RIKZAALGASREPUBLIEKGRONINGENeendramaintienbedrijven(maarmetuitzichtopheteinde).HighSandandLiquidLakePublishers(CC)2015 Deze tiendelige serie werd oorspronkelijk geschreven door Rik Zaal voor De Correspondent. Rik Zaal (1945) schreef onder andere voor Het Parool, de Volkskrant en NRC Handelsblad en maakte radio en televisieprogrammas. Hij schreef het standaardwerk Heel Nederland, dereisgidsHet bestevan Nederland, een gezaghebbend boek over Spanje, de roman Verlorenzoon.com enZeventig,zijnmeesterecenteboek,metnotitiesoverhetouderworden.Waarmogelijkzijndelinksuitdeartikelenvervangendoordebronwaarnaardelinksverwezen.AlleenalsdelinksnaarYouTubefilmpjesofgrotepdfbestandenverwijzenisdelinkgehandhaafd.Dezebootleguitgave(*)vanGasrepubliekGroningendoorRikZaalisverzorgddoorHighSandandLiquidLakePublishersenkanvolgensCreativeCommonsalleenzonderveranderingenengratiswordenverspreid.DezeuitgaveisbeschikbaaralsPDFenalsePub.*Wantwanneerjejeheleleven(...)betaaldbentdoordegemeenschap,kunjeopgevorderdeleeftijd,waaropjebovendiengenietvanallerleipensioenregelingen,tochweleensietsterugdoenvoordiegemeenschap?RikZaal EenkerkopeenwierdeinhetGroningsedorpEzinge.Foto:SakeElzinga/bewerkingLeonPostmaGasrepubliekGroningen:eendramain10bedrijven(maarmetuitzichtopheteinde)HoemoethetverdermetGroningen,zogetroffendoorkrimpenbevingen?DatisdeleidendevraagvoordezoektochtvangastcorrespondentRikZaal.Hijtrokdeprovinciedoor,opzoeknaarperspectief,envielvandeeneemotieindeandere.Aflevering1vaneendramaintienbedrijvenentienemoties.Vandaag:Woede. SindsenigejarenbezitikeenkleinhuismetgrootuitzichtophetGroningerHogeland.WanneerikhetinAmsterdam,mijnhoofdverblijfplaats,overdathuisheb,wordtmijtegenwoordigonmiddellijkgevraagdofiklasthebgehadvandeaardbevingen.Ikkanzedangeruststellenmetdemededelingdatmijnhuiszichbuitendebevingszonebevindt.Alszeverdervragen,bijvoorbeeldwaarmijnhuiszichdanwlbevindt,enikzegdatdatinHouwerzijlis,endat(omdatikmekanvoorstellendatzeernooitvangehoordhebben)hetdorpvlakbijZoutkampligtennietvervanUlrumenLeens,hebbenzegeenidee.VerderwetenzeookniksvanGroningen.Ja,destad,daarzijnzeweleensgeweestenja,datmuseum,ditmuseum:datisechttegek,engezelligishetookindiestad,maarhetlanderboven,hetHogeland,hetgebieddatzichalseenwaaieruitstrektbovendestad,daarzijnzenognooitgeweest.Enooknietinderestvandeprovincie,hetWesterkwartier,deVeenkoloninofWesterwolde.Waaromzoudenweook?hoorjezedenken.Regelmatigvragenmensen:WanneergajeweernaarFriesland?WanteentweedehuisjeinFriesland,datbegrijpenzeIkverteldeonwetendenookweleensdatzichopdatHogelandtientallenmiddeleeuwsekerkenbevindenenikdurfookweltezeggendatikhetopzijnminstraarvinddatzesommigeromaanseengotischekerkeninFrankrijk,ItaliofSpanjewelkennen,eneromwegenvooroverhebbenomdieophunvakantiestebezoeken,maardatzedieschataanromaanse,romaansgotischeengotischekerkeninGroningennietalleennietbezoeken,maarerzelfsgeenweetvanhebbendatzebestaan.Endandatlandschap,hetoudstecultuurlandschapvanNederland,datwierdenlandschapdatalindevijfdeeeuwvoorChristuswerdbewoondenbebouwd,daarhebbenzeookgeenideevan.Eenwierde,watisdat?O,eenterp.DatFriesebegripvoorhetzelfdefenomeenEnhetkomtooknoggeregeldvoordatmensenvragen:WanneergajeweernaarFriesland?WanteentweedehuisjeinFriesland,datbegrijpenze,datkennenzevanfamilie,vriendenenbekendeNederlanders,maareenhuisjeinGroningen,nee,datgaathetvoorstellingsvermogenteboven.Eenpaarscheurtjes,eenfactoflife?Groningenbuitendestadistegenwoordigdusslechtsbekendvandeaardbevingen.Endaarmoetikhethierhelaasookoverhebben.WanthoedaarinderestvanhetoverGroningenonwetendeNederlandopisgereageerd,behoorttotdewanstaltigsteuitingenvanonbegripdieikdelaatstetijdhebmeegemaakt.Zelfstoenerin2012tweebevingenwarengeweestmeteenkrachtvan3.6,respectievelijk3.2opdeschaalvanRichter,dietotvlakbijmijntochbuitendebevingszonegelegendorpfikseschadehaddenaangericht,werdendiebevingennietserieusgenomen.Watwarendatnouvoorcijfers?DieverwoestendebevinginPakistanwasereenvan7.5geweest,endietsunamivan2004begonmeteenzeebevingvan9.1.Datwarenpasgetallen.ViaFacebook,TwitterenviacartoonsvanondermeerwerdendeGroningersbelachelijkgemaakt.Eenpaarscheurtjeshetmochtwat.InGroningenwistmenondertussendateenbevingvan3.6daareenheelandereffecthaddaneenbevingvan3.6inPakistanofeenanderklassiekaardbevingsgebied.Diebevingenhaddenplaatsopmeerdantienkilometeronderdegrond,dieinGroningenopdriekilometer,waardoorheteffectvandeophetooglagewaardenveelgroterwasdanzeindeechteaardbevingslanden.Enhetwerderger.ToenministerKamptochmaareensinGroningenkwamkijkenomdeschadeoptenemen,bestondhijhetomoverdebevingenendegevolgentesprekenalsafactoflife. LaterkwamHenkKampopzijnuitspraakterug.,RTVNoorddeedophunwebsiteverslag. Kamp: 'Fact of life' was fout Geplaatst: 20:58 uur, donderdag 9 oktober 2014 Foto: RTV Noord Eenfout.ZonoemtministerHenkKampvanEconomischeZakenzijnopmerkingdatdeaardbevingeninGroningeneen'factoflife'zijn.HijzeidatdonderdagavondnaafloopvanhetdebatoverdeaardbevingvanvorigeweekindestadGroningen.'Ikprobeeraltijdzogoedmogelijkformuleren,maardatluktnatuurlijknietaltijd',zegtKamp.'IkhoumealtweejaarintensiefbezigmetwaterinGroningengebeurt.Mensenhoevenzichnietdoornwoordvanmijdoordewijstelatenbrengen'.AnalysebevingOpaandringenvanministerKampkomtereenanalysevandelaatstebeving.'IkbenookongerustoverdewinninginhetEemskanaalcluster',zegtKamp.'DatheeftnuermogelijktoegeleiddatereenaardbevingisgeweestbijTenBoerdieookgevolgenheeftgehadvoordestadGroningen.OmdatikdaarbezorgdoverbenhebikeenanalysegevraagdaandeNAM.Ikwildiebinneneenmaandhebben.DieanalysezalikdirectdoorspelennaarhetStaatstoezicht,diegevenadviesendaarzaliknogditjaareenbesluitovernemen.'OfdeanalyseleidttotverminderingvandegaswinninginhetzuidelijkdeelvanhetgasveldwilKampnognietzeggen.'Maarikgageenenkeleoptievoormijnbesluituitsluiten',aldusdeminister. Totgrotewoedevandebewoners.Ikwerd,hoewelikzelfgeenschadehadgeleden,ookwoedend.Deimpertinentievaneenministerdiealleendachtaanhetgeld,aanhetgatindebegrotingdatzouontstaanalshijmindergaszougaanpompen,maaktemijziedend.EnikwerdlidvandeGroningerBodemBeweging.Jemoettochwat.November1965:soldatenleggennieuwegasaanvoerleidingenaanbijHoogkerkinGroningen.Foto:ANP/bewerkingLeonPostmaGasrepubliekGroningen:indenbeginnewasergas(eneenheleboeleuforie)HoemoethetverdermetGroningen,zogetroffendoorkrimpenbevingen?DatisdeleidendevraagvoordezoektochtvangastcorrespondentRikZaal.Hijtrokdeprovinciedoor,opzoeknaarperspectief,envielvandeeneemotieindeandere.Vandaag:deeuforievanhetprillebegin.IederaanwieRikZaalverteltdathijeenhuisinGroningenheeft,vraagt1.ofhijlastheeftvanaardbevingenen2.wanneerhijweernaarFrieslandgaat.Maarniemandlijktzichechtomdebevingentebekommerenofomdeprovincieberhaupt.Indeel2vandezeserie:hoeisdekwestiemethetGroningsegaseigenlijkbegonnen? IkzettemijnwoedeopeenlaagpitjeenverdieptemeindegeschiedenisvanwatikmetgoedvindenvanFrankWestermanhierDegasrepublieknoem.WestermangroeideopinAssenalszoonvaneenNAMingenieur.HijstudeerdeTropischeCultuurtechniekaandeLandbouwuniversiteitWageningen.HijwerktealsjournalistvoordeVolkskrantenNRCHandelsbladenisnufulltimeschrijver.(deauteurvanhetprachtigeboekDeGraanrepubliek.Degraanrepubliekishetverhaalvandetwintigsteeeuw,gesitueerdinhetgrimmigstestukjeNederland.AandehandvandeopkomstenondergangvandeGroningergraanbaronnenverteltFrankWestermanhoehetboerenerfdeafgelopenhonderdjaardoordestormenvandegeschiedenisisgegeseld.TienjaarlaternadeverschijningvandezemoderneklassiekerpaktdeauteurdedraadopnieuwopbijhetapocalyptischeeindeineentoegevoegdhoofdstukoverdeonderwaterzettingvaneenvanderijksteakkerbouwgebiedenvanEuropa.Indezenieuweeditie(de28edruk,vermeerderdmethetactueleslothoofdstuk'Deblauwerevolutie')nemendeverhaallijnenuitdetwintigsteeeuweenonverwachte,dramatischewending.BijdejubileumeditieMichalZeeman:'Magnifiekboek[...]geleidelijkaanwordt,indatnieuwehoofdstuk,deperversiteitzichtbaarvandeonderneming.[Westerman]beluistertdeondertoonvandweepzuchtinaldiehysterischetoekomstperspectieven,hijbeluistertvooralookdestemvandetraditie[...]Mooiboek:hetstaatongehavendovereind,tienjaarlater.Enhetkreegvoorzijnverjaardageendreigendecodacadeau.'Volkskrantwaardering:*****Watikopwebsites,inkrantenknipselseningesprekkenmetbetrokkenenallemaaltegenkwamvoeddeeenandereemotie:verbazing,totaanverbijsteringtoe.Hetamateurisme,deonverschilligheid,degeldzucht,dedomheid,detunnelvisieendeleugenachtigheidstredenomdeoverhandinwatzichontroldealseenmoderndramaopoudekleigrond.Terwijlhetallemaalzoeuforischwasbegonnen.IkherinnermenoggoeddeopwindingdieiniedergevaloverGroningenkwamtoenin1959gaswasgevondenonderdeakkersvanboerBoonLeeshiermeeroverboerBooninHistorischNieuwsblad.inKolhambijSlochteren.BoerBoonwerdnietrijkvanhetgasonderzijnweiDoor: Maarten Muns HNnr.1/2011EnergiegeschiedenisophetwebWie wil weten waarom we het hier in Nederland zo goed hebben, moet het antwoord niet alleen zoeken in begrippen als Hollandse handelsgeest of de Rotterdamse haven. Daar ligt de bron van onze naoorlogse rijkdom niet. Die werd namelijk niet eerder aangeboord dan in 1959, toen onder het land van een Groningse boer het eerste aardgas werd ontdekt. De vondst bleek algauw het grootste gasveld van Europa te zijn.VolgensprominenteoudpoliticialsJanTerlouwenHarryNotenboomwashetdankzijhetGroningsegasdatregeringenindejarenzestigenzeventigkondeninvesterenindeverzorgingsstaat.HetNederlandseaardgasheefteeninteressantegeschiedenis,dieopdewebsite Gasinbeeld.nlprachtigopeenrijtjeisgezet.GasinBeeldiseenonderdeelvanhetgrootschaligedigitaliseringsprojectBeeldenvoordeToekomst,waarinverschillendeaudiovisueleinstantieshunarchievenopinternetbeschikbaarmaken.Opdewebsiteisdanookvooralvideomateriaaltevindenvoortoelichtendetekstenisminderruimtevrijgemaakt.Hetverhaalopdesiteischronologischopgebouwd,watwelzoprettigisvoorhetoverzicht.Ookstaateropdevoorpaginavandesiteeenhandigetijdlijn,waarindegeschiedenisvanhetgasvandeprehistorietotnutevolgenis.Diegeschiedenisbegintconcreetin1810,toenNapoleondemijnwetuitvaardigde,diesteltdatelkebodemvondsteigendomvandestaatis.DeGroningseboerBoon,onderwienslandhetgaszat,iserdusnietrijkvangeworden.Wekunnenhethemzelfhorenvertellenineenvandevelefilmpjesopdesite.Ookeenaanraderishetorigineleinstructiefilmpjeuit1965waarindeoverheiddeNederlandsehuisvrouwuitlegtwatdeoverstapvanhetouderwetsestadsgasnaaraardgasbetekentvoorhaardagelijksewerkzaamheden.EenleukeaanvullingophetprojectishetonderdeelVerhalenvanSlochteren.Hierstaanpersoonlijkehistorischeboodschappenvanbetrokkenenbijdegasvondst.Deverhalenzijngemixtmetoriginelebeeldenuitdietijd.Datnatuurschattenalsolieengaseenbelangrijkeinvloedopdeloopvandegeschiedeniskunnenhebben,wetenzeookindeVerenigdeStaten.VervoordatdeolieschattenvanhetMiddenOostenbekendwaren,vondendeAmerikanenheteerstezwartegoudineigenland.Erzijntallozewebsitesoverditverleden.Dewebsitepetroleumhistory.comishetmeestuitgebreid.ZonbeetjealleswatdebezoekeroverhetroemruchteverledenvandeAmerikaanseolieindustriewilwetenishiertelezen.Helaasmaaktdesitegeengebruikvanvideoofaudiofragmenten.Welzijnermooiehistorischefotosenlandkaartjestevinden.Ergleukzijndegedetailleerdetekeningenvanvernuftigenegentiendeeeuwseoliepompen.EengrappigewebsiteoverenergiegeschiedenisinhetalgemeenisEnergyTimeMachine.Dezewebsiteissimpelvanopzet,maargeefteenheelaardigekijkopdeontwikkelingvanenergievormeninhetverleden,vanmiddeleeuwsewaterkrachtcentralestotkernreactors.Geziendevrolijketekeningenisdesitegerichtopeenwatjongerpubliek,maarhijbiedtverassendefeitjes.Zolezenwedatdepauszichineentwaalfdeeeuwsebulhoogstpersoonlijkoverdeoprichtingvanwindmolensuitsprak.DewindwasnueenmaalvanGod.Ikwasveertienjaarenwoondeindestad.IndeachterkamervanonshuisindeRijnstraathaddenweeenkolenkachel,indevoorkamereenoliekachel,opmijnkamerstondookeenoliekachel,enverderwarenernogwatelektrischestraalkachelsomelderswatwarmteteleverenalsdatnodigwas.Nooitmeerkolenscheppenineenkolenkitdienaardekachelmoestwordengesjouwd,nooitmeerbangzijnvoorelectrocutiedooreenstraalkachelEntoenwasergas.Tenminste,datzousnelkomen.Nooitmeerkolenscheppenineenkolenkitdienaardekachelmoestwordengesjouwd,nooitmeerslepenmetblikkenpetroleum,nooitmeerbangzijnvoorelectrocutiedooreenstraalkachel.Moderne,luxetijdenwarenvooronsaangebroken.Nietalleenparticulierenzoudenvandenieuwerijkdomprofiteren,ookzakenmensenkondenmeedelenindenieuwewelvaart.ZoalsmijnoomJo.Wanttoeninhetbeginvandejarenzestigwerdbegonnenmetdeaanlegvanpijpleidingenomhetgastetransporteren,melddehijzichbijdeAmerikaanseingenieursenuitvoerdersdiezichmetdezegigantischeklusbezighielden,enverteldehundathijalleswatzenodighaddenkonleveren.HijwasdeeerstezakenmandiezeinGroningenzagen,wantOomJohadgoederesearchgepleegd.Hijhaduitgezochtwanneerzearriveerdeneninwelkhotelzelogeerden,enzorgdeervoordathijdaaralheelvroegaanwezigwas.Amerikanendoenhetliefstzakenbijhetontbijt,verteldehijmeooit,endusmoetjedanmeteentoeslaan.Endatdeedhij,totvreugdevanzijnnieuweklanten,dieverrastwarendatereenGroningerbestonddiepreciesbegreephoezijgraagzakenwildendoen,zolegdehijmevoltrotsuit.AlleswatzemaarwildenDe kerk in Huizinge. Foto: Rogier Maaskant OomJohandeldeinautomaterialen,maarhijregeldevoorzijnnieuweklantenalleswatzemaarwilden.Autos,radios,bouten,moeren,spijkers,generatorenenanderevoorhetwerknoodzakelijkedingen,maarookcornflakes.Wantzonhotelsnaptnietdatdieluinatuurlijkeenheelanderontbijtgewendzijndanwij,verteldehijmegniffelend.Dathijzeookdamesvanlichtezedenkonleveren,hoordeiklater.Toenikdaarvolgenshemgrootgenoegvoorwas.DeeersteGroningerdiegeldverdiendeaanhetgas,ofdegasbel,zoalsdeontdekkingaanvankelijkwerdgenoemd,wasfotograafDirkvanderVeen.Toenin1959heteerstegasveldwerdaangeboordendevlamdiedaarhetfeestelijkegevolgvanwastotindewijdeomtrektezienwas,arriveerdehijterplekkeominopdrachtvanhetNieuwsbladvanhetNoordeneenfototemaken.Maarja,eenfotovanwat?Vaneenakkermeteenvlamerboven?DatleekDirknietzongoedplaatjeopteleveren.Dussleeptehijeenlandbouwwerktuignaardeakkerenzettediezoneerdathetdevoorgrondvanzijnfotozouworden.Hijfocusteopdevlamenkreegopdiemanierhetwerktuigonscherpinbeeld.Hetwerdeenbijnaromantischtenoemenfoto,dieDirknietalleenaandekrantverkocht,maarlaterookaandeShell(diehetgashadaangeboordenaangestoken)vooropdecovervanhetjaarverslag.HetisopdiemanierdebestbetaaldefotouithetrijkelevenvandeGroningerfotograafgeworden,zoverteldehijmelater,toenikalsleerlingjournalistvandiekrantweleensmethemopstapging.EenprettigendefinitiefgegevenHetGroningeraardgas,opgepomptvanuiteenvandegrootstegasveldenvandewereld,zouhiernaheelNederlandgaanverwarmenendeNederlandsestaatveelgeldopleveren,mededoordeexportnaaranderelanden.LeeshieropNOSondermeeroverdeexportvangas.GaswinninginGroningen:alleinsenouts12-02-2013, 16:54 AANGEPAST OP 12-02-2013, 16:57 SindsafgelopenvrijdagzijnerinGroningen1500schademeldingenbijdeNederlandseAardolieMaatschappij(NAM)binnengekomennaeenserieaardschokken.Uitonderzoekblijktdatmindergaswinnendeenigeoplossingis.Jezoukunnenzeggen:stopmaarmetdatboren.MaarvolgensministerKampkandatnietzomaar.Waaromeigenlijkniet?WijzettenalleswatjeoverhetNederlandsegasmoetwetenopeenrijtje.InsneltreinvaartdoordegeschiedenisvanhetGroningsegas.1.Waarwordtdatgasvoorgebruikt?Mindergaswinnenismakkelijkergezegddangedaan.BijnaalleNederlandsehuishoudenshalenhungasuitGroningen.Enimporterenuithetbuitenlandkanookniet,omdatonzegasfornuizenenverwarmingsketelsnietwerkenopandergasdanGroningsgas.Endanhebjenogdeelektriciteit.HetGroningsegaswordtnamelijkooknogeensgebruiktomelektriciteitoptewekken.Ruim60procentvandeinNederlandgeproduceerdeelektriciteitkomtdaarvandaan.2.Watleverthetop?Vorigjaarwerd47miljardkubiekemetergasgewonneninGroningenendatleverdedeschatkistzo'n11,5miljardeuroop.D66,GroenLinks,SPendeChristenUniewillendatdeGroningsegaswinningwordtverminderd,maarvolgensKampzouzo'nverminderingzeker2,2miljardeurokosten.Slechtnieuwsvooreenschatkistdietochalnietzoruimgevuldis.Kampisdusnietzohappigomdegaswinningteverminderen.HijwileerstonderzoekenwatdegevolgenzijnvoordeNederlandsehuishoudens.Pasaanheteindevanhetjaarkomthijmetconclusies.3.ExportvangasOmdaterveelaardgasindeNederlandsebodemzit,hebbenweeengoedgasnetaangelegd.DatnetwordtnietalleengebruiktomNederlandersvangastevoorzien,maarookomgasteexporteren.Daarverdienenwedusaan.Mochtdeproductievangasminderworden,lopenwedieinkomstenmis.4.Endieaardschokkendan?DegaslaaginGroningenisnietletterlijkeenbelvangas:hetgaszitopgeslageninhetgesteentevandegrond.Wanneerdatgaswordtweggehaald,blijftdatgesteenteachter.Bijgrootschaligegaswinningkandieverplaatsingvangasdusvoorverzakkingvandeondergrondzorgen.Uiteindelijkkandat,zoalsinGroningengebeurde,leidentotaardschokken.5.DegeschiedenisvanhetGroningsegasOp29mei1959ontdekteNAMhetgas.Doordeontdekkingdaaldehetbelangvanhoutskoolenoliesnelenbinnen10jaarwasdriekwartvanNederlandaangeslotenopaardgas.DoordejarenheenheeftNederlanderhonderdenmiljardenaanverdiend,waardoordeontdekkingvandegasbelzelfseenplekheeftindeNederlandsecanon:delijstvande50belangrijkstegebeurtenissenvanonzegeschiedenis.GeschatwordtdatdegaslaaginGroningenzo'n2800miljardkubiekemeteris.DaarmeeishetdegrootstegasbelvanEuropa.Tweederdedaarvanisinmiddelsgewonnen.NAMverwachtnogzeker25jaarveelgastekunnenwinnen.Behalvealsdatdusbeperktgaatworden.MinisterKamppleitvooreengrootonderzoek,maarvoorburgemeesterRodenboogvanLoppersumkomtdattelaat.Roodenboog:"DeGroningershebbenbehoefteaanzekerheid."Door:LuukNederlandalswelvaartsstaatwaseenfeit.HetgasuitGroningenwaseenconstantebronvaninkomstenenwerdbeschouwdalseenprettigendefinitiefgegeven,datnogtotverindeeenentwintigsteeeuw(deprognosewas2040)mededebasisvandeNederlandserijkdomzoubepalen.(Insommigejarenmaaktedegasopbrengsttotweltienprocentvanderijksbegrotinguit.)Erwarenaleerderbevingengeweest,maardeNAMhadverhalendatdiemetdegaswinningtemakenhaddennaarhetrijkderfabelenverwezenToterop16augustus2012eenaardbevingplaatshadmeteenkrachtvan3.6opdeschaalvanRichter,waarvanhetepicentrumzichbevondinhetdorpHuizinge.Erwareneerderalwelwatmindersterkebevingengeweest,maardeNederlandseAardolieMaatschappij(deNAM),waarinShell,ExxonendeNederlandseStaatsamenwerken,hadverhalendatdeaardbevingenmetdegaswinningtemakenhaddennaarhetrijkderfabelenverwezen.Huizingewashetkeerpunt.DeoverheidendeNAMkondennietlangervolhoudendathetallemaalwelmeevielmetdiebevingen,endathetooknoghelemaaldevraagwasofdebevingenwelmetdegaswinningtemakenhadden.VanafHuizingekondenzeernietmeeroverliegen:deaardbevingdaarwashetrechtstreeksegevolgvandegaswinning.LeeshierhetartikeloverHuizingevancorrespondentHuibdeZeeuwHetvaltnietmeerteontkennen:gaswinninglevertaardbevingenopCorrespondentKlimaat&EnergieHetinitiatiefvoorhetKNAWsymposium'Aardgaswinningenaardbevingen'Meerinformatieoverditsymposium.valtalleenmaarteprijzen.DezebijeenkomstvondafgelopendonderdagavondplaatsopdeKloveniersburgwalinAmsterdam.VooreenpropvollezaalmetmeerdantweehonderdaanwezigenverteldenexpertsvandeKNMI,deNederlandseAardolieMaatschappij(NAM),hetdochterbedrijfvanolieengasbedrijvenShellenExxonMobilTUDelftenStaatstoezichtopdeMijnen(SODM)inalleopenheidovergaswinningalsdirecteoorzaakvanaardbevingen.Eenverbanddattientallenjarenwerdontkend.Erzoualleensprakezijnvanbodemdalingenwellichtwatkleineaardbevingen.Eenaannamedienietlangerstandhoudtna16augustus2012.OpdiedagvondeenhevigeaardbevingplaatsinhetGroningseHuizingemeteenkrachtvan3,6opdeschaalvanRichter.Ervielengeenslachtoffers,welwaserveelschadeaanhuizen.VeelinwonersvanprovincieGroningenhaddendebevingzienaankomen.HetrommeltalheellangindeGroningsebodem.Tochbleefdebezorgdheidenangstvoorhevigeaardbevingenlangetijdbeperkttotdenoordelijkeprovincies.Watiserindieanderhalfjaargebeurd?NadebevinginHuizingebeslootSODMdatnuweleensweltijdwerdomalleaardbevingenrondomhetGroningerveldtegaananalyseren.Derestvandeanalysevindjehier.Debelangrijksteconclusies:Eriseenduidelijkverbandtussenmeergaswinningenhevigereaardbevingen.ZoiszichtbaarindezegrafiekDezegrafiek.datdeNAMvanaf2001deproductiestapsgewijsopvoerdevan20miljardnaar50miljardkubiekemetergas.Tegelijkertijdneemtdekansopaardbevingentoe.Wanneerdegasproductiegelijkblijft,isereenkansvan7procentdaterindekomendetweejaareenaardbevingoptreedtdiesterkerisdan3,9opdeschaalvanRichter.TotdietijdwasdeaannamedatgaswinninginGroningenzouleidentoteenbevingvanmaximaal3,9opdeschaalvanRichter.HetadviesvanSODMaanministerHenkKampvanEconomischeZakenluiddedanook:'DegasproductieuithetGroningergasveldzosnelmogelijk,enzoveelalsmogelijkenrealistischis,terugbrengen.'PlotsklapsisDenHaagookwakker.GaswinningterugdringenbetekenteenflinkeaderlatingvoordeRijksbegroting.Deafgelopentienjaarzijndegasbatensteevasthogerdan10miljardeuroengoedvoorzon610procentvandestaatsinkomsten.VoordathetKabineteendrastischbesluitmoetnemenwilEZministerKampeerstallesgrondiguitzoeken.IndezeinfographicDezeinfographic.heefthetministerieallerapportenopeenrijtjegezet.WaternietbijstaatisdeKamerbriefvan5februariditjaar.DaaruitblijktKamerbrief'inkomstenuitGroningergas'datdestaatindeafgelopenvijftigjaar265miljardeuroheeftverdiendmetgaswinninguitGroningenendekleineveldenindeNoordzee.Opvallendisdatveertigprocentvandiegasbatenontvangenzijnindeafgelopenachtjaar.Hetgrosdaarvan,zeventigmiljardkomtuitGroningen.GeeneindeaandeaardbevingenInhetafgelopenjaarheeftdeNAMzelfseenrecordhoeveelheidgasDerecordhoeveelheid.uitdeGroningsebodemgehaald.Maarliefst54miljardkubiekemeter.Terwijlhetkabinetalweetdatereendirecterelatieistussengaswinningenhevigeaardbevingen.VolgensdeNAMishetgewoondekoudewintervan2013diezorgtvooreenhogereproductie.Opmerkelijkgenoegzegtdewoordvoerderookdaterindezomermeergaswerdgewonnen,omdatdeondergrondsegasvoorradenmoestenwordenbijgevuld.AlledeskundigenzeggendanookopenhartigdatdeGroningersdekomendejarennogveleaardbevingenkunnenverwachten.Van4,1opdeschaalvanRichterofzelfszwaarderHetheefterzoalleschijnvandatdeNAMnogflinkdegaskraanheeftopengedraaid,zeerprofijtelijkvoordeschatkistmaarwellichtooknoodzakelijkomdegasleveringrichtinghetbuitenlandnietingevaartelatenkomen.ViaGasTerraDejointventuretussendestaatmetdehelftvandeaandelenenolieengasbedrijvenShellenExxonMobil.GasTerraisverantwoordelijkvoordeverkoopvanhetGroningsegas.isdeoverheiddekomendejarengebondenaanlangetermijnafsprakenomminstens36miljardkubiekemetergasteleveren.Daarnaastzijnonzeeigencvketels,boilersenfornuizenafgestemdopdeuniekemoleculairesamenstellingvanhetGroningergas.NietverwonderlijkdatministerKampop17januariditjaarmaargedeeltelijktegemoetkomtaandewensenvanSODM.InplaatsvansluitingvandevijfboorlocatiesinhetgrootsterisicogebiedrondLoppersumkiesthetkabinetvoorverminderingvandegasproductiemet80procent.DaarnaastkomtereenjaarlijkselimietvoordetotalegaswinningvanhetGroningerveld.Hetmaaktdanookgeendirecteindeaandehevigeaardbevingen,zoblijktaleenmaandlater.WeerisvlakbijLoppersumAardbevingbijLoppersumeenbeving,ditkeermetdekrachtvan3,0opdeschaalvanRichter..OphetKNAWsymposiumzeggenalledeskundigendanookopenhartigdatdeGroningersdekomendejarennogveleaardbevingenkunnenverwachten.Van4,1opdeschaalvanRichterofzelfszwaarder.Hetverminderenvanaardgaswinningheefteenvoudigwegpaslatereffectophetaldannietontstaanvanaardbevingen.Tijdensdepresentatiesblijktdatookalleexpertsnogveelnietweten.Erisdeafgelopendecenniaheelweinigonderzoekgedaannaardediepebodemlagen.WatdeinvloedisvandegrotehoeveelheidbreukenindeGroningsebodem,onduidelijk.Welkeroldenkilometerdikkezoutlaagspeelt,moeilijktezeggen.Watzijndetoekomstigebaten?Watnuwelvaststaat,isdatdoordegrotehoeveelheidgaswinningdedrukisverlaagdvan350barnaar105bar.Endatheeftflinkegevolgen.HetGroningergaszitopgeslotenineenzandsteenlaagopdriekilometerdiepte.Doordewinningvangasneemtdedrukafwaardoorhetgewichtvanhetbovenliggendegesteenteindruktopdiezandsteenlaag.Dezeinklinkingziejeaandeoppervlakteindebodemdaling.DediscussiemoetvolgensSODMdanookgaanoverdevraagwelkrisicoaanvaardbaaris.Enhetveiligheidsrisicoiszeerhoog,vergelijkbaarmetoverstromingsrisicos.Watdekansisopdaadwerkelijkeslachtoffers,daarlietniemandzichoveruit.DeGroningerskunnenniksandersdoendanwachtenopeennieuwebeving.EnofdeNAMendeoverheidnoukomenmethonderdenmiljoenenofeenpaarmiljardeuro,dezekerheidvannieuweaardbevingenmaaktdewoedeenonmachtvandeinwonersgoedvoorstelbaar.WatontbreektiseenveelbrederediscussieoverdevraaghoebelangrijkdeinkomstenuithetGroningerveldmogenzijnvooronzeschatkist.TeveelafhankelijkheidgaattenkostevanhetwelzijnvandeGroningers.ZopubliceerdedeNederlandseSchoolvoorOpenbaarBestuuronlangseenanalyseHetrapportvandeNederlandseSchoolvoorOpenbaarBestuur.waarinzijoproeptomnietalleeneendebat[tevoeren]overdekostenenwinningvanaardgas,maarookoverdehistorischeentoekomstigebatendaarvan.DezeupdateisgeschrevendoorHuibdeZeeuwWaarnaerallerleiballenaanhetrollengingen. 1967:borennaargasinGroningen.Foto:Spaarnestad/bewerkingLeonPostmaDezeGroningseDonQuichotsuithetverledenkregenallemaalgelijkToenin1959onderdeakkersvanboerBoonvoorheteerstNederlandsgaswerdgevonden,wasdeeuforieinNederlandgroot.Detoekomstzagerzonniguit,hetgeldstroomdebinnenenzoubinnenblijvenstromen.Indeel3vandezeserie:hoelangwistmeneigenlijkaldathetwinnenvangasinverbandstondmetdeGroningsebevingen? ToenikmegingverdiepenindegeschiedenisvandegaswinninginhetGroningerveld,ontdekteikalsneldathetzeerongeloofwaardigwasdatdeNAMendeoverheidpasnawaterinHuizingewasgebeurd(ziehoofdstuk2)indegatenhaddendatdeaardbevingenmetdegaswinningtemakenhadden.Erwarenalveeleerderaanwijzingengeweestdathetgasnietongestraftuitdegrondkonwordengehaald.DeeerstediedegevarenzagwasdeGroningeringenieurWillemMeiborg.LeeshierinTrouwoverMeiborg.Groningsegasboringen:rampinslowmotionOnnoHavermans18/02/15,13:28HH.BordinweilandtussenHoogezandenSappemeerinjanuarivorigjaar.HetrefereertaandeontdekkingvanhetGroningsegasveldbijSlochterenop29mei1959.Wiehad55jaargeledengedachtdathetGroningselandzouverzakkendoordegaswinning?Totde3.6vanHuizingein2012hetlandwakkerschokte,teldealleenhetbelangvandeschatkist,concludeertdeOnderzoeksraadvoorVeiligheidvandaagineenrapport.Het'Groningengasveld'ismet2800miljardkubiekemetereenvandegrootstegasveldenterwereld.WillemMeiborgwaseenroependeindewoestijn.IneeningezondenbriefinhetNieuwsbladvanhetNoordenweesdeGroningseingenieuropdegevarenvandenetbegonnengaswinning.'Belangrijkebedragenzullengereserveerdmoetenwordenvoorallerleicalamiteiten,zoalsbijvoorbeelddeindetoekomstteverwachtenbodemdalingen',schreefhijop8november1963indekrant.Vierjaarnadeontdekkingvan'debelvanSlochteren',op22mei1959ophetlandvanboerBooninKolham,wasdeexploitatievanhetGroningergasserieusopganggekomenmethetverlenenvandeconcessieaandeNederlandseAardolieMaatschappij(Nam).DesamenwerkingtussenShellenEssoopgezetin1947voorhetopsporenenaanborenvanolieentotdanvooralbekendvandejaknikkersbijSchoonebeekrichttezichvanaftoenvooralopgas.KernenergieHetzelfdejaarrichttedeoverheiddeGasunieopeneenjaarlaterwerdendeeersteaansluitingengelegd,wantdeNammochtdanhetgasomhooghalen,deNederlandsestaatzoueraangaanverdienen.Aanvankelijknieteenszoveel.Hetgasginggoedkoopweg,medeingegevendoordegedachtedatnietgas,maarkernenergiedetoekomsthad.Het'Groningengasveld',zoalsSlochterengingheten,bleekechterveelgroterdanaanvankelijkgedachtmet2800miljardkubiekemeterisheteenvandegrootstegasveldenterwereld.Kolenenoliekachelmaaktenplaatsvoorcentraleverwarming.JoopdenUyl,toenministervaneconomischezaken,brachtop17december1965inHeerlendeboodschapdatdeLimburgsesteenkoolmijnenbinnentienjaarzoudensluiten.In1968was78procentvandehuishoudensinNederlandaangeslotenophetnetvandeGasunie.Wrangebijkomstigheid:dedorpeninNoordoostGroningenkregenals'onrendabelegebieden'paslatereenaansluitingophetgasdatuithunbodemwerdgewonnen.Hetgoedkopegasdroegbijaaneensnellewelvaartsgroei.Nieuwbouwwijkenverrezen,detvdeedhaarintredeindehuiskamers,netalsandereapparatuur.Nederlandmaakteeenspectaculaireontwikkelingdoor,zoalsdoorAnnegreetvanBergenbeschreveninhaarboek'Goudenjaren'.ANP.OphetPleininDenHaagkwamenvorigeweektientallenmensensamenvooreenludiekeactietegendegaswinninginGroningen.HetGroningsegasbrachtsinds1963alzo'n265miljardeuroindeschatkist.Nederlandverkeerdeineenjuichstemmingoverhetgas,datalsneleenflinkebronvaninkomstenwerdopderijksbegroting,insommigejarentotwel10procent.Voorzwartkijkerswasgeenplaats."MijnopawerddoordeNamendeoverheidweggezetalseendorpsgek",zeikleinzoonWillemMeiborgtweejaargeledentegenhetDagbladvanhetNoorden.FluctuatieHetGroningsegasbrachtsinds1963alzo'n265miljardeuroindeschatkist.Dejaarlijkseinkomstenfluctueren,afhankelijkvandehoeveelheiddiedeNamomhooghaaltenvandeprijsdietweekeerperjaarwordtvastgesteld,nogaltijdgerelateerdaandegemiddeldeolieprijs,alisdekoppelingzesjaargeledengedeeltelijklosgelaten.Intopjaar2013,toeneenrecordvan52miljardkuubgaswerdgewonnen,vloeide15miljardeuroindestaatskas.Kritiekkwamerwelopdelichtzinnigewijzewaaropdeoverheidomsprongmetdegasbaten.Aanvankelijklagdeprijslaag,ookvoorbuitenlandseafnemers.Toendegasprijsgekoppeldaandeolieprijsgingstijgen,werdendeNederlandsehuishoudenssomsdedupevaninternationalegeopolitiekeconflicten.TijdensdeoliecrisisindejarenzeventigmaandeJoopdenUyl,inmiddelspremier,zijnlandgenotenzuinigtezijnmetenergieenwerdopnieuwgekekennaarhetalternatiefvannietfossielebrandstoffen.Sommigeeconomenverwetendepolitiekeenkortetermijnvisie.InplaatsvandegasbatendirectindestaatskastelatenvloeienenergatenindebegrotingmeetedichtenhaddeStaateenfondsmoetenvormendatmetstrategischebeleggingenvooreenlangdurigstabielrendementhadkunnenzorgen.Noorwegenkoos25jaargeledenmetdeopbrengstenvanolievoordieverstandigeoplossing,waardooriedereNoornufeitelijkmiljonairis,inkronenweliswaar.InvesteringenNederlandheeftzijngasverjubeld,schrijftdeGroningsehoogleraarFlipdeKamindevorigjaarverschenen'CanonvanNederland'(uitgeverijMeulenhoff).Onderdekop'Eeneindigenationaleschatwordtverbrast',betoogtDeKamdatNederlandalsnogkanbesluitendegasbatenexclusieftegebruikenvoorinvesteringeninhavens,dijken,wegenenveelbelovendwetenschappelijkonderzoek,ofalsnogeenGasfondsintestellen.Datfondskomtervast,zobleekvorigjaarindeTweedeKamer.Trouw.Wanneerdeschokkenzijnbegonnenismoeilijkterugterekenen,omdatdeoverheidergeenachtopsloeg.Zo'nfondszouechtereentotalebeleidsommezwaaibetekenenmetzeeringrijpendegevolgenvoorderijksbegroting."NualkosthetmoeiteomhetbegrotingstekortbinnendeEuropesenormvan3procenttehouden",steltDeKam.Nederlandisverslaafdaanzijngasbatenenzalmoetenafkicken,wantergensrond2040isdegasvoorraadinGroningenop.Totzoverhetgeld.Hetoprakenvande'belvanSlochteren'heeftookanderegevolgen,waarvoorWillemMeiborgalin1963waarschuwde,maardiestelselmatigzijngenegeerd.MethetslaanvandeboorputteninhetGroningerveldiseenprocesinganggezetdat'zelfstandigactievoerderzonderpersoneel'KorDwarshuisomschrijftals'eenrampinslowmotion'.Meerdanduizendaardbevingen,aanvankelijknauwelijksvoelbaarenindeloopderjarenlangzaamzwaarder,hebbenschadetoegebrachtaanhonderdengebouwenendaarbijookaanhetveiligheidsgevoelvanhunbewoners.Wanneerdeschokkenzijnbegonnenismoeilijkterugterekenen,omdatdeoverheidergeenachtopsloeg,deNamernietsvanwildewetenenhetKNMIpasbeginjarennegentiggingonderzoekenofhetbevenverbandhieldmetdegaswinning.DatgebeurdenadatsociaalgeograafMeentvanderSluiseenverbandhadgelegdtussendegaswinningeneenaardbevingopTweedeKerstdag1986inzijnwoonplaatsAssen.PersoonlijkevendettaVanderSluiswerdweggehoond.ToenmaligNamwoordvoerderFrankDuutnoemdedetheorievandedocentmilieukundeaanhetVanHallInstituutinGroningenonzinendatbleefhijherhalen,zelfstoenhetgelijkvanVanderSluislangenbreedwasaangetoond.Hetwerdeenpersoonlijkevendetta.DekerstbevinginAssenhadeenkrachtvan2.8opdeSchaalvanRichter.Nieterghoog,maardekrachtwasgoedvoelbaaromdatdeschokmaareenkilometerdiepbegon.Datiskenmerkendvoordeaardbevingeninhetgasgebied.Hetrommeltnietzodiepalsbijnatuurlijkebevingen,diedoorgaansoptwintigtothonderdkilometerdieptezitten.ANP.ActievoerdersvanSchokkendGroningenprotesteerdenvorigjaaropeengaswinningslocatievandeNederlandseAardolieMaatschappij(NAM)bijhetdorp'tZandtbezet.Tussende30en90.000huizenmoetenwordenversterktOokMeentvanderSluiswaslangetijdeenroependeindewoestijn.Zijnwaarschuwingenwerdenwelgehoorddoormensenbijwiescheurtjesindehuizenzichtbaarwerden.Langzamerhandkregenookgemeentelijkeenprovincialebestuurdersargwaan,maardelandelijkeoverheidzaggeenredenmaatregelentenemen.Inaugustus1991,naeennieuweschokinDrenthe,van2.7opdriekilometerdiepte,sloothetKNMIeenverbandmetgaswinningnietlangeruit.Paselfjaarlaterschootechtiedereenwakker.DebevingbijHuizinge,op16augustus2012,hadeenkrachtvan3.6enwasdaarmeeveruitdekrachtigsteinhetgaswingebied.NietlangerkondenoverheidenNamvolhoudendathetmetdezwaartewelmeeviel,dezwaarteverderzouoplopennaarmateermeergasuitdebodemzouwordengehaald.Nietlangerwashetveilig.HerzienTerwijldebevolkingvanhetnoordenvoorheteerstechtbooswerd,gingministerKampvaneconomischezakenovertotactie.HijlieteenreeksonderzoekendoenenerkwamenhoorzittingenindeTweedeKamer,waardeNijmeegsehoogleraarveiligheidIraHelslootdoodleukverteldedatderisico'sinGroningennietgroterzijndandiebijtunnelsofchemischefabrieken.TochwerdhetGasbesluitherzien.Weliswaarzorgdedekoudewintervan2013nogvooreenongekendepiekindegaswinning,vanaf2014moestdegaskraangeleidelijkdicht.Heelvoorzichtig,wanterzijnleververplichtingenaanhetbuitenlandenzevenmiljoenhuishoudensinNederlandzijnafhankelijkvanhetgas.Tussende30en90.000huizenmoetenwordenversterkt.VoorGroningengingendestappenvanKampnietvergenoeg.Alleenvolledigstoppenmethetwinnenvangaszouhelpen,maareenoplossingisdatallerminst.Hetbevenvandebodemzalvoorlopignietstoppen.Meiborgweesin1963doormiddelvaneeningezondenbriefinhetNieuwsbladvanhetNoordenopdeteverwachtenbodemdalingenenopperdehetideeombelangrijkebedragentereserverenvoorcalamiteitendiehetgevolgvandiebodemdalingenzoudenkunnenzijn.MeiborgwerddoordeNAMendeoverheidweggezetalseendorpsgek,zoherinnerdezichzijnkleinzoonin2013ineengesprekmetDagbladvanhetNoorden.Meiborgwasnietdeenigediehetzinvolachtteeenspaarpotjeaanteleggenvoortoekomstigerampen.DehoofdredacteurvandeLeeuwarderCourant,BertEvenhuis,schreefineencommentaar,ergensin1972:Zouhetnietgoedzijneendeelvandeaardgasbatennietfondsperduuittegeven,maarinenigerleivormtereserveren?Maaralweerwerddatideenietinoverweginggenomen.HetaardrijkskundeleraartjehadgelijkToenin1986degrondtrildeinAssen,dachtsociaalgeograafMeentvanderSluis,dietoenwerkteaanzijnproefschriftoverdeRuimtelijkeaspectenvanhetenergiegebruikinNederland,'datdiebevingweleenstemakenkonhebbenmetdegasputteninhetnabijgelegenEleveld.In1987kwamhijnaarbuitenmetzijnovertuigingdatdiebevinghetgevolgwasvandewinningvanaardgas.DeNAMzettedataardijkskundeleraartje,zoalsVanderSluisdoorhenwerdgenoemd,wegalseenDonQuichot.DeedelmanuithetboekvanCervantes,diedenktdathijeendolenderidderis.HijwerdinhetopenbaardoorwoordvoerdersvandeNAMzobelachelijkgemaaktdatzijndriekinderen,dieopdemiddelbareschoolzaten,ermeegepestwerden.Dathijnualsnoggelijkkrijgt,daarkunjealleenmaarblijmeezijn.MaarhetisuitstelomtijdtekopenZijnweduwe(VanderSluisstierfin2000)zeiinfebruari2015tegenTrouw:Mijnmanheeftaltijdgepleitvooromkeringvandebewijslast.DeNAMmoetmaaraantonendatschadenietisaangerichtdoordegaswinning.Dathijnualsnoggelijkkrijgt,daarkunjealleenmaarblijmeezijn.Maarhetisuitstelomtijdtekopen.HetisnetalsbijdemijnbouwinLimburg.LeeshiermeeroverdemijnbouwinLimburg.http://www.isgeschiedenis.nl/nieuws/historievandemijnbouwinlimburg/HistorievandemijnbouwinLimburg1oktober2013SimonevanLeurTweedeKamerlidRaymondKnopsvanhetCDAheeftaangegevendatdepartijwildatereenschadevergoedingkomtvoordeschadedieisontstaandoordemijnbouwinLimburginde19een20eeeuw.DezeindustriekwamopgangdoordeIndustrileRevolutieindetweedehelftvande19eeeuw.Na1850kwamermeervraagnaarsteenkool.DitwerdveroorzaaktdoordeIndustrileRevolutiedieinEuropaopgangwasgekomen.Deproductievanbijvoorbeeldtextielproductenenstaalproductenwerddoormachinesovergenomenendezemachineshaddensteenkoolnodigomtewerken.Inde19eeeuwwarenerinLimburgaltweekleinschaligemijnennamelijkdeDomanialeendeNeupick.Nusteenkoolbelangrijkerwerd,werddemijnbouwdatookenzouzichspoediguitbreideninLimburg,waardezegrondstofvoldoendeaanwezigwas.VolgensdeFranseMijnwetuit1791washetweldebedoelingdatdeoverheidtoestemminggafvoorhetwinnenvangrondstoffen.OntwikkelingmijnbouwErwarenechterwelobstakelsvoorhetopzettenvandemijnbouwinLimburg.ErwasnamelijknoghelemaalgeenenkelevormvantransportinhetgebiedendeLimburgsegrondwaswaterhoudendwaardoorhetlastigzouwordenomhierschachtenvoordemijnentebouwen.HenriSaroleaenFriedrichHonigmannwarenhierbijvangrootbelang.Zijzorgdenervoordaterspoorwegenwerdenaangelegdenhaddendekennisomschachtenaanteleggen.EerstemijneninLimburgSaroleavroegdeoverheidtoestemmingomeenmijnbouwbedrijfoptezetteninHeerlenenop2mei1893konhijhiermeebeginnen.DemijnkreegdenaamOranjeNassauenwerdinproductiegenomenin1899.ErwareninmiddelsookanderemijnengebouwzoalsdeWillemSophiain1902inSpekholzerheideendeLaure&Vereenigingin1905inEijgelshoven.Dezemijnenwarenvooralinhandenvanbuitenlandsebedrijven.Vanaf1902beslootdeoverheidomgeentoestemmingmeeraanparticulierenbedrijventeverstrekkenvoordewinningvangrondstoffen.StaatsmijneninLimburgDeoverheidwildedemijnindustrieineigenhandennemen.ZodoendestarttedeoverheiddeStaatsmijnenop24juni1901.ZezetteneenaantalstaatsmijnenopinLimburgwaaronderdeStaatsmijnWilhelminainTerwinselenendestaatsmijnEmmainHoensbroek.Erwarenuiteindelijkachtparticulieremijnenenviermijneninhandenvandeoverheid.Dezemijnenbreiddezichuitenhetaantalmijnwerkersnamtoe.LimburgwerdeenvandemeestegendustrialiseerdegebiedeninNederland.EindemijnbouwinLimburgNadeTweedeWereldoorlogginghetechtersteedsslechtermetdeindustrie.DelonenvoormijnwerkerswareninDuitslandhogerenveelervarenwerkliedenverlietendeLimburgsemijnen.In1958diendedekolencrisiszichaanwaarbijdevraagnaarsteenkolenuitLimburgsterkafnamdoorgoedkopeimportkolen,olieenaardgas.IndezeperiodewerdduidelijkdathetwinnenvangrondstoffeninanderelandenveelgemakkelijkergingenNederlandoplangetermijnnietmeerzoukunnenmeeconcurreren.LaatstemijninLimburgMinistervanEconomischeZakenDenUylpresenteerdeop17december1965eenplanomdekolenproductielangzaamaftebouwenenvoorvervangendewerkgelegenheidtezorgen.In1974werddelaatstemijninLimburggesloten.DemijnbouwdiejarenlangeengroterolhadgespeeldindelevensvandeLimburgersverdweenvoorgoedvanhettoneel.NaardeschadeaangebouwendieisveroorzaaktdoordemijnbouwwilministerKampvanEconomischeZakennuonderzoeklatendoen.Ofdeschadeookechtzalwordenvergoedistwijfelachtigomdathetverjaringstermijnvoorditsoortzaken30jaarbetreft.OfdeoliewinningvanShellinNigeria.Economischebelangenwegenveelzwaarderdandeveiligheidenhetmilieu.EenpaarjaarnaVanderSluiswasereenRotterdamsegeoloog,PetervanderGaag,dienaeenaardbevingin1991inMiddelstumdeveronderstellinguittedaterverbandwasmetdegaswinning.Weereenvakmandiehetnietvertrouwde.HijlichttedeNAM,hetKNMIenTNOin,maardiewarennietgenteresseerdinzijnbevindingen.InhetDagbladvanhetNoordenzegthijin2015dathijzichverwonderdeoverdedesinteresse,diezichondermeeruitteingebrekaanseismometersbovenhetSlochterenveld.Totopeenpaarjaargeledenstondernahonderdenaardbevingenslechtsn.Groningerszijnwelheelselectief,hoor'DVHN|Gepubliceerdop19februari2015,10:18Laatstbijgewerktop02april2015,10:10GRONINGEN,,Natuurlijkkunjejebijhetverschijnenvaneenrapportalsditafvragenofjedestijdsdingenandershadkunnendoenmetdekennisvannu.''Voorexcusesaanbiedenvoelthetmijnbouwbedrijfweinig.WoordvoerderErnstMoeksis:,,Webegrijpendatdievraagnaarexcusesnuopkomt.Maarwezijnoprechtvanmeningdatwenietonzorgvuldigzijngeweest.Hoekunjenuexcusesaanbiedenoverietswaarjegeenzichtophad?''OokvoormaligNAMwoordvoerderFrankDuut,diejarenlangdedegenskruistemetwijlenMeentvanderSluisoverdeaardbevingen,vindtnietdathijdezakenonjuistheeftvoorgesteld.,,Ikkaniedereenrechtindeogenkijken.''Volgenshemisdeinteressevooraardschokkenvanrecentedatum.Bodemdaling,,DeNAMpubliceerdealtijdalles.Bijvoorbeeldoverbodemdaling.Niemandinteresseerdezichervroegervoor.Datishetpunt.Totdebevingenkwamen.Groningerszijnwelheelselectief.''Aanvankelijksteldendebevingenweinigvoor.Maarzewerdenwelonderzocht,aldusDuut.,,WelietenmensenvanMITuitAmerikaoverkomen.Dieliepenuitgebreidrond,maarconcludeerdendatergeenlinkwastussendegaswinningenaardbevingen.Erwasgeendonkere,zwarteperiodewaarindeNAMvanallesachterhield.Datisgroteflauwekul.''DeverontrusteGeoloogPetervanderGaaguitRotterdamzietdatgenuanceerder.HijtroknaeenbevinginMiddelstumin1991alaandebel.MaarNAM,KNMIenTNOtoondennooitinteresseinonderzoekoverdegevolgenvandegaswinning.,,Ennukunnenzealhunmodellenweggooien.''DesinteresseDiedesinteresseduurdetotenkelejarengeleden.,,ToteenpaarjaargeledenstondernahonderdenaardbevingenslechtsndiepeseismometerbovenhetSlochterenveld.''TochisVanderGaagnietechtblijmethetgelijkdathijnabijna25jaarkrijgt.,,Hetiseenzureoverwinning.IkhebdoordemeningsverschillenmetdeNAMenhetKNMIjarenlangnauwelijkswerkgehad.''BurgemeesterAlbertRodenboogvanLoppersumreageertonthutst.,,Bizarenongelooflijk.Inwatvoorlandlevenwij?Hierishetlaatstewoordnognietovergezegd.''OokVanderGaagwerdnetalsMeiborgenVanderSluisgezienalseendwaas.Hijverteltdekrant:IkhebdoormeningsverschillenmetdeNAMenhetKNMIjarenlangnauwelijkswerkgehad. DePetruskerkinhetGroningseWoldendorpheeftveelschadealsgevolgvandeaardbevingen.Foto:KeesvandeVeen/HollandseHoogte/bewerkingLeonPostmaInNoorwegengebruikenzeGroningenalsschoolvoorbeeldvanhoehetntmoetAlsinds1963werddoorexpertsinGroningengewezenopdegevarenvangaswinningindeGroningsebodem.MaarzewerdendoordeNAMendeoverheidweggezetalsdorpsgekken.PasnadebevinginHuizingevan2012moestenzehunongelijktoegeven.Indeel4vandezeserie:metdedeskundigheidvandedeskundigendieNAMnadeHuizingebevingstuurde,bleekhetwelmeetevallen. IkgaeensinHuizingekijken.VanuitHouwerzijlrijdiknaarhetoosten,viahetlandtussenhetstreekjeEwerenhetgemaalElektradatdoordedochtervandeeigenaressevancafEisseshofinhetnabijgelegenNiehovedezeewordtgenoemd.Eninderdaad,jekuntjenogheelgoedvoorstellendatdezeehierheeftgeheerst.VerdernaarSchouwerzijl,eendorpdatprachtigaaneenbochtvanderivierhetReitdiepligt.DanoverdedijknaarWinsum,hetgrootstedorpvandezestreek,dataandevroegerdoorschoolkinderengoedgekendespoorlijnGroningenRoodeschoolligt.IkweetdaaraandeStationswegeenprachtige,bunkerachtige,bakstenenvilla,ontworpendoorEgbertReitsma,EgbertReitsma(18921976)waseenNederlandsearchitect,dievooralbekendstaatomzijnbakstenenarchitectuur.AanvankelijkontwierphijvooralkerkenindestijlvandeAmsterdamseSchool.LaterewerkenzijnonderanderenoghethuidigeABNAMROgebouwopdeGroteMarktinGroningen(1955)endeStadsparkkerk,ookinGroningen.InGlimmenstaatnogeenstandbeelduitbaksteenvanDonQuichotvanzijnhand.eenarchitectdiezelfsmijnarchitectenvriendeninhetwestendeslandsnietblekentekennentoenikhetzevroeg.Hoekomtdattoch,datderestvanNederlandzoweinigvanGroningenendebezienswaardighedenweet?Ookdatbehoorttotmijnverbazing.Hoekomtdattoch,datderestvanNederlandzoweinigvanGroningenendebezienswaardighedenweet?OokdatbehoorttotmijnverbazingDoorhetlegelandtenoostenvanWinsumrijdikverdernaarhetmooiedorpOnderdendamendannaarMiddelstum,waardelaatgotischeHippolytuskerkstaat,eenwaanzinniggrotekruiskerkdiehierin1445isneergezetinopdrachtvaneenlandedelman,iemanddienueendikkeboerzouwordengenoemd.VlakbijdeprovincialewegdievandestadGroningennaardeEemshavengaat,leidteensmallewegnaarHuizinge,hetdorpvande3,6opdeschaalvanRichter,dieervoorzorgdedathetverbandtussendebevingenendegaswinningeindelijkserieuswerdgenomen.OpdeHuizingerwierdestaateenprachtigekerkuitdedertiendeeeuw,waarvanvooralhetsiermetselwerkbijhetkooropvalt.Hetdorpheefthonderdinwoners.EenvanhenisReintWobbes.Hemgaikineenvandevierstratenvanhetdorp,deTorenstraat,opzoeken.HetsleutelsysteemvandeHuizingerkerkWobbesiskerkrentmeesterenkostervandeHuizingerkerkenhijwastwintigjaarlangsecretarisvandeStichtingOudeGroningerKerken.Dezein1969opgerichtemonumentenorganisatiebeheerteengrootdeelvandemiddeleeuwsekerkeninGroningenenzorgtervoordatzevrijwelelkedagopenzijnvoorbezoekers.Datgaatalsvolgt:wanneerdedeurnietopenstaat,iseropdiedeurtelezenwaardesleutelkanwordengehaald.Vaakisdatopmeerdereadressen,meestalvlakbij.Debezoekergaatdannaardatadres,beltaan,krijgtdesleutelmeeenkaninzijneentje,zonderbegeleiding,dedeuropenenenindekerkrondkijken.Eenuniekeervaringwatmijbetreft,indezevanwantrouwenencamerabewakingvergeventijden.ZelfsKeesStipwistalvervoordeaardbevingvanHuizingedathetfouteboelwasmetdatgasWobbesontvangtmijmeteengedichtjevanKeesStip,depuntdichterdieookbekendwasonderdenaamTrijntjeFopKeesStipschreefvanaf1951onderhetpseudoniemTrijntjeFop(ontleendaaneenvandedichtendeklasgenotenvanWoutertjePieterse)dierenversjesvoordeVolkskrant.OokleverdehijtekstenaanWimKan.endiein2001inWinschotenisoverleden.Groningenstoekomstheethetgedicht,enWobbesdraagthetuitzijnhoofdvoor:Ikhadeenvisioen/Diehebikvantevoren/Degasbelwaszijnlaatstegasverloren/EenmenigtestondopdeGroteMarkt/EnstaardeomlaagnaardeMartinitoren.Detoonisgezet.ZelfsKeesStipwistalvervoordeaardbevingvanHuizingedathetfouteboelwasmetdatgas.Endathijeenvisioenhadendaaroverzei:Diehebikvantevoren,datisGroningerhumordieiniedergevalGroningerszeerwaarderen.Onsgesprekbegonduslachend.MaaralgauwwerdWobbesserieuzer,enhijbleeknetzoverbaasdovervanallesalsik.WistikbijvoorbeelddaterinVlaardingendrieneenhalfjaareerdergaswasdaninhetgebiedwaarhetuitdegrondwerdgehaald?Endatdatmisschienlogistiekwelteverklarenwas,maardathetnietbepaaldelegantwastenaanzienvandeGroningers?EnwistikdathetgasindejarenzeventigonderministerenlaterministerpresidentDenUylvooreenhabbekratsaanItaliwasverkocht?BekijkeenfragmentopNOS.nluitNieuwsuur,metonderandereDenUylaanhetwoord.http://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2021401hetgasdebatvan1967.htmlEndatdatkwamomdathetideeheerstedateralheelsnelkernenergiezoukomenendathetgasdusmoestwordenverkochtzolangernogvraagnaarwas?EnwistikdatNoorwegenwlonmiddellijkeenspaarpotheeftgemaaktvanhetvelegelddatzemethunolieenhungasverdienden?TrouwoverDeNoorsedroom.DeNoorsedroom:eeneeuwigfondsalsgeldmachineTEKSTERICFOKKE03/09/13,00:00DeaardgasopbrengstenvanNederlandvloeienvrijweldirectnaardeschatkist.InolielandNoorwegendoenzehetanders.Daargaandeolieopbrengstennaareenbeleggingsfonds.Eenenormespaarpotvoorhetlevennadeolie.HetmoetvoorNorentochrgleukzijnomafentoeopdewebsitetekijkenvandeNBIM,NorgesBankInvestmentManagement.Daarstaateengetalvandertiencijfersdatconstantinbewegingishetlooptop,hetlooptaf,maartochvooralp.HetreusachtigegetalisdewaardevanhetzogehetenStaatsPensioenfondsBuitenland,indevolksmondhetOliefonds.Maandag26augustus11.16uurzittener4.557.174.163.425Noorsekronenin.Ruim4500miljardkronendus,560miljardeuro.Nederlandhadookzo'npotjekunnenhebben,zijhetwatkleiner.Netalsgasbellenzijnookoliebronnenooitleeg.Omtevoorkomendattoekomstigegeneratiesmetlegehandenachterblijven,bewarendeNorenalleolieopbrengsteninhetOliefonds.DeNoorsestaatiseigenaarvanhetfonds,deNBIMbeheerthetenbelegthetgeldinaandelenenobligaties.Nietdeopbrengstenuitoliezelf,maardeopbrengstenvanmetoliegeldgekochteeffectenstromenjaarlijksnaardeschatkist.Datishetidee.HetOliefondswerdin1990opgericht,maarpasin1996werddeeerstesomgelderingestopt,zo'n200miljoeneuro.Anno2013ishetmetdik500miljardeurohetgrootstestaatsfondsterwereldenbezithetinEuropameerdan2procentenwereldwijdmeerdan1procentvanvrijwelallebeursgenoteerdebedrijven.Deverwachtingisdatovervijftienjaardeomvangvanhetfondsverdubbeldis."Wehebbenhetgoedgedaan,hetOliefondsiseengrootsucces",zegtThoreJohnsen,professoraandeNoorseHogeschoolvoorEconomischeStudies.Helemaalonpartijdigishijniet.Johnseniszelfnauwbetrokkengeweestbijhetfondsenzijnzoonwerkteralsbeheerder.Maarmetzo'ndikkespaarpotishemmoeilijkoverdrevenvrolijkheidteverwijten."Jekunthetsuccesvanhetfondsnietloszienvandegebruiksregelsdieeraanverbondenzijn",vervolgtJohnsen."Zomagerjaarlijksnietmeerdan4procentuitgehaaldwordendatisdeverwachteopbrengstvandebeleggingen.Hetfondsgroeitsnel,wantiederjaarwordenmiljardenaanolieopbrengstentoegevoegd,enleverthetfondsdusmeerop."Hetfondsistevenseenmedicijnvoorwatindewereldvaneconomende'Dutchdisease'isgaanheten,deHollandseziekte.DeNederlandsegasveldenleverenookmiljardenop,maardatgeldstroomtzodeschatkistin.Volgensdeanalysevaneconomenheeftdater,kortdoordebocht,indejarenzeventigvoorgezorgddatdeconcurrentiepositievanNederlandwerdverzwaktdooreentehogewaardevandegulden.Lonenstegen,overheidsuitgavenrezendepanuitenerwerdgeennoodzaakgevoeldomtebezuinigen."DankzijhetOliefonds",doceertprofessorJohnsen,"leerdeNoorwegenhetgeldgebruiktematigen.Deolieopbrengstenkomenopdezemanierlangzaamengedoceerdindeschatkist.Zohoudjedeoverheidsuitgavenintoom.Datisooknodigomdenietaanoliegerelateerdeeconomieophetvastelandtebeschermen.Diemoetconcurrerendblijvenmethetbuitenland.Lonenmoetennietdoorhetplafondschieten,dekroonniettesterkworden."TochzijndeNoorselonenhoog,isdeNoorsekroonsterkenhetprijsniveaustevig.SymptomenvanHollandseziekte?"Datwordtvooralveroorzaaktdoordehogeinvesteringendoordeoliesectorzelf",zegtJohnsen,"nietdoordatderegeringhetoliegelduitgeeft.Danwarendieeffectennogveelsterkergeweest.Maarderegelsdiederegeringzichzelfoplegt,geldennietvooroliemaatschappijen."Deregelsvoorhetbeheervanhetfondsschrijvenvoordat60procentgenvesteerdwordtinobligaties,35tot40procentinaandelenen5procentinonroerendgoed.AllesmoetbuitenNoorwegenbelegdworden."Onzeanalyseisdatditeengoedeverdelinggeeftvanopbrengstenenrisico's",zegtArentSkjaevelandvanhetministerievanfinancin."Werichtenonsopdelangetermijnenkunnenjaarlijksevariatiesinopbrengstenverdragen.Overeenlangeperiode,zeghonderdjaar,verwachtenweeengemiddeldeopbrengstvan4procent."VolgensAdneCappelenvanhetNoorseCentraalBureauvoordeStatistiek(SSB)istussen2002en2013gemiddeld4,2procentuithetfondsgehaald."DecentrumrechtseregeringvanBondevikgebruiktegemiddeld6procentperjaar,terwijldehuidigeroodgroenecoalitieonderJensStoltenbergop3,3procentzit."Hetgemiddelderendementvanhetfondsissindszijnbestaanechtergeen4procent,maar3,2.Erzijneenpaarzeermagerejarengeweest.Tijdensdecrisisin2008bijvoorbeeld,verloorhetfonds23procentvanzijnwaarde.Datwasschrikken.Hetjaardaaropechterwerd25procentwinstbijgeschreven.Doorbreedtebeleggen,wordenopdemeestonverwachtemomentenwinstengeboekt.KreundeNederlandbijvoorbeeldomdathetplotseenhoopgeldmoestuitgevenaanvaccinstegendeMexicaansegriep,hetOliefondsplusteomdathetaandelenheeftinhetbedrijfdatdievaccinsmaakt.Hetomgekeerdegebeurtook:aandelenindeJapansekerncentraleFukushimawarenmindersuccesvol.DecrisisinEuropaveroorzaaktzowelverliesalswinst,wanneerlandenleningennietmeerterugbetalenofalsderenteoverleningenjuiststijgt.Alserzoveelgeldtebeleggenis,valthetnognietmeeschonehandentehouden.Noorwegenheefteenlijstmetbedrijvenwaarnietinbelegdmagwordenomdatzemijnenmaken,clusterbommenofkernwapens.Detabaksindustrieisverbodenterrein.Erligteenzwartelijstmetbedrijvendiehetmilieutegroteschadeberokkenen.AandeleninWalmartwerdengedumptomdatdeAmerikaansesupermarktketenmetminderjarigenwerkt,vrouwendiscrimineertenvakbondentegenwerkt."Weproberenzotebeleggen",zegtJohnsen,"datlateregeneratieszichniethoeventeschamenvoordeherkomstvanhungeld."Datisabsoluutnietsimpel,geeftdeprofessortoe.EriseenspecialeraaddieeroptoezietdathetNoorseoliegeldvolgensdeethischerichtlijnenvanderegeringwordtbelegd.Tochvlammendiscussiesregelmatigop.ZosteekthetOliefondsmeergeldinbedrijvendieontbossendanderegeringendieisscheutigaandebeschermingvanregenwoudenbesteedt.Hetfondszitookinbedrijvenmetverwoestendemijnactiviteitenofdieolieuitteerzandwinnenmetdesastreuzegevolgenvoornatuurgebieden."Hetzijnallemaalgevoeligeonderwerpen",zegtJohnsen."Sindseenpaarjaarlatenwealsaandeelhouderlieveronzestemhorenalsonsietsnietbevalt.Wekunnenonsaandelenpakketwelmeteenverkopen,maarwiezegtdatdekoperervanhetbetervoorheeftmetdewerelddanwij?Dankunjebeterproberenbijtesturenvanbinnenuit."OlieheeftNoorwegenenormewelvaartgebrachtenvelenzienmetenigezorghetmomenttegemoetwaarophetolietijdperkvoorbijis.Nietnodig,volgensSSBonderzoekerCapellen."Natuurlijkveranderterveelnahetolietijdperk,wantdankzijdeoliehebbennuveelmenseneengoedbetaaldebaan.Maartegendietijdhebbenweooknogsteedscompetitieveindustrien,zoalsdescheepsbouw.Deinvloedvanoliewordtvaakoverdreven,doordatmensennietbeseffenhoehetfondsonzeeconomiebeschermttegenallemogelijkvariatiesindeoliemarkt."Cappelendurftde'misschienwatprovocatievestelling'welaandatNoorwegenhelemaalnietvandeolieleeftenNorendusooknietbezorgdhoeventezijnvooreenlevennadeolie.DeolieinkomstenwordenimmersnietverbrastenhetOliefondsheeftreedszo'nomvangdathetzelfeengrotebronvaninkomstenisgeworden.DeNoorsedroomiseeneeuwigdurendfondsalsgeldmachine.KomendegeneratiesNorenzullenpoliticienfondsbeheerdersdankbaarzijnalszedaarinslagen.AardgasbateninNederlandAardgasheeftNederlandsindsdejarenzestigruim250miljardeuroopgeleverd.In2012vloeide14,5miljardaanaardgasbatennaardeschatkistenditjaarnaarverwachting12miljard.HetgrootstegasveldligtonderhetGroningseSlochterenendaarisminderdaneenderdevanover.Verderzijnerveelkleinegasvelden.Tussen2003en2013vormdendeaardgasbatentussen5en10procentvanhetinkomenvandestaat.Indejarentachtigwasdatnogveelmeer.BinnenvijftigjaarverandertNederlandvangasexporteurinimporteur.Deaardgasbatenverdwijnenendanmoetdestaatsbegrotingmetbelastingverhogingenofbezuinigingenrondgemaaktworden.AndersdanNoorwegenheeftNederlanddatnunogvoormeerdan100miljardeuroaangasindebodemheefternooitvoorgekozenaardgasbatenineenbeleggingsfondstestoppen.Alleentussen1995en2011iseendeel,minderdandehelft,apartgezetinhetFondsvoorEconomischeStructuurversterking(FES).DaarmeezijnondermeerdeBetuwelijnenHogesnelheidslijnbetaald.Verderstroomdeenstroomthetgasgelddeschatkistin.Vooralindejarenzeventigleiddedattoteenongekendegroeivandeoverheidsuitgaven,waarbijhetnietuitmaakteofdePvdA,VVDofdevoorlopersvanhetCDAinderegeringzaten.Degasinkomstenzijnniethelemaalverdampt.NederlandheeftondermeerdeOosterscheldedameneengoedsociaalstelselwaarNoorwegenoverigens,datwelspaart,nietvooronderdoet.Datlaatstewistikwel.Maarikwistnietdater,zoalsWobbesvertelde,eenmuseuminNoorwegenis,hetNorwegianPetroleumMuseuminStavanger,waarzenietalleenlatenzienhoezehetallemaaldoendaarenhoezemetdeopbrengstomgaan,maarookhoeanderenhetfoutdoen.EndatNederlanddaaralsvoorbeeldwordtgesteldvanhoehetnietmoet.Alleswateindigis,iskostbaarIkbenbenieuwdnaardehuidigesituatieinhetdorp.Wedoeneenrondje.Erisschade,aanveelhuizen,maarnietbuitensporigveel.TegenoverhethuisvanWobbeswashetdaknadebevingeneendaaropvolgendestormhelemaalkaal:alledakpanneneraf.Kleineschadeszijnvlotvergoed.Wezienveelkleinereparaties,voegstrepenvooral.Daarhebbenzezogehetenwokkelsingeplaatst,vanijzerenvanstaal,endatvindtWobbesnogaltijdeenfoutebeslissingvandeexpertsdiedeNAMhadingehuurd.Wantdatleverteldersscheurenop.Wobbesis,naeencarrirealsstuurmanopdegrotevaart,langindienstgeweestvaneenEngelsbedrijfdatzichbezighieldmetstaalconservering,betonschadeenbouwfouten,dushijheeftwelenigrechtvanspreken.JekrijgteenflesjenevervanmealsjeeenoudekerkkuntaanwijzendiegeenRijksmonumentisDiedeskundigenblijkennietechtdeskundig.Zozatenerwatkleinescheurtjesindekerk.Ikmelddatendemandieerovergaatzegtdathijkomtenvraagtdanhoeouddekerkis."Van1240,"zegik.IsheteenRijksmonument?vraagthij.Ikzeg:Datzijnkerkenvandieouderdomaltijd.Datisnietzo,zegthij.JekrijgteenflesjenevervanmealsjeereenaankuntwijzendiegeenRijksmonumentis.Komtiemeteenkerkuit1895aan.Diewisterdushelemaalniksvan.ZijnverhaaldoetmedenkenaaneeninterviewmetJurBekooy,bouwkundigevandeStichtingOudeGroningerKerken,inhetbladvandiestichting.HijverteldedathetcontactmetdetaxateursdiedeNAMhadingeschakeldomdeschadeaandekerkenoptemaken,uiterstmoeizaamverliep.IneenvandeeerstegesprekkenmetdeNAMhadhijuitgelegddatallekerkenvandestichtingRijksmonumentenzijn.WaaropdeNAMmedewerkerhadgeantwoord:IedereenkanwelzeggendatieeenRijksmonumentheeft.Bekooy:Ditvoorvalmaaktwelduidelijkdathettrajecthelemaalvanonderopmoestwordenbegonnen.TerugnaarHuizinge.ReintWobbeseniklopennaarheteindevanhetdorp,waaraandeE.L.Ubbenswegeendikkeboerderijstaat.DezeBoerderijMelkemaiszestiendeeeuwsenhistorischgeziennvandebelangrijkstevandezeomgeving.Van1555tot1974heefterdefamilieHuizingagewoond,vandeberoemdehistoricusJohanHuizinga.JohanHuizinga(18721945)isgrondleggervandeNederlandstaligecultuurgeschiedenisenmentaliteitsgeschiedenis.ZijnberoemdstewerkisHerfsttijderMiddeleeuwen(1919).HijwerdgeboreninGroningen.Hetachterstukstaatindestutten.Wobbes:Overalindeomgevingziejestutten,endiestaaneralzolangtewachtenopeenoplossingdatikalstuttenhebgeziendieverrotzijn.HijheefthiermeteendeskundigevandeNAMgestaan:Diestonddaarmaareenbeetjetestarenenniettewetenwatiemoestdoen,entoenhebikgezegddathijbinnenmoestkijkenomdatdaartezieniswatereventueelaangedaanzoukunnenworden.(WaaropWobbesietsaanmijuitlegtwatalleenechtedeskundigenkunnenbegrijpen.)Endanheeftdiezogenaamdedeskundigegeenideewaarjehetoverhebt.Alsjeeenzogenaamdeexpertessentilezakenmoetvertellendiehijnietweet,hoekanzonmandaneenoplossingbedenken?Wattedoen?Wobbes:Ikzouhetnietweten.Niemandweethet.Wezittenopheelingewikkeldegrond:eenzeebodemwaarkleiopisgekomenensomsookveenendanweerkleiwehebbeninOnderdendameenbijeenkomstgehadmetechtedeskundigen,waarnadeconclusiewasdathetdanigingewikkeldisallemaalendateigenlijkniemandweetwatermoetgebeuren.Jezounatuurlijkwelkunnenproberenmindergasoptepompen.SindserinLoppersumenomstrekennaaldiecommotiemindergasisgewonnen,hebbenwijhierinderdaadminderlastgehad.Maarja,debevingenhebbenzichverplaatst,ookalomdateropmerkelijkveelgepomptisin2013meerdanooit.Alsjedatgasineenveeltragertempogaatwinnen,danzijndebevingennognietweg,maardanwordenzewaarschijnlijkwelminder.Eneigenlijkwashetvanafhetbeginverstandigergeweestomhetnietmeteenklereganguittepompenendaarnavooreenscheetteverkopenaanhetbuitenland.Alleswateindigis,iskostbaarendusmoetjeerzuinigopzijn. Foto:SiebeSwart/HollandseHoogte/bewerking:LeonPostmaHoeGroningenalsnogopdewereldkaartkanwordengezetNadatNAMendeoverheidhaddentoegegevendatzeverantwoordelijkwarenvoordeschadeinGroningen,stuurdenzeexpertsomtehelpen.Maardiehaddenweinigbijtedragenaaneenoplossing.Indeel5vandezeserie:zijndeGroningseproblemenmisschienooktezienalseenkans?OmGroningenbekendtemakeninderestvanNederland,dewereld? EenbevriendeAmsterdamseprojectontwikkelaar,TonvanNamen,zeiineengesprekdatikmethemhadeenpaardagenvoormijnbezoekaanHuizingedathijwelkansenzagvoorGroningen.Hijbegonmeteendoemscenario:Hetprobleemvandebevingenzalnoglangblijvenbestaan.Erwordtgedaanalsofmindergastotminderbevingenzouleiden,maardatisnietzo.Bovendienisonzewelvaartsindsdejarenzeventiggefundeerdopdatgas.Wezijneraanverslaafdgeraakt.In2013iservoor13miljardeurouitdegrondgehaald,waarvan11.7miljardnaardestaatisgegaan.Enafgeziendaarvan,erisnooiteenaardbevingsbestendiggebouwtemakenmetbaksteen.Jekuntdiehuizenengebouwenduswelrepareren,maarbijeenvolgendebevingontstaaterweerschade.Jemoetdusniemandwijsmakendatdiehuizen,dieboerderijen,diekerkenbevingsbestendigkunnenwordengemaakt.Geefzedemogelijkheidteverhuizenendoedannietmoeilijkovergeld.EenbedenkeenanderemaniervanbouwenAlsmensenzichnietveiligvoelen,moetjedeproblemenwegnemen.Geefzedemogelijkheidteverhuizenendoedannietmoeilijkovergeld.Eenbedenkeenanderemaniervanbouwen:houtskeletbouwisbijvoorbeeldaardbevingsbestendig.Bevingsbestendigewoningvanhout:eenprimeurDVHN|Gepubliceerdop22juli2015,17:15Laatstbijgewerktop22juli2015,17:17MEEDHUIZENToenbleekdathunboerderijnietmeertereddenwasbeslotenArieenBiancaBrentersuitMeedhuizenhetrigoureusaantepakken.Eennieuweaardbevingsbestendigewoningvanhoutvervangthunhuidigestek.Debouwbegonwoensdag.Hethuisisheteersteexemplaardatvolledigvolgensdenormenvooraardbevingsbestendigbouwengeplaatstwordt.AleerderzijnnieuwbouwprojectenopgeleverdinGroningendiebevingsbestendigzijn,maardiemoestenlateraangepastworden.Debouwnormisnogmaarkortbeschikbaar.Duidelijk:ditisnietvooriedereenweggelegd.,,Wijhebbendefinancilemogelijkheden'',zegtAriedieeenmelkveehouderijheeft.Voorveelanderebevingsslachtoffersisnieuwbouwengeenoptie.Maar,dachtdefamilieBrenters,alswehetdoen,danlievermeteengoed.DeNAMbetaalt10procentvandebouwsomtoteenmaximumvan30.000euro.Denieuwewoningkenmerktzichdooreenbinnenwerkvanhout.HetisdewerkwijzevanhetbedrijfMiCasauitAlblasserdam.ArieSlagboomvanMiCasa:,,Omdatwewerkenmeteenbinnenkantvanhout,verwachttenwealdatdehuizenwelwatkunnenhebben.Datbleektekloppen.Alhebbenwelateronderdelenopnieuwberekendendeconstructieverzwaard.''Debetonvloerkomtvasttezittenaandefundering.Bewegingindewoningblijftmogelijk.Slagboom:,,Alsofjemetjevoeteninzandstaat.''Debouwisgeenoplossingvoorallebestaandewoningen.WoordvoerderSandervanRootselaarvandeNAM:,,Hetversterkendaarvanblijftdegrootsteuitdaging.''Oflaateenstukvandeprovincieonderwaterlopenenbouwdaareensoortdrijvendehuizen.Waterdemptdebeving.Ziedusdeproblemenalseenkans.Enhetgasisniethetenigeprobleemdaar,erisookontvolking.Gahetlandandersgebruiken,zouikzeggen.Zeterwindmolensopofpanelenteropwekkingvanzonneenergie.ProbeerhetgelddatdestaataanGroningenverschaftookinduurzameprojectentesteken.Eencultuurlandschapverandertcontinuhttp://rijksmonumenten.nl/plaatsen/Groningen/AlsikVanNamen,dienooitverderdandestadGroningenisgeweest,verteldathetcultuurlandschapvanhetGroningerHogelanduniekisendaterwatniemandinderestvanNederlandlijktteweten,ookVanNamenniettweeduizendRijksmonumentenstaan,waarvanzonhonderdprachtigemiddeleeuwsekerken,reageerthijalsdeprojectontwikkelaardiegraagoutoftheboxdenkt:Datcultuurlandschapisdoormensengemaakt.Erzalweerdoormensenmoetenwordeningegrepenbijdeproblemenvannu.Enprobeerniettebehoudenwatnietbehoudenkanworden.Eenkenmerkvaneencultuurlandschapistochdathetcontinuaanveranderingonderhevigisdoormenselijkingrijpen?EenspectaculairprojectwaardoorderestvanNederlandendewereldmisschieneindelijkweetkrijgtvandiemiddeleeuwsekerkjesEndiekerken,endiewierdedorpen,diebelangrijkcultureelerfgoedzijn?Kiesdebestedorpenendebelangrijkstekerkenuitenprobeerdietebehoudendooropzoektegaannaarinnovatievemethoden.Desnoodsdoordekerkensteenvoorsteenaftebrekenenzeopeenbevingsbestendigeondergrondteplaatsen.EenspectaculairprojectwaardoorderestvanNederlandendewereldmisschieneindelijkweetkrijgtvandiemiddeleeuwsekerkjes.Danmaakjedustien,oflievervijfvandiedorpjesendaarkomendanveelmensenopaf.Musealedorpendus.Daarisniksmismeeendatbrengtiniedergevalgeldinhetlaatje.IkbedenkdatikhemtochmaareensmeenaarhetHogelandmoetnemenomhemweerintheboxtekrijgen.Welkanikmeegaaninzijnsuggestieaandeprovincieomdeproblematiekopdevoorpaginavandekrantentehoudendoormetintelligentevoorstellenenoplossingentekomen:OnderleidingvanbijvoorbeelddecommissarisvandeKoningzoueengroepslimmemensenbijelkaarkunnenwordengebrachtarchitecten,geologen,economen,kunstenaars,boeren,projectontwikkelaarsdiegeregelddekoppenbijelkaarstekenomoplossingentebedenken.UleeftineengoddelijklandschapReintWobbesneemthetoutoftheboxdenkenvanVanNamennietechtserieus.Enwatdieontvolkingbetreft,denkthijmetplezierterugaaneensymposiuminWarffummetvierhooglerarendiezichmetdeleegloopinEuropabemoeien.EenSchotseprofessorhadtegenhemgezegd:Ikwashiernooitgeweest,ikhaderooknognooitvangehoord,maarikhebnurondgekekenenikkanzeggen:Uleeftineengoddelijklandschap.Datisuwgrootstekapitaal.Maaktuzichmaargeenzorgen.EeneenprofessoruitAmsterdamhadtegenhemgezegd:Moetenwealtijdblijvengroeien?Datkantochniet?Leegloopisnietveelandersdanverandering.OokoverhetmuseumplanvanVanNamendoetWobbeswatlacherig:HetkanonseigenlijknietzoveelschelendatdieHollandersnietnaaronzekerkenkomenkijken.Enalsdietoeristeninderdaadoponzekerkenafkomen,kunnenwedatprettigesleutelsysteemooknietmeerhandhaven.Trouwens,toerismeisslechtvoorelkgebied.KijkmaareensinFriesland.MooieplaatsenalsWoudsendwordenverpestdooraldiegigantischewittebotenloodsen.IndiezinverschillenweflinkvandeFriezen,dieveelnationalistischerzijn.Trotsophunlandenzo.IkzalhetnooituitmijnstrotkunnenkrijgendatikertrotsopbeneenGroningertezijn.Watkanikdaarnouaandoen?Redelijktevredenbenikermee.Enikwoonhierookgoed. MinisterHenkKampvanEconomischeZakenbezoekteenaantalwoningeninhetaardbevingsgebiedinGroningen.Foto:KeesvandeVeen/HollandseHoogte/bewerkingLeonPostmaEntoenkregendeGroningersalsnoghunexcuus(ofwashetmeereengasbel?)InzijnvorigeafleveringbeschreefauteurRikZaalzijnontmoetingmetbevriendeprojectontwikkelaar.DiensoutoftheboxideenwerdendoordeGroningseWobbeslachendvandehandgewezen.HetgaatdeGroningersnietomaandacht,maaromveiligheid.Indeel6vandezeserie:naeenrapportvandeOVVOnderzoeksraadvoordeVeiligheidkanniemandzijnaandeelmeerontkennen.Maarwateraanexcuseskwam,klonkzachtgezegdnietveelbelovend. Endangaaterinfebruari2015eennieuwebevingdoorGroningen,eenbevingvanheelandereaard:deOnderzoeksraadVoorVeiligheid(OVV)constateertdatdeNAM,deStaatenanderebetrokkenenbijdegaswinningzichalleenmaarmetdeopbrengst,metgeldhebbenbeziggehoudenenvijftigjaarlangdeveiligheidvandebewonershebbengenegeerd.HiereenpublieksversievanhetrapportvandeOnderzoeksraad.(PDF)http://www.groningerbodembeweging.nl/downloads/pdfsinnieuwsberichten/131publieksversiegaswinninggroningenweb/fileAllebetrokkenenhebbengefaald,ookdetoezichthouder,hetStaatstoezichtopdeMijnen(SodM).Diedeed,ondanksveleaanwijzingendaterverbandbestondtussendebevingenendegaswinning,pasnadebevingvanHuizingein2012eenonderzoekenadviseerdetoendegaswinningzosnelenzoveelmogelijkterugtedraaien.MinisterKampvolgdeditadviesnietoperwerdin2013zelfsmeergasgewonnendanindejarendaarvoor.HetDagbladvanhetNoordenoverhetadviesvanSodM.Gaswinningkanminder'DVHN|Gepubliceerdop22april2015,10:27Laatstbijgewerktop22april2015,11:12DENHAAGDegasproductieinGroningenkanineennormalewinterprobleemlooswordenteruggebrachttot21miljardkuub,veelminderdandehoeveelheidwaarministerKampnuvanuitgaat.,,Ermoetzosnelmogelijkeenechtgoedwinningsplankomenwaarallepartijenzichaanhouden.''DatzeiJandeJong,devorigjaargepensioneerdeinspecteurgeneraalvanhetStaatstoezichtopdeMijnengisteravondopeenhoorzittingindeTweedeKameroverhetrapportvandeOnderzoekraadvoorVeiligheid.VolgenshemwasergeensprakevandathetStaatstoezichtzatteslapen.Erisweldegelijkkritischonderzoekgedaan,maardaargebeurdeweinigmee,aldusDeJong,,,ToendeNAMinhetwinningsplanvoor2013hetrisicoonderschatte,hebbenwezelfeenrisicoinschattinggemaakt.''Hijweeseropdatzijndienstindatzelfdejaar,toendeNAMinGroningeneenrecordhoeveelheidgaswonvan54miljardkuub,bijKampdiversemalenvergeefsaandebelheeftgetrokken.OokliethetonderzoeksinstituutTNOhetopcrucialemomentenafweten,klaagdeDeJong.DeoudinspecteurontkendedatdeSodMwerdgentimideerd',opeenvraagvanSPTweedeKamerlidSmaling.,,Datheeftnooiteenrolgespeeld.Maaruheeftzelfookallemaaldingengevraagd,dieernunognietzijn.HetisnietalleenkwadeopzetvandeNAM,hetismeer.Dezehelediscussieduurtookaltweejaar.''NAMdirecteurGeraldSchotmanliepvooruitoponderzoekdatbinnenkortaandeministerwordtoverhandigd.,,Derisico'sinGroningenzijnbeterteoverzien.OnderzoekwijstuitdatnietallehuizenindeKNMIschadecirkelsversterkthoeventeworden.''TussenderegelsdooristelezendaterbehalveongelooflijkarrogantgedragvanbetrokkenenooksprakeisgeweestvanliegenenbedriegenVerdervindtdeOVVhetfoutdaterslechtseenkleingroepjebetrokkenenbesluitenneemtoverdegaswinning.DeraadpleitervoordatbuitenhetministerievanEconomischeZakenmeerministeriesbijeenenanderbetrokkenmoetenworden.WreveliserbijdeOnderzoeksraadoverdeslechteschadeafhandelingdoordeNAMendeslechtecommunicatiemetdegetroffenbewoners.EnzogaathetrapportnogevenverdermetalleswaterfoutisgedaandoordeNAM,deStaatendetoezichthouder.Tussenderegelsdooristelezendaterbehalveongelooflijkarrogantgedragvanbetrokkenenooksprakeisgeweestvanliegenenbedriegen.WelkegevolgenzoudendezetenhemelschreiendeuitkomstenvanditonderzoekineenbeschaafdlandalsNederlandgehadmoetenhebben?Mijlijktdatdeministerhadmoetenbesluitendegasproductieheelsnelflinkterugtebrengen(bijvoorbeeldtot21miljardkuub,eengetaldatdetotinkeergekomen,gepensioneerdeinspecteurgeneraalvanhetStaatstoezichtopdeMijnen,JandeJong,hedenalsprobleemloosinschat),dedirecteurvandeNAMhadmoetenopstappenwegensliegenenbedriegen,deministerhaddeeeraanzichzelfenzijnvoorgangersmoetenhoudendoorzijnontslagaantebieden,endevolksvertegenwoordiginghadeenparlementaireenqutemoetenstarten.Verderhadderegering,ooknamensvorigeregeringen,doorhetstofmoetengaanendeGroningersmoetenverzekerendatzeroyaalzoudenwordengecompenseerdvoordegeledenendetoekomstigeschade.Twee,driekeerlezenenhetbetekentnognietsMaarwatgebeurdeer?Deministerdeedertweewekenoveromexcusesaantebieden.ZolanghaddenjuristenerblijkbaarovermoetendoenomdetekstervanzointekledendatdeStaatderNederlandennietaansprakelijkkonwordengesteld.DeexcusesvanKampbijdeNOSopYouTube.https://www.youtube.com/watch?v=0Bsbi828dDwHijzeidathethemspeetdateronvoldoendeaandachtwasgeweestvoordeveiligheidsbelangenvandemensen.Verderginghijniet.HPDeTijdoverhetexcuusvanministerKamp.POLITIEK /03032015/12:19/DOOREDWINVANSAS205SECONDENLEESTIJDHENKKAMPHEEFTZIJNEXCUSESHELEMAALNIETAANGEBODENDeministerpresidentstelderecentineenKamerdebatdatdetermexcuusalsneljuridischebetekeniskrijgtenvolstaatdaarommetbepaaldehandelwijzentebetreuren.Dezeuitlatingstaatindeinteressanteverkenninguit2010vanvoormaligombudsmanAlexBrenninkmeijergetiteldExcusesinhetopenbaarbestuur.Erisblijkbaareenbelangrijkverschiltussenspijtbetuigenenexcusesmaken.ZowordtvanuitSurinaamsehoekaljarengevraagdomexcusesvoorhetslavernijverledenvanNederland.Maarookin2013bijdeherdenkingvan150afschaffingvandeslavernijbleekdatnogaltijdeenpolitiekestaptever.MinisterAsscherbetoondenamensderegeringdiepespijtenberouw,maarhetgewraaktewoordbleefuitendatwerddoorvelenalseengroteteleurstellingervaren.DesteopmerkelijkerzijndeexcusesdanookdieministerKampgistereninGroningenmaakte,endiedoormediagretigwerdenovergenomen.DeVVDermethetstocijnsevoorkomenvanStasiofficierGerdWiesleruitDasLebenderAnderen,zatgisterenbijRTVNoordenzeidaarletterlijk:Ikerkendateronvoldoendeoogisgeweestvoordeveiligheidvandemensen.Ikbetreurdathetzogegaanis,hetspijtmezeerdateronvoldoendeaandachtisgeweestvoordieveiligheidsbelangen.Conclusie:HenkKampmaaktegeenexcuses.Spijtbetuigenisn,maarbijexcusesmakenhoortmeer.BrenninkmeijerhaaltinzijnschrijvenfilosoofNickSmithaandieinzijnboekIwaswrong,themeaningofapologies,achtvormenvanexcuusonderscheidt,waaronderhetambigueexcuus(datnietwerkelijkalseenexcuusoverkomt)endesympathiebetuiging(datmindervergaatdaneenexcuus).Eenvolwaardigexcuusiswatandersdanzonenkelevormvanexcuus,concludeertdeoudombudsman.OokwordtOnApologyvanAaronLazareaangehaald,waarinwordtgestelddatexcusesmakenverschillendestappenomvat:deerkenningvandenormschendinghetgevenvanuitleghetvertonenvangevoelensvanspijtenhetaanbiedenvancompensatie.Juistbijdiecompensatiewringthemdeschoen.Wieexcusesmaaktzegternormaalgesprokenbijenikzalhetnitmeerdoen.KampzeigisterenbijRTVNoord:Ikdenkdathetnumijntaakisomervoortezorgendatdieveiligheidnuwelvooropstaat.CommissarisvandekoningvanGroningenMaxvandeBergsteldegisteravondinNieuwsuurterechtdatdegeloofwaardigheidvandeexcusesstaatofvaltmethetantwoordopdevraaggajeookminderdoenaangaswinning?Kampheeftdegaskraantijdelijkteruggedraaid,maarzegtdeadviezenvanexpertsaftewachtenvooreendefinitievebeslissing.Endieadviezenkomenpasinjuli.Verhoudingenwaarinvanwegeonjuisthandeleneendisbalansisontstaankunnenweerinevenwichtgebrachtwordendooreenvolwaardigexcuus,concludeertBrenninkmeijerzijnstuk.DekansisnihildatdeTweedeKamervanmiddagdatvolwaardigeexcuusvanKampkrijgt,dusmteenuitspraakoverhoedeproblematiekindetoekomstwordtvoorkomen.Despijtbetuigingvangisterenisdaarmeeeenlegehuls.BovendienkomthijpastweewekennhetvernietigenderapportvandeOnderzoeksraadvoorVeiligheidentweewekenvrdeProvincialeStatenverkiezingen.HettoneelstukisdusslechtsonderdeelvandeverkiezingscampagnediezichvanmiddagvoortzetindeTweedeKamer:deoppositiezalaandringenophetzosnelmogelijkdefinitiefterugdraaienvandegaskraan,hetkabinetzaldehalveexcusesherhalenomdekiezertepaaienindehoopwegtekomenmethetuitstellenvaneenbesluit.PS.Excusesvoormijncynismealkanikniettoezeggendathetindetoekomstnietmeerzalvoorkomen.EdwinvanSasStreeknaeenstudiepoliticologieenjournalistiekneeralsredacteurbijHP/DeTijd.Bestierdevanaf2013dewebsite,bevolktevanbegin2014totmaart2015dehoofdredactiemetTomKellerhuis.Heeftdieplekverlatenomaaneentechnologiestartuptewerkenenschrijftdaarnaastopfreelancebasis.EndeNAM,dievlaknahetpublicerenvanhetonderzoekbijmondevandirecteurGeraldSchotmanhadgezegdnietonzorgvuldigtezijngeweest,endathijnietbegreephoejeexcuseskonaanbiedenvoorietswaarjegeenzichtophad,kwamnatweemaandenvergaderenmetjuristenoverdebrugmeteensoortexcuus:DeNederlandseAardolieMaatschappijbetreurthettenzeerstedatdeaardbevingenvoorzoveelmensentotproblemenleiden.Ikwildaarvoormijnexcusesaanbieden.Tweekeerlezen,driekeerlezen,enhetbetekentnogniks.Alsditeenbestemmingsplanvaneengemeentewasgeweest,zoudenwezeggen:doetuditmaaroverDangaateenaantalGroningerbelanghebbendenmetdriepolitiekepartijen,SP,CDAenGroenLinks,inapril2015naardeRaadvanStateomtebewerkstelligendatdegaswinninginGroningenforswordtverlaagd.OpdezittinguitThijsDrupsteen,Nederlandsdeskundigeophetgebiedvanmilieurechtenruimtelijkbestuursrecht.Sinds1998ishijlidvandeRaadvanStateeerstinbuitengewonedienst,sinds2001ishijvoltijdsStaatsraad.alswoordvoerdervanderaad,veelkritiekopdeStaatendeNAM:Ermoetnogheelveelonderzoekwordengedaannaardeveiligheidentochgaatudoor.Hetbeeldvandewinninghangtvanonzekerhedenaanelkaar.DeGroningershebbeneenpunt.Ikzeghetsimpel.Alsditeenbestemmingsplanvaneengemeentewasgeweest,zoudenwezeggen:doetuditmaarover.UiteindelijkbesluitdeRaaddatdegaswinningbijLoppersummoetwordenstilgelegdendatdekraandaaralleennogmagwordenopengedraaidalsdeleveringviaanderelocatiesnietvoldoendeblijkttezijn.FDoverhetverbodvanRaadvanState.RaadvanStateverbiedtgaswinningbijLoppersumGijs den Brinker dinsdag 14 april 2015, 14:15Update: dinsdag 14 april 2015, 15:20Een aardgasinstallatie bij het dorp 't Zandt in Groningen Hollandse Hoogte Raad van State verbiedt gaswinning bij Loppersum (PDF) DegaswinninginenrondLoppersummoetvoorlopighelemaalwordenstilgelegd.Alleeninnoodgevallenmagdegaskraantijdelijkopen.DatheeftdeRaadvanStategeoordeeldineenspoedprocedure.DezaakwasaangespannendoordeGroningseprotestbewegingStichtingVriendenvanGroningenCentraalenenkelefractiesvanprovincialestatenvanGroningen.DehoogstealgemenebestuursrechtervanNederlandgeeftgeengehooraandeoproepomdegaswinninginheelGroningentestaken.GevaarDeraadvanStatedraaitmetzijnvonniseenbesluitvanministerKampvanEconomischeZakendeelsterug.Kampstemdeeerderditjaarinmeteenverlaagdproductieplafondvan39,4miljardkubiekemetergasuitGroningenperjaar,waarbijmaximaal3miljardkuubuitderegiorondLoppersummagkomen.Hetproductieplafondvan39,4miljardkuubblijftvooralsnoginstand,maardaarkanlaterditjaaralsnogveranderinginkomenalsdeberoepsproceduredient.'Pasdankijkenweinhoudelijknaarhetinstemmingsbesluit(vanKamp,red.).Iservoldoendeonderzoekgedaan?Zijndekeuzesvoldoendegemotiveerd?Datsoortvragen',zegteenwoordvoerdervandeRaadvanState.TussenvonnisDeRaadvanStateheeftindespoedprocedureeenafweginggemaakttussendeverschillendebelangenzoalsveiligheidenleveringszekerheid.MedeomdatdeexploitantvanhetGroningenveld,deNederlandseAardolieMaatschappij(NAM),tijdensdezittingaangafdathetclusterrondLoppersumgeheelkanwordenontzien,ishetrechtsorgaantotzijnconclusiegekomen.LoppersumishetdeelvanhetGroningenvelddathetmeestlasthadvanaardbevingen.Hetterugschroevenvandeproductiemet80%sorteerdealeenpositiefeffectopdeseismiek.Deberoepsprocedure,waarbijmeerdan40partijenbezwarenhebbentegenhetwinningsplanvandeNAM,dientinseptember.Hetgevolgissnelmerkbaar:debevingeninenrondLoppersumnemenaf,maardebevingenaanderandenvanhetLoppersumveldeninenomdeandereproductielocatiesnementoe.EenmotieomdemijnwetteveranderenEndankomtdeVerenigingEigenHuismeteenideedatalveeleerderdoorsociaalgeograafMeentvanderSluiswasgeopperd(ziehoofdstuk3).debewijslastbijschademeldingenzoumoetenwordenomgekeerd.DeNAMzoumoetenaantonendatschadenietdoorgasbevingenisontstaan.DVHNoverdeomkeringvandebewijslast.'Omkeringvanbewijslastnodig'DVHN | Gepubliceerd op 16 april 2015, 20:39 Laatst bijgewerkt op 07 mei 2015, 14:30 DENHAAG/GRONINGENOmkeringvandebewijslastbijschademeldingenaanwoningeninhetGroningergaswinningsgebiedismeerdanooitnodig.DatzegtdeVerenigingEigenHuisdievanafseptember2014klachtenverzameltvanGroningers.UiteenrecenteenqutevanVEHblijktdat80procentvandegedupeerdehuiseigenarennogsteedswachtopeenoplossing.Indemeestegevallenisdaarnieuweschadebijgekomen.IndeTweedeKamerdrongendonderdagopvoorstelvanPvdAenPartijvoordeDierenookGroenLinksenSPaanopeenwijzigingvandemijnbouwwet.IndiewetmoetstaandatdeNAMmaarmoetbewijzendateenschadenietdooreenaardbevingkomt.D66enCDAhaddennogaanvullendevragenaanministerHenkKamp(VVD,EconomischeZaken)dienietsvoeltvooromgekeerdebewijslast.VolgensKampisdiejuridischnietwaterdichtenzijnervoordeinwonersgenoeganderemogelijkhedenomhunrechttehalen.Bewijsdiscussie,,OmkeringvandebewijslastisheelbelangrijkomdepositievandeGroningersteverstevigen.Zerakenverwikkeldinjarenlangebewijsdiscussies'',zegtVEHdirecteurCindyvandeVelde.DebelangenclubvanwoningbezittersvindtdebejegeningvanNAMtaxateursverbijsterend.Gevallenvanfunderingsschade,verzakkingenenschadesdiedoortrekkenvanbuitennaarbinnenmurenwordenvaaknietofnauwelijksserieusgenomen.ZobewoogeenadvocaatvanVerenigingEigenHuisookhemelenaardeomeenwiebelendeschoorsteentevervangen.Deaannemersoffertevooreennieuweschoorsteenkwam3000eurohogeruitdandeeigenramingvandeNAM.Moeizaam,,AlsdeNAMnietswil,blijfthetmoeilijk'',zegtSteveWayenberg,juridischbeleidsadviseurvanVEH.,,Jekuntwelproberendejuridischeuitgangspositieteveranderendoordebalaandeanderekantteleggen.Maarminstenszobelangrijkisdatdehoudingmeewerkendinplaatsvantegenwerkendwordt.''KamerlidEstherOuwehandvandePartijvoordeDierenzei'metpijninhethart'datbijeenwetswijzigingalleenbijmensenmetnieuwegevallennieteindeloosachterdeNAMhoevenaanterennenomschadevergoedtekrijgen.Wayernberg:,,Eennieuwewetmetterugwerkendekrachtlatengeldenisbuitengewoonmoeilijk.DeNAMmoethaarhoudingveranderenenpervandaagbesluitenallegedupeerdencoulantertebehandelen.''MinisterKampgaatwoensdaginopdevoorgesteldewetswijziging.DeVerenigingwasnamelijkerggeschrokkenvaneenenqutewaaruitbleekdattachtigprocentvandesindsseptember2014gedupeerdehuiseigenareninapril2015nogaltijdwachtopeenoplossing.Enindemeestegevallenisdaarooknognieuweschadebijgekomen.UitdieenqutebleekookdatwoningbezittersdebejegeningdoorNAMtaxateursverbijsterendvonden.Gevallenvanfunderingsschade,verzakkingenenschadesdiedoortrekkennaarbinnenmurenwerdenvaaknietofnauwelijksserieusgenomen.NietlangnahetvoorstelvandeverenigingnamdeTweedeKamereenmotieaanwaarindeministerwordtgevraagddemijnwetindiezinteveranderen.MinisterKampvoeldedaarnietsvoor,enhetzieternietnaaruitdathijondertussenvanmeningveranderdis.Leeshiermeerinformatieoverdemijnwetviademijnen.nlDemijnwetvan1810enStaatstoezichtUniformenvandeIngenieurdesMines,ingevoerdin1824,ommeergezaguittestralenUitdeliteratuurblijktdaterinWestEuropareedsinde14eeeuwsprakewasvaneensoortmijntoezicht.DeambtenarenvandittoezichtwarenbedigdendroegenalstitelkohlwiegerZehaddenalsneventaakbemoeienismetveiligheidsaspektennogsterker:kohlwiegerszoudenzelfszijnopgetredenalsgetuigedeskundigevoorderechtbankalshetgingomovertredingenvanvoordemijnengeldendewetgeving.Veiligheidwas,zoalsreedsvermeld,evenwelniethunhoofdtaak.InNederlandwerdindetwaalfdeeeuwvoorheteerstgebruikgemaaktvansteenkolenalsbrandstofvoordeverwarmingvanhuizen,enwelinhetgebiedrondRolducinZuidLimburg.DithadtemakenmethetfeitdatenerzijdshetvoorhuisverwarminggebruiktehoutschaarsbegontewordenenanderzijdsdekolenlageninderivierdalenvandeWormrondRolducenomgevingaandeoppervlaktewerdenaangetroffenendekolendusalshetwarevoorhetoprapenlagen.Menkonzichopdiemanierdusvoorzienvangoedkopebrandstof.Meestalgebeurdehetuitarmoedehetbrandhoutwerdteduurdoorindividuelepersonenen/ofgezinnen.Debetergesteldenkekenopdezegangvanzakenneerenbeschouwdenhetgebruikenvansteenkolenvoorverwarmingsdoeleindenbenedenhunstand.Aandegemakkelijkebereikbaarheidvandekolenkwamechteralgauweeneindeenwerdovergegaanophetgravennaarkolenindehellingenvanderivierdalen.Opdiemanierontstondenerprimitievemijngangenwaardoorermeerkolenbereikbaarwerd.Langzamerhandwerdkolenhandelswaar.Aanhetgevaarvaninstortenvandetotwel100meterdiepindehellingengegravengangenwerdnauwelijksaandachtbesteed.Daarontbrakdekennisenhetgeldvoor.Deeenmansmijntjesgroeidengeleidelijkuittotkleinesamenwerkingsverbanden.HetontstaanvandemijnwetZoontstondendeeerstemijnbedrijfjesdieookreedsgerichtwarenophandelinkolen.Hetlagdusvoordehanddatdeeigenarenvandebovengrondintoenemendematebezwarenmaaktentegendeinhunogenillegaleactiviteiten.AandestrijdomdeeigendomsrechtenmaaktedeFranseMijnwet1810eeneinde.DiewetwerdingevoerddoorNapoleonI(17691821),zoonvanCarloBonaparte.BeweerdwordtdatNapoleon,naastkrijgsvoering,mijnbouwalshobbyhad.DeMijnwet1810bevattedebepalingdatvoorhetdelvenvankoleneenconcessievereistwasendataandeStaateendeelvandekolenbatenmoestenwordenafgestaan.OmdatZuidLimburgindietijdonderFransbestuurvielmoestdusookindeNederlandsemijnstreekwordenvoldaanaandeindeMijnwet1810vastgelegdeconcessievoorwaarde.DealgemeneopzetvandeMijnwet1810washetstellenvanregelsaandeopsporingenwinningvandelfstoffen,zoalsolie,gas,zout,mergelendergelijke.Anderepuntenvanaandachtwarenveiligheidenrationalisatievandedelfstofwinning.Verdergolddeverplichtingdeondergrondsekolenwinningtedoenplaatsvindenonderleidingvanvoldoendtechnischonderlegdpersoneel.Metnamewerddwingendvoorgeschrevendatermijningenieurs,mijnmetersenmediciwerdeningezet.Demedicimoestendegezondheidvandemijnwerkersbewakenwanterwarennogalwatziektendiedeondergrondersbedreigden,zoalsmijnwormenlongaandoeningen.VoorhettoezichtopdeMijnwet1810werddefunctieIngenieurderMijnen(IngenieurdesMines)inhetlevengeroepen.DezestondondergezagvandeFranseministervanBinnenlandseZakenMontalivetenmoesteenuniformdragen.HijwerkteaanvankelijkalssolistenhadalsstandplaatsLuik.ZijnfunctieisvergelijkbaarmetdievandehuidigeInspecteurGeneraalderMijnen.FunctievandeIngenieurdesMinesenhetSODMDeIngenieurdesMinesmoestjaarlijksaandeMinisterverantwoordingafleggenoverdedoorhemverrichtewerkzaamhedenenrapporterenoverbelangrijkegebeurtenissendiemetmijnbouwtemakenhadden.Laterkreeghijmedewerkersdieeveneensgeniformeerdhunwerkdeden.Despaarzaambeschikbareliteratuuruitdietijdwektdeindrukdatindeeerstejarenna1810,hetStaatstoezichtbijdeuitvoeringvanzijntaakmeerdanophandhavingdenadruklegdeopadvisering.DesondankswerdinhetarchiefvanStaatstoezichteenop4december1826gedateerdfragmentvaneenprocesverbaalaangetroffen.HetbetrefthetoplopendooreneAntoonLuttgenvanverwondingenaanzijnhoofd.HetprocesverbaalisopgemaaktdoordeconducteurdermijnenA.Sairon.OpmerkelijkbijdewetgevingvanNapoleonwasdathij,weliswaarsummier,reedsrekeninghieldmetsocialeaspekten,zoalspersoonlijkebelangenendegelijkheidvanallemensenvoordewet.HetopgrondvandeMijnwet1810in1813totstandgekomenmijnreglementbevatteverderregelsvoordegezondheidvandewerkersindeondergrondsemijnwerken.Diewarenmeerspeciaalenvooralgerichtopeenadequateventilatie.Eengoedeventilatiewasnodiginverbandmetderisicosvangevaarlijkegassen(verstikkingenexplosiegevaar),steenstof,gebrekaanzuurstofentehogetemperaturen.Tevensisvermeldenswaarddathetmijnreglement1813verboodhettewerkstellenindeondergrondsemijnwerkenvankinderenonderdetienjaarenbevatteheteenbepalingdiegrenzensteldeaandebelastingwaaraanpaardenindeondergrondsewerkenmochtenwordenblootgesteldbijhetvoorttrekkenvanmijnwagens.AldusinhetkortdeontstaansgeschiedenisvanStaatstoezichtopdeMijnenendewijzewaaropzichdatindeloopderjarenheeftontwikkeldtotdehuidigevormvanadvisering,toezichtenhandhaving,inclusiefofficileopsporingsbevoegdheid.Nognietaanbodisgekomendeinspanningenterbeschermingvanhetmilieu.Datisimmersindeloopderjaren,ondermeerookinhetkadervandeHinderregelingenanderemilieuwetgeving,eenbelangrijkedeeltaakgewordenDegehelemijnwet,zoalsdezevandaagdedagnogvankrachtis,ishierinzijngeheelintezien.AuteurvanditartikelisFransBastin,*1934HBSbinKerkrade(AntoniusDoctor)HTSchemischetechnologieinHeerlen.WerkzaambijSo/dMvanaf1963totenmetjuni1999.BijSo/dMwashijhoofdinspecteurvoornamelijkbelastmetdesectorenMilieu,ChemieenGezondheid. 11april2012 FransBastin HetwierdedorpBierum.Foto:SakeElzinga/HollandseHoogte/bewerkingLeonPostmaVolgensditGroningsebevingsslachtoffermoetengedupeerdengeldkrijgenomwegtetrekken DegedupeerdeheetNicoletteMarienwoontongeveerbovenophetproductieveldBierum,vlakbijDelfzijl.Haarhuisdaarheeftindeloopvandejarenveelschadeopgelopenenzijistijdensveelpogingenhaarrechttehalenineenpoelvanverstikkendebureaucratieterechtgekomen.Indeel7vandezeserie:eenportretvaneengedupeerdevandeGroningsegaswinning. Zeheeftlievernietdatikbijhaarlangskom.Haarmanenhaarkinderenrakentegestrestvangesprekkenoverdebevingenendesituatievandefamilie.DuskomtzebijmijlangsinHouwerzijl,eendorpdatnetbuitenhetbevingsgebiedligt.IniedergevalbuitenhetzogehetencontourengebiedwaarbinnendeNederlandseAardolieMaatschappij(NAM)meldingenvanschadeinoverwegingneemt.MeldingendiesindsenigetijdmoetenwordengedaanbijhetCentrumVeiligWonen(CVW),datonafhankelijkvandeNAMzegtteopereren,maarviaallerleigeheimzinnigebureaucratischeconstructiestochgewoonvandeNAMis.LeeshierhoeCentrumVeiligWonenendeNAMverwevenzijn.'CVWisnietonafhankelijk'DVHN|Gepubliceerdop01februari2015,23:34Laatstbijgewerktop02februari2015,09:30APPINGEDAMHetpasopgerichteCentrumVeiligWonen(CVW)inAppingedam,datbevingschadeafwikkelt,isnietvolledigonafhankelijk.DatgeeftdedirectievanCVWtoeinreactieopeenstroomberichtenopTwitter.DaarinwordtgemelddathetuitvoeringsorgaannauwebandenonderhoudtmetNAMenShellInternational.VolgensdedirectieishetsteedsdebedoelinggeweestdatdeschadeafhandelingopafstandkomttestaanvandeNAM.MaarwettelijkblijftdeNAMverantwoordelijkvooralleschade.,,VaneengeheelonafhankelijkepositievoorCentrumVeiligWonenkandaaromgeensprakezijn'',schrijftdeleiding.InmiddelsiseenraadvantoezichtaangesteldondervoorzitterschapvanoudburgemeesterBasEenhoornvanAlphenaandeRijn.BerichtenopTwittermeldendatalhetwebenmailverkeervanhetCVWviadeserversvanShell/NAMverloopt.Datspreektdedirectievanhetnieuwecentrumtegen:,,Slechtsvoornonderdeelvandewebsite,tewetenhetschadeformulier,maaktCentrumVeiligWonengebruikvanhetschademeldingsysteemdatookdeNAMhanteert.''VolgensdeCVWdirectieisditompraktischeredenen.,,Zokunnenwesnelzienoferreedseenschadedossierisaangelegd.IndatgevalwordtdeschademeldinginbehandelinggenomendoorNAM.''NieuwemeldingenwordenafgewikkelddoorCVW,zowordtverzekerd.Nubreektmijnklomp..@Sikkom050@rtvnoordRT@CVWGroningen:CentrumVeiligWonenisShell!!!!pic.twitter.com/HczXEZ4sC4gaszorg(@gaszorg)30januari2015Houwerzijlheeftondertussenweldegelijkeenbevinggehad:op1maart2015,meteenkrachtvan1,3opdeschaalvanRichter.Enerhebbendaarnanogmeerbevingenbuitenhetcontourengebiedplaatsgevonden.ZodathetCVWheeftbeslotenookmeldingenbuitendatgebiedinbehandelingtenemen.Voorheteerstgaikinmijneigenhuisopzoeknaarscheuren,maardiewareneral,hebikhetidee.Welzijnzeontstaansindsikhetdriejaargeledenhebgekocht.Doorbevingenvanvoor1maartditjaar?VandieinHuizingewellicht,wantdieheeftinhetdorpLeens,opeensteenworpafstandvanmijnhuis,in2012groteschadeaangerichtaanhetlandhuisOosterhouw,weetik.Maargoed,ikhebookscheureninmijnAmsterdamsehuis,endatstaatnogsteedsovereind.IkontvangNicoletteMariinmijnmisschiennietmeerzoveiligehuis.Zijisbeeldendkunstenaar,schrijfsterentegenwoordigvooralactiviste.Innovember2014publiceerdezeeenopiniestukinNRCHandelsblad waarinzedeafhandelingvanhaarbevingsschadeenhaarbehandelingdoordeautoriteitenaandekaakstelde.Pech?DestaatdeedonsdeaardbevingenaanDestaatmoetdegaskraaninGroningendichtdraaienenallegedupeerdencompenseren.Maartotophedenverdomtdestaatdat,endaarkaniknietinberusten,schrijftNicoletteMari.AardbevingendoorgaswinninghebbenschadetoegebrachtaanboerderijinEenum,januari2014.Opwoensdag8oktoberbenikbijnaontploft.OpdiedagfabuleerdeministerKamp(EconomischeZaken,VVD)datdehuizenverkoopinNoordoostGroningennauwelijkstelijdenheeftvandeaardbevingsproblematiek.Ikhyperventileerdevanwoedeendatwasopmerkelijk.Deafgelopenjarenhebikveleredenengehadominduizendstukjesuiteentespatten.Tochhebikdatsteedswetentevoorkomen,doortemediterenenmijnzegeningentetellen.In2008liepmijnmandooreentekenbeetdeziektevanLymeop.Eenantibioticakuurvantweewekenbleeknietafdoende.Hijwasvaakziek,hadpijninzijngewrichten,zenuwuitvaloverzijnhelelichaamenvertoondesymptomenvanbeginnendedementie.Ineenmumvantijdveranderdemijnmanvaneenzeeractieveveertigerineenbedlegerig,emotioneelwrak.Wijliependedeurplatbijhuisartsenspecialisten,maarzijschrevendeklachtentoeaanslijtageenouderdom,enweigerdenhemverdertebehandelen.Omdatmijnmanzijnwerknietmeernaarbehorenkondoen,dedenweeenberoepopzijnarbeidsongeschiktheidsverzekering.Datleiddetotniets,wanterwasgeenofficilediagnose.Uitwanhoopstarttenwein2010zelfeenlangdurigeantibioticabehandeling,diewegrotendeelsuiteigenzakbetaalden.Hoewelmijnmanzienderogenopknapte,verloorhijsteedsmeeropdrachten.Vanzzpermeteengoedgevuldeportfolioveranderdehijineennugger:nietuitkeringsgerechtigdewerkloze.Naanderhalfjaarstoptenwemetdebehandeling.Sindsdienishijredelijkstabiel,openkelevervelenderestklachtenna.Doorhetgevechttegenziekteenmedischestandwarenwedoodop.Onssocialelevenwasgedecimeerd.Mijnmanhadgrotemoeitezichzelfopnieuwuittevinden.Ikwasverantwoordelijkvoorhetgeheleinkomen,hetonderhoudvanonsgrote,oude,vrijstaandehuisenhetreilenenzeilenvanonsgezin.OnslevenineenslaperigdorpjeaandekustbijDelfzijlwashlmoeizaamgeworden,enin2011zettenweonshuistekoop.Datbesluitvielonszwaar.Wehaddenhethuismetveelliefdeenzorgverbouwd.Onzekinderenwarenergeboren.Jarenlanghaddenweerinallerustgewerktengespeeld,mijnmaninzijnmetaalwerkplaats,ikinmijnkantoorenatelier,dekinderendaarwaarhethenuitkwam.Maarwatmoest,datmoest.Nu,in2014,zijnweveleaardbevingenenenkeleprijsverlagingenlater.Onshuisisnogaltijdnietverkocht.Wehebbeneenenkellichtzinnigbodgehad,50procentonderdeWOZwaardevanbegin2012,vrdebevingbijHuizinge.Zoudenweopdatbodzijningegaan,danstondenwenumeteenrestschuldopstraat.Inmiddelservarenweonzewoonenwerkplekalsgevaarlijkenziekmakend.OpanderhalvekilometervanonsdorpbevindtzichdegrootsteproductielocatievanhetGroningenveld.Degaswinninggeeftopdiversemanierenoverlast.Onshuisisaanhetscheurenenverzakken.Ennubenikdusnietalleenhondsmoe,maarookzielsverdrietig,bijvlagendoodsbenauwd,enbovenalpisnijdig.Ikbenkwaadomdatwij,inwonersvanGroningen,alsrattenindevalzitten.Optermijnzullenerzwaarderebevingenoptreden,diemogelijkdezeedijkonherstelbaarbeschadigenenhuizendoeninstorten.Enhoereagerenonzevolksvertegenwoordigers?Dietrekken,samenmetdeNAM,eenbliklozebeloftesopen.Lozebelofte1:effectiefschadeherstel.Erheerstgrotewillekeur.Deenekeerwordtschadeafgedaanalsnietbevingsgerelateerd,deanderekeerwordtschadeveeltelaaggetaxeerd.Alsjebuitenhetofficileschadeherstelgebiedwoont,krijgjeniks.Enfunderingsschadeknnieteenswordenvastgesteldlaatstaandatdaarwataangedaankanworden.Lozebelofte2:bouwkundigversterken.Plannenvarirenvangebouwenmeteensoortfleecebeplakkenenstukentotplaatsingvanstalenconstructiesaandebinnenzijdeomverdiepingentestutten.Ingrepennderhetmaaiveldzijnnietmogelijk.Versterkingiserenkelopgerichtdatbewonersnaeenstevigebevinglevendhunhuisverlaten.Naarhetpandzelfkunnenzefluitendatisdantotalloss.Lozebelofte3:waardevermeerdering.WathebjeaanzonnepanelenenHR++ramenalsdegrondblijfttrillenendekansopgrotereschokkenblijftbestaan?Dewetenschapdatdestaataandiebeklemmendesituatiegeeneindwilmaken,drijftmensentotwaanzin.Bijdervingvanwoongenotenlevensgelukvaltiederewaardevermeerderingsregelinginhetniet.Lozebelofte4:waardedalingscompensatie.Mochtje,againstallodds,iemandbereidvindenomjehuistekop