën në mëshirë të kriminelëve.Po të ishte ligji i dënimit me vdekje, familja eviktimës nuk ka çfarë kërkon. Për të mjaftonqë vrasësi të vritet, nuk ka rëndësi kush e bënkëtë.

Unë e kuptoj shumë mirë se dënimi mevdekje që jep një gjykatë nuk është i barabartëme aktin e një vrasësi. Këtë më mirë se askushe ka thënë njohësi i thellë i shpirtit njerëzor,Dostojevski: “...për mua të vrasësh njeriun përvrasje është një ndëshkim ku e ku më i rëndëse vetë krimi. Vrasja me vendim gjyqi ështëmë e tmerrshme se vrasja rrebele” 12)Megjithëkëtë, gjykimet filozofike nuk vlejnëpara jetës së njeriut. Një gjykatë e korruptuar,aq më tepër me një kod penal që nuk e kadënimin me vdekje, ta lë pushkën në dorë,thotë populli. Me një fjalë aktivizonvetëgjyqësinë. Ne nuk kemi shtet të fortë, nukkemi institucione të shëndosha dhe të pavaru-ara që të veprojnë me energji dhe profesional-izëm në dobi të rendit kushtetues. Një filozofi shquar ka thënë: “Institucionet janë si forte-sat. Ato duhen paramenduar mirë dhe përforc-uar me njerëzit që duhet” 13) Kjo nuk bëhet,e kundërta po.

Me kaq sa u tha besojmë se është shumë eqartë se nuk kemi gjakmarrje sot në Shqipëri,por krim kundër njeriut, që mbetet pa u ndësh-kuar.

Dibra nuk e ka problem gjakmarrjen.Askush në Dibër nuk është ngujuar prej saj.Në vitin 1997 u morën shpejt e shpejt pakgjaqe të vjetra, pastaj u bënë itifaqe që tëmos i ktheheshin të së kaluarës. Si shembull imadh, tamam në valën e kaosit, u bë itifakui Dardhës, ku burra të mençur thanë që Kanu-ni kishte vdekur dhe nuk mund të ringjallejmë sikur kishte qenë, prandaj të hiqej dorëpërfundimisht prej tij. Dhe kjo u bë realitet.Në këtë këndvështrim, ky shkrim edhe mundtë mos botohej në “Rrugën e Arbërit”. Po unësi një njeri që jam marrë disa dekada me Ka-nunin, dhe kam botuar edhe një libër tëveçantë kushtuar gjakmarrjes (Gjakmarrja), meshumë modesti dhe qëllim të mirë, po i japdisa mendime për plagën që nuk po shërohet.

1) Kazuhiko Yamamoto : “Struktura etike e Kanunit dhenënkuptimet e tij kultutore”, f. 281, SHBA 2005.

2) Ravi Zakaris : “A mund të jetojë njeriu pa Perënd-inë?”, f. 3, Tiranë 1990

3) Xhafer Martini : “Kanuni i Dibrës”, neni 1423, f.317, botimi II, Tiranë 2007

4) Po aty5) Edith Durham: “Brenga Ballkanase”, f.308, Tiranë

19986) Kanuni i Dibrës, neni 18137) Po aty, neni 18148) Po aty, neni 18159) Ismail Kadare: “Eskili, ky humbës i madh”, f.22-28,

Tiranë 199010) Grigor S. Petrov: “Ungjilli si bazë e jetës”, f. 45,

Tiranë 199411) Ylli Pango : “Psikologjia sociale”, f. 193, Tiranë

199712) Dostojevski : “Idioti”, f. 21, Tiranë 199613) Karl Popper : “Vepra të zgjedhura”, f. 229, “Afërd-

ita”, pa vit botimi.

Me kaq sa u tha besojmë se është shumë e qartë se nuk kemi gjakmarrjesot në Shqipëri, por krim kundër njeriut, që mbetet pa u ndëshkuar.

Kanuni ka qenë shumë i hollë në veprim. Aimaste edhe plagët. Një pikë gjaku me tënxjerrë tjetri nga trupi, quhej plagë. PrandajKanuni me njërën dorë ta jepte pushkën, medorën tjetër ta mbante që mos t‘ia tërhiqjekëmbëzën.

Sa më shumë të zhvillohet dhe të modernizo-het shoqëria njerëzore, sa më shumë të glo-balizohet ajo, aq më pak ndihet nevoja përzgjidhje kanunore, derisa ato shuhen përfun-dimisht. Vetëm një institucion i kanunit nukmund të aktivizohet kur ka shtet ligjor: insti-tucioni që ka të bëjë me jetën e njeriut,gjakmarrja. Në një shtet ligjor, nuk mund tëketë vetëgjyqësi. Në shuarjen e kanuneve,gjakmarrja shuhet e para.

Gjakmarrja, si institucion i Kanunit, ka funk-sionuar dhe ka marrë kuptim vetëm në lidhjeme institucione të tjera të Kanunit, si : Miku,Besa, Ndorja, Ndërmjetësia, Pajtimi, Beja etj.Gjakmarrja si institucion nuk mund të funk-sionojë vetëm, mbasi nuk do të ishte gjak-marrje kanunore.

12 - Shkurt 201158nr.

kulturë

Oda Dibrane, tribunë emendimeve dhe vizioneve

Oda Dibrane. Foto. Sami Selishta

Nga: PETRIT FETAHU

Oda dibrane ka qenë dhomë emadhe rretheqark me shilte, jastëkëe postaqi, me vatër, ndërsa më vonëme minderë, që ka pasur funksion tëposaçëm për miq në raste dasmemartesash, vdekjesh apo ceremoni tëtjera , që kanë zënë burrat vend tëradhitur sipas hierarkisë në krye mekryeplakun, si i zgjedhur , përfaqë-suesin e fesë, por vehej edhe më imoshuari, ndërsa më vonë edhe mëi dituri, aq më tepër nëse i ka pasurdy atributet. Mirëpo në udhëheqjene komunikimit i kanë dhënë përparësieroditit, atij që ka pasur prirje e af-tësi të zhvillojë debatin, dialogun endërmjetmë, ta tematizojë problem-atikën sipas aktualitetit jetësor, t’ijapë kahjen e duhur asaj, ta zhvil-lojë, ta analizojë e ta trajtojë menjohje dhe në fund ta rezimojë dhetë marrë përkrahjen e kokludimit përtë masivizuar çështjen dhe përndikuar ta realizojnë faktorët kompe-tent apo në vetëdisimine populatës,Struktura e odës ka qenë e përbërënga persona me horizont të gjërë njo-hurish, të mençur, me dijeni tëpërgjithshme, të kulturar, meedukatë. e me moral, që kanë diturt’i trajtojnë fenomenet në mënyrë tëdrejtë dhe reale, qoftë ato historike,fetare, bujqësore, blektorale e degëtë tjera te aktualitetit e të eksistencës,por edhe të së kaluarësAty janë shqyr-tuar e rrahur me detaje probleme tëkohës e të përditshmërisë, nga indi-vidë profesionistë të leminjve, përtë sjellur mendime teorike e prak-tike, përvojat e tyre, por shfaqninedhe ide inovatore të sprovuara tësukseshmë që ua transmetonin tektë tjerët. Aty, s’mund të hynteçdokush, por ai që “din ta bojë e tazgjedhë llafin”, ndaj ai që ka pasurkëto tipare e kanë marrë si “burrëodash”, që dispononte me shumëkualitete, morale, etike, edukative,trimërore, atdhedashëse etj. ndërsaai që s’ka pasur kualitete të tilla ithonin:”Ik, s’e ke vendin për në odëne burrave”, ndaj odën dibrane e qua-nin edhe odën e burrave”ndërsa in-dividi “burrë odash”, i cili dinte tashtjellojë temën e bisedës, siç thu-het në Dibër, ”ta peshojë fjalën” dheishte burrë i besës, me virtyte, din-jitet dhe tipare të tjera dalluese qërrethi e çmonte dhe i besonte.

Oda dibrane ka pasur funksion tëzhvillojë dabatin e lirë dhe të shqyr-tojë e të debatajojë shumë aspektetë çështjes të kohës, të shtrojë e tëballafaqojë ide, mendime, konceptee vizione për çështje qenësore aktu-ale, sociale, ekonomike, historikeetj., ku secili mund të diskutonte, tëshprehte propozime, mund të jeptevëzhgime të tij për to. Pra, ka luaj-tur rolin e forumit dhe ne nje farëmase edhe të kuvendit, rolin e plu-ralizmit politik, , atëherë kur kanëmunguar istitucioni më i lartë lokaldhe format të tjera të inkuadrimit tëpopulates, të komunikimitd dhe tëinformimit. Aty jepeshin propozime,merreshin vendime që do tëshpërndaheshin që do të përkra-heshin nga banorët e rrethit. Ndajmund të thuhet se oda tregon trash-igiminë e hershme demokratike e

kulturore të dibranit për të zhvilluardebatin konstruktiv, parimor e të lirë,që kurë s’u bë mjet manipulimi, ser-vilizmi, vegël e apologen i intere-save të huaja apo të subjektivizmin.

Oda gjithnjë është impenjuar nërealitetin dhe në jetën e lokalitetitpër të marrë inisiativa dhe organiz-ime, nisma dhe senzibilizime përzgjidhjen e dukurive negative, ngamerreshin mendime, sugjerime tëndryshme veprimi që mandej i real-izonin apo i përcjellnin te kryeplakuapo këshilli i pleqve. Një ndër pikatkyçe që ka zgjuar interesim dhe ësh-të diskutuar me vemendje ka qenësituatat shoqërore, raportet konflik-tuoze të ndërsjellta që herë me pa-soja tragjike që atëherë kanë qenë tëshpeshta që është angazhuar me qel-lim eliminimin e tyre dhe të deviji-meve të tjera për krijuar raporte be-simi dhe harmonie. ”Në odën di-brane u shtrua problemi i ndalimittë gjakmarrjes, vjedhjeve, armiqë-sive”1. Pra oda dibrane ka luajtur rolvendimtar në pajtimin e gjaqeve etë familjeve të acaruara, që pastajeçonte më tej pleqëria e pajtimit qëu ngrit në istitucion pleqërie. 2 Nësajë të kontributit të tyre dukuria egjakmarrjes në Dibër në zhdukur qëfillim të shekullit 19 që sot i ështëhumbur gjurma.

Ngase problematika aktuale ish-in të ndryshme e të shumta, odakërkonte qasje serioze dhe hulun-tuese, ndaj kualiteti i pjesëmarrësveishte i domosdoshëm saqë s’mundtë inkuadroheshin persona dosido,por me horizont të gjerë, kulturë,tolerancë, respektetj që tëmundeshin të kontribojnë, pasi dotë turpëroheshin, atëherë edhefshikëlloheshin me tallje, përqeshje,që i jepnin të kuptojë se nuk e kavendin aty, ngase jo vetëm që nukdo të kontribonte, por edhe do tëpengonte, ndaj askush s’guxonte tëfutej, pa pasur kualitetet e sipër,vetëm pranonin në fund të odes tërinjtë të dëgjojnë të mësojnë për tësiguruar trashigimtarë. ””Në odën emiqve mendja e të riun punonte in-tezivisht. Aty zhvilloheshin dialog-jet e shkathtë, debate me nëntekst,

jepeshin interpretime të ndryshme tëngjerjeve deri edhe te vetë normavekanunore hidheshin thumba e rro-muze.”3 Pra, oda ka qenë edhe sh-kollë, kur ka munguar në atë kohë.

Bisedat midis tyre herë kanë pa-sur karakter hermetik, me dimen-sione figurative, ngase kohët ishin tërënda me plot agjentë kur për një fjalëgoje haje disa vite burg, atëherë ap-likonin të shprehurit alegorik. Këtëmetodë të komunikimit nisi të për-doret në raste të veçanta më tepërnga fshatarët përngjat kufirit tëndarjes nga shteti amë, që ishin gjith-një në vëzhgim nga pushteti sllav.Por e gjejmë edhe në raste kur duantë venë në sprovë diapazonin intele-ktual të ndonjerit prezent, por qëdëshmojnë edhe për prirjet artistiketë tyre. Pjesë e dhomës në këto rasteështë humori, shakatë, por asesipërçmimi, fyerja apo sharjet. Atakanë qenë mahitarë intuitivë dhe tëtalentuar.

Një ndër çështjet që ka mbrojturoda dibrane, mbajnë mend venda-sit, ka qenë arsimimi i të rinjve.Ideologët e odave kanë qenë zëng-ritës në përkrahje, sidomos të fem-rës dibrane, që kontriboi e para ngaviset shqiptare jashtë kufinjve të heqëferexhen dhe të marrë rrugën e sh-kollimit, edhe pse kishte shumë tëtillë, në krye me hoxhën e atëher-shëm që rezistonin dhe konsistonintë kundërtën dhe i shpërfillnin. Nënjë rast një i papërgjegjshëm dheshpërfillës, fyen një studjues që kish-

te ardhur në një fshat të mbledhëlikenë nëpër drunj dhe gurë, e lës-hon shpotinë të zotit tështëpisë:”Miku të hante bar!”Ky ipërgjigjet:”Vetëm me arsimim përp-arojmë dhe mbrojmë vetveten…”tëcilin dhoma e përkrahu unanimishtdhe shkollimi u bë çështje themelorenëpër fshatra, ndërsa si përhapës tëkesaj ideje u dallua Nuz Majtara, icili gjithandej përhapte idenë: “Më-soni, mësoni dhe vetëm mësoni”4

Dialogjet e komunikimit kanëqenë të shkurtëra, të brumosura, sin-tezë dhe të shprehura me finesë dhemature, pa e fyer tjetrin se mendonndryshe, sipas parimit:”Nëse e kup-ton fol, nëse s’din hesht!”Kurrë nëto s’gjejmë rrëbesh akuzash gjateballafaqimit ideor, tone të larta apoqendrime të tjera ekstreme gjatëfjalosjesh, por nëse s’përfilleshinnormat etike, morale, dhe ko-mbëtare, atëhere etiketimet, sarka-zmat kanë qenë të ashpra me qellimtë menjanimit të atyre devijimevedhe përçarjeve për t’u përfillur qen-drimet e përbashkëta dhe për t’u kr-ijuar uniteti i veprimit në çdo aspe-kt të veprimt.

Oda gjithnjë ka vëzhguar dhe kapërcjellur me vemendje jetën dhehallet e popullatës dhe i ka shqyrtu-ar me përgjëgjësi përmes debateve,sidomos vigjilent dhe e angazhuar egjejmë gjatë shtypjes dhe shfrytëz-imit feudal e sundimit otoman, dukesjellur e shpalosur mjaft rrefime tëfreskëta të dhunës, represaljeve,vrasjeve të shumta. Aty”fjala nukçmohej nga fuqia e pasuria, por ngapasha”. 5 Edhe nëse ndonjë nga ataishte prezent apo anonte kah ata, odau kundërvihej dhe mbronte vegjëlinëe pafajshme, të drejtën. Fjala ishtearmë. Mu aty u dëgjuan thirrjetnismëtare: ”O burra të kapim armëte të shporrim armikun!”Oda u bëcytje , ushqim për masat për të ndezëurrejtjen dhe luftën. Aty lindnin pro-pozimet për zgjedhjen e kryeplakut,këshillit të pleqve dhe kuvendin apobesëlidhjen, siç do të jenë Besëlidh-ja e Dibrës 1855, për luftën kundërHysni Pashës, kuvendin 1872 përlargimin e Mendu Pashes, prefektine

Dibrës. Oda arrinte të mposhtë edhepushtetin dhe t’i kundërvihet parisë,nëse bëhej vazal i tij.

Pra, padyshim oda dibrane ka lu-ajtur rol të madh në ngritjen dhepërhapjen e vetëdijes kombëtare e tëfrymës patriotike, liridashëse, ngaseajo ishte gjithnjë në rrjedhë dhe nëkontakt me njerëzit, me ndodhitëluftarake, që i përcjellte vazhdimishtngjarjet dhe trimëritë nga fronti bete-jave, mblidhte informata dhe shpërn-dante tek pjesëmarrësit në oda epastaj më gjërë . , sidomos tepër enevojshme kur s’kishte mjete të tjerainformimi. Edhe kur erdh emancipi-mi dhe arsimimi, oda dibrane,pleqtë intelektualë përkrahën të rin-jtë dhe femrën dibrane, e cila ndërtë parat nga trojet shqiptare e morirrugën kah shkollimi. Dibra ka pa-sur shumë burra odash të shkolluarjashtë apo autodidakt që kanë mbe-tur edhe e kësaj dite në kujtesën evendasve, për pasqyrimin objektiv tërrethanave dhe vizionin për të ardh-men e kombit e të rijnve, siç ka qenëRamiz Beu, që kishte bibliotekën mëtë pasur në rajon edhe më larg, Iqer-em Beu, minister në qeverinë eZogut, mendimtarë gjenialë e të ku-vendshëm që tubonin shumë tëardhur për t’i dëgjuar, Nuz Majtara,nga banimet rurale, si burrë i fjalëssë zgjedhur e imediate, por edhe itrimërisë dhe anti shovenizmit sllav,e shumë të tjerë. Por prej të gjithëveka lënë nam me mendimet e tij pa-triotike dhe përparimtare Iqerem Je-geni-Beu, të cilin s’linte kush pa ethirrë në raste darkash, edhe kur s’itakonte nga ana fisnore apo ndonjëlidhjeje tjetër afërsie dhe kur ndod-hej në dhomë, mblidheshin nga tëgjithë anët e qytetit, pleq e të rinj tandëgjonin. Të rinjtë e preferoninngase ai ishte vizionar i tyre, ipërkrahte në çdo aspekt, saqë ikundërvihej edhe hoxhallarëvekonzervativë që mbronin interesatpatria. rkale që ishin bërë pengesënë aspiratat e tyre. Ai ishte në kryetë vendit për të evituar ngrindjetndërmjet fqinjëve për raste të ndry-shme, në familjet në ndarjet evëllezërve, në zënkat për rendin eujitjes e gjithandej ftohej pasi fjalae tij ishte e matur mire, me peshëdhe efektive. Dibra e mban mend es’do ta harojë kurrë për kontributintij të madh për pajtimin e gjaqeve,ndaj kjo dukuri në këtë qytet ështëzhdukur me kohë në sajë të tij dhetë burravë të tjerë që ka pasur, poredhe në sajë të ngritjes intelektualee arsimore të kësaj treve.

Ndaj mund të thuhet se oda di-brane qe një ndër faktorët relevantëtë koncentrimit koherant në rretha-nat shoqërore, ekonomike dhe poli-tike dhe inisiatore e nismave përzgjidhjen e shumë çështjeve të qy-tetit, vendit dhe kombit.

Literatura:1. Xhafer Martini, Perlat dibrane, Tiranë,

2008, f. 562. Xh. Martini, po aty, f563. Hamit Beqja, Edukata në syrin e popul-

lit, Libri universitar, Tiranë, 1988, f. 954. Ibrahim Egriu”Jonuz Majtara, luftëtar I

paepur për liri e bashkim kambëtar”,Tribuna shqiptare, 23 nëntor 2010

5. Xh. Martini, po aty, 57

Ndaj mund të thuhetse oda dibrane qe njëndër faktorët relevantëtë koncentrimit koher-ant në rrethanat sho-qërore, ekonomike dhepolitike dhe inisiatoree nismave përzgjidhjen e shumëçështjeve të qytetit,vendit dhe kombit.

Jep kontributin tënd për gazetën... duke u pajtuar

Shkurt 2011 - 1358nr.

studim

Nga: XHEMAIL ALI PECI

Një Parathënie vie si njëZëdhënie, sa e fortë aq edhe e

qartë, e përmbledhur në dy fjalë:Shpresojmë në Shpresë. Shaplosetkështu hijeshia dhe bukuria e njëshkrimi, madhështia dhe bardhësiae një përjetësimi, mençuria si dhebujaria, sa edhe vetëdijësimi endërgjegjësimi, sa kombëtar po aqedhe njerëzor.

Shtjellimi rreth shpirtit të kombittë kujton pa dashje Lasgushin: Fish-ta është shpirt i kombit e shkëmb ikombit shqiptar...

Skenat tragjike të emigrimit tëshqiptarëve të përkujtojnë intelektu-alët e mëdhenj: Leonik Tomeun eMarin Beçikemi, Marin Barleti eGjon Gjin Gazuli, të cilët në shk-rimet e tyre pikasnin tablot trish-tueshe të bashkëkombasve të shpërn-gulur nga Arbëria: Edhe armiqtë sadoarmiq qenë nuk i përmbajtën dotlotët nga vuajtjet dhe mjerimet eatyre që po lenin vatrat dhe atdheunnë ekzodin biblik, pas vdekjes sëGjergj Kastriotit-Skëndërbeut.

Emigrimet, eksodet gjatë historisë,sfidat dhe kryengritejet e shumta përliri e pavarësi, për përparim kombëtare shoqëror, për dije dheKulturë....Masakra e Manastirit eMasakra e Tivarit, masakra e Pesh-kopisë, Tragjedia e Otrantos dheTragjedia e Gërdecit.

Historia përsëritet në rrethin tonëvicioz, për fatin tonë të tillë që shk-ruar e ka penda e fatit të pafat!?...

Në rrethana pothuaj të ngjashme,Dom Ndre Zadeja, do të klithste:Dëshmitare, ty të thërras, o e te-pruemja duresë shqiptare...e ElenaGjika përkujtonte me të drejtë se:Shqiptarët janë të shpërndarë si fla-trat e sibilave të Virgjilit...

Shpresojmë në Shpresë.Kjo kthesë, kjo klithmë, kjo thir-

rje, kjo zemërthirrje, e mbushur melot gëzimi, me ankth, me mallëngjimdhe njëherësh edhe me ngazëllim tëheshtur, e shoqëruar me një dridhjezemre e me një trandje shpirti, tështynë të mendosh shumë dhethellë.

Po.Shpresojmë në Shpresë.Ëshë thënë me të drejtë se gjuha

është shpirti i një kombi, shpresaështë forca përtëritëse e tij, ashtu siçështë muzika thellim i qiellit.

Dr. Gëzim Alpion i beson forcësripërtëritëse të kombit të tij, ndajedhe e vë në spikamë zotësinë e au-torit të romanit për ta shfaqur këtësi një forcë të veçantë, në saje të sëcilës kombi ka mbijetuar dhe kagjallëruar mes luftërave dhe rreziqevetë shumta.

Nata e shpirtit, shpirti i kombit,shenjtorët e shpirtit, shenjtorët e lart-përmendur të shpirtit, zëdhënës ishpirtit të një populli/kombi, shpir-ti i civilzuar i një kombi, lodhur nëshpirt, forca ripërtëritëse e shpirtittë kombit shqiptar, shpirti i civili-zuar i një kombi etj, janë disa prejsintagmave dhe shprehjeve të cilatDr. Alpion i ka përdorur si bazën,strumbullarin e parathënies së tij.Shpirti pra, shpirti i një kombi tëtërë, i cili shpaloset herë përmespersonazheve që e përfaqësojnë këtëkomb, e herë përmes ngjarjeve his-

Dr. Gëzim Alpion dhe poetika e një vështrimi“Një shqiponjë e arratisur fluturon”

(Lasgush Poradeci)

“Vjen nga larg një zog i shkruar, në kurbetet shkon mërguar”(Një Poet i kohës së Ali Pashë Tepelenës, që mes tjerash shkori këto vargje,

para se Ali Pashait t’i pritej koka e t’i çohej në Stamboll)

torike ku prapë shpirti i këtij kombidel në sfond, është poetika e shpre-hjes dhe është brumi i qëndresësshumëshekullore:

“Udhëtimi fizik është temë qën-drore në këtë roman por më të rendë-sishme janë odisea dhe transformi-mi i shpirtit individual dhe kolektivqë përjetojnë emigrantët. Këtu qën-dron forca e Jorgjit”, konstaton Dr.Alpion, duke mbitheksuar gjithash-tu se: “Të rrëfesh transformimet eshpirtit të njeriut apo të një moriepersonazhesh në letërsi është njësfidë me vete; të analizosh dhe tëbëhesh zëdhënës i shpirtit të njëpopulli dhe kombi të tërë është njëangazhim të cilin shumë krijues emarrin përsipër por vetëm pak e re-alizojnë me sukses”.

Gjitahshtu, Dr.Alipon e theksondështimin moral të Perëndimit, të ciliautori e ka dhënë me mjeshtëripërmes personazhit të DanteKalogjerit:

“Puthja e pllakave të sheshit qën-dror në Tiranë, i cili kujton se më nëfund, mbërriti në qytetin e lindjesPeruxhia, është nja nga skenat më tëarrira të ironisë dramatike që kamlexuar ndonjëherë. Ky moment sim-bolizon braktisjen e dytë të Dantesnga Italia dhe ri-bashkimin e tij nëpatrian e adoptuar.

Amnezia Dantes është një bekimi trishtueshëm ndërsa amnezia e sh-tetit Italian e dënueshme.”

Sa ironi e madhe e fatit, qoftëedhe për një personazh romani, mad-je edhe me emrin e poetit të madh,të cilin autori duket se nuk e kazgjedhur rastësisht! Dantja i kaputhur pllakat e sheshit qendror nëTiranë, ashtu siç e ka puthur tokën eShqipërisë edhe Papa Gjon Pal i II-të, kur pat mbërritur në Aeroportin eRinasit...

Ironi e fatit apo kontrast i shen-jtë?!...

Vihen kështu ballë për ballë,madje për të satën herë, edhe përmestablove të një romani, ajo që Alpi-on e quan me të drejtë “Dështimimoral i Perëndimit” dhe qëndresa eforca morale dhe shpirtërore e sh-qiptarëve të detyruar për të emigru-ar, për të satën herë në historinë etyre.

Pasi që i ka bërë një analizë tëhollë, romanit në fjalë, Dr.Alpionkonstaton me të drejtë se:’ Ëndrrattreten në mëmngjes’ është padyshimromani më i arrirë për eksodin e sh-qiptarëve në fund të shekullit njëzet.Dhe jo vetëm i shqiptarëve. Ky ro-man simbolizon tragjedinë e milio-na njerëzve fatkeqë për të cilët mërgi-mi sshpresdhënës kthehet në njëllahtar pa fund”.

Do me thënë, e veçanta bëhet epërgjithshme, ndërsa Evropa për sh-qiptarët sikur edhe më shumë mbe-tet buzëqeshja enigmatike e MonaLizës, të cilës shqiptari sikur i drej-tohet me fjalët e Dramës ‘Gjaku iArbrit’ të dramatutgut Fadil Kraja:

Hije qofsh, zë, femër a krahëror

pa zemër?!...Ndërsa konstatimi që jep

Dr.Alpion është tepër i drejtë dhemë se i qartë:

“Ndryshe nga shteti Italian, qëvihet në lëvizje ‘për të bërë diçka’për refugjatët ngaqë e ‘zë turpi’ sirezultat i jehonës senzacionaliste qëi bën ekzodit media italiane që i fil-mon fatkeqët shqiptarë nga heliko-pterët ‘deri në fyerje’, apo ngaqëduan të evitojnë ndonjë ‘vërejtje’ qëmund t’u vijë nga Komuniteti Evro-pian, zemërgjërësia e shqiptarëve tëvarfër por zemërbardhë në 1943motivohej thjesht nga shpirti i civil-zuar i një kombi i cili nuk ka lejuarkurrë që padrejtësitë historike t’imjegullojnë ndjenjën e përgjegjësisësë shenjtë për njerëzit në nevojë,përfshirë edhe hallexhinjtë fqinj qëndonjëherë janë sjellë si barbarë mene”.

Por Dr. Alpion nuk harron dot asmirësinë e njerëzve të thjeshtë, tëcilëve shqiptarët u mbeten mirënjo-hës:

“Në fillim të viteve 1990 ishinnjerëzit e thjeshtë në Greqi dhe Italiqë ndihmuan popullin tonë të ‘dezer-tuar’ ndërsa policia greke dhe kara-binieria italiane i ndiqte refugjatëtshqiptarë siç ndiqen kafshët ngagjahtarët e pashpirt”.

E bukura dhe poetikja e Par-athënjes që Dr. Gëzim Alpion i kabërë Romanit të Thanas Jorgjit, veçnga ajo që u tha më lart, e për shkaktë aktualitetit qëllimisht u shkëputënpjesë të shumta, qëndron në përm-bylljen që mund të merret si njëzemërthirrje tepër kuptimplote:

‘Ëndrrat Tetën në Mëngjes’ ështënjë anti-Kështjellë kadareane. ‘Kësh-tjellarët’ e Jorgjit u zbuan nga Evro-pa të cilën nuk shkuan ta zaptonin.Zbimi i tyre ua treti ëndrrat. Porshpirti i tyre i lënduar u bë më imençur. Ata mësuan, se të gjithë neqë jemi në mëgrim, se ‘El Dorado’jonë është trualli amëtar të cilin mëtepër e kemi nëpërkëmbur ne se tëhuajt.”

Dhe jo vetëm kaq:“Ndoshta klasa politike shqiptare

do ta kuptojë këtë fakt të hidhur njëditë. Më tepër se lexuesi i thjeshtë,romanin e Jorgjit duhet ta lexojnëme vëmendje politikanët shqiptarëqë janë në pushtet apo që aspirojnëpër të në mënyrë që eksode si i Gush-tit 1991 t’i përkasin historisë.Shpresojmë në shpresë.”

A ka dhe a duhet se si të thuhetmë bukur?!

Shqipëria një Dhembje Shpirti.Do me thënë, Kujtesa dhe Shpre-

sa, Shpresojmë në Shpresë, kjo ësh-të Firma, ky është Firmamenti, që sinjë pe i kuq koinativ del në rrjedhëne shekujve, e ku shpirti i kombit prapëmerr flatra shqiponje e ngjitet lartë-sive, madje edhe kur plagët e trupitakoma i kullojnë gjak.

Shpirtra të Bardhë të ShqipërisëMëmë, apo siç do të thoshte ZefSerembe: Arbëria matanë detit, na

kujton/ se të huaj jemi tek ky dhe.Apo siç thoshte Naimi iFrashëllinjve: Atje dita është tjetërditë, dhe nata tjetër natë. SIç thosh-te Çajupi: Atje ku është balta më eëmbël se mjalta. Dhe më në fund,ashtu siç do të thërriste një poet ar-bëresh: O i shekujve shpirtbardhë, oshqiptar!

Vëmendja Intelektuale i thërret përtë satën herë Vëmendjes Shtetërore:

Dy Shtete e Tri Universitete Sh-tetërore...

Vetëdija për Shqipërinë dhe përshqiptarët është vetëdije për ardh-mërinë e Shqipërisë dhe të sh-qiptarëve.

Shpresojmë në Shpresë, Shqipëri.Prandaj nuka kam se si të mos

shprehë respektin dhe admirimin,vlerësimin dhe lartësimin, si për ro-mancierin Thanas Jorgji, ashtu edhepër akademikun Dr. Gëzim Alpion.

I pari, me titullin e romanit, tit-ull i cili mund të merred edhe si njëparodi e rialitetit të hidhur gjithësh-qiptar, (realiett ky i cili fjala vjenedhe në kohën e Rilndasve u sfiduasi i tillë në emër të një realiteti te ri,të njëmendësie të re, të cilën ata edinin dhe e ndienin se patjetër do tëvinte), më kujton thënjen e Poetitqë shkroi Hymnin Kombëtar, Ale-ksandër Stavri Drenovës-Asdrenit, se:Ëndrrat dhe lotët s’venë kot në erë/,kanë edhe ato gjuhë të flasin një here(nga vëllimi i tij poetik ‘Ëndrra eLot’).

I dyti, jo vetëm me Poetikën e

Vështrimit të tij, por edhe me ve-prën e tij letrare dhe akademike, mëkujton shprehjen e romacierit të njo-hur botërisht, Paolo Kohello:

Luftëtar i Dritës.Dritë e Diturisë përpara do na

shpjerë. Kjo Thënje Lapidare e NaimFrashërit me të drejtë më në fundështë vënë në muret e Ministrisë sëShkencës dhe Arsimit të Republikëssë Shqipërisë.

Luftëtar i Dritës, sepse Mbretëriae Dritës e ka mundur dhe do ta mundgjithmonë Mbretërinë e Territ.

Perandoria e Shpresës e ka mun-dur dhe do ta mund gjithmonë, herëta vonë, Perandorinë e Harresës.

Kam kënaqësinë prandaj të them,se si njëri ashtu edhe tjetri, me shk-rimet e tyre më kujtojnë Thënjen eMadhe të Volterit të Madh, të këtijbiri të shekullit të dritës, se: Tiranitëe mëdha rrëzohen me vepra të holla.

Mbretëria e Artit, shkruante filo-zofi i madh Hegeli, është Mbretëri eLirisë.

Kurse poeti romantik anglez,Xhorxh Gordon Bajroni, një i huajqë ka shkruar aq bukur dhe me aqpasion për Shqipërinë dhe shqiptarët,thoshte me të drejtë se: Fuqia e njëfjale e ka fuqinë e një perandorie...

Si autori ashtu edhe akademiku,janë prandaj Luftëtarë të Shpresës:

Shpresojmë në Shpresë.Apo siç na e la Porosinë e Tij të

Madhe, Naimi i Madh:Punë, Kurajo dhe Shpresë.Dhe natyrisht, jo vetëm shpresë...

merr kopjen tënde

eshte koha per tu pajtuar...telefono: (o4) 22 33 283

“RRUGA E ARBERIT”

Dr. Gëzim Alpion

14 - Shkurt 201158nr.

portretHistoria e gruas nga Filati i Çamërisë,që përfundoi në malet e Dibrës.

Dëbimi i dhunshëm ngavendlindja, Filati i ÇamërisëNga: HYSEN LIKDISHA

Vetëm rreth 2 kilometra larg Shupen-zës, në drejtim të qytetit të Peshko-pisë, në vendin e quajtur “Kthesa eManjane”, trokasim në një portëhekuri, ku derën na e hap nusja eshtëpisë. –Kjo është shtëpia e SkënderJakimit? –Po, urdhëroni. Në verandëne katit të parë të shtëpisë tip vile,ndeshemi me të zonjën e kësaj sh-tëpie, 83 vjeçaren Sadete Jakimi (Se-jko), që rrezaton vërtet portretin e njëplake të fisme dhe fisnike. Edhe psemban një peshë kaq të rëndë viteshmbi supe, pamja e saj tregon një gruatë fuqishme dhe padyshim të bukurnë rini të saj. Sytë e qeshur në ngjyrëtë detit, tregojnë mjaft mirë përorigjinën e saj. – Jam nga Filati iÇamërisë, përgjigjet ajo serbes sapoe pyet për vendlindjen dhe nis e tre-gon plot emocion kalvarin e gjatë tëvuajtjeve të saj. Lindur në 1928, nëfamiljen e Sejkove të Filatit. BabaiXhemili, nëna Ismete, motra Shegëdhe dy vëllezër, Alushi dhe Rexhe-pi, kjo ishte familja ime. -Filati ështëkryeqendra e Çamërisë Veriore, ibanuar kryesisht nga shqiptarë mus-limanë, përjashtuar një numër tëkufizuar artizanësh të krishterë, nathoshte shpesh herë babai. –Çamëria, vazhdon të tregojë ajo, ësh-të shumë e bukur dhe e pasur. Ishavetëm 14-15 vjeçe, kur greku sishumë familje të tjera çame na dëboidhunshëm nga shtëpitë, tokat egjithçka tjetër tonën drejt Shqipërisë.Kur dolëm nga Filati lam atje çdogjë, na vunë në rresht dy e nga dydhe na nisën në këmbë drejt Korfuz-it. Në dalje të Filatit, sejmenët eZervës, me lista ndër duar veçoninpersonat që do të pushkatonin, tëcilët i nxirrnin nga rreshti duke i çuarnë afërsi të një grope të madhe tëhapur për varrosjen e tyre. Ndërsaçapitnim me shumë vështirësi pasikëmbët nuk na bënin të largohemi.Mbrapa nesh ngriheshin re të den-dura tymi nga djegia e shtëpive tona.Pasi arritëm në Konispol, udhëtimijonë vazhdoi Sarandë-Durrës-Kava-jë, ku dhe u sistemua familja jonë,aty rreth vitit 1945.

QENDRIMI NË KAVAJË DHE“VRASJA” MISTERIOZE E VËLLAIT

ALUSHIT

Sistemimi i familjes Sejko, nëKavajë, nuk çoi në sosjen e kalvarittë vuajtjeve për të. Kur kemi ardhurfamiljarisht në Kavajë, ku dhe u siste-muam me shtëpi dhe punë si famil-je, vëllai im i madh, Alushi kishtembaruar shkollën ushtarake dhe ucaktua me punë në Delvinë. Vël-lai, Alushi ishte shumë i shkathët dheishte shpresa që mbante familjentonë në këmbë. Kthehej shpesh nëfamilje tek ne në Kavajë. Herën efundit që ishte me ne në shtëpi nëKavajë, aty rreth pranverës së vitit1948, Ishte gazmor dhe si me shakatha: - “Sa të jem unë ju mos u mërz-isni, pasi do ju ndihmoj vazhdimishtdhe nuk do vuani për asgjë”. Kjo

ishte edhe nata e fundit e tij me ne,pasi të nesërmen ai u nis në Delvinëtek puna e tij. Pas këtij momentiAlushin nuk e kemi parë më dhe nukdimë se ç’farë është bërë me të.Kemi dëgjuar për të vetëm kur njëkushëri i joni, na ka dhënë lajmin ekobshëm se Alushin e kanë pushkat-uar dhe se pushkatimi i tij është bërënë mesnatë së bashku me disa shokëtë tjerë. Ishte vetëm 27 vjeç, pamartuar. Akuza edhe pse nuk na ubë e ditur asnjëherë, ishte ajo qëregjimi komunist i kohës, ngrinte sipër shumë të tjerë, thotë, MirveteLusha, mbesa e Alushit; “tradhti ndajatdheut, organizim grupesh terroriste,bashkpunëtor i agjenturave të huajaetj, etj. Familja e përcolli lajmin evrasjes së djalit 27 vjeçar në heshtjetë plotë nga frika e regjimit komu-nist. “E kemi qarë fshehtas, tregonSadetja, as nuk pyetëm për të, as nuki bëmë mort prej frike”. –Edhe psekemi dyshuar për zhdukjen pa name nishan, të vëllait, vazhdon të tre-gojë motra Sadete, ne kemi mend-uar se ai është pushkatuar, ashtu siçdhe na u tha, por kemi patur edhedyshime për këtë.

VRASJA MISTERIOZE E ALUSHIT,JA Ç’TREGON NIPI I TIJ

SKËNDERI

Skënder Jakimi, djali i Sadetes,nipi i Alushit tregon se pas viteve’90 është interesuar shumë për të rënënë gjurmët e zhdukjes misterioze tëdajës së tij. Thuhet, nis të tregojë ai,se natën që kanë marrë dajën për tapushkatuar kanë marrë edhe tjerë.Një nga këta persona, shok i Alush-it, ka treguar për familjen Sejko, se ika thënë atë natë Alushit, - të ikim,se do të na pushkatojnë, por Alushinuk ka pranuar. Ndërkohë pas viteve’90 vëllai Rexhepi dhe mbesa Mirve-te, nuk kanë reshtur së kërkuari varrine tij për të rënë në gjurmët e kësaj“vrasje”, por deri më tani pa asnjërezultat. Madje ata nuk kanë mun-dur ta gjejnë emrin e Alushit as në

listat e të pushkatuarve të ish regjimitkomunist. Një tjetër fakt dyshues,thonë ata mbetet edhe vendosja nëTiranë e familjes në vitin 1953 dhemos internimi i saj siç dhe ndodhtenë të tilla raste.

NJOHJA E SADETESME BASHKËSHORTIN DHE

ARDHJA NË MALET E DIBRËS

Kur u sistemuam në qytetin eKavajës isha e re, rreth 15-16 vjeçe,nis e tregon Sadetja. Një grua çame,punonte në burgun e Kavajës. Ajo ubë shkuese e lidhjes sime me njëpolic nga Dibra që shërbente në këtëburg. Quhej Elmaz Jakimi ngaStushni i Shupenzës. Fill pas njo-hjes me Elmazin, nisur ndoshta edhenga mosha tejet e re, kur mendjaturbullohet shpejt, jemi martuar nëqytetin e Kavajës, aty rreth vitit 1951.Qendrimi jonë në Kavajë nuk zgjatishumë pasi në vitin 1954, bashkëshor-tin, Elmazin, e pushuan nga puna, përarësyet që s’i mbaj mend. Ndoftainfluencoi edhe lidhja e tij me mua.Në të tilla kushte detyrohemi të kthe-hemi në Dibër, në vendlindjen e El-mazit, në fshatin Stushaj. Në atëkohë kisha lindur vajzën e madhe,Mirveten, e cila ishte vetëm 3 vjeçe.–Sadetja e rritur me erën e ngrohtë tëdetit, në Filatin e Çamërisë, nuk epati aspak të lehtë të përshtatet meashpërsinë e maleve kryelarta të Di-brës. - Isha shëndetligë, tregon ajo,në pamundësi për të përballuar punëne rëndë të krahut në ish kooperativënbujqësore të kohës. Ndaj bashkëshor-ti, Elmazi, u detyrua të punonte siusta për të mbajtur familjen me bukë.Por, nuk e pati aspak të lehtë edhekëtë punë, pasi nuk e lejonin tëpunonte privat, por vetëm në koop-erativë.

VRASJA E TEME SEJKOS,NJOLLA NË BIOGRAFINË

E FAMILJES JAKIMI

Kalvari i vuajtjeve për familjen

Jakimi, tashmë të vendosur në Dibër,nis me vrasjen e Teme Sejkos, nëvitin 1965, të cilin Sadetja e kishtedjalë xhaxhai. –Zoti më dha 6 fëm-ijë; -Mirvetja, Fatmiri që më ka vde-kur 14 vjeç dhe i mbushen sytë melot, Lumja, Skënderi, Liria dhe Bur-buqja, të cilët i kemi rritur me vësh-tirësi në një shtëpi të thjeshtënjëkatëshe, në fshatin Stushaj, buzëMalit të Bardhë. Vështirësitë seri-oze për familjen filluan me rritjen efëmijëve dhe e gjitha kjo lidhej mevrasjen e Temes, si armik i popullitedhe pse familja Sejko në Filatin eÇamërisë njihej për traditat e saj at-dhetare mjaft të spikatura. Vetëmdëshmorë të luftës nga familja imenë Filat, kanë rënë tre persona; Taho,Sulo dhe Bido Sejko mësuesi dësh-mor vrarë më 1944. Por, vrasja eTemes (Sejko), më 1965, me moti-vacionin më të rëndë që dha për këtëvrasje qeveria komuniste e asaj kohe,si “tradhtar” e “armik ipopullit”,ndikoi dukshëm në sh-timin e vuajtjeve për familjen eJakimëve edhe pse e strukur dikularg në verilindje në një nga malet eDibrës. Kur nis dhe tregon kalvarine vuajtjeve, për shkak të njollës nëbiografi, 83 vjeçarja nga Çamëria,edhe pse e fortë në karakterin e saj,nuk mund të ndalojë përlotjen e syvetë saj, që edhe në këtë moshë, rua-jnë mjaft mirë bukurinë e tyre tëmoshës së rinisë. – Vajza më emadhe, Mirvetja, nis e tregon ajo,detyrohet të martohet pa dasmë dukebraktisur familjen, pranë së cilës nuku kthye plot për pesë vjet. Skënderimbaron shkollën e mesme bujqësorenatën, pasi edhe pse mbaroi shkollën8-vjeçare me nota të mira nuk Idhanë bursë. Po I njejti fat me sh-kollimin I ndoqi edhe fëmijët e tjerë.Skënderi, djali më I madh, pasimbaroi shkollën e mesme me notatë mira, u detyrua të nisë punën përtë na mbajtur me bukë. Ku nuk kapunuar. Ishte shumë I shkathët. Eka nisur punën fare I ri si teneqexhinë sektorin e Lugut të Gjatë, të Mini-

83 vjeçaren Sadete Jakimi (Sejko)

erës së Kromit në Batër-Martanesh,për ta vazhdur në Bajram-Curri nëndërtim, e pastaj në kooperativëbujqësore. –Ajo që më ka mbetur sinjë gur I rëndë në shpirt deri në vde-kje, ka qenë martesa e fëmijëve, pasiishte tejet e vështirë për shkak tëbiografisë. Ishte vërtet shumë e rëndë.–Ja të tregojë nusja se ç’farë ka hequrkur është fejuar me Skënderin tim! –Për çdo ditë I thonin babës dhe nanëstime,-mos e jep cucën te Jakimet, sedo e marrësh në qafë atë dhe vetentënde, pasi janë me biografi të keqe,tregon Violeta, bashkëshortja e Skën-derit. Dhe po kjo histori është përsëri-tur për të gjithë fëmijët e mi, e mby-ll tregimin e saj nëna Sadete.

ARDHJA E DEMOKRACISË,VITET PAS ’90.

Pas viteve ’90, me ardhjen edemokracisë, famija Jakimi, zbretnga Stushni dhe vendoset në fshatinHomesh, në vendin e quajtur”Kthesae Manjane”, vetëm rreth 2 kilome-tra larg qendrës Shupenzë në drejtimtë Peshkopisë. Skënderit pas viteve’90, ju dha mundwsia për të treguarvitalitetin që e karakterizon si nipi Ifamiljes së përmendur të Sejkove, tëFilatit të Çamërisë. Mjaft energjikdhe shumë I shkathët, ai menjëherëme ardhjen e demokracisë, I ështëvënë punës duke u marrë me një bi-znes të vogël privat, I cili mundësoipër të ndërtimin e një shtëpie të retip vile dykatëshe, si dhe objektetregtie pikë shitje ushqimore me shu-micë, bar-bufe, etj, të rrethuara meavlli buzë rrugës nacionale. –Tanindjehem mirë dhe falenderoj Zotin,që ma zgjati jetën, duke më dhënëmundësinë për të parë këto ditë tëmira për fëmijët e mi që I rrita memjaft halle e derte, këtu në malet eDibrës, ku edhe pse nuk e kam har-ruar për asnjë cast vendlindjen timetë dashur Filatin, jam ndjerë njëdibrane e vërtetë, si vetë ata e për-fundon tregimin e saj, 83 vjeçarjaSadete Jakimi (Sejko).

Isha vetëm 14-15 vjeçe, kur greku si shumë familjetë tjera çame na dëboi dhunshëm nga shtëpitë, tokate gjithçka tjetër tonën drejt Shqipërisë. Kur dolëmnga Filati lam atje çdo gjë, na vunë në rresht dy enga dy dhe na nisën në këmbë drejt Korfuzit. Nëdalje të Filatit, sejmenët e Zervës, me lista ndër duarveçonin personat që do të pushkatonin, të cilët inxirrnin nga rreshti duke i çuar në afërsi të një gropetë madhe të hapur për varrosjen e tyre. Ndërsaçapitnim me shumë vështirësi pasi këmbët nuk nabënin të largohemi. Mbrapa nesh ngriheshin re tëdendura tymi nga djegia e shtëpive tona. Pasiarritëm në Konispol, udhëtimi jonë vazhdoi Sa-randë-Durrës-Kavajë, ku dhe u sistemua familjajonë, aty rreth vitit 1945.

Shkurt 2011 - 1558nr.

kujtesë

“Jam ngaZalldardha”Thonë se rastësia nganjëherë bënmrekulli dhe kështu më ndodhidhe mua. U takova fare rastësishtnë lokalet e Tiranës me aktorin ehumorit shqiptar Luftar Paja. Idhamë dorën njëri tjetrit dhe pasi uulëm Luftari më pyet:

-Nga je ti djalë?-Jam nga Dibra, i thashë.-Nga cili vend i Dibrës?.-Nga Zalldardha.Atëherë u ngrit dhe njëherë në

këmbë e më dha dorën për së dytiherë.

-Dëgjo, vazhdoi bisedën Luftari.Unë kam idhull Haziz Ndreun. Kurisha 18 vjeç u dha një aktivitet ar-tistik në Patos. Unë isha i veshurme një kostum kombëtar dibranëdhe po recitoja rapsodi nga HazizNdreu. Edhe pse në Patos kjo u pritshumë mirë ku nga spektatori moraduartrokitjet e para. Çudia ma emadhe ndodhi për mua passhfaqjesh. Drejtori i pallatit kulturësPatos, një burrë babaxhan, passhfaqjesh më ndalon dhe më pyet:

-Nga je mor djalë?-Nga Dibra i thashë-Nga cili fshat?-Jam nga Zalldardha, jam nipi I

Haziz Ndreut. Drejtori qeshi dhemë përgëzoi. Unë u lidha kështupërgjithmonë me Haziz Ndreundhe e them edhe sot se ai mbetetidhulli im. Vazhdimisht rapsoditëe tij humoristike i kam recituar nëmjedise të hapura por dhe të ngush-ta familjare e shoqërore. Më vonëme Hazizin u lidha, u njoha dhethem se e kisha në rrethin e miqvetë mi më të mirë. Por sot në rrjesh-tin e parë të miqve të mi zënë venddibranët dhe jam vërtet i kënaqurpër këtë zgjedhje që kam bërë. Ulargova nga artisti i madh Luftar Pajapor një gjë më mbeti në mendje.Artisti i merituar Haziz Ndreu, mbre-ti i rapsodisë dibrane kishte zënëvend edhe në zemrën e një artistitë madh siç është Luftar Paja dhekëtë ende e shpreh me krenari: ”Jamnga Zalldardha”

ILMI DERVISHI

U mbushën plot dhjetë vjet nga viti2001 kur në fshatin Laçes të komunësFushë Alie mbylli sytë përgjithmonëpranë të afërmeve të tij patrioti dhe be-stari i vendosur Hajredin Bitri. Dina siçi thoshin të gjithë lindi në vitin 1915 në

Luftar Paja

Nga: Prof. as dr. SHEFQET HOXHA

Baroni Franc Nopça von Felsöszilvas(1877-1933) qe një hulumtues dhedijetar i shquar i kohës së tij. Kishtelindur nga prindër hungarezë nëHatzeg të Siebenbürgerit. Morimaturën në një shkollë të mesme tëVjenës, pastaj studioi për paleon-tologji në universitetin e atij qyteti.Si kreu studimet e larta, u mor mekërkime në paleontologji, gjeologji ehistori të vjetër e të re. Mbahet sithemelues i paleofiziologjisë. Ai qemarrë edhe me hulumtime në Shqipëridhe qe rezultativ në disa fusha: para-histori, histori e lashtë, etnologji,gjeografi, histori e kohës së re dhe edrejta zakonore shqiptare. Ndër kon-tributet e tij për Shqipërinë janë edhekëto: Shqipëria Veriore katolike(1907), Prej Shalës në Kelmend(1910), Shtëpia dhe këshilli familjarnë Shqipërinë Veriore katolike (1912),Kumtesa për parahistorinë dhe et-nologjinë e Shqipërisë së Veriut(1912), Ndërtimet, zakonet dhe mon-umentet historike të Shqipërisë sëVeriut (1925), Gjeologjia dhe gjeogra-fia e Shqipërisë së Veriut (1932). Këtovepra qenë rezultat i kërkimeve tëngulta që pat bërë ai në viset e Sh-qipërisë së Epërme. Numri i kontrib-uteve për Shqipërinë në fushat e pa-leontologjisë, gjeologjisë dhe histori-gjeografisë të botuara nuk është i pa-kët.

Gjatë ecejakeve nëpër krahinat eShqipërisë së Epërme, Fr. Nopçës ira udha edhe nëpër Lumë, udhëtimqë e ndërmori në nëntor 1907. Nënjë takim me abatin e Mirditës,Prend Doçi, ai u këshillua që në Kalistë vizitonte Mustafë Litën, njëmikun e tij, sepse ky ishte “i zoti” iatij visi dhe armik i kërkuar nga qever-ia osmane. Mustafë Lita dëshirontenjë bimbasllëk* nga Turqia, por përkëte pat kundërshtuar Hysen HilmiPasha, kryeqeveritar në Shkup, sepse“sundimtari i Kalisit” njihej për keqnë Maqedoninë Perëndimore, qekokëkrisur, i panënshtruar dhe patshqetësuar jo pakherë banorët dheadministratën e atjeshme si kryepre-tar dhe organizator rrëmbimesh tëbujshme.

Se kush ishte në të vërtetë Mus-tafë Lita, baroni Nopça e njohu nështëpinë e tij. Ai dalloi tek ai mend-jemprehtësinë, vendosmërinë,

Franc Nopça në Kala të Dodësndërkëmbësinë, po edhe pabesinë –mjete që i shërbenin atij për të arri-tur synimet e veta. Atij i lypej njëbimbashllëk dhe, për ta fituar këte,shtiu në një kurth të rrezikshëm edhemikun e huaj, baronin Nopça, dhe edetyroi të luajë lojën e tij për të bin-dur qeverinë osmane se ia vlente tëshpërblehej kreu i Kalisit, megjithësenë këte ndërmarrje ai doli i humbur.

Baroni Nopça, për t’u shpëtuarkthetrave të M. Litës, kishte pranuarqë ky ta dorëzonte në qendrën emytesarrifllëkut, Prizren, si “rob” izënë, i dyshuar si një “spiun i huaj”që kishte për qëllim të dëmtontePerandorinë Osmane dhe të dësh-monte besnikërinë e kreut të Kalisitndaj saj, denjësinë e tij për pushte-tin që e dëshironte.

Në shënimet e tij gjejmë mjaft tëdhëna të vlefshme, që na ndihmojnëpër të skicuar portretin e shuman-shëm të visit të Lumës në fillimet eshek. XX.

PORTRETI FIZIKO-MORAL IMUSTAFË LITËS:

“Mustafë Lita – sipas Nopçes –kishte një trup të shëndoshë emuskuloz, sy të mëdhenj ngjyrë hiri,mustaqe të thime e të ashpra.Megjithëse i shkathët, nuk ishte tipi qetë dhe as shumë i gjallë, por ecteshpejt. Kishte siguri në vetvete, por,pse fliste pak, nuk e shprehte. Men-dimet e tij ishte vështirë të kupto-heshin, veç në sajë të intonacionittë zërit e të gjesteve. Fjala e tij kish-te pothuaj ton urdhërues. Pinte du-han në një çibuk të gjatë rreth njëmetër. Hynte në dhomë me hapa tëshpejtë dhe ulej në vendin e tij, ndër-sa të pranishmit, për ta nderuar, ngri-heshin në këmbë. Si zinte vend, iafroheshin menjëherë hyzmeqarët:njëri i zbathte opingat, tjetri silltelegenin dhe ujin për të larë këmbët,një i tretë i afronte gacën për të nde-zur çibukun. Ishte armik i qeverisëosmane e ndiqej prej saj, pse nga-cakeq i prapë. Kjo cilësi dhe portretie sjellja e tij të kujtojnë Ali PashëTepelenën”, - përfundon Nopçe.

ODA E MIQVE E MUSTAFË LITËS“Odën e miqve Mustafë Lita e

kishte në katin përdhes; ajo ishte emadhe e me një paradhomë, mederën përballë oxhakut, me pak oren-di, shtruar në të dyja anët me qili-

ma. Pranë vatrës, në ballë të oxhakutulej kafexhiu mbi një postiqe dele-je. Në të mëjtë të oxhakut rrinte izoti i shtëpisë, në të djathtë – miku.Në mure ishin ngulur kunja përarmët e gjata, po në dhomë varejvetëm arma e të zotit të shtëpisë,armët e miqve mbaheshin në parad-homë. Për miq të zgjedhur MustafëLita kishte edhe një odë të veçantëmbi katin përdhes. Ajo ishte e sh-truar hijshëm me qilima. Në këtedhomë kishte qëndruar edhe ShemsiPasha…”.

KOSTUMI KOMBËTAR I BAN-ORËVE TË UJMISHTIT

“Kostumi kombëtar i banorëve tëUjmishtit përbëhet – shkruan Nopça– nga tirqët e bardhë, të gjerë sipër etë ngushtë këmbëve. Çorapet, shpeshtë zbukuruara me një brez në ngjyrëtë kuqe krye – zgjateshin mbi tirqderi në gjysmën e pulpave e shtrën-goheshin me gjalmat e opingave.Ujmishtasit, - vijon baroni, - veshinnjë lloj këmishe të bardhë me krahëdhe mbi te hedhin xhurdinë e hollëpa thekë, që u arrin deri në ijët. Nëkokën e qethur dallohet një tubëflokësh që vendësit e quajnë perçe”.

NDËRTESAT E BANIMITShtëpitë në Ujmisht, Vilë e Kalis

janë të tipit kullë, të ndërtuara megurë të palidhur me llaç e të pasu-vatuara. Më shumë kulla ai kishteparë në Vilë dhe këtu kishte edhenjë xhami të bukur. Diku në kufirinVilë-Kalis**, M. Lita kishte kullat eveta rrethuar me oborr.

KRUSHQITGjatë udhës nga Ujmishti në Vilë,

Nopça hasi një grup burrash të ar-matosur (krushq) që po shkonin nëVilë për të marrë një nuse. Kur iuafruan shtëpisë së mikut, ata përshën-detën me një breshëri pushkësh qëiu kthye po ashtu nga njerëzit emikut. – Pastaj hynë brenda. Ndry-she – vijon baroni – në Reç krushqitnuk hyjnë në shtëpinë e nuses, pritenjashtë (në një livadh a hije peme).

PREJAFranc Nopça në zonën nga kaloi

(Fand, Arrën, Reç, Vilë, Kalis) pika-si edhe dukurinë e presë. Bandamalësorësh të uritur, shpesh edhe prej200 burrash – thotë ai – grabitnin

në viset e Rekës edhe tufa bagëtish ekafshë të trasha, të cilat i shitninpastaj në qytetet e afërta, Gjakovë, ePrizren. Këto banda që grabitnin meforcë dhe me armë quhen me emrinpre dhe pjesëtarët e saj – pretarë.Prenë e printe kallauzi. Preja, shpesh,përfundonte me gjak e të vrarë ngatë dyja palët. Kur po pushonte meshoqëruesit e tij në rrëzë të Zepës,Nopça vuri re dy pretarë katolikë metetë dele të grabitura, të qethura nëkurriz, që i kishin rrëmbyer në Rekë.

DISA TË DHËNA TË TJERAMegjithëse shkurtas, Nopça ze në

gojë edhe hakmarrjen, kumbarinëmidis njerëzish besimesh të ndry-shme, mikpritjen e mikpritjen, sjell-jen në sofër etj. Ai përshkruan edherrugën nga Kalisi në Prizren dhe ski-coi portretet e disa figurave njerëzoretë kohës së tij, si Osman Lita etj.

RESTELICAMe shumë interes janë të dhënat

që na ka lënë Nopça për Restelicëne Gorës, një vendbanim i madh 300-400 shtëpish, ku banonin shqiptarë,“sllavishtfolës” e ndonjë vllah. Fs-hati Restelicë është i vendosur në njëshpat të rrëpirët dhe në vitin 1907kishte shumë dyqane bakallësh ekafené, rrugë të mira, shtëpi memure guri të pasuvatuara, shumëbagëti e më shumë se 100 kuaj. Ban-orët e tij – sipas Nopçës – nuk ishin“aspak të varfër”, ishin të shkolluardhe dinin të shkruanin e të lexonin.Shtëpia e mullá Sadikut, ku bujtiNopça, ishte e mirë, me dritare tëvogla dhe me xhama të puquradrejtazi në mur; oda e miqve qe eshtruar me qilima e kishte një sobëtë metaltë për ngrohje. Atë natë qenëtë grishur për të nderuar miqtë edheshumë mysafirë vendës dhe ndër taqe edhe një haxhi rumanishtfolës, sidhe klerikë të tjerë. Te mullá Sadikumiqtë shijuan groshë me mish dhe“lloj-lloj gjellësh” të kuzhinës turke.

Shënimet e Nopçës janë meshumë vlerë, sepse të bashkuara metë dhënat që kemi prej burimesh tëtjera (Jastrebov, Gabriel Louis – Jareyetj.) ndihmojnë për të formësuar njëpamje gjithësi të qartë të krahinës sëLumës e të rrethinave në kapërcyelltë shek. XX.

* titull i bimbashit (major – tq.)** Në Pardhuke (Sh. H.)

Portreti i një njeriu të mirëHOMAZH

një familje patriotike por mjaft bujareku dera për mikun nuk u mbyll asn-jëherë në këtë shtëpi. Edhe pse ishte ipa shkolluar pasi në ato vite mungontearsimi ai ishte i paisur me një in-teligjencë nga vetë natyra që ua kalon-te dhe atyre që kishin mbaruar shkollatë ndryshme e kurse profesionale.Dukeparë këto veti të tij qysh në vitin 1944Hajredin Bitri zgjidhet kryeplak i fshatit.kohë kjo mjaft e vështirë jo vetëm përfshatrat e Dibrës por për të gjithë ven-din tonë. Megjithëse kanë kaluar mjaftvite që atëherë ende e kujtojnë me res-pekt figurën e Hajredin Bitrit i cili ishtedhe i vendosur dhe mjaft trim. Falë zg-juarsisë së tij por dhe trimërisë vetë fs-hati Laçes kishte shpëtuar disa herë ngataksat e vendosura si dhe nga periudhae mbledhjes së armëve.Në vitin 1946kur filloi për herë të parë aksioni i

mbledhjes së armëve në fshat ishtepikërisht Hajredini që në fshatin Laçestë mos mblidheshin të gjitha armët.

-Do të ketë përsëri aksione e kamfrikë se në kohën kur të mos ketë armëdo torturohet fshati se kështu siç e kanënisur do të vazhdojnë gjatë me të tillaaksione kur në fshat të mos ketë armëpër t’u mbledhur do fillojnë torturat eburgosjet për fshatin tonë. E kjo ishtenjë e vërtetë pasi Hajrdeini ishte larg-pamës. Kështu ndodhi me mjaft fshatratë tjerë kur filloi aksioni i mbledhjes sëarmëve e nuk kishin çfarë tëdorëzonin.Ishte pikërisht kjo periudhëkohe kur u burgos e vdiq në burg ngatarturat Sulë Kukeli në Mustafe. NëFushë Alie pushkatohet kryeplakuHamit Kukeli. Në Vakuf Murat Dida.Pikërisht në këtë kohë filluan dhe bur-gosjet në masë si dhe filluan etiketimi i

mjaft personave si kulak. Hajredini edonte fshatin dhe bashkfshatarët e tij.Ai kurrë nuk i tradhëtoi apo i preu nëbesë. Tregojnë sot pas kaq vitesh se nështëpinë e tij strehoheshin ato dibranëqë ishin arratisur jashtë vendit nga këtoreprezalje që po bënte sistemi dukemos duruar diktaturën që sapo ishteinstaluar apo dhe plot të tjerë që kërko-heshin për t’u arrestuar apo pushkatu-ar pa gjyq. Kështu mund të përmen-dim: Dan Kaloshi. Sefë Kaloshi ElezKaloshi të cilët ndodheshin nëpër fsha-trat e Dibrës dhe kërkoheshin nga sig-urimi famëkeq i shtetit si dhe Ferit Sina.Qazim Lusha Jonuz Ndreu. Tafil Ndreu.Ibrahim Kojnozi Rexhep Leka ku ishintë arratisur dhe jetonin në Jugosllavi nëato vite. Shtëpia e Hajredin Bitrit ishtebërë strehë për to dhe asnjëherë nukranë miqtë që strehonte kjo shtëpi bu-

jare pre e sigurimit të shtetit i cili i kërkon-te anekand vendit.Vetëm në qershor tëvitit 1951 sigurimi i shtetit ra në gjurmëtë kësaj shtëpie që strehonte kundërsh-tarët dhe të arratisurit e rregjimit.Kjondodhi nga një vrasje që u bë atëherëkur në një luginë në afërsi të Shumbatitku nga hedhja e një granate vritet Ibra-him Kojnozi e plagoset në këmbë Rex-hep Leka. Të tjerë që ishin me këtë grupmundën të largohen nga vendi i ng-jarjes dhe të arratisen përsëri për nëJugosllai.Ai që bëri vrasjen u nis vetëpër në Peshkopi ku raportoi se si kishtendodhur dhe se ku kishin qenë përdarkë.Nuk mjaftoi gjatë të mendohejsigurimi pasi kishin rënë herët në gjur-më të hajredin Bitrit dhe një natë qer-shori të vitit 1951 Hajredin Bitri arres-tohet në”emër të popullit” dhe dëno-het më shtatë vite burg.Vdiq në moshën86 vjeçare në fshatin e tij të lindjes. mesmiqve e njerëzve të dashur që e deshëndhe i deshi.

Shemsi Daci

Hajredin Bitri

16 - Shkurt 201158nr.


B Ë H U N I P J E S ËE G A Z E T Ë S !Pajtohuni

në gazetën“Rruga

e Arbërit”Tel. (04) 22 33 283. E-mail: [email protected] i radhës së gazetës do të dalë çdo të diel të fundit të muajit.

* Për ata që duan që gazeta t’ju shkojë me postë në shtëpi, ju lutem konfirmoni në redaksi adresën e saktë

Pajtimi në gazetë kushton 600 lekë në vitdhe gazeta ju vjen me postë në shtëpinë tuaj*

Shkruajdhe ti

mendimintënd!

Email: [email protected]. Phone: 612 203 5960. www.devadesign.net

eshte koha per tu pajtuar...

telefono: (o4) 22 33 283

Email: [email protected]

vetëm600 lekë

në vitkontribuo për gazetënmerr kopjen tënde

duke u pajtuar

rruga e arberit – aty ku fjalër nuk i merr era! - …hër të maleve, me pyjet e pishës, bredhit...

Documents