richard-bandler-deÄŸiÅŸim-Ä°cin-beyninizi-kullanÄ±n

7/28/2019 Richard-Bandler-Deiim-cin-Beyninizi-Kullann

1/84

Nro- Linguistik ProgramlamaDEM N BEYNNZ KULLANINRichard BandlerEditrler:Connirae Andreas &. Steve AndreasYayna Hazrlayanlar

Steve Andreas Connirae Andreaseviren Osman AknhayAlfa: 582 Dizi No: 012zgnAdUsing Your Brain for a ChangeISBN 975-316-237-5Birinci Basm: Ekim 1999Yaync ve Genel Yayn Ynetmeni:M. Faruk BayrakGenel Yayn Koordinatr :ner CiravoluYayn Ynetmeni: Dr. Cahit AknDizi Editr : Mmin SekmanTeknik Editr:Ebru zeleviri : Osman Aknhay

Kapak Tasarm: znur ErmanPaz. ve Sat Mdr :Vedat BayrakSatn Alma Mdr :Ali BayrakSevkiyat Sorumlusu : mer KmlMontaj, Bask ve Cilt:Melisa Matbaaclk

Tel: (0212) 501 97 57Kitabn Trke basksnn tm yayn haklar Kesim Ajans araclyla ALFA BasmYaym Datm San. Tc. Ltd. ti.'ne aittir. Yaynevinden yazl izin alnmadanksmen veya tamamen alnt yaplamaz, hibir ekilde kopya edilemez,oaltlamaz veya yaymlanamaz.Copyright 1999 ALFA Basm Yaym Datm Copyright Real People Press (1985)ALFA Basm Yaym Datm Ltd. fi.Tcarefhane Sk. No: 41/1 Caalolu, stanbulAURKEY Tel: +90 (212) 511 53 03 513 87 51 512 30 46 528 26 75-76Fax:+90(212) 519 33 00 E-mail: [email protected] N BEYNNZ KULLANINNLP'nin sunduu kavramsal yaklamn, enformasyon bilimi ve bilgisayarprogramclnda salam temelleri vardr, fakat bunun yannda, insanlarn canldeneyimlerinin gzlenmesiyle de ok yakndan ilikilidir. NLP'deki her eyikendi deneyiminizle ya da bakalarn gzlemleyerek ilk eldendorulayabilirsiniz.Elinizdeki kitap, zihninizin nasl altn anlamann yeni ve pratik biryolunun kapsn amaktadr. Daha nemlisi, "beyninizi altrmaktayararlanabileceiniz zgl basit ilkeleri; honut kalmadnz zamandeneyimlerinizi nasl deitireceinizi, hayatnzdan memnunken yaadklarnznasl daha keyifli hale getireceinizi retmektedir. Richard Bandler'in zeldehas, srekli biimde yeni ilkeler ortaya koymak ve onlar sizlere sunmaktabenzer grlmemi bir yetenee sahip olmasdr.VIIindekiler.Giri IX1- Otobs Kim Kullanyor 32- Beyninizi altrmak 213- Bak Alar 414- Yanl Yapmak 595- aba Harcamak 836- Anlamak, Kafas Kark Olmak 1017- nancn tesinde 1278-renme 1479- Swish (Deitir) 165Son Sz 197Ek 1-2: Alt Temsil Sistemi Ayrmlar 203


2/84

Seme Kaynaka 206IXGiri.Baz insanlar iin "Parlak bir gelecei var," ya da "Gemii ne kadar renkli?"dendiini sk sk duyarsnz. Bylesi szler, birer metafor olmaktan daha fazlaanlamla ykldr. Konuan kiinin i dncelerinin birebir ifadesi olan bu tr

szler, kendi deneyimlerinizi yararl biimlerde deitirmenizi renmekasndan da bir anahtar niteliindedir. rnein, tam da u anda, zihninizdegelecekteki yaamnzda banza gelmesini dilediiniz gzel bir olayn resminitasarladnz dnn ve daha sonra bu resim zerinde altkaduygularnzn nasl deitiini hissetmeye aln. Resme canllk katarkenondan daha fazla ey "beklemeye" baladnz hissediyor musunuz? nsanlarnou canl bir resim karsnda daha olumlu tepkiler verirken, soluk bir resmetepki verenlerin saysnn ok daha az olduu sylenebilir.imdi gemiinizde yaadnz ho bir annz aklnza getirin ve o annznresmini daha canl ve youn renklerle donatn... "Renkli bir gemi", o annzakar tepkinizin younluunu nasl deitiriyor, deil mi? Annz daha renklihale getirdiinizde duygularnzda bir farkllk sezmezseniz, bu sefer aynannz siyah-beyaz olarak tasarlamaya aln. Resim renklerini kaybettike

tepkileriniz de canlln kaybedecektir.Sklkla iitilen baka bir sz, "Yaamnza bir-iki prlt katn"dr. Yinegzel bir deneyiminizi hatrlayn ve o deneyiminizle ilgili olarak zihninizdetasarladnz resme, parlayan ktan birka prlt serpitirip, duygularnzizlemeye balayn. (Televizyon reklamclar ve n"11" elbise tasarmclar bunuiyi bilirler!)XTatsz olaylar iin bavurulan t ise "Gemiinizi arkanzda brakn"dr. Sizekendinizi hl kt hissettiren bir annz aklnza getirin ve o annznresminin imdi nerede, ne kadar uzanzda olduunu hissetmeye aln. Galibahemen nnzde duruyor, deil mi? Hemen onu aln ve arkanza brakn. Buhareketiniz, o annz yaama eklinizi deitirecektir.Bunlar, Richard Bandler'in son 'birka ylda gelitirdii yeni NLP "alt temsilsistemleri" modelinin basitlii ve gcn ortaya koyan ve ilk akla gelenrnekler. NLP'nin ilk modellerinden birisi, "Temsil Sistemleri" fikriydi. Bizlerherhangi bir deneyimimizi dnrken, duyusal sistemin temsillerinden (grselresimler, iitsel sesler ve dokunsal duygular) yararlanrz. Son on yldaverilen NLP eitimlerinin byk ksmnda, duygular ve davranlar deitirmekzere bu tr temsil sistemleriyle ilgili bilgilerden yararlanmann ok eitlihzl ve pratik yollar retilmitir. Alt temsil sistemleri, her temsil sistemiiindeki daha kk elerdir. rnein grsel alt temsil sistemlerinin bazlarparlaklk, renk, byklk, mesafe, mekn ve odaklanmadr. Alt temsilsistemlerini bilmek, deiim modellerinde daha da hzl, kolay ve zgl olantamamen yeni bir alan nmze aacaktr.1977 sonbaharnda NLP'yle ilk kez tantmzda, davranlar deitirmenin buyeni, heyecanl ve hzl yollar zerinde alrken, eskiden bildiimizeylerin ounu bir kenara brakmtk. O sralarda Richard Bandler ile JohnGrinder, byk bir gelecek vaat eden bu yeni alann gelimesi konusunda birliktealyorlard. NLP, bilind gz hareketlerini inceleyerek bir insann iselsrecinin nasl izleneceini, eski tatsz duygusal tepkilerin birka dakikaiinde ya da daha uzun srelerde nasl deitirileceini retiyordu.imdi, aradan yedi yl getikten sonra, bu vaatlerin hepsi ve hatta daha fazlasyerine getirilmi durumdadr. NLP'nin temel fikir ve tekniklerinin hepsi, hemzamann snavndan, hem de dahaXIzorlu olan, bakalarna NLP'den pratik biimde yararlanmay retme snavndangemitir. Ve NLP, genellikle, iletiim ve deiimin keskin ucundaki alan olarakadlandrlmaktadr.NLP'nin sunduu kavramsal yaklamn, enformasyon bilimi ve bilgisayarprogramclnda salam temelleri vardr, fakat bunun yannda, insanlarn canldeneyimlerinin gzlenmesiyle de ok yakndan ilikilidir. NLP'deki her eyi


3/84

kendi deneyiminizle ya da bakalarn gzlemleyerek ilk eldendorulayabilirsiniz.Bu kitapta anlatlan ve retilen yeni alt temsil sistemleri, kiisel deiimyaratma konusunda NLP'nin daha nceki yntemlerinden ok daha hzl ve etkiliyollardr. Balca olarak sadece temsil sistemi, ama her temsil sistemininiinde ok sayda baka alt temsil sistemleri vardr. Alt temsil sistemleri, tam

bir ifadeyle, beyinlerimizin deneyimleri trlerine gre ayrd ve kodladyollar gsterir. Alt temsil sistemlerinin deiim modelleri, insann programn(deneyimlerimiz hakknda dnme ve karlk verme biimlerimizi) dorudandeitirmekte de kullanlabilir.Bu alana eletiriyle yaklaan baz yazarlar, NLP'nin ok "souk" ve "teknik"kald noktasna iaret etmiler ve basit alkanlklar ile fobilerde etkiliolabilmekle birlikte, "zsel varolu sorunlar" karsnda etkisiz kaldnsavunmulardr. Biz bu eletirel baklarn, altnc ve yedinci blmlerdegsterilen, anlaylar ve inanlar deitirme yntemlerine kar gsterdikleritepkiler zerinde duracaz.Elinizdeki kitap, zihninizin nasl altn anlamann yeni ve pratik biryolunun kapsn amaktadr. Daha nemlisi, "beyninizi altrmak"tayararlanabileceiniz zgl basit ilkeleri; honut kalmadnz zaman

deneyimlerinizi nasl deitireceinizi, hayatnzdan memnunken yaadklarnznasl daha keyifli hale getireceinizi retmektedir.XIIBilinen ilkeleri uygulamaya geirme ve bu ilkeleri yararl biimlerde uyarlama,ya da eitli zamanlarda kk deiiklikler yapma yetenei oumuzda vardr.Richard Bandler'in zel dehas, srekli biimde yeni ilkeler ortaya koymakta veonlar bizlere sunmakta benzeri grlmemi bir yetenee sahip olmasdr. Ondakiespri duygusu, bazen, bilhassa psikoloji ve psikiyatri mesleklerini hedefaldnda (tabii ineli oklarndan dier "uzmanlar" da kendilerine den payalrlar) itici ve kibirli grnebilir. NLP'nin 10-dakikalk fobi/travmatedavisiyle ilgili metinler ilk kez alt yl nce yaynlanm olmasna ramen,psikologlarn ounun, bir fobinin iyiletirilmesi iin birka ay ya da yllkbir karlkl grme ve ila tedavisinin (ve bir ton para harcamann) gerekliolduuna inanmay srdrdklerini dikkate aldmzda, bu saldrganl birpara hakl grmeniz mmkn olacaktr. Oysa biz kendi yntemimizi yzlerce keregsterdiimiz ve baka insanlara da rettiimiz zaman, "Mmkn deil" diyetepki gsterenlerin nasl bir hayal krklna uradklarn iyi biliyoruz.Herhangi bir endstride ciddi bir teknik yenilik ortaya atldnda, dnyanndrt bir yanndaki imalatlar, kendileri harekete gemezlerse rakiplerininonlar devre d brakacandan emin olduklar iin, bu yeni yntemden hemenyararlanmaya can atarlar. Ne yazk ki, uzmanlarnn bir problemi zmeyi nekadar uzatrlarsa o kadar daha fazla cret ald psikoloji gibi alanlarda okciddi bir atalet gze arpmaktadr. Buradan anlalaca gibi, dllendirilenbeceriksizlik olduu iin, bu alanlardaki yeni ve daha iyi yntemlerindisiplinin ana akm iine girmesi de daha uzun srmektedir.Psikoloji alannda grlen ataletsizlik pek ok evrede derin bir zntye nedenolmaktadr. rnein, aile terapisi alannda bir sr yenilik getirmesiyle nlSalvador Minuchin yakn bir zamanda yle demitir:"nsanlar (aratrma) bulgularmza nasl tepki verdiler? Kendi paradigmalarnsavunarak. Yeni bilgilere kar bir tutum tespit ederken,XIIIher zaman, eskiden yaptmz eyleri yine bize gsterildii gibi srdrmekteinat etmek gibi bir sorunla kar karya kalrz."Bu ataletsizlie ramen, psikoloji ve psikiyatri dallar iinde nemliistisnalara; almalarn daha hzl, daha iyi ve daha kapsaml hale getireceiiin hastalarna yarar salayabilecek yntemleri renmeye gerekten istekliolan uzmanlara rastlanmaktadr. Umarz bu kitap sizi de ayn yola ynlendirir.Birka yl nce, Richard Bandler'in dehasnn aydnlatt yeni yolun farknavarmtk ve bu yeni modellerin iyice yaygnlatrlmas halinde insanlara nekadar yarar getirebileceini gryorduk. Yine de bizi bu kitab yazmaya iteney, Bandler'in NLP yorumundaki alt temsil sistemlerinin bizi derindenetkilemesi ve heyecanlandrmas olmutur.


4/84

Kitab yazmaya giriirken elimizdeki hammaddeler, Richard'n son zamanlardavermi olduu seminerler ile atlye almalarndaki ses kaytlar ve yazlnotlardan ibaretti. Arkasndan, bu zengin materyali trlerine gre snflandrmave bir dzene koyma, oradaki tleri kiisel deneyimlerimizle yaama ve nihayetdaha zengin bir kavray gcne ulamak iin bakalarna retme aamasndangetik. Son olarak ve rendiimiz her eyi deerlendirerek, elimizdeki

materyali bir kitap formuna soktuk. Tabii mevcut materyalleri daha kolayanlalabilecek ekilde dzenleyip bir sraya koyarken, seminerlerin zgnslbu ve tadn korumaya almaktan geri kalmadk.Hzla gelimekte olan alanlardaki kitaplarn ou, basldklar tarihten be-onyl getikten sonra eskirler. Elinizde kitapta yararlandmz materyalleryaklak yllktr, ileri NLP seminerlerinde retilmekte olan baka yeni alttemsil sistemi modelleri de vardr ve Richard yeni modeller gelitirmeye devametmektedir.NLP'nin temel ilkelerinden birisi, bir cmledeki szcklerin sras gibi,deneyimlerin srasnn da anlam etkilemesidir. Bu kitaptakiXIVblmlerin sras dikkatle dnlerek tasarlanmtr. Daha sonraki blmlerdeilenen materyallerin nemli blm, daha nceki blmlerde sunulmu bilgi ve

deneyimleri zaten bildiinizi varsayacandan, onlar srayla okumanz halindeNLP servenini ok daha derinden kavrayabileceksiniz.NLP'nin baka bir temel ilkesi, szcklerin, deneyimlerin yetersiz etiketleriolmaktan daha fazla nem tamaddr. Bir iviyi bir tahtaya akmay okumakbir eydir; ekici elinizde tutup, ivinin tahtaya girerken kard sesiduymak baka bir ey. te yandan, ekiteki titreimi ve bklmeyi hissetmek veivinin tahtann iine girerkenki hareketini izlemek de tamamen baka bireydir.Bu kitaptaki modeller sizin aletlerinizdir. Her alet gibi onlarn da tam olarakanlalmas iin kullanlmalar ve srekli bir etkinlikle uygulanmalar gerekir.Eer kitabn ierii konusunda ilk bir fikir edinmek istiyorsanz nce sayfalarahzla gz atabilirsiniz. Fakat bu bilgilerden gerekten yararlanmak gibi birdnceniz varsa, bunlar kendi deneyimleriniz ve bakalarnn deneyimleriylesnamaktan baka bir yol yoktur. Aksi takdirde rendiiniz eylerin "akademik"bilgiler olmaktan teye gidemeyecei kesindir.Connirae Andreas Steve AndreasNisan 19853OTOBS KM KULLANIYOR*Nro-Linguistik Programlama, u ya da bu alanda uzmanlamak zorunda kalmamakiin benimsediim bir szcktr. Ben niversitedeyken hep kararszlk iindeolan insanlar arasndaydm ve tutumumu deitiremeyince kendimi zorlamayp,olduum gibi devam etme yolunu semitim. NLP'nin temsil ettii eylerdenbirisi, insandaki renme yetisine bir bak as sunmasdr. Onlarca psikologve sosyal hizmet grevlisi NLP'yi bir "terapi" gibi yorumlayarak kullandklarhalde, ben NLP'yi bir eitim sreci olarak adlandrmay daha doru buluyorum.Zaten biz NLP'cilerin temel ilevi, insanlarn kendi beyinlerini kullanmalarnretecek yollar gelitirmektir.nsanlarn ou beynini etkin ve bilinli biimde kullanmyor. Hepimizin beyni,"kapal" dmesi olmayan bir makineye benzer. Ona yapacak i vermezsenizsklncaya kadar almaya devam eder. Bir insan hibir dsal deneyiminyaanmad duyusal bir havuza brakrsanz, isel deneyimde derinlemeye

4balayacaktr. Beyniniz yapacak bir i bulamadan bo bo oturursa, ne olduunaaldrmadan oyalanmay tercih eder. Siz bundan kayg duyabilirsiniz, ama onunbyle bir derdi yoktur.rnein, hi kendi iinizin gidiat konusunda derin derin dnceleredaldnz ya da sizi srayp uykudan kaldracak kadar parlak bir fikrinaklnza geldii oldu mu? nsanlarn srf ba dndrc bir anlarnhatrladklar iin gecenin ortasnda uyanver-diklerine ok sk rastlanr. Ktbir gn geirmiseniz, beyniniz bunu size tekrar tekrar yaatacaktr; bu yzden


5/84

o geceyi, hatta sonraki haftay bile eliniz ayanz titrer bir halde"geirebilirsiniz.ou insan bu noktada da durmaz. inizden kann, uzun zaman nce banzdangeen tatsz olaylar hatrlamad olur? Beyniniz bu durumlarda, "Haydi, birdaha yapalm! lene kadar daha yarm saat var, gerekten moral bozucu olan birtatsz olay daha dnelim. Aradan yl gemi olsa bile yine

sinirlenebiliriz belki," deyip duran bir haldedir.Ben sizden kendi deneyimlerinizi deitirmeyi ve beyninizde olup bitenlerzerinde belli bir denetim kurmay renmenizi istiyorum. nsanlarn ou kendibeyinlerinin esiridir. Sanki otobsn src koltuuna zincirle balanmlardrve direksiyon bakasn-dadr. Ben sizin kendi arabanz kullanmay renmeniziistiyorum. Beyninize siz yn vermezseniz, ya kontrolden km bir halde biryere arpp duracak, ya da sizin adnza kontrol bakalar ele geirecektir vebu bakalarnn her zaman sizin karlarnz dnmemeleri de son derece doalbir durumdur. Ayrca, sizi dndklerini varsaysak bile, yanlma ihtimalleriok fazla olacaktr.NLP, znellii (okulda nedense ok kt bir ey olduu sylenmitir bunun)gelitirebilme frsatdr. Ayn ekilde, okullarda gerek bilimin eylere nesnelbir adan bakt retilir. Oysa ben, kendi znel deneyimlerimden fazlasyla

etkilendiimi ve yaadklarmn kendi mekanizmas, baka insanlar etkilemesihak-

5knda daha fazla bilgi sahibi olmay istediimi fark etmi durumdaym. Beyinbenim en gzde oyuncam olduu iindir de, burada sizleri baz zihin oyunlaroynamaya davet edeceim.Kanz "fotorafik bir an'ya sahip olmak istersiniz? Yine kanz, gemitekitatsz olaylar tekrar tekrar ve btn canllyla hatrlyorsunuz? Bunlarkesinlikle yaama renk katan eylerdir. Bir korku filmi seyrettikten sonra evednp koltuunuza oturduunuzda, Bu oturma eylemi sizi tekrar sinema salonundakiruh halinize dndrecektir. Bu deneyimi kanz yaadnz? Pekl, fotorafikbir annz olmadn iddia edebilirsiniz. Aslnda yaamsnzdr, ama dorubir ekilde deerlendiremiyorsunuz. Ayrca, gemiteki bir tatsz olayhatrlamaya baladnzda fotorafik bir any hatrlasanz bile, anlalan buyeteneinizin bir ksmn daha yararl deneyimlerde kullanabilmeniz kendianzdan daha ho olacaktr.Kanz henz olmam bir ey zerinde dndnz ve kendinizi nceden kthissettiniz? "Niin bekliyorsunuz? Kendinizi imdiden kt hissetmeyebalayabilirsiniz, yle mi?" Ama bir bakyorsunuz, hibir ey olmam,beklediiniz kt olay yaanmam. Ama kendinizi kt hissetme frsatnkarmadnz, deil mi?Bu yetenek baka bir yolla da ileyebilir. Baz insanlar tatile kmadan nceiyi bir program yaptklarn dndkleri halde, yer ayrttklar yerleregittiklerinde ciddi hayal krklklarna urayabilirler. Hayal krkl aslndaasgari bir planlama olmasn gerektirir. Hayal krklna uramak iin ne kadarok sorun yaamak zorunda olduunuzu dndnz m hi? Bir kere, gerektenetraflca bir plan yapm olmanz gerekir. Ne kadar ok planlama, o kadar okhayal krkl. Baz insanlar bir film seip girer ve knca, "Tahmin ettiimkadar iyi deildi," derler. Merak ediyorum, byle insanlarn zihinlerindeki filmgerekten ok iyiyse sinemada oynayan filme niin gidiyorlar?

6"Kafamda bundan daha iyisi var," demek iin rahatsz koltuklarda zaman geirmeyeneden ihtiya duyuyorlar?Beyninizin doludizgin at koturmasna izin verirseniz olacak ey budur. nsanlarbir mutfak malzemesinin kullanln renmeye, kendi beyinlerinden naslyararlanacaklarn renmekten ok daha fazla zaman harcyorlar. Zihninallageldii gibi kullanlmasndan baka yollar olabileceine kafayormuyorlar. Bunun iin bulduklar klf da "Kendin gibi ol" szne sarlmak(sanki baka trls olabilirmi gibi). nann bana, ounuz bu noktada taklpkalmsnz. Umarm, btn anlarnz elektrik okuyla silip sizi baka biri


6/84

haline getirirler, ama yine de ortaya kacak sonu fazla cazip olmaz. Zihintemizleyen makine trnde bir cihaz yaplana kadar, sanrm bu noktadan dahaileri gidemeyeceksiniz. Fakat bu o kadar kt bir durum deil, nk bu sayedebeyninizi daha ilevsel biimlerde kullanmay renebilirsiniz. NLP'nin yapmakistedii de bundan baka bir ey deildir.Ben bu konuda ilk dersleri vermeye baladmda, baz insanlar NLP'nin

insanlarn, denetlemek amacyla bakalarnn zihinlerini programlamasnsalayabilecei dncesine kaplmlard. Bir kiiyi kastl olarakdeitirmenin o insann insanln azaltacan zannediyorlard. nsanlarnbyk ksm antibiyotikler ve kozmetiklerle kendilerini deitirmeye pek meraklolduklar halde, ayn durum davranlar iin sz konusu deildir. Bir insandeitirip daha mutlu hale getirmenin neden onlarn insanln azaltmakanlamna geldiine hibir zaman kafam basmamtr. te yandan, ne kadar oksayda insann kocalar, karlar ya da ocuklarnn (hatta tamamen yabancolduklar kiilerin), sadece "kendileri olduklar" iin kendilerini kthissetmelerine sebep olmakta ok baarl bir performans sergilediklerini grmekde beni hibir zaman artmamtr. nsanlara bazen, "Gerek benliinize niingerekten deerli bir

7ey yaptnz zaman kavuursunuz?" diye sorarm. Ayn ekilde, burada da sizi,beyninizi bilinli biimde kullanmaya balamanz halinde kendinizle ilgili dahaok ey renmenin ve deitirmenin sonsuz olanaklaryla tantrmak istiyorum.Film yapmclar bir dnem bilgisayarlarn kontrol ele geindii filmleryapmlar; buna bal olarak insanlar da bilgisayarlar basit birer cihaz olarakdeil, kendilerinin yerini alan eyler gibi grmeye balamlard. Evbilgisayarlarn grdnzde, ilerinde aile btenizi dengelemeyi amalayanprogramlar olduunu biliyordunuz! Oysa btenizi bir ev bilgisayarndadzenlemek, her zamanki usullerinizden alt kat daha fazla zaman alacaktr.nk istenilen bilgileri programa aktarma gerekliliinin yan sra, her gnnakam bilgisayarnzn bana geip o gnk giri klar kaydetme gibi birzorunlulukla da kar karya kalacaksnz. Ev bilgisayarlarn tohum serpmemakinelerine eviren ey budur. Yeni bir oyuncak aldnzda onunla defalarcaoynar, bir sre sonra ise sklp p sepetine atarsnz. Uzun sredirgrmediiniz arkadalarnz sizi ziyarete gelince de sizin skldnz oyunlaroynayabilmeleri iin disketi onlara verirsiniz. Oysa bir bilgisayarn gerekyararll burada yatmaz. nsanlarn bilgisayar vr zvr iler iinkullanmalar, tpk kendi zihinlerini vr zvr eylerle doldurmalarnabenzemektedir.Baz insanlarn be yama geldiinizde renmenizin durduunu syledikleriniduyuyorum, oysa bunu dorulayan hibir kant yoktur. Be yanz ile imdikizaman arasnda, brakn deerli bilgileri, inanlmaz sayda ie yaramaz eyrendiinizi reddedebilir misiniz? nsanlarn artc bir renme yetilerivar. Ben buna eminim ve kendinizin hl bir renme makinesi olduuna u ya dabu ekilde- sizi de inandrmay istiyorum. Bunun iyi taraf, eyleri etraflcave hzl biimde renebilmeniz, kt taraf ise yararl bilgileri rendiinizzamanki kolaylkla bir sr vr zvr ey de renebilmenizdir.

8Kanz aklnza gelen dncelerden bunaldnz anlar yaamtr? Bylesidurumlarda kendinize, "Keke unu kafamdan atabilsem," der, ama zihninizdenkarmaya altnz eyin ilk vesileyle hemen aklnza geldiini farkedersiniz. Beyinler gerekten olaanst organlardr. Size kesinlikle artceyler yaptrrlar. Beyinlerin sorunu, bize sk sk sylendii gibirenememeleri deil; ok abuk ve ok iyi renebilmeleridir. rnein, birfobiyi dnn. Ne zaman bir rmcek grseniz korkudan dehete dtnz farzedelim. Fobisi olan bir insann, "Oh, lanet olsun, korkmay unuttum," demesigibi bir durumla karlamak mmkn mdr? Peki, etraflca renmek istediinizbaka eyler yok mu? Olaylara bu adan baktnzda, fobisi olmak muazzam birrenme baarsdr. Bir insann yaam yksn deince, fobinin kkeninin tekseferlik bir renme deneyimine dayal olduunu grrsnz: O insann mrnn


7/84

kalan blmnde hemen hatrlayaca bir eyi renmek iin ksack bir anngemesi yetmitir.Pavlov'u, kpeklerini, zillerini ve deneylerini kanz biliyorsunuz... ve uanda kanz bir eyler salglyorsunuz? Pavlov yapt deneylerde, kpeklerezil aldnda yemek yedirmi ve renmelerini salamak iin bu ilemi defalarcatekrarlamt. Sizin yaptnz ise bu bilgileri okumaktan ibaret, tpk

kpeklerin verdikleri yantlar gibi. ok nemli bir ey deil bu, ama beyninizinne kadar hzl renebileceine ilikin de bir gsterge. Siz herhangi birbilgisayardan daha abuk renebilirsiniz. Daha fazla ey renmek iin bilmemizgereken ey, renmeyi ynlendirebilmenizi ve kendi deneyimleriniz ileyaadklarnz zerinde daha fazla denetim kurmanz salayacak olan, renmeninznel boyutudur."Bizim arkmz" szn hepiniz bilirsiniz. Birisiyle ok zel bir eylerpaylatnzda defalarca dinlediiniz favori bir arknz olmutur. O arkyne zaman duyarsanz duyun, hemen o insan dnr ve ayn gzel duygularyeniden hissedersiniz. Tpk

9Pavlov ve salglama gibi. ou insann, deneyimler arasnda bu ekilde balant

kurulmas, ya da bunu sistematik hale getirirseniz balant kurmay hzlandrmakonusunda hibir fikri yoktur. Eskiden bir terapistin bir oturumda agorafobiyarattn izlemitim. Hastalarn seven, ho, iyi niyetli bir adamd buterapist. Yllarca klinik eitim almt, ama yapt ey konusunda bir fikriyoktu. Hastas ona ykseklik fobisi nedeniyle bavurmu, o da gzlerini kapatpyksekleri dnmesini istemiti. Birden adam korktu ve titremeye balad."imdi, kendini rahatlatacak bir ey dn." Pekl. imdi yksekleri dn.Tamam. "imdi, araban rahata srebildiini dn." Oluyor. "Yine yksekleridn." ok gzel...Bu adam, terapiden, yaamndaki hemen her eye kar fobiye sahip olarak(agorafobi denilen ey genellikle budur) kmt. Terapistin performans birbakma byk bir baaryd. Deneyimleri arasnda ba kurmasn salayarakhastasnn duygularn deitirmiti. Yine de bir duyguyu genelletirmeyi tercihetmesi, benim gzmdeki en iyi tercihi oluturmaz. Terapist, hastasnn panikduygularn, yaamnda kendisini rahatlatmakta kulland her trl olay veortamla ilikilendirmiti. Ayn sreci pekl iyi bir duyguyu alpgenelletirmek iin kullanabilirsiniz. Fakat yukardaki rnekte, terapistkullanmakta olduu sreci gerekten anlam olsayd bunu olumlu yndekullanabilirdi.Ayn duruma ift terapisinde de rastlammdr. ift terapisinde, kadn szekocasnn yapt bir eyden ikayet ederek balar ve terapist, "Bunu sylerkenkocana bak. Tam bir gz konta kurmalsn," diye t verir. Dolaysyla,yaanan kt duygularn hepsi kocann yznn grntsyle ilikilendirilecek vekadn kocasna ne zaman baksa ayn kt duygular yaayacaktr.Virginia Satir ayn srece aile terapisinde bavurur, fakat deitirerek. Satir,bir iftten birbirlerine kur yaptklar ilk gnler-

10deki zel anlarn anlatmalarn ister ve havaya girdiklerinde birbirlerinebakmalarn salar. rnein, "Karndakinin on yl nce derin bir aklabalandn ayn kii olduunun farknda olman istiyorum," trnden bir szsarf edebilir. Bu ortam ein yznde tamamen farkl -ve genellikle ok dahayararl- bir duygunun yaylmasn salayacaktr.Beni grmeye gelen bir ift bir sredir baka biriyle terapi gryor, fakatkavga etmeyi srdryorlard. Evde her zaman kavga ediyorlarm, ama banabavurduklar srada sadece terapistin brosunda dalar bir noktaya gelmiler.Terapist onlara herhalde, "imdi, nasl yaptnz gzlemlememe olanaktanmanz iin tm kavgalarnz buradaki oturumlara saklamanz istiyorum,"gibi bir eyler sylemiti.Ben de kavgann terapistle ya da terapistin brosuyla ilikisi olup olmadnrenmeyi istediimden, nce bir deney yapmaya karar verdim. kardm sonu,terapistin brosuna o yokken gittiklerinde kavga etmedikleri, ama terapist


8/84

oturumu onlarn evlerine tadnda tarttklar ynndeydi. Bunun zerineterapisti bir daha grmemelerini syledim. Bir hayli para harcamaktan ve derttenkurtulmalarn salayan basit bir zm nermitim.Hastalarmdan birisi, hemen arkasndan byk bir korkuya kapld iin birtrl kzma duygusunu yaayamyordu. Kzmaya kar bir fobisi olduunusyleyebilirdiniz. Anlalan, ocukken lgna dnd bir keresinde anne babas

fkelenip onu cezalandrarak korkutmulard ve bu nedenle iki duyguyu birbiriyleilikilendiriyordu. Artk byd ve on be yldr anne babasndan ayryaad halde kzlacak bir durum olduunda hl ayn tepkiyi gsteriyordu.Ben kiisel deiim dnyasna matematik ve enformasyon bilimi dnyasndangeldim. Bilgisayarclar kendi alanlarndaki

11gelimelerin insanlarla herhangi bir ilikisinin olmasn istemezler. Onlarngznde bu "ellerinizi kirletmek" demektir. Prl prl parlayan bilgisayarlarlaalp beyaz laboratuar nlkleri giymek holarna gider. Yine de ben, kendizihnimin alma biimini zellikle snrllklar bakmndan- temsil edecekbilgisayardan daha iyi bir imge bulamadm. Bir bilgisayarda -ne kadar basitolursa olsun- herhangi bir ilem yapmay denemek, bir insana herhangi bir ey

yaptrmaya fazlasyla benzemektedir.Bilgisayar oyunlaryla ounuz karlamsnzdr. Bu oyunlarn en basitlerinibile programlamak olduka gtr, nk makinenin iletiim kurmak amacyla sahipolduu ok snrl mekanizmalardan yararlanmanz gerekir. Bilgisayardanyapabilecei bir eyi yapmasn istediinizde, talimatnz kesinlikle bilgininbilgisayar tarafndan ilenebilecei bir ekilde dzenlenmi olmaldr.Beyinler, bilgisayarlar gibi, "kullanc dostu" deillerdir. Yapmalarnistediiniz eyi deil, yapmay sylediiniz eyleri yaparlar. Sonra dayapmalarn sylerken kastettiiniz eyi yapmyorlar diye fkeden deliyednersiniz.Programlamann grevlerinden birine "modelleme" ad verilir ve benim buradayaptm da budur. Modellemenin grevi, bir bilgisayara bir insann yapabileceibir eyi yaptrmay baarmaktr. Bir makinenin bir eyi deerlendirmesini, birmatematik problemini zmesini ya da bir dmeyi doru zamanda ap kapamasnnasl salarsnz? nsanlar bir ap kapayabilirler ya da bir matematikproblemini zebilirler. Kimileri iyi yapar, kimileri baz zamanlarda iyiyaparlar ve kimileri de hi yapamazlar. Bir modelleyici, bir insann bir greviyerine getirmesinin en iyi temsilini ortaya karmaya alr ve onu birmakineye aktarr. Bu temsilin insanlarn o ii yapma biimlerine uygun olupolmamas beni ilgilendirmez. Modelleyiciler hakikatten yola kmak zorundadeildir. Ortaya koymamz gere-

12ken, sadece ileyen bir eydir. Biz yemek kitaplar hazrlayan insanlarz.ikolatal bir pastann niin olduunu deil, ona hangi malzemelerin hangioranlarda konulacan bilmeyi isteriz. Bir tarif bilmek, ayn eyi yapmannbaka bir sr yolu daha olduunu reddetmek anlamna gelmez. Biz ikolatalpastann adm adm nasl hazrlanacan bilmeyi isteriz.Bilgileri bu ekilde paralara ayrmak enformasyon bilimcisinin grevleriarasndadr. Bu noktada renebileceiniz en ilgin bilgi, baka bir insannznelliidir. Birisi bir ey yapabiliyorsa o davrann modelini karmak isterve modellerimizin znel deneyimden kaynaklandn dnrz. "Onun kafasnniinde, benim yapmay renebileceim ne var?" Kukusuz onun yllara dayaldeneyimlerini ve ulat ince ayarlan bir rpda renmemiz mmkn olamaz, amabu hareketinin yaps hakknda bir sr bilgiyi olduka hzl bir ekildeedinmemiz mmkndr.Ben model kurmaya ilk baladmda, psikoloji disiplininin insanlarn dnmebiimleri hakkndaki bilgilerini renmek bana olduka mantkl grnmt.Fakat psikolojinin iine girince, bu alann esas olarak insanlarn naslparalandn anlatan muazzam saydaki tanmdan olutuunu kefettim. Geri"btn bir insan", "fiililemi" veya "tmlemi" bir insan yanstan birka


9/84

belirsiz tanm yok deildi, fakat ou insanlarn yaadklar rahatszlklarneitli biimlerini gsteren tanmlard.u anda psikiyatristler ile psikologlarn bavurduu drt yz elli sayfay aknbir kitap olan Tehis ve statistik El Kitab III, insanlarn naslrahatszlanabilecein! anlatan tanmlarla dolu olduu halde, sal tanmlayantek bir sayfaya bile rastlanmamaktadr. izofreni, paralanmann ok zorlayc

bir yoludur; donukluk ise ok sakin bir yolu. Histerik fel Birinci Dnya Savasrasnda ok yaygn olduu halde artk pek grlmez, bu hastala sadecezamanla ba kopmu ve ok kt eitim alm gmenler arasn-

13da, o da ara sra rastlayabilirsiniz. Simdi bu vakaya yakalanm bir kiiylekarlamak bile anstr. Ben son yedi ylda bu trde yalnzca be vakayarastladm ve bunlarn ikisini hipnozdan yararlanarak iyiletirdim. "Snr",imdi rahatszln hissedilmesinin ok popler bir yoludur. Yani fazla atlakdeilsiniz, pek normal de deilsiniz; sanki hibiri deilsiniz! 1950'liyllarda, The Three Faces of Eue'den (Havva'nn Yz) sonra, okkiiliklilerin hep kiilii oluyordu. Fakat on yedi kiilii olan Sybil'danberi daha ok sayda kiilik gryoruz ve bunlarn hepsi de ten fazla oluyor.

Psikologlara kar kat bir tutumum olduumu dnyorsanz biraz bekleyin.Gryorsunuz, biz bilgisayar programclnda alanlar herkesi arkmzdatecek kadar deliyiz. Gnde yirmi drt saat boyunca, deneyimleri sfrlara vebirlere indirgemeye alarak bir bilgisayarn banda oturan herkes, normalinsan dnyasnn tamamen dndadr ve onun deli, hatta daha kt bir durumdaolduunu syleyebilirim.ok zaman nce, kendim gibi delisini bulamadmdan, insanlarn gerekte pekparalanm olmamas gerektii kanaatine varmtm. O gnden bu yana anladmey de insanlarn mkemmel iledikleri oldu. Ben insanlarn yaptklar eyleribeenmeyebilirim, hatta kendileri de holanmayabilirler, ama bunlar tekrartekrar ve sistematik biimde yapabilecek gce sahiplerdir. Bu onlarnparalandklarn deil, sadece bizim -ya da onlarn- olmasn istediimizdentamamen farkl bir ey yaptklarn gsterir.Zihninizde gerekten canl imgeler kurabiliyor ve zellikle onlar dsal biralana aktarabiliyorsanz, bir mhendis ya da psikiyatrist olmayrenebilirsiniz. Birisi dierinden daha fazla para alr, ama bunlar fazlaneeli iler deildir. nsanlarn yaptklar eylerin bir yaps vardr; eer buyapy ortaya koyabilirseniz, nasl deitirileceini, ayrca bu yapnnkusursuz hale getirilebilecei koullar da tasarlayabilirsiniz.14

Bir eyleri erteleme eilimini dnn. Birisi sizi incittii zaman kendinizikt hissettiren duyguyu bastrmak zere hangi eiliminizden yararlanrsnz?"Oh, imdi kendimi kt hissetmem gerektiini biliyorum, ama bunu daha sonrayaparm." Peki, ya ikolatal pasta ve dondurma yemeyi sonsuza kadarerteleseydiniz? Ne kadar nefis tatlar kardnz hibir zaman bilemezdiniz.Nedense insanlarn ou byle dnmez. Psikolojinin byk ksmnn temelindekisoru, "Yanllk nerede?" sorusudur. Psikolog yanlln nerede olduunusaptadktan sonra, ne zaman krldnz ve sizi neyin rahatsz ettiinirenmeyi ister. Sonra da niin krldnz anladn dnr.Bir insann paralanm olduunu varsayarsanz, yapmanz gereken bir sonraki eyonun tekrar eski haline getirilip getirilemeyeceine kala yormaktr. Psikologlarsizin nasl paralandnza, ya da paralanm durumda kalmay naslsrdrdnze hibir zaman fazla ilgi duymamlardr.Psikolojinin byk ksmnda grlen baka bir glk, krlm insanlar nasltekrar eski hallerine getirmeyi renmek amacyla incelemesidir. Bu, arabalarnnasl daha iyi altrlabileceini renmek zere kullanlm arabapazarndaki tm arabalar incelemeye benzer. Bir sr izofren zerinde incelemeyaparsanz, izofreninin gerekten iyi yapt eyleri renebilir, fakatizofrenlerin neler olamayacan renemezsiniz. Bir akl hastanesininpersonelinden oluan bir toplulua ders verdiim zaman, onlara, kendibakmlarndaki izofren hastalarn sadece neler yapamayacaklarn anlamay


10/84

dnerek incelemelerini nermitim. Oysa nasl ayn eyleri yaptklarn grmekve bunlar izofrenlere retebilmek iinse normal insanlar incelemelerigerekiyordu.Diyelim, bir kadnn, bir eyi yapmaya karar vermi bile olsa, birka dakikageince bunu fiilen gereklemi bir eyin ansn-

15dan ayramamak.gibi bir problemi olsun. Kadn zihninde bir resim canlandrdzaman, bunun gerekten grm olduu bir ey mi yoksa hayal ettii bir ey miolduunu kesinlikle syleyebilecek durumda deildir. Bu durum akln kartrrve ona herhangi bir korku filminden ok daha ar bir korku yaatr. Benimkendisine nerim, bir daha zihninde resimler canlandnda, onlarn etrafnasiyah bir snr izmek ve bylece daha sonra aklna geldiinde, normalanlarndan ayrmay salayacak bir iaret koydurmaktr. Kadn bunu dener ve(byle yapmasn istedikten nce zihninde ekillendirmi olduu imgeler dnda)olduka ie yaradn grr. Balang iin iyi bir admdr. Ne yapmasgerektiini eksiksiz biimde anlatr anlatmaz hemen harekete geip kusursuz birperformans gstermitir. Fakat dosyas, psikologlarn analizleri ve niinhastalandnn tanmlarnn sraland on iki yllk kt tomarlar nedeniyle

inanlmaz derecede kalndr. Belli ki onda "derinlerde sakl isel anlam"aramlardr. ok fazla iir ve roman okuduklar bellidir. Gelgelelim, neyaplmas gerektiini, bilirseniz, deiimi gerekletirmek bundan ok dahakolaydr.Psikologlarn ou, delilerle iletiim kurmann zor olduunu sanrlar. Bu ksmendoru olmakla birlikte, ksmen de delilere yaklama biimlerinin bir sonucudur.Bir insan biraz tuhaf davranyorsa, hemen sokaklardan alnr, damarlaruyuturucu ilalarla doldurulur ve bakalarnn da bulunduu demir kaplararkasna atlr. Orada yetmi iki saat boyunca gzlenir ve "Evet, biraz garip,"denir. Anlalan geri kalanmz garip davranmyordur!"Delilerin Yerlerindeki Akll nsanlar" makalesini kanz okumutur? Birsosyologun salkl ve mutlu rencileri, deney yapmak amacyla kendilerini aklhastanesine yatrtrlar ve hepsine de ar tehisler konur. Pek ounun sorunuyeniden dar kmaktr; nk hastane grevlileri, onlarn dar kmayistemelerinin hastalklarnn bir belirtisi olduu sonucuna varm-

16lardr. Tam bir enlik! rencilerin hasta olmadnn hastalar farkndayd, amahastane grevlileri anlayamamt!Birka yl nce ben farkl deiim yntemlerine kafa yorarken, insanlarn oupsikologlar ile psikiyatristlerin kiisel deiim uzman olduklarndnyordu. Bana gre ise, o. darn birou psikoz ve nevrozun ok daha iyirneklerinden baka bir ey deillerdi. Siz hi bir id grdnz m? Bebektekilibidinal tepki oluumunun nasl bir ey olduunu anlatabilir misiniz? Konumaybilen hi kimse, bakalarnn atlaklklarn adlandrmann bir i olarakyaplmasndan holanmaz.Birok psikolog da, donukluun gerekten ar bir hastalk olduunu, nkonlarn sizinle iletiime gemesini salayamayacanz dnmektedir. Donukluayakalanm izofrenler, birisi onlar drtene kadar olduklar pozisyonda hikprdamadan oturur dururlar. Oysa bir donukluk hastasnn sizinle iletiimkurmasn salamak gerekte ok kolaydr. Bunun iin yapmanz gereken, elininstne bir ekile vurmaktan ibarettir. ekici tekrar vurmak zere havayakaldrnca elini kenara ekecek ve "Yapma!" diyecektir. Tabii bu, onun"iyilemi" olduu anlamna gelmez, ama artk kendisiyle iletiim kurulabilecekbir noktaya geldiini gsterir. Bir balangtr.Bir keresinde blge psikiyatristlerinden, garip davranlar gsteren ve baetmekte zorlandklar hastalar bana gndermelerini istemitim. Bir sre sonra,gerekten garip hastalarla almann uzun vadede daha kolay olduu sonucunaulatm. Bence ne yapaca bilinmeyen bir izofrenle almak, "normal" birinsana istemedii zaman sigaray braktrmaktan daha kolaydr. Psikozlarn neyapacaklar nceden kestirilemeyen ve lgnlklarn beklenmedik zamanlardada vuran kiiler olduklar dnlr. Fakat insanlarn yaptklar baka her


11/84

eyde olduu gibi psikozun da sistematik bir yaps vardr. izofren birisi, birgn gzn atnda

17manik-depresif birine dnmez. Ondaki yapnn nasl ilediini renirseniz,onun yaptklarn daha ok kavrayarak takip edebilirsiniz. Hatta iyi

renirseniz kendiniz bile yapabilirsiniz. Tamamen dolu olan bir otelde bir odabulmann en iyi yolu psikotik bir vaka olduunuzu gstermektir. Ancakoynadnz rol brakrsanz bulduunuz oday hemen elinizden alabilirler.Ben her zaman, psikoz konusundaki en iyi yaklamn John Rosen'in bakolduunu dnmmdr: Psikotiin gerekliine girmek ve sonra onu drtmek.Bunu eitli yollarla yapabilirsiniz. rnein, benim broma elektrikprizlerinden ses duyan bir adam gelmiti. Gelen sesler onu harekete gemeyeitiyordu. Halsinasyonlarn geree dntrebilirsem izofrenliinin ortadankalkacan dnmtm. Ardndan kendi bromun bekleme ksmndaki bir prize birmikrofon yerletirdim. Adam odaya girince prizden "Merhaba," diye bir ses kt.nce etrafna baknd, sonra prize dnd ve "Sesin ayn deil," dedi."Ben yeni bir sesim. Sadece tek bir ses olduunu mu sanyorsun?" "Sennerelisin?" "Sen kendi iine bak."

e yaramt. Sese itaat etmesi gerektiine inand iin, hareketlerinideitirmesine yarayacak talimatlar ona bu ses araclyla aktardm. nsanlargenellikle gereklie tutunur ve ona yant vererek hareket ederler. Bengereklie tutunduumda, onu sallarm! Hemen herkes, yaptklar eyleri naslyaptklarn renmekle yetinmitir. nsanlarn yapmay rendikleri eylerinbirou olduka artcdr ve samimi olmak gerekirse bu tr hareketlere aklhastanelerinin dnda daha fazla rastlanmaktadr.ou insann deneyimleri gereklik hakknda deil, paylalan gereklikhakkndadr. Kapm alp bana dinsel mizah kitaplar veren, daha sonra dadnyann iki hafta iinde yok ola-

18can syleyen insanlar grdm. Meleklerle konuuyorlar, Tanryla konuuyorlar,ama deli saylmyorlar. Oysa tek bir kii bir melekle konuurken yakalansa hemendeli etiketi yaptrlarak bir akl hastanesine gtrlr ve tam bir ilabombardmanna tutulur. Yeni bir gereklik tasarladnzda, onu paylaacanzdostlarnz olmasn salamanz kendi hayrnza olacaktr, yoksa bykskntlar yaayabilirsiniz. Benim NLP'yi retmemin nedenlerinden birisi budur.Yani, beyaz nlkl adamlar tarafndan yaka paa gtrlmemek iin, NLPgerekliini paylaan en azndan birka kii daha olmasn istiyorum.Fizikilerin de paylatklar bir gereklikleri vardr. Dahas, bir fizikiolmak ile bir izofren olmak arasnda gerekten fazla farkllk yoktur.Fizikiler de gremedikleri eylerden bahsederler. Brakn bir atom paracn,kanz gerek bir atom grdnz? Yalnz bir farkla: Fizikiler, "modeller" yada "kuramlar" adn verdikleri kendi halsinasyonlar hakknda genellikle birazdaha az kesin konuurlar. Yeni veriler ortaya kp halsinasyonlarn birisiyklrsa, fizikiler eski fikirlerinden vazgemekte sadece bir para dahaisteklidirler.ounuz, protonlar ile ntronlardan oluan bir ekirdek bulunduunu,elektronlarn kk gezegenler gibi onlarn dnda dolatklarn varsayan atommodelini renmisinizdir. Niels Bohn, 1920'lerde bu tanmyla Nobel dlalmt. Aradan yarm yzyllk bir sre gemi olmasna ramen, bu model hlmuazzam sayda keif ve icadn (rnein, stnde oturduunuz sandalyelerdekiplastiin) temelidir.ok yakn bir zamanda, fizikiler Bohr'un atom tanmnn yanl olduu kanaatinevardlar. Bunun zerine Nooel dl'n geri alp almayacaklarn merak ettim,ancak Bohr lm ve ald paray zaten harcamt. Burada gerekten artcolan olgu, "yanl" bir modele bavurarak yaplm olan tm ke-

19iflerin hl yerinde durduudur. Fizikiler dncelerini deitirdikleri zamanplastik sandalyeler ortadan kalkmamtr. Fizik genellikle ok "nesnel" bir


12/84

bilim olarak takdim edilir, oysa bence, fizik deiip dnya ayn kalmaya devamettii iin, fizikte muhakkak znel bir yan bulunmas gerekir.Einstein ocukluk kahramanlarmdan birisiydi. Fizii, psikologlarn"ynlendirilen fantezi" diye adlandrd, kendisinin gznde ise bir "dncedeneyi" olan eye indirgemiti. Bir k huzmesinin stne binmenin hoolacan hayal ediyordu. Bir de insanlar Einstein'n akademik ve nesnel

olduunu sylemezler mi! Ve onun bu zel dnce deneyinin sonularndan birisi,nl grelilik kuram olmutur.Yalanlar hep bilerek sylediimize gre, NLP'nin farkll bir insann zneldeneyimlerini anlamaya almakta yatmaktadr. znellik zerinde alnca danesnel olmaya almann hibir yarar olmaz. Onun iin imdi znel bir deneyimegeelim...

21BEYNNZ ALITIRMAKimdi size, baz ok basit deneyleri yaptrmak ve kendi beyninizi altrmayrenme konusunda birka ey daha retmek istiyorum. Elinizdeki kitabn bundansonraki blmlerini anlamak iin bu deneyime ihtiyacnz olacandan, aadakiksa deneyleri fiilen yapmanz tavsiye ederim.

Gemiteki ok gzel bir deneyiminizi dnn. Bir an duraklayp tekrar oannz yaamaya aln ve o gzel olay olduu zaman grdklerinizi yinegrebileceinizden emin olun. Deneyi daha da kolaylatrmak iin gzlerinizikapatabilirsiniz...O gzel annza bakarken, hayalinizdeki resmin parlakln deitirmenizi veduygularnzn buna bal olarak nasl deitiinin farknda olmanz istiyorum.lk nce, hayalinizdeki resmi giderek parlaklatrn... imdi, neredeysegremeyecek duruma gelene kadar soluk renklerle donatn... imdi tekrarparlaklatrn.

22Bu deiiklikler size kendinizi nasl hissettiriyor? Her zaman istisnalar olur,fakat ounuz asndan, zihninizdeki resmi daha parlaklatrdnzdaduygularnz da glenecektir. Parlakln artmas her zaman duygularnyounluunu arttrrken, parlakln azalmas duygularn younluunu genellikleazaltr.Kendinizi daha farkl hissetmek iin isel bir imgenizin parlaklnz bilerekdeitirebileceiniz kanzn aklna gelmitir acaba? Beyninizin istediiresimleri geliigzel yanstmasna izin verirseniz, buna uygun olarak kendinizidaha iyi ya da daha kt hissettiinizi greceksiniz.imdi de tatsz bir annz, kendinizi kt hissettiren bir olay dnn.Zihninizde bununla ilgili olan resmi iyice soluklatrn... Parlakl yeterinceortadan kaldrrsanz bu an sizi bir daha rahatsz etmez ve psikoterapistlereavula para harcamaktan kurtulabilirsiniz.Bu tr eyleri onlar zaten uygulayan insanlardan rendim. Bir kadn bana herzaman mutlu olduunu, hibir eyin keyfini karmasna izin vermediinianlatmt. Bunu nasl yaptn sorunca da u karl aldm: "Bu tr olaylartabii ki benim de aklma geliyor, ama hemen solduruyorum onlar."Parlaklk, grsel temsil sisteminin "alt temsillerinden birisidir. Alt temsilsistemleri, ierii ne olursa olsun herhangi bir grsel imgeyi deitirmektekullanlabilecek evrensel elerdir. itsel ve dokunsa! temsiller de alt temsilsistemleridir, ama imdilik biz yalnzca grsel alt temsiller zerindeduracaz.Parlaklk, deitirebileceiniz birok eyden sadece birisidir. Dier eyleregemeden nce, parlakln genel etkisinin istisnalarndan sz etmek istiyorum.Bir resmi ayrntlar ortadan kaldrp neredeyse tarz bir beyazlk verecekkadar parlak hale getirirseniz, duygularnzn younluunun artmasndan ziyade

23azalmasna neden olacaktr. Baz insanlara gre, iliki ou balamda tersinednm durumdadr, yani parlaklk arttka duygularn younluu azalmaktadr.


13/84

Baz istisnalar ierikle ilintilidir. En ok sevdiiniz imgelerden birisi mum ya da alacakaranlk, gnein bat (gn nn azalmasndan dolay zelbir ekicilii vardr), vb. ise, duygularnz azalabilir. te yandan, karanlktakorktuunuz bir zaman aklnza getirirseniz, bu korkunun kayna karanlniinde ne bulunduunu grememek olabilir. Bu resmi parlatr ve karanln iindehibir ey bulunmadn anlarsanz, korkunuz artmak yerine azalacaktr. Demek

ki her zaman istisnalar vardr ve bunlar incelediiniz zaman istisnalarn dabir anlam olduunu grrsnz. Aradaki iliki ne olursa olsun, bu bilgilerideneyimlerinizi deitirmek amacyla kullanabilirsiniz.imdi, baka bir alt temsil sistemi deikenini ele alalm. Baka bir gzelannz hatrlayn ve zihninizdeki o anyla ilgili resmin byklndeitirin. lk nce giderek bytn..., sonra kltn ve duygularnzn budeiiklie gre nasl bir seyir izlediini karmaya aln.Bu olaydaki genel iliki modeli, resmin bymesinin ona vereceiniz tepkiyiyounlatrmas, klmesinin de tepkiyi azaltmas eklindedir. Tabii builikinin de istisnalar vardr. Bir resim ok byk hale getirildiinde anidengln ya da gerekd grnmeye balayabilir ve gstereceiniz tepki, younlukyerine nitelii deitirebilir (rnein, haz duymaktan glmeye geebilirsiniz).Zihninizdeki tatsz bir resmin bykln deitirirseniz, kltmeniz halinde

duygularnzn younluunun azalaca dnlebilir. Byle bir resmi bytmekonu gln ve alay edilebilir bir duruma getirdiinde de kendinizi daha iyihissetmenin kapsn aralayabilirsiniz. Deneyin. Kendi rneinizde ne kadar ieyarayacan anlamaya aln...

24Deneyimlerinizi kontrol etmeyi renebilmeniz iin kendi beyninizin naslaltn anlamanza yardm ettii srece, aradaki ilikinin hangi yndeolduunun bir nemi yoktur. Aslnda biraz kafa yorduunuzda artc hibir eyolmad da ortaya kacaktr. nsanlar "belirsiz bir gelecek"ten ya da "parlakufuklar "dan bahseder, "Her taraf karanlk," "Zihnim boald," "Bu kk birolay, ama mide bulandryor," gibi laflar ederler. Birisi byle bir eysyledii zaman onda metaforik bir yn aramayn; bu szlerden genellikle birinsann iinde olup bitenlerin tam ve kesin bir tarifini elde edebilirsiniz.Birisi "Kk, ama ne etkileri var," trnden bir ey sylerse, ona aklndakiresmi kltmesini tavsiye edebilirsiniz. "Belirsiz bir gelecek" grdnde deresmi parlatmasn. Bu kadar basit... gerekten yle.Zihninizin iinde ne karmay hibir zaman dnmediiniz eylerdir bunlar.Kimse kafasn kartrmak istemez, yle deil mi? Oysa baz insanlar da tambunu yaparlar. nk zihninizdeki eylerin sizi etkilediini ve onlar denetlemepotansiyeliniz olduunu kavram durumdadrlar. Buradaki soru yledir:"Beyninizi kim altracak?"u aamada, sizinle baka grsel eleri deitirerek deneyler yapmak,vereceiniz tepkileri bilinli biimde nasl deitirebileceinizi anlatmakistiyorum. Deneyimlerinizi nasl kontrol edebileceiniz konusunda bir kiiseldeney anlaynzn olmas kritik nemdedir. Gerekten normal alkanlklarnzabir mola verip aadaki listede greceiniz deikenleri deitirmeyidenerseniz, bu kitabn geri kalan blmn anlama konusunda salam bir anlayaulam olacaksnz. Eer buna zamannz olmadn dnyorsanz kitabkapatn, arabann arkasna gidin ve baka mizah kitaplar okumaya alarakkendinizi oyalayn.

25Beynini altrmay gerekten renmek isteyenler, herhangi bir deneyimleriniele alp aada sralanm grsel elerin herhangi birini deitirmeyidenemelidirler. Ayn eyi "parlaklk" ve "byklk" ekseninde de yapabilirsiniz.nce bir yne gidin, sonra dier yne. Beyninizin nasl altn gerektenrenmek iin, bir seferinde yalnzca bir eyi deitirin. Ayn anda iki ya dadaha fazla sayda ede deiiklik yapmaya kalkarsanz, deneyiminizi hangienin ve ne kadar etkilediini karamazsnz, ilk olarak bunu ho birdeneyiminizle yapmanz tavsiye ederim.1) Renk. Rengin younluunu, youn parlak renklerden siyah beyaza evirin.


14/84

2) Mesafe. ok yakndan ok uzaa tayn.3) Derinlik. Dz, iki boyutlu bir fotorafn yerine boyutun tam derinliinikoyun.4) Sre. Hzl, gelip geen bir grnt yerine, bir sre ortadan kalkmayankalc bir imgeyi tercih edin.5) Berraklk. Kristal berraklndaki bir ayrntnn yerine ayrt edilemeyen

bir donukluu koyun.6) Ztlk. Aydnlk ile karanlk arasndaki farkll ayarlayp, daha kalcgri tonlamalarla ztlkta oynayn.7) Kapsam. Bir ereve iindeki ok snrl bir resimden, banzn arkasndadevam eden, banz evirince de grmeye devam edebileceiniz bir panoramikresme gein.8) Hareket. Duraan bir fotoraf bir filmle deitirin.9) Hz. Filmin hzn ok yavatan ok hzlya aln.10) Ton. Renk dengesini deitirin. rnein, krmzlarn younluunu arttrpmavileri ve yeilleri azaltn.11) effaflk. Yzeyin arkasndaki eyleri grebilmek iin imgeyieffaflatrn.

2612) Boyut Oran. ereveli bir resmi uzun ve dar yapn, daha sonra ksa vegeni varyasyonunu deneyin.13) Ynelim. Resmin stn nce kendinizden uzaklatrp, daha sonrayaknlatrn.14) n plan/arka plan. n plan (sizi en ok ilgilendiren eyler) ile arka plan(sadece orada duran ortam) arasndaki farkll ya da ayrl deitirin...Sonra bunun tersini deneyip, arka plan ilgin n plan haline getirin. (Dahafazla saydaki deikenler iin Ek Ve bakabilirsiniz.)imdi, alt temsil sistemlerini deitirerek deneyiminizi deitirme yollarnnbirkan denemi durumdasnz. Ne zaman gerekten iyi ileyen bir eylekarlasanz, hemen ondan ne zaman ve nasl yararlanacanz renmek iinbiraz zaman ayrmaya aln. Diyelim, rktc bir olay (bir filmden alnmsah-

27neler de olabilir) dnn. Sonra o olayn resmini aniden ok fazla byltn...Tam bir dehet enlii. Sabahleyin ie gitmekte zorlanyorsanz, bir fincankahve yerine bu yntemi deneyin.Sizden nasl ilediklerini anlamak iin her seferinde birer deney yapmanzistemitim. Alt temsil sistemlerinin nasl altklarn kavraynca, onlardaha youn deiiklikler iin birletirebilirsiniz. rnein, son derece ho birduyusal annz hatrlayn. Birincisi, bunun salt bir fotoraf olmayp, bir filmgibi hareket etmesini salayn. Sonra imgeyi alp kendinize iyice yaklatrn.Resim, yaklatka daha parlak ve renkli bir hal alacaktr, o zaman filminhzn drn. Kendi beyninizin nasl iledii konusunda artk birtakmbilgilere sahip olduunuz iin, bu deneyimi younlatrmann size iyigeleceinden emin olabilirsiniz. Devam edin...Kendinizi daha farkl hissediyor musunuz? Bunu her zaman deneyebilirsiniz... veher seferinde karln alacaksnz. Sevdiiniz biriyle sorun yaadnzdahemen bir mola verip bu yola bavurabilirsiniz. imdiki yznze bakan hikimse, aslnda dertlerinizi mutlu vakalara evirmi olduunuz tahmin bileetmeyecektir.Benim iin asl artc olan, baz insanlarn bunun tam tersi yollarabavurmalar. Tm iyi deneyimlerinizi bulank, uzak, karamsar, siyah-beyaz anlkkesitler olarak, tm kt deneyimlerinizi ise capcanl renklerle bezenmi,yakn, panoramik, boyutlu filmler gibi hatrlarsanz yaamnzn neyebenzeyeceini tasavvur edebilir misiniz? Depresyona srklenmenin ve hayatnyaanmaya deer olmad dncesine kaplmann en iyi yolu budur herhalde.Hepimizin iyi ve kt deneyimlerimiz vardr; farkll yaratacak olan, budeneyimleri nasl hatrlamay tercih ettiimizdir.


15/84

Katldm bir partide bir kadn dikkatimi ekmiti. saat boyunca ok hozaman geirdi; sohbet etti, dansa kalkt, gsteri yapt. Tam gitmeyehazrlanrken de birisinin elindeki kah-

28ve, elbisesinin nne dkld. Kadn, bir yandan stne bana eki dzen

vermeye alrken, br yandan "Aman tanrm! Tm gecem mahvoldu," diye yaknpduruyordu. Bir dnn: Tek bir kt an, saatlik mutlu geceyi soldurmayayetmiti! Moralini bu kadar bozmay nasl baardn anlamak iin, ona dansedip gld anlar hatrlattm. O da kendini, herhalde elbisesinin nndekikahve lekeleriyle dans ederken grdn syleyerek karlk verdi. Kahvelekesini alp, daha nceki tm gzel anlarnn stne svamt!Bunu birok insan yapyor. Bir keresinde bir adam unlar sylemiti bana: "Birhafta boyunca gerekten mutlu olduumu sanmtm. Ama geriye bakp dnncefarkna vardm ki gerekte mutlu deilmiim; batan sona aklanmm." Adamgeriye baknca tm deneyimlerini yeniden kodlam ve berbat bir haftageirdiine inanmaya balamt. O zaman merak ettim: "Kendi tarihini bu kadarkolayca deitirebiliyorsa, bunu tersi ynde de niin yapamasn? Tatszdeneyimlerinin hepsini niin gzelletirenlesin?"

nsanlar elerinden boandklar ya da elerinin bir ilikisi olduunurendikleri zaman genellikle gemilerini baka bir gzle deerlendirirler.Aniden yllarca mutlu olarak geirdikleri tm iyi zamanlar daha farkl bir halalr. "Hepsi sahteymi." "Sadece kendimi kandrmm."Zayflamak iin rejim yapanlar da genellikle bu ekilde davranrlar. "Diyetingerekten ie yarayacan sanmtm. ay boyunca her hafta bir kilo verdim.Ama sonra bir kilo aldm. Diyetin faydasz olduunu biliyordum." Baz insanlarbirok sefer kilo vermeyi baarm, ama tam bu noktada yenilgiye teslimolmulardr. Bunun kk bir gstergesi, arada bir kilo aldklarnda, hemen"Zaten faydaszd," demeleridir.

29Bir adam "yanl kadnla evlenmi olmaktan korktuu" ikayetiyle terapiyegelmiti. Szn ettii kadnla birlikteydi ve onu sevdiini, onunla evlenmeyigerekten istediini dnyordu. Doru karar alma yeteneine gvenememesininnedeni, daha nce de "yanl kadnla evlenmi olmasyd. Onu dinleyince aklmaunlar gelmiti: "Galiba nikahtan sonra eve geldiklerinde, einin yabanc birkadn olduunu kefetmi. Bence yanl kiliseye gitmi de olabilir." Yeryzndebir adamn "yanl kadn"la evlendiini gsterecek ne olabilir?Ona neyi kastettiini sorduumda, daha nce be yl sren bir evliliininardndan boandn rendim. lk bir buuk yllar hakikaten iyi gemiti. Amasonra ilikileri bozulunca, be yln hepsinin de bir hata olduuna inanmt."Yaammn be yl boa gitti. Tekrar ayn hatay yapmak istemiyorum. Bunundoru kadn olup olmadn renebilirsem nmdeki be yl kurtarabilirim."Adam bundan gerekten kayg duyuyordu. aka deildi. Onun gznde ok nemliydi.Ama kurguyu batan aa yanl kurmu olduunu da hibir zaman fark etmemiti.Kendisinin ve karsnn birbirlerini birok yolla mutlu ettiklerini adam dabiliyordu. Onunla birlikte yaarsa daha fazla mutlu olmasn salamak ya daeini daha fazla mutlu etmek iin neler yapmas gerektiine kafa yormuyordu da,karsnn "doru kadn" olup olmadn renmesinin bir zorunluluk olduunakarar vermiti. Bu karar niin verdiini hibir zaman sorgulamadan, evlenipevlenmemeye karar verme yeteneine gvensizliine kafaya takmt.Kendisini nasl byle bile bile depresyona srklediini sorunca, "Tam daarabama binince bir lastiin patlak olduunu anlamak gibi," diyecekti."Evet, bu iyi bir ey deil, ama depresyona girmek iin de yeterli bir sebepsaylmaz herhalde. Kendini nasl bu duruma sokabilirsin?"

30"Kendime, 'Her zaman byle oluyor,' diyorum. Sonra da arabamn bozulduu bakaolaylar aklma p duruyor."Arabasnn almad her duruma karlk, arabasnn ok iyi altyzlerce rnek bulunmasna ramen, bunu bir an bile aklna getirmeye niyeti


16/84

yoktu. Ona bu kyaslamay yaptrabilirsem depresyondan karabileceimikestirmitim.Baka bir kadn da depresyon ikayetiyle gelmiti. Ona, "Depresyonda olduununasl biliyorsun," diye sordum. Yzme bakt ve bunu psikiyatristininsylediini aktard. "Ama o yanlm olabilir; belki depresyonda deilsin, belkiiyisindir!" Tekrar yzme bakt, bir kan kaldrd ve "Hi sanmyorum," dedi.

Yalnz, "Depresyonda olduunu nasl biliyorsun?" soruma hl yant vermemiti."Peki, mutlu olsaydnz bunu nasl bilecektiniz?" "Hi mutlu oldunuz mu?"Depresyona girmi insanlarn ounun gerekte baka insanlar kadar mutluanlarnn olduunu, sadece gemilerine baktklarnda gerekten mutluolduklarn dnmediklerini anlam durumdaym. Pembe renkli gzlkler yerine,gri lensler takmay tercih ediyorlar. Vancouver'de, iyi hatrlamad tmdeneyimlerini mavi tonla, gzel anlarn ise pembe tonla boyamay ok iyibeceren bir kadnla tanmtm. Hemen bir ansn dnp stndeki rengideitirebiliyor, bylece ansn toptan deitirmi oluyordu. Bu yntemin niinie yaradn syleyemem, ama bunu znel bir yaklamla yapt da kesin.Yine hastalarmdan birisi ilk oturumumuzda, "Ben depresyondaym," diyerek szebalamt. Ben de, "Merhaba, benim adm Richard," diye karlk verdim. Bunuzerine duraklad ve "Hayr," dedi.

"Niye, ben Richard deil miyim?""Bir dakika dur. Senin akln kark."

31"Benim aklm kark falan deil Her ey ok iyi gidiyor.""Ben on alt yldr depresyondaym.""Ne kadar elenceli! Bu srede hi uyumadn m?"Syledii eylerin yapsn yle ifade edebiliriz: "Kendi deneyimlerimi, onalt yldan beri ayn bilin halinde olduum yanlsamasyla yaamaya grekodlam durumdaym." Onun on alt yldan beri depresyonda olmadn benbiliyorum. Bu arada le yemeklerine km, birilerine kzm ve baka eyleryapmtr. sterseniz, yirmi dakika boyunca ayn bilin halinde kalmay birdeneyin, bakalm. nsanlar bir-iki saat meditasyon yapmay renebilmek iintonlarca para ve bir sr zaman ayryorlar. Bu adam da bir saat bile sreklidepresyonda kalm olsayd, o duygu kesin bir alkanla dnp artk farkedilemez bir duruma gelecei iin kendisi bile anlayamazd. Bir eyi ne kadaruzun sre yaparsanz, farkna o kadar az varrsnz. Zaten alkanlk (fizikselduyularda bile) bundan baka bir ey deildir. Byle durumlarda kendime hep usoruyu yneltmiimdir: "Karmdaki adamn bu kadar sre boyunca hep depresyondakaldna inanmam mmkn m?" "On alt yln fiili depresyon karl benceancak yirmi be saat olabilirdi.te yandan, bu adamn "On alt yldr depresyondaym," szn olduu gibi kabulederseniz, o kadar uzun sre boyunca tek bir ruh halinde durduunu da kabulediyorsunuz demektir. Onu mutlulukla tantrmak iin de srekli olarak bakabir ruh halinde durmay retmeniz gerekecektir. Aslnda onu her zaman mutluolduuna inandrabilirsiniz. Gemiteki her olay mutluluk eklinde yenidenkodlamay retebilirsiniz. O anda kendini ne kadar berbat hissederse hissetsin,her zaman mutlu olduunu hatrlayabilecek durumdadr. Bunun iin sadecekendisini yeni bir yanlsama demetiyle donatmanz yeterlidir.

32

Birok insan geerli nedenlerle depresyona girmitir. Birok insann donuk,anlamsz yaamlar olmu ve bu yzden mutluluu yakalayamamtr. O kiininfarkl biimde yaamasn salamad srece bir terapistle konumak hibir ieyaramaz. Bir insann belli miktarda bir paray bir partiye gitmek yerine, birpsikiyatriste demeyi tercih etmesi, kaklk deilse bile, kesinlikleaptallktr! Hibir ey yapmazsanz elbette sklr ve depresyona girersiniz.Donukluk bunun ar bir rneidir.Birisi bana depresyona girdiini sylediinde her sefer ayn eyi yaparm: Bununasl yaptn renmek isterim. Birlikte adm adm mesafe kat edipedemeyeceimizi anlamaya alr, olaylar farkl ekilde dnmeye yneltir,


17/84

yaklak olarak ayn koullardaki baka insanlarn niin depresyona girmediinisorgulamasn isterim.Baz insanlarn, yava ve iyice kslm olan, srekli baarszlklarmrldanp duran bir i sesleri vardr. Bu ekilde kendinizi iyice depresifhallere sokabilirsiniz. niversitedeki hocalarmn bir ksm da byle bir ruhhalindeydi. Bu insanlarn nasl depresyona girdiklerini hi merak etmeyin. Bazen

i sesleri o kadar ksktr ki, kendisine sorana kadar farknda bile olmazlar.Dolaysyla, ses bilind olduu iin, daha da kuvvetli bir tepki gsterirler.Bir gn iinde uzunca bir sre terapiye katlm olanlarnz, hastalarnzlailgilenirken zihinsel olarak ara sra baka yerlere srklendiinizi farketmilerdir. Bunlara trans halleri denir. Hastanz berbat duygulardan vedepresyona srklenmekten bahsediyorsa, bu aklamalara tpk transtaym gibikarlk vermeye balarsnz. Zinde ve neeli hastalarda iinize yarayabilir bu,ama depresyonlu hastalarla uratnzda, akam iinizde korkun bir duyguylaevinizin yolunuzu tutmanz daha byk bir ihtimaldir.

33Bu i seslerden biriyle kendisini depresyona sokmu bir hasta geldiinde, o sesiok ak biimde duyabilecei, bylece hipnotik etkisini kaybedecei noktaya

kadar ykselttirmeyi deneyin. Sonra da ok neeli bir sze dnene kadartonlaryla oynayn. Bu durumla, iindeki neeli ses hl baz baarszlklarmrldansa bile, hastanzn kendisini ok daha iyi hissedeceine kuku yoktur.Birok insan da kendisini grntlerle depresyona sokar. Bunun bir sr eidivardr. Gemite yaptnz her eyi bir araya getirebilir, ya da gelecekte tersgidebilecek eyleri bir araya yabilirsiniz. Gerek dnyada grdnz hereyin stne istediiniz bir grnty bindirebilirsiniz. "Doduunuz an lmeyebalarsnz," szn hi duydunuz mu. Byk bir sz, deil mi?Ne zaman iyi bir ey olsa, kendinize "Bu uzun srmez," ya da "Gerek olamaz,""Aslnda bir anlam yok," gibi szler syleyebilirsiniz. Bunun bir sr yoluvardr. lk akla gelen bir soru da, "Bu insan bunu nasl yapar?" sorusudur. Busoruya ayrntl bir yant, ona baka bir ey yapabileceini retmek iinbilmeniz gereken eyleri anlatmak olur. Bir insann duyarl bir ey yapmamasnnnedeni, bunun yolunu yordamn bilememesidir. Yllarca baka trl rendiiiin yaptklar ona "normal" gelmekte, bu yzden sorgulamay aklna bilegetirmemektedir.Kltrmzdeki en vahi eilimlerden birisi de, sanki her koulda her ey normalgidiyormu gibi hareket etmektir. Bunun en parlak rnei, bildiim kadaryla NewYork City'dir. Broad-way'den aa doru yrrseniz, hi kimsenin etrafnabakmadn ve herkesin "Ulu Tanrm," diye mrldandn grrsnz.Bir baka rnek Santa Cruz'dur. Oradaki insanlar birtakm eyler yaparlar,sokaklara karlar, utanlacak eyler iin tmarhanelere kaldrlrlar. Fakattakm elbiseler iinde, her ey nor-

34mal gidiyormu gibi birbiriyle konuarak yolda yryen iadamlar da vardr.Ben de "normal" bir ortamdan geldim. Bydm s. Mitte, dokuz yandayken veyapacak hibir iim yokken bile be' den byk adamlarn kuyruuna taklrdm."Hey, niin dar kp bir araba almyoruz?" "Gidip bir iki dkkn soyalmve birini ldrelim."Yaamda baarya giden yolun zenginler arasnda yaamak olduunu sanyordum.Onlarn arasna karrsam kendimi rahat ettirebilirdim. Kafamda budncelerle, insanlarn para kazand Los Altos denilen bir yere gittim. Osralarda Los Altos Junior College'n kafeteryasnda gm takmlarla yemekyeniyor, renci merkezinde gerek deri koltuklar bulunuyordu. Kolejin park yeride Detroit'in yllk gsteri salonuna benziyordu. Tabii oraya gittiimde, bunlarhepsi bana olaan geliyormu gibi davrandm. "Evet, evet, her ey yerinde."Adna bilgisayar denilen ve iletiim kurabildiiniz bir makineyle yaplan biriim vard ve enformasyon bilimi rencisiydim. Hep okulda durduumdan ve benimiin bakaca bir mekn olmadndan bir varolu krizinde kendimi kaybetmigibiydim. "Ne yapacam? Bari, psikoloji okuyaym." Getalt Terapisi hakkndabir kitabn hazrlanmasna da katlnca, terapinin ieriini iyice reneyim


18/84

diye bir Getalt grubuna gnderildim. Bu benim ilk grup psikoterapisideneyimimdi. Bydm yerde herkes deli olduu gibi, altm yerde de herkesdeliydi, ama ben de asl lgnlarn terapistlere giden insanlar olduunudnyordum.Orada grdm ilk ey, oturmu bo bir koltukla konuan bir adamd. Onu grnceyle dndm: "Ohh, ben haklymm. Bunlarn hepsi deli." Sonra da, o adamn

bo koltua ne anlatacan syleyen dier adam. te o zaman kaygya

35dtm, nk odadaki herkes, sanki yant veriyormu gibi bo odaya bakyordu!Terapist, "Ne diyor?" diye sorunca ben de koltua baktm. Daha sonra, orannpsikoterapistlerle dolu bir oda olduunu sylediler.Terapistin, "Elinin ne yaptnn farknda msn?" diye sormasndan sonra, adam"Hayr," deyince ben gldm. "Peki, imdi farknda msn?" "Evet." "Ne yapyor?O hareketi younlatrarak anlat." Tuhaf, deil mi? Ardndan terapist, "Bunuszcklere dk," diyor. "ldrmek istiyorum, ldrmek." Sonra bu adamn birsinir cerrah olduu anlalacakt! Terapist, "imdi, koltua bak ve kimigrdn syle," deyince koltua baktm ve orada hi kimse olmadn syledim!Ama adam oraya bakmaya devam ediyor ve "Kardeim!" diyordu.

"Ona kzgn olduunu syle.""Kzgnm!""Daha yksek.""Kzgnm!""Peki, neden?"Ardndan bo koltua kzd eylerin hepsini sylyor ve saldryor. Koltuulime lime ediyor, durup zr diliyor, koltua sarlyor ve kendini daha iyihissediyor. Peinden gruptaki herkes adama iyi eyler syleyip kucaklyorlar.Etrafm bilimciler ve katillerle sarl olduu iin, hemen her ey normalmigibi hareket ediyor, ama ortada bir sorun olduunu da biliyordum. Daha sonradier insanlara dnp, "Kardei gerekten orada myd?" diye sordum."Bazlar, 'Elbette oradayd,' dediler." "Onu nasl grdnz?" "Zihnimizingzyle."

36Bunu her eyle yapabilirsiniz. Siz her ey normalmi gibi davranrsanz,bakalar da yle davranr. Bunu bir dnn, isterseniz. "Bu bir grupterapisi," dedikten sonra koltuklan daire haline getirip, "Bu 'scak koltuk'diyebilirsiniz." Sonra, "Kim onunla almak istiyor," deyince, bekleyen herkessinirlenmeye balayacaktr. Sonunda stresin arlna dayanamayan birisi karve "Ben!" der. "Ama bu, denemek iin iyi bir koltuk deil. Gel, u zel koltuaotur." Terapi genellikle yle balar:"imdi, bana fark ettiin eyleri anlat." "Kalbim kt kt atyor.""Gzlerini kapat ve bana fark ettiin eyleri syle." "nsanlar beni izliyor."Burada bir dakika durun. Gzleri akken ieride neler olup bittiini biliyor,ama gzlerini kapattnda da darda olup bitenleri biliyor! GetaltTerapisi'ni iyi bilmeyenleriniz iin ok yaygn bir durumdur bu.nsanlarn bo bir koltukla konumann anlaml olduuna inandklar ve gerektenanlaml olduu bir zaman ve yer vardr. Bu sayede baz yararl eyleryaplabilir. Ama buna bir anlam atfedilmedii zaman da ok tehlikelidir ve pekok insan hl bu durumda. nsanlar, davranlar (mutlaka ieriklerini olmasabile) tekrarl diziler halinde reniyorlar. Getalt Terapisi'ndeki renmesras ise yledir: Kendinizi zgn ya da hayal krklna uramhissettiinizde, eski arkadalarnz ve yaknlarnzn sanrlarn grmeyebalar, kzgn ve iddete eilimli olur, sonra da kendinizi daha iyi hissetmeyebalarsnz ve etrafnzdaki herkes gznze sevimli gzkr.Bu sray alp, ieriine bakmadan gerek dnyadaki herhangi bir olaya tayn.nsan ne reniyor? Kendini iyi hissetmediinde sanrlar gryor, fkelenmeye veiddete eilimli

37


19/84

oluyor, sonra da iyileiyor. Bu, insan ilikileri iin nasl bir modeldir? Budeneyi karnz ve ocuklarnzla ilikilerinize nasl tarsnz? Tabii, iiniine sevilen kiileri katmanz art deildir. fkelendiiniz zaman kendinizidarya atn ve bir yabancya bakn. Ona doru yryn, karnzda lm olanbir yaknnz grn, onu yere serdiinizi hayal edin ve rahatlayn. Bazinsanlar bunu Getalt Terapisi'nin yardm olmadan da yapyorlar, ama bizler,

davran kalbn genellikle bir are olarak dnmeyiz. nsanlar bir terapidenya da baka tekrarl deneyimlerden getiklerinde, bir eylerin gerekten abukyapldn, yaplan eyin kalb ve srasnn ierikten daha nemli olduunurenirler. Terapistler ise ounlukla ierie odaklandklarndan, rettiklerieylerin srasnn farknda bile olmazlar.Baz insanlar dorudan gznzn iine bakp, ocukluklarnda balarndan geenbir olaydan dolay bu hale geldiklerini sylerler. Bu doru olsa bile, elbettedaha sonra o konuda hibir ey yaplamayaca iin o noktada tkanpkalmlardr. ocukluunuzu yeniden yaayamazsnz.te yandan, ayn insanlar ocukluunuzu yeniden yayormu gibiyapabileceinize, geri gidip o anlarnz deitirebileceinize de inanyorlar.Yaanm olaylarn hounuza gitmemi olmas, olayn henz "bitmediini"gsterdiinden, gemie dnp o olay kendinizi daha iyi hissettirecek bir

ekilde zmeye giriebilirsiniz. Bu gzel bir yeni ereve kurmaktr ve ok dayararldr.Bence bu anlamyla hibir ey bitmemitir: Bir an, inan, anlay ya da bakabir zihinsel sreci bir gnden tekine ancak o eiliminizi srdrrsenizmuhafaza edebilirsiniz. Dolaysyla, sre devam etmektedir. Bunlar muhafazaetmeyi srdren srelerle ilgili herhangi bir anlaynzn olmas da, hounuzagitmeyen her trl ortamda onu deitirebilmenizi salayacaktr.

38Gemiteki deneyimlerde deiiklikler yapmak aslnda ok kolaydr. Bu noktadasize, kendi nitelememle "en ksa terapiyi de retmek istiyorum. Tabii bunungzel bir yan, ayn zamanda bir sr terapisi olmasdr. Birazdan bunlarnhepsini deneyebiliriz.Aklnza hounuza gitmeyen bir skc olay ya da hayal krkln getirin vesonra, kendinizi hl kt hissedip hissetmediinizi anlamak zere filmi iyiizleyin. Bu ie yaramazsa, baka bir olay deneyin...Sonra, filmi tekrar balatn ve balar balamaz gzel bir sirk mziinisyletin. Sirk mziini filmin sonuna kadar dinleyin...imdi, ilk filmi tekrar izleyin... Kendinizi daha iyi hissediyor musunuz?ounuz bu ekilde bir trajediyi komediye evirebilir ve bu konudakiduygularnz hafifletebilirsiniz. Eer sizi kzdrp fkelendiren bir annzvarsa, onun fonuna muhakkak bir sirk mzii yerletirin. Byle yaparsanz, aynolay bir sonraki hatrlaynzda sirk mzii kendiliinden alacak ve ktduygularnz silecektir. Bazlarnz sirk mziinin belli bir olay iin doruolmadn dnebilirsiniz. Eer herhangi bir deiiklik fark etmemiseniz yada duygularnz istediiniz lde deimemise, o annz etkileyebilecek bakamzik ya da sesleri aklnza getirmeye aln ve annz o mzikle yenidenyaayn. Deney yapmakta ustalatka deneyimlerinizi deitirmenin daha bir sryolunu kefedebilirsiniz.Baka bir kt annz sein. Filmi her zamanki gibi oynatn ve sizi ne kadarskntya soktuunu grn...imdi ayn annz geriye, sondan baa doru sarn ve bunu birka saniye iinde,ok abuk yapn...imdi filmi tekrar ileriye sarn...Geriye ve ileriye sardktan sonra da ayn duygular m hissediyorsunuz? Bencekesinlikle hayr. Bu biraz bir cmleyi geriye

39doru okumaya benzer; anlamda bir deiiklik olur. Kt anlarnzn hepsiyle budeneyi yaparsanz, ykl terapi masraflarndan kurtulmanz mmkn olabilir. Eminolun ki, bu dnce yaygnlat zaman, geleneksel terapistlerin artk isiz


20/84

kaldn greceiz. Ondan sonra hepsi de insanlara sihirli szler satmayaalyor olacaklar.

41BAKI AILARInsanlarn genellikle syledii bir sz vardr: "Siz olaya benim bak amla

yaklamyorsunuz." Bu sz bazen tam anlamyla dorudur. Hakllnza eminolduunuz birisiyle yaptmz bir tartmay aklnza getirin. lk nce buolayn filmini aklnzda kald gibi oynatn...imdi, filmi tam olayn olduu gibi, ama dier kiinin omzunun zerindengrnd ekliyle, yani tartma iinde kendinize dardan bakarak oynatmayaaln. Ayn filmi bandan sonuna dek, bu bak asyla seyrederek oynatn...Herhangi bir farkllk oldu mu? Bazlarnz iin zellikle fazla ey deimemiolabilir, zellikle size doal geliyorsa. Ama bazlarnz iin de muazzam birfarkllk domu olabilir. Hakl olduunuza hl emin misiniz?Bir Adam: Yzm grp sesimin tonunu iitir iitmez, "Bu hindininsylediklerine kim aldrr," diye dndm.Bir Kadn: Sylediklerime kardan baktmda, kendi argmanlarmda bir haylieksiklik olduunu grdm. Sadece adrenalimin hzlandnn ve bunun herhangi bir

anlam tamadnn farkndaydm. imdi geri gidip o insandan zr dileyeceim.42Bir Adam: Karmdaki insan gerekten ilk defa dinledim ve sylediklerinin biranlam olduunu grdm.Bir Adam: Kendimi dinlerken, "Bunu baka bir ekilde, kendi bak anamesafeyle bakarak syleyemez misin?" diye dnmeye devam ediyordum.Kanz bir olaya farkl bir adan baktktan sonra da eskisi kadar kendindenemin olmaya devam eder acaba?... Bir aratrmaya gre, altm kiiden . Yani,kendinden tamamen emin olma oran, yzde 5 civarnda.nsanlar yzyllardan beri "bak alarndan bahsetmi; fakat bunu gerekanlamyla deil, nedense bir metafor gibi yorumlamlardr. Dolaysyla, kendibak alarn deitirmeyi salayacak talimatlar verebilmeleri de sz konusuolmamtr. Oysa attnz herhangi bir adm, yzlerce ihtimal ierisinde sadecebir tanedir. Bir eye szcn gerek anlamyla uzayn her tarafndanbakabilirsiniz. Ayn argman tarafsz bir gzlemcinin gzyle yorumlayabilir,bylece kendinize ve karnzdaki kiiye eit bir mesafeyle yaklaabilirsiniz.Sanki tavana kmasna "her eyin stnden" bakabileceiniz gibi, aadan,bir "kurt gzyle de ele alabilirsiniz. Hatta ok kk bir ocuun, tm gcnyitirmi bir ihtiyarn yerine geebilirsiniz. Burada biraz daha metaforik vedaha az zgn bir durum olmakla birlikte, deneyimlerinizi yararl bir ekildedeitirdii srece her yorumun bir katks olacaktr.Kt bir ey olduu zaman, baz insanlar, "Evet, yz ylda bir oluyor byleeyler, kim bilebilirdi ki?" derler. Bazlar bu szden hibir ekildeetkilenmezler. Bunu, "Bir ey anlamam," diye deerlendirebilirsiniz. Ancakbaz insanlar da bu sz iitip kendi yaamlarna baktklarnda, deneyimlerininfiilen deitiini ve problemleriyle ba edebilecek bir duruma geldiklerinigrm-

43lerdir. Onun iin ben de baz hastalarma, bu cmleyi sarf ettiklerindekafalarnn iinden neler getiini sormuumdur. Adamn biri, gne sistemineuzaydaki bir noktadan bakp, yrngeleri etrafnda dnen gezegenleri izlemeyikmsyordu. Kendi bak asna gre, yeryznde ufack bir nokta olduunuhatrlamak ona ve problemlerine hibir yarar getirmezdi. Baka insanlarnkafalarndaki resimler de bir para farkl olmakla birlikte, kendi problemleriniresimlerin ok kk bir paras olarak grmeleri sk rastlanan bir durumuyanstmaktadr. Bu arada zaman hzla geip gitmektedir ve yz yllk bir sreksack bir filme sdrlm gibidir.Dnyann her tarafnda birok insan zihinleriyim bu altrmalar yapyor vefaydasn gryor. Bununla kalmayp, yaptklar eyleri herkese aklyorlar.


21/84

Onlara birka soru yneltecek zaman bulduunuzda, siz de beyninizle ne kadarok ey yapabileceinizi kefedebilirsiniz.Aklmdan hi kmayan baka bir byleyici sz daha var. Banza ho olmayanbir ey geldiinde, baz insanlar genellikle, "leride geri dnp baktmzda,belki de ok gleceiz bu duruma," diyerek avunmay tercih ederler. te buanda, o olay ileride komik duruma getirecek bir ey kalm olmaldr kafanzda.

Buradaki ka kiinin geriye baktnda gld byle bir ans vardr?... Amahepinizin, hl glemediiniz anlar mutlaka vardr... imdi, ne kadar farkleyler olduklarn gstermek iin bu iki tr any karlatrmak istiyorum.Birinde kendinizi grrken, dierinde gremiyor musunuz? Birisi fotoraf, dierifilm midir? Renk, byklk, parlaklk ya da yer asndan bir farkllk varmdr? Farkl olan eyi bulup karn, daha sonra da hounuza gitmemi olanolay daha sonra glebileceiniz ekilde deitirin. Glebildiiniz olay okgemite geliyorsa size, glemediiniz olay da ayn mesafeye gnderin.Kendinize glebildiiniz

44olaydaki halinizle bakabildiiniz gibi, henz glemediiniz olaydaki halinize de

ayn ekilde bakmasn renin. Benim felsefem udur: Kendimizi daha iyihissetmek iin niin zamann gemesini bekleyelim? Niin hemen "geriye bakpglmeye" balamayalm? Banza ho olmayan bir ey gelmise, byle durumlarlabirok kez karlatnz hatrlayabilirsiniz. Fakat, ne yazk, beyniniz bylednmez. Beyniniz, "Oh, ii eline yzne bulatrdn. -drt yl bann etiniyiyeyim de gr. Daha sonra belki glmene izin veririm," demeye eilimliolacaktr.Bir Adam: Ben kendimi glerek hatrlayabildiim bir anmda izliyorum; ben birgzlemciyim. Ama kendimi kt hissettiren bir anmda, sanki yeniden bamagelecekmi gibi taklp kalm gibiyim.Bu tepkiye yaygn rastlanmaktadr. Sizce de yle deil mi? Kendinizigzlemleyebilmek, bir olay "farkl bir perspektifle "yeniden deerlendirmek" vesanki baka birinin bana gelmiesine yeni bir kta grmek iin bir anssunmak demektir. En iyi yorum, kendine yeni bir adan bakmay gerektirir. Veherhangi bir olay karsnda tam da byle bir tavr almaktan sizi alkoyabilecektek ey henz bunu yapabileceinizin farknda olmamak olabilir. Bu yntemdeustalatnzda, kt bir olay yaadnz anlarda bile beyninizi olumlu yndedevreye sokabilirsiniz.Bir Kadn: Yaptm ey farkl, ama gerekten ie yaryor. Gzmde bymolayn en kk parasn dahi grebilecek duruma gelene kadar bir mikroskoplabakar gibi inceliyorum. Bu olayda grebildiim ey, konutuka oynayp durankocaman dudaklar oluyor. O kadar garip ki glmekten kendimi alamyorum.Bu kesinlikle farkl bir bak asdr. Ayrca, kt bir deneyimle ilk defakarlatnzda kolayca yardmna bavurabileceiniz bir yaklamdr.

45Kadn: Bunun farkndaym. Korkun bir durumla karlarsam, bir noktadayounlap onun ne kadar garip geldiini dnerek gleceim.imdi, hepinizin gemiteki iki annz (birisi gzel, dieri kt olmak zere)aklnza getirmenizi istiyorum. Bu iki any, ayn doalln korumayaalarak yeniden yaamaya aln...Sonra, bu anlarla kendinizi hl ilikili mi grdnz, yoksa onlardan artkkopuk mu olduunuzu tartn.likili olmak, geriye gidip deneyimi yeniden yaamak ve kendi gzlerinizlebakmak demektir. Ellerinizi nnze getirip bakabilirsiniz, ama bir aynayabakmadka yznz gremezsiniz.Kopuk olmak, anmzdaki resme kendi gzlerinizden farkl bir bak asylabakmak demektir. Anmzdaki resme sanki bir uaktan seyrediyor gibi bakabilir,ya da sanki kendinizi bir filmde oynarken izliyormu gibi dnebilirsiniz, vb.imdi, srayla bu iki annza dnn ve onlarn sizinle hl ilikili mi, yoksaartk kopuk mu olduklarna karar verin...


22/84

Bu iki annz ne kadar doal hatrlarsanz hatrlayn, deneyimlerinizin nasldeitiini anlayabilmek iin sizden gemie dnp onlar baka bir ekildeyeniden yaamanz istiyorum. Bir annzla hl ilikiliyseniz, bedeninizdenskp atn ve artk koptuunuzu grn. Eer kopuksanz, o zaman da resmin iinegirmeye ya da tekrar ilikili hale gelene kadar kendinize ekmeye aln.Grsel perspektifteki bu deiikliin o anlarla ilgili duygularnz nasl

deitirdiini grn...Bir farkllk oldu mu? Bahse girerim, olmutur. Burada bir farkllk olmadndnecek kimse var m?Bir Adam: Ben pek fark grmyorum.

46Pekl. Aadakini deneyelim. Bir karnavalda tahta bir banka rahata oturun vekendinizi bir atlkarncaya binmi olarak dnn. Atlkarnca kenarlara, sizinoturduunuz banka doru hzlanarak geldike salarnzn rzgrda uuunuizleyin.imdi bunu, bir atlkarncaya gerekten bindiinizde yaayacanz gzelduygularla karlatrn...Bu ikisi farkl mdr? Atlkarncada umak size bir canllk kazandrmyorsa,

isterseniz nabznz bir kontrol edin. stelik, uyank kalmak iin kahveimekten daha ucuzdur.Kadn: Anlarmdan birinde sanki hem iinde hem dndaymm gibi.Pekl. ki ihtimal var. Bunlardan birisi, iine abuk kapanp ksa sre sonraalyorsun. Durum byleyse, ikisinin arasndaki farkllklar incelemelisin. Ozaman kendini iyi hissetmek iin sreci biraz daha ardan almaydeneyebilirsin.Dier ihtimal, asl deneyiminden kopmu olmanz. rnein, zeletirel bir tutumtaknmak, genellikle kendininkinden baka bir bak asn ngerektirir. Sankikendinin dndaym, kendini gzlemliyor ve eletiriyormu gibi. Durumbyleyse, o deneyiminizi hatrlayp "o srada grdn eylere baktnzda" daartk kopmu durumda olursun. Bu tanmlarn ikisinden birisi senin deneyiminuyuyor mu?Kadn: kisi de uyuyor. O srada kendime kar eletireldim ve kendimigzlemlemek ile eletirildiimi hissetmek arasnda gidip geldiimi dnyorum.Olduka ender rastlanmakla birlikte, nc bir ihtimal daha var. Baz insanlar,asl deneyimlerinde ilikili bir durumda olduklar halde kendileri hakkndakopuk bir resim izebilirler. Bir adamn, hibir tannda yanndan ayrmadbir boy aynas varm. Herhangi bir odaya giriinde, kendisini hemen aynasnnbulunduu

47odaya girer gibi grebilirmi. Baka bir adamn da, bir rafa ya da yakndakialak bir duvara koyduu kk bir televizyonu varm ve bylece her zaman bakainsanlara nasl baktn grebiliyormu. Hl ilikili olduunuz bir annzhatrladnzda, ilk olayda yaadnz duygular yeniden hissedersiniz. Kopukbir annz hatrladnzda, ilk olayda yaadnz, duygular hatrlayabilir,ama onlar vcudunuzda hissetmeyebilirsiniz.Yine de, bir olay hakknda kendinizi onun iinde izlermi gibi yeni bir duyguyaayabilirsiniz. Nitekim byle bir durum iin Virginia Satir u soruyuyneltmitir: "Kendinizi kzgn hissetmek sizde nasl bir duygu uyandryor?"Bunu deneyin, istersiniz. Kzgn olduunuz bir annz hatrlayn, sonra"Kendinizi kzgn hissetmek sizde nasl bir duygu uyandryor?" sorusunuyneltin. Bu soruyu yantlamak iin, o grntden kn ve o olay hakknda,katlmcdan ziyade gzlemciymi gibi yeni bir duygu edinmeye aln. Bu,tepkinizi deitirmenin ok etkili bir yoludur.deal durum, beraberinde getirdikleri tm olumlu duygularn tadn karmakzere, kendinizi hl ilikili hissettiiniz gzel olaylarn hepsinihatrlamaktr. Tatsz anlarnzdan kopuk olduunuzda da, gelecekte ayneylerle karlamaktan kanmak ya da banza geldiinde stesinden gelmekiin ihtiya duyabileceiniz grsel bilgilere hl sahipsinizdir, yalnz kt


23/84

duygusal tepkilerden arnm olarak. Kendinizi niin yine kt hissedesiniz?Kt bir olay bir kere yaamak yeterli deil mi?Pek ok insan bunun tersini yapar: Kt olaylardan kopmaz ve balarna gelmiolan tm tatsz olaylar hemen ayn ekilde yaarlarken, gzel deneyimlerinibulank, uzak, kopuk imgeler olarak akllarnda tutarlar. Kukusuz iki ihtimaldaha vardr. Baz insanlar her zaman kendilerini gemilerinden koparmaya

eilimlidir. Bunlar, genellikle "nesnel", "mesafeli" ya da "souk"

48diye tarif edilebilecek olan bilimci/mhendis tipleridir. Onlara istediklerizaman gemiteki olaylarla ilikilerini korumay ve baz duygularndeneyimleriyle yeniden ilikilendirmelerini retebilirsiniz. Ve baz durumlardabu yetenek onlara gerek bir stnlk salayabilir. rnein sevimek, kendinizidardan bir seyirci gibi grmekten ziyade, bedeninizin tm duygulan hissetmesihalinde ok zevkli olabilecek eylerden birisidir.Bakalar da hibir zaman gemilerinden kopmamay tercih ederler: yi olsunkt olsun, gemi deneyimleri yeniden yaamaya her an hazrdrlar. Bunlar da"teatral", "tepkisel" ya da "drtleriyle hareket eden" diye tarif edileninsanlardr. Oysa yaadklar problemlerin birou, kendilerini doru zamanlarda

gemilerinden kopararak zlebilecek eylerdir. Kopmak, rnein aclarkontrol altna almakta ie yarayabilir. Kendinizi ac ekerken izlerseniz,bedeninizde bunu hissetmeyebilirsiniz.Tatsz anlarnzn bazlarndan kopmay salamaya biraz zaman ayrarakkendinize gerek bir yardmda bulunabilirsiniz. Gemie dair filmleri rahat birekilde izlerken, onlardan hl birok ey renebileceinizi grmek iin birmesafe koymay becermelisiniz. Buna gre, gzel deneyimlerinizi hatrlayn,onlarla ilikinizi koparmamaya zaman ayrn ve sonuna kadar tadn karmayabakn. Beyninize rettiiniz eyler, ho anlarnzla ilikinizi korumak vetatsz anlarnzdan kopmak olmaldr. Beyniniz ksa srede iin pf noktasnkavrayacak ve dier anlarnzda da kendiliinden ayn ekilde hareketedecektir.Bir insana gemiteki anlaryla ilikisini nasl ve ne zaman srdrecei ya dakoparacan retmek, bir kiinin deneyiminin ve ondan kaynaklanandavranlarn kalitesini deitirmenin en derin ve kapsaml yollarndanbirisidir. Kopmak, zellikle son derece tatsz anlar asndan yararldr.

49Burada fobisi olan var m? Ben fobileri severim, ama aslnda onlar pektakmadmz saptamak o kadar kolay ki. u salona bakn. Burada fobileri olaninsanlar, sadece topluluk iinde ellerini kaldrma fobisi olanlar.Joan: Benim fobim var. Gerek, somut bir fobi mi bu?Joan: Evet, benim iin ok kt. (Hemen hzla ve sarslarak nefes almayabalyor.)Buradan grebiliyorum.Joan: Fobimin derininde yatan eyleri renmek istemiyor musunuz?Hayr, istemiyorum. Ben bir matematikiyim. Sadece srele ilgilenirim, ideneyimlerinizi zaten bilemeyeceime gre niin ona kafa yoralm? Onudeitirmek iin i deneyimleriniz hakknda konumak zorunda deilsiniz.Aslnda, fobinizden konumaya eilimli olsanz bile, terapistiniz sonundamesleki bir arkadanz durumuna gelebilir. Neye kar fobiniz olduunu kendinizzaten biliyorsunuz. Grebildiiniz, iitebildiiniz, hissedebildiiniz bir ey,deil mi?Joan: Evet, grebildiim bir ey.Pekl. imdi, zihninizde gerekten abuk biimde yapabileceiniz birka eyyapmanz isteyeceim ve bunun sonucunda fobinizin sizde bir daha skntdourmayacan greceksiniz. Her seferinde bir ksm talimatlar vereceim,sonra siz kendi iinize dnp uygulamaya geeceksiniz. Uygulamay baarncabanz sallayn.lkin, bir sinema salonunun ortasnda oturduunuzu hayal etmenizi istiyorum.Beyazperdenin stnde, tam da fobiye yol aan tepkinizden hemen nceki halinizigsteren siyah-beyaz bir enstantane resim grebileceksiniz...


24/84

50Sonra, salonda projeksiyonun alt yerin nnde duran gvdenizle, kendinize,yine kendinizi izlerkenki halinizle bakmanz istiyorum. O konumdanbaktnzda, kendinizi salonun ortasnda otururken, ayrca beyazperdeninstndeki hareketsiz fotoraf grebileceksiniz...

imdi, beyazperdenin stndeki fotoraf siyah-beyaz bir filme evirin ve tatszdeneyiminizi bandan sonuna kadar izleyin. Sonuna geldiinizde en son grntydondurun ve filmin iine atlayp tekrar geriye doru sarn. Her insan geriyedoru yrr ve baka eyler de (bir filmin geriye sarlmas gibi), siz o filminiinde olmadnz srece tersi ynde gerekleebilir. Sonra filmi renkli olarakgeriye dndrn ve bu ilemi birka dakika iinde tamamlayn...imdi, fobiniz olan eyi dnn. Gerekten o filmin iinde olmanz halindeneler grebileceinizi anlatn...Joan: Artk bana sknt vermiyor..., ama bir dahaki sefere yine benibomasndan korkuyorum.Bu meknda, test edebileceimiz gerek bir fobin var m? Joan: Evet, asansrkorkusu, mesela. Gzel. Hemen bir ara verelim. Siz gidip deneyin ve nelerolduunu anlatn. Bu yntemden kukusu olanlar da Joan'a elik edip, isterlerse

ona sorular yneltebilirler... Tamam, ite. Nasld, Joan?Joan: yi. Anlattm gibi, daha nce bir asansrn iini gerek anlamyla higrmemitim. Bu sabah yle byk bir dehet iindeydim ki, asansrn kapsndanieri adm bile atamazdm, ama imdi bindim ve birka kere onun iinde inipktm.

51Tipik bir rnektir bu. Ama sinirlendirici de olabilir. O semineri, Atlanta'da 70katlk bir d asansr olan Peachtree Plaza'da veriyordum ve daha ilk rnekteasansr fobisi olan birine atmtm. Bu kadn sakinletirdim ve durumunu testetmesi iin seminerden kardm. Yarm saat getikten sonra da dnmeyebaladm. "Tanrm, belki de inmeyi baaramad." Joan on be dakika kadar sonrageri gelince nerede olduunu sordum. "Oh, asansrde inip kyordum, okelenceliydi," dedi.Bir keresinde, topluluk nnde konuma fobisi olan ve on alt yldr busorunuyla uraan bir muhasebeci gelmiti. Bana syledii ilk eylerden birisi,bu fobisini iyiletirmek iin 70.000 dolardan fazla para harcadyd. Bununereden bildiini renmek isteyince, yanndaki antadan terapi dosyasnkard ve iinde deme makbuzlarnn da bulunduu belgeleri gsterdi. "Peki, ya

52kaybettiin zaman ne kadar?" deyince, gzlerini iri iri ap, "Onu hihesaplamadm!" karln verdi. Bir psikiyatristle yaklak olarak aynmiktarda gelir kazanan bir ii olduundan, sonuta on dakikada dzeltilebilecekbir durumu deitirmek iin 140.000 dolar civarnda bir zarara urad akaortadayd.Bir asansr sizi dehete drebiliyorsa ve daha sonra farkl biimde tepkigstermeyi renebiliyorsanz, korkunun olduka gl bir davran olduunudikkate aldnzda, baka davran kalplarn da rahata deitirebileceinizisyleyebilirim. Korku ilgin bir eydir, insanlar korkudan uzak durmayaalrlar. Birine hemen dehete kapld bir eye bakmasn sylerseniz, onabakamaz. Fakat ondan, dehetengiz bir eye bakan kendisine bakmasn istersenizbunu yapabilir. Bu tpk, bir atlkarncaya binmek ile kendinizi atlkarncayabinmi gibi dnerek kenardaki bir bankta oturmak arasndaki farkllk gibidir.nsanlarn verecekleri tepkileri deitirebilmeleri yeterlidir. Ayn prosedrtecavz kurbanlar, istismar edilen ocuklar ve savaa katlm olan "travmasonras stres sendromu" iin de uygulayabilirsiniz.Yllar nce bir fobiyle uramak bir saatimi alyordu. Daha sonra, bir fobininnasl iledii konusunda daha fazla bilgi sahibi olunca, fobileri on dakikadaiyiletirebileceimizi akladk. Artk birka dakika iinde sonucaulaabiliyorum. ou insan fobileri bu kadar ksa srede iyiletirebileceimizeinanmakta zorlanyor. Bir fobiyi iki dakikada iyiletirebilirim, fakat karm-


25/84

dakinin beyni benimle ibirlii yapmazsa bir ayda baarl olamadm da olur.Beyin, hzla benimsedii kalplarla renir. Be yl boyunca her gn size ayngrntnn erevesini bellettiimi dnn. zel bir faydas olur mu bunun?Elbette hayr. Bu resimlerin hepsi gerekten hzl akyorsa, filmin anlamnancak kapabiliriz. Bir eyi yava yava deitirmeye almak, bir konumay hergn bir szckle srdrmeye benzer.

53Bir Adam: Peki, ya pratik? Joan 'da olduu gibi bir deiimi bir kezgerekletirdikten sonra yine pratik yapmaya devam etmek gerekmiyor mu?Hayr. O artk deiti; pratik yapmak zorunda olmad gibi, onu bilincindetamak zorunda da dec^l. Deiim zor gereklemi ya da fazla pratik yapmaygerektir misse, konunun zerine yanl bir ekilde gitmisinizdir ve kendiyaptklarnz deitirmeniz gerekir. Direnile karlamayan bir yol buluncaglerinizi birletirebilirsiniz. Joan mola srasnda asansre gittiinde,korkuya kaplmamaya almak zorunda deildi. Zaten deimi durumdayd ve buyeni durumu ilk bataki korkusu kadar kalc bir durum olacakt.Fobisi olan birisi olarak Joan'n gzel yanlarndan birisi, hzl bir reniciolduunu kantlamasdr. Fobisi olanlar, son derece gln bir eyi ok abuk

renebilecek kiilerdir. ou insan, fobiye bir baar olmaktan ziyade, birproblem olarak bakmaya eilimlidir. Bense, "Bunu yapmay renebilirse, bakaeyleri yapmay da renebilir," diye dnmekten hibir zaman vazgemem.Bir insann korku duymay tutarl ve kalc biimde renebilmesi beni her zamanartmtr. Yllar nce, "Baarabilmek istediim deiim tr bu," diyednm ve "Bir insan nasl fobisi olan biri haline getirebilirim?" sorusunayant aramaya balamtm. Bir insan fobisi olan biri durumuna getiremiyor-sam,onu fobisinden kurtarmann gerekten yntemsel bir yolunu bulmam da sz konusuolamazd.Fobilerin sadece kt olabilecei dncesini kabul ettiinizde, byle birihtimal hibir zaman aklnza gelmeyecektir. Ho tepkileri de tpk fobilerkadar gl ve kalc duruma getirebilirsiniz. nsanlarn her seferindemutlulukla hatnlayp gzlerinin

54parlad eyler vardr (yeni doan bebekler,_ ya da ok kk ocuklar hemenherkeste ayn izlenimi uyandrr). Buna inanmyorsanz size bir neri yapaym:Bulabileceiniz en kat, en kaba adam, tabiri caizse ktk gibi bir adam buluponun kucana bir ocuk verin ve bir spermarketin iinde onunla yan yanayryn. Birka adm attktan sonra sizi gren insanlarn ne kadar olumlutepkiler verdiklerini hemen fark edeceksiniz.Yalnz bir noktada sizi uyarmalym: Fob^ tedavisi duygular da siler ve bu hoanlar iin de geerlidir. Ayn prosedr bir insanla olan sevgi yklanlarnza uygularsanz, o kiiye bir asansr gibi sadece bir deneyimmi gibitarafsz gzle bakmaya balayabilirsiniz! iftler, boandklar zaman bunu doalolarak yaparlar. Bir zamanlar tutkuyla sevdiiniz bir kiiye kar hibir eyhissetmediiniz bir noktaya gelebilirsiniz. Yaadnz tm gzel eyleriaklnza getirince sevinmeye devam edecek, ama ayn duygulan yaayamayacaksnz.stelik bunu hl evliyken yapmaya kalkarsanz banza byk iler aarsnz.Birisiyle yaadnz tm olaylar -gzel ve tatsz- deerlendirmek ve ilikiyibitirmeyi devam ettirmeyi isteyip istemediinize karar vermek iin bir yndr.Ama o kiiyle yaadnz her eyden koparsanz, sizin iin ok yararl olan birdizi deneyimden kopacanz da aktr. Siz ya da einiz deitii iin imdionu grmeye dayanamasanz bile, ho anlarnz hatrlamak bazen iyi gelebilir.Baz insanlar, "Daha sonra ac vermesin," diye, o anda yaadklar tm gzeldeneyimlerinden kopmay tercih ederler. Eer byle davranrsanz, kendiyaamnzn gzel anlarda bile tadna varamazsnz. Bu, elenen insanlarsrekli seyretmeye, ama asla oyuna katlamamaya benzer. Tm deneyimlerinizde buyolu seerseniz, sonunda bir varoluu (hibir eye katlmayan inat birgzlemci) olup karsnz.

55


26/84

Baz insanlar bir tekniin ie yaradn grnce, onu her eye adapte etmeyealrlar. Oysa bir ekicin ivi akmaya yaramas, onun her eyde ieyarayacan gstermez. Fobi prosedr, olumlu ya da olumsuz olsun glduygusal tepkileri de ntralize ederek etkili olduu iin, size getireceiyararlar konusunda dikkatli olmanz gerekir.Mutlu kalmann iyi bir yolunu bilmek ister misiniz? yleyse, sevdiiniz insanla

yaadnz ho eylerden hibir zaman kop-mayn, ama tatsz olaylar daaklnza getirmeyin. Bu yntem gerekten ok etkilidir. Tatsz deneyimlerinizekafay takmazsanz, bu yntem holanmadnz bir s.* yn olan birisine kolmakta bile iinize yarayacaktr. Bilinen yntem bu ekilde k olup dahasonra evlenmektir. Fakat evlendikten sonra, tatsz deneyimlerinizi unutmaypgzel anlarnzdan kopmak gibi bir yolu semeniz mmkndr. imdi sadece tatszolaylara tepki verirseniz, "sevdiiniz kiinin deimesi"nin nedenini hianlayamazsnz. Oysa deien einiz deil, sizin dnceniz olmutur.Bir Kadn: Fobilerle baa kmann baka yollar var m? Ben kpeklerden ahmakakorkuyorum.Baka yollar her zaman vardr: Fobiler sz konusuysa, "Onlar hakknda her eyibiliyor muyuz?", "Onlar kalc m?", "Ne kadar srerler?", "Baka nelerietkilerler?" sorular zerinde dnmek gerekir.

unu deneyin: Gemie dnp byk haz duyduunuz, heyecanl ve esprili bi

richard-bandler-deÄŸiÅŸim-Ä°cin-beyninizi-kullanÄ±n

Documents