respektimi dhe mbrojtja e të drejtave të punëtorëve në kosovëcms.horus.be › files › 99931...

Respektimi Dhe Mbrojtja e TëDrejtave Të Punëtorëve Në Kosovë

EU-level initiatives on

Brie�ng #37

Autor: Prof.Afrim Hoti

Përmbajtja

1. Hyrje 12. Situata e tregut të punës në përgjithësi 33. Kompleksi i kornizës ligjore the politike për të drejtat e punëtorëve 54. Inspektorati i punës 95. Dispozitat e rëndësishme NGA mekanizmat ndërkombëtarë lidhur me punën dhe aplikim e saj në Kosovë 116. Partnerët social 147. Konkluzione dhe rekomandime 16Aneks I 18Bibliografia 20

Ky publikim është botuar me ndihmë të Bashkimit Evropian. Përmbajtja e këtij publikimi është përgjegjësia e autorit dhe në asnjë mënyrë nuk re�eknton pikëpamjet e Bashkimi Evropian.Publikuar me Tetor 2011

Olof Palme alb:Palme Qendra punon në frymën e Olof Palmes për demokracinë, të drejtat e njeriut, dhe paqe. Ne bashkëpunojmë me njerëz dhe organizata në mbarë botën, në vende të tilla si Brazili, Burma, Afrika e Jugut, Palestinë, dhe Moldavi.

Nëpërmjet projekteve tona të zhvillimit, ne kërkojmë që të fuqizojë njerëzit, të ndryshojnë shoqëritë e tyre dhe në këtë mënyrë jetën e tyre. Gratë, të rinjtë, dhe aktivistët janë grupet kryesore tonë të synuar.Rrjet të gjerë ndërkombëtare suedeze për lëvizjen e punës mundëson bashkëpunim me partnerë globalë që ndajnë vlerat tona.

Solidar alb:SOLIDAR paraqet shqetësimet e organizatave të saj anëtare në BE dhe institucione ndërkombëtare duke kryer lobimit aktiv, menaxhimin e projekteve, koordinimin, monitorimin e politikave dhe ngritjen e vetëdijes në të gjithë fushat e politikave të ndryshme të saj. SOLIDAR punon në bashkëpunim me organizatat progresive të shoqërisë civile, sindikatat dhe partitë socialdemokrate dhe socialiste. SOLIDAR është anëtar i Platformës Sociale, Concord (BE OJQ Konfederata për Ndihmë dhe Zhvillim) dhe EUCIS-LLL.

CLARD alb:Qendra për Ndihme Juridike dhe Zhvillim Regjional – CLARD, është themeluar ne vitin 2007 nëpërmes procesit te lokalizimit te Organizatës Joqeveritare Spanjolle MPDL, si rezultat i iniciatives së punës së punëtoreve të cilët punuan në MPDL në Kosovë për më shume se 5 vjet. Gjatë kësaj periudhe, përfshirë edhe ditët e sotme, stafi i CLARD-it është specializuar në lëmit e ndryshme të sundimit të ligjit dhe zhvillimit ekonomik ne Kosovë. Deri tani shumica e fondeve janë të siguruara nga Agjencioni Spanjoll për Kooperim Ndërkombëtare dhe Zhvillim (AECID).

Misioni i CLARD-it është te kontribuojë në promovimin dhe mbrojtjen e të Drejtave te Njeriut , e cila ne theks te veçante i përkrahë individët me nevoja te veçanta për qasje me të mire në drejtësi dhe për vendosjen e Sundimit te Ligjit dhe të nxis përfshirjen sociale dhe ekonomike te grupeve të margjinali-zuar të popullatës

1 | Respektimi dhe mbrojtja e të drejtave të punëtorëve në Kosovë

1. Hyrje

Kosova është, nga disa vende ende i kontestuar,

shteti më i ri në rajonin e Ballkanit Perëndimor.

Ajo ka deklaruar pavarësinë e saj nga Republika

e Serbisë me 17 shkurt 2008. Deri në kohën e

përfundimit të këtij raporti, Kosovën e kanë

pranuar 81 shtete nga rajone të ndryshme

gjeografike, përfshirë 22 nga 27 shtetet anëtare

të Bashkimit Evropian (BE). Vendi gjithashtu i ka

bërë hapat e parë për të avancuar pozitën e saj

në perspektivën globale duke u anëtarësuar në

Fondin Monetar Ndërkombëtar dhe Bankën

Ndërkombëtare për Rindërtim me 29 qershor

2009.

Përkundër faktit se nuk është njohur nga 27

shtete të BE-së, Kosovës iu është dhënë statusi

i kandidatit potencial në vitin 2008.1 Bashkimi

Evropian ia ka ofruar Kosovës instrumentet e

njëjta sikur të gjitha shteteve tjera të Ballkanit

Perëndimor, që do të thotë Partneritet Evropian

dhe Raportin e Progresit dhe siguron ndihmë

financiare me programin e Instrumentit Para

Aderimit (IPA) programi, CARDS, Instrumenti

për Stabilitet dhe iniciativat tjera në mënyrë që të

ndihmojë për krijimin e strukturës ligjore e cila

përputhet me legjislacionin e EU-se - acquis

communautaire. Hapi i ardhshëm që do të jepte

shtytje në reformë është nënshkrimi i

Marrëveshjes për Stabilizim Asocim (SAA). Për

momentin marrëdhëniet kontraktuale janë të

udhëhequra nga alternativa e Procesit për

Stabilizim Asocim (SAP) mekanizmi përcjellës i

dizajnuar posaçërisht për Kosovë. Mekanizmi

përcjellës SAP në realitet është një zëvendësim

për SAP e cila siguron qasje në elementet

thelbësore të SAP-it në përgjithësi, asistencën

financiare nga BE, këshillime mbi politika dhe

monitorimin e standardeve të BE-se.

Si pjesë e procesit për integrim në EU, në prill të

2010 qeveria e ka themeluar Ministrinë për

Integrime Evropiane e cila është e transformuar

1 Komunikimi nga Komisioni i Këshillit të Parlamentit

Evropian, Strategjia e Rritjes dhe Sfidat Kryesore 2008-2009, 5 nëntor 2008 (shënim relevant par. 12, p. 14 që “Kosova ka një perspektivë të pastër Evropiane, në përputhje me pjesën tjetër të Ballkanit Perëndimor”).

dhe ndërtuar mbi kapacitetet e mëparshme të

Agjencionit për Integrim Evropian e cila ka

funksionuar në Zyrën e Kryeministrit. Duke

pasur parasysh kërkesën se të gjitha anëtaret e

ardhshme duhet ta harmonizojnë kornizën

legjislative me EU acquis communautaire

qeveria e ka bërë të detyrueshme që secili draft

ligj që përgatitet dhe propozohet për adaptim të

jetë në harmoni me acquis. Kjo detyrë e cila më

herët është ushtruar nga Agjencioni për Integrim

Evropian tani është bartur tek ministra e

sapoformuar e cila ka për detyrë të sigurojë

Deklaratën e Pajtueshmërisë për secilin draft

ligj.

Sigurimi Social dhe Ekonomik janë aspekte

shumë të rëndësishme të sigurimit njerëzor2. Në

këtë aspekt e drejta për punë dhe mbrojtja e të

drejtave në punë duke përfshirë kushtet e

përshtatshme për punë si dhe mbrojtja ndaj

diskriminimit dhe eksploatimit janë faktorë

shumë të rëndësishëm në garantimin e sigurisë

njerëzore3. Puna gjithashtu siguron edhe

mirëqenien, mundësi për vetëvendosje, vetë-

respekt, etj. Mungesa e punës së denjë dhe

punëve me cilësi mund të shpien drejt pasigurisë

personale, rrezikut, kushteve shëndet ligë,

padrejtësisë dhe mund te krijojnë ndërprerje që

ndikojnë në jo-stabilitet në shoqëri. Roli i

drejtësisë sociale dhe kushteve të mira të punës

janë domosdoshmëri për paqe dhe zhvillim, një

fakt që nuk guxon të nënvlerësohet4.

Për tu marrë me vështirësitë që vijnë nga shkelja

e normave dhe dispozitave të punës, shtetet

duhet të koordinojnë aktivitetet e tyre me

punëdhënësit dhe punëtorët si zgjedhje

trepalëshe që bashkërisht të krijojnë politikat dhe

programet që promovojnë punën e denjë për të

gjithë. Përveç kësaj veprimi në përputhje me

standardet de normat e vendosura nga

2 Të drejtat e punëtorëve në Kosovë. Dy raste studimi për të

vlerësuar pajtimin ligjor të praktikimit të legjislacionit vendor me zbatimin e standardeve ndërkombëtare. Redaktuar në 2010, f 2 3 Ibid, f 2

4 Ibid, f 2


Organizata Ndërkombëtare e Punës (ILO)5

është një element tjetër me rëndësi. Deri me tani

asnjë konventë nga ILO nuk është adaptuar nga

institucionet e Kosovës.

Ky rast studimi synon të elaborojë në situatën

momentale lidhur me legjislacionin e adaptuar

dhe implementuar në fushën e të drejtat e

punëtorëve, funksionimit të disa institucioneve

kyçe dhe të nxjerr në pah vështirësitë dhe sfidat

në Kosovë dhe si ti adresojmë ato.

5 ILO është strukturë trepalëshe ku qeveritë dhe partnerët

social nga 183 shtete anëtare mund të debatojnë në mënyrë të lirë dhe të hapur standardet dhe politikat e punës.


2. Situata e tregut të punës në përgjithësi

Derisa Kosova ka kaluar nëpër zhvillime të

ndërlikuara politike, të drejtat socio-ekonomike,

përfshirë të drejtat e punëtorëve nuk janë

adresuar në mënyrë të përshtatshme as ndër

administrimin e Kombeve të Bashkuara e as pas

pavarësimit të vendit. Sot, Kosova ka popullsinë

më të re në rajon dhe një popullsi që ka rritje më

të shpejtë se çdo vend në Evropë. Të rinjtë

mashkuj e femra nën moshën 25 vjeqare

përbëjnë 49% të popullsisë, nga të cilët 19.1%

janë të moshës 15 deri 246. Sipas shënimeve të

marra nga Zyra e Statistikave punësimi në vend

është rritur gradualisht para pavarësisë, duke

rënë gradualisht në vitin 2008. Për momentin ka

një tendencë ngritjeje edhe pse niveli është

ende i ulët me rreth 26%7(shih paragrafin 1 më

poshtë).

Sfidë tjetër është niveli i lartë i papunësisë. Zyra

Statistikore ka raportuar se papunësia ndryshon

pak nga viti në vit por ende mbetet rreth 40% të

totalit të fuqisë punëtore8 (shih paragrafin 2 më

poshtë). Kjo përqindje padyshim është më e

larta në rajon dhe Evropë.

Kur flitet për të drejtat e punëtorëve, standardet

në sektorin publik dhe privat nuk janë në

përputhshmëri me standardet dhe konventat

ndërkombëtare. Situata e punëtorëve në

sektorin privat, krahasuar me atë të sektorit

publik është shumë më e rëndë se shumica e të

punësuarve në sektorin privat janë pjesë e

ekonomisë joformale, ekonomisë së zezë dhe

janë të dëmtuar nga shmangiet e shpeshta

fiskale. Nga rreth 400.000 punëtorëve në

Kosovë9 rreth 30 % nga ta janë pjesë e

ekonomisë joformale. Sipas Trustit Pensional të

Kosovës në Kosovë janë rreth 234 729 punëtorë

6 Zyra Statistikore e Kosovës. Për më shumë http://esk.rks-

gov.net/eng/index.php?option=com_docman&task=cat_view&gid=16&Itemid=8 – shih rezultatet e hulumtimit të fuqisë punëtore të vitit 2009 7Ibid. Zyra Statistikore e Kosovës

8Ibid. Statistikat e tregut të punës 2008

9 Ndarja e punës dhe punësimit. Për më shumë

http://mpms.rks-gov.net/sq-al/departmentet/departamentiipunësdhepunësimit/divizioniipunësimit.aspx

që paguajnë kontribute10

, nga dyja sektorët,

publik dhe privat, kurse vlerësohet rreth 30% të

cilët i takojnë ekonomisë joformale.

Shumica e të punësuarve në sektorin joformal

punojnë pa kontrata pune, me orare të zgjatura

të punës, pa të drejtë për pushim ditor, pushim

javor ose vjetor, pa kompensim për punë jashtë

orarit, pa sigurim në punë, pa pajisje mbrojtëse

dhe pa të drejta fundamentale të cilat rrjedhin

nga instrumentet legale ndërkombëtare. Mbrojtja

e punëtorëve dhe e drejta e të papunëve për

mbrojtje sociale dhe masat për punësim janë të

kufizuara11

. Sipas publikimit të Bankës Botërore

“Të Bësh Biznes”, Kosova është e renditur në

vendin e 113 nga gjithsej 183 shtete ku mund të

bëhet biznesi. Megjithatë kur vjen puna te

punësimi dhe shkarkimi Kosova zë vendin e 3412

që ilustron situatën e pasigurtë të punëtorëve.

10

Për më shumë: http://www.trusti.org/TRUSTI/Portals/0/Dokumentet/Anglisht/Raportet%20vjetore/Annual_report_2010.pdf 11

ETF- Duke punuar së bashku, mësojmë për jetë. ETF në Kosovë (në UNSCR 1244/99)1 2010-2012. fq 6. Për më shumë; http://213.215.218.75/pubmgmt.nsf/(getAttachment)/8956DE7A3897E205C125770C0031CA8D/$File/NOTE84QCMV.pdf 12

Publikimi i Bankës Botërore. Të bësh biznes 2010 - Kosovë.

http://esk.rks-gov.net/eng/index.php?option=com_docman&task=cat_view&gid=16&Itemid=8






http://www.trusti.org/TRUSTI/Portals/0/Dokumentet/Anglisht/Raportet%20vjetore/Annual_report_2010.pdf


http://213.215.218.75/pubmgmt.nsf/(getAttachment)/8956DE7A3897E205C125770C0031CA8D/$File/NOTE84QCMV.pdf

http://213.215.218.75/pubmgmt.nsf/(getAttachment)/8956DE7A3897E205C125770C0031CA8D/$File/NOTE84QCMV.pdf


Punësimi 2001-2009

Grafikoni 1. Zyra Statistikore e Kosovës. Statistikat e tregut të punës 2008

Grafikoni 2. Zyra Statistikore e Kosovës. Statistikat e tregut të punës 2008


3. Kompleksi i kornizës ligjore the politike për të drejtat e

punëtorëve

Legjislacioni në Kosovë mbetet problem serioz

për shkak të kompleksitetit të saj dhe konfliktit të

normave. Për momentin korniza legjislative

përbëhet nga:

Legjislacioni i ish-Jugosllavisë,

Regullativat e UNMIK-ut 13

,

Ligjet e Kosovës të shpallura nga UNMIK dhe

Ligjet e Kosovës pas pavarësimit të vendit.

a. Konteksti Ndërkombëtarë

Kur bëhet fjalë për legjislacionin ndërkombëtarë

Kosova ka pasur vështirësi të adaptojë

konventat dhe normat ndërkombëtare të cilat

janë shumë të rëndësishme për mbrojtjen e të

drejtave të punëtorëve. Konventat e ILO,

mekanizmat dhe normat ndërkombëtare të

natyrave të punës nuk janë përfshirë në

legjislacionin e vendit. Veç kësaj as Korniza

Kushtetuese e UNMIK-ut14

e as Kushtetuta e

Republikës së Kosovës nuk kane përfshirë

dispozita nga dy mekanizmat kryesore ligjore

për mbrojtjen e të drejtave të punëtorëve:

Marrëveshja Ndërkombëtare për të Drejtat

Ekonomike dhe Sociale15

dhe Karta Evropiane

Sociale16

. Prapë se prapë Kushtetuta e

Kosovës në nenin 22 [Aplikimi Direkt i

Instrumenteve dhe Marrëveshjeve

Ndërkombëtare] përfshinë konventat e natyrës

politike:

Të drejtat e njeriut dhe liritë themelore të

garantuara nga marrëveshjet dhe instrumentet

ndërkombëtare në vazhdim janë të garantuara

me këtë Kushtetutë janë të aplikueshme në

Republikën e Kosovës dhe në rast të konfliktit

13

Mision i Kombeve të Bashkuara e cila është vendos në territorin e Kosovës, bazuar në rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara. 14

Një dekret që vepron me Kushtetutën në gjendje normale. 15

Dekret i adaptuar nga Asambleja e Përgjithshme e KB në vitin 1966 e cila është fuqizuar pas mbledhjes së nënshkrimeve të mjaftueshme me 1976. 16

Dekret Evropian i miratuar me 1966

kanë prioritet mbi dispozitat e ligjeve dhe akteve

tjera të institucioneve publike:

(1) Deklarata e Përgjithshme e të Drejtave të

Njeriut;

(2) Konventa Evropiane për Mbrojtjen e Lirive të

Njeriut dhe Lirive Fundamentale dhe

Protokollet e saj;

(3) Marrëveshja Ndërkombëtare mbi të Drejtat

Civile dhe Politike dhe Protokollet e saj;

(4) Konventa Kornizë e Këshillit Evropian për

Mbrojtjen e Minoriteteve Kombëtare;

(5) Konventa për Eliminimin e të Gjitha

Formave të Diskriminimit Racor;

(6) Konventa për Eliminimin e të Gjitha

Formave të Diskriminimit ndaj Femrës;

(7) Konventa për të Drejtat e Fëmijëve;

(8) Konventa Kundër Torturës dhe Dënimeve e

Trajtimeve Tjera Mizore dhe Jonjerëzore.17

Foto 1. Ministri i kosovar i Punës së bashku me

përfaqësuesit e ILO / Galeria e Ministrisë

Prandaj mund të përfundojmë se shumë

traktate/mekanizma ndërkombëtarë që kanë

lidhshmëri me të drejtat e punës dhe jetës

ekonomike dhe sociale në përgjithësi, ende

mbesin të miratohen në mënyrë që të sigurojë

që të drejtat e punëtorëve në Kosovë janë

plotësisht të mbrojtura dhe të respektuara. Për

të përparuar në rrugë drejt bashkimit me BE

është në interes vetanak të Kosovës qe të

17

Kushtetuta e Republikës së Kosovës, Neni 22


vazhdojë të përpiqet të anëtarësohet në

Organizatën Ndërkombëtare për Punë.

b.Konteksti Kombëtar

Rastet e sipërpërmendura të abuzimeve, shkelja

dhe pasiguria e madhe janë bërë edhe më

evidente nga koha e fillimit të procesit të

privatizimit të ndërmarrjeve shoqërore. 18

Ligji i

Punës i adaptuar në vitin 2010 paraqet një nxitje

të fuqishme drejt ofrimit të sigurisë dhe

avancimit të gjendjes së punëtorëve, përderisa

implementimi dhe mbikëqyrja mbesin ende sfida

të rëndësishme për institucionet vendore,

sindikatat, si dhe shoqërinë civile.

Njëkohësisht ekziston brenga për efektet e saja

negative në sektorin privat. Të gjitha

asociacionet e biznesit të cilat i kemi intervistuar

e kanë pasur ndjenjën se ligji i punës është

shkas edhe pse është ende herët të matet

shkalla e efektit të saj19

. Pikësëpari ligji i ri ngrit

koston e punëtorit sepse orari i punës është më i

shkurtë dhe pushimet janë më të gjata. Së dyti

ligji e ngrit koston relative për punësimin e

femrës për shkak të pushimit afatgjatë të

lehonisë (deri një vit). Së fundmi ata që janë në

favor të grave që punojnë ka shumë gjasa se

mund t‟iu krijojnë efekt të kundërt. Ky ligj i

dekurajon kompanitë privatë të punësojnë femra

e që mund të konsiderohet si diskriminim, në

njëfarë kuptimi. Kur është pyetur për ligjin e ri,

një intervistues në pozitë menaxheriale ka

deklaruar: “...është absurde për një punëtor të

jetë larg vendit të punës për një vit. Nëse ky ligj

nuk ndryshon ne nuk do të punësojmë femra në

kompaninë tonë” 20

.

Për të paraqitur një vizion më të qartë të situatës

së punës në Kosovë më poshtë është një tabelë

e cila paraqet krahasimet në mes të

Standardeve Ndërkombëtare te ILO-së,

18

Qasja në të drejtat e punëtorëve në Ballkan. Vështrim nga perspektiva rajonale – Shembulli i Kosovës, fq 3 19

Dokument informues – Zhvillimi i sektorit privat. Forum mi politikat ekonomike. Maj 2001. Për më shumë http://www.fes-prishtina.org/wb/media/pdf/ENGFES-RiinvestPrivateSectorDevelopment18may2011-draft%282%29.pdf 20

Ibid. fq 10

predispozitave në Ligjin e Punës në Kosovë dhe

ato rajonale.

http://www.fes-prishtina.org/wb/media/pdf/ENGFES-RiinvestPrivateSectorDevelopment18may2011-draft%282%29.pdf




Shteti / Standardi

Ndërkombëtar

Kosova Konventa

ILO

Shqipëria Mali i Zi Maqedonia Serbia

Kontrata Shkrim Sipas ligjeve

ndërkombët

are /

marrëveshje

kolektive

Me shkrim dhe

verbal

Pacaktuar Pacaktuar Pacaktuar

Orari i Punës 40 orë 40 orë 40 orë 40 orë 40 orë 40 orë

Ditët e punës në javë Pacaktuar n/a 40 orë

Pushimi javor Së paku 24

orë

Së paku 24

orë

24 orë

Pushimi i lehonisë 365 ditë 14 javë 365 ditë 9 muaj dhe 1

vit për më

shumë se një

fëmijë

365 ditë

Pushimi vjetor 20 ditë plus

një ditë shtesë

për 5 vjet

eksperiencë

pune

Jo më pak

se tre javë

për një vit

pune

Minimum 4

javë

Minimum 18

ditë

Minimum 18

ditë,

maksimum 26

ditë

Minimum 18

ditë

Pushim mjekësor 10 ditë me

pagesë

n/a Pacaktuar

Puna jashtë orarit 8 orë në javë n/a 10 orë në javë Pacaktuar Maksimum 10

orë për javë

20 orë për

javë

Periuha e provës 6 muaj 3 muaj Maksimumi

6 muaj

Maksimumi

6 muaj

Puna Praktikë 6 muaj deri në

një vit pushim

pa pagesë

6 mmuaj

deri 1 vit

Maksimumi 1

vit

Pushimi gjatë orarit Minimumi 30

minuta

30 minuta 30 minuta

Pushim me pagesë 2-3 ditë 5 ditë 7 ditë 7 ditë në vit 5 ditë

Kompenzimi për

pushim mjekësor

70% e pagës 60% 80% e pagës

për 14 ditë

Tabela 1. Informim mbi politikat Rregullimi i Punësimit në Kosovë. Ligji i punës dhe implementimi i saj.

Legjislativët tjera kombëtare, përveç ligjit të

punës në Kosovë, të cilat mund të zbatohen në

këtë fushë janë:

a. UNMIK Rregullativa Nr. 2001/36 për

shërbyesit civil të Kosovës, e cila është njëra

ndër rregulloret e para të adaptuara nga

Misioni i Kombeve të Bashkuara në Kosovë,

e cila i përket rregullimit të drejtave dhe

obligimeve të shërbyesve civil që do të thotë

vetëm për zyrtarët publik.

b. Nënshkrimi i kontratës kolektive në vitin

200521

, e hartuar dhe nënshkruar nga

21

Një dekret i nënshkruar nga komiteti trepalësh: Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale, Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Kosovës dhe Oda Ekonomike e Kosovës. Për shkak të mungesës së fondeve ka pasur pengesa në implementim.

komiteti trepalësh në kohën kur administrata

ndërkombëtare është vendosur në Kosovë.

c. UNMIK Rregullativa Nr. 2003/33 për sigurinë

në punë, shëndet dhe mjedisit të punës – një

pjesë e legjislativit që synon të mbrojë dhe

siguron mjedis të shëndetshëm dhe të duhur

pune për punëtorët në Kosovë.

d. Ligji për Inspektoratin e Punës në Kosovë, Nr.

03/L-01722

, dhe

e. Ligji për aftësimin profesional, rehabilitim,

dhe punësimi personave me aftësi të

kufizuara Nr. 03/L-019.

22

Legjislacion që ka paraparë mbrojtjen e dispozitave implementuese për ligjin e punës dhe aspekteve tjera të punës në Kosovë.


Përkundër faktit që janë adaptuar një numër

ligjesh, ka shumë pengesa për implementimin e

tyre, si p.sh:

Punëtorët, punëdhënësit dhe shërbyesit civil

ende nuk janë të njoftuar me ligjin e ri të

miratuar dhe implikimet që mund të ketë.

Rregullativat e UNMIK në shumicën e

rasteve duhet të ndryshohen për të

pasqyruar ndryshimet në fushën e të

drejtave të punëtorëve. Ekziston një listë me

zëvendësime të dekreteve e cila duhet të

hartohet për të mundësuar dekretet të

funksionojnë.

Kompanitë publike dhe private duhet të

hartojnë rregullat dhe procedurat e tyre për

të funksionalizuar, organizuar, respektuar

dhe mbrojtur të drejtat e punëtorëve.

Mbikëqyrje e dobët institucionale e politikave

të punësimit ku zhvillimi, menaxhimi,

monitorimi dhe vlerësimi duhet të forcohen.

Një numër i vogël i inspektorëve të punës

dhe mungesa e përkrahjes institucionale për

të kryer punën e tyre në mënyrë adekuate.

Me rëndësi është që sistemi gjyqësor të

zgjedh problemet e natyrës së punës. Në

sistemet e mëparshme Gjykatat e Punës së

Përbashkët janë aplikuar. Këto gjyqe janë

marrë vetëm me kontestet e punës. Në

shumicën rasteve ka ndihmuar shumë,

posaçërisht në rastet më komplekse që janë

adresuar në kohe dhe me profesionalizëm.

Mungesa e këtij lloj gjyqi është mjaft

problematik për arsye se ka shumë raste që

pritet të procedohen në gjykata. Nga numri i

përgjithshëm i 217.758 rasteve të

pazgjedhura në gjykatat e Kosovës 204.119

ose 93.7% nga to ende pritet të procedohen

në gjykatat komunale23

.

Këshilli i Pavarur Mbikëqyrës (IOB) për

shërbyesit civil24

, ka nevojë për përkrahje

më të madhe nga autoritetet. Brenga

kryesore e vendimeve të marra nga IOB

mbetet implementimi i tyre. Pavarësisht

faktit se vendimet e marra nga IOB janë

23

Sekretariati i Këshillit Kosovar Gjyqësor. Statistikat e gjykatave të rregullta. 24

Trup përgjegjës i dedikuar për zgjidhjen e konfliktit për shërbyesit civil.

obligative, praktika na tregon një situatë

tjetër. Nga 192 ankesave të aprovuara gjatë

vitit 2010, punëdhënësit i kanë

implementuar 91 nga to derisa 61 mbeten

ende të pa implementuara25

.

Si të tilla, këto raste janë të identifikuara dhe

konsideruara si pengesa serioze për promovimin

dhe respektimin e plotë të drejtave të

punëtorëve edhe pse Strategjia e Punësimit në

Kosovë 2010 -201226

parasheh në kohë

afatgjatë “Përmirësimin e funksionalizimit të

tregut të punës nëpërmjet institucioneve,

politikave dhe procedurave më të mira në tregun

e punës”. Objektivat tjera të kësaj strategjie janë

masat mbrojtëse të punësimit27

.

Për të përfunduar, mes tjerash, mbikëqyrja e

implementimit të dispozitave nga Ligji i Punës

mbetet temë e ngrohtë në muajt dhe vitet në

vijim. Kjo është për shkak të faktit se

implementimi i mbikëqyrjes së dispozitave mund

të ketë dy efekte pozitive: në njërën anë mbrojtja

dhe respektimi i të drejtave të punëtorëve, derisa

identifikon nevojat për ndryshime eventuale në

anën tjetër. Në këtë drejtim roli i inspektoratit të

punës mbetet fundamental.

25

IOB raport 2010. Për më shumë https://kpmk.rks-gov.net/document/shqip/publikime/raporti_2010.pdf 26

Strategjia e Punësimit në Kosovë 2010 – 2012 miratuar në dhjetor 2009 fq. 20 27

Ibid. fq 27

https://kpmk.rks-gov.net/document/shqip/publikime/raporti_2010.pdf



4. Inspektorati i punës

Element tjetër i dobët në fushën e punësimit

është Trupi Ekzekutiv i Inspektoratit të Punës28

,

e themeluar nga Rregullativa e UNMIK mbi Ligjin

Thelbësor të Punës me një Ligj të veçante mbi

Inspektoratin e Punës e miratuar në vitin 2002,

ndryshuar ne vitin 2008. Që nga fillimi i saj

Inspektorati është ballafaquar me vështirësi në

kryerjen e kompetencave të caktuara dhe

funksionalizimit në organizimin struktural dhe

mungesës së përkrahjes. Për këtë arsye nuk ka

arritur të përmbush funksionet dhe obligimet e

saja të parapara me legjislacionin vendor dhe

ILO standardeve, në përgjithësi ILO Konventës

Nr.81 dhe protokollit të saj nga viti 199529

. Neni

3.1.a. i Konventës përcakton se funksionet e

sistemit të inspektimit të punës duhet “të

sigurojnë zbatimin e dispozitave ligjore lidhur me

kushtet e punës dhe mbrojtjes së punëtorëve në

vendin e punës, dispozita të tilla që lidhen me

orë, pagesë, sigurim, shëndet dhe mirëqenie,

punësimin e fëmijëve dhe personave të rinj dhe

çështjeve tjera, deri në atë masë që dispozitat e

tilla të zbatohen nga inspektorët e punës”. Kjo

kërkon përkrahje të plotë nga autoritetet

qendrore para se gjithash duke krijuar kushte

adekuate të punës dhe përkrahje optimale

logjistike. Tabela në vijim30

tregon çështjet e

përmendura të prezantuara me një përmbledhje

të numrit të bizneseve të mbuluara nga stafi i

Inspektoratit të Punës në komuna të ndryshme.

Pas procesit të decentralizimit, Kosova ka 37

komuna. Inspektorët e punës ende nuk janë

përcaktuar për komunat e sapoformuara e as në

28

Ky trup funksionon brenda Ministrisë së Punës dhe Mirëqenies Sociale e udhëhequr nga Drejtori i Agjencionit dhe e përkrahur nga tre zëvendës të ngarkuar me fusha specifike të punës. 29

ILO Konventa Nr. 81, dhe protokolli i saj i vitit 1995, mbi kushtet optimale për punë të Inspektorëve të Punës. 29

Ky trup funksionon brenda Ministrisë së Punës dhe Mirëqenies Sociale e udhëhequr nga Drejtori i Agjencionit dhe e përkrahur nga tre zëvendës të ngarkuar me fusha specifike të punës. 29

ILO Konventa Nr. 81, dhe protokolli i saj i vitit 1995, mbi kushtet optimale për punë të Inspektorëve të Punës. 30

Përmbledhje e Politikave. Rregullimi i Punësimit në Kosovë. Ligji i Punës dhe implementimi i saj. Fq 17. Për më shumë http://www.fes-prishtina.org/wb/media/pdf/Labouranalysis.pdf

komunat e formuara më herët siç janë Fushë

Kosova, Istogu, Suhareka, Shtërpca dhe Novo

Bërda31

. Komunat e mëdha si Ferizaj dhe Lipjan

janë të mbuluara nga një inspektor. Komuna e

Prishtinës e ka numrin më të madh të

inspektorëve të punës, me një total prej 632

inspektorëve. Përveç numrit të vogël të

inspektorëve, për shkak të pagave të vogla, 9

inspektorë e kanë lënë vendin e tyre të punës

duke krijuar rënie të numrit të inspektorëve nga

58 në 4933

.

Duke marrë parasysh mungesën e kapaciteteve

dhe ushtrimit të fuqive të sindikatave si dhe

inspektorateve të dobëta të cilat duhet të

mbikëqyrin punëdhënësit është e qartë se ka

hapësirë të mjaftueshme për abuzim dhe shkelje

të drejtave. Për këtë arsye në vazhdim të këtij

hulumtimi ne dëshirojmë që të analizojmë disa

nga dispozitat të cilat shkelen më shpesh siç

janë ato të mbrojtjes së femrave në rast të

lehonisë, sigurimi social, përfundimi i kontratës,

orari i punës, puna e natës duke krahasuar

situatën reale me atë që është e përcaktuar nga

Ligjet ndërkombëtare dhe vendore dhe pastaj

japim rekomandime si duhet të përmirësohet

situata.

31

Ibid. fq 17 32

Ibid. fq 17 33

Ibid. fq 17

http://www.fes-prishtina.org/wb/media/pdf/Labouranalysis.pdf



Tabela 2. Numri i bizneseve / inspektorëve në disa nga komunat e Kosovës

Komunat Numri i bizneseve të

regjistruar**

Numri i inspektorëve

të punës**

Mesatarja e bizneseve për tu inspektuar nga secili

inspektor

Për vit Për ditë (220 ditë pune)

Deçan 1492 3 497.3 2.2

Gjakovë 5510 5 1102 5.0

Drenas 2426 1 2426 11.0

Gjilan 6191 3 2063 9.3

Dragash 891 1 891 4.0

Kaçanik 2049 1 2049 9.3

Klinë 1754 1 1754 7.9

Kamenicë 1799 2 899.5 4.0

Mitrovicë 4672 4 1168 5.3

Leposaviq 806 2 403 1.8

Lipjan 2811 1 2811 12.7

Obiliq 947 1 947 4.3

Rahovec 1963 1 1963 8.9

Peje 6277 5 1255 5.7

Podujevë 3195 2 1597 7.2

Prishtine 23789 6 3965 18.0

Prizren 8914 2 4457 20.2

Skenderaj 1680 1 1680 7.6

Shtime 1151 1 1151 5.2

Ferizaj 7436 1 7436 33.8

Viti 2328 1 2328 10.5


5. Dispozitat e rëndësishme NGA mekanizmat ndërkombëtarë

lidhur me punën dhe aplikim e saj në Kosovë

a. Karta Sociale e Evropës

Dispozitat e Kartës Sociale të

Evropës34

Dispozitat Ligjore Vendore35

Vërejtjet dhe rekomandimet lidhur me

implementimin praktik

Pjesa I, par 8:

“Femrat e punësuara në rast të

lehonisë, kanë të drejtë në mbrojtje të

posaçme”.

1. Kontrata Kolektive – Nuk ka dispozita

ligjore të cilat parashohin mbrojtjen e

femrës shtatzënë të punësuar.

2. Ligji i Punës – nuk përmban dispozita

lidhur me mbrojtjen e posaçme të femrës

në rast të lehonisë: ekzistojnë të drejta

dhe obligime por nuk ekziston mbrojtja e

posaçme.

Marrëveshja ndërkombëtare e ratifikuar

dhe normat juridikisht të detyrueshme të

së drejtës ndërkombëtare kanë epërsi

ndaj ligjeve të Republikës së Kosovës36

.

Karta duhet të ratifikohet dhe të aplikohet

në Kosovë.

Pjesa I, par 12 37

“Të gjithë punëtorët dhe varësit e tyre

kanë të drejtë në sigurim social”

1. Kontrata Kolektive – asnjë dispozitë

nuk parasheh të drejtën e sigurimit social

për punëtorët dhe varësit e tyre.

2. Ligji i Punës nuk përmend sigurimin

shëndetësor fare.

Sigurimi social në të gjitha format nuk

është e përfshirë në asnjë ligj e cila

merret me marrëdhënien e punësimit në

Kosovë; për këtë arsye është një nevojë

e menjëhershme që ligji i sigurimit të

shëndetit dhe ligji për themelimin e

fondit për invaliditet dhe pensionet të

aprovohet.

Neni 24, par. a)38

“E drejta e punëtorëve të mos u

përfunduar punësimi, pa arsye, me

bazë për përfundim të tillë e cila lidhet

me kapacitetet e tyre, sjelljen e tyre,

ose bazuar në kërkesat operacionale

të ndërmarrjes, themelimit ose

shërbimit”.

Neni 71. 2 i Ligjit të Punës në Kosovë

Punëdhënësi mund ta përfundojë një

kontratë pune me njoftim në afat prej

tridhjetë (30) ditë kalendarike.

Punëdhënësi i cili nuk dëshiron ta

përtërijë kontratën me afat të caktuar

duhet ta informojë punëtorin së paku

tridhjetë (30) ditë para skadimit të

kontratës. Dështimi për vepruar në këtë

mënyrë jap të drejtë punëtorit një vazhdim

me pagesë të plotë për tridhjetë (30) ditët

e ardhëm kalendarik.

Me dispozitat përkatëse ligjore është e

caktuar mënyra e përfundimit të

kontratës. Në praktikë në sektorin privat,

punëdhënësit në shumicën e rasteve nuk

i njoftojnë punëtorët për arsyet e

përfundimit të kontratës, as me letër me

shkrim e as në mënyrë orale, siç është e

paraparë me ligj.

Më poshtë është një shembull i XX

kompanisë:

Në administratën publike punonjësit

gjatë gjithë kohës kanë pranuar njoftimin

me shkrim për përfundimin e kontratës,

brenda afatit kohor, siç është e paraparë

me ligj.

34

Meqenëse Karta Evropiane Sociale mbulon në masë të madhe dispozitat e ligjit të punës ne konsiderojmë si të rëndësishme ta analizojmë këtë instrument ndërkombëtar duke krahasuar dispozitat e saja me përputhshmëritë e dispozitave vendore në këtë fushë. 35

Analiza jonë është koncentruar në dispozitat e këtyre akteve ligjore vendore: kontrata kolektive, ligji i punës së Kosovës, UNMIK Rregullativa Nr 2001/36, si dhe Instruksionet Administrative Nr 2003/2 për implementimin e Rregullativës së UNMIK Nr 2001/36. 36

Kushtetuta e Republikës së Kosovës, Neni 19, pjesa 2 37

Karta Evropiane Sociale, Pjesa I, pika 12 38

Ibid, neni 24, paragrafi (a)


Rekomandimi:

Inspektorati i Punës duhet të jetë më

aktiv dhe të inspektojë.

b. Konventa vitit 1930 (ILO) e orarit të punës (komerciale dhe zyrë)

c. Konventa e Punës së Natës e Vitit 1990, (ILO)

Dispozitat e Konventës së Punës së

Natës, 199041




Neni 8

Punëtorët e natës në orarin e punës që

kompensohen me pagesë ose përfitime

të tilla do të njihet si punë e natës.

Ligji i Punës, Neni 27

Ndërrimi i Natës

1. Orari i punës ndërmjet 22:00 dhe 06:00

do të konsiderohet si ndërrimi i natës.

2. Nëse puna është e organizuar me

ndërrime, është e detyrueshme që të

organizohen ndërrimet në atë mënyrë që

punëtori të mos punojë një (1) javë rresht

ndërrim nate pa asnjë ditë pushimi.

3. Ndërrimi i natës duhet të ndalohet për

Kompensimi i punëtorëve të natës, në

formë të orarit të punës, nuk përfillet me

pagesë ose përfitime të tilla.

Rekomandimi:

Amendamenti i parë i ligjit duhet të

konsiderohet.

39

Orari i Punës (Komercial dhe Zyre) Konventa u mor si instrument ndërkombëtarë për tu analizuar. Neni 3 dhe 4 kanë qenë nën fushëveprimin e analizës. 40

Ligji i Punës së Kosovës dhe Instruksioni Administrativ i UNMIK-ut 2003/02 mbi orarin e punës të shërbyesve civilë dhe janë përdorë si referencë. 41

Konventa e Punës Natën si instrument i rëndësishëm ndërkombëtar për këtë hulumtim. Posaçërisht kemi analizuar artikullin 8. 42

Ligji i punës, është analizuar neni 27 për të krahasuar dhe shikuar përputhshmëritë me standardet ndërkombëtare.

Konventa vitit 1930 e orarit të punës

(komerciale dhe zyrë)39




Neni 3

Orari i punës për personat ku kjo

konventë aplikohet nuk guxon të kalojë

dyzet e tetë orë në javë dhe tetë orë në

ditë, përveç nëse parashihet ndryshe në

tekstin e mëtutjeshëm.

Neni 4

Maksimumi i orëve të punës i

përcaktuar në Nenin 3 mund të

rregullohet në atë mënyrë që orari i

punës në cilido ditë mos të tejkalojë

dhjetë orë.

1. Ligji i Punës Parasheh:

Neni 20

Vendosja e Orarit të Punës

1. Orari i punës nënkupton periudhën

kohore gjatë së cilës punëtori kryen punë

ose shërbime për të mirën e punëdhënësit.

2. Orari i plotë i punës është dyzet (40) orë

për javë, përveç nëse është e përcaktuar

ndryshe me këtë ligj.

3. Orari i plotë i punës për një punëtor më

të ri se tetëmbëdhjetë (18) vjet nuk guxon

të tejkalojë tridhjetë (30) orë në javë.

Në sektorin privat, orari i punës nuk

është në harmoni as me këtë konventë e

as me dispozitat lokale. Punëtorët janë

të obliguar të punojnë minimum 12 orë

në ditë dhe vetëm një ditë pushimi gjatë

javës. Në këtë rast të drejtat e tyre

themelore janë të shkelura duke mos i

mundësuar punën në përputhshmëri me

orarin e punës të rregulluar me ligj.

Rekomandimi:

Inspektorati i Punës duhet ti përmbush

obligimet e saja të cilat janë të

përcaktuara me ligjin e punës mbi

Inspektoratin e Punës në mënyrë që të

monitorojë rregullisht, sektorin privat në

veçanti, dhe të identifikojë vendet e

punës ku orari i punës nuk respektohet

siç është e paraparë me ligj. Në rastet

ku Inspektorati i Punës identifikon dhe

gjen abuzime të tilla duhet të veprojë me

gjoba të përcaktuara me dispozitat

ligjore.


persona më të rinj se tetëmbëdhjetë (18)

vjeç, grave shtatzëne, dhe grave që japin

gji. Ndërrimet e natës mund të mbahen

nga prindër të vetëm dhe femra të cilët

kanë fëmijë tre (3) vjeçar e më të vjetër,

ose kanë fëmijë me të meta por vetëm me

miratimin e tyre.

4. Nëse gjendja shëndetësore e punëtorit

që punon në ndërrim nate përkeqësohet si

rezultat i punës së kryer, pas vlerësimit të

trupit shëndetësor kompetent,

punëdhënësi është i obliguar që të gjejë

një punë të përshtatshme për atë punëtor

gjatë ditës.


6. Partnerët social

a. Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të

Kosovës

Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Kosovës

është sindikatë e cila daton më shumë se 20

vjet. Duke filluar aktivitetin e saj si mbrojtës i të

drejtave dhe lirive të shqiptarëve etnik në

Kosovë nen ish-Jugosllavinë ajo u transformua

në një organizatë e cila ngrit zërin kundër të

gjitha shkeljeve të punëtorëve pa marrë

parasysh përkatësitë etnike, religjioze, gjinore

ose çfarëdo përkatësie tjetër. Sot, kjo sindikatë

është një faktor i rëndësishëm në dialogët social

dhe përbëhet nga disa degë:

1. Sindikata e Bashkuar e Arsimit dhe Shkenës

së Kosovës (SBASHK)

2. Federata Sindikatave e Shëndetësisë së

Kosovës (FSSHK)

3. SP e Policisë së Kosovës (SPK)

4. SP e Energjetikës së Kosovës (SPEK)

5. SP e Judikaturës së Kosovës (SPJK)

6. SP e Administratës së Kosovës (SPAK)

7. SP e Agrokompleksit të Kosovës (SPAgK)

8. SP e Metalistëve të Kosovës (SPMK)

9. SP e Veprimatarive Komunale dhe Banesore

(SPVKBK)

10. SP e Ndërtimtarisë dhe Projektimit (SPNPK)

11. Federata e Metalurgjisë dhe Industrisë

Kimike të Kosovës (FMIKK)43

Foto 2. Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Kosovës

43

Degët e BSPK-së http://www.bspk.org/english/aboutus.html

Sidoqoftë për shkak të mungesës së

kapaciteteve organizative dhe efektivitetit në

strukturat e saja për nga aspektet organizative

dhe funksionale, nuk ka qenë në gjendje të

mbrojë të drejtat e punëtorëve në mënyrë

efektive. Këto dobësi janë bërë më evidente me

pasiguri në vendet e punës e të krijuara nga

procesi i privatizimit nga e cila shumica e

pronarëve të rinj nuk i kanë përmbushë normat

dhe dispozitat ligjore. Shembujt në aneks

ilustrojnë disa nga shembujt tipik. Përveç kësaj

Konfederata e Sindikatave të Kosovës si

fraksion i BSPK-së, e krijuar rishtazi, nuk duket

se është duke punuar në mënyrë aktive.

Foto 3. Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Kosovës

b. Oda Ekonomike e Kosovës

Oda Ekonomike e Kosovës44

është asociacioni

kryesor i bizneseve të Kosovës. E themeluar në

vitin 1962 nga Kuvendi i Kosovës, është

përfaqësuesi kryesor i interesave të komunitetit

të bizneseve Kosovare. Oda Ekonomike e

Kosovës është organizatë jo-profitabile, e

pavarur pa përkatësi politike dhe objektivi i saj

është përmirësimi i ekonomisë së tregut,

ndërmarrësisë dhe nxitjes së konkurrencës në

mes të anëtarëve të saj. Ajo përkrah dhe

44

Oda Ekonomike e Kosovës udhëhiqet nga kryetari i saj. Kuvendi i OEK-ut organizon zgjedhje çdo katër vite. OEK-u gjithashtu ka Këshillin Drejtues të përbërë nga 27 anëtarë.

http://www.bspk.org/english/aboutus.html


përfaqëson në mënyrë të denjë anëtarët e saj,

jap këshillime për fillim biznesi dhe jap këshillime

për asistencë profesionale për kompanitë

anëtare e në veçanti promovon investimin dhe

zhvillimin e ekonomisë së Kosovës. Si partner

social Oda Ekonomike e Kosovës luan rol kyç në

mbrojtjen e të drejtave të punëtorëve. Kjo për

shkak të faktit se Oda Ekonomike e Kosovës ka

autorizim publik të ofrojë shërbime arbitrimi në

konfliktet ekonomike dhe ligjore në mes të

kompanive mes vete ose kompanive vendore

dhe ndërkombëtare45

. OEK njëkohësisht

ndihmon në hartimin dhe amandamentimin e

legjislacionit të qeverisë46

.

c. Aleanca Kosovare e Bizneseve

Aleanca Kosovare e Bizneseve është aleanca

më e madhe e asociacionit të bizneseve dhe

bizneseve individuale në Kosovë. E themeluar

në vitin 2002, AKB ka 28 asociacione të

bizneseve me më shumë se 9500 anëtarë. Kjo

aleancë ka arritur të ngrit nivelin e

bashkëpunimit në mes të sektorit privat dhe

publik, duke përfshirë shoqërinë civile dhe

organizatat e donatorëve të cilat janë aktive në

Kosovë. Si partner social Aleanca ka për qëllim

të bashkojë të gjitha asociacionet e bizneseve

dhe të ndikoj në zhvillimin dhe politikat

ekonomike të sektorit privat, të krijojë partneritet

të qëndrueshëm në mes të sektorëve publike

dhe private me qëllim që të ngritë punësimin dhe

përmbush nevojat e konsumatorëve.

Megjithatë edhe pse kemi ligje te adaptuara,

organe të themeluara shtetërore dhe partnerëve

socialë, të drejtat e punëtorëve shpesh janë të

rrezikuara, abuzuara dhe të shkelura siç

tregohen në shembujt e mëposhtëm në aneks.

45

Arbitrimi i Odës Ekonomike të Kosovës. Për më shumë http://www.oek-kcc.org/en/services/arbitrage 45

Ibid. Për më shumë http://www.oek-kcc.org/en/services/arbitrage 45

Arbitrimi i Odës Ekonomike të Kosovës. Për më shumë http://www.oek-kcc.org/en/services/arbitrage 46

Ibid. Për më shumë http://www.oek-kcc.org/en/services/arbitrage

http://www.oek-kcc.org/en/services/arbitrage







7. Konkluzione dhe rekomandime

Edhe pse ka pasur përparime në fushën të

drejtave të punëtorëve në Kosovë, ende ka sfida

për tu tejkaluar. Kjo ndodh për shkak të

kompleksitetit të ligjeve dhe legjislacionit në një

anë dhe implementimit të dobët në anën tjetër.

Siç vërehet më herët konflikti i normave mbetet

një pengesë serioze për implementimin plotë të

dispozitave ligjore dhe shpesh krijon situata të

paqarta dhe pasiguri kur flasim për mbrojtjen e

të drejtave të punëtorëve. Është me rëndësi që

të qartësohet Ligji i sapo adaptuar i Punës si

dhe të sigurojë të drejtat e punëtorëve dhe të

krijojë siguri të përgjithshme dhe mbrojtje më të

mirë për punëtorët. Siç përmendet më herët

ligjet e tanishme duhen të plotësohen me aktet

nënligjore të cilat japin detaje dhe hapin rrugë

për implementimin saj të plotë në praktikë. Është

obligim i autoriteteve dhe kompanive të hartojnë

dhe zbatojnë rregullat përkatëse të procedurave

dhe instruksionet e tjera ligjore në mënyrë që të

përmbushin dispozitat e ligjit të punës. Në

përgjithësi është me rëndësi që të adaptohen

instrumentet ndërkombëtare ligjore sa më

shpejtë që është e mundur.

Institucionet publike do të jenë më aktive në

promovimin dhe monitorimin e respektimit të

drejtave të punëtorëve. Inspektorati i Punës,

Bordi Mbikëqyrës i Pavarur, Gjykata, Partnerët

Social si dhe Shoqëria Civile duhet të

kontribuojnë në mënyrë aktive në këtë drejtim.

Në të njëjtën kohë institucionet administrative siç

është Inspektorati i Punës si dhe institucionet

juridike, në përgjithësi gjykatat, u mungojnë

kapacitetet që të mbikëqyrin implementimin e

ligjeve dhe të ushtrojnë detyrat e tyre sipas

kompetencave të tyre, për shkak të problemit me

staf, përkrahjes financiare dhe pajisjeve

adekuate, të cilat janë çështje thelbësore. Duke

marrë parasysh mungesën e kapacitetit të

sindikatave për të ushtruar fuqitë dhe dobësitë të

përmendura më lartë, është e qartë se

mbikëqyrja dhe implementimi i ligjit të punës

mbetet një sfidë e vërtetë për institucionet

vendore, partnerët socialë si dhe shoqërisë civile

në përgjithësi, duke e bërë këtë çështje temë

diskutimi serioz për muajt dhe vitet në vijim.

Në këtë drejtim ne nxjerrim rekomandimet si

në vijim:

Autoritetet vendore, qeveria dhe parlamenti,

duhet të organizojnë kapacitetet ligjore dhe

hartojnë aktet nënligjore të parapara me

ligjet relevante. Kujdes të veçantë duhet ti

kushtohet për tu siguruar ekspertiza e

nevojshme, posaçërisht me stafin ligjor, për

të hartuar legjislacionin e nevojshëm dhe të

mbikëqyr implementimin.

Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale,

Inspektorati i Punës duhet të hartojnë dhe

implementojnë rregullat dhe procedurat e

tyre për të siguruar organizimin dhe

respektimin e plotë të drejtave të

punëtorëve, përderisa kompanitë private

duhet ti binden tyre gjatë implementimit.

Autoritetet vendore duhet të sigurojnë

koherencë dhe pajtueshmëri me standardet

dhe normat ndërkombëtare siç është

legjislacioni i BE-së, Karta Sociale e

Evropës, konventat e KB dhe ILO. Duhet të

organizohen debate dhe negociata për

inicimin e adaptimit të mekanizmave

ndërkombëtare.

Autoritetet vendore urgjentisht duhet të

adaptojnë Ligjin e Sigurimit Shëndetësor

dhe themelimin e Fondit për Invalidët dhe

Pensionet.

Qeveria duhet të sigurohet se dispozitat në

Kontratën Kolektive janë plotësisht të

implementuara.

Në nivelin gjyqësor, një Odë duhet të

krijohet e cila merret me çështjet e

punëtorëve, e në këtë mënyrë zvogëlon

ngarkesën e krijuar dhe zvogëlon zgjatjen e

proceseve. Ligji i ri i gjykatave duhet të


amandamentohet dhe ky rekomandim të

meret parasysh.

Autoritetet qendrore dhe lokale duhet të

ofrojnë përkrahje të plotë institucioneve

përgjegjëse për implementim dhe

mbikëqyrje të legjislativit siç është

Inspektorati i Punës dhe Bordi i Pavarur

Mbikëqyrës (IOB) duke krijuar kushte pune

adekuate dhe përkrahje logjistike optimale.

Në thelb numri i inspektorëve duhet të rritet

sa më shpejtë që është e mundur. Veç kësaj

Qeveria dhe Parlamenti duhet të jenë më

aktivë në zbatimin e vendimeve të IOB-së.

Agjencioni Kosovar i privatizimit47

duhet të

jetë më efikas dhe saktë në kontrollimin e

implementimit të dispozitave të cilat dalin

nga kontratat e privatizimit të ndërmarrjeve

shtetërore. Gjithashtu duhet të jetë më e

vendosur në marrjen e masave kundër cilido

që e shkel kontratën.

Kampanjat publike duhet të organizohen për

ngritjen e vetëdijesimit brenda punëtorëve

dhe punëdhënësve për të drejtat dhe

obligimet e tyre, në veçanti për Ligjin e sapo

adaptuar të Punës dhe implikimet e saja.

BSPK si partner social duhet të jetë më aktiv

dhe të kontribuojë duke:

Marrë pjesë në grupet punuese gjatë

procesit të hartimit dhe amandamentimit

të legjislacionit (p.sh. Ligji i Punës)

Mbikëqyrjen e implementimit të

dispozitave ligjore, posaçërisht të Ligjit

të Punës.

Duke u bashkuar dhe përparuar njëzëri,

partnerët social, në veçanti sindikatat,

munden pa dyshim të arrijnë rezultate më të

mira dhe përmirësojnë situatën lidhur me të

drejtat e punëtorëve.

47

Pasardhës i Agjencionit Kosovar të Mirëbesimit nën administrimin e Kombeve të Bashkuara.

Oda Ekonomike e Kosovës dhe Aleanca

Kosovare e Bizneseve, si partnerë socialë,

duhet të vazhdojnë të luajnë rolin e tyre jo

vetëm në sferën e biznesit por njëkohësisht

edhe të mbrojtjes së drejtave të punëtorëve.

Përveç rolit të tyre themelor, ata duhet të

insistojnë në implementimin e rreptë dhe

respektimin e plotë të dispozitave ligjore

lidhur me të drejtat e punëtorëve (p.sh.

Kontrata Kolektive).

Pasi që jemi në fazat e para të adaptimit dhe

implementimit të legjislacionit në këtë fushë,

projekti mund të kontribuojë shumë duke

shërbyer si mbikëqyrës i implementimit të

dispozitave ligjore. Në këtë kontekst kur

flasim për avokim, organizimin e tryezave të

rrumbullakëta, konferencave, seminareve

dhe ndihmës me hulumtime akademike

mund të kontribuoje në përmirësimin e

kapaciteteve ekzistuese dhe situatës në

përgjithësi.


ANEKS I – Shembujt praktik

Rasti I: “X” Kompania e Ndërtimit

Në vitin 2006 gjatë valës së shtatë të privatizimit

në Kosovë, Kompania Ndërtimore “X” përfundoi

procesin e privatizimit duke krijuar spin-off

special. Pronari i ri premtoi se do ti ri punësojë

236 punëtorët, nga 420 punëtorët e punësuar

paraprakisht dhe të investojë 2.8 Milion Euro.

Përveç se nuk e ka investuar shumën e

premtuar edhe pse disa thirrje janë

bërë zyrës Mbikëqyrëse48

pronari i ri vendosi të

punësojë vetëm 120 punëtorë, nga të cilët vetëm

84 nga punëtorë të punësuar paraprakisht. Të

tjerët nuk pranuan as rimbursimin e as arsyen e

largimit. Në këtë mënyrë pronari i ri shkeli

kushtet e kontratës të vendosura me privatizim.

Të pakënaqur me situatën, punëtorët kërkuan të

drejtat e tyre dhe kërkuar implementimin e

dispozitave të parapara me kontratë duke

organizuar një sërë protestash dhe grevash në

prill të 2011. forcat policore duke ushtruar dhunë

i dhanë fund kësaj çështjeje. Pronari i ri i

kërcënoj se do ti largojë nga puna protestuesit

dhe lëshoi një vendim për përfundimin e

kontratave bazuar me Ligjin e Punës (neni 67,

par.1.3) e cila përcakton se ”kontrata mund të

përfundojë pas skadimit të saj49

“50

. Në praktikë

kjo nuk ka qenë e mundur, pasi që punëtorët

ende kanë pasur kontrata valide.

Veprat e pronarit gjithashtu kanë qenë në

kontradiktë me Ligjin e Grevave (neni 13, par 1

dhe 2). Paragrafi i parë i ligjit në fjalë përcakton

se “Për organizatorët e grevës, drejt

pjesëmarrësve të grevës dhe drejt punëtorëve

që përkrahin grevën nuk guxohet të merren

masa disiplinore ose materiale dhe marrëdhënia

48

Organ i Agjencionit Kosovar të Mirëbesimit përgjegjës për privatizimin e ndërmarrjeve shtetërore. 49

Ligji i Punës së Kosovës. Për më shumë http://www.assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/2010-200-pdf 50

Pronari i ka dhënë “vendimet” 34 punëtorëve d.m.th. ika pushuar nga puna. Vendimet, kontratat, lista e punëtorëve dhe materialet tjera mund të gjinden në sindikatën e kompanisë X.

e punës nuk guxon të përfundojë”51

. Paragrafi i

dytë është edhe më direkt dhe i qartë duke

theksuar se “Gjatë grevës së organizuar sipas

kushteve të përcaktuara nga ky Ligj

punëdhënësit nuk guxojnë të punësojnë

punëtorët e rinj që do ti zëvendësojnë

pjesëmarrësit e grevës”.

Kjo grevë ka filluar pasi që pronari nuk i ka

paguar rrogat që nga dita e fillimit të grevës.

Gjithashtu sipas raportit zyrtar të hartuar nga

Inspektorati i Punës, përfaqësuesit e sindikatës

kanë treguar dy kontratat e stafit të rekrutuar

rishtazi gjatë kohës së mbajtjes së grevës e cila

është në kontradiktë me ligjin e

sipërpërmendur52

.

Punëtorët kanë vendosur të dërgojnë rastin në

gjyq53

.

Rasti II: Orari i Punës54

A.J ka punuar si arkëtar në një supermarket për

18 muaj nga 2008 – 2009. Thuhet se ajo ka

punuar punë jashtë orarit të punës rregullisht me

një mesatare prej 13 orësh në ditë, pas marrë

asnjë kompensim. Ajo gjithashtu deklaron se

asnjëherë paraprakisht nuk e ka ditur orari i

punës. Në këtë rast të dyja dispozitat si ajo

ndërkombëtare ashtu edhe ajo vendore janë

shkelur pasi që punëdhënësi nuk i ka respektuar

orarin e punës e cila është e rregulluar me ligj

dhe konventën cila thotë se: “Në raste të

jashtëzakonshme, me rritjen e vëllimit të punëve

dhe në raste tjera të nevojshme, me kërkesën e

punëdhënësit, punëtori do të punojë orë jashtë

51

Ligji i Kosovës për Grevë. Për më shumë http://www.assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/2010-200-pdf 52

Raporti formal i Inspektoratit të Punës, data 25.05.2011 53

Padia është hartuar me ndihmën e CLARD – OJQ për ndihmë ligjore. 54

Identifikuar nga Clard Kosova, përvetësuar në MPDL, 2010.

http://www.assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/2010-200-pdf





orarit (overtime) për maksimum të tetë (8) orëve

në javë55

.

Rasti III. Kushtet e sigurta të punës, mbrojtja

e shëndetit dhe ambienti i punës së

punëtorëve56

Për shkak të lëndimeve të ndryshme në punë,

49 ish-punëtorë të një kompanie publike kanë

marrë kompensim mujor pasi që janë shpallur si

të paaftë pjesërisht nga komisioni mjekësor.

Kompania ka qenë ajo që ka propozuar të ndalin

punën dhe të zgjedhin kompensimin mujor

derisa të themelohet Fondi Kombëtar për

Sigurim Invalidor.

Pastaj kompania ka deklaruar në mënyrë

unilaterale dhe pa njoftim paraprak, që të

ndërpriten pagesat edhe pse Fondi ende nuk

është themeluar në Kosovë. Për momentin nuk

ka mbrojtje të punëtorëve në skenarin e

sipërpërmendur e cila do të thotë se dispozitat e

Ligjit për Kushtet e Sigurta në Punë, Mbrojtja e

Shëndetit të Punëtorëve dhe Ambienti i Punës

Nr 2003/19 (neni 2.1) përcakton se

“Punëdhënësi është i obliguar të krijon kushte

për sigurinë në punë, shëndetin dhe ambient të

shëndoshë të punës për punëtorët e tij.

Punëdhënësi duhet të jetë përgjegjës për

pagesën e shpenzimeve lidhur me trajtimin e

sëmundjeve dhe aksidenteve në vendin e

punës” janë shkelur.

55

UNMIK Rregullativa Nr 2001/27 mbi Ligjin Themelor të Punës, neni 16.6: Ligji i Kosovës i Punës së Kosovës, Neni 21, paragrafi 1. 56

Ibid, Clard – MPDL


Bibliografia

Publikimet:

Mbrojtja e të drejtave në Kosovë: Dy hulumtime ligjore për vlerësimin e nivelit të pajtueshmërisë

së legjislacionit vendor dhe praktikave të aplikueshme të standardeve ndërkombëtare, MPDL,

2010

Duke punuar së bashku, mësojmë për jetë. ETF në Kosovë (nën UNSCR 1244/99)1 2010-2012,

2009

Aktet Ligjore

Udhëzimi Administrativ Nr 2003/2

Kontrata kolektive,

Kushtetuta e Republikës së Kosovës, 2008

Ligji i Punës së Kosovës, 2010

Ligji i Grevave të Kosovës

UNMIK Rregullativa Nr 2001/36UNMIK Rregullativa Nr.2003/19 (Ligji për Kushtet e Sigurisë në

Punë, Mbrojtja e Shëndetit dhe Ambienti i Punës së Punëtorëve)

Konventat Ndërkombëtare

Karta Sociale Evropiane 1966

Marrëveshja Ndërkombëtare e të drejtave Ekonomike, Sociale dhe Kulturore 1976

ILO Konventa Nr. 81, dhe protokolli i saj i vitit 1995

ILO Orari i Punës (Komercial dhe Zyre) Konventa e vitit 1930

ILO Konventa e Punës së Natës 1990

Raportet dhe dokumentet

Dokument Informues – Zhvillimi i sektorit privat. Forumi mbi politikat ekonomike. Maj 2001

Bordi I Pavarur Mbikëqyrës 2010

Strategjia e Punësimit të Kosovës 2010 – 2012, adaptuar në 2009

Raporti i Inspektoratit të Punës në rastin e „XX‟ Kompanisë

Rregullorja. Rregullimi i Punësimit në Kosovë. Ligji i punës dhe implementimi i saj, 2010,

Publikimi i Bankës Botërore. Biznes Bërja 2010 – Kosovë

Rezultatet e Hulumtimit të Fuqisë Punëtore 2009

Zyra Statistikore e Kosovës. Hulumtimi i Fuqisë Punëtore (2007)

Burimet tjera

Komunikimi nga Komisioni i Këshillit të Parlamentit Evropian, Strategjia e Rritjes dhe Sfidat

Kryesore 2008-2009, 5 nëntor 2008

Padi zyrtare e punuar nga CLARD – OJQ për ndihmë ligjore, Maj 2011

Sekretariati i Këshillit Gjyqësor të Kosovës,

Web faqet e Internetit




http://kgjk-ks.org/?cid=2,94


http://mpms.rks-gov.net/sq-

al/departmentet/departamentiipunësdhepunësimit/divizioniipunësimit.aspx




http://www.ilo.org


http://www.trusti.org/TRUSTI/Portals/0/Dokumentet/Anglisht/Raportet%20vjetore/Annual_report_

2010.pdf

http://kgjk-ks.org/?cid=2,94







http://www.ilo.org/




respektimi dhe mbrojtja e të drejtave të punëtorëve në kosovëcms.horus.be › files › 99931...

Documents