roadshow ofw 13 december 2011 -...

Challenge the future

Delft University of Technology

WK 2020 – Praktijkprogramma Woningcorporaties

Roadshow OFW

13 December 2011

http://www.aedes.nl/

http://www.de-alliantie.nl/

http://www.eigenhaard.nl/

http://http//www.haagwonen.nl

http://www.dekey.nl/

http://www.ofw.nl/

http://www.rochdale.nl/

http://www.staedion.nl/

http://www.vidomes.nl/

http://www.wonencentraal.nl/

http://www.ymere.nl/

http://www.vivare.nl/

http://www.portaal.nl/

WK 2020 – Praktijkprogramma Woningcorporaties 2 | 58

Roadshow OFW

1 Programma WK2020 – Henk Visscher

2 Inzichten voor duurzaam onderhoud – Arjen Meijer

3 Invloed van bewonersgedrag op energiegebruik – Henk Visscher


Programma WK2020 - 2011

1: Sturing geven in voorraadbeleid en technisch beheer – Nico Nieboer, Robert Kroese

2: Integrale Milieu-impact van onderhoud en renovatie – Arjen Meijer, Ad Straub

3: Binnenmilieu en energiebesparing – Evert Hasselaar

5: Monitoring – Frits Meijer, Robert Kroese

6: Bewoners meekrijgen bij energiebesparende renovaties – Evert Hasselaar

7: Bewoners bepalen (gedeeltelijk) het feitelijk energiegebruik – Laure Itard, Dasa Majcen




Integrale duurzaamheid van onderhoud en

renovatie

Arjen Meijer


Integrale duurzaamheid

• Operationeel energieverbruik

• Materiaalgebruik (productie, afval) • Bouw

• Onderhoudsactiviteiten en aanpassingen

• Gezondheid • Bewoners

• Onderhoudsmedewerkers

Levenscyclusanalyse (LCA)

Winning

grondstoffen Productie

bouwmaterialen Bouw-

activiteiten Gebruiks-

fase Sloopfase

Afval- verwerking


Milieueffecten

Uitputting grondstoffen

Broeikaseffect

Ozonlaag-aantasting

Smogvorming

Humane toxiciteit

Ecotoxiciteit water

Ecotoxiciteit bodem

Verzuring

Vermesting


Milieueffecten

Uitputting grondstoffen

Broeikaseffect

Ozonlaag-aantasting

Smogvorming

Humane toxiciteit

Ecotoxiciteit water

Ecotoxiciteit bodem

Verzuring

Vermesting

Schaduwprijs


Schaduwprijs

• Eéngetalscore

• Theoretische schatting van de kosten om de milieuschade te voorkomen of te verhelpen


Duurzaam onderhoud

• Aanbrengen isolatie

• Installatie energiebesparende installaties

• Installatie PV-panelen

• Transport tijdens onderhoud verminderen (kortere afstand, minder vaak)

• Tijdsinterval tussen onderhoudsmomenten vergroten door verlenging levensduur bouwdelen

• Gebruik duurzame materialen, zoals cellulosevezel of glaswol in plaats van steenwol of kurk


Vergroten tijdsinterval tussen

onderhoudsmomenten

Voorbeeld: schilderbeurten:

Van 10 schilderbeurten naar 9 schilderbeurten in 50 jaar

Combineren met vervangen kozijnen na 25 jaar?

0 jaar 50 jaar

5 jaar

6 jaar


GPR Onderhoud

Materiaalgebonden milieubelasting van onderhoudsscenario’s

• Duurzaamheid van materiaalgebruik (geen energie) op basis van LCA

• Onderhoudsfase van gebouwen

• Vervangingen, reparaties en reiniging


Gebouwonderdelen in GPR

Onderhoud

Gebouwschil:

• Gevelopeningen

• Gesloten geveldelen

• Daken

• Balkons en galerijen

Toekomst:

• Installaties

• Andere bouwdelen (binnenwerk, keukens, badkamers)


GPR Onderhoud: resultaten

• Schaduwprijs

• Milieueffect (bijvoorbeeld klimaatverandering)

• Kosten: Netto Contante Waarde (NCW)

Doel:

• Optimaliseren (binnen scenario’s)

• Vergelijken (tussen scenario’s binnen project)

• Benchmarken (met referentie)


Voorbeeld: materiaalkeuze

Kozijnen:

• Vurenhout

• Duurzaam te produceren

• Regelmatig schilderen

• Tropisch hardhout

• Minder duurzaam (tenzij FSC-keur)

• Onderhoudsarm

• PVC

• Minder duurzaam te produceren

• Onderhoudsarm


Houten kozijnen


PVC-kozijnen


Vergelijking hout en PVC


Passief huis-renovatie

Een passief huis is een woning waarin een comfortabel binnenklimaat wordt verkregen zonder actieve verwarming of koeling.

Wat zijn de kenmerken van een passief huis?

• Veel beglazing op de zuidelijke gevel

• Hoge isolatiewaarden ramen, kozijnen, gevels en daken (R-waarde > 7)

• Aandacht voor voorkómen van koudebruggen

• Hoge luchtdichtheid

• Vaak toepassing van balansventilatie met warmteterugwinning

• Vaak toepassing van warmtepompen


Isolatiematerialen

Isolatiematerialen met lage belasting van milieu:

• Cellulosevezels

• Ureaformaldehyde-schuim

• Polystyreen-schuim (piepschuim)

Welke dikte?

• Dikker = Minder energieverbruik

• Dikker = Meer materiaal


Materialen vs. energieverbruik


Ander isolatiemateriaal


Welke R-waarde?

De optimale R-waarde van de gebouwschil ligt bij 7

• R-waarde 07: Milieuwinst energiebesparing > milieubelasting

isolatiemateriaal

• R-waarde 713: Milieubelasting isolatiemateriaal > milieuwinst

energiebesparing

Optimale R-waarde lager:

• Korte doorlooptijd (10-20 jaar)

• Materialen met een hogere milieubelasting




Bewonersinvloed op energiegebruik

Henk Visscher


1. EPC en werkelijk E-gebuik

2. Relatie E-label met werkelijk E-gebruik

3. Vervolgonderzoek

4. Discussiepunten




EPC en werkelijk E-gerbuik

Henk Visscher


EPC - Werkelijk energiegebruik

• Gebaseerd op o.a.: KWR, WoON,

• Grote enquête OTB Vinex locaties

• Specifieke opdracht voor lente akkoord partijen

• Proefschrift Olivia Guerra Santin 2010


En

erg

ieg

eb

ruik

Koken

Warm

tapwater

Ruimte

Verwar-

ming

Ventilatie

Verlichting

Wit

goederen

Bruin

goederen

EP

C

(sta

nd

aa

rd o

msta

nd

igh

ed

en

)

Ga

sE

lektric

iteit

Ele

kW

arm

teE

lektric

iteit

Ele

ktric

iteit

Ge

me

ten

ge

bru

ik

(reële

om

sta

nd

igh

ed

en

)

Deelposten energiegebruik Gemeten energiegebruik

Ruimte

koeling


En

erg

ieg

eb

ruik

Koken

Warm

tapwater

Ruimte

Verwar-

ming

Ventilatie

Verlichting

Wit

goederen

Bruin

goederen

EP

C

(sta

nd

aa

rd o

msta

nd

igh

ed

en

)

Ga

sE

lektric

iteit

Ele

kW

arm

teE

lektric

iteit

Ele

ktric

iteit

Ge

me

ten

ge

bru

ik

(reële

om

sta

nd

igh

ed

en

)

Deelposten energiegebruik Gemeten energiegebruik

Ruimte

koeling

Koken

Warm

tapwater

Ruimte

Verwar -

ming

Ventilatie

Verlichting

Wit

goederen

Bruin

goederen

Gebouw

karakteristieken

Type installaties en

apparaten

Huishoudens

karakteristieken

& gedrag

Ruimte

koeling


Gasverbruik huishoudens

Gemiddeld huishoudelijk gasverbruik

(gecorrigeerd voor temperatuur in m3)

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Jaren

Ga

sve

rbru

ik (

m 3

)


Gemiddeld gasverbruik per m2

in 2004 (WoON)


OTB enquête(2008) G

em

idd

eld

LO

G(e

ne

rgie

ge

bru

ik)

vo

or

ve

rwa

rmin

g e

n t

ap

wa

ter

(MJ/ja

ar)

Type woning

Appartementen

Rijtjeshuis

2 onder 1 kap

Hoekhuis

Vrijstand


Voorspelling gasverbruik

• Woningkenmerken bepalen ~40% van de variantie

• Type woning

• Grootte van de woning

• Isolatiegraad

• Aantal verwarmde slaapkamers

• Aanwezigheid thermostaat

• Type ventilatiesysteem

• Huishoudens en gedragskenmerken bepalen 4-11% van de variantie

• Aanwezigheid thuis

• Aantal personen

• Inkomen

• Leeftijd


Effect van bewonersgedrag op

verwarmingsenergie

Welke factoren spelen een rol op voorraad niveau:

• Aantal uren in de hoogste temperatuur setting

• Aantal uren radiatoren aan zijn in andere ruimten dan de woonkamer

• Opening van ramen in de woonkamer (meer dan 1 uur per dag)

• (Aantal douchen per week)

• (Aantal slaapkamers dat ook voor iets anders gebruikt wordt)

Verklaart 12% of variatie in energiegebruik


Opmerking:

• De invloed van bewonersgedrag zal op woningniveau veel groter zijn dan op voorraadniveau

Energ

iegebru

ik

Ram

en a

ltijd d

icht

Ram

en a

ltijd o

pen

Woning

Energ

iegebru

ik

Ram

en a

ltijd d

icht

Ram

en a

ltijd o

pen

Voorraad


Rebound effect (op systeem

gebruik)

• Programmeerbaar thermostaat:

• Meer uren verwarming aan, meer radiatoren aan

• Mechanische ventilatie: combinatie tussen hoogste en laagste stand

• Manuele thermostaat:

• Mechanische ventilatie: hoogste/laagste stand een paar uren, uit de rest van de tijd.

• Goed geïsoleerde woningen:

• Hogere temperatuurpreferenties


Rebound effect (op systeem

gebruik)

Opmerking:

• Behalve voor thermostaat en aanwezigheid ouderen heeft het rebound effect geen zichtbaar statistisch effect op energiegebruik


Bewonersgedrag en

elektriciteitsgebruik

GEMIDDELD ELEKTRICITEITSVERBRUIK

HUISHOUDENS

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

1950

1955

1960

1965

1970

1975

1980

1985

1990

1995

2000

2005

Jaren

kW

h

EIB 2009 (EnergieNed)


Bewonersgedrag en

elektriciteitsgebruik

• Het gemiddelde energieverbruik van een wasmachine is tussen 1995 en 2002 gedaald met 28%,

• maar het gebruik van wasmachines is met 32% gestegen.

• Het energieverbruik door televisietoestellen is tussen 1995 en 2002 2,5 keer zo groot geworden

• De penetratie van spaarlampen is sinds 1995 toegenomen van gemiddeld ruim 2 per woning naar bijna 4,

• maar het aantal halogeenlampen per woning is in dezelfde periode gestegen van 2 naar 6

Energieverslag Nederland 2008 /EIB 2009 (EnergieNed)


ECN/IVAM, 2001


Conclusies

1. Sturende kracht van EPC neemt af

2. 50% van energiegebruik niet te verklaren uit gebouw+gedrag

3. Kwaliteitsborging uitvoering essentieel

4. Goed inregelen, monitoren en onderhoud installaties

5. Niet gebouw-gebonden energiegebruik heeft een steeds groter aandeel

6. Meer inzicht nodig in werkelijk energiegebruik in relatie tot gedrag

7. Onderzoek naar robuuste concepten (minder afhankelijk van uitvoering en gebruik)


Wat is mogelijk: passief huis concept


Passief huizen in Roosendaal




E-labels en E-gebruik

Henk Visscher


Vergelijking E-labels

met E-gebruik

• Opdracht Agentschap NL

• E-label database: afgemelde labels 2010

• CBS bestand: huishoudens – werkelijk E-gebruik 2006, 2008, 2009

• Ongeveer 200.000 cases




Vervolgonderzoek


Verder onderzoek

• Welke energiemonitoring initiatieven zijn er binnen corporaties?

• Wat wordt er gemeten, hoe lang?

• Meten voor en na renovatie?

• Meten bij gedragsbeïnvloedende technieken (wattchers)?

• Mogelijkheden om aan te sluiten

• Met enquête, dagboeken en extra metingen?

• Wat willen corporaties hiermee bereiken?


Lopende initiatieven bij

corporaties?

• Woonbron

• Ymere +Nuon

• Eneco

• Alliander (slim & snel)

• Beem-up project (woonbron)

• Eneco-warmte

• IO (thermostaat)




Discussie


Discussiepunten

• Wat is er bekend over het E-gebruik voorafgaand aan de renovatie? Hoe om te gaan met verschillende gebruikersgroepen

• E-besparing = E-verschil (oud-nieuw) – comfortverhoging

• Hoe de kwaliteitsborging bij nieuwbouw, renovatie en in de gebruikssituatie te bewerkstellingen?

roadshow ofw 13 december 2011 -...

Documents