รพบลกRepublic

Book I

เพลโต เขยน

เวธส โพธารามก แปล

ฉบบตวอยางเพอการทดลองอาน

เพลโต : 5

เลม1 1

โสคราตส2: ขาฯลงไปเพเรอส3มาเมอวานนกบกลาวคอน บตรแหงอรสตอน4 เพราะ

ตองการรวมสวดบชาเทพองคใหม5กบเขาเสยหนอย งานฉลองเทพองคนเพงเรมจดกน

เปนหนแรก ขาฯจงอยากรวาพวกเขาท�าอะไรกนบาง อนทจรง ตามทศนะของขาฯ

แคขบวนแหของคนทองถนอยางเดยวกงดงามมากแลวนะ แตปรากฏวาขบวนแหของ

ชาวธราเคยน6กโดดเดนตระการตาไมแพกน หลงจากพวกเราไดถวายค�าบชาและ

ชมขบวนแหกนครบหมดแลว เราทงสองกเดนทางกลบ ระหวางทางเผอญไดพบกบ

โพเลมารคส บตรแหงเคฟาลส7 เขามองเหนพวกเราเดนอยไกลๆ จงสงทาสใหรบวง

มาเรยกเรา บอกพวกเราสองคนใหรอกอน ทาสผนนตรงเขามาจบเสอคลมของขาฯ

จากขางหลง แลวแจงโดยพลน “นายทานโพเลมารคสประสงคใหทานทงสองหยด

รอเขาสกคร”

ขาฯจงหนหลงกลบไปถามวาเวลานเขาอยทไหน

“นายทานก�าลงเดนตามมา” เขากลาว “โปรดรอสกครเถด”

“ตกลง พวกเราจะรอ” กลาวคอนพด

ไมชาโพเลมารคสกเดนมาถง เขามาพรอมกบอเดมนทส พชายของกลาวคอน

นเคราทส บตรแหงนคอส และคนอนๆอกจ�านวนหนงทเพงกลบจากการชมขบวนแห

กอยตรงนนดวย

“ขาฯเดาวาพวกทานคงก�าลงจะเดนทางกลบบาน ใชหรอเปลา โสคราตส?”

โพเลมารคสพด

“เดาไดไมเลวน” ขาฯพด

“แตวา” เขากลาว “พวกเรามกนตงหลายคนนะ ทานเหนหรอเปลา?”

“กเหนอย”

“งนทานกตองลมพวกเราทงหมดนใหไดเสยกอน” เขาพด “เพราะพวกเราแขงแกรง

กวาทาน หรอไมอยางนน ทานกตองอยตอกบพวกเราทน”8

[327a]

[327b]

[327c]

6 : รพบลก

“ยงมอกทางเลอกหนงมใชหรอ” ขาฯกลาว “นนคอใหเราสองคนรวมมอกนโนมนาว

พวกเจาใหปลอยเราไป?”

“แตถาพวกเราปฏเสธทจะฟงละ” เขาพด “ทานยงคดวาจะโนมนาวพวกเราได

อยอกหรอเปลา?”

“กตองไมไดอยแลว” กลาวคอนพด

“ถาเชนนน พวกเรากจะไมยอมฟงทานพด ทานเตรยมใจไวกอนไดเลย”

พลนอเดมนทสกพดแทรกขนมา “พวกทานไมรหรอกหรอวาจะมการแขงวงผลด

คบไฟในตอนค�า? แขงวงผลดคบเพลงบนหลงมา เพอถวายแดองคเทพ”

“โอ! บนหลงมางนหรอ?” ขาฯพด “แปลกใหมดน พวกเขาจะแขงขนควบมาและ

สงตอคบเพลงกนเปนผลดใชไหม?”

“ใชแลว” โพเลมารคสกลาว “นอกจากนนยงมงานฉลองตออกจนถงเชา เราจะ

เดนชมกนหลงอาหารค�า ในงานจะตองมพวกคนหนมไฟแรงใหพวกเราไดสนทนา

แลกเปลยนดวยมากมายแนๆ งานฉลองนจงควรคาแกการเยยมชมอยางยง พวกทาน

อยาเพงกลบเลยนา อยตอกบพวกเราเถอะ”

กลาวคอนจงกลาววา “ดเหมอนเราจ�าเปนตองอยตออกสกหนอยนะ”

“ดทา เราคงตองอยตอกนจรงๆ” ขาฯพด

ดวยเหตน พวกเราจงพากนเดนกลบไปยงบานของโพเลมารคส และไดพบกบนอง

ชายทงสองของเขา คอ ลสอส9 กบยธเดมส นอกจากนน ธราซมาคสแหงเมองคาลซดอน10

คารมนทดสแหงไพอาเนย และคเลโตฟอน บตรแหงอรสโตนมส กอยทนนดวย บดาของ

โพเลมารคส นาม เคฟาลส11 กอยดวยเชนกน ขาฯไมไดเจอเขามาสกพกหนงแลว และ

พบวาเขาดชราลงไปมาก เขานงอยบนเกาอบนวมตวหนง บนศรษะสวมมงกฎรอย

ดอกไมจากพธบชาทลานบชา รอบๆตวเรยงรายเกาอไวจ�านวนหนงเปนรปครงวงกลม

พวกเราจงตรงเขาไปนงใกลๆ และทนททเหนขาฯ เคฟาลสกเอยค�าตอนรบอยางเปน

กนเอง จากนนจงพดกบขาฯวา

“โสคราตส ไยไมเดนทางมาเยยมพวกเราทเพเรอสใหบอยกวานหนอย นถาขาฯ

ยงเดนเหนไดสะดวกเหมอนแตกอนนะ ขาฯคงเปนฝายพาลกพาหลานไปเยยมเยอน

เจาเองแลว แตกอยางทเหน เจานนแหละควรจะมาใหบอยขนกวาน ขาฯอยากใหเจา

รไววา เมอความสขส�าราญทางกายไดหลดโรยไปแลวจากตวของขาฯ ความปรารถนา

[328a]

[328b]

[328c]

[328d]

เพลโต : 7

และสขส�าราญในการสนทนากกลบเจรญงอกงามขนมาแทนท ฉะนนแลว เจามาให

บอยหนอยส มาอยเปนเพอนเดกๆพวกนกได พวกเรามนคนกนเองทงนนแหละ”

“ไดอยแลว เคฟาลส ขาฯชอบสนทนาแลกเปลยนกบคนเฒาคนแกเสมอละ” ขาฯ

พด “เพราะตามทศนะของขาฯ คนชรานนเปรยบไดกบนกเดนทางไกล ผเคยผจญภย

บนเสนทาง ซงพวกเราทกคนตองเดนไปถงสกวน การสนทนากบคนเฒาคนแกยอม

ชวยใหเราไดรไวลวงหนา วาเสนทางสายนนขรขระขนาดไหน ลาดชนเพยงใด และ

ในเมอทานไดกาวพนสงทพวกกวเรยกวา ‘ธรณประตแหงความชรา’12 มาแลว ขาฯก

ประสงคจะขอค�าชแนะจากทานเสยหนอย ขาฯอยากรวาชวตในชวงเวลาบนปลายนน

มความยากล�าบากเพมมากขนหรอไม ทานชวยเฉลยใหขาฯทราบทเถอะ”

“ในนามแหงซส ขาฯจะตอบใหวาขาฯรสกอยางไร โสคราตส” เขาพด “กอยาง

ทสภาษตวาไวนนละ – ‘คนรนราวคราวเดยวกน มกถกดงดดเขาหากนเสมอ’ – คน

รนขาฯพอไดจบกลมคยกน สวนมากกมกบนถงเรองความสขส�าราญทไดท�าหลนหาย

ไปเสยแลว ไมไดมเหลอเฟอเหมอนตอนยงหนมแนนอกแลว ทงเรองเพศ เรองสรา

เรองงานรนเรงตางๆนาๆ อนเคยสรางความหรรษาใหในวยเยาว มนหายไปหมดแลว

และพวกเขากมกรสกเปนทกข รสกแยกบมน รสกแยกบชวตอนสนกสนานทอนตรธานไป

ร สกแยกบชวตในปจจบนทอย ไปกเหมอนไรชวต และนอกจากนนกยงมพวกท

โอดครวญกบเรองลกหลานไมใหความเคารพตวเองเทาทควรอกดวย เรองพวกนนละ

พวกคนแกคนเฒาสวนมากจงมกบอกวาความชรานนคอตนเหตแหงความชวราย

ทงหลายทงปวง กระนน ตามทศนะของขาฯ ขาฯกลบไมคดวาการกลาวหาวาราย

ความชราเชนนเปนสงถกตองนะ โสคราตส เพราะถาความชรามนเปนเหตแหงความ

ชวรายจรงดงวา ขาฯและคนในวยเดยวกบขาฯทกคนกควรจะตองรสกทกขรอนไป

ดวยเหมอนกนหมดส แตจากประสบการณ ขาฯพบวามคนชราจ�านวนไมนอยทไม

ไดรสกเจบปวดไปกบเรองบาบอพวกนเลยสกนด หนงในจ�านวนนนกคอโซโฟคลส13

ขาฯเคยเหนคนถามกวผนวา ‘โซโฟคลส เรองเพศของทานเปนอยางไร? ยงขนเตยงกบ

ผหญงไหวอยหรอเปลา?’ ‘ไมจ�าเปนตองพดถงมนหรอก สหาย’ เขาตอบ ‘ขาฯรสกโลงใจ

เหลอเกนทหลดพนจากมนมาได รสกเหมอนทาสทเพงหนรอดจากนายผปาเถอน

และชวรายมาไดอยางไรอยางนนเลย’ ขาฯวา โซโฟคลสกลาวไดดทเดยวนะ และขาฯ

กยงคงคดเชนนนมาจนบดน ความชรานนน�าสนตสขมาใหตางหากเลา มนชวยปลด

[328e]

[329a]

[329b]

[329c]

[329d]

8 : รพบลก

ปลอยเราจากความปรารถนาอนบาคลงทงปวง ทนททความโหยหาในสงยวยทงหลาย

คลายก�าลงลง เรากจะเปนอสระจากบรรดานายทาสผบาคลงดงทโซโฟคลสไดกลาว

ไวนนเอง สวนไอเรองทวาลกหลานไมใหความเคารพนนะ โสคราตส ขาฯวาสาเหต

จรงๆมนไมไดอยทความชราหรอก แตมนเปนเรองบคลกลกษณะของมนษยแตละคน

มากกวา คนทใชชวตอยางมระเบยบเรยบงาย และอารมณดอยเสมอ กมกจะไมรสก

กดดนจากความชราเสยเทาไร แตถาคนไหนใชชวตตรงขามไปจากน ทงความชราทง

ลกหลานตางกจะกลายเปนภาระทยากจะทนทานไปในทนทเชนกน”

ขาฯรสกชนชมในสงทเขาพด และยงอยากจะฟงตออก จงยใหเขาพดตอ ดวยการ

กลาววา “เคฟาลส ขาฯวาคนหมมากคงไมเหนดวยกบสงททานพดมาเสยเทาไร พวก

เขายอมมองวา เหตททานรบความชราไดนนไมนาจะเกดจากบคลกลกษณะหรอก

กระมง มนนาจะเกดจากความมงมในทรพยสนเงนทองของทานเสยมากกวา เขาวา

กนวา คนรวยยอมมเครองปลอบประโลมใจมากกวาคนจนอยแลวมใชหรอ?”

“เปนเชนนนจรง พวกเขายอมไมเหนดวยกบขาฯหรอก” เขากลาว “แตสงทพวก

เขาพดกมสวนถก ถงแมจะไมไดถกไปเสยทงหมดกตาม ขาฯวาในประเดนนค�าพด

ของเธมสโทคลส14 นาจะยงน�ามาใชไดดอย ครงหนง เธมสโทคลสเคยถกชาวเซรฟส

คนหนงแขวะเอาวา ชอเสยงอนดของเขานนหาไดมาจากความสามารถของตนเองไม

หากแตมาจากเมองทเขาอยตางหาก เขาถงมชอขนมาได เธมสโทคลสไดฟงกตอบกลบ

ไปวา จรงอย ถาเขาเปนชาวเซรฟส เขากคงไมมชอเสยงเหมอนทกวนน อยางไรเสย

ตอใหชาวเซรฟสผนนเปลยนเปนชาวเอเธนส เขากคงไมสามารถสรางชอใหตวเองได

เชนกน15 ขาฯวา ตรรกะนยงน�ามาใชกบกรณของคนแกทไมไดร�ารวยและไมอาจทน

ความชราของตนไดดวย กลาวคอ จรงอยวา คนชราผยากไรนน ถงแมจะพอใจในสง

ทม แตกคงไมสามารถจะใชชวตในวยชราไดอยางราบรนเทาใดนก กระนน คนชรา

ผหนง ตอใหมเงนทองมากมาย แตถาไมเคยพอใจในสงทม กคงยากจะอารมณดอย

เสมอไดเชนกน”

“ทรพยสนสวนใหญของทานมาจากมรดกหรอเปลา เคฟาลส?” ขาฯกลาว “หรอ

วาทานหามาไดดวยมอตวเอง?”

“กตองหามาไดดวยตวเองส โสคราตส” เขาตอบ “ขาฯเปนคนท�ามาคาขาย และ

ฝมอของขาฯกนาจะอยกงกลางระหวางพอกบตา ชอของขาฯมาจากชอตานะ ตอนทตา

[329e]

[330a]

[330b]

เพลโต : 9

ไดรบมรดกมา ทรพยสนโดยรวมกพอๆกบขาฯในเวลานแหละ แตถงอยางนน

ตากท�าใหมนเพมขนมาไดอกเปนเทาทว แตพอมาถงรนของลซานอส พอของขาฯนซ

ทรพยสนทไดรบตกทอดมาจากตานนรอยหรอลงจนเหลอนอยกวาทขาฯมเวลานเสยอก

ส�าหรบขาฯนะ โสคราตส ขอเพยงขาฯสงทอดมรดกแกลกหลานใหไดมากกวาจ�านวน

ทไดรบมาสกเลกนอย ขาฯกนอนตายตาหลบแลวละ”

“อม อนทจรง สาเหตทขาฯถามทานเชนนน” ขาฯพด “เพราะดเหมอนทานจะ

มไดรกใครในเงนทองเสยเทาไรเลย และคนสวนใหญทไมจ�าเปนตองหาเงนเองกมกม

ลกษณะเชนเดยวกบทาน เทาทขาฯเหน คนทตองสรางความมงมขนมาดวยตวเองนน

มกจะยดตดกบทรพยสมบตมากกวาคนทไมตองสรางเองอยเปนเทาตวทเดยว เหมอน

กวทหลงรกบทกลอนของตวเอง หรอเหมอนบดาทหลงรกบตรนนละ คนท�ามาคาขาย

ทสรางความมงมขนมาไดดวยตวเอง ยอมมไดรกเงนทองเพยงเพราะวามนน�าไปใช

ประโยชนได เหมอนทคนทวไปเขาใจกนเทานน หากแตพวกเขายงรกมนเพราะเปน

สงซงพวกเขาสรางขนมาเองกบมออกดวย และนกคอสาเหตทท�าใหคนพวกนไมคอย

นาคบเสยเทาไร เพราะพวกเขามกไมยนดสรรเสรญสงใดนอกจากเงน”

“เปนจรงตามนน” เขากลาว

“แนละ แตทานชวยตอบขาฯอกเรองหนงไดไหม” ขาฯพด “ทานคดวาความร�ารวย

นนใหคณความดแกชวตของทานดานใดมากทสด?”

“ค�าตอบของขาฯคงโนมนาวคนหมมากไมไดนะ” เขากลาว “แตเจารอะไรไหม

โสคราตส คนเราพอมนเรมตระหนกไดวาจดจบของชวตใกลจะมาถง ทงความกลว

ความกงวลตางๆนาๆกจะประเดประดงเขามาอยางทไมเคยเปนมากอน ชวงเวลานแหละ

ทงต�านานของดนแดนฮาดส16 ทงเรองราวของโทษทณฑซงผไรความเทยงธรรมจะ

ตองไดรบในโลกหนา และอกสารพดเรองราวทครงหนงพวกเขาเคยหวเราะเยาะ

สงเหลานจะแลนตรงเขามากดกรอนจตวญญาณของพวกเขา ดวยความกลววามนจะ

กลายเปนความจรงเขาสกวน และไมวาจะเปนเพราะความออนไหวของวยชรา หรอ

เพราะความหวาดกลวแดนนรกทเคลอนใกลเขามาทกท หรอจะเพราะสาเหตใดกตาม

คนเหลานจะมแตความตนตระหนก พวกเขาจะเรมหนมาส�ารวจตวเอง วาชวตนเคย

ไดกอความไมเทยงธรรมอะไรกบใครเอาไวบางหรอเปลาหนอ และถาบงเอญพวกเขา

พบความไมเทยงธรรมในชวตของตวเองทผานมาเขาละก ฝนรายกจะคอยตามหลอก

[330c]

[330d]

[330e]

10 : รพบลก

หลอนพวกเขาไปทกค�าคน พวกเขาจะสะดงตนขนกลางดกดวยความหวาดหวน อยาง

กบเดกเลกๆยงไงยงงน วนๆจะเอาแตตงตาคอยวาเมอใดจะมสงชวรายเกดขนอกหนอ

อยางไรกตาม ส�าหรบคนทใชชวตอยางเทยงธรรมมาโดยตลอด พวกเขาจะมแตความหวง

หวานชนแสนงดงามคอยยนอยเคยงขาง เปนพยาบาลคอยดแลยามชรา อยางทพนดารส16

ไดรจนาไวนนอยางไร โอ! กวผนกลาวไดตรงใจมากทเดยวนะ โสคราตส เขาวา ผใดใชชวต

เปยมดวยความเทยงธรรมและสทธธรรม...17

คนผนนยอมมความหวงหวานชนในหวใจ

เฝาอยเคยงขางเปนพยาบาลยามชราภาพ

ความหวงเอย เจาเปนดงตนหนคอยน�าทาง

ดวงวญญาณในวงวนแหงความเหนอยลา19

พนดารสกลาวไวไดเยยมมาก เจาวาไหม ความมงมนนมอบคณความดใหแกขาฯ

ตรงนละ ขาฯคดวา เงนทองนน มนสรางประโยชนสงสดใหไดแตเฉพาะกบคนทม

ระเบยบเรยบงาย และพอใจในสงทตวเองมความร�ารวยชวยคมครองเราใหรอดพนจาก

การตองโกหกคดโกงหรอลวงหลอกบรษอนๆโดยเราไมเตมใจได และนอกจากน มน

ยงชวยรกษาเราใหหายขาดจากอาการหวาดกลวโลกหลงความตายดวย เพราะเราจะ

ไมตดหนเงนทองกบมนษยคนไหน และไมตดคางการถวายบชากบเทพเจาองคใดอก

แนนอนวาเงนทองนนยงมประโยชนอนๆอกมากมาย แตเมอไดน�ามาชงน�าหนกเปรยบ

เทยบกนดแลว ขาฯเหนวา คณประโยชนของความมงมนนนะ มนจะเกดขนไดตอเมอ

อยในมอของบรษผมความเขาใจเทานน โสคราตส”

“ทานพดไดยอดเยยมมาก เคฟาลส” ขาฯพด “เมอครขาฯไดยนทานพดถงความ

เทยงธรรม20 ทานบอกวามนหมายถง การพดแตความจรงตามทเปน และชดใชในสงท

เราตดคาง ใชไหม? แตมนจะเปนเชนนนเสมอไปหรอเปลา หรอบางครงมนกเปนความ

เทยงธรรม แตบางครากไรเทยงธรรม? ขาฯหมายความวาอยางนนะ ยกตวอยางเชน

มชายสตดผหนงใหเพอนของตนยมอาวธไปใช แตตอมาชายผนเกดเปนบาไป และทวง

อาวธของตนคนจากเพอน ขาฯวาเราทกคนคงเหนดวยแนๆวา เพอนของเขายอมไม

ควรคนอาวธใหแกชายเสยสต และการคนอาวธใหแกเขาในกรณนกยอมไมใชความ

[331a]

[331b]

[331c]

เพลโต : 11

เทยงธรรมดวย นอกจากนน การพดแตความจรงตามทเปนเสยทงหมดโดยไมปดบง

กบชายผนกคงไมใชสงทควรท�าเทาไรเชนกน ใชไหม?”

“ใช ทเจาวามากถก” เขาพด

“เมอเปนเชนน ค�าจ�ากดความ21ของความเทยงธรรมกยอมไมใชการพดแตความจรง

ตามทเปน และใชคนในสงทเราไดหยบยมมาเปนแน”

“ค�าจ�ากดความนนถกตองแนนอน โสคราตส!” โพเลมารคสพดแทรกขน “ถาเรา

เชอในค�ากลาวของซโมนดส22นะ”

“โอ! พอดเลย” เคฟาลสพด “ขาฯขอยกการสนทนาใหเจาตอเลยแลวกน เพราะ

ขาฯจะตองไปดแลงานพธตอแลว”

“แหม กขาฯเปนผสบทอดทกอยางของทานอยแลวไมใชหรอ?” โพเลมารคสกลาว

“ใช ใช แนอยแลว” เขาพดพลางหวเราะ จากนนจงลกเดนออกไปยงลานพธบชา

“เอาละ เจาเปนผรบชวงตอการสนทนาสนะ งนกถงตาเจาแลว” ขาฯกลาว “ไหน

บอกมาซวา ซโมนดสพดถงความเทยงธรรมเอาไววาอยางไร อนทเจาบอกวามนถก

ตองนะ?”

“เขากลาววา ความเทยงธรรมกคอ การจายคนทกสงทเราตดคาง”23 เขาตอบ

“และในทศนะของขาฯ เขากอธบายมนไดอยางยอดเยยม”

“อม การจะปฏเสธคนอยางซโมนดสยอมไมใชเรองงายเสยเทาไร” ขาฯพด “เพราะ

เขาเปนถงผมปญญาทดเทยมเทพเจานนะ แตวากวาเถอะ ทเขาพดมานนนะมน

หมายความวาอะไรกนแน? ขาฯเองกไมคอยเขาใจเทาไรเหมอนกน บางทเจาอาจจะ

เขาใจมนดกวาขาฯกไดนะ โพเลมารคส แตทเหนไดชดอยางหนงกคอ เขาคงไมไดตงใจ

ใหมนหมายถงสงทเราเพงพดกนไปเมอตะกแน ทวาความเทยงธรรมคอการใหคนใน

สงทเราขอยมมา ถงแมวาคนทใหเรายมจะกลายเปนคนเสยสตไปแลวกตาม คงไมใช

ความหมายนแน แตถงอยางนน สงของทคนเขาใหเรายมมากยอมตองกลายเปนสงท

เราจะตองใชคนอยด ใชไหมละ?”

“ใช”

“แตกแนนอนวา ถาเขามาทวงคนตอนสตไมด เรากไมสมควรจะคนใหเขาเหมอน

กน จรงไหม?”

“ยอมเปนจรงตามนน” เขาพด

[331d]

[331e]

[332a]

12 : รพบลก

“ถาเชนนนกดเหมอนวา ตอนซโมนดสบอกวา ความเทยงธรรมคอการจายคนทก

สงทเราตดคางนน เขากนาจะตงใจสอความหมายทตางไปจากนนะส”

“กตองเปนคนละความหมายกนแหงอยแลวละ เทพซสเปนพยานไดเลย” เขากลาว

“เพราะซโมนดสมองวา เพอนกนยอมมพนธะตดคางตองมอบคณความดแกกนและกน

ไมใชมอบความเลวรายใหกน”

“ออ! เปนเชนนนหรอกร” ขาฯพด “งนสมมตวาเรายมทองค�าของเพอนไปใช แลว

ตอมาพบวา หากเราน�าทองค�าจ�านวนนไปคน ผลรายบางประการกจะเกดขนแกเขาได

ในกรณเชนน การไมน�าทองค�าไปคนยอมนบเปนเรองสมควรอย เจาก�าลงจะบอกวา

ซโมนดสหมายความวาอยางนใชไหม?”

“ใชแลว”

“แลวในกรณของศตรละ? เราควรจายชดใชสงทเราตดคางศตรดวยหรอเปลา?”

“ควรตองจายส” เขาพด “เราควรชดใชสงทตดคางกบศตรดวยเชนกน และขาฯก

เหนวา สงทพวกศตรจะชดใชแกกนอยางสาสมไดนนมอยเพยงอยางเดยว นนกคอ

การประทษรายอยางไรละ”

“ถาเชนนนกดเหมอนวา” ขาฯพด “ซโมนดสคงตองการใหนยามความเทยงธรรม

ของตวเองฟงดเปนปรศนาสนะ ตามแบบฉบบของพวกกวนนเอง เพราะไปๆมาๆ

กดราวกบวา ในความคดของเขานน ความเทยงธรรมนาจะหมายถงการใหในสงท

สาสม หรอในสงทสมควร แกคนรอบๆตวเสยมากกวา และเขากเรยกเจาสงนวา ‘สง

ทเราตดคาง’”

“โธเอย! กแลวทานคดวาเขาหมายความอยางไรไดอกละ?” เขากลาว

“ออ! ในนามของเทพซส” ขาฯพด “งนเจาวาเขาจะตอบอยางไร หากมคนถามวา

‘ซโมนดส ศลปะเฉพาะทาง24ทเรยกวาการแพทยนน ตดคางอะไรตอสงใด หรอสมควร

ตองใหอะไรแกสงใด?’”

“มนกชดเจนอยแลวน” เขาพด “มนกสมควรตองใหยารกษาโรค อาหาร และเครอง

ดมเสรมสขภาพแกรางกายอยางไรละ”

“แลวศลปะทเรยกวาการปรงอาหารละ มนสมควรตองใหอะไรแกสงใด?”

“ใหเครองปรงแกอาหาร”

“งนถาเปนศลปะเฉพาะทางดานความเทยงธรรมละ? มนตดคางอะไรตอใคร

[332b]

[332c]

[332d]

เพลโต : 13

หรอสมควรตองใหอะไรแกผใด?”

“กถาจะวากนตามทตอบๆไปเมอกนะ โสคราตส” เขาพด “กคงตองบอกวา มนให

ประโยชนแกสหาย และใหอนตรายแกศตร”

“ออ! งนซโมนดสกมองวา ความเทยงธรรมหมายถงการใหคณความดแกสหาย

และใหความฉบหายแกศตรสนะ อยางนนใชไหม?”

“ใช ตามทศนะของขาฯ”

“แลวถาเปลยนเปนเรองสขภาพกบโรคภยไขเจบ เจาคดวาใครจะมอบคณความ

ดแกมตรสหายผเจบไข และใหความฉบหายใหแกศตรไดอยางมประสทธภาพทสด?”

“แพทยไง”

“แลวถาทงสหายและศตรตางกก�าลงเผชญภยนตรายทามกลางเกลยวคลนละ?

เจาคดวาใครจดการเรองนไดอยางมประสทธภาพทสด?”

“ตนหนเรอ”

“แลวถาเปนผเชยวชาญดานความเทยงธรรมละ? เจาคดวา ในสถานการณลกษณะ

ไหนและในหนาทแบบใด เขาจงจะสรางคณประโยชนแกมตรสหายและสรางความ

ฉบหายแกศตรไดอยางมประสทธภาพทสด?”

“กคงเปนในสถานการณสงคราม แลวกท�าหนาทสรางกองทพพนธมตรกระมง

ตามทศนะของขาฯนะ”

“อม แตอยางไรกดนะ โพเลมารคส ส�าหรบคนทไมไดเจบปวยอะไร แพทยกไมได

มประโยชนเสยเทาไหรตอพวกเขา จรงไหม?”

“จรงตามนน”

“และส�าหรบคนทไมไดตองการจะลงเรอ ตนหนเรอกยงไมมประโยชนเชนกน”

“ใช”

“งนถาไมไดมสงคราม ความเทยงธรรมกไรประโยชน? อยางนนหรอเปลา?”

“เฮย! ดเหมอนจะไมใชแลว”

“ความเทยงธรรมยงคงมประโยชนแมในยามสงบใชไหม?”

“ใช มนมประโยชน”

“ศลปะการกสกรรมกมประโยชนเหมอนกนใชไหม?”

“ใช”

[332e]

[333a]

14 : รพบลก

“และประโยชนทวากคอการผลตพชผกผลไมจากผนดนใชไหม?”

“ใช”

“ศลปะการท�ารองเทากมประโยชนเชนกนใชไหม?”

“ใช”

“และประโยชนของมนกคอการผลตรองเทา เจาเหนวาอยางนนไหม?”

“แนนอน”

“เอา! ถางน แลวความเทยงธรรมละ? มนมประโยชนอยางไรบางในยามสงบ?

มนใหผลผลตอะไรหรอ?”

“มนกใหประโยชนในการท�าสญญาตางๆไง โสคราตส”

“หม? สญญาทเจาวานหมายถงการจบมอเปนหนสวนใชไหม?”

“ใช ขาฯหมายถงหนสวน”

“ถางนระหวางหนสวนทเปนคนเทยงธรรม กบหนสวนทเปนนกเลนหมากรก25

คนไหนมประโยชนและคณความดในเกมหมากรกมากกวากน?”

“กตองนกเลนหมากรกส”

“แลวถาเปลยนเปนเรองกออฐฉาบปนละ คนเทยงธรรมมคณประโยชนมากกวา

นายชางผช�านาญการกออฐหรอเปลา?”

“เปลาเลย”

“งนในท�านองเดยวกน หนสวนทช�านาญการดดไลร26กยอมตองดดตวโนตไดดกวา

หนสวนทมแตความเทยงธรรม ใชไหม? เมอเปนเชนน คนเทยงธรรมจะท�าประโยชน

ไดมากกวานกดดไลรหรอชางกออฐในดานใดบางละ?”

“ดเหมอนจะเปนดานการเงนนะ”

“แตกคงไมใชเรองการใชเงนแนๆละ สหายโพเลมารคส เพราะถาเจาตองการรวมทน

กบหนสวนเพอซอหรอขายมา ขาฯวา ผเชยวชาญดานพนธมากนาจะเปนหนสวนท

ดกวานะ ใชไหม?”

“กนาจะใชนะ”

“และในท�านองเดยวกน ถาเจาตองการรวมหนซอเรอสกล�า ชางตอเรอหรอไมก

ตนหนนาจะเปนหนสวนทดกวา?”

“ดเหมอนจะเปนอยางนน”

[333b]

[333c]

เพลโต : 15

“ถาอยางนนยงมการใชเงนในลกษณะใดบาง ทคนเทยงธรรมจะเปนหนสวนผม

ประโยชนมากกวาบคคลอน?”

“คงเปนการเกบรกษาเงนไวในทปลอดภยทสดละมง โสคราตส”

“เจาหมายถง ในเวลาทไมตองการน�าเงนมาใช และวางทงมนไวเฉยๆอยางนน

ใชไหม?”

“ใชแลว”

“ถาอยางนนกแปลวา ความเทยงธรรมจะมประโยชนทสดในเวลาทเงนทองไร

ประโยชนทสด?”

“ขาฯเกรงวาคงเปนอยางนน”

“งนถาเปลยนจากเงนเปนมดตอนกง ในยามทเจาเกบรกษามนเอาไว ไมไดใชงาน

ความเทยงธรรมกจะมประโยชน ทงตอสวนตวและสวนรวม แตเมอไรกตามเจา

ตองการจะหยบมดเลมนมาใช ตอนนนละ ศลปะดานการตดแตงตนไมกจะมประโยชน

มากกวาขนมาทนท ใชหรอเปลา?”

“กนาจะใช”

“งนในท�านองเดยวกน เจาคงเหนดวยวา เวลาเจาตองการเกบรกษาโลหรอไลร

เอาไวในทปลอดภย และยงไมอยากน�ามนมาใช ตอนนนละ ความเทยงธรรมถงจะ

มประโยชน แตถาเจาตองการจะน�าพวกมนมาใชเมอไร ศลปะดานการทหารกบ

การดนตรกจะมประโยชนมากกวา?”

“นนยอมเลยงไมได”

“และสงของอนๆกเปนเชนนใชไหม? ความเทยงธรรมจะไรประโยชนขนมาทนใด

หากสงเหลานนถกน�ามาใชงาน แตมนกลบจะมประโยชนขนมาในบดดล หากสงเหลานน

ถกน�าไปเกบ?”

“กคงอยางนน”

“ถาอยางนนนะ สหาย ความเทยงธรรมกไมไดมคณคาอะไรเทาไรเลย เพราะมน

จะมประโยชนไดแตในเวลาทสงอนๆไรประโยชนเทานน แตถงอยางนนกเถอะ เจา

ลองมองมมนดบาง ไมวาจะเปนศลปะการชกมวยหรอศลปะการตอสอนใด ผเกงกาจ

ดานการออกหมดมากทสดนน ยอมตองเปนผเยยมยทธดานการตงรบดวย ถกไหม?”

“แนนอน”

[333d]

[333e]

16 : รพบลก

“และผเชยวชาญการปองกนโรคทสด กยอมตองแพรกระจายโรคเหลานนไดอยาง

แนบเนยนทสดดวย?”

“อยางนอยกตามทศนะของขาฯละ”

“และผมความเปนเลศดานการพทกษคายทพ กยอมตองรจกลวงความลบ

แผนการของขาศกและอนๆไดอยางดทสดดวย?”

“แนนอน”

“งนผพทกษอนเกงกาจ กยอมตองเปนหวขโมยผช�าชองช�านาญดวยเชนกน?”

“กดเหมอนจะเปนอยางนน”

“และท�านองเดยวกน หากคนผหนงช�านาญดานการเกบรกษาเงน เขากยอมตอง

เกงกาจดานการลกขโมยงดแงะดวย?”

“ถาวากนตามตรรกะน กคงใช” เขาพด

“ถาอยางนนกดเหมอนวา คนเทยงธรรมมนกคอโจรดๆนเองนะส ห! เจาคงได

ความคดประเภทนมาจากโฮเมอรแหงๆ โฮเมอรนะ สรรเสรญอาวโทลคส ผเปนตา

ของโอดสซอส เขาบอกวา อาวโทลคสนนเกงกาจเหนอคนทงปวง ‘ทงดานโจรกรรม

และค�าสบถ’27 เอาละ งนทงเจา ทงโฮเมอร และทงซโมนดส ตางกมทศนะตรงกน

สนะวา ความเทยงธรรมนนเปนศลปะดานการลกขโมยแขนงหนง ซงสรางประโยชน

แกมตรสหายและสรางความฉบหายแกศตร เจาหมายความวาอยางนใชไหม?”

“เฮย! ไมใช ไมใช เทพซสเปนพยานท” เขาพด “เอาเปนวาขาฯไมรแลววาสง

ทขาฯพดๆไปมนหมายความวาอยางไรบาง ขาฯกไมรแลว แตขาฯกยงคงมทศนะ

เชนเดมอยนะ วาความเทยงธรรมนนคอการใหความชวยเหลอแกมตรสหายและ

กออนตรายแกศตร”

“พดถงมตรสหาย ค�าวามตรสหายของเจาหมายถง คนทดเหมอนจะดตอเรา

หรอคนทดตอเราจรงๆ แตเราอาจไมรกนแน? และความหมายของศตรกตองถาม

ในท�านองเดยวกนนดวย”

“ขาฯวา” เขาพด “เรายอมรกคนทเราเชอวาดตอเรา และเกลยดคนทเราพจารณา

แลววาจะน�าความเลวรายมาให”

“แตมนษยกท�าพลาดในเรองท�านองนอยบอยๆนะ คนจ�านวนมากมกมทศนคตวา

คนนนคนนท�าดกบตน แตพอเอาเขาจรงกไมไดเปนอยางนน และในทางกลบกนกดวย

[334a]

[334b]

[334c]

เพลโต : 17

พวกเขามกมองศตรพลาดไปเชนกน”

“พวกเขากพลาดจรงๆนนแหละ”

“พอเปนอยางน พวกเขากมกจะไดคนดเปนมาศตร และไดคนเลวมาเปนมตร ใช

ไหม?”

“ใช”

“และเมอเปนเชนน ความเทยงธรรมกจะกลายเปนการสรางประโยชนแกคนเลวราย

และสรางฉบหายแกคนดไปในทนท ใชไหม?”

“กนาจะใชนะ”

“แตคนดยอมมความเทยงธรรมเสมอ และจะไมกระท�าสงทปราศจากความเทยงธรรม

เปนอนขาด จรงไหม?”

“จรงตามนน”

“อาว! งนถาวากนตามตรรกะของเจา การสรางความฉบหายแกผไมเคยกอการไม

เทยงธรรมเลย กนบเปนการกระท�าอนเทยงธรรมอยางหนงนะส?”

“โอย! ใชเสยทไหนเลา โสคราตส” เขาพด “ดเหมอนตรรกะของขาฯจะยงไมด

พอสนะ”

“งนเอาอยางน” ขาฯกลาว “เจามองวา การกออนตรายแกผไรความเทยงธรรม

และมอบประโยชนแกผเทยงธรรมนน นบเปนความเทยงธรรมหรอเปลา?”

“อยางนอยมนกฟงดเขาทากวาอนเมอตะก”

“ถาเชนนนนะ โพเลมารคส ส�าหรบคนหมมาก28 – ซงเปนมนษยผท�าผดพลาดกน

อยเสมอ – การกออนตรายแกสหายทตนเหนวาเลวยอมเปนความเทยงธรรม และการ

สรางประโยชนแกศตรทตนเหนวาดนนกตองเปนความเทยงธรรมดวย เปนอยางไรละ

ขอสรปนตรงกนขามกบนยามของซโมนดสโดยสนเชงเลยทเดยว”

“เปนเชนนนจรงๆนนแหละ” เขากลาว “แตขาฯวา เรานาจะกลบไปแกนยาม

ของมตรสหายกบศตรเสยใหมนะ เพราะดทานยามของมนจะยงไมถกตองเสยเทาไร”

“เจาจะแกมนวาอยางไรละ โพเลมารคส?”

“เมอกเราบอกวา มตรสหายคอคนทดเหมอนวาดตอเรา ใชไหม?”

“อม แลวเราควรจะเปลยนมนเปนอะไร?” ขาฯพด

“นอกจากจะดเหมอนวาดแลว เขายงตองดจรงๆดวย อยางนถงจะเรยกวาสหาย”

[334d]

[334e]

18 : รพบลก

เขาพด “สวนคนทดเหมอนวาด แตกลบไมไดดตอเราจรงๆนน กเปนไดแคคนท

ดเหมอนจะเปนสหายเทานนเอง ไมใชสหายจรงๆหรอก และนยามของศตรกท�านอง

เดยวกน”

“งนถาวากนดวยตรรกะน กดเหมอนวา สหายยอมตองเปนคนทดตอเราเสมอ

และศตรกยอมตองเปนคนทไมเคยดตอเราเลย ใชไหม?”

“ใช”

“นนกคอ เจาตองการจะปรบแกนยามของความเทยงธรรมทเพงวาไปกนเมอตะก

– หยบยนคณความดแกมวลมตรและสงมอบความฉบหายแกศตร – โดยตองการ

แกใหมวา ความเทยงธรรมนน คอการหยบยนคณความดแกสหายทด และสงมอบ

อนตรายแกศตรทเลว อยางนใชไหม?”

“ใชเลย” เขาพด “อยางนละ คอยฟงดเขาทาขนมาหนอย อยางนอยกตามทศนะ

ของขาฯนะ”

“แลวบรษผมความเทยงธรรม” ขาฯกลาว “ยงมหนาทตองสรางความฉบหายให

แกมนษยผใดบางหรอเปลา?”

“มส” เขาพด “เขาตองท�าลายลางคนเลวและศตรของเขาไง”

“เหรอ แลวถาเราท�ารายมา มาตวนนจะดขนหรอเลวลง?”

“กตองเลวลงส”

“เลวลงทวานวดดวยความดงาม29ของมาหรอของหมาละ?”

“ของมาส”

“ในท�านองเดยวกน ถาหมาโดนท�าราย มนกยอมตองเลวลงเชนเดยวกน โดยวด

จากความดงามของหมา ไมใชมา?”

“นนยอมหลกเลยงไมได”

“และเรากพดอะไรท�านองนกบมนษยดวยใชหรอเปลา สหาย? เมอคนผหนงถก

ท�าราย เขายอมตองแยลงโดยวดจากความดงามของมนษย”

“ถกตอง”

“ความเทยงธรรมกเปนความดงามของมนษยใชไหม?”

“นกหลกเลยงไมไดอกเชนกน”

“สหายนอย ถาเชนนนนะ ยงมนษยเราถกท�ารายมากเทาไร เขากจะยงมความ

[335a]

[335b]

[335c]

เพลโต : 19

เทยงธรรมนอยลงเทานน อยางหลกเลยงไมได30 อยางงนซ?”

“กดเหมอนจะเปนอยางนน”

“อม แลวเจาวานกดนตรสามารถใชดนตรท�าใหคนๆหนงมความช�านาญทางดนตร

ลดลงไดหรอเปลา?”

“ไมไดหรอก”

“แลวนกขมาละ? พวกเขาสามารถใชวชาขมา ท�าใหคนทขมาเปนกลายเปนคนข

ไมเปนไดหรอเปลา?”

“กไมไดเหมอนกน”

“ถาอยางนน คนทมความเทยงธรรมจะสามารถใชความเทยงธรรมของตนท�าใหผ

อนกลายเปนคนไรความเทยงธรรมไดหรอเปลา? หรอพดงายๆกคอ คนดสามารถใช

ความดงามของตนเปลยนผอนใหกลายเปนคนเลวไดหรอเปลา?”

“เปนไปไมไดเดดขาด”

“อม ความรอนยอมไมมหนาทในการผลตความเยน เพราะการผลตความเยนนน

เปนหนาทของสงซงตรงขามกบความรอน ใชไหม?”

“ใช”

“ความแหงกไมมหนาทในการสรางความชน เพราะการสรางความชนนนเปน

หนาทของสงตรงขาม ใชไหม?”

“แนละ”

“ในท�านองเดยวกน ความดกยอมไมมหนาทในการท�ารายสงใด การท�ารายนน

เปนหนาทของสงตรงขาม”

“กนาจะเปนอยางนน”

“และคนเทยงธรรมกเปนคนด?”

“แนนอน”

“ถาเปนไปตามนนะ โพเลมารคส คนเทยงธรรมกยอมไมมหนาทในการท�าราย

สหายหรอท�ารายใครทงนนแหละ การท�ารายผอนยอมเปนหนาทของคนประเภทตรง

ขาม นนกคอคนไมเทยงธรรม ถกไหม?”

“ตามทศนะของขาฯนะ โสคราตส” เขากลาว “ทานพดไดจรงตามทมนเปนมากๆ

เลยเชยว”

[335d]

20 : รพบลก

“งนตอไปถามใครสกคนบอกเราวา ความเทยงธรรมคอการจายคนทกสงทเราตด

คาง และบรษผมความเทยงธรรมนน ยอมสรางประโยชนแกมตรสหายและหยบยน

ความฉบหายแกศตร คนผนกคงไมใชผมปญญาเสยเทาไร นนไมใชความจรงตามท

มนเปน เพราะพวกเราไดพสจนกนเรยบรอยแลววา การท�ารายผอนนน ไมใชความ

เทยงธรรมอยางแนนอน เจาเหนดวยไหม?”

“อม ขาฯเหนดวย” เขากลาว

“งนเจากตองรวมมอกบขาฯ” ขาฯพด “ชวยกนตอกรกบพวกทชอบอางวา ซโมนดส

บอส พททาคส หรอบรรดาบรษผมปญญาและจตใจสงล�าทงหลาย เปนผใหค�าจ�ากด

ความผดๆพวกน”

“ขาฯคนหนงละ” เขาพด “พรอมจะรวมมอกบทานในการตอสครงนเสมอ”32

“เจารไหม” ขาฯกลาว “ตามทศนะของขาฯ ค�านยามความเทยงธรรมดงกลาว – ให

ประโยชนแกสหาย สรางความฉบหายแกศตร – สมควรจะตกเปนของใคร?”

“ใครละ?”

“ขาฯเหนวามนควรเปนของเพรอนดรส หรอเพรดคคส ไมกของเซอรคซส หรอ

ของอสเมนอสแหงธบส33 หรอไมงนกนาจะเปนของบรษบาอ�านาจคนอนๆทมกคด

วาตวเองนนแกรงกลากวาใคร”

“นนเปนความจรงแททเดยว” เขาพด

“งนเอาละ” ขาฯกลาว “ในเมอชดเจนแลววา ความเทยงธรรมและคนเทยงธรรม

นนไมไดมนยามตามทคนเหลานวามา ถาอยางนน แลวมนคออะไรกนแนละ?”

ขณะทพวกเราก�าลงพดคยกนอยนน ธราซมาคสไดพยายามกลาวแทรกขนมา

หลายครง เพอจะเสนอตรรกะของตนเขามากลางวงสนทนาแลกเปลยนของพวกเรา

แตทกๆครง คนนงขางๆกจะรงตวเขาเอาไวไดทนเสมอ เพราะพวกเขาอยากฟงการ

สนทนาของพวกเราใหจบกอน ทวาหลงจากพวกเราเงยบลงไปไดเพยงครเดยวเทานน

เขากทนนงอยตอไปไมไหว ดดตวผง ราวสตวรายพรอมจะพงเขาตะครบเหยอ ปรตรง

เขาใสดวยทาทางราวกบจะฉกทงพวกเราออกเปนชน โพเลมารคสกบขาฯตกใจจน

แทบท�าอะไรไมถก เมอไดยนเสยงค�ารามของเขาดงขนวา

“โสคราตส! พวกทานสองคนพดอะไรไรสาระกนอยไดตงนาน? ท�าตวอยางกบพวก

ไรสมอง ยอมกนไปยอมกนมาอยได! ถาทานอยากรจรงๆวาความเทยงธรรมคออะไร

[335a]

[336b]

[336a]

[336c]

เพลโต : 21

ละก ทานกควรจะเลกใชวธตงค�าถามแลวหกลางค�าตอบเชนนเสยท การท�าอยางนมน

อาจตอบสนองตอความรกในเกยรตยศของทานได แตทานกรแกใจดไมใชหรอวา การ

ถามนะ มนงายกวาการตอบ ไหนทานลองตอบค�าถามตวเองดซ บอกพวกเราทกคน

ตรงนหนอยซ วาความเทยงธรรมมนคออะไร ไมใชมวแตไลเรยงกนอยนน ออ! ทาน

ไมตองบอกขาฯหรอกนะวามนคอความมประโยชน ความจ�าเปน การท�าก�าไร หรอ

ความไดเปรยบของชวต ทานจงบอกออกมาใหมนละเอยด และกชใหชดลงไปเลยวา

ทานหมายถงอะไรกนแน วธการไรสาระของทานนะขาฯรบไมได!”

ค�าพดของเขาท�าเอาขาฯผงะ ขณะมองดเขาตาไมกะพรบ รสกกลวอยบาง ตอนนน

ขาฯคดวา ถาขาฯไมบงเอญหนไปเหนเขาเขากอนทเขาจะจองมาทางนละก ตวขาฯ

คงตองนงองพดอะไรไมออกเปนแน34 แตกอยางทวานนละ ขาฯหนไปเหนเขาตงแต

การพดคยของเราเรมสรางความร�าคาญใจให ดวยเหตน ขาฯจงยงมแรงอาปากตอบ

ค�าถาม ถงแมจะสนอยบางเลกนอยกตาม

“อยาไดโกรธเคองพวกเราเลย ธราซมาคส” ขาฯกลาว “ถาตรรกะของขาฯกบ

โพเลมารคสมการคดพจารณาอะไรทผดพลาดไปบาง พวกเรากไมไดตงใจหรอก ขนาด

เวลาทเราออกคนหาขมทอง เรายงไมยอมใครเลย เพราะถายอมกเทากบเปนการ

ท�าลายโอกาสอนโอชาของตวเอง แตความเทยงธรรมนะมคามากกวาขมทองอกนะ

เราจะยอมกนไปกนมาโดยสะเพราอยางทเจาวาไดหรอ พวกเรายอมตองจรงจงใน

การคนหาไมนอยไปกวาสงใดๆอยแลว ขอเจาอยาไดคดอะไรไปอยางนนเลยสหาย

ขาฯอยากใหเจามองวาพวกเราตางหากทยงมความสามารถไมพอ ฉะนน คนเกงอยาง

เจาจงสมควรจะสงสารพวกเรามากกวาจะมาโกรธเคองกนนะ”

เมอไดยนดงนน เขากสงเสยงหวรอเยาะออกมาดงสนน กอนจะกลาววา “โอ ใน

นามแหงเฮราคลส! นคอวาจายอนแยงตามแบบฉบบโสคราตส35สนะ! กะแลวเชยว

กะแลวเชยว ขาฯเพงจะบอกสหายพวกนอยหยกๆ วาทานตองไมยอมตอบค�าถาม

แนๆ เพราะเวลามใครตงค�าถามกบทานทไร ทานกจะเอาแตพดวกไปวนมา ใชวาจา

ยอนแยง แทนทจะใหค�าตอบกนดๆ”

“นนเปนเพราะเจาเปนผมปญญาตางหากละ สหายธราซมาคส” ขาฯพด “หากเจา

ถามคนผหนง วา ‘เลขสบสองนนมคาเทาไรไดบาง’ แตกอนทเขาจะไดตอบ เจากลบ

เตอนเขาลวงหนาอยางรทนวา ‘มนษยเอยมนษย นอยาบอกนะ วาเจาจะตอบขาฯวา

[336d]

[337a]

[336e]

[337b]

22 : รพบลก

สองคณหก สามคณส หกคณสอง หรอสคณสามนะ ค�าตอบไรสาระพวกน ขาฯรบไม

ไดหรอก’ เจาเองกรดวา เมอเจาตงกรอบเอาไวกอนเชนน กคงจะไมมใครตอบอะไร

เจาไดอกแน36 แตวาถาคนผนนเกดถามเจากลบมาวา ‘เจาพดอะไรนะ ธราซมาคส

เจาก�าลงจะบอกวา ขาฯไมสามารถหยบเอาค�าตอบเหลานนมาใชได ตอใหหนงนน

จะเปนค�าตอบทถกตองกตามนะหรอ? โอ! ชางนาทงจรงๆ! นแสดงวาเจาตองการ

จะใหขาฯตอบค�าตอบอนนอกเหนอไปจากความจรงตามทเปนสนะ? หรอวาเจาก�าลง

จะพดถงสงใดนอกเหนอไปจากน?’ เอาละ ถาเจออยางนเขา เจาจะตอบวาอะไร?”

“ใหตายส” เขาพด “อยางกบวาทงสองกรณนมนมอะไรคลายกนอยางนนแหละ”37

“กแลวท�าไมมนจะไมคลายกนละ?” ขาฯกลาว “หรอตอใหสมมตวามนไมมอะไร

คลายกนจรงๆ แตถาไอคนทถกถามเหนวามนคลายละ38 เจาคดวา เราจะหามไมให

เขาตอบในสงทเขาเหนวาถกตองไดหรอ ไมวาเราจะอนญาตหรอไมกตาม?”

“โอ! ทานจะเอาอยางนนหรอ?” เขาพด “ทานจะหยบเอาค�าตอบทขาฯหามไวมา

ตอบอยางนนหรอ?”39

“กถาเกดวาหนงในค�าตอบพวกนน เปนทศนคต อนเกดจากการพจารณาอยาง

ถถวนแลว” ขาฯพด “ขาฯกไมเหนวามนจะนาประหลาดใจตรงไหนเลยน”

“ได! งนถาขาฯสามารถใหค�าตอบเรองความเทยงธรรมทตางออกไปจากของพวก

ทานไดละ และยงเปนค�าตอบทชดเจนกวาอกดวย ถาขาฯท�าได ทานคดวาตนเอง

สมควรไดรบโทษอยางไรจงจะสาสม ทานวามา”40

“การลงทณฑใดเลาจะสาสมแกผไมรไดมากไปกวาการใหเขาไดเรยนจากผร” ขาพด

“แนนอน ขาฯสมควรไดรบสงนละ”

“พดพลอยๆเปนคนเอาแตได!” เขากลาว “ไมไดหรอก นอกจากการไดเรยนรแลว

ทานยงตองจายคาปรบเปนเงนดวย”

“มเมอไรขาฯกจายใหเมอนน” ขาฯพด

“เงนนะ เขาตองมอยแลว” กลาวคอนพดแทรกขน “ถาเปนเรองเงนนะ ขอใหบอก

มาไดเลย ธราซมาคส พวกเราจะเปนคนจายใหโสคราตสเอง”

“ใหตายส เชอเขาเลย” ธราซมาคสพด “ทนโสคราตสกจะท�าเหมอนเดมไดอก

เขาจะไมยอมตอบค�าถามอะไรทงสน แตพอมใครโยนค�าตอบมาใหสกขอนะ เขากจะ

ดงเอาตรรกะของมนออกมา จากนนกจะพดจาหกลางมนเสย”

[337c]

[337d]

[337e]

เพลโต : 23

“โธเอย! พอคนเกง” ขาฯพด “คนเรามนจะตอบอะไรไดละ ถามนไมรค�าตอบ หรอ

ไมไดตองการจะอวดอางวาตวเองร (แถมยงถกชายไมธรรมดาบางคนหามไมใหแสดง

ความเหนอก)? การโยนใหเจาเปนคนตอบ มนถงไดดเหมาะสมกวาไง เพราะเจาพด

ออกมาเองวาเจาร และพดได เมอเปนอยางนกชวยสงเคราะหขาฯดวยค�าสอนของเจา

หนอยแลวกนนะ กลาวคอนกบคนอนๆจะไดฟงดวย อยาหวงวชานกเลย”

ขณะขาฯพดอยนน กลาวคอนและคนอนๆกพากนรองขอใหเขาชวยอธบาย

มนออกมาเสยท เหนไดชดวาธราซมาคสคดวาตนเองถอค�าตอบอนเลศล�าไวในมอ

และเขากปรารถนาจะพดจนตวสน เพอวาคนรอบขางจะไดมทศนะอนดตอตวเขา

กระนนเขากลบแสรงท�าเปนบบบงคบใหขาฯเปนฝายตอบออกมากอนอยนน มนจะ

ไดดราวกบวาตนเองนนไดรบชยชนะนมาอยางขาดลอย อยางไรกตาม ทายทสดเขา

กยอมตอบตกลง และกลาววา

“ออ! นคอระดบปญญาของโสคราตสสนะ ตวเขาเองไมยนดจะสอนสงใดตอใครทงนน

เอาแตวงแจนขอเรยนจากคนอนไปทว แถมยงไมเคยมส�านกจะขอบคณใครอก”

“เรองวาขาฯไปขอเรยนจากผอนนะ เจาพดจรงตามทมนเปน ธราซมาคส” ขาฯพด

“แตทบอกวาขาฯไมเคยส�านกในบญคณใครนะ มนไมใชเรองจรงเลย ขาฯตอบแทน

ทกคนดวยทกอยางทขาฯม แตในเมอขาฯไมมเงนทองตดตว ขาฯจงท�าไดแคกลาวค�า

สรรเสรญเทานน ถาใครพดไดด ขาฯยอมมความประสงคจะมอบค�าชนชมให เมอเจา

ไดแสดงค�าตอบนนออกมาแลวกจะรเองนนละ ขาฯหวงวาเจาคงพดไดดนะ”

“ได งนกฟงใหดละ” เขากลาว “ขาฯขอบอกเลยวา ความเทยงธรรมนน ไมใชสง

อนใด นอกเหนอไปจากผลประโยชนของฝายทแขงแกรงกวา41... วาอยางไร? ท�าไม

ไมสรรเสรญขาฯเสยหนอยละ? ออ! เดยวทานกคงจะหาเรองหลบเลยงไปอยดสนะ”

“อนดนแรกกใหขาฯไดเขาใจความหมายของเจาเสยกอนซ เพราะขาฯยงไมเขาใจ

อะไรเลย” ขาฯพด “เจาบอกวาผลประโยชนของฝายทแขงแกรงกวาคอความเทยงธรรม

อยางนนใชไหม? เจาหมายความวาอยางไรละ ธราซมาคส? สมมตวาโพลดามส42

แขงแกรงกวาเรา และการไดกนเนอสตวมากๆเพอเสรมสรางก�าลงรางกายกถอเปน

ผลประโยชนของเขา เมอเปนเชนน เนอสตวยอมถอเปนผลประโยชนและเปนความ

เทยงธรรมตอพวกเราผออนแอกวาดวยหรอเปลา?”

“ทานชางนารงเกยจจรงๆ โสคราตส” เขาพด “ทานเอาตรรกะของขาฯไปวางไว

[338a]

[338b]

[338c]

[338d]

24 : รพบลก

ในจดทจะใหรายขาฯไดมากทสด”

“เปลาเสยหนอย พอคนเกง” ขาฯวา “ไหนเจาชวยอธบายความหมายของเจาให

ชดเจนทซ?”

“ทานไมรรยงไง วาเมองบางเมองนน43ถกปกครองโดยทรราช แตบางเมองก

ประชาธปไตย และบางเมองกอภชนาธปไตย?”

“ใช ขาฯร”

“และในแตละเมอง เหลาผถออ�านาจปกครองนนกเปนนายเหนอคนอนๆ?”

“ใช”

“และผถออ�านาจปกครองเหลานนกยอมตองออกกฎหมายเพอผลประโยชนของ

ตนเองทงสน ประชาธปไตยยอมออกกฎหมายเพอประชาธปไตย ทชนาธปไตยยอม

ออกกฎหมายเพอทรราช และระบอบอนๆกเปนเชนเดยวกนน พวกเขาทกคนยอมตอง

ประกาศวากฎหมายของตนนน (นนกคอผลประโยชนของตนเองนน) มความเทยงธรรม

ตอทกๆคนทอยใตอาณต และแนนอน พวกเขายอมคาดโทษแกผไมยอมปฏบตตาม

โดยกลาววาคนเหลานเปนพวกนอกกฎหมาย เปนพวกขาดความเทยงธรรมนละ

ความเทยงธรรมมนเปนอยางน ไมวาเมองไหนๆกเปนอยางน มนคอผลประโยชนของ

ผถออ�านาจออกกฎ เพราะผถออ�านาจออกกฎยอมเปนผแขงแกรงกวาใครเสมอ และ

ไมวาใครหากรจกคดดวยตรรกะ กยอมตองไดขอสรปเชนน ความเทยงธรรมนนเปน

เชนเดยวกนหมดทกททกสถาน มนคอผลประโยชนของฝายทแขงแกรงกวา”

“อม ตอนนขาฯเขาใจความหมายของเจาแลว” ขาฯกลาว “ขาฯคงตองขอพจารณา

เสยหนอย วามนเปนจรงตามนนหรอไม แตวากวาเถอะนะ ธราซมาคส ขนาดเจาเอง

ยงบอกวาการเปนคนเทยงธรรมนนคอผลประโยชนอยางหนงเลยไมใชร แลวท�าไมเมอ

ตะกเจากลบหามไมใหขาฯตอบอะไรท�านองนละ แตเอาเถอะ ยงไงเสยเจากเพมค�าวา

‘แกฝายทแขงแกรงกวา’ เขาไปดวยนนะ”

“ขาฯเตมเขาไปนดเดยวเทานนแหละ” เขาพด

“มนนดเดยวจรงหรอเปลานนยงไมแน แตทแนๆคอเราตองลองตรวจสอบความจรง

ของมนดเสยหนอย” ขาฯพด “ขาฯเหนดวยนะวา ความเทยงธรรมเปนสงซงจะน�าผล

ประโยชนมาให แตเจากลบเตมค�าวา ‘แกฝายทแขงแกรงกวา’ ตอทายเขาไปดวยนส

ขาฯกเลยชกไมแนใจ เราคงตองลองพจารณามนดแลวละ”

[338e]

[339a]

[339b]

เพลโต : 25

“เอาส เอาเลย” เขากลาว

“แนอยแลว” ขาฯพด “ไหนตอบขาฯหนอยซ เจาคดวา การเชอฟงผปกครองนน

นบเปนความเทยงธรรมหรอเปลา?”

“ใช ขาฯคดอยางนน”

“แลวผปกครองของเมองตางๆนนท�าพลาดไดบางไหม หรอวาพวกเขาไมมวนท�า

ผดพลาดไดเลย?”

“พวกเขายอมพลาดไดอยแลว” เขาพด “ไมตองสงสย”

“งนตอนพวกเขาลงมอรางกฎหมาย มนกตองมทงสวนทถกบางและผดบาง?”

“ขาฯกเหนวาอยางนน”

“กฎหมายทรางออกมาอยางถกตองยอมมอบผลประโยชนใหแกตวของพวก

เขา แตถารางออกมาผด มนกยอมตองลดรอนผลประโยชนของพวกเขาดวย เจา

หมายความอยางนใชไหม?”

“กอยางทานวานนละ”

“และไมวาพวกเขาจะรางอะไรออกมา ผอยใตอาณตกจ�าเปนตองเชอฟงผปกครอง

เสมอ อยางนจงเปนความเทยงธรรม ใชไหม?”

“แหงอยแลว”

“อาว! งนถาวากนตามตรรกะของเจา ความเทยงธรรมกไมไดกนความเพยงการ

กระท�าทใหผลประโยชนแกผแขงแกรงกวาเทานนนะส แตมนยงตองรวมการกระท�า

ตรงขามเขาไปดวย นนกคอมนตองรวมการกระท�าซงลดรอนผลประโยชนของ

ผแขงแกรงกวาเขาไปดวย”

“ทานหมายความวาไง?” เขาพด

“ขาฯกหมายความตามทเจาวามานนแหละ” ขาฯพด “ลองพจารณามนดดๆ ส เจา

มไดเหนดวยกบขาฯหรอกหรอวา เมอผถออ�านาจปกครองออกค�าสงอะไรสกอยางขน

มาบงคบผอยใตอ�านาจ บางครงพวกเขากท�าพลาด บางครงพวกเขากหลงคดไปวาค�า

สงเหลานนจะสรางผลประโยชนสงสดแกตวเองไดจรงๆ แตแนนอน ผอยใตอาณตจะ

ตองเชอฟงกฎของผปกครองเสมอ เพราะนนคอความเทยงธรรม เรองพวกนเราเหน

พองกนไปแลวมใชหรอ?

“ขาฯกเหนอยางนนน” เขากลาว

[339c]

[339d]

26 : รพบลก

“งนเจากตองเหนดวยวา” ขาฯพด “การกระท�าซงลดรอนผลประโยชนของ

ผปกครอง – หรอผแขงแกรงกวา – เวลาพวกเขาพลาดพลงออกค�าสงซงสงผลเลวราย

ตอตวเองออกมานน นนกยอมเปนความเทยงธรรมดวยนะส เพราะเจาพดเองใชไหมวา

การเชอฟงคนเหลานเปนการกระท�าอนเทยงธรรมเสมอ ธราซมาคส เจานะมนโคตร

มปญญาเลย แตถาวากนตามความเหนของเจานะ การกระท�าตรงขามกบสงเจาเพง

พดกจ�าเปนตองนบเปนความเทยงธรรมดวย เพราะผออนแอกวาจะถกสงใหตองท�า

ตามค�าสงซงลดรอนผลประโยชนของผแขงแกรง ใชไหมละ?”

“วาว! เทพซสเปนพยาน!” โพเลมารคสพดขน “ชดเจนมาก โสคราตส”

“ใหเจานนแหละเปนพยาน โพเลมารคส” และคเลโตฟอนกพดขนมาบาง

“ยงจะตองการพยานไปท�าไมอกเลา?” โพเลมารคสพด “กในเมอธราซมาคส

ยอมรบออกมาเองวา ผปกครองนะ บางครงกออกค�าสงซงสงผลเลวรายแกตวเอง

และการปฏบตตามค�าสงทวานกถอเปนความเทยงธรรมเสยดวย”

“ใชแลว โพเลมารคส และนนกเปนเพราะธราซมาคสไดยนกรานไววา การเชอฟง

ค�าสงของผถออ�านาจปกครองนนนบเปนความเทยงธรรม”

“ใช คเลโตฟอน หน�าซ�าเขายงยนกรานเอาไวอกดวยนะวา ผลประโยชนของ

ผแขงแกรงกวาคอความเทยงธรรม ตวเองเปนคนยนกรานหลกสองขอนออกมาเอง

แทๆ แตไปๆมาๆกกลบเหนดวยเสยอยางนนวา บางครงบางคราผแขงแกรงกวากตง

กฎลดรอนผลประโยชนตวเองขนมาใหผออนแอกวา (ซงกคอผอยใตอาณตนนแหละ)

ตองท�าตามไดเหมอนกน เมอเหนพองกนอยางนแลว ผลประโยชนของผแขงแกรงกวา

กดทาจะไมไดเทยงธรรมไปกวาการเสยผลประโยชนเทาไรเลย”

“แตเมอตะกเขาพดวา” คเลโตฟอนกลาว “ผลประโยชนของผแขงแกรงกวากคอ

สงทผทแขงแกรงกวาเชอวาเปนผลประโยชนของตน มไมใชหรอ? และสงนกคอสง

ทผออนแอกวาตองปฏบตตาม นคอความเทยงธรรมในความหมายทธราซมาคสได

ยนกรานเอาไวไมใชหรอ?”

“เขาไมไดพดอยางนนเสยหนอย”44 โพเลมารคสกลาว

“มนกไมตางกนเทาไรหรอก โพเลมารคส” ขาฯพด “หากธราซมาคสตองการจะ

หมายความอยางนนจรง เรากมาวากนตามนนกได วายงไง ธราซมาคส ความเทยงธรรม

ในความหมายของเจาคอสงทผแขงแกรงกวาเชอวาเปนผลประโยชนของตน ไมวาใน

[339e]

[340b]

[340a]

[340c]

เพลโต : 27

ความเปนจรงมนจะใหผลประโยชนหรอไมกตาม อยางนใชไหม? เจาจะเอาอยางน

หรอเปลา?”

“ไมมทางเสยละ” ธราซมาคสพด “ทานคดจะใหขาฯเรยกผมความบกพรอง และ

ก�าลงท�าเรองผดพลาด วาเปน ‘ผแขงแกรงกวา’ อยางนนหรอไง?”

“อาว! ขาฯกนกวาเจาหมายความอยางนนจรงๆเสยอก” ขาฯพด “กในเมอเจา

ยอมรบออกมาเองวา ผถออ�านาจปกครองนน ไมใชวาจะสมบรณแบบท�าผดพลาด

ไมได พวกเขาเองกพลาดพลงไดในบางเรองเหมอนกนน”

“นนเปนเพราะทานใชตรรกะอยางพวกพยานเทจในศาลตางหากละ โสคราตส”

เขากลาว “ยกตวอยางงายๆนะ ถามใครสกคนเกดพลาดพลงรกษาคนไขผดวธ ทาน

จะเรยกเขาวา ‘แพทย’ โดยใชความผดพลาดนเปนมาตรฐานตดสนหรอ? หรอถา

มใครสกคนเกดค�านวณเลขผดพลาดขนมา ทานจะเรยกเขาวา ‘นกค�านวณ’ โดยใช

ความผดพลาดนเปนมาตรฐานหรอ? จรงอยเรามกพดวา แพทย หรอนกค�านวณ หรอ

นกอกษรศาสตรนน สามารถท�าผดพลาดกนไดเปนเรองธรรมดา แตทวา ถาเราพด

ถงแตในกรอบของสงทพวกเขาฝกฝนแลวละก พวกเขายอมไมเคยผดพลาดแนนอน

หรอถาจะสนทนากนใหละเอยดขนกวานอกหนอย (เพราะขาฯรวาทานเปนคนละ

เอยดลออ) กคงตองกลาววา ชางฝมอทกแขนงนนไมมวนท�าผดพลาดได เพราะเมอไร

ทพวกเขาท�าพลาด ความผดพลาดนนๆกยอมมไดเกดจากองคความร ซงท�าใหพวก

เขาถกเรยกดวยชอของชางฝมอแขนงนนๆแน45 ดวยเหตน จงไมมปญญาชนคนใด

หรอชางฝมอแขนงไหน หรอผปกครองคนใด ท�าผดพลาดไดขณะก�าลงปฏบตหนาท

ปกครองของตน ตอใหทกๆคนจะพดเปนเสยงเดยวกนวา แพทยหรอผปกครองนน

พลาดพลงไดอยเสมอกตาม ทานเองกใชวธคดหลวมๆแบบนในการพจารณาค�า

ตอบของขาฯเมอครเชนกน อยางไรกตาม เมอมองอยางละเอยดถถวนถงทสดแลว

ค�าตอบของขาฯยอมเปนดงน – ผถออ�านาจปกครองนน – ตราบใดเขายงด�ารงตน

อยในฐานะของผปกครอง – ยอมไมมวนท�าผดพลาดได และยอมไมมวนออกค�าสง

ใดทขดตอผลประโยชนสงสดของตนเองได และนละ คอสงทผใตอาณตจ�าเปนตอง

ปฏบตตาม เพราะฉะนน ดงทขาฯไดกลาวไปแลวแตตน ความเทยงธรรมจงหมาย

ถงผลประโยชนของผแขงแกรงกวา”

“ออ! อยางนเองสนะ ธราซมาคส” ขาฯกลาว “เจามทศนะวา ขาฯก�าลงใชวธของ

[340d]

[341a]

28 : รพบลก

พวกพยานเทจใชไหม?”

“กทานท�าอยางนนจรงๆน” เขาพด

“นนกคอเจาเหนวา ขาฯตงค�าถามเหลานนขน เพอจะใหรายเจาในการสนทนา

ครงน?”

“ขาฯไมไดเหนวา แตขาฯรดเลยตางหากละ” เขาพด “แตนนกไมท�าใหทานได

ประโยชนอะไรขนมาหรอกนะ ขาฯไมมวนยอมใหทานมาหลอกไดงายๆ และจะไมม

วนยอมใหทานมาใสรายกนเนยนๆอยางนไดดวย ขาฯอยากจะรนก ถาไมมลกไม

ตกตกประเภทน ทานจะยงเอาชนะขาฯในการถกเถยงดวยตรรกะไดอยอกไหม”

“ขาฯกไมไดตองการจะเอาชนะเจาเสยหนอย พอคนเกง” ขาฯกลาว “เอาเปน

วา เพอปองกนไมใหเรองท�านองนเกดขนซ�า เจาชวยนยามใหชดเจนอกทไดไหม วา

จรงๆแลวความเทยงธรรมนน คอการทผออนแอกวา ตองปฏบตตามผลประโยชน

ของผแขงแกรงและผถออ�านาจปกครองในตรรกะลกษณะไหน? ในลกษณะทวๆไป

หรอวาลกษณะอนละเอยดลอออยางทเจาเพงวามา?”

“ขาฯยอมหมายถงผปกครองในความหมายอนละเอยดทสด” เขาพด “เอาละ แน

จรงทานลองใชวธใหรายอยางพวกพยานเทจกบขาฯดอกทส ขาฯไมไดสนบสนนนะ

แตขาฯรวาทานท�าไมไดหรอก”

“แหม! เจาคดวาขาฯบาบนพอจะโกนขนพญาสงหเชยวหรอ?” ขาฯพด “คนอยาง

ขาฯนะหรอ บาบนพอจะเลนบทพยานเทจกบธราซมาคส?”

“กทานเพงท�าไปเมอตะก” เขากลาว “แตกดทาจะไรความสามารถพอๆกนนนละ”

“พอไดแลว” ขาฯพด “ไหนเจาตอบขาฯหนอยซวา ในความหมายอยางละเอยด

ตามทเจาวามาเนย แพทยคอผท�าหนาทหาเงนหรอผท�าหนาทดแลคนปวย? ตอบ

มาซวาคนไหนคอแพทย?”

“เขากตองเปนผดแลรกษาคนปวยส” เขาพด

“แลวตนหนเรอละ? ตนหนในความหมายอนถกตองนนหมายถงใคร? ลกเรอหรอ

ผปกครองลกเรอ?”

“ผปกครองลกเรอ”

“และถงแมวาเขาจะเปนผโดยสารคนหนงบนเรอ แตเรากจะไมบอกวาเขาเปนตน

หนโดยใชสาเหตน กลาวคอ เขาไมไดเปนตนหนเพยงเพราะเขาโดยสารมาบนเรอ แต

[341b]

[341c]

[341d]

เพลโต : 29

เปนเพราะศลปะเฉพาะทางของเขาและอ�านาจปกครองลกเรอตางหาก ทท�าใหเรา

เรยกเขาวาตนหน”

“กจรงตามนนน” เขาพด

“และทงแพทยและตนหนตางกใหผลประโยชนแกบางสงเสมอ ใชไหม?”

“แนนอน”

“และโดยธรรมชาตแลว” ขาฯพด “ศลปะเฉพาะทางกยอมมเปาหมายอยทการให

ผลประโยชนแกบางสงบางอยางเสมอ?”46

“ใช มนยอมมเปาหมายเชนนนเสมอ”

“แลวศลปะแตละแขนงเนย นอกจากจะตองฝกฝนมนใหสมบรณแบบทสดเทา

ทจะเปนไปไดแลว มนยงตองการผลประโยชนอนใดมาเตมเตมตวมนเองอกไหม?”

“หม? ขาฯไมเขาใจค�าถามของทาน”

“ขาฯหมายความวาอยางน” ขาฯพด “สมมตถาเจาถามขาวา ‘รางกายของเรานนม

ความสมบรณในตวอยแลวหรอไม หรอวามนยงตองการสงอนใดมาเพมเตมอก’ ขาฯ

กจะตอบวา ‘มนยอมตองการสงอนมาเตมใหสมบรณ เพราะรางกายของเรานนยอม

มความเลวรายบางประการซอนอยเสมอ มนไมไดสมบรณในตวเอง และดวยเหตน

ศลปะเฉพาะทางดานการแพทยจงถอก�าเนดขน เพอมอบผลประโยชนใหแกรางกาย’

ขาฯพดถกไหม ตามทศนะของเจา?”

“ทานพดถก” เขาพด

“แลวศลปะทางการแพทยโดยตวของมนเองละ มความเลวรายอยางทวานซอน

อยเหมอนกนหรอเปลา? ศลปะเฉพาะทางทงหลายนนยงตองการความดงามใดมา

เสรมเตมอกหรอไม? เหมอนดวงตาตองการการมองเหน หรอหตองการการไดยน

ศลปะเฉพาะทางเกดขนเพอคนหาและสงมอบผลประโยชนใหแกสงเหลาน แลว

ศลปะเฉพาะทางโดยตวของมนเองละ มความเลวรายใดซอนอยในตวดวยหรอเปลา?

ศลปะแตละแขนงยงตองการศลปะอนใดมาชวยตามหาผลประโยชนเพมเตมแกตวมน

ดวยไหม? และศลปะดงกลาวนยงตองการศลปะแขนงอนๆมาเตมเตมตวเองอกทอด

หนงดวยหรอเปลา? ศลปะแขนงหนงเตมเตมอกแขนงหนง ตอเนองยาวออกไปเรอย

โดยไมมสนสดเลยนะหรอ? หรอวาศลปะแตละแขนงลวนสรางผลประโยชนขนมา

เตมเตมตนเองได? หรอวามนไมตองการผลประโยชนจากทงตวเองและจากศลปะ

[341e]

[342a]

[342b]

30 : รพบลก

อนใดทงสนมาแกไขความบกพรองของตน? หรอจรงๆศลปะทกแขนงลวนสมบรณ

อยแลว ไมมทงความบกพรองหรอความผดพลาด และสมควรจะน�ามนมาใชแสวงหา

ผลประโยชนแกเปาหมายเฉพาะทางของตนเทานน? เพราะเมอมนมความถกตองใน

ตวเองอยแลว ตราบใดมนยงคงความสมบรณและความถถวนในตวเองเอาไวได มนก

ยอมไรรอยดางพรอย ไรขอผดพลาด ถาเราไดพจารณาดวยความหมายโดยละเอยด

อยางทเจาวา มนจะไดผลลพธอยางทขาฯพดมาหรอเปลา?”

“กคงตองเปนเชนนน” เขาพด

“ถาอยางนน” ขาฯพด “ศลปะการแพทยกยอมไมไดแสวงหาผลประโยชนแกตว

เอง มนแสวงหาผลประโยชนใหแกรางกายตางหาก?”

“ใช” เขาพด

“เชนเดยวกน ศลปะการดแลมายอมไมไดแสวงหาผลประโยชนเพอตนเอง แตเพอ

มาตางหากใชไหม? ดวยเหตนจงไมมศลปะแขนงใดแสวงหาผลประโยชนใหแกตวเอง

เพราะมนไมจ�าเปนตองมอะไรมาเตมเตมอก มนเพยงแสวงหาผลผลประโยชนแกเปา

หมายเฉพาะทางของตนเทานน อยางนใชไหม?”

“กนาจะเปนอยางนน” เขากลาว

“กลาวคอ ศลปะทกแขนงยอมปกครองและมอ�านาจเหนอเปาหมายเฉพาะทาง

ของตวมน ใชไหม ธราซมาคส?”

เขาเปดปากยอมรบอยางไมเตมใจนก

“เมอเปนเชนน จงไมมองคความร47 ใดแสวงหาผลประโยชนเพอขนเปนนาย

เหนอตวเอง มนมแตจะแสวงหาผลประโยชนแกผออนแอกวาและอยใตอาณตของ

ตนเทานน”

เขาพยายามจะโตแยงขอสรปนของขาฯใหได แตในทสดเขากตองยอมรบอยด และ

เมอเหนวาเขายอมรบแลว ขาฯจงกลาวตอไปอกวา

“เมอเปนเชนนจงแนนอนวา ไมมแพทยคนใดแสวงหาผลประโยชนแกตวเอง

ในฐานะแพทย เขายอมแสวงหาผลประโยชนแกคนไขเทานน เพราะเรากเหนพองกน

ไปแลวเมอครวา ในความหมายอนละเอยดถถวนทสดนน แพทยตองเปนผปกครอง

ของรางกาย ไมใชคนท�ามาหาเงน48 ใชไหม?”

เขายอมรบเชนนน

[342c]

[342d]

เพลโต : 31

“และท�านองเดยวกน ในความหมายอนละเอยดถถวนทสดนน ตนหนเรอกไมใช

ลกเรอ แตเปนผปกครองของลกเรอตางหาก?”

“อม เราเหนพองกนวาอยางนน”

“ถาอยางนน ไมวาจะเปนตนหน หรอเปนนกปกครอง พวกเขายอมไมมวนแสวงหา

ผลประโยชนเพอตวเองเดดขาด พวกเขาจะแสวงหาเพยงผลประโยชนเพอลกเรอและ

เพอผใตอาณตของตนเทานน”

เขายอมรบโดยไมเตมใจเทาไร

“อาว! ธราซมาคส” ขาฯพด “เมอเปนอยางน กยอมไมมผด�ารงต�าแหนงปกครอง

คนใดแสวงหาผลประโยชนแกตวเองนะส เพราะในฐานะของผปกครองแลว เขายอม

แสวงหาแตผลประโยชนของผใตอาณต หรอผลประโยชนของเปาหมายเฉพาะทาง

ตามแนวทางทชางฝมอในสาขาเดยวกบเขาฝกฝนกนเทานน ทกสงทเขาพดออกมา

ทกอยางทเขาตองมองหาและปฏบต ทงหมดจะตองเปนไปอยางเหมาะสม เพอผล

ประโยชนของผอยใตอาณตแตเพยงอยางเดยว”

เมอการสนทนาของเราด�าเนนมาถงจดน มนกเปนทแนชดแกทกฝายแลววา

ตรรกะเกยวกบความเทยงธรรมทกขอของธราซมาคสนนกลบกลายเปนตรงกนขาม

ไปเสยหมด ทวา แทนทเขาจะใหค�าตอบอะไรออกมา เขากลบกลาววา

“โสคราตส ทานยงตองใหแมนมมาคอยประคบประหงมอยอกหรอ หม?”

“อะไรกนอกเลา?” ขาฯพด “เจานาจะตอบค�าถามขาฯดๆ มากกวาจะมาถามอะไร

พรรคนนะ”

“นางยอมปลอยใหทานออกมาวงเลนไปทว หน�าซ�ายงปลอยใหทานขมกเกรอะ

กง ไมยอมเชดลางท�าความสะอาดใหอกตางหาก” เขากลาวตอ “ออ! นคงเปนเพราะ

นางรตววาผดทไมเคยสอนทานใหรจกแยกแยะความแตกตางระหวางฝงแกะกบคน

ดแลแกะสนะ”

“เจาพดเรองอะไรกนน ขาฯไมเหนจะเขาใจ”

“กทานมนคดเองเออเองวา ทงคนเลยงแกะและคนเลยงววตางกแสวงหาคณ

ความดใหแกฝงแกะและฝงววของตนเทานน ขนพวกมนใหอวน ดแลพวกมนให

เตบโตแขงแรง มองหาสงดๆใหแกพวกมน โดยไมสนใจตวเอง และไมสนใจวาก�าลง

อยใตอาณตของใคร ดวยเหตน ทานจงหลงเชอตอไปอกวา ผถออ�านาจปกครองของ

[342e]

[343a]

[343b]

32 : รพบลก

เมองตางๆ – โดยเฉพาะผปกครองอนจรงแท – ยอมตองค�านงถงผใตอาณตของตน

คนละวธกบทคนทวไปคดถงเนอแกะ กลาวคอ เขาจะคะนงถงแตผลประโยชนของผ

ใตปกครองอยทกเชาค�า โดยมไดสนใจผลประโยชนของตนเองเลยแมแตนอย อนท

จรง ทานไมไดเขาใจอะไรเกยวกบคนเทยงธรรมหรอความเทยงธรรมเลย เชนเดยว

กบคนไมเทยงธรรมและความไมเทยงธรรม ทานไมรเรองอะไรเกยวกบมนเลยแมแต

นอย ทานไมเคยคดจะท�าความเขาใจวา แทจรงแลวความเทยงธรรมนน มนกคอ

ผลประโยชนของผปกครอง ผแขงแกรงกวาคนอน มนเปนคณความดของคนทตาง

จากพวก49 นอกจากนน ผลเสยหายทงหลายทงปวงยงไปตกอยกบบรรดาผรบใช

และผใตบญชาโดยตรงอกดวย อยางไรกตาม ความไมเทยงธรรมนนกลบใหผลตรง

กนขาม มนถออ�านาจปกครองเหนอผเทยงธรรมผมความคดเรยบงายอยเสมอ ผใต

อาณตของมนตองกระท�าแตสงซงกอใหเกดผลประโยชนแกผแขงแกรงกวา พวกเขา

ตองมอบความสขสมบรณใหแกนายเหนอหวของตวอยตลอดเวลา โดยมอาจคะนง

ถงตนเองไดเลย ทานตองมองมนอยางนนะ โสคราตส อยาคดอะไรตนๆ บรษผเทยง

ธรรมยอมไดรบประโยชนนอยกวาคนไมเทยงธรรมเสมอ ตวอยางแรกเลยนะ ทาน

จะเหนวา ในการท�าสญญาใดๆกตาม เมอความเปนหนสวนนนสนสดลง คนเทยง

ธรรมจะไมมวนไดก�าไรมากกวาคนไมเทยงธรรมหรอก มนมแตจะไดนอยกวาทงนน

เอา! ตวอยางทสอง เรองการบานการเมอง เมอถงเวลาตองจายภาษแกกองทพ คน

เทยงธรรมกมกจะตองจายมากกวาคนไมเทยงธรรมทงนน ทงๆททงสองครอบครอง

ทรพยสนพอๆกน แตเวลามการคนภาษนะ คนเทยงธรรมกมกจะไมไดคนมาเลยสก

แดงเดยว ในขณะทคนไมเทยงธรรมมกท�าก�าไรไดเปนกอบเปนก�า และตวอยางสดทาย

เมอถงเวลาทพวกเขาไดด�ารงต�าแหนงปกครองใดๆกตาม คนเทยงธรรมกมกจะพบวา

สถานะทางการเงนของตวเองนนรอยหรอลงเรอยๆ50 เพราะเขาไมมเวลาจะไปใสใจ

มน ตอใหเขาไมเคยตองโทษอะไรในหนาทเลยกตาม นอกจากน สบเนองจากการท

เขาเปนคนเทยงธรรมมากเหลอเกน เขากเลยไมไดรบผลประโยชนอะไรเลยจากเงน

กองคลง และเผลอๆยงจะถกญาตพนองและคนรจกเกลยดชงเอาอกดวย เพราะไม

ยอมกระท�าเรองไมเทยงธรรมเสยบาง แตแนนอนละวา ในกรณของคนไมเทยงธรรม

นน เหตการณทงหมดยอมเปนไปในทางตรงขาม ขาฯจะขอย�าอกทนะ ‘ผมอ�านาจ

มากกวา ยอมไดมากกวา’ ทานลองพจารณาดดๆส ทานจะเหนวาคนไมเทยงธรรม

[343c]

[343d]

[343e]

[344a]

เพลโต : 33

ไดผลประโยชนสวนตวมากกวาคนเทยงธรรมเปนไหนๆ และถาทานลองคดจากมม

ของความไมเทยงธรรมอยางสมบรณด ทานกจะเขาใจอะไรๆไดงายขน ทานจะเขาใจ

วาเพราะเหตใดคนไมเทยงธรรมจงเปนคนทมความสขสมบรณทสด และเพราะเหต

ใดผไมยนยอมกระท�าเรองไมเทยงธรรมจงตองพบแตความทกขโดยสมบรณเทานน

ใชแลว ขาฯก�าลงพดถงทชนาธปไตยนนละ ทรราชสามารถฉกฉวยและบบบงคบเอา

สนทรพยของผอนมาเปนของตน ไมวาจะเปนสงศกดสทธหรอสามานย ของสวนตว

หรอสาธารณะ ซ�ายงไมไดฉวยมาทละอยางสองอยางดวยนะ หากแตยดเอามาได

ทงหมดในคราวเดยว จรงอยวา ถาใครสกคนหนงกอความไมเทยงธรรมแลวถกจบได

เขายอมโดนลงโทษและถกหยามเหยยดอยางสาหส คนประเภทนมกเปนพวกปลน

วหาร โจรลกพาตว นกชงทรพย โจรงดแงะ และพวกลกเลกขโมยนอยทงนน และ

เรากเรยกคนชวรายเหลานวาเปนคนไมเทยงธรรมแตเพยงกงเดยวเทานน ทวา ทาน

ลองคดถงคนอกประเภทหนง ซงนอกจากจะเอาทรพยสมบตของผอนมาเปนของตน

ไดแลว เขายงลอบลกพาตวและตตรวนพลเมองทงหลายใหกลายเปนทาสอกดวย แต

แทนทเขาจะถกเหยยดหยาม เขากลบไดรบการเรยกขานวาเปนคนมความสขสมบรณ

และไดรบพรจากเทพเจา ไมเพยงจากพลเมองของตนเทานน แตยงมาจากผทไดยน

ไดฟงกตตศกดของความไมเทยงธรรมอนสมบรณแบบนดวย อยางไรกตาม สวนคน

ทเหยยดหยามความไมเทยงธรรมนน ยอมมใชคนไมกลากระท�าไมเทยงธรรม หาก

แตเปนคนทจ�าตองทกขทรมานจากมนตางหาก เปนอยางไรละ โสคราตส ทานกเหน

แลววา ความเทยงธรรมนน หากมนปรากฏขนมาไดบนฐานอนมนคงเพยงพอ มนก

ยอมแขงแกรงกวา เสรกวา และมความเปนผน�าเหนอกวาความเทยงธรรมเปนไหนๆ

และอยางทขาฯไดกลาวไปแลวเมอตอนตน ความเทยงธรรมกคอผลประโยชนของผท

แขงแกรงกวา สวนความไมเทยงธรรมนน กคอสงซงจะสรางผลประโยชนและผลก�าไร

ทงหลายแหลแกเรานนเอง”

ธราซมาคสไดราดรดตรรกะสารพนของเขา กรอกลงในหของพวกเรารวดเดยวจบ

เหมอนพวกพนกงานในโรงอาบน�าไมมผด51 เมอพดจบ เขากประสงคจะเดนจากไป

แตผคนรอบๆกลบไมยอมและรงตวเขาไว เพอใหเขากลาวขยายความสงทเพงพดไป

ใหไดฟงกอน ขาฯเองกรองขอใหเขาอยตอเชนกน ขาฯกลาววา

“โธ! ธราซมาคส พอคนฉลาด เจาเปนคนโยนตรรกะพวกนใสพวกเราเองแทๆ แต

[344b]

[344c]

[344d]

34 : รพบลก

กลบคดจะจากไปทงๆทยงไมไดสงสอนอะไรแกพวกเราอยางเปนชนเปนอน และกยง

ไมไดพสจนกนเลยดวยซ�าวามนถกหรอผด เจาเหนวา การตดสนวาการใชชวตแบบใด

จงจะมคณคาสงสดแกด�ารงอยนนเปนเรองเลนๆหรอ?”

“ทานคดวาขาฯเหนเชนนนหรอ?” ธราซมาคสพด

“กมนดเหมอนจะเปนอยางนนจรงๆน” ขาฯพด “หรอถามนไมไดเปนอยางนน

เจากคงไมสนใจอะไรกบมนเลย ไมรสกกงวลใจอะไรดวยซ�ากระมง วาถาเกดพวกเรา

ยงหลงงมงายในความไมร และไมยอมน�าเอาสงซงเจาอางวารมาใช ชวตของพวกเรา

จะดขนหรอไม หรอวาจะแยลง โธถง! คนดของขาฯ เจาควรแสดงความประสงคจะ

ชแนะออกมาบาง การใหค�าแนะน�าดๆแกคนจ�านวนไมนอยตรงนคงไมเลวรายถงขน

ท�าใหเจาตองขาดทนหรอกนา แตส�าหรบขาฯนะ ขาฯบอกเจาไวเลย เจายงโนมนาว

ขาฯไมไดหรอก ขาฯไมเชอหรอกวาความไมเทยงธรรมจะใหประโยชนมากกวาความ

เทยงธรรม ตอใหเราปลอยใหมนกมอ�านาจอยางเสร โดยไมมอปสรรคกดขวางใดๆ

เลยกตาม คนดของขาฯ สมมตวามคนไมเทยงธรรมอยางสมบรณอยคนหนง และ

สมมตวาเขามอ�านาจจะกอความเทยงธรรมไดอยางอสระ ไมวาจะเปนการหลอกหลวง

หรอการเปดสงคราม ตอใหถงขนนนนะ คนๆนกยงไมมทางโนมนาวขาฯไดหรอกวา

ความไมเทยงธรรมนนกอใหเกดประโยชนมากกวาความเทยงธรรม บางทคนอนๆใน

ทนกอาจจะรสกเชนเดยวกนกบขาฯกไดนะ เจาจะวาอยางไรละ เอาเลยส พอคนเกง

ลองโนมนาวพวกเราด ท�าใหพวกเราเปลยนใจมาคดวาตวเองผด ทไปนยมชมชนชวต

ทเทยงธรรมมากกวาชวตทไมเทยงธรรม”

“เฮอะ! ขาฯจะไปโนมนาวทานไดอยางไร” เขากลาว “ในเมอขาฯพดไปถงขนาด

นนแลว แตกยงเปลยนใจทานไมได ขาฯจะท�าอะไรไดอกละ? หรอจะตองใหขาฯอม

ทานขนมาปอน52ตรรกะพวกนลงไปในจตวญญาณโดยตรง?”

“โอย! ในนามของเทพซส ไมตองเลย” ขาฯพด “เรามาพดถงเรองของเจากนกอน

ดกวา หลงจากนนถาเจาตองการจะเปลยนจดยนของตวเอง กขอใหท�าโดยเปดเผย

และอยาไดเลนตกตกกบพวกเราอก เอาละ ธราซมาคส เรามาตรวจสอบสงทเจา

พดกนดอกท เจาเรมจากการเสนอวา นยามของแพทยอนจรงแทนนเปนอยางไร53

แตตอมาเจากลบไมไดรกษาความเครงครดในการนยามคนดแลแกะอนจรงแทดวย

ความละเอยดลออเสยเทาไร เจากลบมองวา ตราบใดเขายงคงเปนคนเลยงแกะ

[344e]

[345b]

[345c]

[345a]

เพลโต : 35

เขากตองขนแกะใหอวน แตนนไมไดเปนไปเพอฝงแกะแตอยางใด เขาดแลแกะของตน

อยางดทสดกเพอจะเอาไปท�าอาหารใหแขกไดลมรสกนในงานเลยง หรอไมกเพอเอา

ไปขาย และนนกจะท�าใหเขากลายเปนคนคาขายแทนทจะเปนคนเลยงแกะ แตจรงๆ

แลว ศลปะการดแลแกะนน ยอมมไดค�านงถงสงใดนอกเหนอไปจากความเปนเลศของ

เปาหมายเฉพาะทาง ซงเปนเหตใหมนตองถอก�าเนดขนมาเลย และแนนอนวาศลปะ

การเลยงแกะนน จะมความสมบรณในตวเองไดกตอเมอเงอนไขทกประการเกยวกบ

การดแลแกะไดรบการปฏบตแลวอยางครบถวน ไมขาดตกบกพรอง นคอสาเหตทขาฯ

เหนวาเราจ�าเปนตองเหนพองตองกนกอน วาการปกครองทกชนดนน – ตราบใดทมน

ยงถกน�ามาใชในฐานะของการปกครอง – มนยอมแสวงหาเพยงความเปนเลศแกผอย

ใตการดแลและใตการปกครองเทานน ไมวาจะเปนการปกครองทางการเมองหรอเรอง

สวนตวกตาม เจาคดวาบรรดาผปกครองของเมองตางๆ – เอาเฉพาะผปกครองอน

จรงแทเทานนนะ –ปกครองบานเมองของตนดวยความเตมใจหรอเปลาละ?”

“‘คดวา’ อยางนนหรอ?” เขากลาว “ในนามของเทพซส! ขาฯไมไดคด แตขาฯรวา

มนตองเปนอยางนนแนอยแลว”

“แลวถาเปนการปกครองชนดอนๆละ ธราซมาคส?” ขาฯพด “เจาไมสงเกตบางเลย

หรอวา ไมมใครเขาอยากจะปกครองสงใดโดยสมครใจหรอก คนเหลานนตางกอยากได

คาแรงกนทงนน แตถงอยางนนกยงท�าตวราวกบวาผลประโยชนจากการปกครองนนๆ

ไมไดตกอยกบตนเองเลย หากแตอยกบผใตปกครองตางหาก ไหนเจาลองตอบขาฯซ

ศลปะเฉพาะทางแตละแขนงยอมแตกตางกน เพราะมนใหอ�านาจ54ทแตกตางกน

แกผฝกฝนมนใชไหม? ตอบอยางตรงไปตรงมาตามทศนะของตวเจาเองนะ พวกเรา

จะไดขอสรปทชดเจนเสยท”

“ใช” เขาพด “มนตางกนตรงนน”

“และศลปะเฉพาะทางแตละแขนงกใหประโยชนแกเราในลกษณะเฉพาะตวของ

มนเอง ไมมศลปะแขนงไหนใหอะไรรวมกนกบศลปะแขนงๆอนๆทงหมด ยกตวอยาง

เชน ศลปะการแพทยใหประโยชนดานสขภาพ ศลปะการเดนเรอใหประโยชนดาน

ความปลอดภยในการโดยสารเรอ และศลปะแขนงอนๆกเปนลกษณะเดยวกนน?”

“ใชแลว”

“งนศลปะการรบคาแรง55กตองใหประโยชนเปนคาแรงใชไหม? เพราะนนคอ

[345d]

[345e]

[346a]

[346b]

36 : รพบลก

อ�านาจของมน หรอยงไง? หรอเจาจะบอกวาศลปะการแพทยกบศลปะการเดนเรอ

นนไมตางกน? ถาเจาตองการจะนยามมนโดยละเอยดอยางทไดพดไว ตอใหมตนหน

คนไหนสขภาพดขนมาไดจากการแลนเรอ และการทองนาวานนกใหผลประโยชนแก

รางกายของเขาจรงๆ เจากคงจะไมอางวา ศลปะซงเขาฝกปรอมานนคอศลปะทางการ

แพทยหรอกใชไหม?”

“อม ขาฯไมอางอยางนนแน” เขาพด

“และขาฯกเหนวา เจาคงไมเรยกศลปะการรบคาแรงวาเปนอยางเดยวกนกบการ

แพทย ตอมใครบางคนสขภาพดขนเพราะไดคาแรงกตาม?”

“อม ขาฯไมพดเชนนนหรอก” เขากลาว

“และเจากจะไมเรยกการแพทยวาเปนอยางเดยวกบศลปะการรบคาแรงดวย ตอ

ใหมใครบางคนไดรบคาแรงจากการรกษาคนไข?”

เขายอมรบวาตวเองจะไมพดอยางนนแน

“งนเรากเหนตรงกนแลวสนะวา ศลปะแตละแขนงยอมสรางประโยชนเฉพาะตว

ของตนเองนะ?”

“อม มนกคงตองเปนเชนนนแหละ”

“ดงนน ถามผลประโยชนใดทชางฝมอแขนงตางๆไดรบรวมกน มนกตองเปนผล

มาจากการฝกฝนศลปะอกแขนงหนงเพมเตมเขาไป จงจะท�าใหพวกเขาเหลานนดง

เอาประโยชนออกมาจากศลปะแขนงนนๆรวมกนได?”

“กดเหมอนจะเปนอยางนน” เขากลาว

“และศลปะเพมเตมทเราก�าลงพดถงกนอยน มนกศลปะดานการรบคาแรงนนเอง

ดวยเหตนชางฝมอแขนงตางๆจงไดรบประโยชนจากการไดรบคาแรงเหมอนกน ใช

หรอเปลา?”

เขายอมรบอยางไมเตมใจนก

“เมอเปนเชนนผลประโยชนจากการไดรบคาแรงจงไมไดมาจากศลปะเฉพาะทาง

ทพวกเขาแตละคนช�านาญ ถาเราพจารณาเรองนดวยความละเอยดถถวน เรากจะ

เหนวา ศลปะการแพทยนนใหสขภาพ และตอจากนนศลปะการรบคาแรงกจะให

คาแรงตามมา และเชนเดยวกน ศลปะการสรางบานยอมใหบาน และศลปะการรบ

คาแรงกจะใหคาแรงไปดวย ควบคกนไป ศลปะแขนงอนๆอกมากมายกเปนไปใน

[346c]

[346d]

เพลโต : 37

ลกษณะน ศลปะแตละแขนงจงท�าหนาทและใหประโยชนแตกบเปาหมายเฉพาะของ

ตนเทานน ดวยเหตน ถาคาแรงไมไดถกเพมเขาไป ชางฝมอคนหนงจะไดรบอะไรจาก

ศลปะการรบคาแรงหรอไม?”

“กคงจะไมได” เขากลาว

“งนถาเขาท�าหนาทของตนโดยไมหวงผลตอบแทนใดเลย เขากยอมไมไดรบผล

ประโยชนใดๆตอบแทนเลยเชนกน?”

“ขาฯกวาอยางนน”

“เมอเปนเชนน มนกคงชดเจนแลวสนะ ธราซมาคส ไมมศลปะแขนงไหนหรอการ

ปกครองชนดใดใหผลประโยชนแกตวมนเอง (และเรากพดเรองนกนมาไดสกพกแลว

ดวย) มนมแตจะออกค�าสงโดยคะนงถงแตผลประโยชนของผใตอาณตเทานน ซงนนก

คอผออนแอกวา ไมใชผแขงแกรงกวาเปนแน ธราซมาคสทรก และนกคอสาเหตทเมอ

ตะกขาฯกลาววา ไมมใครหรอก จะเลอกปกครองและรบปญหาของผอนเขามาไวใน

มอโดยสมครใจ คนเหลานนท�าไปเพอคาแรงทงนน เพราะผประสงคจะฝกฝนศลปะ

ของตนจนเกดความเปนเลศ ยอมไมยอมกระท�าการใดหรอออกค�าสงใดเพอแสวงหา

สงทดทสดแกตวเองแน ตราบใดทการกระท�าของเขายงถกขบเคลอนดวยค�าบญชาจาก

ศลปะของตน เขากจะแสวงหาเพยงสงซงเปนประโยชนแกผใตอาณตของตนเทานน

และมนกดเหมอนวาจะเปนเพราะเหตนเอง ทเรายงตองจายคาตอบแทนเพอจงใจคน

ใหเขามาถออ�านาจปกครองดวยใจสมคร ไมวาคาตอบแทนดงกลาวจะจายในรปของ

เงนทอง เกยรตยศ หรอโทษทณฑ หากเขาปฏเสธจะรบต�าแหนงปกครองนนกตาม”

“ทานหมายความวาอยางไรหรอ โสคราตส?” กลาวคอนพดขน “คาแรงสองอยาง

แรกนะขาฯพอเขาใจได แตคาตอบแทนทจายเปนโทษทณฑนขาฯไมเขาใจ ทานหมาย

ถงอะไร และท�าไมทานถงจดมนไวเปนคาแรงชนดหนงดวยละ?”

“อม เจาคงไมเคยไดยนค�าวา ‘คาตอบแทนของผเปนเลศ’ สนะ” ขาฯกลาว “ผม

คณสมบตเหมาะสมทงหลายนนเขามารบต�าแหนงปกครองและท�าหนาทปกครองโดย

สมครใจได กเพราะมนนแหละ หรอเจาไมรวา ตงแตอดตจนถงปจจบน ผคนทงหลาย

นนมกดแคลนความรกในเงนทองกบความรกในเกยรตยศอยเสมอ”

“ใช ขาฯร” เขาพด

“ดวยเหตน” ขาฯกลาว “คนดจงมกไมคอยเตมใจจะปกครองเพอเงนทองหรอ

[346e]

[347a]

[347b]

38 : รพบลก

เกยรตยศ พวกเขาไมอยากใหใครมาเรยกตวเองวาลกจางหรอโจร จงมกไมหวงคาแรง

เปนเงนทองจากการท�าหนาทปกครอง ไมวาจะแบบเปดเผยหรอแบบใตโตะ และ

พวกเขากไมอยากไดชอเสยงเกยรตยศจากการปกครองดวยเชนเดยวกน และนนก

เปนเพราะพวกเขาไมใชผรกในเกยรตยศ ดงนน หากตองการจะท�าใหคนประเภทน

เขามารบต�าแหนงปกครองโดยสมครใจได เรากตองเพมความจ�าเปนและโทษทณฑ

บางประการเขาไป และแนนอน โทษทณฑทรายแรงทสดส�าหรบพวกเขา – หากไม

ยอมรบหนาทปกครองดวยตวเอง – กคอ การตองอยใตอาณตของคนทเลวรายกวา

ตนนนเอง และนกเปนสาเหตทท�าให การขวนขวายจะขนไปนงเกาอปกครองใหไดโดย

ไมมความจ�าเปนใดๆ บบคนกอนนน มกดเปนเรองนาละอาย ขาฯวา ความกลวจะ

ตกตองตกอยในสถานการณเชนนนนนเอง เปนแรงผลกดนใหผมคณสมบตเหมาะสม

ตองลกขนมารบหนาทปกครองเมอมโอกาส ซงแนนอนละวา พวกเขาจะไมรบหนาท

นเพราะหวงคณความดแกตวเอง หรอเพราะหวงความกาวหนา พวกเขารบหนาทน

เพราะความจ�าเปนบบบงคบ เนองจากไมสามารถฝากความหวงใหแกใครทดไปกวา

ตน หรอดเทากบตนไดอก ถาเมองของคนดอยางทวานเกดขนมาไดจรงละก พวกชาว

เมองกคงจะทะเลาะกนดวยเหตวาตนนนไมอยากขนไปถออ�านาจปกครอง และกคง

ตางจากบานเมองเราทกวนนทคนทะเลาะกนเพยงเพราะอยากไดอ�านาจปกครอง ทน

เจาคงเขาใจแลวกระมง วาโดยธรรมชาตแลวนน ผปกครองอนจรงแทยอมแสวงเพยง

ผลประโยชนของผใตอาณต ไมใชผลประโยชนสวนตน และเพราะรอยางนนเอง คน

สวนใหญจงเลอกจะเปนฝายรบประโยชนมากกวาจะเปนฝายใหประโยชนดวยการเอา

ปญหาของผอนมาเปนของตน ดงนน ขาฯจงไมเหนดวยกบธราซมาคสอยางเดดขาด

ขาฯไมยอมรบวาความเทยงธรรมคอผลประโยชนของผแขงแกรงกวา แตเรองนเอาไว

คอยวากนใหมครงหนานะ เพราะตามทศนะของขาฯ ขาฯวาสงทธราซมาคสเพงพด

มานนดจะมความส�าคญใหญหลวงกวามาก เขาบอกเราวา วถชวตของผไมเทยงธรรม

ยอมแขงแกรงกวาวถชวตของผเทยงธรรมเสมอ เอาละ กลาวคอน” ขาฯพด “ตาม

ทศนะของเจาแลว ตรรกะขางไหนมความจรงแทมากกวากน?”

“ขาฯยอมเลอกชวตของผเทยงธรรม เพราะมนตองใหผลประโยชนมากกวา

อยแลว”

“เจาไดยนคณความดตางๆนาๆของชวตอนไมเทยงธรรม” ขาฯกลาว “ดงท

[347c]

[347d]

[347e]

[348a]

เพลโต : 39

ธราซมาคสไดไลใหเราฟงเมอตะกหรอเปลา?”

“ขาฯไดยน” เขาพด “แตยงไมรสกวามนจะโนมนาวขาฯได”

“ถาอยางนนเจาอยากใหพวกเราเปลยนเปนฝายโนมนาวเขาดบางไหม?” ขาฯ

พด “เผอเขาอาจจะคนพบไดบางวา สงทเขาพดมานนไมไดเขาใกลความจรงตามท

มนเปนเลย”

“กแลวท�าไมขาฯจะไมอยากละ?” เขากลาว

“งนถาเราอยากจะฉะกบเขารวดเดยวชนดตรรกะตอตรรกะ” ขาฯพด “เรากอาจ

จะเรมตนดวยการบอกเขาถงคณความดตางๆของการเปนคนเทยงธรรมกอน จาก

นนกเปลยนใหเขาเปนฝายแยงบาง และทายทสดกใหเราแยงเขาอกรอบหนง ถาท�า

ตามนได เรายอมนบและเปรยบเทยบคณความดแตละขอในตรรกะของแตละฝาย

ได วามจ�านวนมากนอยตางกนเทาไร ตอจากนน เรากจดตงฝายตดสนความขนมา

เปนขนตอนสดทาย56 อม... แตถาเราใชวธสรางความเหนพองจากสองฝาย – ซงนน

กวธการเดมเหมอนทผานมา – เรากจะไดเปนทงฝายแกตางและฝายตดสนความไป

ไดดวยในเวลาเดยวกน”

“แนนอนทสด” เขากลาว

“แลวเจาชอบวธไหนมากกวากนละ?” ขาฯพด

“ขาฯชอบวธหลง” เขากลาว

“เอาละ ธราซมาคส” ขาฯพด “เจาชวยตอบพวกเราใหมตงแตตนเลยนะ เจาบอก

วา ความไมเทยงธรรมโดยสมบรณนนใหผลประโยชนมากกวาความเทยงธรรมโดย

สมบรณใชไหม?”

“ใช ขาฯพดวาอยางนน” ธราซมาคสกลาว “และขาฯกบอกสาเหตไปแลวดวย”

“อม แลวถาขาฯพดถงมนในมมนละ? หนงในสองดานนน ดานหนงยอมเปน

ความดงาม สวนอกดานเปนความเลวทราม เจากเหนอยางนใชไหม?”

“แนนอน”

“และเจาจะเรยกความเทยงธรรมเปนความดงาม และความไมเทยงธรรมเปน

ความเลวทรามดวยหรอเปลา?”

“โอ! ทานชางเปนคนนาคบจรงๆ” เขาพด “มนเปนเชนนนหรอ? กในเมอขาฯเพงจะ

บอกไปอยหยกๆวา ความไมเทยงธรรมตางหากใหผลประโยชน สวนความเทยงธรรม

[348b]

[348c]

40 : รพบลก

นนไมไดใหอะไรเลย”

“แลวไง?”

“มนกตรงกนขามกบททานพดมานะส” เขากลาว

“งนความเทยงธรรมกจดเปนความเลวทราม?”

“เปลา ขาฯเรยกมนวาความใสซออนสงสงตางหาก”

“งนเจากคงเรยกความไมเทยงธรรมวาเปนสนดานชวงนส?”57

“เปลา ขาฯเรยกมนวาตดสนใจไดดตางหาก”

“ออ! งนในทศนะของเจา คนไมเทยงธรรมกยอมเปนทงคนดและมปฏภาณ58สนะ

ธราซมาคส?”

“ใชแลว พวกเขากคอผไรความเทยงธรรมอยางสมบรณ” เขากลาว “ผสามารถรวม

เอาเมองตางๆและชนชาตทงหลายเขามาไวในก�ามอ ออ! บางททานอาจก�าลงนกวา

ขาฯพดถงพวกโจรลวงกระเปา” เขาพดเสรม “ไมผดหรอก การลกเลกขโมยนอยกให

ผลประโยชนเชนกน (ถาพวกเขาไมเผอญถกจบไดเสยกอนนะ) แตอยางไรกตาม มน

กยงเทยบไมไดกบสงทขาฯเพงพดถงไปอยด”

“ขาฯกไมถงกบไมรหรอกนะ วาเจาตองการจะพดอะไร” ขาฯกลาว “แตขาฯก�าลง

สงสยอกเรองหนงมากกวา เจาตองการจะรวมความไมเทยงธรรมเขาไวในกลมเดยว

กบความดงามและปญญาจรงๆใชไหม? สวนความเทยงธรรมกรวมเขาไวในกลมตรง

กนขาม ใชหรอเปลา?”

“แนนอน ขาฯยอมตองจดมนไวอยางนน”

“โฮ! ความเหนของเจานนฉกรรจมากทเดยว สหาย” ขาฯกลาว “และมนกหาทาง

ตอบโตไมไดงายๆเสยดวย ถาเจาตอบวาความไมเทยงธรรมนนใหประโยชน แตกยง

เปนความเลวทรามและนาละอาย – เหมอนทคนทวๆไปเขาเขาใจกน – เรากคงยง

สามารถพดถงปญหานกนบนฐานของธรรมเนยมยดถอทวไปไดบาง ทวา เจากลบ

ประกาศออกมาอยางโจงแจงวา ความไมเทยงธรรมนนเปนสงงดงามและแขงแกรง

อม และถาเจาถงขนจดมนไวในกลมเดยวกบความดงามและปญญาอยางนแลว

ประเดยวเจากคงจะจบมนรวมเขากบลกษณะอนๆทเราเคยจดไวในกลมเดยวกบ

ความเทยงธรรมอกแหงๆ”

“วชาเทพพยากรณของทานท�านายไดตรงตามความจรงแทบทกประการ” เขาพด

[348d]

[348e]

[349a]

เพลโต : 41

“แตอยางไรกตาม” ขาฯพด “ขาฯคดวาเรายงไมสมควรจะหยดการสนทนาเอาไวแค

ตรงน เพราะตราบใดทขาฯยงเหนวาเจาไดพดในสงทตวเองคดจรงๆ เรากยงสมควร

ตองพจารณาเรองนกนตอ และทส�าคญ ตอนนขาฯเชอแลววาเจาไมไดก�าลงลอพวก

เราเลน ธราซมาคส เจาก�าลงพดในสงทเจาเชอวาเปนจรงตามทเปน”

“ไมวาขาฯจะเชอมนจรงๆหรอไม แลวมนมอะไรแตกตางกนหรอ?” เขากลาว “ไม

วาอยางไร ทานกตองหกลางตรรกะของขาฯใหไดเทานน”

“มนกไมไดแตกตางอะไรกนหรอก” ขาฯพด “ไหนเจาลองตอบค�าถามขอนซ ตาม

ทศนะของเจา คนเทยงธรรมนนตองการอยเหนอกวาคนเทยงธรรมคนอนๆในเรอง

ใดบางหรอเปลา?”

“ไมมทาง” เขากลาว “ไมเชนนนเขากรกษาความสภาพใสซอเอาไวไมไดนะส”

“แลวถาเปนเรองการกระท�าเทยงธรรมละ เขาอยากอยเหนอกวาใครบางไหม?”

“ไม แมแตการกระท�าเทยงธรรมเขากยงไมอยากจะอยเหนอกวาใคร” เขาพด

“แลวเขาจะอางวาตนเองสมควรไดอยเหนอคนไมเทยงธรรม พรอมกบเชอวาการ

อางเชนนนเปนความเทยงธรรมอยแลวหรอเปลา หรอวาเขาจะไมเชอเชนนน?”

“เขากคงเชอวามนเทยงธรรม และกคงจะอางดวยวาตนสมควรไดอยเหนอกวา”

เขาพด “แตเขาไมมวนท�าไดหรอก”

“นนไมใชสงขาฯอยากร” ขาฯพด “ขาฯถามแควา คนเทยงธรรมนน ตองการจะ

อยเหนอกวา – และอางวาเปนสงสมควรกระท�า – คนไมเทยงธรรมเทานน ไมรวม

คนเทยงธรรมดวยกนเขาไปดวย ใชหรอเปลา?”

“ใช เขาตองการอยางนน” เขาพด

“แลวคนไมเทยงธรรมละ? เขาจะอางวาตนสมควรไดอยเหนอกวาคนเทยงธรรม

และการกระท�าอนเทยงธรรมทงหลายดวยหรอเปลา?”

“มนคงเปนอนไปไมได” เขาพด “เขายอมมองวาตนนนสมควรอยเหนอกวาทก

คนใหไดอยแลว”

“ถาอยางนน คนไมเทยงธรรมกคงอยากจะอยเหนอกวามนษยผไมเทยงธรรมและ

การกระท�าอนไรความเทยงธรรมทงหลายดวยใชไหม? นนกคอ เขาพยายามดนรน

อยางสดความสามารถเพอกอบโกยทกอยางเขาตวใหไดมากทสด ถกไหม?”

“ถกแลว”

[349b]

[349c]

42 : รพบลก

“งนเราเปลยนมาพดอยางนแทนไดไหม?” ขาฯกลาว “คนเทยงธรรมยอมไมคด

จะอยเหนอกวาคนทเหมอนกบตวเอง เขาเพยงตองการอยเหนอวาคนทตางจากตน

เทานน ในขณะทคนไมเทยงธรรมนน ตองการอยเหนอกวาทงคนทเหมอนและคน

ทตางจากตน”

“พดไดดน” เขากลาว

“และคนไมเทยงธรรมกมทงความดและปฏภาณ” ขาฯพด “สวนคนเทยงธรรมไมม

ทงสองอยาง เจาวาอยางนใชไหม?”

“นกพดไดดอก” เขาพด

“ถาอยางนน” ขาฯกลาว “คนไมเทยงธรรมกยอมตองเหมอนกบทงคนดและคนม

ปฏภาณ สวนคนเทยงธรรมนนไมเหมอน?”

“แนนอน” เขากลาว “เขาจะไมเหมอนคนเหลานนไดอยางไร กในเมอเขาเองกเปน

เชนเดยวกบคนเหลานน สวนฝายหลงกยอมตองแตกตางออกไป”

“เยยม! แตละฝายยอมตองเปนเชนเดยวกบคนทเหมอนกบตนเสมอ ใชไหม?”

“แหงอยแลว” เขาพด

“ธราซมาคส” ขาฯกลาว “เจายอมเรยกคนบางคนวาเปนผช�านาญทางดนตร และ

เรยกคนอกบางคนวาเปนผไมมความช�านาญทางดนตร ใชไหม?”

“ใช”

“แลวคนไหนมปฏภาณทางดนตร คนไหนไรปฏภาณ?”

“ผช�านาญทางดนตรยอมมปฏภาณ สวนผไมมความช�านาญทางดนตรกยอมตอง

ไรปฏภาณ”

“นนกคอ ถาเขามปฏภาณดานไหน เขากตองดในดานนนดวย และเชนเดยวกน

ถาเขาไรปฏภาณดานไหน เขากจะเลวในดานนนดวยเชนกน?”

“ใช”

“และคนทฝกฝนศลปะการแพทยกเปนเชนเดยวกนน?”

“เปนเชนเดยวกน”

“พอคนเกง ตามทศนะของเจาแลว นกดนตรผช�านาญดานการปรบเสยงไลร จะ

อยากอยเหนอกวานกดนตรคนอนๆในดานการปรบความตงความหยอนของสายไลร

โดยอางวาตนสมควรตองท�าเชนนนอยแลวหรอเปลา?”

[349c]

[349e]

[331c]

เพลโต : 43

“ตามทศนะของขาฯ ขาฯวาไมนะ”59

“กระนน เขากยงตองการอยเหนอกวาผไรความช�านาญทางดนตร?”

“นนยอมเลยงไมได” เขากลาว

“แลวถาเปลยนเปนแพทยละ? คนเปนแพทยนนตองการอยเหนอกวาแพทยคน

อนๆ หรอใครกตามทฝกฝนศลปะการแพทยในดานการสงอาหารและเครองดมเพอ

สขภาพหรอเปลา?”

“ไมตองการแนนอน”

“แตแนละ เขาคงตองอยากอยเหนอกวาคนไมมความช�านาญทางการแพทย?”

“ใช”

“อม องคความรทกดานยอมตองมทงคนทรและไมรอยแลวใชไหม? ถาอยางนน

ตามทศนะของเจา คนมองคความรในแขนงหนงๆ ยงจะสมครใจเลอกกระท�าสงใด

– ไมวาจะเปนดานการพดหรอการปฏบต – ใหไดเหนอกวาคนอกคนหนง ซงมองค

ความรในแขนงเดยวกบตนอกหรอ? ในเมอหากตองเผชญกบสถานการณใดๆกตาม

คนๆหนงยอมตองมวธรบมอกบสถานการณนนๆในลกษณะเดยวกนกบคนอกคน ซง

มองคความรเหมอนกบตน มใชหรอ?”

“นนกอาจจะเปนสงทเลยงไมไดเชนกน” เขาพด

“แลวถาเปนคนไมรละ? คนไมรยอมตองการอยเหนอกวาทงคนทรและคนทไมร

แนๆ ใชหรอเปลา?”

“กนาจะเปนอยางนน”

“และผมความรกยอมมปญญา?”60

“อม”

“และผมปญญากยอมกอปรดวยคณความด?”

“อม”

“งนคนททงดและมปญญากยอมไมตองการอยเหนอกวาคนทเหมอนกบตน เขา

ยอมตองการอยเหนอคนทตางจากตนหรอไมกตรงกนขามกบตนเทานน?”

“กดเหมอนจะเปนอยางนน” เขาพด

“แตคนเลวและขาดการเรยนรยอมอยากอยเหนอกวาทงคนทเหมอนกบตนและ

ตรงขามกบตน”

[350a]

[350b]

44 : รพบลก

“กคงเปนเชนนน”

“เอาละ ธราซมาคส” ขาฯกลาว “เมอตะกเราคยกนวา คนไมเทยงธรรมนน

อยากอยเหนอกวาทงคนทเหมอนและตางจากตน ใชไหม? เจาเปนคนพดเองเลยน

ใชหรอเปลา?”

“ใช ขาฯพดเอง”

“สวนคนเทยงธรรมกไมตองการอยเหนอกวาคนทเหมอนกบตน เขาตองการเหนอ

กวาเพยงคนทตางจากตนเทานน ใชไหม?”

“ใช”

“ถาอยางนน” ขาฯพด “คนเทยงธรรมกเหมอนกบคนทดและมปญญา สวนคน

ไมเทยงธรรมกยอมเหมอนกบคนเลวและขาดการเรยนร61 ใชไหม?”

“ขาฯเกรงวาคงเปนเชนนน”

“นอกจากนแลว เรายงเหนพองกนดวยใชไหมวา คนแตละฝายยอมตองเปนเชน

เดยวกบคนทเหมอนกบตนเสมอ”62

“ใช”

“อาว! ถาอยางนนกแสดงวา คนเทยงธรรมกจะตองทงดและมปญญานะส สวนคน

ไมเทยงธรรมกตองเลวและขาดการเรยนร ใชไหมละ?”

ขาฯท�าใหธราซมาคสเหนพองกบขาฯไดทกขอกจรง แตมนกไมใชเรองงายๆเหมอน

อยางทขาฯเลาหรอกนะ เพราะเขาเองกไมไดเตมใจจะยอมรบมนเทาไร ดนรนตอตาน

อยางสดก�าลงเหมอนกน ทามกลางความรอนอบอาวแหงคมหนตฤด เขาถงกบตอง

อาบเหงอตางน�า ในชวงเวลานนเองทขาฯไดเหนบางสงแปลกใหม โอ... ธราซมาคส

ก�าลงหนาแดงไดทเลยทเดยว และเหนอสงอนใด หลงจากเราเหนพองตองกนแลว

วาความเทยงธรรมนนคอความดงามและปญญา สวนความไมเทยงธรรมกคอความ

เลวทรามและการขาดการเรยนร ขาฯกกลาวขนวา “เอาละ ถอวาเราไดตดสนเสรจ

สนกนไปแลวเรองหนง อยางไรกตาม เมอตะกเรายงไดกลาวกนเอาไวดวยไมใชหรอ

วา ความไมเทยงธรรมกเปนความแขงแกรงชนดหนงเชนกน คงยงไมลมใชหรอเปลา

ธราซมาคส?”

“ขาฯยงไมลมหรอกนา” เขาพด “แตขาฯกยงไมพอใจกบค�าพดของทานอยด ถาจะ

ใหขาฯแยง ขาฯกแยงไดนะ แตอยางไรเสย ทานกคงจะกลาวหาวาขาฯเลนวาทศลป

[350c]

[350d]

[350e]

เพลโต : 45

ชวนเชออยวนยนค�า เมอเปนอยางน ไมวาทานจะยอมใหขาฯพด หรอจะถามอะไร

ขาฯอกกเชญไดเลย เพราะขาฯจะตอบแค ‘อม’ แลวกพยกหนาหรอไมกสายหว

เหมอนตอนตองนงฟงนทานของบรรดาเมยแกๆนนแหละ”

“ไมเอานา” ขาฯพด “อยาตอบอะไรทมนตรงกนขามกบทศนคตของตวเองเลย”

“ขาฯจะตอบแตสงทมนถกใจทานกแลวกน” เขากลาว “กในเมอทานหามไมให

ขาฯพดเองน64 ทานจะเอาอะไรอกละ?”

“ในนามของเทพซส! ขาฯไมเอาอะไรทงนนแหละ” ขาฯพด “แตถาเจาอยากจะ

ตอบอยางนนกตามใจ เอาเลย ขาฯจะถามค�าถามของขาฯกแลวกน”

“เอา! กวามาส”

“ขาฯจะถามสงทขาฯไดถามไปแลวนนละ เราจะไดถกเถยงตรรกะเกยวกบความ

เทยงธรรมและความไมเทยงธรรมกนตอไดอยางตามล�าดบหนอย เอาละ ผคนมก

กลาวกนวา ความไมเทยงธรรมนน ทงแขงแกรงกวาและมพลงอ�านาจมากกวาความ

เทยงธรรม อยางไรกตาม” ขาฯพด “เมอเราไดพสจนกนออกมาแลววา ความเทยงธรรม

นนเปนทงปญญาและความดงาม สวนความไมเทยงธรรมกคอการขาดการเรยนร

เราทกคนตางกรถงจดนกนหมดแลว ดงนน การจะพสจนใหเหนวาความเทยงธรรมนน

แขงแกรงกวาความไมเทยงธรรม กไมใชเรองยากอกตอไป อยางไรกตาม ธราซมาคส

ขาฯไมปรารถนาขอพสจนอะไรทมนงายจนเกนไปหรอกนะ ขาฯจงอยากจะลอง

พจารณามนจากอกมมหนง เจาวา หากเมองๆหนงยดครองเมองอนๆโดยปราศจาก

ความเทยงธรรม ลามตรวนพวกเขาและเมองอนๆอกจ�านวนมากใหเปนทาสของตน

เจาเหนวา เมองๆนนจะตองไรความเทยงธรรมโดยสนเชงหรอเปลา?

“แนอยแลว” เขาพด “เมองทมความเปนเลศทสดยอมตองท�าเชนน และแนนอน

เมองๆนนจะตองไรความเทยงธรรมโดยสมบรณ”

“นนคอตรรกะของเจา ขาฯเขาใจ แตสงทขาฯตองการจะตรวจสอบคอเรองนตาง

หาก ขาฯอยากรวา เมองทแขงแกรงกวาเมองอนๆนน จะบรรลถงอ�านาจเชนนโดย

ไมมความเทยงธรรมอยเลยไดหรอเปลา? หรอมนจ�าเปนตองมความเทยงธรรมอย

ดวยจงจะไดอ�านาจเชนนมา?”

“กถาวากนตามสงททานพดเมอตะก – ความเทยงธรรมคอปญญา – มนกตอง

มความเทยงธรรมอยดวย” เขาพด “แตถาเปนไปตามทขาฯเสนอ มนกใชเพยงความ

[351a]

[351b]

[351c]

46 : รพบลก

ไมเทยงธรรมเทานน”

“นาประทบใจจรงๆ สหายธราซมาคส” ขาฯพด “อยางนอยเจากไมไดเอาแตพยก

หนาสายหนา แถมเจายงตอบค�าถามขาฯไดงดงามมากอกดวย”

“เฮอะ! ขาฯแคพยายามท�าใหทานพอใจเทานนแหละ” เขาพด

“งนเจากท�าไดดมากเลย เจาจะชวยท�าใหขาฯพอใจยงขนดวยการตอบค�าถามน

หนอยไดไหม? เจาคดวา ไมวาจะเปนเมอง เปนกองทพ เปนกองโจร หรอเปนชนเผา

ใดๆกตามทมเปาหมายอนไมเทยงธรรมรวมกน พวกเขาจะรวมมอกนบรรลเปาหมาย

นนไดไหม หากแตละฝายยงคงปฏบตตอกนดวยความไมเทยงธรรมอย?”

“ไมมทาง” เขาพด

“แลวถาพวกเขาไมไดปฏบตตอกนอยางไรความเทยงธรรมละ? พวกเขาจะบรรล

เปาหมายไดอยางมประสทธภาพขนไหม?”

“แนนอน” เขาพด

“งนความไมเทยงธรรมกยอมกอใหเกดความแยกแตก ความเกลยดชง และการ

ทะเลาะเบาะแวง สวนความเทยงธรรมยอมกอใหเกดมตรภาพและความสามคค เปน

อยางนหรอเปลา ธราซมาคส?”

“ใหมนเปนอยางนนกดนะ ขาฯจะไดไมตองเหนตางจากทานไง”

“พอคนเกง เจาท�าตวดมากเลย ไหนบอกขาฯอกหนอยซวา ถาหนาทของความไม

เทยงธรรมคอการบมเพาะความเกลยดชงแลวละก เมอไรกตามทมนปรากฏออกมา

ไมวาจะในหมทาสหรอเสรชน มนยอมสรางแตความเกลยดชงและความแตกแยกใน

หมคณะ จนท�าใหไมสามารถบรรลเปาหมายใดรวมกนไดเลย ใชหรอเปลา?”

“ใช”

“แลวถาความไมเทยงธรรมปรากฏขนระหวางคนสองคนละ? พวกเขาทงสองยอม

ไมลงรอยกน เกลยดกน เปนศตรตอกนและตอคนเทยงธรรมทงหลายดวย ใชไหม?”

“ใช”

“แลวความไมเทยงธรรมจะสญอ�านาจในการสรางความแตกแยกลงไปหรอเปลา

หากมนปรากฏขนกบคนเพยงคนเดยว? หรอวามนจะยงรกษาความสมบรณเอาไว

ได?”

“มนไมมวนเสอมลงไปหรอก” เขาพด

[351d]

[351e]

เพลโต : 47

“ถาเปนเชนน เมอไรกตามความไมเทยงธรรมปรากฏขน อ�านาจของมนอยางแรก

เลยกคอ การท�าใหเมอง วงศตระกล กองทพ หรออะไรกตามแต ขาดความสามารถ

ในการรวมตว เนองจากมนเปนเหตแหงความแตกแยกและความแตกตาง และสงซง

ตามมาเปนอยางทสองกคอ มนจะท�าใหสงๆหนงตองเปนศตรกบทงตวมนเอง และกบ

ทกสงซงอยฝงตรงขามกบมน และนนกยงรวมถงความเทยงธรรมดวย ใชหรอเปลา?”

“ใช”

“และตอใหเปนกรณทมนปรากฏขนในตวคนเพยงคนเดยว ขาฯกยงเหนวา โดย

ธรรมชาตของมนแลว มนยอมใหผลดจเดยวกน กลาวคอ ประการแรก มนจะท�าให

คนผนนขาดความสามารถในการบรรลเปาหมายทกๆอยาง เพราะเขาจะอยในสภาวะ

ของความแตกแยก ไมเปนตวของตวเอง และตอมาประการทสอง มนยอมท�าใหเขา

เปนศตรทงกบตนเอง และกบคนเทยงธรรม เจาวาอยางนนไหม?”

“แนนอน”

“เทพเจานนเทยงธรรมหรอเปลา สหาย?”

“ใหมนเปนอยางนนเถอะ”65 เขากลาว

“ถาอยางนน คนไมเทยงธรรมกตองเปนศตรกบเหลาทวยเทพดวยนะส ธราซมาคส

สวนคนเทยงธรรมนนยอมเปนมตรกบเทพเจา ใชไหม?”

“เชญทานจดงานฉลองแกตรรกะหามๆของตวเองไปคนเดยวเถอะ” เขาพด

“เอาเลยส ขาฯไมแยงทานหรอก เดยวคนแถวนจะพาลโมโหขาฯเอาเสยเปลาๆ”

“เอานา ยงไงกมารวมปดงานฉลองกบขาฯหนอยเถอะ เจาชวยขาฯตอบค�าถามตอ

ไปอยางนแหละดแลว” ขาฯพด “เอ... เมอตะกเราพสจนกนไปแลววา คนเทยงธรรม

นนยอมดกวา มปญญามากกวา และมความสามารถในการบรรลเปาหมายตางๆได

มากกวา สวนคนไมเทยงธรรมนน ขนาดจะท�างานรวมกนยงล�าบากเลย และหากม

เปาหมายยงใหญใดทคนไมเทยงธรรมรวมมอกนท�าไดส�าเรจ ผลส�าเรจนนกยอมตอง

มวาระซอนเรน ไมไดจรงแทอยางทเราเหนเปนแน เพราะถาพวกเขาเปนคนไรความ

เทยงธรรมโดยสมบรณแลวละก พวกเขายอมไมมวนผละตวเองออกจากความขดแยง

ระหวางกนไดแน ความส�าเรจทเราเหนจากภายนอกนน บงชวาจะตองมความเทยง

ธรรมบางประการปรากฏอยบางภายใน มนจงชวยสกดยบยงการกระท�าไมเทยงธรรม

ระหวางกนไดบาง การรวมมอกนจงเกดขนมาได นจงเปนสาเหตแหงความส�าเรจทเรา

[352a]

[352b]

[352c]

48 : รพบลก

เหน กลาวคอ พวกเขากอความไมเทยงธรรม โดยมความเลวรายและความไมเทยง

ธรรมอยภายในเพยงกงเดยวเทานน เพราะหากเปนคนเลวรายหรอไมเทยงธรรมโดย

สมบรณแลวละก พวกเขายอมไมมวนบรรลถงความส�าเรจใดๆไดอก ขาฯบอกเลย

วาขาฯเขาใจมนอยางน ซงกแนละ มนยอมเปนคนละเรองกบสงทเจาไดเสนอไวใน

ตอนแรก เอาละ ตอนนขาฯวาเราตองกลบมาพจารณาประเดนทเราเพงพดถงไปเมอ

ตะกกนอกครง – คนเทยงธรรมมชวตทดกวาและสขสมบรณยงกวาคนไมเทยงธรรม

หรอไม66 – อนทจรง ตามทศนะของขาฯ มนกดทาจะเปนเชนนนนะ กระนน เรายง

จ�าเปนตองตรวจสอบมนใหถถวนกอน เพราะมนไมใชการพดคยกนธรรมดาๆ มน

เปนถงเรองของการด�ารงชวตอยางเหมาะสมทเดยว”67

“กเอาส เรมเลย” เขาพด

“ไดเลย” ขาฯกลาว “ไหนเจาบอกขาฯซ ตามทศนะของเจา มาตองมหนาทของ

ตวมนเองใชไหม?”

“ใช”

“และเรากนยาม ‘หนาท’ ของมา หรอของอะไรกตามแต วาหมายถง งานซงม

เพยงสงๆนนเทานนจงท�าได หรอมเพยงสงๆนนเทานนจงท�าไดอยางดทสด ใชไหม?”

“ขาฯไมเขาใจททานพด” เขากลาว

“งนเอาอยางน เจาใชสงอนใดมองเหนแทนดวงตาไดไหม?

“ยอมไมไดแน”

“แลวการไดยนละ? เจาใชอวยวะสวนอนฟงแทนหทงสองไดไหม?”

“ไมได”

“เมอเปนเชนน เราจงกลาวไดอยางชอบธรรมวา ทงการมองเหนและการฟง ตาง

กเปนหนาทของอวยวะทงสอง ใชไหม?”

“แนนอน”

“แลวถาเปนกรณนละ? เจาสามารถตอนกงตนองนโดยใชมดสน หรอใชมดแกะสลก

หรอใชสงของอะไรกไดอกตงหลายประเภทเลยใชไหม?”

“แนอยแลว”

“แตขาฯวา คงไมมมดชนดใดท�างานนไดงดงามไปกวามดตอนกง ซงถกออกแบบ

มาเพอจดมงหมายนโดยเฉพาะอกแลว ใชไหม?”

[352d]

[352e]

[353a]

เพลโต : 49

“เปนจรงตามนน”

“หรอเราจะพดวาการตอนกงเปนหนาทของมดดามนกไดใชไหม?”

“กตองไดส”

“เอาละ ขาฯวาเจาคงเขาใจประเดนเมอครของขาฯแลว – หนาทของสงๆหนง

ยอมหมายถง งานซงมเพยงสงๆนนเทานนจงจะท�าได หรอไมกท�าไดอยางยอดเยยม

กวาสงอนๆ”

“อม ขาฯเขาใจแลว” เขาพด “และตามทศนะของขาฯ หนาทของสงของแตละ

อยางกเปนเชนนจรงๆ”

“และยงดเหมอนวา” ขาฯพด “ของแตละสงยงตองมความดงาม อนเปนเปาหมาย

ของหนาทเหลานนอกดวย68 ใชหรอเปลา? เรามาลองทบทวนจากตวอยางเดมกนอก

ท เมอตะกเรากลาววา ดวงตายอมมหนาทบางประการเปนของตวมนเองใชไหม?”

“ใช”

“ถาเชนนน มนกตองมความดงามของดวงตา69ดวย ใชหรอเปลา?”

“มนยอมมความดงามเชนนน”

“แลวหละ เมอตะกเรากกลาววามนมหนาทของตวมน ใชไหม?”

“ใช”

“งนมนกตองมความดงามของหดวย?”

“อม มนกตองมอยแลว”

“และสงอนๆกลวนแตเปนเชนนทงนน ใชไหม?”

“ใช”

“เดยวกอนนะ เจาวา ดวงตาจะยงท�าหนาทของมนไดอยางยอดเยยมอยไหม หาก

มนสญเสยความดงามอนเหมาะสมกบตวมนไป กลาวคอ แทนทจะมความดงาม มน

กลบหลงเหลอเพยงความเลวทรามเทานน?”

“อม... ทานก�าลงพดถงความมดบอด ซงเขามาแทนทการมองเหน ใชไหม?” เขาพด

“อยางนนหรอเปลา?”

“ขาฯไมไดถามวาความดงามของมนคออะไรเสยหนอย” ขาฯพด “ขาฯถามเพยง

วา สงๆหนงจะท�าหนาทของมน – ซงมเพยงมนเทานนทท�าได – ไดด หากมนกอปร

ดวยความดงามอนเหมาะสมกบตวมน ใชไหม? และกจะท�าหนาทนนๆไดเลวลง หาก

[353b]

[353c]

50 : รพบลก

มนกอปรดวยความเลวทราม ใชหรอเปลา?”

“ทานพดไดจรงตามทมนเปนแลว” เขาพด

“เชน ถาหของเราถกยดเอาความดงามของมนไป มนกยอมท�าหนาทของตวได

เลวลง?”

“ใชแลว”

“และสงอนๆกอธบายดวยตรรกะเดยวกนนไดเชนกน?”

“อยางนอยทศนะของขาฯกเปนเชนนน”

“งนเจาลองพจารณาค�าถามนดนะ เจาวา มงานใดบางหรอไมทตองอาศยหนาท

ของจตวญญาณเทานนจงจะลลวงได? เจาลองนกถงการปกครอง การคดใครครวญ

การดแลเอาใจใสสงตางๆ ฯลฯ สงเหลานมเพยงจตวญญาณเทานนจงจดการได70

ใชไหม? และเรากควรจดสงเหลานใหเปนหนาทเฉพาะของจตวญญาณเทานนอก

ดวย ใชหรอเปลา?”

“ยอมไมใชหนาทของสงอนใดอก”

“แลวการใชชวตละ? การใชชวตกเปนหนาทหนงของจตวญญาณดวย?”

“แนนอน” เขากลาว

“และจตวญญาณกตองมความดงามบางประการเปนของตวเองดวย เรายอมกลาว

เชนนนใชหรอเปลา?”

“ใช เรายอมวาอยางนน”

“ธราซมาคส เมอเปนเชนน หากจตวญญาณถกยดเอาความดงามของตวมนออกไป

มนจะยงท�าหนาทของมนไดดอยไหม หรอวาเปนไปไมไดอกแลว?”

“ยอมเปนไปไมไดอก”

“ถาเชนนน จตวญญาณอนเลวทรามกยอมปกครองและจดการกบสงตางๆอยาง

เลวทรามและหลกเลยงไมได สวนจตวญญาณทดกยอมกระท�าสงตางๆเหลานไดดวย

ด ใชหรอเปลา?”

“ยอมเลยงไมได”

“และเรากเหนพองกนไปแลวใชไหมวา71 ความเทยงธรรมคอความดงามของจต

วญญาณ สวนความไมเทยงธรรมนนคอความเลวทราม?”

“อม เราเหนพองกนแลว”

[353d]

[353e]

เพลโต : 51

“จากทงหมดน เราจงสรปไดวา จตวญญาณอนเทยงธรรมและผทใชชวตอยาง

เทยงธรรมนน ยอมตองไดพบกบชวตทด สวนผทใชชวตอยางไมเทยงธรรมกยอม

ตองพบกบชวตทเลวราย”

“มนกคงตองเปนเชนนนแหละ ถาวากนตามตรรกะของทานนะนะ” เขาพด

“และผมชวตทดกยอมตองพบกบความสขสมบรณและไดรบพรจากเทพเจา

สวนผมชวตตางออกไปจากนกตองเผชญกบสงตรงขาม”

“ใช”

“เพราะฉะนน คนเทยงธรรมจงสขสมบรณ และคนไมเทยงธรรมกทกขโดย

สมบรณ”

“จะวาอยางนนกได” เขากลาว

“และความทกขโดยสมบรณกไมมวนใหผลประโยชนแกใครได ความสขสมบรณ

เทานนจงจะใหประโยชน”

“แนนอนละ”

“เมอเปนเชนนนะ ธราซมาคสคนด ความไมเทยงธรรมกไมมวนจะใหผลประโยชน

มากกวาความเทยงธรรมไปได”

“เอาอยางนนะ โสคราตส” เขาพด “ขาฯจะถอวางานฉลองของทาน72ในวนน จดขน

เพอถวายแดเทพเบนดส73กแลวกน”

“ขาฯถวายมนใหเจานนแหละ ธราซมาคส” ขาฯกลาว “เพราะเจาดออนโยนขน

มาก แถมยงเลกโวยวายใสขาฯแลวอกดวย กระนน ขาฯกรตวดวา ‘งานฉลอง’ ครง

นยงไมงดงามเทาไร74 และมนกเปนความผดของขาฯเอง ไมใชความผดของเจาเลย

เพราะตามทศนะของขาฯ ขาฯเหมอนคนตะกละ กนไมเลอก อาหารจานไหนอย

ตรงหนากตองควาขนมาลองลม อาหารทเพงกนไปกอนหนายงไมยอยดกสวาปาม

จานใหมเขาไปอกแลว เชนเดยวกบการสนทนาของเราเมอคร นยามของความเทยง

ธรรมยงไมทนไดค�าตอบดเลย แตขาฯกลบไมใสใจ มวแตไปคนหาวามนเปนความด

งามหรอเปนความเลวทราม เปนปญญาหรอเปนเพยงการขาดการเรยนรชนดหนง

กนแน จากนนการสนทนากเปลยนมาเปนเรองของความไมเทยงธรรม วามนใหผล

ประโยชนมากกวาความเทยงธรรมหรอไม ประเดนใหมนท�าใหขาฯตนเตนจนทนไม

ไหว ถงกบยอมละทงประเดนกอนหนาไป แลวหนมาสนใจมนแทน สดทาย ผลลพธ

[354a]

[354b]

[354c]

52 : รพบลก

ของการสนทนาแลกเปลยนกคอ ขาฯยงไมทนไดรอะไรเลย ถงตอนนขาฯกยงไมร

เลยวา ความเทยงธรรมคออะไร ยงไมแนใจเสยดวยซ�าวามนเปนความดงามประเภท

หนงหรอไม มนจะน�าพาเราไปสวงวนแหงความทกขหรอความสขสมบรณกนแนนะ?

1. ในปจจบน เราแบง Republic ของเพลโต ออกเปน 10 “เลม” เพราะผลงานตนฉบบทหลงเหลอมาจนถงทกวนน เขยนแยกไวบนกระดาษปาปรส 10 มวน อยางไรกตาม ยงไมมขอมลแนชดวาเพลโตนนตองการจะแบงมนออกเปน 10 “เลม” อยางทใชกนในปจจบนหรอไม เพราะการแบงเปน 10 มวนดงกลาวอาจเกดจากการล�าดบขนของผเรยบเรยงบางคนในภายหลงกได

2. โดยทวไป ผลงานของเพลโตจะเขยนในรป บทสนทนาถามตอบ (dialogue) ระหวางโสคราตส (ผเปนอาจารยของเพลโต) กบตวละครอนๆ อยางไรกตาม มผลงานของเพลโตบางชนทก�าหนดใหโสคราตสเปนสรรพนามบรษทหนงผเลาเรอง และหนงในนนกคอ Republic วธการดงกลาวเรยกวา internal narrative หรอ “การเลาเรองจากภายใน” ซงหมายถงการทผเลาเปนตวละครตวหนงในเรองทตนก�าลงเลาดวย วธการน ท�าใหเราไดเหนกระบวนการคด บคลกภาพ และการมองโลกของผเลา ในปจจบน เรองราวเกยวกบโสคราตส ซงมตวตนจรงตามประวตศาสตรนน โดยมากไดมาจากงานประพนธของเพลโตเกอบทงสน เพราะโสคราตสตวจรงไมไดเขยนหนงสอเลมใดๆ เอาไวเลย (หรอหากเขยนกสญหายไปหมดแลว) ผลงานขนาดยาว เรอง Republic หรอ Πολιτεία (/Politeia/; แปลตรงตววา “ระบอบการปกครอง”) ซงอยในมอของทกทานจงเปนหลกฐานชนส�าคญทท�าใหเราไดศกษาโลกทศนของโสคราตส ผานความคดของเพลโต หรอกระทงในทางกลบกน

3. เพเรอส (Piraeus) เปนเมองทาส�าคญของเอเธนส ในชวงราวป 410 กอนครสตศกราช เมองนถอเป นฐานท มนส�าคญของระบอบ

ประชาธปไตย ในหวงเวลาทเอเธนสถกปกครองโดยระบอบเผดจการของสปารตา ดงนน การท เพลโตเลอกเมองนขนมาเปนฉากหลงจงสอความถงค�าถามทเพลโตตงใจจะตอบในบทสนทนาเลมนวา “ประชาธปไตยนนมคณคาแคไหน?” เพราะชาวเมองเพเรอสเองกเคยตอสและลมตายเพอปกปองประชาธปไตยจากการรกรานของสปารตามากอน และขณะนนเอเธนสกปกครองดวยประชาธปไตย นอกจากน เนองจากเพเรอสเปนเมองทา ประชากรในเมองจงเตมไปดวยความหลากหลายทางเชอชาต ตวละครตางๆในบทสนทนาเลมนสวนใหญกเปนคนตางถนทเดนทางมาทองเทยวหรอมาตงรกรากในเมองนทงสน ขณะเดยวกน การเลอกเพเรอสมาเปนฉากหลงจงสอความถงค�าถามอกขอหนงทวา “ความหลากหลายนนจ�าเปนตอการเปนเมองทดหรอเปลา?”

4. กลาวคอน (Glaucon) เปนพชายแทๆของเพลโต เกดกอนเพลโตประมาณ 15 – 20 ป บดาชออรสตอน (Ariston) มารดาชอเพรคทโอเน (Periktione) เพลโตยงมพชายอกคนชออเดมนทส (Adeimantus) ซงปรากฏในบทสนทนาเลมนดวย

5. เรารจากหนา 354a วา เทพองคนมนามวาเบนดส (Bendis) ซงเปนเทพทชาวธราเคยนน�าเขามายงเมองเพเรอส

6. ธราเคยน (Thracian) เปนชอทชาวกรกโบราณใชเรยกดนแดนทางตะวนออกเฉยงเหนอ ทศตะวนตกตดกบมาซโดเนย ทศใตเปนทะเลอเจยน (Aegean) ทศเหนอมแมน�าดานบ (Danube) ไหลผาน

เชงอรรถ เลม 1

7. โพเลมารคส (Polemarchus) เปนลกหลานตระกลร�ารวยในเมองเพเรอส สงทนาสนใจกคอ โพเลมาร คสถกประหารชวตโดยระบอบการปกครองแบบเผดจการคณาธปไตยในป 404 กอนครสตกาล ซงเปนปทเอเธนสเพงแพสงคราม และชาวสปารตากเขามาปกครองแทนทระบอบประชาธปไตย การน�าโพเลมารคสมาใชเปนตวละครในบทสนทนาเลมน จงยงเปนการตอกย�าแกนค�าถามส�าคญในใจของเพลโตทวา ประชาธปไตยนนมคณคาเพยงพอตอการตอสเพอมนหรอไม

8. แมโพเลมารคสจะกลาวลอเลนกบโสคราตส แตค�าพดนของเขากสอความถงค�าถามทาง การเมองอยางหนงทปรากฏอยอยางแพรหลายในบทสนทนาเลมน นนกคอ “การใชก�าลงของคนกลมหนงเขาบงคบคนอกกลมหนงนน เปนสงทมความถกตองมากนอยแคไหน” เชน รฐบาลควรใชก�าลงเขาจบกมประชาชนไดในกรณใดบาง เปนตน นอกจากน ค�าหยอกลอนของโพเลมารคส ยงมความยอนแยงในตวของมนเองดวย เพราะอยางทเราทราบ ในป 404 กอนครสตกาล โพเลมารคสถกรฐบาลสปารตาใชก�าลงคนหมมากเขาจบกมและประหารชวต

9. ลสอส (Lysias) เปนนกพดคนหนง ทมสวน ส�าคญในการลมลางระบบเผดจการของสปารตา และสถาปนาประชาธปไตยขนมาอกครง

10. ธราซมาคส (Thrasymachus) เปนหนงในอาจารยสอนกลยทธการพดโนมนาวทางการเมองและทางกฎหมาย หรอทเราเรยกกนวาพวก “โซฟสท” (sophist)

11. เคฟาลส (Cephalus) เปนเศรษฐผร�ารวยจากการคาอาวธแถบเอเธนส เดมเปนชาวซราโคซาย (Syrakousai; ปจจบนออกเสยงเปนภาษา

อตาเลยนวา ‘ซราคซา’) ซงเปนเมองทาเลกๆทางตะวนออกของเกาะซซล (Sicily) มลกชาย 3 คนกบลกสาวอก 1 คน โดยลกชายทงสามคนคอ โพเลมารคส ลสอส และยธเดมส ตางกปรากฏตวในบทสนทนาเลมนทงสน

12. นเปนส�านวนทพบในมหากาพยของโฮเมอร การกาวพน “ธรณประตแหงความชรา” กคอการกาวเทาเขาสประตแหงความตาย ค�าถามน ของโสคราตสจงมลกษณะทคอนขาง “หยาบคาย” และทาทายตอขนบทางสงคม ในหนงสอเรอง Apologia ซงเปนวาทะแกคดของโสคราตส โสคราตสเปรยบเทยบตวเองเอาไวว าเปนเหมอน “ตวเหลอบ” ทคอยบนอยรอบๆมา มาจง ตองตนตวอย ตลอดเวลาเพอปองกนไมให ตวเหลอบเขามาดดเลอดมนได (Apologia, 30e) โสคราตสมองวาหนาทของเขาในฐานะนกปรชญากเปนเชนน เขามหนาทตงค�าถามตอสงตางๆเพอกระตนใหคนไมเฉอยชาทางความคด ไมปลอยตวไปกบกระแสสงคมเพยงเพราะมนเปนความเหนของคนหมมาก มนษยจ�าเปนตอง ส�ารวจตรวจสอบความคดของตนอยเสมอ เพราะ “ชวตทไรการตรวจสอบยอมเปนชวตทหาคณคามได” (Apologia, 38a)

13. โซโฟคลส (Sophocles; ประมาณป 496 – 406 กอนครสตกาล) เปนผประพนธบทละครเรอง Oedipus the King หรอ “อดปสจอมราชนย”

14. เธมสโทคลส (Themistocles) เปนแมทพและผน�าทางการเมองในระบอบประชาธปไตยของเอเธนส มชวตอยในชวงราวป 524 – 459 กอนครสตกาล

15. ในสมยโบราณ เอเธนสเปนเมองทมชอเสยงในศลปะแทบทกแขนง ใครทไดเดนทางมาศกษาทนกมกจะดมหนาตามตาในสงคมขนมาทนท

สวนเซรฟสเปนเพยงเกาะขนาดเลกเกาะหนงในทะเลอเจยนเทานน

16. ฮาดส (Άδης; /Hadēs/) หรอ Hades เปนเทพผดแลนรก และชอของเขายงถกน�ามาใชเปนบคลาธษฐานของนรกดวย ดงนน ในหนงสอเลมนจะแปลสลบกนระหวาง “นรก” กบ “ฮาดส”

17. พนดารส (Pindar) เปนหนงในกวทมชอเสยง มากในยคกรกโบราณ เขาเปนหนงในเกามหากวทมการจดอนดบไวในสมยนน มชวตอยในชวงราวป 522 – 443 กอนครสตกาล

18. “สทธธรรม” แปลจากค�าว า ὅσιος (/hosios/) สทธธรรมเปนความดงามชนดหนงในสมยกรกโบราณ โดยทวไปหมายถง หนาทรบผดชอบทมนษยมตอสงศกดสทธทงหลาย เพลโต เขยนถงหวขอนในบทสนทนาชอ Euthyphro

19. กวบทนหลงเหลอมาถงปจจบนเพยงบางสวนเทานน

20. “ความเทยงธรรม” และ “ความไมเทยงธรรม” เปนประเดนหลกในหนงสอเลมน และนเปนครงแรกทมการกลาวถง “ความเทยงธรรม” เมอครเราจะเหนวาเคฟาลสเอยถงค�าวา “ผไร ความเทยงธรรม” ขนมาโดยบงเอญเทานน (330d) แตความบงเอญครงนกสงผลเปนหวงโซของเหตการณตอมาทท�าให “ความเทยงธรรม” กลายมาเปนแกนเรองหลกไปในทสด ค�าวา “ความเทยงธรรม” ในหนงสอเลมนแปลมาจากค�าวา δικαιοσύνη (/dikaiosynē/) ซงภาษาองกฤษมกแปลวา justice กระนน ค�าวา δικαιοσύνη นนมความหมายทคอนไปทางดานจรยธรรม มากกวาดานของกฎหมาย กลาวคอ มนหมายถง “การกระท�าในสงทถกตอง” หรอ “การใชชวตอยางถกตอง” ทงในระดบตวบคคล

และในระดบสงคม การกลาวถง “คนเทยงธรรม” จงหมายถงคนทรจกใชชวตอยางถกตองตามหลกจรยธรรม และกอปรดวยความดงามตางๆอยางครบถวน ในหนงสอเลมน เพลโตพยายามจะอธบายวา ความเทยงธรรมนนส�าคญตอนกปรชญาอยางไร และมนจะน�าเราไปสความส�าเรจของชวตไดอยางไร

21. ค�าถามทเปนแกนส�าคญในปรชญาของเพลโตกคอ “สงนคออะไร” เชน ความรกคออะไร ความเทยงธรรมคออะไร ฯลฯ การทเราจะถามใครสกคนอยางจรงจงวา “สงนคออะไร” นน เรายอมถามมนโดยวางอยบนพนฐานทวาสงๆนนด�ารงอยจรง และเมอสงนนๆด�ารงอยจรง ค�าตอบทถกตองทสดของค�าถามวา “สงนคออะไร” กยอมตองเปน “นยาม” หรอ “ค�าจ�ากดความ” อนเปนสากลของสงนนๆ กลาวคอ ส�าหรบเพลโตแลว ค�าจ�ากดความของสงหนงๆยอมมเพยงหนงเดยว แตตองสามารถครอบคลมถงความหลากหลายในรปลกษณของสงนนๆไดหมด เชน ค�าจ�ากดความอนเปนสากลของเกาอยอมมอยหนงเดยว แตค�าจ�ากดความนตองครอบคลมถงลกษณะทแตกตางหลากหลายของเกาอทกตวในโลกไดหมด เปนตน การจะหา ค�าจ�ากดความของสงสงหนงจงไมเรองงายอยาง ทคด มนจ�าเปนตองใชการตงค�าถาม การสนทนา แลกเปลยน การเสนอและการหกลางตรรกะของ กนและกน ฯลฯ เพอใหไดมาซงค�าจ�ากดความอนเปนสากลของสงๆหนง โดยทวไปแลว ในบท สนทนาแตละเลมของเพลโต กจะมการตามหา ค�าจ�ากดความของสงต างๆแตกตางกนไป เปนตนวาในบทสนทนาเลมน ประเดนใหญของ เรองกคอการตามหาค�าจ�ากดความของความเทยงธรรม

22. ซโมนดส (Simonides; ประมาณ 556 – 468 ปกอนครสตกาล) เปนหนงในเกามหากว

เปนคแขงในเชงกวคนส�าคญของกวพนดารส

23. เนองจากผลงานของซโมนดสหลงเหลอมาถงมอเรานอยมาก เราจงไมรวาขอความนปรากฏอยในบทกวบทใด

24. ค�าวา “ศลปะเฉพาะทาง” หรอ “ศลปะ” แปล จากภาษากรกวา τέχνη (/tekhnē/;/เทคเน/) อนเปนรากศพทของค�าวา technique หรอ technology อยางไรกตาม ค�าวา “เทคเน” น มความหมายคลายๆกบ ค�าภาษาไทยวา “เทคนค” อยางในชอโรงเรยน “เทคนคกรงเทพฯ” กลาวคอ มนมความหมายคอนไปทางเรองของ “อาชพ” และ “ความช�านาญเฉพาะทาง” อยางไรกตาม ค�าวา τέχνη (/tekhnē/; /เทคเน/) ในภาษา กรกนน กนความหมายทกวางกวา “เทคนคฯ” ในภาษาไทยอยหนอย เพราะมนหมายถง “ชดของหลกการและวธการ” อนจะน�าพาเราไปสเปาหมายทหวงไว ผานการเรยนและการปฏบตเชน ถาจะเปนแพทย เรากตองเรยนรหลกการและ ฝกปฏบต “เทคเน” ของแพทย เพอจะไปถงเปาหมาย คอการเปนแพทย เปนตน ดงนน ค�าวา “เทคเน” จงสามารถน�ามาใชผสมกบค�าอนๆอกมากเพอใหไดความหมายในท�านองน เชน “ศลปะการรบคาแรง” ซงเปนค�าทโสคราตสประดษฐขนมาใหมเองในหนา 346b เปนตน ในทนเลอกผมเลอกทจะแปลค�าวา “เทคเน” เปน “ศลปะ” แทนทจะแปลวา “อาชพ” เพราะค�าวา “ศลปะ” นนมลกษณะทคอนไปทาง “ชดของหลกการและการปฏบต” ซงตางจากค�าวา “อาชพ” ทมความหมายคอนไปทางเรองของ “สถานะทางสงคม” มากกวา

25. “หมากรก” ในทน แปลจากค�าวา πεττεία (/petteia/) ซงอนทจรง วธการเลนของมนเหมอนกบหมากฮอสบวกกบหมากลอมหรอ

โกะมากกวา คอ จะเลนบนกระดานสเหลยมตตาราง 8x8 แตละฝายจะมเบยวางเรยงกนอยคนละ 8 ตว ฝายหนงสขาว อกฝายสด�า ผลดกนเดนหมากเพอกนเบยของอกฝายใหได โดยการประกบ 2 ดาน ในทนผมแปลเปน “หมากรก” เพราะมนฟงเขากบบรบทปจจบนมากกวาเทานนเอง นอกจากนน บางครงเพลโตยงใชการผลดกนเดนหมากเชนนเปนสญลกษณของการสนทนาแลกเปลยน หรอวภาษวธอกดวย

26. ไลร (lyre) เปนเครองดนตรประเภทเครองสายชนดหนงในยคกรกโบราณ มแขนสองขางยดกบกลองเสยง ระหวางแขนทงสองขงสายส�าหรบดด

27. มาจากมหากาพย Odyssey เลม 19 อาวโทลคส (Autolycus) เปนคนเจาเลห ชอของเขาแปลตามตวอกษรวา “ตวตนแหงหมาปา” นอกจากน ถายงจ�าได ในวรรคท 330b เรากเพงจะไดฟงเรองตาของเคฟาลสไป วาเปนคนหาเงนเกง โสคราตสก�าลงเปรยบเทยบอะไรใหเราดอยหรอเปลานะ? ไมรเหมอนกน อนง ควรทราบวา โอดสซอส ตวเอกของมหากาพย Odysseus นน มกถกน�ามาใชเปนตวแทนของผมปญญา ตรงกนขามกบ อาคลลส ตวเอกจากมหากาพย Iliad ทเปนตวแทนของการใชแตอารมณ (เพราะเรองราวในมหากาพย Iliad นนเรมตนจาก “ความพโรธของอาคลลส” และจบลงเมอความพโรธนหมดสนลง)

28. “คนหมมาก” หรอ “คนจ�านวนมาก” แปลจาก οἱ πολλοί (/hoi polloi/) ส�าหรบเพลโต “คนหมมาก” นนเปนเหมอน “ชวงชน” หนงของสงคม ซงตรงขามกบคนหมนอย เพลโตไมชอบทศนะของคนหมมาก เพราะทศนะของคนหมมากมกเปนสงทยดถอตามๆกนมาโดยไมผาน

การตรวจสอบ หรอกลาวคอ คนหมมากมกมองแตเปลอกนอกเทานน ไมใชตรรกะพจารณาลกลงไปขางใน ดงนน ส�าหรบเพลโตแลว ทศนะของคนจ�านวนนอย (ทรจกคด) ยอมส�าคญกวาทศนะของคนหมมาก (ทมกไมร จกคด) และส�าหรบเพลโตแลว นกปรชญากเปนคนหมนอยเสมอ เพราะนกปรชญาพจารณาความจรงตามทเปน ถงแมวามนจะเจบปวดกตาม เพลโตไดเลานทานเปรยบเทยบถงประเดนนใหเราฟงอยางละเอยดในเลม 7

29. ค�าทเกยวกบ “ความด” ในหนงสอเลมนม อยดวยกน 2 ค�าหลกๆ คอ ἀγαθός (/agathos/) กบ ἀρετή (/aretē/) เพอความเขาใจ ลองพจารณา ประโยคค�าถาม 2 ประโยคนด:

1) มนเปนมดทดไหม? 2) มดเลมนใชยงไงด?

ค�าวา “ด” จากทง 2 ประโยคน มความหมายตางกนเลกนอย ค�าวา “ด” ในประโยคแรกมความหมายบงชไปทาง “คณภาพ” ของมด กลาวคอ มนบงชวา มดแตละเลมนนมความดโดยตวของมนเองอย มดทดทสดยอมหมายถงมดทเขาใกลความดของมดไดมากทสด ค�าวาดในความหมายแรกน เมอน�ามาใชกบมนษย มนยอมกนความกวางกวาความหมายทางจรยธรรมมาก เพราะ “คนด” อยางสมบรณแบบยอมหมายถง “คนดทเขาใกลความเปนคนมากทสด” ค�าวา ἀγαθός (/agathos/) น ผมแปลเปน “คณความด” และ “ความด” (เชน ค�าถามของโสคราตสในหนา 330d ดานบน เปนตน) สวนค�าวา “ด” ในประโยคท 2 มความหมายบงชไปถง “หนาท” ของสงๆหนง หรอคนๆหนง กลาวคอ ค�าถามทสองนนถามใหมไดวา “มดเลมนใชงานอยางไรจงจะท�าใหหนาทของมนแสดงผลออกมาไดอยางเปนเลศทสด?” หรอ “มดเลมนใช

อยางไรจงจะด” ดงนน ค�าวาดในความหมายทสองน (ἀρετή (/aretē/)) เมอน�ามาใชกบมนษย มนจะใหความหมายทางจรยธรรมสงกวาดในความหมายแรกมาก เพราะมนจะหมายถง “วถปฏบต” อนจะดงเอาความเปนคนออกมาไดมากทสด (นนกคอ “หนาท” ของคนนนเอง) เชน ในสมยกรกโบราณ ความเทยงธรรม การมปญญา การรจกสงบใจตนเอง และความกลาหาญ ทง 4 อยางนเปน ἀρετή (/aretē/) ทงสน ดงนน เพอใหตางจากความดแบบแรก ผมจงแปล ἀρετή (/aretē/) ทกค�าในหนงสอเลมนวา “ความดงาม” โดยผอานตองพงระลกไวเสมอวา “ความดงาม” ในความหมายกรกโบราณนน กนความกวางไปถงทกสงทกอยางทม “หนาท” เฉพาะตวของมน ตงสตวและสงของไปจนถงมนษย

30. ตรรกะของโสคราตสตรงนมความก�ากวม และสมควรจะตงขอกงขาเปนอยางยง ความก�ากวมดงกลาวอยตรงค�าถามวา “ความเทยงธรรมกเปนความดงามของมนษยใชไหม?” ค�าถามนตความไดอยางนอย 2 แบบ แบบแรกคอ “ความเทยงธรรมนนเปนหมวดหมหนงของความดงาม” และแบบทสองคอ “ความเทยงธรรมกบความดงามนนเปนสงทเหมอนกนทกประการ เหมอน 1 = 1 อยางไรอยางนน” ในความหมายโดยทวไป ไมวาจะในยคกรกโบราณหรอในยคปจจบน เรายอมเขาใจความเทยงธรรมดวยความหมายแบบแรกมากกวาแบบทสอง และขนาดเพลโตเอง (ดงจะไดเหนตอไป) กยงจดความเทยงธรรมวาเปนความดงามลกษณะหนง ดงนน ตรงนโสคราตสจงก�าลง “ลกไก” อย โดยเลอกตความแบบทสองแทนทจะเปนแบบทหนง (เพราะถาความเทยงธรรม = ความดงาม เปะๆ และถาความดงามของมนษยลดลงจากการถกท�าราย ความเทยงธรรมกจะตองลดลงดวย)

31. ทงบอส (Bias) และพททาคส (Pittacus) ตางกเปนหนงใน “7 ผมปญญา” (Seven Wise Men) แหงยคกรกโบราณ

32. ทงโพเลมารคสและโสคราตสตางกถกประหารชวตในเวลาตอมาดวยการใหดมยาพษ โพเลมารคส “ตอส” เพอประชาธปไตย สวนโสคราตส “ตอส” เพออดมการณทางปรชญาของตน ทวา การ “ตอส” เหลานเปนทางเดนทถกตองส�าหรบมนษยหรอเปลานะ?

33. เพรอนดรส (Periandrus) เปนทรราชแหงคอรนธ และเปนหนงใน “7 ผมปญญา” (แตโสคราตสไมยอมรบ [Protagoras, 343a]) เพรดคคส ในทนหมายถง เพรดคคสท 2 (Perdiccas II) กษตรยแหงมาซโดเนย เซอรคซส (Xerxes) เปนกษตรยเปอรเซยทยกกองทพมาบกกรก (ดงทปรากฏในภาพยนตรเรอง 300) สวนอสเมนอส (Ismenias) ยงไมรวาเปนใคร

34. สมยโบราณมความเชอกนวา ถาปลอยใหสตวรายเปนฝายหนมาจองเราไดกอนละก เรากจะตวแขงกบทพดอะไรไมออก

35. การใชถอยค�ายอนแยง หรอ irony เปนเทคนคทางการพดและการเขยนชนดหนง ซงจะน�าเอาค�าสองค�าหรอสงสองสงทมความหมายขดแยงกนหรอตรงขามกนมาไวดวยกน โดยไมจ�าเปนตองเปนการเสยดสหรอถากถางกได วธการใชวาจายอนแยงของโสคราตส หรอทเรยกวา Socratic irony นน กคอการหยบเอาขอเสนอ นยาม หรอตรรกะของฝายตรงขามมาพสจนใหเหนวามนมความขดแยงหรอยอนแยงกนในตว โดยทตวโสคราตสเองกไมจ�าเปนจะตองรค�าตอบทถกจรงๆกได ดงนน ค�าถามเรมตนของโสคราตสจงมกจะเปน “สงนคออะไร”

(ดเชงอรรถท 21 ประกอบ) เมอฝายตรงขามเสนอค�าจ�ากดความใดๆออกมา โสคราตสกจะตอบโตโดยการตงค�าถามไปมาเพอจะท�าใหอกฝายเหนวา ค�าจ�ากดความนนๆมนมตรรกะทขดกนเองอย นอกจากวาจายอนแยงจะเปนเทคนคในการพดของโสคราตสแลว บคลกของเขากมกจะแสดงลกษณะยอนแยงและเสยดสไดอยางแนบเนยนสนทอยตลอด เชน ในหนา 331e เราจะเหนวาโสคราตสพดจาชนชมกวซโมนดสกอนเลยวาเปนผม “ปญญาทดเทยมเทพเจา” แตหลงจากนนกจะคอยๆยงค�าถามใสโพเลมารคสจนสามารถพสจนใหเหนไดวานยามของเขานนมความขดแยงกนในตวเอง แลวกลงทายดวยการบอกวา คนอยางกวซโมนดสนน “ไมใชผมปญญาเสยเทาไร” (หนา 335e)

36. โสคราตสพดเชนนเพอเปดโปงเทคนคการพดของธราซมาคสทเขาเพงจะน�ามาใชกนตน (336c - d) ซงนนกคอการท�าใหค�าตอบของอกฝายดงเง าไดกอนทเจาตวจะทนไดตอบ ยกตวอยางเชน เวลาทพนกงานไปท�างานสาย แลวเจานายขนเสยงใสวา “ท�าไมถงมาสาย?” แตกอนทพนกงานคนนนจะมโอกาสตอบเขากตะคอกซ�าเขาไปอกวา “คณจะบอกวาวนนรถตดใชไหม? ฟงไมขนหรอก! ผมจะหกเงนเดอนคณ!” ในกรณนถงแมวา พนกงานคนนน จะมาสายเพราะรถตดจรงๆ แตเขากจะไมกลาตอบเชนนนอก เพราะค�าตอบวา “รถตด” จะฟงดงเงาไปโดยปรยาย ถงแมมนจะเปนความจรง กตาม เราจะเหนวาธราซมาคสน�าเทคนคนมาใชตอหนาธารก�านลอยางถกจงหวะและมประสทธภาพมาก เพราะสงทธราซมาคสโจมตนน ไมใชเพยงแคค�าตอบของโสคราตสเทานน แตยงโจมตไปถงแกนของวธการตอบค�าถามอนเปนลกษณะเฉพาะตวของเขาดวย (นนกคอ การใชวาจายอนแยง หนา 337a) ไมวาจะเปน

ค�าพดค�าจา การท�าทเปนโมโห และจากนนกเปลยนอารมณเปนหวเราะ ทงหมดนลวนแตมผลสนบสนนเทคนคการพดของตนทงสน จดนจงแสดงใหเหนวาธราซมาคสเปนตวละครทไมไดกระจอก แตมความสามารถดานการพดในระดบทฝกฝนมาเปนอยางด ทวา การทโสคราตสสามารถอานเกมออกและแกล�ากลบไดอยางแยบยลนน กบงบอกถงความสามารถทางการพดในระดบสงเชนกน (ถงแมทงโสคราตสและเพลโตจะประกาศตววาไมชอบเทคนคของพวกโซฟสทเทาไรนกกตาม)

37. หมายถงตวอยางของโสคราตส กบค�าพดของธราซมาคสในหนา 336c – d

38. “ไอคนทถกถาม” โสคราตสหมายถงตวเอง

39. หมายถงค�าตอบทธราซมาคสหามไว ในหนา 336d 40)

40. ในระบบไตสวนคดของเอเธนส หากพบวาจ�าเลยมความผดจรง เขาจะไดรบโอกาสใหเสนอบทลงโทษแกตวเองซงตางออกไปจากทฝายโจทกเรยกรองมาได ค�าพดของธราซมาคสนนลอไปกบระบบน

41. ค�าตอบของธราซมาคสเปนรปแบบเฉพาะตวของพวกโซฟสท ซงมกถกท�ามาใชโตเถยงกนในทางการเมอง ค�าตอบเชนนวางอยบนฐานความคดทวา ไมมนยามใดๆในโลกนทเปนสากล หรอทเรยกวา “สมพทธนยม” หรอ relativ-ism (กลาวคอ อยคนละขวกบนกปรชญาอยางโสคราตสทแสวงหานยามอนเปนสากล) เพราะเมอความเทยงธรรมคอผลประโยชนของฝายทแขงแกรงกวา นนกแปลวา ความเทยงธรรมในเมองๆหนง โดยผปกครองชดหนง ยอมตอง

แตกตางจากความเทยงธรรมในอกเมองหนง ซงปกครองโดยคนอกพวกหนงเสมอ เมอเปนเชนน นยามของความเทยงธรรมจงเปลยนแปลงไปตามชวงเวลาและสถานท หรอ “สมพทธ” (relative) นนเอง แนนอนวานยามแบบน โสคราตส ผแสวงหาความจรงแทอนเปนหนงเดยว ยอมรบไมได

42) โพลดามส (Polydamus) เปนนกกฬามวยปล�า ผชนะเลศในกฬาโอลมปกครงท 93 ใน ป 408 กอนครสตกาล 43)

43) ค�าวา πόλις (/polis/) ในหนงสอเลมนจะแปลเปน “เมอง” (ไมใช “รฐ”) ในสมยกรกโบราณ กรกเปนดนแดนทประกอบขนจากเมองหลายๆเมองรวมกน (บางต�ารากเรยกเปน “นครรฐ” หรอ “รฐ”) ไมไดเปนประเทศเดยวๆเหมอนทกวนน 45)

44. นยามความเทยงธรรมทคเลโตฟอนเสนอนน เปนสมพทธนยมแบบสดโตง ไมเหมอนของธราซมาคส (ดเชงอรรถท 41 ประกอบ)นยามของธราซมาคสนน เปนสมพทธนยมกจรง แตมนกยงอยในระดบทน�ามาถกเถยงกนได แตนยามของคเลโตฟอนนนไปไกลจนสดโตงจนไมสามารถถกเถยงกนไดอก มนเหมอนกบการพดวา “เธอชอบกนขาว แตฉนชอบกนกวยเตยว คนแตละคนยอมมรสนยมการกนทตางกน ใครจะท�าไมเหรอ?” สวนนยามของธราซมาคสนนเหมอนกบการพดวา “รสนยมการกนของแตละคนนนถกก�าหนดจากการปลกฝงของพอแม” มนจงยงสามารถถกเถยงกนตอได

45. เชน ความรทางการค�านวณไมเคยสอนวา “2+2 = 5” ถานกค�านวณบงเอญไปบวกเลขผดพลาดให 2+2 = 5 ความผดพลาดนกไมไดมาก

จากความรทางการค�านวณ เพราะการค�านวณไมเคยสอนวา “2+2 = 5” เพราะฉะนน ตอใหนกค�านวณคดเลขผด กไมไดแปลวาเขาก�าลงท�าพลาดในฐานะของนกค�านวณ แตมนมาจากความผดพลาดอนเปนสามญของมนษยตางหาก กลาวคอ ธราซมาคสก�าลงจะอางวา การออกกฎหมายผดพลาดของนกปกครองนน ไมไดเกดขนในฐานะของนกปกครอง เพราะศลปะการปกครองยอมไมเคยสอนใหออกกฎหมายพลาดนนเอง

46. เชน ศลปะเฉพาะทางการแพทยยอมเกดขนเพอใหประโยชนแกคนเจบปวย ไมใชประโยชนแกตวแพทยเอง

47. ค�าวา “องคความร” หรอ “วชชา” แปลจากค�าวา ἐπιστήμη (/epistēmē/) หมายถงชดของความร ซงมระบบสมบรณอยในตวของมน ค�าๆนคลายกบค�าวา “ศลปะเฉพาะทาง” อยพอสมควร (กลาวคอ ไมไดแยกขาดจากกนเปน “ความร” กบ “การปฏบต” อยางชดเจนเหมอนทกวนน) ดงจะเหนไดวา ในงานของเพลโตนน ค�าวา “ศลปะเฉพาะทาง” กบ “องคความร” เปนสองค�าทเพลโตน�ามาใชรวมกนอยบอยๆ เชน ในบทสนทนาชอ Ion โสคราตสกลาววาการรายกลอนนน “ไมไดอาศยความศลปะเฉพาะทางหรอองคความรอะไรเลย” (Ion, 532c)

48. กลาวคอ ถามแพทยคนไหนทรกษาคนไข เพอหาก�าไร การหาก�าไรนนยอมเกดขนจากศลปะการหาเงน ไมใชศลปะการแพทย เพราะศลปะการแพทยไมไดสอนการหาเงน แตสอนการรกษาคนไข นเปนตรรกะแบบเดยวกนกบทธราซมาคสใชในหนา 340d – 341a โสคราตสก�าลงใชตรรกะของธราซมาคสยอนกลบมาเลนงานตวธราซมาคสเอง

49. ค�าวา “คนทตางจากพวก” หรอ “คนไม เข าพวก” แปลจากค�าว า ἀλλότριον (/allotrion/) ซงเปนค�าตรงกนขามกบ οικείον (/oikeion/) ซงแปลวา “สมาชกในครอบครว” หรอ “พวกเดยวกน” (มาจากค�าวา οἶκος [/oikos/] ซงแปลวา “บาน” หรอ “ครอบครว” ค�าน เปนค�าส�าคญในปรชญาสโตอก [stoicism] ใน ยคตอมา) ดงนน ค�าวา “คนทตางจากพวก” ของธราซมาคสในทน จงหมายถง “คนทแขงแกรงกวาคนอนๆทงหมดไมอยในพวกเดยวกบใคร” กลาวคอเปนผน�าแบบเผดจการอ�านาจเบดเสรจนนเอง

50. ต�าแหนงราชการในกรงเอเธนสโบราณมกจะเปนหนาททถกเลอกขนมาโดยประชาชน เพอใหท�างานสาธารณะ พวกเขามกจะไดคาตอบแทนต�ามาก หรอบางครงกไมไดอะไรเลย

51. เขาใจวา พนกงานในโรงอาบน�าสาธารณะ ของเอเธนสสมยนนนาจะเปนคนพดมากและหยาบคาย

52. ตนฉบบใชค�าวา φέρω ซงในทนหมายถง การอมประคองเหมอนเวลาอมเดกทารกเพอจะใหนม ธราซมาคสพดลอไปกบหนา 343a โดยจะบอกตวเองเปนแมนมของโสคราตส

53. หมายถงหนา 342a – c

54. “อ�านาจ” หรอ “พลงอ�านาจ” (และบางครงกแปลเปน “ความสามารถ”) แปลจากค�าวา δύναμις (/dynamis/) ซงกนความกวางกวา “อ�านาจ” ในความหมายปจจบน กลาวคอ มนกนความถงความสามารถในการใชงานของสงตางๆดวย เชน “อ�านาจของดวงตา” คอการมองเหน เปนตน

55. “ศลปะการรบคาแรง” หรอ “μισθωτικὴ” เปนค�าศพททโสคราตสรางขนมาเอง โดยเอา μισθόν (คาแรง, คาตอบแทน) + τέχνη (ศลปะ) ผมคดวา ค�าๆนแมแตคนในสมยของโสคราตสมาฟงเขากคงตองรสกแปลกๆเชนเดยวกน

56. ในงานเขยนเรอง Apologia โสคราตสแพคด เพราะไมสามารถสกบความเหนของคนหมมากได วธการโตเถยงทโสคราตสเสนอมาตรงนจงเปนวธหนงทสามารถการนตชยชนะของตนเองในศาล หากฝายตรงขามไมสามารถเอาชนะ “ความยอนแยง” ของเขาได

57. ค�าวา “ความใสซอ” ทธราซมาคสพด คอค�าวา εὐήθεια (/euētheia/) แปลตามรากศพทวา “สนดานด” (εὐ + ἦθος) สวน “สนดานชว” ท โสคราตสพดคอ κακοήθεια (/kakoētheia/; κακία + ἦθος) กลาวคอ ถาความเทยงธรรมส�าหรบธราซมาคสคอ “สนดานด” (εὐήθεια) ความไม เทยงธรรมกต องเป นสนดานช ว (κακοήθεια) ใชไหม? นเปนอกครงทโสคราตสแสดงบคลกอนยอนแยงตามแบบฉบบของตนออกมาไดอยางชดเจนมาก นนกคอ เขาก�าลง “ตหนาซอ” ท�าราวกบวาตวเองไมเขาใจการเลนส�านวนของธราซมาคส และแปลค�าวา εὐήθεια ของธราซมาคสตามรากศพท แทนทจะแปลตามความหมายปกตนนเอง (โสคราตส: “อะไรนะ ธราซมาคส เจาบอกวาคนเทยงธรรมคอคน ‘สนดานด’ ใชไหม?”)

58. “ปฏภาณ” แปลจากค�าวา φρόνησις (/phronēsis/) ค�าๆนเปนค�าคลายกบ “ปญญา” หรอ “σοφία” (/sophia/; /โซเฟย/) ตางกนเลกนอยตรงท “ปฏภาณ” นนเปนเปนเหมอนปญญาปฏบต ซงน�ามาใชในชวตประจ�าวน แต “ปญญา” เปนปญญาทใชในการท�าความเขาใจความจรง

แท ถาจะเปรยบเทยบเปนภาษาไทยงายๆ กอาจจะกลาววา ค�าแรกนนเปน “ปญญาทางโลก” สวนค�าหลงเปน “ปญญาทางธรรม” นนเอง

59. เพราะถาพดกนแบบ “ละเอยด” ทสดตามตรรกะของธราซมาคส นกดนตรยอมหมายถงผฝกปรอศลปะเฉพาะทางดนตรและมองคความรทางดนตรครบถวน ดงนน ทกๆคนทเคยฝกฝนศลปะแขนงนยอมตองกลายเปนนกดนตรทมความสามารถเทากน แตถามนกดนตรคนใดเลนดนตรไดแยกวาคนอนๆ มนกยอมมไดเกดจากความผดพลาดขององคความรทางดนตร เพราะองคความรทางดนตรยอมไมเคยสอนใหเลนเพยน แตอาจจะเกดจากความสามารถทางการเรยนรหรอความสามารถทางกายภาพทมไมเทากน ไมใชความผดขององคความร ทางดนตร ดวยเหตน นกดนตรคนหนงจงไมตองการและไมจ�าเปนจะตองมความสามารถเชงดนตรทเหนอกวานกดนตรคนอนๆ เพราะการเลนไดแย ไมมอยในหลกสตรดนตรนนเอง (ด 340e – 341a)

60. “ผ มความร ” ในทนคอ ἐπιστήμων (/epistēmōn/) ซงหมายถงองคความรทยดโยงกบศลปะเฉพาะทาง (ดเชงอรรถท 47) สวนการ “มปญญา” ในทนคอ σοφός (/sophos/) ซงเปน หนงในความดงามตามทศนะของชาวกรกโบราณ การไขวควา “ปญญา” มาไวกบตวใหได เปนเปาหมายอยางหนงของปรชญากรกโบราณ เพราะมนจะน�าไปสการประสบความส�าเรจในชวต

61. ขอสรปบรรทดนเกดจากการคดตามตรรกะดงตอไปน – 1) คนมความรยอมไมตองการอยเหนอวาคนทเหมอนกบตน (349e – 350a) และ 2) คนมความรกมปญญาและเปนคนด (350b) เพราะฉะนน 3) คนมปญญาและคน

ดจงไมตองการอยเหนอกวาทเหมอนกบตน (350b) และในเมอ 4) คนเทยงธรรมไมตองการอยเหนอกวาคนทเหมอนกบตน (349b – c) เพราะฉะนนจงไดขอสรปตรงนวา คนเทยงธรรมยอมเหมอนกบคนมปญญาและคนด และคนไมเทยงธรรมกเปนตรงกนขามทกประการ

62. จากหนา 349d

63. หมายถงหนา 344c

64. ถายงจ�าได ธราซมาคสปรากฏตวขนพรอมกบใชเทคนคของตน “หาม” โสคราตส ไมใหพด (336b – 337c) และตอนนนโสคราตส เองกพดในท�านองเดยวกนวาตนนนถกหามไมใหพดในสงทตองการจะพด (337e) ตอนนสถานการณกลบตาลปตรแลว ธราซมาคสมาอยในต�าแหนงทโสคราตสเคยอย และตองเปนฝายตองพดอยางเดยวกบทโสคราตสเคยพด เขาไมไดแพโดยราบคาบเทานน เขายงแพในฐานะของโซฟสทดวย จรงอย ทงเพลโตและโสคราตส ตางกวางตววาเปนปฏปกษกบพวกโซฟสทตลอดมา แตลองคดดใหดวา หากมโซฟสทคนใด หยบบทสนทนาของเพลโตขนมา มนจะท�าใหเขาพดวา “เออ เลกเปนโซฟสทดกวา” อยางนนหรอ? คดวาคงไมมโซฟสทคนไหนยอมเลกอาชพโซฟสท เพยงเพราะไดอานงานของเพลโตเปนแน และผม กคดวา เพลโตเองกนาจะรถงขอนด นอกจากนน เราจะเหนวา ถงแมจะออกปากวาไมชอบโซฟสท แตโสคราตสกยงน�าเอาเทคนคของโซฟสทมาใช ไดอยางดเลศ จนแทบเรยกไดวา ถาไมเหนเปน ชอของโสคราตส เรากคงคดวาหมอนเปนโซฟสท อกคนหนงไปแลว ดวยเหตน ผมจงคดว า เปาหมายของเพลโตในการเขยนงานเหลาน นอกจากจะเปนการตอบโตพวกโซฟสทแลว

เขายงตองการ “สอน” พวกนนดวยวา การน�าเอา เทคนคการพดมาใชสอน “ในทางทถก” นนเปนอยางไร (สงเกตวาในหนา 338a โสคราตสใชค�าวา “ค�าสอน” กบนยามของธราซมาคส)

65. ธราซมาคสผนาสงสาร ถาเขาขนตอบวาเทพเจาไมเทยงธรรม หรออะไรท�านองนน เขาจะ ไมเพยงเปนศตรกบโสคราตส หากแตจะเปนศตรกบเมองทงเมองเลยละ

66. หมายถงหนา 347e

67. ในปรชญากรกโบราณหลายส�านก เปาหมาย สงสดของชวตมนษย คอการไขวควา “ความสขสมบรณ” หรอ εὐδαιμονία (/eudaimonia/; /ยไดโมเนย/) “ยไดโมเนย” นนเปนมากกวาความสข ทางกาย เพราะมนหมายถง “การประสบความส�าเรจ” ของชวตมนษยดวย (ดงนน ผศกษาเพลโต บางคนจงแปลมนวา “การประสบความส�าเรจ” แตสวนใหญมกจะแปลหวนๆวา “Happiness” หรอ “ความสข”) ทน การจะไปถง “ยไดโมเนย” ไดนนกจ�าเปนจะตองไขวควา “ปญญา” (wisdom) บางชดมาไวกบตวใหได เพอวาจะไดน�ามาปฏบต และส�านกปรชญาแตละส�านกในสมยนนกจะใหแนวทางอนแตกตางกน เชน บางส�านก กลาววาความสขสมบรณนนเกดจากการใช ชวตอยางมความสขกายใหไดมากทสดกเพยง พอแลว เพราะพวกเขาไมเชอวามโลกหลง ความตาย เปนตน ในบทสนทนาเรอง Republic เพลโตเองกพยายามจะน�า “ความเทยงธรรม” เขามาเชอมโยงกบ “ยไดโมเนย” เชนกน ดงนน การตอบค�าถามทวา “คนเทยงธรรมมชวตทดกวา และสขสมบรณยงกวาคนไมเทยงธรรมหรอไม” จงเปนค�าถามส�าคญมาก และเกยวพนกบ “การด�ารงชวตอยางเหมาะสม” อยางหลกเลยงไมได

68. ดเชงอรรถท 29 ประกอบ – โดยเฉพาะ ในสวนทผมอธบายว า “ความดงาม” นน สมพนธกบ “หนาท” อยางไร

69. กลาวคอ ตองม ความดงามของดวงตา “ซงหนาทของดวงตาจะตองบรรลถงใหได”

70. ค�าวา “จตวญญาณ” แปลจาก “ψυχή” (/psychē/; /ซเค/) นอกจากค�าๆนจะหมายถง “วญญาณ” (soul) และ “จตใจ” (mind) ตามความหมายทางศาสนาและความหมายทางจตวทยาแลว ในสมยกรกโบราณ มนยงมความหมายทกวางออกไปถง “ทกสงทกอยางทของเราทตองอาศยการคด” อกดวย เชน หลกในการด�าเนนชวต วถชวต การปกครอง ฯลฯ ดวยเหตน การเปนคนเทยงธรรมหรอไมนน จงเปนเรองทเกยวของกบจตวญญาณโดยตรง เพราะมนเปนเรองการใชชวตดวยความถกตอง

71. นนคอหนา 350c

วรรณกรรมไมจ�ากด

http://unlimitedliterature.org

https://www.facebook.com/unlimitedliterature

รวมสนบสนนโครงการคนวรรณกรรมใหประชาชน

Republic ฉบบสาธารณะ