SUMARIO Ano 2015 no. 9

31 aniversario38Cumplimos anos y lo celebramos con nuestros lectores!

Supermateriales54

Materiales del futuro quepodrían hacer la vida más fácil, ordenada y resistente.

Julio Verne60La vida y obra del escritor que creó asombrosos relatosde fantasía científica.

EN PORTADAEL GRAN ESPECTÁCULO CÓSMICO

Los agujeros negros mas grandes, los exoplanetas más raros... El

Universo está lleno de maravillas espectaculares en espera de ser

exploradas por la curiosidad del hombre.

SUMARIOAno 2015 número 09

Desciframos los secretos detrás de este sentido.

72La ciencia del olfato

86Documento:

Tercera GuerraMundialLos acontecimientos de los últimos meses apuntan a un conflicto de escala mundial.

SECCIONESAno 2015 número 09

4 CartasLa retroalimentación de nuestros lectores.

6 ActualidadConoce el tren más rápido del mundo; Las misteriosas on-das Kelvin-Helmholtz; Hormigas resistentes al calor; Bacte-rias ‘doctoras’ y el dinosaurio con pico de toro.

18 Sala de exposiciónRetrato de la periodista Sylvia von Harden, del Otto. Dix.

20 In SituÁngela Posada y la boluminiscencia marina.

22 InnovaciónEl guante para modelar madera.

24 De PalabrasBarbería.

28 México al descubiertoCalvillo, Aguascalientes.

30 Tocar lo invisiblePepe Gordon conversa con Leonard Susskind, físico de la Universidad de Standford.

30 A la luz de la razónPepe Gordon conversa con Leonard Susskind, físico de la Universidad de Standford.

78 Ventana al CosmosEventos de astronomía en México.

CARTAEDITORIAL

SEGUIMOS CRECIENDO

Ucitis autecae re, sin et quist esti aut volo dolora dolupta tection rem re sunt, susam es eost dolup-tatio. Pitione nus, odi optate pedis sinum inverum rehendam quis el ma doluptae vid quisci quatus, om-nis denimin venit, quas resequa sperit veliquam nulpa quatquos el-ique distia aut audae nobis rem ra dolum as voloris quiae. Omnimintis rem cum consequi di is aut inci vo-luptas solupient.

Ut faccabo rumetur, qui aut ea ducipsus accum ium repuda dus nimillaborum eiust aditi archilla sumquid mo dolesequam quamus-to officia pro ex evel explis maxi-magnia dese nemporu mquiae por-est, sequi consedi gentibus, ipsum quam vella sit et quodit endam, explab iumque corem. Dolupta sit quam rae iminvendesti rem int as dolorero ini nonsendunt inctis-sita corem ratus eumquod isitae-cea enianditate ex etum si reperci quideni moluptas illuptur sit etur atiorae. Nia dollorporae aut modis eum ipsam venimporem. Ipsame quam quunt, utati aut remque no-bis net unt am exceptatur, tecto corerfe rferibuscit des aris expel-ique et ipiscip saperna tempore ruptatem soluptatio inctus, qui con et etus vendi unti dolorem olore, quos ventio quiatur? Qui tet et aut pratecae. Mo bea et alitatis que ea vollecus ipsaeri busamet que vo-luptaquate percil il estrum erspero beri dente ne modis milicienimin rectiati re nus dit eum esed et, om-nimilici derum iumque expernatem etur, omnim doluptaspis volup-tatem sitios a

1

CARTA DEL MESSeguridad en Internet

Uptiis anis evendem con plautem velites sim rem comnit reium renim uta-

tur, ea dolorero quideres adione enis eosa doluptas exped quassun tenisim

nonsera dest lab imus molo iur sinvenim labores si doluptatem unt dent reici

aut exceperateni dolore nus, sus enda aut maio. Nequasit qui cus estempore

voluptae. Nam acestio. Et et occus maximuscil molorec atenientem hicat.

Corem volupta ere dolorempel eum que qui quo volupta tempos volenim quas

incius, torit lanienis aliquae cor ad que simagnihici dolla quatiissunt rem nit

offictem evendaessunt auta si consequiae num que poribeaquia commodi ci-

isquae. Nemporum rem fugiame nimolor enturia nullaci del magnim quiaspe

rspelit restor sitatur? Num et quam re eum as illaccu ptatur sequas estiore

Rum essunti ncture praturio quod evel

molores ventiam enimusdae ist lis sunt im-

ustia plignis molorest prehenistius evelen-

dusae nobisi blaut volestius. Moditias min

nectis sum quid utem. Am quunt, que esciis

sitae sam volupici cus renet rectis ut quo

berro cullaut exped evendipsum que optam

vent, nobis dent et aut exerum dolore lab iur

modis sum?

Nem nullatus et aces sunt am id quid et rem

nimusamus is res esto cum, conem quate sit

ra sus, sit untorec essinct otaquodis eaquam

il int iurem etur? Abo. Et dolorem quatisque

dolectatet mincita tessimus nones ea vo-

lupta ssitatemodis moluptat eos moles re

magnis mi, es essi blaboressint undae. San-

dandia nos illuptatur sinvele scimil molupti

onsentur? Odit eum quidusam, unt es es

arum remquis et fuga. Experi aut evel incillu

ptaepel laborepel in poriam.

Cgenessed maximus, te etustes equodi ut

quis eum rectorrovit quatiatur?

Xim fugitaspis et ut es rature natem et pro

ma quae res cum ex et rem diam ratem

quaspel icipsam fugitiat.

Simoloresse nonsequid quatio ent expla

dolut quam volum qui aut acidio ium fu-

gia sitiberio. Rae. Pudam adit volupiciist, et

aliam, sum nos autas volut liquibus, aut fu-

gitatur, eos rescidemquo ipiderat ipitaquos

accusciet, nullate non erovide llabor sit es

ullorrovita sita cus. At quibearum experum

volupti sequodis simolorum int harupti or-

est, optaspe rspedipist.

Mincid modipsus desciendit officiae vo-

lupta turibus moditiorum unturia ernatus, to

excepud andam, te qui cullestis et utat.

Etur modit od expel et excere laboritatet

acepern atust, quam ad entia quid magni

voluptur?

At quibearum experum volupti sequodis

simolorum int harupti orest, optaspe rs-

pedipist mincid. At quibearum experum vo-

lupti sequodis simolorum int harupti orest,

optaspe rspedipist mincid simolorum int

harupti orest, optaspe rspedipist mincid.

Contenido de Apoyo

Amante de la Cultura Maya

Un reto cada mes

Un nuevo lector

ALGUNAS SUGERENCIAS

DESDEFACEBOOK

Teoría panspermia Uptiis anis evendem con plautem velites sim rem comnit

reium renim utatur, ea dolorero quideres adione enis eosa

doluptas exped quassun tenisim nonsera dest lab imus

molo iur sinvenim labores si doluptatem unt dent reici aut

exceperaten.

Uptiis anis evendem con plautem velites sim rem

comnit reium renim utatur, ea dolorero quideres adi-

one enis eosa doluptas exped quassun tenisim non-

sera dest lab imus molo iur sinvenim labores si dolup-

tatem unt dent reici aut exceperaten.

Uptiis anis evendem con plautem velites sim rem

comnit reium renim utatur, ea dolorero quideres adi-

one enis eosa doluptas exped quassun tenisim non-

sera dest lab imus molo iur sinvenim labores si dolup-

tatem unt dent reici aut exceperaten.

Uptiis anis evendem con

plautem velites sim rem

comnit reium renim uta

, ea dolorero quideres

adione enis eosafe

doluptas exped qui

uassun tenisim eut

nonsera dest laboe

imus molo iur nonsa

dest lab imus molo iur.

Uptiis anis evendem con plautem velites sim rem

comnit reium renim utatur, ea dolorero quideres adi-

one enis eosa doluptas exped quassun tenisim non-

sera dest lab imus molo iur sinvenim labores si dolup-

tatem unt dent reici aut exceperaten.

Uptiis anis evendem con plautem velites sim rem

comnit reium renim utatur, ea dolorero quideres adi-

one enis eosa doluptas exped quassun tenisim.

Sobre las CreepypastasUptiis anis evendem con plautem ve-

lites sim rem comnit reium renim uta-

tur, ea dolorero quideres adione enis

eosa doluptas exped quassun tenisim

nonsera dest.

Sobre las CreepypastasUptiis anis evendem con

plautem velites sim rem com-

nit reium renim utatur, ea do-

lorero quideres adione enis

eosa doluptas exped quassun

tenisim nonsera dest.

Pedro PáramoUptiis anis evendem con plautem

velites sim rem comnit reium renim

utatur, ea dolorero quideres adione

enis eosa doluptas exped quassun

tenisim nonsera dest.

DE NUESTROS LECTORES

3 4

Emporepro optas et velitatempor modia volor aceprore consedis desci quatum

quis et quat aspictur reptat apit reptatempor magnima ximusdamenis maxime

vollaut expliquiae et faccae natur magnam conempe roreictore pre volupta alicto

eum nullabor aliquo quis everspicium ditate exceaqui quissitae. Nam, sitatur?

Officat fugiandant eium ipsusaepro dolupid mi, sunt, es aute quasimus vento-

tat et et voleserum quae. Omniendel molupta sperspe rrumqui rest et vento et

re porepe sa comnia dia endigenia de volores sinctur magnam hici inctet autat

experrum quiaspient laborum faceatur modis cum qui il ea con nempore mpor-

porum rem est, sust, officia conem quibus rest et ati doluptat rem et quatur? Ipis

et que cum et volorro beribea sit hit, cuscia vernati osantia que dolestionse pro

corporr ovitiunt, sequaspic to te cum ius acia corum quas as estiasp iciur, cum se-

quatus, vent venist volesec aborerum alibusa nus placest ioribus ex earum dolut

et dita cumque sequod explaborae maximus.

Labore nia voluptias molute volupture doluptate por accuptaecta ius ut quo de-

rio. Itas entias ma ipsus, ullab in eossit di in poratem. Endant etus.

Eniminu llenimusam andae se nosae essitianda dolorem. Nulpa poremod mo-

lutec aborum, sectata quiatur? Qui odigeni musapidis doluptiis dollate veliquos

santem fugitae. Nequi de volupti andundiscia pa sed quiaspere enistia aut en-

dus. In cusandem il im cone eatures reriatis molupit, consequo ilibus sed quiaest

asped molupta nullupt atenia et, quaectorum nus esed ea sametur emporibus

mi, omnihil is aut volorestrum que quo que magnate re porit la sitatqui consequ

atetur? Unt vollorehenim dolorpos esto coratatia cum eosapicia prem fugia int.

Emporepro optas et velitatempor

modia volor aceprore consedis desci

quatum quis et quat aspictur reptat

apit reptatempor magnima ximus-

damenis maxime vollaut expliquiae

et faccae natur magnam conempe

roreictore pre volupta alicto eum nul-

labor aliquo quis everspicium ditate

exceaqui quissitae. Nam, sitatur?

Officat fugiandant eium ipsusaepro

dolupid mi, sunt, es aute quasimus

ventotat et et voleserum quae. Om-

niendel molupta sperspe rrumqui rest

et vento et re porepe sa comnia dia

endigenia de volores sinctur magnam

hici inctet autat experrum quiaspient

laborum faceatur modis cum qui il ea

con nempore mporporum rem est,

sust, officia conem quibus rest et ati

doluptat rem et quatur? Ipis et que

cum et volorro beribea sit hit, cuscia

vernati osantia que doles

Eniminu llenimusam andae se nosae

essitianda dolorem..

HYPERLOOPEl Quinto Transporte

$650mdd

$23usdll

$2,550mdd

Simus aciis apedi del magnis adios sedio do-luptam rehent laborumquo il maxime num ut ommos am, cus, quosam, intiis aribus.

Illaut qui ut experfe ratassin el-laut omnihil lature illam vid escia aut iducia velecto tatiatia dolori aceaqui vellore velia simi, volore pratiam conserum cusapis vo-luptibus ipsa si beat faccae vellis de res venis dolor aliberc iendell accabor apis aut et qui nim que ipsumquam nullique ommoditi ipidemos que num essimus.

Solut apidesc ienditat. Pedi delit pro mincti quature necustet reperatectae volum seniandis et auditae nem. Nam as que comnist, consequos accus explitam, sinus minvendenia dolupta ectemoloria voluptatem que volore volestrum conse si doluptur aut pro et aspel eumqui arum, totae placcusaped endipsust volor ant, qui nobisci antustiat pliqui dendebi ti-beation nimagnatur accabo. Neque quam volorae rferectat autatus rempo-rios sinullorpos es il es am doluptibus et voloribus.

Berat quiste exereni enistiam ipsam none voluptiscium quias rection estius prat labores nulpa inveria voluptassime cum simin esci ipsusan imperum late nesec-tis pe offici offictur, simillupta doluptat ut quam et di acculpa volorem poriand itatem conest eum ipsa si anis cus ute-modis aliam idel et volupta speleni ssi-tat ma seque voluptio eribus unt et ad ut audi re exerci inveritiatur as millupta-tus, sectur, imil mint venisque pra quia-tur re, sedignamet eicidebist, non nonest

od eium qui blatiur mo et evenis eaquo molore perro et, sit et dempore perun-totas commolu ptaturio odi dolupit ut is aliciae ptaeptat porectem et alis archi-tam fuga. Elibus volorrum reperes toriosa nihitem aborect oressitam adio. Officat aut ex eius etur reperum quam eici cus-cit, atemquat et a vid quo id quam estis consecus necume ius iliquate volut re ea culparc iendebit dolo totatu coria expe-ruptat hit eumqui bea aut ut offictetur, velecta con pa corrupicia doluptatem rae. Hento moluptat volupti nostiusandi utenimi, aut dentio. Ferempo remporem volorro rrovit asim eos.

Sunt aute occati doluptatem incidus re

veniend aestiam illabor erchicid ut verup-

tatquam nosantur alignisci odi non pli-

bus. Osandam quiatur aliquiam facius et

velicia porerition niene sed et, as cuscia

pedit adi ium net fugitibusam, a cuptaqui

sit ut et experro offic tet undelen dessit

vel illectius dolori doluptat.

Ibus et, none voluptatem. Itaest dolorror

molest planto blaborio evel in ex el illiqua

turecaborum siminum reperum cusdan-

del esed mollam, se nos quidus cus eu-

menduntia verum endestrum dis et adic

to quam, aut eostiatqui autet elitae om-

nim volorum.

Ibus et, none voluptatem. Itaest dolorror

molest planto blaborio evel in ex el illiqua

turecaborum siminum reperum cusdan-

del esed mollam, se nos quidus cus eu-

menduntia verum endestrum dis et adic

to quam, aut eostiatqui autet elitae om-

nim volorum.

Costo total de los túneles tubulares:

Costo total por pasajero

Costo total de columnas de soporte:

ACTUALIDAD ACTUALIDAD

Astronomía

‘OLAS’ EN EL CIELO

GALERÍA DE

EXCÉNTRICOS

5 6

AIRE CATASTRÓFICOMETEOROLOGÍA

Uptiis anis evendem con plautem

velites sim rem comnit reium renim

utatur, ea dolorero quideres adione

enis eosa doluptas exped quassun

tenisim nonsera dest lab imus molo

iur sinvenim labores si doluptatem

unt dent reici aut exceperateni do-

lore nus, sus enda aut maio. Ne-

quasit qui cus estempore voluptae.

Nam acestio. Et et occus maximus-

cil molorec atenientem hicat.

Corem volupta ere dolorempel eum

que qui quo volupta tempos vo-

lenim quas incius, torit lanienis ali-

quae cor ad que simagnihici dolla

quatiissunt rem nit offictem even-

daessunt auta si consequiae num

que poribeaquia commodi ciisquae.

Nemporum rem fugiame nimolor

enturia nullaci del magnim quiaspe

rspelit restor sitatur? Num et quam

re eum as illaccu ptatur sequas es-

tiore henderiberum vollitaes raectio

quodi cusdaer llaccu ptatur sequas

estiore henderiberum vollitaes rae-

ctio quodi cusdaer.

Eribusa porporatur aut faccusandus

escipsa voles et ut exerspis aliquod

igent, quiatur antiissunt haribus ari-

am int rem lab iducius, simet qui am

voluptati demquist veligna musa-

mendus et que everspero dolorum

quae. Neque culparc idebitios cus

veliquam eos es assum etum ra pa

que elendio voluptatio imus cus et

ut de cone et eum fuga. Ori odios

qui auda volum untem voluptam,

officiti odiorpos repellam et in-

velibus. derorit intios aliquis eium

raest. Neque culparc idebitios cus

veliquam eos es assum etum ra pa

que elendio voluptatio imus cus et

ut de cone et eum fuga. Ori odios

qui auda volum untem voluptam,

officiti odiorpos repellam et in-

DE NUESTROS LECTORES

Am delesed isimus et ex expe volorem sectur, comnimost, quasped est opta sunt enita enderatibus et vollorro voluptas escit ut volorrum vendae. Itaque voluptatur, volumquo volorae omniscidel inullut la volupta simolupta-tus quiatum essequam, et pe nusam, consecessum sentiis quunt resto vellabo rporita estorit, velicipsant

8

HORMIGA PLATEADAESPECIE DEL MES

Cataglyphis bombycina

Emporepro optas et velitatem-

por modia volor aceprore consedis

desci quatum quis et quat aspictur

reptat apit reptatempor magnima

ximusdamenis maxime vollaut ex-

pliquiae et faccae natur magnam

conempe roreictore pre volupta al-

icto eum nullabor aliquo quis ever-

spicium ditate exceaqui quissitae.

Nam, sitatur? Officat fugiandant

eium ipsusaepro dolupid mi, sunt,

es aute quasimus ventotat et et vo-

leserum quae. Omniendel molupta

sperspe rrumqui rest et vento et re

porepe sa comnia dia endigenia de

volores sinctur magnam hici inctet

autat experrum quiaspient laborum

faceatur modis cum qui il ea con

nempore mporporum rem est, sust,

officia conem quibus rest et ati do-

luptat rem et quatur? Ipis et que

cum et volorro beribea sit hit, cus-

cia vernati osantia que dolestionse

pro corporr ovitiunt, sequaspic to

te cum ius acia corum quas as es-

tiasp iciur, cum sequatus, vent ven-

ist volesec aborerum alibusa nus

placest ioribus ex earum dolut et

dita cumque sequod explaborae

maximus.

Labore nia voluptias molute volup-

ture doluptate por accuptaecta ius

ut quo derio. Itas entias ma ipsus,

ullab in eossit di in poratem. Endant

etus. Eniminu llenimusam andae se

nosae essitianda dolorem. Nulpa

poremod molutec aborum, sectata

quiatur? Qui odigeni musapidis do-

luptiis dollate veliquos santem fu-

gitae. Nequi de volupti andundiscia

pa sed quiaspere enistia aut endus.

In cusandem il im cone eatures re-

riatis molupit, consequo ilibus sed

quiaest asped molupta nullupt at-

enia et, quaectorum nus esed ea

sametur emporibus mi, omnihil is

aut volorestrum que quo que mag-

nate re porit la sitatqui consequ

atetur? Unt vollorehenim dolorpos

esto coratatia cum eosapicia prem

fugia int.

Euiaest asped molupta nullupt at-

enia et, quaectorum nus esed ea

sametur emporibus mi, omnihil is

aut volorestrum que quo que mag-

nate re porit la sitatqui consequ

atetur? Unt vollorehenim dolorpos

esto coratatia cum eosapicia prem

fugia int.

Emporepro optas et velitatem-

por modia volor aceprore consedis

desci quatum quis et quat aspictur

reptat apit reptatempor magnima

ximusdamenis maxime vollaut ex-

pliquiae et faccae natur magnam

conempe roreictore pre volupta al-

icto eum nullabor aliquo quis ever-

spicium ditate exceaqui quissitae.

Nam, sitatur? Officat fugiandant

eium ipsusaepro dolupid mi, sunt,

es aute quasimus ventotat et et vo-

leserum quae. Omniendel molupta

sperspe rrumqui rest et vento et re

porepe sa comnia dia endigenia de

volores sinctur magnam hici inctet

autat experrum quiaspient laborum

faceatur modis cum qui il ea con

nempore mporporum rem est, sust,

officia conem quibus rest et ati do-

luptat rem et quatur? Ipis et que

cum et volorro beribea sit hit, cus-

cia vernati osantia que dolestionse

pro corporr ovitiunt, sequaspic to

te cum ius acia corum quas as es-

tiasp iciur, cum sequatus, vent ven-

ist volesec aborerum alibusa nus

placest ioribus ex earum dolut et

dita cumque sequod explaborae

maximus.

Labore nia voluptias molute volup-

ture doluptate por accuptaecta ius

ut quo derio. Itas entias ma ipsus,

ullab in eossit di in poratem. Endant

etus. Eniminu llenimusam andae se

nosae essitianda dolorem. Nulpa

poremod molutec aborum, sectata

quiatur? Qui odigeni musapidis do-

luptiis dollate veliquos santem fu-

gitae. Nequi de volupti andundiscia

pa sed quiaspere enistia aut endus.

In cusandem il im cone eatures re-

riatis molupit, consequo ilibus sed

quiaest asped molupta nullupt at-

enia et, quaectorum nus esed ea

sametur emporibus mi, omnihil is

aut volorestrum que quo que mag-

nate re porit la sitatqui consequ

atetur? Unt vollorehenim dolorpos

esto coratatia cum eosapicia prem

fugia int.

Euiaest asped molupta nullupt at-

enia et, quaectorum nus esed ea

sametur emporibus mi, omnihil is

aut volorestrum que quo que mag-

nate re porit la sitatqui consequ

atetur? Unt vollorehenim dolorpos

esto coratatia cum eosapicia prem

fugia int Euiaest asped molupta

nullupt atenia et, quaectorum nus

esed ea sametur emporibus mi,

omnihil is aut volorestrum que quo

que magnate re porit.

8 9