Rezidba i formiranje uzgojnog oblika jabuke

Ciljevi rezidbe i formiranja uzgojnog oblika

Iako e u nerodnim godinama uvijek biti potrebno obaviti rezidbu do odreene mjere, naglasak ipak treba staviti na formiranje uzgojnog oblika. Idealno bi bilo da se porast mladog drveta usmjeri na grane koje e biti stalno prisutne na rodnom stablu, pri emu treba izbjei suvian porast koji e se ukloniti prije dolaska na rod. Tehnika formiranja uzgojnog oblika treba da potakne ranu rodnost i razvoj snane osnovne strukture grana,koje e nositi teinu roda u narednim godinama. Osnovni oblik treba da omogui formiranje i odravanje optimalnog oblika stabla. Formiranje uzgojnog oblika takoe treba da omogui razvoj stabla,koje e se u narednim godinama lako odravati. U smislu ovog odravanja, rezidba je uzgojna tehnika na koju formiranje uzgojnog oblika najvie utjee. Rezidba starijih stabala u velikoj mjeri predstavlja popravku ranije nainjenih greaka i propusta.

Koliina i kvalitet roda jabuke zavise od odnosa izmeu vegetativnog i generativnog porasta. Drvenasta tkiva stabla se natjeu sa plodovima oko krajnjih produkata listova, i prekomjeran vegetativni rast obavlja se na raun plodova. Umjeren vegetativni porast neophodan je za razvoj velike i funkcionalne lisne povrine,kao i novih noseih grana. Neodgovarajui vegetativni porast utjee na smanjenje rodnosti i veliine plodova. U sutini, pravilnom rezidbom se uklanjaju nerodne grane, odrava optimalna bujnost rodnih grana i potie stalni razvoj novih noseih grana,koje zamjenjuju one koje su rezidbom uklonjene. Grane mogu biti nerodne iz razloga to je bujnost prevelika ili premala.Previe bujna stabla mogu se razviti kao reakcija na prekomjerno gnojenje, jaku rezidbu ili gubitak roda. Nedovoljna bujnost moe biti posljedica neodgovarajueg gnojenja, nedovoljne rezidbe ili njenog izostanka, pretjeranog odsijecanja ili zasjenjivanja. Ukoliko su previe zasjenjene, rodne grane e brzo postati nerodne. Za razvoj novih noseih grana potrebna je umjerena, ali ne prekomjerna bujnost i dobra osvijetljenost.U prethodnom nabrajanju faktora, periodinost vezana za izlaganje svijetlosti (ili zasjenjivanje) je od velike vanosti. esto se kae da je ograniavajui faktor za rodnost jabuke sjena,koju ona pravi vlastitomstablu. Od podjednake je vanosti i sjena susjednih stabala u gusto saenim nasadima. Iskustva su pokazale da unutar kronje jabuke postoje jasne svijetlosne zone.

Zona do koje stie ispod 30% ukupnog sunevog zraenja je manje rodna i daje sitnije plodove neodgovarajue boje. Ranije je uobiajeno rijeenje za ovaj problem bilo ukloniti nosee grane u jako zasjenjenoj unutranjosti kronje. Ovo je naodreen nain imalo efekta poto su se tako zaista uklanjali neki plodovi u unutranjosti, ali efikasnost nije poboljana. Pored toga, ovakvom tehnikom su se nosee grane usmjeravale ka gornjem i spoljanjem dijelu kronje, to je dovodilo do pojave veoma velikih stabala. Ova pojava, iako nije bila efikasna, mogla se tolerirati pri velikim razmacima sadnje. Na malim razmacima sadnje, ova tehnika brzo dovodi do pojave kronji,koje se preklapaju i zasjenuju same sebe i jedne druge. Ovaj nain rezidbe kojim se formira otvoreno sredite kronje moe veoma brzo pretvoriti gusto saen vonjak u gusti koji je nemogue kontrolirati.Stabla sa otvorenim centralnim dijelom, sklona su formiranju guste kronje loptastog oblika koja jako zasjenjuje donju treinu stabla. Ne samo da ovakvo stablo nije rodno svom svojom veliinom, ve se njegov dio koji daje najvei rod nalazi na vrhu gdje su plodovi najtee dostupni. U kronji oblika konusa ili piramide vei dio ukupne lisne mase izloen je odgovarajuoj koliini svijetlosti, pa je i nerodna zona manja. Pored toga, najvei dio plodova razvija se u donjem dijelu drveta,to olakava mjere njege i berbu.. Kronja konusnog oblika zahtjeva centralnu voicu(centralna grana), otvoreni raspored grana koji omoguava prodor svijetlosti u unutranjost kronje, horizontalno postavljene grane, i gornje grane koje su tako postavljene i skraene da na grane ispod njih bacaju najmanju moguu sjenu. Tehnike formiranja uzgojnog oblika trebalo bi da budu usmjerene ka zasnivanju najefikasnijeg oblika kronje, dok ga tehnike rezidbe trebaju odravati tokom trajanja rodnosti nasada.Kao to izloenost svijetlosti utjee na proizvodnju hranljivih materija u listovima, oblik i veliina kronje utjeu na njihovu distribuciju. Za razliku od manjih, velika stabla imaju vie osnovnih nego rodnih grana. Odavde proizilazi da se u veim kronjama transformie vea koliina hranljivih materija u materije koje slue za porast drveta. Zbog jako zasjenjenog centralnog djela, unutranji djelovi skeletnih grana u kronjama sa otvorenim centralnim djelom su nerodni, ak iako su njihovi vanjski krajevi rodni. Stabla konusnog oblika iste visine i rasporeda grana imaju manje potpornih grana, vrne grane su krae i grane su rodne sve do debla. Takoe imaju mnogo manje osnovnih grana po jedinici povrine od stabala sa otvorenim centralnim dijelom; shodno tome, vea koliina asimilata iz listova dostupna je za formiranje plodova. Stabla u nasadima guste sadnje treba da imaju najvie rodnih, a najmanje strukturnih grana.Iz svega to je navedeno do sada, moe se zakljuiti da su osnovni razlozi za obavljanje rezidbe postizanje to bolje izloenosti kronje sunevoj svijetlosti, uklanjanje nerodnih grana i formiranje kronje do efikasnog i stabilnog oblika. Rezidba omoguava formiranje krupnijih plodova, njihovo ujednaeno zrenje i poveani sadraj ecera. Pesticidi se bolje rasporeuju i prijanjaju na rezidbom pravilno oblikovanoj kronji, to mjere zatite voa ini efikasnijim, a unutranjost ovakve kronje se bre suinakon kie. Ovako se omoguava i laki pristup plodovima za vrijeme berbe.

Opa pravila koja treba poznavati prije nego to se zapone sa rezidbom

Kako bi se rezidba obavila na pravilan nain, treba poznavati bujnost drveta, odnosno broj i duinu izdanaka. Na bujnost u velikoj mjeri utjee podloga, tj. da li je ona standardna, srednje patuljasta ili patuljasta. Najvea i najbujnija stabla formiraju se na standardnim podlogama. Patuljaste podloge daju niska stabla male bujnosti, i obino nose veliki broj rodnih pupoljaka. Rezidbu treba izvriti tako da se stimulira umjeren porast izdanaka. Veliina patuljastih stabala je izmeu ove dvije kategorije i ona se odlikuju bujnim porastom izdanaka, pa ih treba orezivati na nain koji e tu bujnost smanjiti. To su uglavnom postie orezivanjem bujnih izdanaka vrnog dijela drveta koji zasjenjuju donje grane.

Pri orezivanju skeletnih grana, treba znati koje se sekundarne grane i izdanci na njima javljaju:

1. Vodopije su bujni vegetativni izdanci koji iscrpljuju drvojer koriste hranjive materije neophodne za proizvodnju ploda. esto se javljaju u osnovi kalemljenih stabala, na ravama i na mjestima ranijih rezova.

2. Patrljci i polomljene grane nastajunakon jakih vjetrova, velikog optereenja teinom roda ili nepravilne rezidbe. Na ovim mjestima olakan je prodor insekata i uzronika bolesti, pa ih treba prikratiti do zdrave grane ili ih potpuno ukloniti.

3. Grane koje rastu nadole formiraju mali broj cvijetnih pupoljaka, zasjenjuju ili se naslanjaju na rodnije skeletne grane, to dovodi do oteenja kore,a to olakava prodor insektima i uzronicima bolesti. Od dvije grane koje se oslanjaju jedna na drugu treba prekratiti ili ukloniti onu koja je manje rodna.

4. Zasjenjene grane u unutranjosti kronje daju rod slabijeg kvaliteta, a berba tih plodova je oteana zbog njihove nedostupnosti.

5. Do ugroavanja rasta centralne voice dolazi kada vodopije ili izdanci u blizini vrha drveta prerastu najvii pupoljak stabla centralne voice. Njih treba prekratiti da drvo ne bi poprimilo lou strukturu i nepravilan oblik.

6. Uzane rave nastaju kada se grana formira vie paralelno nego normalno u odnosu na deblo ili granu sa koje polazi. Kako obje grane rastu, kora izmeu njih poinje da ometa formiranje vrstog spoja izmeu njih.

7. bunasti porast javlja se kada se nekoliko grana razvija iz iste toke porasta na deblu ili grani. Veze tih grana sa osnovom su slabije, pa treba ostaviti izdanak koji ima najbolji poloaj, a ostale ukloniti.

8. Rezidba prikraivanjem ili preusmjeravanjem rasta obavlja se kako bi se ograniio ili skrenuo rast centralne voice ili grana. Za ograniavanje porasta, granu treba prekratiti do slabog pupoljka ili bone granice; za preusmeravanje porasta treba odstraniti dio izdanka do pupoljka, granice ili grane orijentirane u eljenom smijeru.

Takoer, radi lake rezidbe, na grani treba prepoznati djelove koji se razlikuju po starosti. Jednogodinji izdanci pri vrhu grane predstavljaju najmlae drvo, i na njima jo nema bonih rodnih granica ili izdanaka, ve samo bonih pupoljaka iz kojih e se u sljedeoj sezoni razviti bone rodne granice ili izdanci. U starije drvo spadaju grane starosti dvije ili vie godina, koje nose rodne granice i izdanke. Intenzitet i bujnost porasta poslje rezidbe zavsiti e od starosti djelova drveta koji su orezani.

Slika 2: Rezidba po godinama rasta grana.

Kako bi se rezovi pravili na odgovarajuim mjestima i izbjeglo odstranjivanje prevelikog broja rodnih pupoljaka, potrebno je znati razlikovati vegetativne i rodne pupoljke. Reproduktivni pupoljci formiraju se u vegetacijskoj sezoni koja prethodi onoj u kojoj e od njih nastati plodovi, s tim to se plodovi ne formiraju iz svih zaetih pupoljaka. Broj pupoljaka koji daju cvijetove zavisit e od uslova uspjevanja tokom sezone zametanja pupoljaka i tokom predstojeeg zimskog perioda, a neke sorte ak formiraju pupoljke po principu sluajnosti i rijetko zameu veliki broj pupoljaka tokom godine visoke rodnosti. U svakom sluaju, pupoljci iz kojih e se formirati plodovi u narednoj sezoni postaju vidljivi prije kraja zime. Pupoljci se javljaju samo na dvogodinjim ili trogodinjim rodnim granicama koje nisu deblje od olovke.Pupoljci koji e dati plodove lako se prepoznaju po obliku. Oni su vei i vie zaobljeni od lisnih pupoljaka i obino se nalaze na vrhovima rodnih granica i kratkih izdanaka. Rijetko se mogu pronai bono na izdancima. Lisni pupoljci su sitniji i trouglastog su oblika. Nalaze se bono na izdancima i rodnim granicama, kao i na vrhovima izdanaka.Postupak rezidbe stabala jabuke mogue je izraziti u pet pojednostavljenih koraka, to naravno ne znai da treba zanemariti detaljnu analizu ove tehnike koja sljedi i koja e u velikoj mjeri pomoi pravilniju, precizniju i efikasniju rezidbu.

Slika 2a : Generativni pupoljci nalaze se na vrhovima rodnih granica. Krupniji su i vie zaobljeni od lisnih pupoljaka.

Treba zapoeti sa pravljenjem velikih rezova, a zavriti sa detaljnijom rezidbom. Uklanjanje veih grana olakat epreglednost i ukazati koje izdanke i grane treba dalje orezivati.

1. Treba odstraniti mrtve i odumirue grane. Na njima nema novog porasta i svijetlije su boje od zdravih.2. Odabrati centralnu voicu i ukloniti ostale izdanke koji su joj konkurentni (one koje rastu u blizini voice). Kada voica dostigne visinu koja onemoguava berbu, treba je prekratiti do dvogodinjeg drveta. Ako se voica savije pod teinom roda, treba odabrati drugi izdanak i otkloniti sve ostale koji su u njegovoj blizini.3. Ukloniti grane koje prave veliku sjenu. Kod polupatuljastih stabala gornje grane trebalo bi da budu najmanje 90 cm iznad donjih. Kod patuljastih stabala, grane mogu biti i na manjoj meusobnoj udaljenosti. Na bujnom stablu sa centralnom voicom ne bi trebalo da bude vie od pet donjih grana.4. Odravati vec formiran oblik kronje. Osnovni oblik centralne voice lako se gubi kada duina gornjih dostigne duinu donjih grana. Onda gornje grane treba prekratiti do odgovarajue duine, i to po opem pravilu tako da njihova duina iznosi oko dvije treine duine donjih grana.5. Treba zavriti detaljnom rezidbom. Ukloniti izdanke koji su nerodni i koji prave sjenu, a to su obino vodopije i klonuli izdanci. esto vrni dio kronje ima previe bujnih uspravnih izdanaka, pa neke od njih treba potpuno ukloniti.

Nekoliko opih praktinih savjeta pri rezidbi:

1. Treba orezivati kasno tokom perioda mirovanja kako bi se izbjegla oteenja od hladnoe.2. Rezidba treba da je jaa na zanemarenim stablima ili bujnim sortama, a slabija kod manje bujnih sorti.3. Prekraivanje treba obavljati rezovima tik iznad pupoljka ili grane.4. Uklanjanje treba obavljati rezovima tik iznad osnove grane koja se uklanja.5. Ne praviti rezove preblizu grani sa koje se izdanak ili druga grana odstranjuje.6. Ne obavljati kompletnu rezidbu sa ciljem da se dosta zasjenjeno drvopretvoriu rodno tokom samo jedne godine. Ovakvu rezidbu treba razvui na nekoliko godina.7. Premazi za rane nastale orezivanjem nisu neophodni u periodu mirovanja vegetacije.8. Alat koji se koristi pri orezivanju treba prilagoditi veliini grane koja se uklanja.

Pravila formiranja uzgojnog oblika i rezidbe mladih stabala jabuke

Formiranje uzgojnog oblika i rezidbu mladog stabla jabuke treba zapoeti sa sadnjom, a formiranje uzgojnog oblika nastaviti dok ono ne dostigne zrelost. Razumno primjenjen plan formiranja uzgojnog oblika i rezidbe mladog stabla eliminie kasniju potrebu za skupom korektivnom rezidbom, formira dobru strukturu i potie rano formiranje plodova. Specifini godinji planovi varirat eu zavisnosti od nekoliko faktora, ukljuujui bujnost sorte, nain porasta stabla, prijevremeni razvoj, krajnju veliinu stabla i to da li je stablo sa ili bez potpore. Na stablima sa kojih e se berba obavljatistrojno treba pravilno formirati uzgojni oblik od samog poetka.

Stablo bez potpore

Kod mladih stabala, vei naglasak treba staviti na tehnike formiranja uzgojnog oblika nego na rezidbu. Poto najvei broj rezova na mladim stablima potie vegetativni porast i odlae cvijetanje, rezidbu treba strogo ograniiti na rezove koji su neophodni za pravilan razvoj drveta. Na mladim stablima skeletne grane se rijetko same postavljaju u poloaj koji stablu daje maksimalnu snagu i omoguava optimalnu izloenost svijetlosti. Odabir i povijanje skeletnih grana olakavaju ove probleme i pomau u kontroli porasta i stimulaciji ranog formiranja ploda.

Pristupi formiranju uzgojnog oblika i rezidbi variraju u zavisnosti od naina porasta konkretne sorte. Uzgojni oblik sorti sa porastom koji ide u irinu, kao to je Zlatni delies ili Ajdared moe se sa relativno malo napora formirati u konusni oblik (sl.3).

Slika 3. Nain porasta Zlatnog deliesa: Uoava se dobro definirana centralna voica, grananje pod velikim uglom i umjeren porast u visinu.

Kod bujnih sorti uspravnog porasta kao to je Delies panja se mora obratiti na odabir skeletnih grana i njihovo povijanje kako bi se dobio eljeni uzgojni oblik (sl.4 -6).

Slika4. Nain porasta Deliesa. Uoava se bujni porast u visinu koji je konkurentan centralnoj voici, preveliki broj skeletnih grana i mali uglovi grananja.

Slika 5. Stablo prikazano na slici 4.nakon odabira skeletnih grana i skraivanja centralne voice. Uoljivo je odstojanje izmedu skeletnih grana du debla.

Slika 6.Stablo prikazano na slici 5.nakon postavljanja tapova koji se koriste pri povijanju grana. Povijanjem se poveava ugao granjanja, smanjuje bujnost skeletnih grana, potie formiranje cvijetnih pupoljaka, smanjuje konkurentnost centralnoj voici i uklanjaju smetnje koje donje skeletne grane prave porastu gornjih skeletnih grana vie na deblu.

Nepravilan odabir skeletnih grana moe dovesti do prestanka rasta centralne voice zbog formiranja njihovog prevelikog broja iz jedne toke debla (sl.7). Tokom prvih godina formiranja uzgojnog oblika, treba obratiti panju na formiranje centralne voice. Gubitak dominacije centralne voice moe dovesti do formiranja loptaste kronje otvorenog sredinjeg dijela, sa loom distribucijom svijetlosti.

Slika 7. Efekat koji nastaje kada su skeletne grane blizu jedna drugoj. Ograniavanje porasta voice dovodi do gubitka njene dominacije i razvoja nepoeljnog loptastog oblika kronje.

Plodovi koji se formiraju na glavnom izdanku moraju se ukloniti; ukoliko se ovo ne obavi, njihova teina e dovesti do toga da se voica savije ili izgubi plod (sl. 8).

Slika 8. Efekat gubitka centralne voice zbog gubljenja ploda. Primjeuje se naginjanje centralne voice nad skeletnu granu ispod nje kao i slab porast skeletnih grana na suprotnoj strani drveta. Zasjenjivanje ima za rezultat gubitak rodnih grana u unutranjosti i formiranje nepoeljnog loptastog oblika kronje.

Porast plodova jo vie slabi voicu koja se obino naginje nad skeletnu granu, to ima za posljedicu njeno zasjenjivanje i gubitak.

Formiranje centralne voice

Tokom prve vegetacijskee sezone, najvei broj stabala e u blizini glavnog reza formirati mnotvo bujnih izdanaka. Oni se razvijaju iz 2 4 pupoljka koji su najblii vrhu. Izdanci su obino manje-vie jednake veliine i bujnosti sa iznenadujue malim uglovima grananja. Jedan od ovih izdanaka, obino onaj najblii vrhu, treba izabrati za centralnu voicu, a njoj konkuretne izdanke pincirati jo dok su vodenasti (sl. 9). U narednim godinama, nain odravanja snane i dominantne voice zavisit e od sorte i bujnosti. Kod manje bujnih sorti koje prirodno rastu ka centralnoj voici, kao to su Zlatni delies i Ajdared, na poetku vegetacijske sezone biti e ponekad potrebno pincirati po koji konkurentni izdanak. U ostalim sluajevima, biti e potrebno uloiti neto vie truda. Kod nekih sorti, posebno Deliesa, moe se pojaviti veliki broj konkurentnih izdanaka, pa voica moe pretjerano porasti u visinu. Kada porast u visinu pree 45 cm, struktura voice slabi, a razvoj bonih izdanaka je ogranien u toj mjeri da nema dovoljno odgovarajuih grana od kojih bi se formirale skeletne grane. U ovom sluaju, voicu bi trebalo prekratiti za otprilike jednu etvrtinu. Ovaj postupak e ojaati voicu i potai porast bonih izdanaka od kojih se mogu formirati skeletne grane. U blizini reza nastalog rezidbom obino se formira mnotvo izdanaka, veoma slino kao kada se formiraju kao reakcija na prvobitni rez. Ovu rezidbu bi trebalo obaviti tokom leta, kako je prikazano na sl. 9.

Slika 9. Ljetnja rezidba kojom se postie dominacija voice. Jo neodrvenjela iba se prekrati pri sadnji (a). Bujni izdanci formiraju se iz pupoljaka najbliih vrhu (b). Izdanci koji su konkurentni voici uklone se dok su jo vodenasti (c). Uklanjanje konkurentnih izdanaka nastavlja se u narednim godinama.

U isto vrijeme, mogu se ukloniti i preostali novi izdanci koji ugroavaju dominaciju voice ili moe im se promeniti poloaj povijanjem. Moe biti neophodno da se voica redovno prekrauje i vri odabir najpoeljnijeg izdanka svakog ljeta sve dok stablo ne doe na rodnost.

Odabir i formiranje uzgojnog oblika skeletnih grana

Vjerovatno najvaniji postupak u formiranju vonjaka visoke rodnosti sa stablima dobrog uzgojnog oblika jeste odabir i formiranje uzgojnog oblika skeletnih grana. Budua produktivnost vonjaka je u direktnoj vezi sa panjom koja se tokom prvih nekoliko godina posveti formiranju uzgojnog oblika skeletnih grana. Ciljevi odabira skeletnih grana i formiranja njihovog oblika jesu stvaranje niza dobro pozicioniranih grana na pravilnom meusobnom rastojanju koje e moi da iskoriste dobru izloenost svijetlosti kako bi proizvele i iznijele teak rod. Prva skeletna grana trebala bi da bude najmanje 45 cm iznad zemljita kako bi se ostavilo dovoljno prostora za kretanje opreme koja se koristi u vonjaku (sl.10 a)

Slika 10. Pravila odabira i formiranja uzgojnog oblika skeletnih grana. (a) niz skeletnih grana treba da bude na odgovarajuem meusobnom rastojanju du debla, pri emu iz jedne toke debla ne smije polaziti vie od jedne skeletne grane. Prva skeletna grana treba da bude najmanje 45 cm iznad tla (b) Pogled na stablo odozgo: primjeuje se dobar raspored skeletnih grana. Gornje skeletne grane moraju biti krae od donjih kako bi se odrala dobra osvijetljenost donjih skeletnih grana.

Slika 11. Grananje pod manjim i veim uglom. (a) Manjikut grananja. Primjeuje se razvoj umetnute kore na mjestu spajanja debla i grane (strelica). Ova struktura slabi ravu i predstavlja mjesto prodora saprofita i patogena. (b) Vei ugao grananja. Godovi se rasprostiru du mjesta spajanja skeletne grane i debla, a rava jaa sa poveanjem veliine i nosivosti skeletne grane.

Ukoliko se planirastrojna berba, prva skeletna grana trebala bi da bude 75 cm iznad zemljita kako bi se omoguio prilaz platforme za sakupljanje voa. U tom sluaju, bolje je odmah zapoeti formiranje skeletnih grana na ovoj visini nego kasnije sputati glavnu skeletnu granu. Ostale skeletne grane trebalo bi da budu na meusobnom rastojanju od najmanje 20 cm du debla i da budu rasporeene tako da njihov razvoj ne ometa susjedne skeletne grane (sl. 10a, b).Da bi imala najvecu snagu i kapacitet noenja roda, skeletna grana bi trebalo da se formira pod velikimkutom grananja u odnosu na deblo (sl. 11b). Malikut grananja obino podrazumjeva i umetnutu koru (sl. 11a), to ravu dosta slabi i predstavlja mjesto prodora patogena i saprofita. Neke sorte prirodno imaju velikekutove grananja. Kod sorti uspravnog porasta kao to je Delies e se obino formirati malikutevi grananja,osim ako se stabla formiraju nepravilno. Poveanje malihkutova grananja treba zapoeti rano; obino je na stablu starom 3-4 godine grana previe kruta da bi se nakut grananja moglo utjecati bilo kojom tehnikom.Vanost povijanja skeletnih grana ne moe se prenaglasiti. Povijanjem se skeletne grane postavljaju tako da cijelom svojom duinom maksimalno iskoriste izloenost svijetlosti. Savijanjem,skeletne grane smanjuje bujnost vegetativnog porasta i potie razvoj cvijetnih pupoljaka. Smanjenje bujnosti skeletnih grana deluje pozitivno na rast i dominaciju centralne voice. Povijanje takoe pozitivno vie utjee na grananje du skeletne grane nego u blizini terminalnog pupoljka, to je sluaj sa uspravnim granama. Konano, savijanje niih skeletnih grana omoguava neometani razvoj viih grana. Uklanjanjem uspravne grane do spoljne bone grane ne popravlja se prvobitini malikut grananja, niti se skeletna grana dovodi u povoljniji poloaj. (sl. 12a,b). Uspravna bona grana nastavit esvoj bujni porast i ometati e razvoj skeletnih grana na viim djelovima debla. Za razliku od dosadanjeg pristupa, smatra se da granu treba saviti (sl. 12c). U ovom sluaju bonu granu bi trebalo uklonitijer e ona, zbog svog nieg poloaja, biti zasjenjena. Skeletne grane trebalo bi poviti pod uglom od oko 60 u odnosu na deblo, pri emu se one ne bi trebale saviti ispod horizontalne linije. Ovaj ugao e skeletnim granama pruiti dovoljnu elastinost tako da teak rod nee dovesti do toga da se saviju ispod horizontalne linije. Rezultati pravilnog formiranja skeletnih grana su vea snaga, smanjena vegetativna bujnost, pojaano formiranje cvijetova i pravilno pozicioniranje za budui razvoj.

Slika 12. Formiranje uspravne skeletne grane.(a) Uspravna skeletna grana. Primjeuje se malikut grananja i mala, uspravna bona grana.(b) nepravilan postupak. Uklanjanje grane do uspravne bone grane ne poboljava ugao grananja niti poloaj grane i ne moe da kontrolie bujan vegetativni porast.(c) Ispravan postupak. Odvajanjem grane poveava sekut grananja i skeletna grana se postavlja u pravilan poloaj. Poto e je glavna skeletna grana zasjeniti svojim porastom, bonu granu bi treba ukloniti.

Stablo sa potporom

Slika 13.Stablo sa potporom.

Uzgojni oblik stabala kojima se na izvestan period postavlja potpora, ali koja inae rastu bez nje, kao to je to esto sluaj sa stablima na podlogama M.7 ili M.26, trebalo bi formirati na isti nain kao kod stabala bez potpore.

Formiranje uzgojnog oblika na stablu sa potporom se na izvestan nain razlikuje od formiranja oblika kod stabla bez potpore. Poto se potpora uglavnom obezbjeuje pomou iane mree ili stupova, potreba za snanom centralnom voicom svodi se na najmanju moguu mjeru. Ovakva stabla su obino dovoljno niska, pa nijedan njihov dio ne moe biti previe zasjenjen i odabir skeletnih grana svodi se vie na nain njihovog rasporeda oko debla nego na meusobno rastojanje. Naglasak kod stabala sa potporom treba staviti na kontrolu porasta i iniciranje rane rodnosti, i to tako to e se grane vezivati za icu ili iriti du nje, i na otklanjanje bujnog porasta tokom zimske rezidbe. Ove mjere predostronosti su pogotovo bitne kod bujnih, uspravnih sorti, koje mogu ostati vegetativne i brzo prerasti sebi namenjen prostor.

Kako bi se voica modifikovala i smanjio porast na vrhu stabla sa potporom, formiranje oblika voice trebalo bi izvriti rezidbom sa potpunim uklanjanjem. Tokom perioda mirovanja rezidbu potpunim uklanjanjem treba koristiti kod odstranjivanja bujnog, uspravnog porasta. Slabija bona grana se zatim vee, postavi u poloaj voice i vie se ne dira. Poto nema prekraivanja, porast iz slabije voice bie manje bujan, ali e sprijeiti razvoj snanih vodopija na donjem dijelu. Kada se kod stabla sa potporom ostavljaju skeletne grane, biraju se tako da se postigne to bolji raspored du debla. Poto kod stabala sa potporom potpuno uklanjanje dovodi do modifikovane voice slabijeg porasta, mora se posvetiti panja formiranju pravilnog rasporeda skeletnih grana kako bi se bujnost donjeg djela stabla drala pod kontrolom. Ovo je posebno bitno kod bujnih sorti i sorti uspravnog porasta koje nisu prilagoene ovim nainima sadnje. Prekraivanje treba po svaku cijenu izbjei, poto ono moe dovesti do vee bujnosti vegetativnog porasta. Za dobru rodnost presudno je da se porast stabla dri pod kontrolom, a oblik zrelog stabla odrava vezivanjem.

Slika 14. Zrelo stablo vretenastog oblika. Uoava se ponovljena modifikacija voice kako bi se kontrolisala bujnost vrnog djela drveta i horizontalan poloaj skeletnih grana.

Rano tokom ljeta u prvoj godini porasta, trebalo bi odabrati centralnu voicu.

Sve izdanke ispod 45 cm visine ili ispod prve stalne skeletne grane trebalo bi ukloniti sredinom ljeta. Ovaj postupak smanjuje posao oko naredne zimske rezidbe i potie porast izdanaka od kojih e se formirati skeletne grane. Ostavljeni izdanci sa malim uglovima granjanja mogu se sada poviti pomou tapova od tvrdog drveta ili kratkih ianih rairivaa kako bi se dobili iroki uglovi ravanja. Zimsku rezidbu tokom prve godine trebalo bi svesti na uklanjanje bujnih izdanaka koji nee postati skeletne grane i na prekraivanje voice ukoliko za tim postoji potreba. Ako je gornja skeletna grana mnogo bujnija od donje, moe se prekratiti. Dakle,prekraivanje skeletnih grana ne podstie jai porast i trebalo bi ga izbjegavati.

Povijanje skeletnih grana treba zapoeti rano tokom druge vegetacijske sezone. Lake ih je savijati poslije pucanja pupoljaka,jer je tad drvo savitljivije, pa se smanjuje rizik od lomljenja grana. Povijanje treba obaviti to je mogue ranije kako bi stablo na njega najpovoljnije odreagiralo. Treba nastaviti sa ljetnjom rezidbom izdanaka koji su konkurentni voici, a ako neki plod pone da se razvija na voici, treba ga odstraniti. Izdanci koji se formiraju na donjem dijelu prologodinje voice mogu se odabrati za formiranje prvog reda skeletnih grana, pa tako zapoinje i formiranje njihovog uzgojnog oblika. Nepoeljne vodopije ili izdanci koji se razvijaju sa malim uglovima grananja mogu se pincirati dok su jo vodenasti ili orezati kasnije, sredinom ljeta.Formiranje uzgojnog oblika i rezidbu treba u narednim godinama nastaviti u smislu formiranja centralne voice, odabira i formiranja oblika skeletnih grana. Skeletna grana koja se povije dok je mlada esto e nastaviti svoj porast u visinu. Kako bi se nastavio njen pravilan razvoj i sprijeilo njeno naginjanje ka novim skeletnim granama, trebalo bi je u sljedeoj sezoni ponovo poviti. Kako bi se odrao pravilan konusni oblik stabla, donje skeletne grane trebalo bi da budu due od skeletne grane koje se nalazi iznad nje. Ako se dozvoli da gornje skeletne grane postanu predugake, grane koje nose plod na donjim skeletnim granama biti e izgubljene, a kronja e dobiti loptasti ili oblik slian kiobranu. Poetkom tree godine potrebno je izvriti umjerenu rezidbu kako bi se rast i razvoj skeletnih grana drao pod kontrolom i odrao eljeni oblik kronje. Dok se ne formira uzgojni oblik, rezidbu treba svesti na najmanju mjeru. Sa razvojem drveta treba uklanjati nepotrebne grane.Nakon to se uspostavi osnovni oblik drveta i zapone formiranje plodova, program orezivanja treba postepeno prilagoavati cilju odravanja dobre izloenosti svijetlosti i kontroli bujnosti du itavog drveta.

Kada orezivati voke

Rezidba rodnih stabala se uglavnom obavlja u periodu mirovanja. Ponekada se stabla orezuju i u periodu porasta, ali ljetnja rezidba obino slui za rijeavanje specifinih problema i razmatrae se posebno.Stabla se mogu orezivati tokom svih zimskih mjeseci, ali je najbolje rezidbu odloiti do sredine zime. Ranija rezidba, prije nego to drvo dostigne najveu vrstinu, moe u velikoj mjeri poveati opasnost od oteenja zbog niskih temperatura. Ovo je posebno bitno kada se drvetu nanose veliki rezovi. Oteenja od niskih temperatura nastala kao posljedica rezidbe su veoma esto uzroci raznih vrsta raka i trulei drveta. Ponekada neodgovarajue vremenske prilike znaajno odlau rezidbu, pa novi porast zapone prije nego to se orezivanje zavri. Generalno, ako se zavri prije cvjetanja, zakasnjela rezidba nee negativno utjecati na rodna stabla dobre bujnosti, ali e ve kasnija rezidba dovesti do smanjenja bujnosti. Ako se u vonjacima u kojima postoji problem sa crnom trulei (crna trule grana, lista i ploda Botryosphaeria obtusa) rezidba vri poslje poetka porasta, moe doi do dodatnog irenja ove bolesti. Kod kasne rezidbe, ostaci od rezidbe na zemlji u vonjaku mogu ometati ostale kasno-zimske i rano proljene radove, kao to sugnojenje i prva prskanja. Razlike u vremenskim ulovima u razliitim godinama mogu dovesti do toga da se rezidba izvodi ranije ili kasnije.

Kako se orezuje

Program rezidbe trebalo bi isplanirati dosta prije same razidbe. Iskustva iz prethodne sezone treba da ukau na promjene koje je neophodno napraviti u programu rezidbe. Nezadovoljavajui rezultati suzbijanja insekata ili bolesti mogu da ukau na to da su stabla previsoka ili da su kronje previe guste, pa ih pesticidi ne mogu pokriti na odgovarajui nain. Loa boja ploda moe poticati od pretjeranog zasjenjivanja ili bujnosti. Nedovoljna bujnost moe biti uzrok premale veliine plodova, dok preveliki plodovi mogu imati veze sa pretjeranom bujnou koja esto predstavlja reakcijiu na prejaku rezidbu. Previsoka i stabla sa previe gustom kronjom mogu oteati berbu. Neujednaenost reakcija na regulatore rasta, kao to su preparati koji se koriste za prorjeivanje plodova, mogu ukazati na postojanje neprihvatljivih razlika u jaini bujnosti na gornjim i donjim dijelovima stabla. Sve su ovo pokazatelji neodgovarajueg naina rezidbe i ukazuju na to da mora doi do nekih promjena u nainu i/ili jaini rezidbe.Idealno, bujnost bi trebala da bude ravnomjerna duinom cijelog stabla, meutim, ovo je rijedak sluaj. Kod najveeg broja stabala, postoje tri oblika bujnosti, kako je to prikazano na slici 16. Uspravni porast (a), koji se odnosi na vrni dio stablate se karakterizira velikom bujnou i umjerenom rodnosti; plodovi koji se tu formiraju su esto preveliki, mekani, neodgovarajue boje i esto naleu na grane.Grane koje vise (b) su slabo bujne i jako zasjenjene. Ove su grane nerodne, a kada se na njima i formiraju plodovi, oni su mali i neodgovarajue boje. Horizontalne grane (c) su umjereno bujne i veoma rodne. Plodove karakterizira dobra izloenost svijetlosti, odgovarajua veliina i boja. Kako se sve tri vrste porasta uobiajeno javljaju kod najveeg broja stabala, ni rezidba se ne moe izvoditi na isti nain du cijelog drveta. Uglavnom bi trebalo izbjegavati rezove koji dovode do pojaanja bujnosti na ionako bujnim vrnim dijelovima stabla, ve ih treba primenjivati na manje bujnim niim granama i unutranjem djelu drveta.

Slika 16. Orijentacija rodnih grana.Uspravna grana (a) je pretjerano bujna, umjereno rodna i raa plodove koji su preveliki, mekani i neodgovarajue boje. Grana koja raste sa donje strane vee grane (b) je jako zasjenjena, pa je karakteriu mala bujnost i rodnost, i raa male, loe obojene plodove. Horizontalna grana (c) je umjerenog porasta, veoma rodna, i zbog dobre izloenosti svijetlosti, raa plodove izvanredne boje.

Tajna ravnomjerne bujnosti du cijelog stabla je ujednaena izloenost svijetlosti svih noseih grana. Vanost konusnog oblika kronje ve je ranije naglaena. Iako je ovakav oblik relativno lako formirati na mladom, ponekad ga je teko odrati na zrelom drvetu. Preklapanje grana susjednih stabala ne smije se dozvoliti, jer dovodi do velikog zasjenjivanja. Kod stabala bez potpore, visina drveta ne smije prei irinu grana. Kada se postigne ovakva visina, trebalo bi se potruditi oko vrnog dijela njegov porast treba prilagoditi tako da ne zasjenjuje nie grane, i da ne doe do njegove pojaane bujnosti. U ovom smislu, dvije stavke su od najvee vanosti. Kao prvo, uklanjanje jedne velike grane podstie slabiju bujnost nego uklanjanje nekoliko manjih grana. Stoga je efikasnije ukloniti itave grane ili njihove velike dijelove, sve do jakih i rodnih bonih grana, nego izvriti detaljnu rezidbu na bujnom vrhu stabla. Starije grane mnogih sorti, kao to je Deliesmogu da klonu, pa se veliina grane (i sjenke koju ona pravi) moe znaajno smanjiti uklanjanjem krajeva ovih grana, kako je prikazano na slici 17. U nekim sluajevima, moe biti neophodno sprovesti redovan program podmlaivanja grana. Kod ovog pristupa, vrni dijelovi gornjih grana se redovno uklanjaju, a jake bone grane formiraju tako da zauzmu eljeni prostor. Godinu ili dvije prije uklanjanja vrnog dijela grane, bona grana, bujni izdanak ili vodopija se ponekad mogu vezati u priblini poloaj koji e zauzetinakon uklanjanja ovog dijela grane. Veoma esto je proizvoau koji je navikao na formiranje kronji sa otvorenim centrom teko da na ovaj nain orezuje vrni dio stabla koji ima zadatak da niim granama obezbjedi odgovarajuu izloenost svijetlosti. Ovo moe da izgleda kao da se uklanjaju najrodnije grane. Iako je istina da se otklanjaju potencijalno rodne grane, ipak se na veem broju niih grana odrava rodnost, a pored toga, mjere njege i berba plodova na niim granama su lake nego na viim.

Slika 17.Rezidba klonulih grana.Grane koje se naginju nadole (gornja slika) nemaju dobru izloenost svijetlosti i obino zasjenjuju ostale grane. Pri rezidbi (donja slika) krajeve ovakvih grana trebalo bi prekratiti sve do bone grane koja je u skoro horizontalnom poloaju (a), a grane koje rastu nadole iz toaka na veim granama treba ukloniti u potpunosti (b)

Sljedei faktor koji treba uzeti u obzir je reakcija na prekraivanje jednogodinjeg drveta. Ovakvo orezivanje potie vegetativni porast, pa ga stoga na vrnim djelovima veine stabala treba izbjegavati. Treba ukloniti grane najvee bujnosti i zadrati manje bujne grane, bez ikakvog prekraivanja (sl.18) Pretjerano bujne uspravne izdanke treba prekratiti samo ako se rez moe napraviti na umjereno bujnoj bonoj grani koja ima veliki ugao grananja; ako to nije sluaj, uspravne izdanke treba potpuno ukloniti. Izuzetak se moe napraviti samo ako bi nakon uklanjanja pretjerano bujnih vrnih izdanaka veliki dio grane (vie od 46 cm) ostao bez toaka porasta. Ovakva grana je podlonija oegotinama od sunca, i moe se zatititi jednom vodopijom ili izdanakom koji e se prekratiti na duinu od 4-6 pupoljaka. Na donjem dijelu stabla, gdje bujnost moe biti nezadovoljavajua, potrebno je izvriti precizniju rezidbu,jer ona ima vei efekat od velikih rezova. U ovoj situaciji treba prekratiti jednogodinje grane . Neke sorte, formiraju veliki broj kvalitetnih grana koje bi trebalo sistematski ukloniti (sl. 19). Starije rodne granice iz kojih se stalno formiraju grane esto oslabe i postanu neproduktivne, pa njihovu bujnost treba podstai prekraivanjem i potpunim uklanjanjem, kako je prikazano na slici 20. Neke od ovih rodnih granica, pogotovo one koje klonu i vie ispod glavnog djela grane, treba u potpunosti ukloniti.Na djelovima drveta gde je bujnost umjerena,a rodnost i izloenost svijetlosti zadovoljavajui, moe biti potrebno obaviti rezidbu kako bi se podstakla bujnost (potpuno uklanjanje i obnavljanje rodnih granica) i ukloniti uspravne grane; najbolji nain rezidbe obino predstavlja kombinaciju ova dva ekstrema. Samu rezidbu treba nastaviti rutinski. Najbolje ju je obaviti usljedea tri koraka: prvo se naine veliki rezovi, zatim se uklone nepoeljne manje grane i izdanci, a zavri se preciznim orezivanjem.

Slika 18. Rezidba bujnih uspravnih grana.Stabla velike bujnosti esto formiraju veliki broj vodopija i bujnih uspravnih izdanaka (gore). U ovoj situaciji, pri rezidbi naglasak treba staviti na uklanjanje prekomjerno bujnih grana i zadravenje grana umjerenog porasta. Nepravilna rezidba (srednja slika) podrazumjeva prekraivanje svih uspravnih grana (a), prekraivanje bujnog izdanka do veoma kratke i bujne bone grane ili bodlje (b), i uklanjanje svih dobrih grana (c). Ovakva rezidba potie vegetativni porast. Pravilna rezidba (donja slika) podrazumjeva potpuno uklanjanje nekih uspravnih grana (d) kompletno odstranjivanje bujnog izdanka koji se formira iz rodnih grana (e), prekraivanje bujne vodopije do horizontalne grane umjerene bujnosti (f), i uklanjanje pretjerano bujnog izdanka, a ostavljanje onog umjerene bujnosti (g). Ovaj nain rezidbe ide u korist rodnosti.

Slika 19: Potpuno uklanjanje kvalitetnih grana.Mnoge sorte formiraju veliki broj kvalitetnih izdanaka u blizini zavretaka grana (Slika gore). Ovo onemoguava optimalnu izloenost plodova svijetlosti. Rodne grane bi trebalo ukloniti i ravnomjerno rasporediti du glavne grane (donja slika, a i b).

Slika 20. Jaanje rodnih granica.O nerodnosti rodnih granica (gornja slika) govori prisustvo velikog broja grana (a) i slab porast sa sitnim pupoljcima i ponekom mrtvom rodnom granicom (b). Bujnost ovih rodnih grana moe se pojaati (donja slika) potpunim uklanjanjem nekih grana (c) i prekraivanjem ostalih do jakog pupoljka (d).

Slika 21.Preklapanje grana susjednih stabala.Gore: uobiajeno preklapanje u redu u gustim nasadima. Sredina: nepravilna rezidba. Veliki broj rezova nastalih prekraivanjem (a) podtie nepoeljan vegetativni porast u blizini rezova.

Veliki rezovi se prave pri uklanjanju polomljenih grana, kako bi se potpuno uklonio ili ograniio porast vrnog dijela, da bi se smanjilo zasjenjivanje donjih grana ili sprijeilo meusobno preklapanje grana sa susjednih stabala. Meusobno preklapanje predstavlja mnogo vei problem, poto su u velikom broju vonjaka stabla saena na premalom rastojanju za konkretan odnos podloga-sorta-zemljite, pa stabla ve u ranim fazama porasta poinju da prelaze na meusobni prostor. Gdije je ovaj problem prisutan, stalni i mali rezovi nastali prekraivanjem samo potiu vegetativni porast i nerodnost. Najefikasnije rijeenje jeste u potpunosti ukloniti grane koje smetaju ili ih prekratiti do jake bone grane koja se moe formirati tako da se prilagodi tom dijelu prostora. U ekstremnim sluajevima moe biti neophodno redovno provoditi postupke podmlaivanja.

Sljedei korak je uklanjanje nerodnog drveta. Ovdije se podrazumjevaju i pretjerano bujne grane, kao to su vodopije i uspravni izdanci, kao i slabe grane koje vise i koje su uvijek u sjeni.

Preostale grane predstavljaju efektivnu rodnu povrinu, i kako bi se odrala optimalna bujnost, ravnomjerno odstojanje izmedu rodnih granica i osigurala maksimalna izloenost plodova svijetlosti, treba izvriti preciznu rezidbu. Ova rezidba podrazumjeva orezivanje potpunim uklanjanjem i jaanje bujnosti rodnih granica . Meutim, ako su se ove grane nalazile u sjeni, apsolutno zadovoljavajui rezultat postie se samo ako se pobolja njihova izloenost svijetlosti.