reileika r veistu að í alþingishúsinu er háaloft sem er autt ......vék skyndilega fyrir...
TRANSCRIPT
-
St
ein
ar
Br
ag
iREIM
LEIKA
R Í REYK
JAV
ÍK
Veistu að í Alþingishúsinu er háaloft sem er autt fyrir utan
eina möru sem sogar til sín hamingjuna? Vissirðu að í Tjörn
inni er útburður sem á síðkvöldum kjagar að leiði móður
sinnar í kirkjugarðinum og líkist vængbrotnum hrafnsunga?
Hefurðu gist í svörtu herbergjunum á Hótel Borg? Og
veistu hvað er á bak við kirkjuna í Landakoti?
Þegar Íslendingar yfirgáfu sveitirnar tóku þeir draugana
með sér, og líka þörfina fyrir að koma á þá böndum með
sögum. Válynd veður, náttúruhamfarir, fátækt og ein angrun
hafa löngum verið frjór jarðvegur fyrir hvers kyns volæði,
ótímabæran dauða – og týndar sálir.
Reimleikar í Reykjavík er byggð á ítarlegum viðtölum við
lifandi og í sumum tilfellum dána Íslendinga. Hér birtast í
fyrsta sinn nokkrar af alræmdustu draugasögum Reykja
víkur í seinni tíð, í bland við sögulegan fróðleik um borgina.
ReimleikaR í Reykjavík
Steinar Bragi
-
EFNISYFIRLIT
Austurbæjarskóli 7
Móakotslind 15
Alþingi 19
Núllið í Bankastræti 27
Hótel Borg 33
Atvinnuhúsnæði á Granda 43
Tjörnin / Listasafn Íslands 49
Grásleppuskúrar við Ægisíðu 57
Landakotsskóli 67
Hegningarhúsið 79
Dillonshús (Suðurgata 2) 85
Höfði 93
Fríkirkjuvegur 11 101
Tjarnarbíó 111
Eftirmáli 117
Kort af miðbænum 118
Heimildir að rammagreinum og myndaskrá 120
-
AUSTURBÆJARSKÓLI
-
Helga var tvítug og nýbyrjuð í
myndlistarskóla þegar draumarnir hófust.
Hún talaði ekki um þá við neinn en að
einhverjum tíma liðnum tók kærastinn
hennar, Einar, eftir breytingum í fari
hennar. Hún var þögulli en áður og erfiðari
í skapi; myndirnar sem hún málaði
breyttust frá því að vera tiltölulega kátar
portrett myndir af fólki yfir í myndir af
gráu húsi og andlitslausum börnum sem
héngu á veggjum með gapandi munn.
Hann spurði hvaðan þetta kæmi og á
endanum brotnaði Helga niður og grét,
sagði sig hafa dreymt illa undanfarna
mánuði. Þegar á leið höfðu draumarnir
breyst en í öllum þeirra væri grátt hús og
herbergi sem hún vildi ekki opna.
Í fyrstu draumunum var húsið lítið og
grátt, varla nema svolítill klumpur sem
minnti á sveitabæ, þó voru engin húsdýr
sjáanleg og ekkert gras. Þótt Helgu langaði það ekki dróst hún inn
í húsið sem var stærra að innan en utan og fullt af lokuðum dyrum
og ruglingslegum göngum sem lágu í hringi. Strax frá upphafi vissi
hún að einhvers staðar þarna inni væri
eitthvað sem hún vildi ekki sjá, samt gengi
hún um húsið og leitaði að „vonda
herberginu“, einsog hún orðaði það með
sjálfri sér. Einhvers staðar heyrðist lágt
bank og Helga rann á hljóðið, stað næmdist
utan við dyr sem lágu að vonda herberginu
og tók um hurðar húninn, þá varð hún svo
hrædd að hún vaknaði.
Í draumunum sem komu á eftir var húsið
nokkurra hæða hátt, veggirnir hrjúfir af
skeljabrotum og allt í kring voru fleiri
áþekkar byggingar. Á göngum hússins voru
Austurbæjarskóli
Sigurður Guðmundsson gerði fyrstu teikn
ingar að skólahúsinu vorið 1924 að
beiðni Reykjavíkurborgar. Þá var hann
við nám í Kaupmannahöfn en hætti því
og setti á stofn fyrstu einkareknu arkitekta
stofu landsins. Steinsteypa var orðin
mun algengara byggingarefni hérlendis
en í nágranna löndunum um þetta leyti.
Upprunalegt þak skólans var fyrsta flata
stein steypu þakið á landinu. Byggingin,
norræn klassík, var staðsett við norður
mörk lóðarinnar og kennslu stofurnar í
mið hluta hússins snúa í átt að birtu og
útsýni. Öðrum vistarverum var komið
fyrir í hliðarálmunum. Skólinn var vel
búinn með sundlaug, eldhúsi, matsal og
kennslustofum fyrir sérgreinar.
8 | AUStURBæ jARSKóli
-
börn sem hreyfðu sig ekki heldur héngu
hreyfingarlaus á snögum á veggjunum,
einsog þau væru dáin. Andlit þeirra voru
hvít og án svipbrigða, sum voru með
gapandi munn og sprikluðu fótunum, það
var bankið sem Helga heyrði. Hún var ekki
fær um að stjórna hreyfingum sínum og
dróst um ganga hússins, upp tröppur á aðra
hæð þar sem var sams konar gangur með
hangandi börnum, og loks upp á þriðju og
efstu hæð hússins. Þar voru engin börn
heldur lokaðar dyr sem hún vissi að lægju
að kennslustofum. Við enda gangsins gekk
hún inn í eina stofuna sem var full af
borðum og stólum. Í stofunni voru enn aðrar
dyr og um leið og Helga sá þær vissi hún að þær
lægju að vonda herberginu.
Þótt hún reyndi að stöðva sig dróst hún að dyrunum,
heyrði lágt bank og sá sér til undrunar að það var hún sjálf
sem bankaði á hurðina. Dyrnar opnuðust og lokuðust strax á eftir
henni. Hún stóð inni í þröngu og dimmu herbergi og svipaðist um.
Á einum veggnum hékk manneskja á snaga, ekki barn heldur
fullorðin kona með sítt dökkt hár, hún spriklaði fótunum og laut
höfði svo ekki sást í andlitið. Fætur kon
unnar hreyfðust æ hraðar þartil hún var á
harðahlaupum skammt ofan við gólfið, þá
leit hún upp og augu hennar, full af
örvæntingu, horfðu biðjandi á Helgu sem
vissi um leið að hún þekkti konuna.
Í síðustu draumunum var húsið orðið
svo hátt að sást ekki í himininn fyrir því. Á
malbikuðum leikvelli framan við inn gang
inn stóðu börnin hreyfingarlaus, störðu
upp í einn gluggann og lögðu við hlustir.
Hátt bjölluhljóð rauf þögnina og um leið
var Helga komin inn í húsið, dróst eftir
AUStURBæ jARSKóli | 9
-
göngunum og upp stigana á efstu hæð. Fyrir utan gluggana svifu
fuglar með hvassa gogga, svo stóra að fuglarnir virtust eiga erfitt
með að halda sér á lofti. Skrækirnir frá þeim runnu saman við
bjölluhljóminn sem glumdi um auða gangana. Helga gekk inn í
stofuna og að dyrunum sem nú stóðu opnar. Myrkrið þar inni var
á hreyfingu vegna ærandi bjölluhljómsins sem streymdi útúr
herberginu en þegar hún greip um dyrakarminn datt allt í
dúnalogn. Konan sem áður hékk á snaganum sat á gólfinu og grét,
axlir hennar hristust og skelfingin sem Helga hafði fundið til áður
vék skyndilega fyrir vorkunn. Hún snerti við konunni og sagði
eitthvað til að hugga hana. Þá leit hún upp, biðjandi á svipinn,
blóðhlaupin augun stóðu langt útúr höfðinu og neðar glitti í
þrútna, fjólubláa tungu sem teygði sig langleiðina niður á höku.
Helga kraup fyrir framan hana, þær féllust í faðma og Helga grét
og hvíslaði einhverju sem hún skildi ekki í eyra konunnar. Eftir
þetta vaknaði hún, tóm í sálinni og full af svo átakanlegri, lamandi
vorkunn að hún átti bágt með að fara framúr.
Í nokkrar vikur eftir þetta dreymdi hana ekkert og fátt bar til
tíðinda þartil dag einn skömmu fyrir jól að þau Einar óku eftir
Barónsstígnum í Reykjavík.
-
„Þarna er það!“ hrópaði Helga, benti út um gluggann á stóra,
gráa byggingu og sagði hana vera húsið úr draumunum; það
reyndist vera Austurbæjarskóli. Strax um nóttina komu draumarnir
aftur og urðu svo íþyngjandi að Einar stakk upp á að þau heim
sæktu skólann til að sjá hvort hún losnaði ekki þannig úr
„álögunum“, einsog hann kallaði það.
Eitt síðdegið í miðri viku gerðu þau sér ferð í skólann. Einar
laug því til að þau ættu barn sem væri að byrja í skóla næsta vetur
og þau fengu leyfi hjá húsverði til að skoða sig um. Skólastofurnar
voru að mestu tómar en á göngunum voru fáein börn að tygja sig
heim. Helga þagði en var í háttum einsog hún vissi hvert hún
ætlaði og kærastinn elti. Þau gengu upp stigann á aðra hæð og
þaðan rakleitt upp á þriðju. Við enda gangsins var stofa sem Helga
opnaði. Borðum og stólum hafði verið raðað meðfram veggjum
og á þeim héngu vaxlitamyndir af fuglum sem börn höfðu teiknað.
„Það var hérna,“ sagði Helga og Einar gekk til hennar þar sem
hún stóð í gættinni að litlu herbergi inn af stofunni. Herbergið var
tómt fyrir utan myndvarpa, fáeinar möppur og ýmislegt smálegt
sem safnast hafði þangað inn frá kennurunum. Einar spurði hvað
hefði verið þarna en Helga svaraði ekki, gekk inn í mitt herbergið
-
12 | AUStURBæ jARSKóli
og stóð þar lengi hreyfingarlaus með augun lokuð, kvartaði undan
því að henni væri kalt og byrjaði svo að gráta, hljóðlega en sárt.
Þótt hún vildi hvergi fara hafði Einar fengið nóg, leiddi hana
grátandi útúr byggingunni og sá eftir þessu öllu saman. Í bílnum á
leiðinni heim róaðist Helga en hélt áfram að kvarta undan kulda,
líka eftir að hún hafði verið dúðuð ofan í rúm. Um nóttina var
hún með óráði og læknir sem kvaddur var til greindi hana með
bráðalungnabólgu. Eftir nokkra daga á spítala var hún dáin.
Þegar fáeinir mánuðir voru liðnir frá jarðarförinni gerði Einar sér
ferð í skólann. Hann vissi ekki hvað hann ætlaði sér en tenging
hússins við dauða Helgu var skýr í huga hans, og þótt mesta sorgin
væri að baki hafði hann ekki enn getað sætt sig við þá röð atburða
sem leiddi þau inn í þetta bölvaða hús. Eftir að hafa tíundað sögu
sína í bréfi sem hann sendi skólastjóranum fékkst einn kennaranna
til að hitta Einar og leiða hann um skólann. Þeir fóru aftur í
stofuna, sem er númer 209, og að námsgagnageymslunni inn af
henni. Samkvæmt kennaranum hafði skúringakona hengt sig þar
inni skömmu eftir að hann hóf störf við skólann. Hann sagðist ekki
þekkja öll smáatriði málsins en taldi að konan hefði verið einn af
fyrstu svokölluðu nýbúum Íslands, aðflutt frá einu af lýðveldum