Romantyzm

Powtórka z epok

Ramy czasowe:Ramy czasowe:

Europa Europa – pierwsza połowa XIX wpierwsza połowa XIX w.- od Rewolucji Francuskiej do Wiosny Ludów (1848r.)

Polska Polska – od 1818 1818 r. (lub 18221822 r.) do 1863 r1863 r.• 1818 r1818 r. – „teoretyczny” początek romantyzmu:

Kazimierz Brodziński wydał traktat O klasyczności i O klasyczności i romantyczności.romantyczności.

• 1822 r.1822 r. – „praktyczny” początek romantyzmu: Adam Mickiewicz wydał Ballady i romanseBallady i romanse.

• 18631863-- wybuch powstania styczniowego wybuch powstania styczniowego wyrosłego z tradycji romantycznych i dających im kres.

Ważne wydarzenia historyczne :Ważne wydarzenia historyczne :

•1789- Wielka Rewolucja Francuska•1794- Powstanie Kościuszkowskie•1795- III rozbiór Polski•1797- Powstanie Legionów Dabrowskiego•1807- Utworzenie Księstwa Warszawskiego•1815- Utworzenie Księstwa Kongresowego•1830– powstanie listopadowe, zakończone w 1831 r. klęską. W konsekwencji żałoba narodowa, represje powstaniowe, zsyłki, konfiskaty dóbr i Wielka Emigracja.• 1848– Wiosna Ludów, walki Polaków w Europie, epoka napoleońska.•1863– powstanie styczniowe, zakończone klęską.

Nazwa epoki

• „romantyzm”- od łac. „romanus”.• „lingua romana” w średniowieczu oznaczało języki

nierzymskie.• Język romański-przeciwstawiany był "lingua latina„; tojęzyk ludowy powstały z wymieszania łaciny i języków

germańskich oraz galicyjskich.• „romance, romans, romant„ =powieści o niezwykłych,

awanturniczych i fantastycznych przygodach.• Romantyk- idealista, marzyciel, ktoś przesadnie

uczuciowy.• W odniesieniu do pejzażu, otoczenia- coś

malowniczego, nastrojowego, budzącego silne emocje

Sławne powiedzenie Goethego:

"Klasyczne jest to, co zdrowe, "Klasyczne jest to, co zdrowe, romantyczne to, co chore". romantyczne to, co chore".

ROMANTYZMROMANTYZM 2 znaczenia pojęcia:

•Prąd ideowy, artystyczny i filozoficzny Prąd ideowy, artystyczny i filozoficzny końca XVIII i początku XIX w., będący reakcją na założenia racjonalizmu i klasycyzmu.•Typ osobowości, typ zjawisk, których cechami charakterystycznymi są:*skłonność do marzeń, *oderwanie od rzeczywistości, *tajemniczość, *malowniczość, *poetyczność, *fantastyka.

ROMANTYZM:ROMANTYZM:•Podważał założenia oświeceniowego klasycyzmu.•Nurt w literaturze i sztuce kwestionujący potęgę rozumu.•Sposobem poznania świata ma być wiara, czucie, objawienie, intuicja a nie rozum.•Przeciwstawiał :*racjonalizmowi- religijność, duchowość, uczuciowość;*obiektywizmowi- indywidualizm;*uniwersalizmowi- wzrost poczucia narodowego i propagowanie rodzimości;•Uwielbienie natury, które potwierdzają słowa A.Mickiewicza:

Hasło epoki:Hasło epoki:

„„Czucie i wiara silniej mówią do mnie,Czucie i wiara silniej mówią do mnie,

Niż mędrca szkiełko i oko”Niż mędrca szkiełko i oko”

<A.Mickiewicz „Romantyczność”>

Ważne pojęcia :Ważne pojęcia :• Irracjonalizm – wiara w „pozarozumowe” metody

poznawania świata, w poszukiwanie prawdy drogą uczucia, wiary, wizji – inaczej niż droga naukowego eksperymentu (racjonalnie).

• Profetyzm – dar przewidywania przyszłości, jasnowidzenia, jaki przypisywano niektórym jednostkom.

• Mistycyzm – wiara w możliwości kontaktu z bóstwem poprzez widzenie, wizję, sen, skłonność do popadania w takie stany, wiara w to, że każda rzecz ma inną, niewidzialną, niepoznawalną stronę.

• Historyzm – zainteresowanie historią (zwłaszcza średniowieczem), czerpanie z niej tematów i inspiracji.

• Mesjanizm – wiara w posłuszeństwo, w misję do spełnienia wobec całego narodu lub społeczeństwa, przypisywane jednostką (np. poecie) lub całym narodom (np. Polsce).

• Ludowość – zainteresowanie twórczością i kulturą ludu, moralnością, obyczajowością – jako źródłem kultury.

• Indywidualizm – cecha romantyków, poczucie odrębności, jednostkowości i wyobcowania z tłumu.

• Orientalizm- odwoływanie się do tematów i osiągnięć o charakterze orientalnym.

• Fantastyka

Ważne pojęcia :Ważne pojęcia :

NAJWAŻNIEJSZE PROBLEMY LITERATURY ROMANTYCZNEJNAJWAŻNIEJSZE PROBLEMY LITERATURY ROMANTYCZNEJ:

•Przeszłość i przyszłość- kult pamiątek przeszłości, dążenie do

radykalnego przeobrażenia świata nawet przez krwawą rewolucję.

•Nawiązanie do średniowiecza, baroku, pogańskiej Litwy,

słowiańszczyzny przed chrześcijaństwem.

•Nieskończoność- świat tajemnic, szukanie drogi do zaświatów,

łączenie elementów różnych religii.

•Irracjonalizm- kult uczucia i fantastyki, dystans wobec nauki,

nieufnośc wobec rozumu.

•Indywidualizm, skłócenie z otoczeniem, ucieczka w marzenia, wybór

samotnej ofiary.

•Naród jako duchowa wspólnota.

Motywy w literaturze i sztuce:Motywy w literaturze i sztuce:

• Mit dworku szlacheckiego – ostoi narodowej.

• Topos nieszczęśliwej miłości niespełnionej (albo z powodów

patriotycznych – ojczyzna rywalką dziewczyny, albo

nierówności społecznej).

• Obraz Polski jako Chrystusa Narodów (mesjanizm narodowy).

• Klęska powstania i okrucieństwo caratu.

• Typ bohatera romantycznego.

• Postawa buntu wobec Boga.

ULUBIONE TEMATY ROMANTYKÓW:ULUBIONE TEMATY ROMANTYKÓW:

•Piękno i groza natury. Siła i współistnienie natury.

•Miłość nieszczęśliwa.

•Młodość.

•Walka o wolność, bunt przeciw zaborcom.

•Misja poety i poezji.

•Romantyczny bohater- wybitna jednostka, często poeta.

ROMANTYCZNY ŚWIAT to ŚWIAT:ROMANTYCZNY ŚWIAT to ŚWIAT:•FANTAZJI- FANTAZJI- odwoływanie się do świata duchów, rusałek, zjaw, widm. W oświeceniu uważano to za zabobon.•WYOBRAŹNI- WYOBRAŹNI- wizje, sny, rusałki-to świat piękny, tajemniczy, straszny, w którym twórcy romantyzmu dobrze się czuli.•DUCHOWY- sprawdzalny tylko przez wiarę i czucie, powoływany DUCHOWY- sprawdzalny tylko przez wiarę i czucie, powoływany przez wyobraźnię, fantazję.przez wyobraźnię, fantazję.

ŹRÓDŁA TEMATÓW I POMYSŁÓW:ŹRÓDŁA TEMATÓW I POMYSŁÓW:

•PRZYRODA PRZYRODA jako potężna siła /wulkany, sztormy, burze, monumentalne góry/•LUDOWE PODANIA- LUDOWE PODANIA- z polskiej wsi, nie z antyku, widoczne np. w twórczości A.Mickiewicza.•HISTORIA- HISTORIA- zwłaszcza średniowieczna /stare zamczyska, grobowce, rycerze, czary, księżniczki zamknięte w wieżach/.•EGZOTYKA WSCHODU /orientalizm/- EGZOTYKA WSCHODU /orientalizm/- widoczna w twórczości A.Mickiewicza•TWÓRCZOŚĆ SZEKSPIRA- TWÓRCZOŚĆ SZEKSPIRA- zachwycano się nim, bo pisał o tym, czym zainteresowani byli romantycy- o nieszczęśliwej miłości, krwawych zbrodniach, przepowiedniach itp.

BOHATER ROMANTYCZNYBOHATER ROMANTYCZNY

•Wybitny, utalentowany, poeta, prorok.Wybitny, utalentowany, poeta, prorok.

•Człowiek młody, zbuntowany.Człowiek młody, zbuntowany.

•Ktoś, kto za młodu przezywa tragedię osobistą, nieszczęśliwą Ktoś, kto za młodu przezywa tragedię osobistą, nieszczęśliwą

miłość.miłość.

•Ktoś, kto zmienia się, np. w spiskowca, patriotę, bojownika Ktoś, kto zmienia się, np. w spiskowca, patriotę, bojownika

walki o wolność.walki o wolność.

Postawy bohaterów romantycznych:Postawy bohaterów romantycznych:• Werteryzm –szczególna wrażliwość, melancholia, wyjątkowe

osamotnienie, pesymizm, poczucie bezcelowości życia (tzw. „ból istnienia”), prowadzący często do samobójstwa; postawie takiej towarzyszy wielka, tragiczna miłość.

• Bajronizm –bohater to nieprzeciętna indywidualność, człowiek zbuntowany, zrozpaczony, naznaczony zbrodnią i napiętnowany wyrzutami sumienia.

• Wallenrodyzm – postawa człowieka, który poświęca życie słusznej walce z wrogiem ojczyzny, ale w swoim działaniu stosuje metody podstępu i zdrady.

• Prometeizm – postawa samotnego buntu przeciw Bogu, siłą natury i ograniczeniom ludzkiej wolności; to także poświęcenie się dla szczęścia ludzkości, cierpienie za ideę;

ROMANTYCZNA MIŁOŚĆROMANTYCZNA MIŁOŚĆ•Nieszczęśliwa- Nieszczęśliwa- często z powodów różnic społecznych między zakochanymi /on bogaty, ona biedna i odwrotnie/•Prowadziła do obłędu, Prowadziła do obłędu, odcinając człowieka od innych spraw..•To związek dusz- To związek dusz- romantycy zapominali o stronie zmysłowej tego uczucia.•Wszechogarniająca.Wszechogarniająca.• NagłaNagła- ood pierwszego spojrzenia.•Romantycznie Romantycznie było cierpieć z powodu miłości, a nawet próbować popełnić dla niej samobójstwo. Próby samobójcze najczęściej były nieudane, by romantyczny bohater odrzucił swoje prywatne sprawy i z kamienną twarzą ruszył do walki za ojczyznę.

Gatunki:Gatunki:Nowe:• ballada• powieść poetycka• dramat romantyczny• poemat dygresyjny

Stare:• oda• epos/epopeja• pieśń• bajka• sonet• rapsod

• Ballada - wierszowana opowieść, łącząca cechy liryki, epiki i dramatu, której tematem są niezwykłe wydarzenia. Gatunek synkretyczny.

• Powieść poetycka - Gatunek synkretyczny, łączący w sobie elementy dramatu, epiki i liryki. Powstanie powieści poetyckiej wiąże się z popularną w romantyzmie opozycją do poetyki klasycystycznej - młodzi twórcy chętnie naruszali jej surowe reguły. Pisana jest wierszem, występuje w niej narrator.

Gatunki literackie:Gatunki literackie:

Dramat romantyczny - typ dramatu ukształtowany w okresie romantyzmu w opozycji do poetyki dramatu klasycystycznego, a w nawiązaniu do twórczości Williama Szekspira, barokowego dramatu hiszpańskiego i dramaturgii mieszczańskiej, zwłaszcza melodramatu.

Poemat dygresyjny - odmiana poematu epickiego powstała w epoce romantyzmu. Utwór wierszowany, o charakterze fabularnym, o luźnej, fragmentarycznej kompozycji, najczęściej związanej prowadzącym cały tekst motywem podróży bohatera.

Twórcy epoki romantyzmuTwórcy epoki romantyzmu

Teksty wyróżnione na czerwono powinieneś znać!Teksty wyróżnione na czerwono powinieneś znać!

Adam Mickiewicz:Adam Mickiewicz:

• Ballady i romanse- ballady- ”Lilije Lilije ”, ”Świtezianka Świtezianka ””• „Konrad Wallenrod” (powieść poetycka)• „Grażyna” (powieść poetycka)• „Sonety krymskie” (sonety)• „Dziady. Część II” (dramat romantyczny)• „Pan Tadeusz” -epos• Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego (proza

biblijna)• liryki lozańskie• Wiersze-np.:”Niepewność”

Juliusz SłowackiJuliusz Słowacki:• „Kordian” (dramat romantyczny)• „Beniowski” (poemat dygresyjny)• Balladyna (tragedia)• „Fantazy” (dramat)• liryka:Hymn-”Smutno mi, Boże”, „Testament mój”, Twórczość genezyjska:„Genesis z ducha”, „Uspokojenie”.

Zygmunt Krasiński:Zygmunt Krasiński:• „Nie – Boska komedia” (dramat romantyczny)• „Psalmy przyszłości”• „Przedświt (poemat)”

Cyprian Kamil Norwid:Cyprian Kamil Norwid:• „W Weronie”• „Promethidion”• cykl „Vade – mecum”• „Bema pamięci żałobny rapsod”

ZDOBYCZE NAUKI I TECHNIKIZDOBYCZE NAUKI I TECHNIKI

•1816- utworzenie Uniwersytetu Warszawskiego•1820- odkrycie pola magnetycznego•1825- pismo Braillea•1829- pierwszy silnik elektryczny•1830- otwarcie połączenia kolejowego Liverpol- Menchester•1831- pierwszy motor elektryczny•1835- pierwszy samochód napędzany silnikiem elektrycznym•1840- alfabet Morsea•1846- odkrycie nowej planety- Neptuna•1852- wynalezienie lampy naftowej /Łukasiewicz/•1861- rozmowa telefoniczna Bella•1867- odkrycie dynamitu przez Nobla.

ARCHITEKTURAARCHITEKTURA•Nie wykształciła się odmienna, typowo romantyczna architektura. •Nazwą tą określa się czasem budowle utrzymane w nurcie historyzmu, zwł. neogotyckie zamki, wille i pałace. •Popularny jest także ogród angielski z budowlami w różnych stylach bądź ruinami...•Romantycy budowali często ogromne „zamczyska”, które miały nawiązywać do średniowiecza. •Ściany często były zdobione malowidłami z postaciami przodków.

                                                                                               

Zamek w Turku (fot. archiwum)

                                                                                                                                                                   

Katedra w Turku (fot. archiwum)

                                                                                                            

Muzeum Narodowe w Helsinkach (fot. archiwum)

Malarstwo romantyczne Malarstwo romantyczne ściśle związane z postawą światopoglądową epoki,

•uwydatnienie poetyckiej indywidualności, •odrzucenie estetyki opartej na klasycyzmie, •Poszukiwanie inspiracji w średniowieczu i Oriencie, oraz w twórczości ludowej, •zwrot ku poznaniu intuicyjnemu i twórczej roli wyobraźni,•rozszerzenie repertuaru tematycznego wyobrażeń,•różnorodność form artystycznych,•źródłami nowych tematów stały się północne mitologie celtycko-germańskie poezja nieklasyczna (Dante, W. Szekspir, J. Milton) i współczesna (J.W. Goethe, G. Byron), ludowe podania i legendy.

Wędrowiec nad morzem chmur, obraz Caspara Davida Friedricha

Caspar David Friedrich Dwaj mężczyźni obserwujący księżyc (1819)

Francisco Goya „Rozstrzelanie strzelców Madryckich” (1819)

Francisco Goya- obrazy z cyklu KAPRYSY„Kiedy rozum śpi”, „Rodzą się potwory”, „Nie uciekniesz”