Öğrenme Güçlüğüve Özel YetenekEd�törler:Doç. Dr. Mac�d Ayhan MELEKOĞLU • Prof. Dr. Uğur SAK

2. Baskı

Editörler: Doç. Dr. Macid Ayhan MELEKOĞLU & Prof. Dr. Uğur SAK

ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ VE ÖZEL YETENEK

ISBN 978-605-318-804-9DOI 10.14527/9786053188049

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2018, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ’ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elekt-ronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazar-lara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Şubat 2017, Ankara2. Baskı: Mart 2018, Ankara

Yayın-Proje: Özlem SağlamDizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek

Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Özyurt MatbaacılıkBüyük Sanayi Zübeyde Hanım Mah.

Süzgün Cad. No: 9İskitler/Altındağ/ANKARA

Tel: (0312) 384 15 36

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 13385

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

BÖLÜMLER VE YAZARLARI

1. Bölüm: Özel Öğrenme Güçlüğüne Giriş

Doç. Dr. Orhan ÇAKIROĞLU

2. Bölüm: Özel Öğrenme Güçlüğünün Nedenleri ve Özellikleri

Doç. Dr. Macid Ayhan MELEKOĞLU

3. Bölüm: Özel Öğrenme Güçlüğünün Tanılanması

Bora GÖRGÜN

4. Bölüm: Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Bireyler İçin Akademik Destek

Araş. Gör. Özge Sultan BALIKÇI

5. Bölüm: Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Bireyler İçin Sosyal, Duygusal ve Davranışsal Destek

Yrd. Doç. Dr. Meral MELEKOĞLU, Araş. Gör. Erman KAYIŞDAĞ

6. Bölüm: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu

Uzm. Kürşat ÖĞÜLMÜŞ

7. Bölüm: Özel Yetenek Tanımı Sınıflamaları ve Kuramları

Arş.Gör. Nilgün KİRİŞÇİ, Prof. Dr. Uğur SAK

8. Bölüm: Özel Yeteneklilerin Özellikleri ve Tanılanması

Arş. Gör. M.Bahadır AYAS, Arş.Gör. Nilgün KİRİŞÇİ

9. Bölüm: Özel Yeteneklilerin Eğitim Modelleri

Araş. Gör. Gülşah AVCI DOĞAN, Araş. Gör. N. Nazlı ÖZDEMİR

10. Bölüm: Özel Yeteneklilerin Eğitiminde Öğretim Programı Farklılaştırması

Araş. Gör. Gülşah AVCI DOĞAN, Araş. Gör. Bilge BAL SEZEREL

11. Bölüm: Özel Yeteneklilerin Sosyal, Duygusal ve Akademik Gelişimi

Arş. Gör. Ercan ÖPENGİN, Arş. Gör. Fatih TOKMAK

12. Bölüm: Türkiye’de Özel Yeteneklilerin Eğitimi

Araş. Gör. Şule DEMİREL, Arş. Gör. Ercan ÖPENGİN

13. Bölüm: İki Kere Farklı: Özel Yetenekli Olup Özel Öğrenme Güçlüğü Yaşayan Bireyler

Öğr. Gör. Özlem İLKER

ÖN SÖZ

Ülkemizde özel eğitime yönelik yapılan çalışmalarda son yıllarda artış olduğu görülmektedir. Özel eğitim alanında öğretmen yetiştirme ile ilgili gerçekleşen son değişikler ile alanda köklü bir değişim gerçekleşmiştir. Yükseköğretim Kurulu (YÖK) kararı ile özel eğitim alanındaki tüm öğretmen yetiştirme alanları birleştirilmiş ve Özel Eğitim Öğretmenliği lisans programı oluşturulmuştur. Bu kitabın amacı yeni Özel Eğitim Öğretmenliği lisans programı kapsamında yer alan iki uzmanlık alanı olan öğrenme güçlüğü ve özel yetenek konularında öğretmen adaylarına genel bilgi kazandırmaktır. Öncelikli hedefi Özel Eğitim Öğretmenliği lisans programında öğ-renim görmekte olan öğretmen adayları olan bu kitap, özel öğrenme güçlüğü ve özel yetenek konusunda güncel ve giriş düzeyinde temel bilgi edinmek isteyen tüm okuyu-culara yönelik hazırlanmıştır.

Bu kitapta Öğrenme Güçlüğü grubunu tanıtan altı ve Özel Yetenek grubunu ta-nıtan altı ve iki grubun kesişimi olarak ifade edilebilecek ‘iki kere farklı’ grubunu ta-nıtan bir bölüm olmak üzere toplam 13 bölüm yer almaktadır. Kitabın birinci bölümü özel öğrenme güçlüğüne giriş bağlamında bilgi sağlarken, ikinci bölümü özel öğrenme güçlüğünün nedenleri ve özellikleri üzerine, üçüncü bölümü ise özel öğrenme güç-lüğünün tanılanması süreçlerine odaklanmaktadır. Öğrenme güçlüğü olan bireylere yönelik sağlanacak akademik destek kitabın dördüncü bölümünü ve özel öğrenme güçlüğü olan bireyler için sağlanacak sosyal ve duygusal destek beşinci bölümünü oluştururken, altıncı bölüm dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu konusunda detaylı bilgi vermektedir.

Kitabın yedinci bölümü özel yeteneğin tanımı, sınıflamaları ve kuramları üzerine odaklanırken, sekizinci bölümü özel yeteneklilerin özellikleri ve tanılanması üzerine, dokuzuncu bölümü ise özel yeteneklilerin eğitim modelleri üzerine odaklanmaktadır. Özel yeteneklilerin eğitiminde öğretim programı farklılaştırması kitabın onuncu bö-lümünü ve özel yeteneklilerin sosyal, duygusal ve akademik gelişimi kitabın on birinci bölümünü oluştururken, on ikinci bölüm Türkiye’de özel yeteneklilerin eğitimi konu-sunu açıklamaktadır.

Kitabın on üçüncü bölümünde ise özel yetenekli olup özel öğrenme güçlüğü yaşa-yan bireyler olarak ifade edilen iki kere farklı grubuyla ilgili konulara odaklanılmıştır.

Bu kitabın hazırlanmasında emeği geçen tüm bölüm yazarlarımıza değerli katkı-larından dolayı teşekkürü bir borç biliriz. Ayrıca kitabın özenli bir şekilde siz okuyu-culara ulaşmasını sağlayan değerli PEGEM AKADEMİ çalışanlarına da teşekkür edi-yoruz. Kitabın özel eğitim alanına katkı getirmesini ve tüm eğitimcilere, uzmanlara, ailelere ve paydaşlara rehber olmasını dileriz.

Doç. Dr. Macid Ayhan MELEKOĞLU

Prof. Dr. Uğur SAK

Eş Editörler

İÇİNDEKİLER

Ön Söz ........................................................................................................................................... v

1. BölümÖzel Öğrenme Güçlüğüne Giriş

Giriş ............................................................................................................................................... 2Özel Öğrenme Güçlüğünün Tanımı ......................................................................................... 2Özel Öğrenme Güçlüğünün Tarihçesi ...................................................................................... 5Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Bireyleri Sınıflandırma ........................................................... 10Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Öğrencilerin Yaygınlığı .......................................................... 11Özel Öğrenme Güçlüğünde Son Gelişmeler ............................................................................ 14Özel Öğrenme Güçlüğünün Türkiye’deki Durumu ................................................................ 15Önemli Noktalar .......................................................................................................................... 19Özet ............................................................................................................................................... 20Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................................... 21

2. BölümÖzel Öğrenme Güçlüğünün Nedenleri ve Özellikleri

Giriş ............................................................................................................................................... 24Özel Öğrenme Güçlüğünün Yaygınlığı .................................................................................... 26Özel Öğrenme Güçlüğünün Nedenleri .................................................................................... 29Özel Öğrenme Güçlüğünün Erken Belirtileri ......................................................................... 35Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Bireylerin Genel Özellikleri .................................................. 43Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Bireylerin Akademik Özellikleri .......................................... 46Önemli Noktalar .......................................................................................................................... 49Özet ............................................................................................................................................... 50Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................................... 52

3. BölümÖzel Öğrenme Güçlüğünün Tanılanması

Giriş ............................................................................................................................................... 54Tarama Süreci............................................................................................................................... 54Müdahaleye Tepki Modeli .......................................................................................................... 56Özel Öğrenme Güçlüğünün Tanılanması ................................................................................ 58

Ekip Çalışması ............................................................................................................................. 68Ailelerle İşbirliği .......................................................................................................................... 70Yasal Haklar .................................................................................................................................. 72Önemli Noktalar .......................................................................................................................... 74Özet ............................................................................................................................................... 74Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................................... 76

4. BölümÖzel Öğrenme Güçlüğü Olan Bireyler İçin Akademik Destek

Giriş ............................................................................................................................................... 78Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Öğrenciler ve Okuma ............................................................ 78Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Öğrenciler ve Yazma .............................................................. 82Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Öğrenciler ve Matematik ....................................................... 85Önemli Noktalar .......................................................................................................................... 90Özet ............................................................................................................................................... 90Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................................... 91

5. BölümÖzel Öğrenme Güçlüğü Olan Bireyler İçin Sosyal, Duygusal ve Davranışsal Destek

Giriş ............................................................................................................................................... 95Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Bireylerin Sosyal ve Duygusal Gelişim Özellikleri ............. 96Okul Öncesi Dönemde Sosyal-Duygusal Gelişim .................................................................. 96Ergenlik Dönemi Sosyal Duygusal Gelişim ........................................................................... 100Genç Yetişkinlik Dönemi Sosyal Duygusal Gelişim ............................................................. 102Sosyal ve Duygusal Gelişimi Etkileyen Etmenler .................................................................. 103Ailenin Çocuğun Sosyal-Duygusal Gelişimine Etkisi .......................................................... 105Çocuğun Sosyal-Duygusal Gelişimine Çevresel Unsurların Etkisi .................................... 106Okul Ortamının Çocuğun Sosyal-Duygusal Gelişimine ve Davranışlarına Etkisi........... 107Sosyal, Duygusal ve Davranışsal Özelliklerin Değerlendirilmesi ...................................... 108Gözlem ........................................................................................................................................ 109Görüşme (Mülakat) ................................................................................................................... 109Kendi Kendini Değerlendirme ................................................................................................ 110Sosyometri .................................................................................................................................. 110Davranış Derecelendirme Ölçekleri ....................................................................................... 111Sosyal, Duygusal ve Davranışsal Gelişimi Destekleyici Bilimsel Dayanaklı Strateji ve Yöntemler .............................................................................................. 111

viii Öğrenme Güçlüğü ve Özel Yetenek

Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Çocukların Sosyal-Duygusal Gelişim Yetersizliklerini Destekleme ve Problem Davranışlarına Müdahale .................................. 111Bireysel Davranış Değiştirme Planı Örneği ........................................................................... 112Diğer Müdahale Teknikleri ...................................................................................................... 113Önemli Noktalar ........................................................................................................................ 114Özet ............................................................................................................................................. 115Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................................. 116

6. BölümDikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu

Giriş ............................................................................................................................................. 118Tanılama .................................................................................................................................... 121Ayırıcı Tanı ................................................................................................................................. 122Yaygın Belirtiler ......................................................................................................................... 124Yaygınlık ..................................................................................................................................... 126Müdahale Stratejileri ................................................................................................................. 126Ailelerin Rol ve Sorumlulukları .............................................................................................. 128DE/HB ile İlgili Türkiye’deki Mevcut Durum ........................................................................ 130Önemli Noktalar ........................................................................................................................ 131Özet ............................................................................................................................................. 131Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................................. 133

7. BölümÖzel Yetenek Tanımı Sınıflamaları ve Kuramları

Giriş ............................................................................................................................................. 136Özel Yetenek Tanımları ............................................................................................................. 136Özel Yetenek Sınıflamaları ....................................................................................................... 138Özel Yetenek Kuramları ............................................................................................................ 140Önemli Noktalar ........................................................................................................................ 150Özet ............................................................................................................................................. 150Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................................. 151

İçindekiler ix

8. BölümÖzel Yeteneklilerin Özellikleri ve Tanılanması

Giriş ............................................................................................................................................. 154Özel Yeteneklilerin Özellikleri ................................................................................................. 154Özel Yeteneklilerin Bilişsel Özellikleri .................................................................................... 156Özel Yeteneklilerin Sosyal Duygusal Özellikleri ................................................................... 159Özel Yeteneklilerin Tanılanması .............................................................................................. 161Tanılama Yöntemleri ................................................................................................................. 162Tanılama Süreci ......................................................................................................................... 166Tanılamada Dikkat Edilmesi Gereken Önemli Noktalar ..................................................... 167Önemli Noktalar ........................................................................................................................ 168Özet ............................................................................................................................................. 168Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................................. 170

9. BölümÖzel Yeteneklilerin Eğitim Modelleri

Giriş ............................................................................................................................................. 174Hızlandırma ............................................................................................................................... 174Hızlandırma Türleri .................................................................................................................. 175Hızlandırma ile İlgili Yanlış İnanışlar ..................................................................................... 178Hızlandırma Etkili midir? ........................................................................................................ 179Zenginleştirme ........................................................................................................................... 180Zenginleştirme Türleri .............................................................................................................. 181Zenginleştirme Etkili midir? ................................................................................................... 182Gruplama .................................................................................................................................... 183Gruplama Türleri ....................................................................................................................... 183Gruplama Etkili midir? ............................................................................................................. 187Önemli Noktalar ........................................................................................................................ 187Özet ............................................................................................................................................. 188Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................................. 190

x Öğrenme Güçlüğü ve Özel Yetenek

10. BölümÖzel Yeteneklilerin Eğitiminde Öğretim Programı Farklılaştırması

Giriş: Özel Yeteneklilerin Eğitiminin Farklılaştırılmasının Gerekçesi ............................... 194Özel Yeteneklilerin Eğitiminde Öğretim Programının Farklılaştırılması .......................... 195Öğretim Programı Farklılaştırma Boyutları .......................................................................... 199Önemli Noktalar ........................................................................................................................ 209Özet ............................................................................................................................................. 210Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................................. 211

11. BölümÖzel Yeteneklilerin Sosyal, Duygusal ve Akademik Gelişimi

Giriş ............................................................................................................................................. 215Üstün Zekâ Etiketi ..................................................................................................................... 215Üstün Zekâ Etiketinin Olumlu Etkileri .................................................................................. 216Üstün Zekâ Etiketinin Olumsuz Etkileri ................................................................................ 217Özel Yeteneklilerin Sosyal Gelişimi ........................................................................................ 218Özel Yeteneklerin Akran İlişkileri ........................................................................................... 218Özel Yeteneklilerin Aile İçi İlişkiler ........................................................................................ 220Özel Yeteneklilerin Duygusal Gelişimi ................................................................................... 223Mükemmeliyetçilik ................................................................................................................... 223Depresyon ................................................................................................................................... 224Eş Zamanlı Olmayan Gelişim .................................................................................................. 224Benlik Algısı ............................................................................................................................... 225Özel Yeteneklilerin Akademik Gelişimi ................................................................................. 226Çoklu Potansiyel ........................................................................................................................ 226Motivasyon ................................................................................................................................. 227Disiplin ....................................................................................................................................... 228Beklenmedik Başarısızlık ......................................................................................................... 229İki Kere Farklılık ........................................................................................................................ 230Önemli Noktalar ........................................................................................................................ 232Özet ............................................................................................................................................. 232Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................................. 234

İçindekiler xi

12. BölümTürkiye’de Özel Yeteneklilerin Eğitimi

Giriş ............................................................................................................................................ 236Türkiye’de Özel Yeteneklilerin Eğitimi Alanında Yapılan Yasal ve Resmi Düzenlemeler .................................................................................................. 236Türk Toplumunda Üstün Zekâ Algısı ..................................................................................... 239Türkiye’de Özel Yeteneklilere Eğitim Veren Kurumlar ......................................................... 241Fen Liseleri ................................................................................................................................. 241Sosyal Bilimler Liseleri ............................................................................................................. 243Güzel Sanatlar ve Spor Liseleri ................................................................................................ 244Konservatuarlar ......................................................................................................................... 245Beyazıt Ford Otosan İlkokulu .................................................................................................. 246Okul Sonrası Programlar .......................................................................................................... 247Bilim ve Sanat Merkezleri ......................................................................................................... 247Üstün Yetenekliler Eğitim Programları (ÜYEP) ................................................................... 249Önemli Noktalar ........................................................................................................................ 251Özet ............................................................................................................................................. 251Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................................. 251

13. Bölümİki Kere Farklı: Özel Yetenekli Olup Özel Öğrenme Güçlüğü Yaşayan Bireyler

Örnek Olay ................................................................................................................................. 254Giriş ............................................................................................................................................. 256Özel Yetenekli Olup Özel Öğrenme Güçlüğü Yaşayan Bireylere Genel Bir Bakış ............ 256Özel Yetenekli Olup Özel Öğrenme Güçlüğü Yaşayan Bireylerin Özellikleri ................... 258Tanılama Süreci ......................................................................................................................... 260Öğretim Yöntemleri ve Stratejiler ........................................................................................... 267Önemli Noktalar ........................................................................................................................ 283Özet ............................................................................................................................................. 284Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................................. 285

Yazarların Özgeçmişleri ............................................................................................................ 287

xii Öğrenme Güçlüğü ve Özel Yetenek

1. BÖLÜM

Anahtar Kavramlar

Özel Öğrenme Güçlüğünün Tarihçesi, Özel Öğrenme Güçlüğünde Sınıflandırma, Özel Öğrenme Güçlüğünün Türkiye’deki Durumu

Amaçlar

Bu bölümün sonunda;

• Özel öğrenme güçlüğünün tarihçesini açıklayabilecek,

• Özel öğrenme güçlüğünde sınıflandırmanın nasıl gerçekleştirildiğini ta-nımlayabilecek,

• Özel öğrenme güçlüğünün Türkiye’deki durumuna yönelik bilgi sahibi olabileceksiniz.

İçindekiler

• Giriş

• Özel Güçlüğünün Tanımı

• Özel Öğrenme Güçlüğünün Tarihçesi

• Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Bireyleri Sınıflandırma

• Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Öğrencilerin Yaygınlığı

• Özel Öğrenme Güçlüğünde Son Gelişmeler

• Özel Öğrenme Güçlüğünün Türkiye’deki Durumu

• Özet

• Yararlanılan Kaynaklar

ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜNE GİRİŞ

GİRİŞ

Özel öğrenme güçlüğü ülkemizde henüz gelişmekte olan bir özel eğitim kategorisidir. Yaklaşık iki yüz yıllık bir geçmişi olan özel öğrenme güçlüğünde 1960’lı yıllardan itibaren dünyada ve 1980’li yıllardan itibaren Türkiye’de önemli gelişmeler olmuştur. Bu gelişmelere bağlı olarak öğrenci sayılarında, özel öğrenme güçlüğünün tanımında ve sınıflandırmasında birçok değişikliğe gidilmiştir.

Bu bölümde özel öğrenme güçlüğü konusuna giriş yapılacaktır. Öncelikle özel öğrenme güçlüğünün tanımı paylaşılacaktır. Sonrasında, özel öğrenme güç-lüğünün tarihsel gelişimine değinilerek özellikle dünyada özel öğrenme güçlüğü alanının gelişimine yön veren önemli olaylara ve bilim adamlarına değinilecektir. Ayrıca öğrenme güçlüğünde sınıflandırma ve yaygınlık konuları değerlendirile-rek ülkemizde özel öğrenme güçlüğü olan öğrencilerin sıklığı konusu işlenecektir. Son olarak, ülkemizde ve dünyada özel öğrenme güçlüğünün gelişimi üzerinde durulacaktır.

ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜNÜN TANIMI

Özel öğrenme güçlüğünün tanımının tarihsel süreç içinde gelişimi değerlendirildiğinde diğer pek çok özel eğitim kategorisinde olduğu gibi sürekli gelişen ve değişen bir döngü içinde olduğu görülmektedir (Melekoğlu ve Çakıroğ-lu, 2015). Tanımın güncellenmesine yönelik en önemli yeniliklerden birisi 2013 yılında DSM-5 tanı ölçütlerinde meydana gelmiştir. Psikiyatrik bozukluklar için iki temel sınıflandırma sistemi kullanılmaktadır. Bunlardan birincisi, Uluslararası Sağlık Örgütü (WHO, 2004) tarafından geliştirilen (World Health Organization) ICD (International Classification of Diseases - Hastalıkların Uluslararası Sınıfla-ması) sınıflandırmasıdır. İkincisi ise, Amerikan Psikiyatri Birliği’nin (APA, 2013) (American Psychiatric Association) DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders - Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı) sınıflan-dırmasıdır. Uluslararası Sağlık Örgütü’nün sınıflaması tüm hastalıkları kapsayan bütünsel bir sınıflandırmadır ve daha çok Avrupa ülkelerinde kullanılmaktadır. DSM ise başta Amerika Birleşik Devletleri (ABD) olmak üzere Atlantik ötesindeki ülkelerde daha yaygın olarak kullanılmaktadır.

DSM-5’e göre (APA, 2013) “özel öğrenme güçlüğü” (geçmişte öğrenme güçlüğü olarak kullanılırdı) “bozukluğun davranış belirtileri ile bağlantılı olan bilişsel düzeyde anormalliklerin temelini oluşturan biyolojik kökene sahip bir nö-rogelişimsel bozukluktur.” Bu, temel akademik becerileri kazanmada önemli güç-lük çeken çocuklar için en son kullanılan terimdir. DSM-5’e göre temel akademik beceriler şunlardır:

2 Öğrenme Güçlüğü ve Özel Yetenek

• Kelimelerin doğru ve akıcı bir şekilde okunması• Okuduğunu anlama• Yazılı anlatım ve yazım• Aritmetik hesaplama• Matematiksel akıl yürütme

DSM-5, çocuklardaki ve ergenlerdeki “ısrarcılığı” “öğrenmede sınırlı ilerle-me” olarak tanımlamaktadır (“bireyin sınıf arkadaşlarına yetişeceğine dair hiçbir kanıt yoktur” gibi). Burada anlatılmak istenen her türlü çabaya rağmen bireyin akademik başarısızlığının süreklilik göstermesidir. Yani çocuğun akademik per-formansının “ısrarlı ve tutarlı bir şekilde” arzu edilen seviyeye ulaşmamasıdır.

DİKKATDSM-4 tanı ölçütleri 2013 yılında güncellenmiştir, bu tarihten itibaren DSM-5 ölçütleri kullanılmaktadır.

Ayrıca DSM-5, öğrenme güçlüklerinin “gözlemlenebilir bazı tanımlama dav-ranışları veya belirtileri olarak ortaya çıkması gerektiğini vurgulamıştır (Ölçüt A1-A6). Ayrıca, belirtiye yönelik müdahalelere rağmen (yani öğretim uyarlamala-rı ve desteklere rağmen) en az bir belirti 6 ay süreyle görülmeye devam etmelidir. DSM-5’e göre bu belirtiler şunlardır:

1. Hatalı veya yavaş ve zorlanarak okuma, sıklıkla kelimeleri tahmin etme veya kelimeleri seslendirmede güçlükler yaşanması.

2. Okunan metnin anlaşılmasında güçlük çekilmesi.

3. Yazımla ilgili zorluklar yaşanması.

4. Yazılı anlatımda karşılaşılan güçlükler.

5. Sayıları algılama, sayı olguları veya hesaplamaları geliştirme güçlükleri.

6. Matematiksel akıl yürütme ile ilgili zorluklar.

DSM-5’de özel öğrenme güçlüğünün teşhisinde ikinci önemli özellik ve ge-reklilik, belirli akademik becerilerin bireylerin performansının “ilgili yaşa ait orta-lamanın çok altında” olmasıdır (Ölçüt B), ancak ortalama performansın yalnızca “olağanüstü yüksek düzeyde destek” aracılığıyla sürdürülebilir olması da özel öğ-renme güçlüğünün kanıtı olabilir şeklinde belirtilmektedir. Bireyin bu yetersizlik-leri, sınav notları ve test sonuçları gibi akademik performans ölçütlerinde görülür. Çeşitli derslerden veya okuldan kaçma davranışı görülebilir. “Bununla birlikte, bu ölçütlerin, bireysel olarak uygulanan, psikometrik olarak sağlam ve kültürel açı-dan uygun, norma dayalı veya ölçüte dayalı akademik başarı testlerinden psiko-metrik kanıtlar gerektirdiği” de yine DSM-5’te vurgulanmıştır.

Özel Öğrenme Güçlüğüne Giriş 3

DSM-5, bireyin becerilerinin ortalamanın çok altında olmasının gerekliliğini tanımlarken, akademik becerilerin “belirli öğrenme bozukluğu olan ve olmayan bireyleri ayırt etmek için kullanılabilecek doğal bir kesim noktası olmadığı için” bir süreklilik teşkil ettiğine dikkat çekmektedir. Yaş ortalamalarının -1.5 standart sapma altının veya 78 puanlık bir test puanın tanı kesinliğini sağlamada önemli büyüklükte olduğunu belirtmektedir. Ancak DSM-5, yaşa göre ortalamanın -1.0 ila -2.5 standart sapma aralığında belirli öğrenme güçlüklerini tanımlamak için klinik değerlendirme, akademik geçmiş, okul raporları ya da test puanlarından elde edilen diğer yakınsak kanıtların kullanılabileceğini vurgulamaktadır.

Üçüncü ölçüt (Ölçüt C), öğrenme güçlüğünün erken dönemlerde “kolaylıkla farkına varılabileceğini” belirtmektedir. Ancak aynı zamanda artan öğrenme ta-lepleri nedeniyle bazı bireylerde ileriki yıllara kadar görünmeyebileceğini belirt-mektedir. Sınıflama koşulları da değişmiştir, özel öğrenme güçlüğü birincil zorluk yaşanan alan olarak belirtilmiştir:

Özel Öğrenme Güçlüğü

315.00 okumada bozukluk

315.2 yazılı anlatımda bozukluk

315.1 matematikte bozukluk

Ayrıca, bozukluklar seviyelerine göre belirlenmektedir:

Hafif: Bir veya iki akademik alana ilişkin bazı zorluklar bulunmaktadır. An-cak uygun uyarlamalar veya destek hizmetleri sunulduğunda bireyin telafi edebi-leceği veya iyi performans gösterebileceği kadar hafiftir.

Orta: Bir veya daha fazla akademik alanda “dikkat çekici” zorluklar vardır, böylelikle birey, okul yılı boyunca özel ve aralıksız yoğun öğretime tabi tutulma-dan yeterince başarılı olamayacaktır. Günün en azından bir kısmı için, okulda, evde veya işte etkinlikleri doğru ve verimli bir şekilde tamamlamak için bazı uyar-lamalar gerekli olabilir.

Ağır: Çeşitli akademik alanları etkileyen becerilerin öğrenilmesinde yaşanan zorluklar görülür, buna bağlı olarak bireyin, okul yıllarının çoğunda devam eden bireyselleştirilmiş ve özel olarak hazırlanmış öğretim olmadan bu becerileri öğrenme olasılığı düşüktür. Uygun uyarlama ve/veya hizmetler olsa bile, birey et-kinlikleri etkin bir şekilde tamamlayamayabilir.

DİKKATÖzel öğrenme güçlüğü DSM-5’teki değişikliklere bağlı olarak hafif, orta ve ağır olmak üzere üç seviyeye ayrılmıştır.

4 Öğrenme Güçlüğü ve Özel Yetenek

Matematik bozukluğu ve yazılı anlatım zorlukları genellikle okuma bozuk-lukları ile birlikte görülür, ancak bazen tek başına teşhis edilir. DSM-5, okul çağın-daki çocukların % 5-15’inde bir öğrenme güçlüğü teşhisi konacağını tahmin et-mektedir. İlk kelimelerini 12-14 ayda söyleyememek ya da iki kelimelik cümleleri yaklaşık iki yıl söyleyememek gibi konuşmada erken gelişimsel güçlükleri olan ço-cuklar okuma güçlüğü geliştirme eğiliminde olabilirler. El-göz koordinasyonunda veya yürümeyi öğrenmede güçlükler gibi gelişimsel koordinasyon güçlüğü çeken çocuklar da bu güçlükleri göstermede büyük risk altında olabilir.

Öğrenme güçlüğü olan bireyler son olarak MEB’in 2006 yılında çıkarmış ol-duğu Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde şu şekilde tanımlanmaktadır: “Dili yazılı ya da sözlü anlamak ve kullanabilmek için gerekli olan bilgi alma süreçle-rinin birinde veya birkaçında ortaya çıkan ve dinleme, konuşma, okuma, yazma, heceleme, dikkat yoğunlaştırma ya da matematiksel işlemleri yapma güçlüğü ne-deniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey” olarak ifade edilmektedir (MEB, 2006).

ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜNÜN TARİHÇESİ

Özel öğrenme güçlüğünün tarihçesi dünyada ve ülkemizde meydana gelen tarihsel gelişim olmak üzere iki temel boyutta değerlendirilebilir. Özel öğrenme güçlüğünün tarihsel gelişimi incelendiğinde özellikle başta Avrupa ve Amerika olmak üzere diğer ülkelerde geçmişi çok eskiye dayanan önemli gelişmelerin olduğu görülmektedir. Özel öğrenme güçlüğüne yönelik ilk araştırmalar 1800’lü yılların başlarına kadar uzanmaktadır (Hallahan ve Mercer, 2001). O yıllarda özel eğitim başlı başına bir alan olmadığı için ve özel eğitim konusunda araştırma ya-pan bilim adamları bulunmadığı için özel öğrenme güçlüğü alanında yapılan bi-limsel faaliyetlerinin büyük bir çoğunluğunun tıp alanındaki uzmanlar tarafından gerçekleştirildiği bilinmektedir.

Bu alandaki çalışmalardan ilki 1802 yılında bir Alman-Fransız olan Franz Joseph Gall tarafından gerçekleştirilmiştir. Gall’in yaptığı çalışmalar incelendiğin-de en büyük merakının karakter özelliklerinin tespiti konusunda olduğu görülür. Daha henüz okul yıllarında sınıf arkadaşlarının yüz yapıları ile kişisel yetenekleri arasında bir bağ kurmaya çalışmıştır. Örneğin, iri gözleri olan arkadaşlarının iyi sözel hafızaya sahip olduklarını tespit etmiştir. Yapmış olduğu çalışmalarıyla aynı zamanda freneloji’nin kurucusu olarak bilinir. Frenoloji kişinin kafasının şeklin-den onun karakterini, kişiliğini ve suça yatkınlığını belirleme iddiasında olan bir teoridir. Gall’in özel öğrenme güçlüğü alanında yaptığı çalışmalar beyin sarsıntısı geçiren askerlerin aynı zamanda bazı konuşma bozukluklarına da sahip oldukla-rını gözlemlemesi ve bunlar arasında bir ilişki olduğuna inanmasıyla başlamıştır. Gall’in çalışmaları daha ziyade ruh sağlığı ve beyin üzerine yapılan çalışmalardan oluşmuştur. Ayrıca freneloji alanında yapmış olduğu çalışmalar özel öğrenme güç-

Özel Öğrenme Güçlüğüne Giriş 5

lüğü alanında yapmış olduğu çalışmaları gölgelese de araştırmalarından elde ettiği bulgular özel öğrenme güçlüğü alanının gelişimine temel oluşturmuştur. Gall’den önceki bilim adamları beynin bir bütün olarak tek bir parçadan oluştuğuna inanır-lardı. Gall ise insan beyninin 27 farklı bölümden oluştuğunu savunmuştur ve bu bölümlerin anılarımızı, geçmiş yaşantılarımızı ve eğitimimizi etkilediğine inan-mıştır (Wiederholt, 1974).

1800’lü yıllarda üzerinde durulması gereken bir diğer önemli isim ise Pierre Paul Broca’dır. 1860’lı yıllarda beyin hasarı olan yetişkinlerle yapmış olduğu çalış-malarla konuşma ile ilgili işlevlerin beynin sol yarımküresinde meydana geldiğiyle ilgili görüşleri ortaya atmıştır ve ismi beynin bugün halen bilinen Broca Bölgesine verilmiştir. Broca konuşma ile ilgili teorilerini konuşmada güçlük yaşayan has-talarına yapmış olduğu otopsilerden elde ettiği sonuçlara dayandırmıştır. Her ne kadar bu alanda yapılan son çalışmalar beynin sağ tarafının da konuşma konu-sunda kısmen etkili olduğunu ortaya koysa da o yıllarda Broca’nın yapmış olduğu çalışmalar ve bu çalışmaların sonuçları bilim çevrelerince kabul görmüştür.

Yine 1874 yılında Carl Wernicke beynin çeşitli bölgelerini inceleyen araştır-macılardan birisi olmuştur. 1874 yılında beyin hasarı bulunan 10 hastasını an-lattığı kitabını yayınlamış ve bu kitapta Broca’nın anlattıklarının dışında farklı özellikler gösteren konuşma güçlüğü yaşayan bireylere vurgu yapmıştır. O yıllarda gerçekleştirdiği çalışmalar ve elde ettiği sonuçlar günümüzde isminin beynimizin sol yarımküresinde Wernicke bölgesine verilmesine neden olmuştur.

Kelime körlüğü terimi ise ilk olarak 1877 yılında Alman nörolog Adolf Kuss-maul tarafından “görme gücünde, zihin ve konuşma becerilerinde bir sorun ol-mamasına rağmen metinleri görememe” diğer bir deyişle metin körlüğü olarak tanımlanmıştır. Kussmaul yetişkin bir hastasıyla yapmış olduğu gözlemlerde gör-mede herhangi bir kayıp olmamasına rağmen, konuşma becerisinin herhangi bir şekilde bozulmamasına rağmen tam bir kelime körlüğünün varlığından bahset-miştir. Yapmış olduğu bu gözlemlere ait değerlendirmeler günümüzde öğrenme güçlüğünün tanımını oluşturan özelliklere dikkat çekmektedir (Morin, 2014).

1887 yılında özel öğrenme güçlüğü ile yakından ilişkili olan “disleksi” terimini ilk defa kullanan ise yine bir Alman bilim adamı olan Rudolf Berlin’dir. Bu terimi “yazılı ve basılı sembolleri yorumlamada aşırı zorlanma” şeklinde tanımlamıştır. Berlin bu tanımı görme bozukluğunun neden olmadığı okuma güçlüğünü açık-lamak için kullanmıştır. Günümüzde Amsterdam Üniversitesinde Rudolf Berlin Öğrenme Güçlüğü Merkezi bünyesinde öğrenme güçlüğü ve disleksi konularında pek çok araştırma yapılmaktadır.

DİKKATÖzel öğrenme güçlüğünün 1800’ü yıllara kadar dayanan iki asırlık bir geçmişi vardır.

6 Öğrenme Güçlüğü ve Özel Yetenek