Áèîëîãèéí òºðºë ç¿éëèéí ìîíèòîðèíã ñóäàëãààíû

ìýäýýëëèéã íýãòãýõ “ÁÈÎÑÀÍ” ïðîãðàììûí 3 äàõü

øàòíû ñóðãàëòûí òàéëàí

Óëààíáààòàð õîò 2009 îí

Óäèðòãàë

Áèîëîãèéí òºðºë ç¿éëèéí áèîëîãè, ýêîëîãèéí ìýäýýëëèéã øèíæëýõ óõààíû

¿íäýñëýëòýé öóãëóóëàí áîëîâñðóóëæ ò¿¿íèé ¿ð ä¿íä òóëãóóðëñàí ìåíåæìåíòèéí

òºëºâëºãººã áèé áîëãîí õýðýãæ¿¿ëäýã áîëîõ, ñóäàëãàà ìîíèòîðèíãèéã òîãòìîëæóóëàõ

¿¿äíýýñ “Áèîñàí” ïðîãðàììûã Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü

õºòºëáºðèéí ãàçàð ¿¿ñãýí áèé áîëãîæ Àëòàé Ñî¸íû á¿ñ íóòãèéí ÓÒÕÃ-óóäûí ñóäàëãàà

øèíæèëãýý õàðèóöñàí ìýðãýæèëòí¿¿äýä 3 äàõü óäààãèéí ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëëàà.

ÒÕÃÍ-èéí ìýðãýæèëòí¿¿äèéí ãàðãàñàí ñàíàë çºâëºìæèéí äàãóó “Áèîñàí”

ïðîãðàììä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàí ýöñèéí õóâèëáàðûã áýëýí áîëãîëîî. Èéìä òóñ

ïðîãðàììûí 3 äàõü øàòíû ñóðãàëòûã Óëààíáààòàð õîòîä çîõèîí áàéãóóëàõ õ¿ñýëòèéã

ÒÕÃÍ-èéí ìýðãýæèëòí¿¿ä òàâüæ ñóðãàëòûã 2009 îíû 11-ð ñàðûí 30-ààñ 12-ð ñàðûí 2-ûã

äóóñòàë õºòºëáºðèéí äàãóó ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëëàà (õàâñðàëò 1).

Áèîñàí ïðîãðàìì íü çýðëýã àìüòíû õýýðèéí àæèãëàëò ñóäàëãààíû óäààí õóãàöààíû

ìýäýý áàðèìòûã ìýäýýëëèéí ñàíä á¿ðòãýí ÿíç á¿ðèéí òàéëàí, ìýäýý, ìýäýýëýë ãàðãàæ àâàõ

áîëîí ìýäýýëëèéã òºâ ð¿¿ èëãýýæ á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä íýãäñýí áîëîâñðóóëàëò õèéí

òàéëàãíàõ óëìààð òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàí àæèëëàõàä àшèãëàãäàíà. Äàðààõ òºðëèéí

àæèãëàëòûí ìýäýýëëèéã á¿ðòãýõ, òàéëàí ãàðãàõ áîëîìæòîé. ¯¿íä:

1. Øóâóóíû àæèãëàëò, àìüäðàõ îð÷íû ìýäýýëýë

2. Îéí òóðóóòíû àæèãëàëò, àìüäðàõ îð÷íû ìýäýýëýë

3. Óóëûí òóðóóòíû àæèãëàëò, àìüäðàõ îð÷íû ìýäýýëýë

4. Òàðâàãàíû àæèãëàëò, àìüäðàõ îð÷íû ìýäýýëýë

5. Öîîõîð èðâýñíèé àæèãëàëò, àìüäðàõ îð÷íû ìýäýýëýë

6. Òàë õýýðèéí òóðóóòíû àæèãëàëò, àìüäðàõ îð÷íû ìýäýýëýë

Пðîãðàìì íü ñ¿ëæýýíèé îðчèíä àæèãëàëòûí áîëîí çóðãàí ìýäýýëýëòýé àæèëëàõ

чàäâàðòàé áºãººä á¿õ òºðëèéí á¿ðòãýë, ëàâëàãàà, õîëáîãäîõ õýðýãñýë¿¿äèéã ººðòºº

àãóóëñàí áàéäàã (çóðàã 1).

Çóðàã 1. Áèîñàí ïðîãðàììûí ìýäýý á¿ðòãýõ öîíõíû õàðàãäàõ áàéäàë

Áèîñàí ïðîãðàììä îðóóëñàí ìýäýýëëèéã òóñ ïðîãðàììûí õ¿ðýýíä áîëîâñðóóëàõààñ

ãàäíà ÀrcGis, GoogleEarth, Exel, Word çýðýã ïðîãðàììóóäûí òóñëàìæòàéãààð íýìýëò

áîëîâñðóóëàëòûã õèéäýã.

Òàëàðõàë

Áèîñàí ïðîãðàììûã çîõèîæ Аëòàé Сîёíû á¿ñ íóòãèéí õàìãààëàëòûí çàõèðãààäûí

ìýðãýæèëòí¿¿äýä ¿å шàòòàé ñóðãàëò ÿâóóëæ, ãàðûí àâëàãà ìàòåðèàëààð õàíãàæ áàéãàà

Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Мîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðûí õàìò îëîí áîëîí

ñóðãàëò ÿâóóëàõ îðчèí íºõцëèéã á¿ðä¿¿ëæ ºãñºí ÌÓÈÑ-ûí Ãàçàðç¿é-Ãåîëîãèéí

ôàêóëüòåòèéí õàìò îëîíä òàëàðõàæ áàéíà.

Ýíý óäààãèéí ñóðãàëòàíä ñóðãàã÷ áàãøààð:

Ä.Ñàíæìÿòàâ-ÄÁÕÑ (WWF)-èéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðûí Ãàçàð ç¿é

ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéí ìýðãýæèëòýí

Á.×èìýääîðæ-ÄÁÕÑ (WWF)-èéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðûí Áèîëîãèéí

òºðºë ç¿éëèéí àñóóäàë õàðèóöñàí ìýðãýæèëòýí íàð àæèëëàâ.

Àëòàé Ñî¸íû á¿ñ íóòãèéí ÓÒÕÃ-ûí ñóäàëãàà øèíæèëãýý õàðèóöñàí ìýðãýæèëòýí:

1. Áóÿíöîã -ÓÍÀÑÓÒÃ

2. Õóëãàíàà – Õºâñãºëèéí ÓÒÕÃ

3. Áàÿðñàéõàí-̺íõõàéðõàíû ÁÖÃ

4. Àìàíáåê-Ìîíãîë Àëòàéí íóðóóíû ÓÒÕÃ

5. Ýðäýíý÷èìýã-Õàð Óñ íóóð îð÷ìûí ÓÒÕÃ

6. Ãàëöîã – Ìÿíãàí Óãàëçàò ÁÖÃ

7. ̺íõçóë-Îòãîíòýíãýðèéí ÓÒÕÃ

8. Ãàíáàò – ÄÁÕÑ, Óâñ ñàëáàðûí պ人ãèéí õºãæèë õàðèóöñàí ìýðãýæèëòýí íàð

îðîëöîí Áèîñàí ïðîãðàììûí ýöñèéí øàòíû õóâèëáàðûã ýçýìøëýý.

Õýòèéí çîðèëãî

ÓÒÕÃ-ò áèîëîãèéí òºðºë ç¿éëèéí ìîíèòîðèíã ñóäàëãààã øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñòýé

öóãëóóëàí ä¿í øèíæèëãýý õèéæ ÒÕÃÍ-èéí ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãººã øèíý÷ëýí

áîëîâñðóóëàõ ñàíàë çºâëºìæ ãàðãàõ

Ñóðãàëòûí çîðèëãî

Àëòàé Ñî¸íû á¿ñ íóòãèéí ÓÒÕÃ-ûí ñóäàëãàà õàðèóöñàí ìýðãýæèëòýíã¿¿ä ººðèéí

êîìïüþòåðò Áèîñàí 1.1 ïðîãðàììûã ñóóëãàõ, ìîíèòîðèíã ñóäàëãààãààð öóãëóóëñàí

ìýäýýëëèéã ïðîãðàììä îðóóëæ, òàéëàí ãàðãàõ, ìýäýýëëèéí áààçûã áèé áîëãîõîä îðøèíî.

Ñóðãàëòûí àãóóëãà:

Õºõòºí àìüòàíû òîî òîëãîé, ñ¿ðãèéí á¿òýö, íàñ, õ¿éñ, áàéðøëèéã òîäîðõîéëñîí

àíõàí øàòíû ìýäýýëëèéã íýãòãýõ, íýãäñýí ïðîãðàììä îðóóëàõ, òàéëàãíàõ

Øóâóó òàíèõ, áàéðøëèéã òîäîðõîéëîõ àíõàí øàòíû ìýäýýëëèéã íýãòãýõ,

íýãäñýí ïðîãðàììä îðóóëàõ, òàéëàãíàõ

Áèîñàí ïðîãðàììûí íýìýëò ººð÷ëºëòèéã ýçýìøèõ

Áèîñàí ïðîãðàìä ìýäýýëýë îðóóëàõàä ãàð÷ áóé áýðõøýýë, ãàðãàñàí íèéòëýã

àëäàà

Öóãëóóëñàí ìýäýýëýë äýýð ¿íäýñëýí òàéëàí áè÷èõ ãýñýí àãóóëãûí õ¿ðýýíä ýíý

óäààãèéí ñóðãàëòûã ÿâóóëëàà.

Ñóðãàëòûí ¿éë ÿâö

Ñóðãàëòûí óäèðäàìæèéí äàãóó ÌÓÈÑ-ûí Ãàçàðç¿é-Ãåîëîãèéí ôàêóëüòåòèéí

êîìïüþòåðèéí òàíõèìä ñóðãàëòûã òàñðàëòã¿é ÿâóóëñàí áà ñóðãàëòûí äàðàà

ìýðãýæèëòí¿¿ä ººðñäèéí êîìïüþòåðò Áèîñàí ïðîãðàììûã ñóóëãàí õýâèéí àæèëëàãààíä

îðóóëàâ. Ñóðãàëòûí ÿâöàä íèéò 18 öàãèéí äàäëàãà, ëåêöèéí õè÷ýýëä õàìðàãäàí áàéãàëü

õàìãààëàã÷äûí öóãëóóëñàí ìýäýýëëèéã òóñ ïðîãðàììä îðóóëàí á¿ðòãýæ, òîãòñîí çàãâàðûí

äàãóó òàéëàí áè÷èæ ïðîãðàììûí àëäàà äóòàãäàëòàé òàë äýýð ñàíàë ºãñºí.

Ñóðãàëòûí à÷ õîëáîãäîë

Öóãëóóëñàí ìîíèòîðèíã ñóäàëãààíû ìýäýýã Áèîñàí ïðîãðàììä îðóóëæ íýãòãýí

áîëîâñðóóëàëò õèéõ, çóðãàí, õ¿ñíýãò, òåêñò õýëáýðýýð àøèãëàõ áîëîìæòîé;

Àëòàé Ñî¸íû á¿ñ íóòãèéí ÓÒÕÃ-óóäûí íýãäñýí ìýäýýëëèéí ñàíã öàõèì õýëáýðýýð

á¿ðä¿¿ëýõ;

Ãàçàðç¿éí ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéí òóõàé ñóóðü ìýäëýã, îðîí çàéí ìýäýýëýëä ä¿í

øèíæèëãýý õèéõ àðãà ç¿é ýçýìøñýí;

ArcMap ïðîãðàìì äýýð àæèëëàõ àìüòíû òàðõàëò, áàéðøèë, íÿãòøèë, òîî òîëãîé,

ñ¿ðãèéí á¿òýö ãýõ ìýò ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã ãàðãàõ àðãà áàðèëûã ýçýìøñýí

GPS, áà êîîðäèíàòûã ã.ì.ñèñòåìèéí ôàéëä õºðâ¿¿ëýõ, Google Earth áîëîí áóñàä

ïðîãðàììûí òóõàé àíõàí øàòíû ìýäëýãèéã ýçýìøñýí;

Òàéëàí áè÷èõ íýãäñýí ñòàíäàðò çàãâàðûí äàãóó àæëûí òàéëàí ãàðãàñàí çýðýã à÷

õîëîáãäîëòîé ñóðãàëò áîëëîî.

Ñóðãàëòûí äàâóó òàëóóä

ÒÕÃÍ – èéí ìýðãýæèëòýí, áàéãàëü õàìãààëàã÷ íàð ÁÎß – íû ñàéäûí 1994 îíû 88

äóãààð òóøààëààð áàòëàãäñàí æóðìûí äàãóó Îð÷èí ç¿éí àæèãëàëòûí äýâòýð

õºòºëæ, ìýäýýëëèéã õàìãààëàëòûí çàõèðãààí äýýð àðõèâëàí õàäãàëàãäàæ çàðèì íü

îí öàãèéí àÿñààð àëãà áîëäîã áàéëàà. Ýíý ïðîãðàììä ñóäàëãààíû ìýäýýã

îðóóëñíààð öààñààð öóãëóóëñàí ìýäýýëëèéã íýãòãýõ, ä¿ãíýõ, òàéëàí ãàðãàõ, áîäëîãî

áîëîâñðóóëàõàä òóñãàõ,

Ìýðãýæëèéí òîëãîéëîõ áàéãóóëëàãûí áàòàëñàí àðãà ç¿éãýýð ìîíèòîðèíã ñóäàëãààã

äàâòàìæòàé õèéæ ¿íýí áîäèò ìýäýýëýë öóãëóóëàõ òóë áóñàä ñóäëàà÷èä àâ÷ àøèãëàõ

á¿ðýí áîëîìæòîé,

Ýíý áààç ìýäýýëýë íü çºâõºí òóõàéí òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí

ìåíåæìåíòèéã øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëàõàä õýðýãëýõýýñ ãàäíà á¿ñ íóòãèéí

Áèîëîãèéí òºðºë ç¿éëä ¿íýëýëò, ä¿ãíýëò ºãºõºä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé áàéõ

áîëíî,

Ñóðãàëòûí ñóðãàìæ, ãàðãàñàí íèéòëýã àëäàà

Óóëûí òóðóóòíû ìýäýýëýë äýýð îéí òóðóóòàí áàéíà. Ýíý íü á¿ðòãýë õèéæ áóé õ¿í

àæèãëàëò õèéñýí õ¿íèé ìýäýýã íýã òàëáàðò õèéñýí áàéãàà àëäàà

Àæèãëàëò õèéñýí õ¿íèéã ñîíãîîã¿éãýýñ 2 õ¿íèé ìýäýý 1 õ¿í áóþó ººð õ¿íèé

àìüòàíû ìýäýýëýë äýýð íýìýãäñýí àëäàà

Íýã õ¿íèé àæèãëàëòûí ìýäýýã îéí, òàðâàãà ãýõ ìýòèéí ýõýëæ ñîíãîñîí äýýð

¿ðãýëæë¿¿ëýí íýã äîð õèéæ áàéãàà àëäàà

Àæèãëàëò õèéñýí áóðóó áàéðøëûã çàñàõ ÷àäâàðã¿é áàéãàà àëäàà

Áóðóó îðóóëñàí ìýäýýëëýý óñòãàõ, çàñàõ ÷àäâàð

Øóâóóíû àæèãëàëòûí ìýäýýëëèéã îðóóëàõ äàðààëëûã áàðèìòëàõã¿é áàéõ

Ìýäýýëëèéã äóòóó îðóóëñàí áîëîí ìýäýýëëýý àâ÷ èðýýã¿é õàéíãà õàíäñàí çýðýã

àëäàà äóòàãäàëòàé áàéëàà.

№ Нэрс Хамгаалалтын захиргаа

1 Áàÿðñàéõàí Мºíõõàéðõàí ÁЦГ

2 Аìàíáåê Мîíãîë-Аëòàéí íóðóó УТХГН

3 Áóÿíцîã Уâñ íóóðûí àé ñàâ УТХГН

4 Хóëãàíàà Хºâñãºë УТХГН

5 Мºíõçóë Оòãîíòýíãýð ÄЦГ

6 Ãàëöîã Мÿíãàí Уãàëçàò ÁЦГ (ìýäýý èðýýã¿é)

7 Эðäýíýчèìýã Хàð-Уñ íóóðûí ÁЦГ (ìýäýý èðýýã¿é)

Ñàíàë, çºâëºìæ

Òóñ ïðîãðàììûí à÷ õîëáîãäîë ìàø èõ òóë ýíý ïðîãðàììûã Ìîíãîë îðíû õýìæýýíä

ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõ øààðäëàãà ãàð÷ áàéíà.

Áàéãàëü õàìãààëàã÷äûã ÷àäàâõèæóóëàõ, àðãà ç¿éí äàãóó ìýäýýëëèéã öàã òóõàéä íü

÷àíàðòàé öóãëóóëàõ, ìýðãýæèëòýíä õ¿ðãýõ àæëûã õàìãààëàëòûí çàõèðãààä àíõààðàí

àæèëëàõ õýðýãòýé áàéíà.

Ìýðãýæèëòýí íàð ïðîãðàììûã á¿ðýí ýçýìøèæ ìýäýýëëèéí ñàíã áèé áîëãîõ íü

÷óõàë.

Õàìãààëàëòûí çàõèðãààä íü ýíý ïðîãðàììûã àæèëëóóëàõàä áàãòààìæ, õ¿÷èí ÷àäàë

ñàéòàé êîìïüþòåðýýð õàíãàõààñ ãàäíà ýðñäýëýýñ õàìãààëàõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ

øààðäëàãà òóëãàðëàà. ¯¿íä: Øààðäëàãà õàíãàñàí, 纺âºðëºõºä õÿëáàð êîìïüþòåð,

òîã áàðèã÷, âèðóñíààñ õàìãààëàõ çºâøººðºëòýé ïðîãðàììààð õàíãàõ õýðýãòýé.

Ìýðãýæèëòýí, áàéãàëü õàìãààëàã÷äûí àæèëëàõ íºõöëèéã õàíãàõ, ¯¿íä: óíàà, ò¿¿íä

øààðäàãäàõ øàòàõóóí, òîìèëîëòûí çàðäàë, èíòåðíåòã¿é çàõèðãààäûã èíòåðíåòýä

õîëáîõ íýí øààðäëàãàòàé áàéíà.

Ìýðãýæèëòýí, áàéãàëü õàìãààëàã÷äûã õ¿÷èí ÷àäàë ñàéòàé äóðàí, GPS, òåëåñêîï,

çóðãèéí àïïàðàò, àæëûí õóâöàñ, áèå õàìãààëàõ õýðýãñýë çýðãýýð õàíãàõ

øààðäëàãàòàé.

Õàâñðàëò 1.

Ñóðãàëòûí õºòºëáºð

Áèîëîãèéí òºðºë ç¿éëèéí ìîíèòîðèíã ñóäàëãààíû ìýäýýëëèéã íýãòãýõ

“ÁÈÎÑÀÍ” ïðîãðàììûí 3 äàõü шàòíû ñóðãàëòûí õºòºëáºð

Àøèãëàõ ïðîãðàì õàíãàìæ:

ÁèîСàí ïðîãðàì, ArcGIS ïðîãðàì (XTools Pro, Hawt’s tools Google Earth)

2009 îíû 11 äóãààð ñàðûí 30

Õóãàöàà Ñýäýâ Õàðèóöàã÷

09:30 –

10:30

11:30 –

13:00

Àñóóëò õàðèóëò

Ìýäýýëëèéí ñàíãèéí ìýäýýëëèéí ÷àíàð

áîëîí ìýäýýëëèéã á¿ðòãñýí áàéäëûí òóõàé

ÁèîСàí ãýæ þó âý?

ÁèîÑàí -èéí àæèëëàõ çàðчèì

ÁèîÑàí-ä ìýäýýëëèéã îðóóëàõ, òîõèðãîîíû

õýñãèéí òóõàé

Ä.Сàíæìÿòàâ

Á.×èìýääîðæ

14:00-17:00

ÁèîÑàí ïðîãðàìä ìýäýýëýë îðóóëàõàä ãàð÷

áóé áýðõøýýë, ãàðãàñàí íèéòëýã àëäàà

Ä.Сàíæìÿòàâ

2009 îíû 12 äóãààð ñàðûí 1

Õóãàöàà Ñýäýâ Õàðèóöàã÷

10:00 –

13:00

Àìüòíû òàðõàëò, áàéðøèë, íÿãòøèë, òîî

òîëãîé, ñ¿ðãèéí á¿òýö ãýõ ìýò

¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã ãàðãàõ

ÁèîÑàí-ýýñ ìýäýýëëèéã ñîëèëцîõ, íýãòãýñýí

òàëààð

ÁèîÑàí-èéí òàéëàí ò¿¿íèé á¿òýц

Ä.Сàíæìÿòàâ

Á.×èìýääîðæ

14:00 –

17:00

Ìýäýýëëèéí ñàíãèéí ìýäýýëýë äýýð ä¿í

øèíæèëãýý õèéõ òóõàé

ÁèîÑàí-ààñ ìýäýýëëèéã ãàçàðç¿éí

ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéí ôàéëààð õàäãàëàõ

Ãàçàðç¿éí ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéí òóõàé

Ä.Сàíæìÿòàâ

2009 îíû 12 äóãààð ñàðûí 02

Õóãàöàà Ñýäýâ Õàðèóöàã÷

10:00 – 12:00

Îðîí çàéí ìýäýýëýëä ä¿í øèíæèëãýý õèéõ

ArcMap ïðîãðàìûã ýõëýõ íü...(Àìüòíû

òàðõàëò, áàéðøèë, íÿãòøèë, òîî òîëãîé,

ñ¿ðãèéí á¿òýö ãýõ ìýò ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã

ãàðãàõ)

GPS, áà êîîðäèíàòûã ã.ì.ñèñòåìèéí ôàéëä

õºðâ¿¿ëýõ

Ä.Сàíæìÿòàâ

12:00 – 15:00

Google Earth áîëîí áóñàä ïðîãðàìûí òóõàé

Ñàíàë áîäîë, àñóóëò, õàðèóëò

Ìýðãýæèëòýíã¿¿äèéí êîìïüþòåðò

ïðîãðàì ñóóëãàõ

Ä.Сàíæìÿòàâ

Òàéëàí áè÷ñýí: Á.×èìýääîðæ, Ä.Ñàíæìÿòàâ

2009.12.10