raport mars 2020 - isp-albania.org
TRANSCRIPT
Përmirësimi i njohurive të fermerëve të bujqësisë biologjike lidhur
me proçesin e Integrimit në Bashkimin Europian
Raport
Mars 2020
2
Ky raport u hartua nga Instituti i Politikave të Qëndrueshme dhe IPSED Instituti për
Promovim e Zhvillimit Social dhe Ekonomik ne kuadër të projektit "Përmirësimi i njohurive
të fermerëve të bujqësisë organike lidhur me proçesin e integrimit në Bashkimin Europian".
Ky projekt bashkëfinancohet nga Bashkimi Europian nëpërmjet IPA II Instrumenti Lehtësues për
Integrimin në Bashkimin Europian 2014 "Mbështetje e organizatave të shoqërisë civile për
zbatimin e ngritjes së kapaciteteve per aksione që do rrisin dialogun e politikave dhe
ndërgjegjësimin për integrimin në Bashkimin Evropian", i cili menaxhohet nga Ministria e
Financave dhe Ekonomisë (CFCU) dhe zbatohet nga IPSED në partneritet me organizatën ISP.
Përmbajtja e këtij materiali është përgjegjësi e vetme e Institutit të Politikave të Qëndrueshme dhe
Institutit për Promovim e Zhvillimit Social dhe Ekonomik dhe jo domosdoshmërisht paraqet
pikëpamjet e Bashkimit Europian.
Autorë: Prof. Assoc. Edvin Zhllima (PhD)
Prof. Assoc. Endrit Kullaj (PhD)
Z. Andi Nano, Ekspert Ligjor
Isijda Sinjari (PhD)
Redaktoi: Isijda Sinjari (PhD)
Publikuar nga:
Instituti i Politikave të Qëndrueshme
Rezidenca Kodra e diellit. Rr e Jaseminëve. Nd.22, Nr. 170. Tiranë, Shqipëri.
Tel: +355 69 9913820
E-mail: [email protected]
IPSED - Instituti për Promovimin e Zhvillimit Social dhe Ekonomik
Rr. Asim Zeneli. Nr 9. Tiranë. Shqipëri.
Tel: +355 69 6060363
E-mail: [email protected]
© “All Rights Reserved. Përmbajtja e këtij botimi mund të përdoret ose kopjohet lirshëm me çdo
metodë, për qëllime jo-tregtare, duke deklaruar se çdo riprodhim do të shoqërohet nga njohja e
Bashkimit Evropian.
Tiranë, Mars 2020
3
TABELA E PERMBAJTJES
1. Përshkrim i projektit .................................................................................................................... 8
2. Aktivitetet ...................................................................................................................................... 9
3. Metodologjia ................................................................................................................................ 10
4. Informacion i përgjithshëm mbi Bashkimin Evropian dhe proçesin e integrimit të Shqipërisë
në Bashkimin Evropian .............................................................................................................. 11
4.1. Çfarë është Bashkimi Evropian? ................................................................................................. 11
4.2 Zhvillimi i BE-së nëpërmjet Traktateve.................................................................................. 12
4.3 Institucionet Evropiane ........................................................................................................... 12
4.3.1 Komisioni Evropian ............................................................................................................... 12
4.3.2 Parlamenti Evropian ............................................................................................................... 13
4.3.3 Këshilli i BE-së ..................................................................................................................... 13
4.3.4 Këshilli i Çështjeve Ekonomike dhe Financiare..................................................................... 14
4.3.5 Komiteti Evropian Ekonomik dhe Social .............................................................................. 14
4.3.6 Komiteti i Shërbimeve Financiare ......................................................................................... 14
4.3.7 Banka Qëndrore Evropiane .................................................................................................... 15
4.3.8 Gjykata Evropiane e Drejtësisë ............................................................................................. 15
4.4 Çfarë është Acquis Communautaire ....................................................................................... 15
4.5 Legjislacioni Parësor .............................................................................................................. 16
4.6 Legjislacioni Dytësor ............................................................................................................. 16
4.7 Proçesi i zgjerimit ................................................................................................................. 17
4.8 Strategjia e para-aderimit ....................................................................................................... 18
4.9 Proçesi i Stabilizim-Asociimit ............................................................................................... 18
4.10 Proçesi Screening ................................................................................................................. 19
4.11 Bashkimi Evropian dhe Shqipëria .......................................................................................... 19
4.12 Strukturat e negociatave me BE ............................................................................................. 20
4.13 Politika e përbashkët bujqësore e BE dhe Legjislacioni Shqipëtar i bujqësisë organike. ..... 21
4.14 Politika e përbashkët bujqësore e BE (PPB) ......................................................................... 21
4.15 Anakronime ........................................................................................................................... 23
4.16 Legjislacioni Shqiptar i Bujqësisë Organike .......................................................................... 26
5 Bujqësia Organike në Shqipëri
5.1 Hyrje ...................................................................................................................................... 27
5.2 Sfondi i sektorit - Bujqësia Organike në Shqipëri .................................................................. 28
5.2.1 Struktura e sektorit ................................................................................................................ 28
5.2.2 Prodhimi i bujqësisë organike në Shqipëri ............................................................................ 30
5.2.3 Analiza SWOT ....................................................................................................................... 31
5.3 Mbështetja buxhetore dhe politikat mbështetëse për bujqësinë organike në Shqipëri ............ 34
5.4 Mbështetja për bujqësinë organike sipas skemave kombëtare. .............................................. 35
5.5 Mbështetja për bujqësinë organike sipas IPARD II ................................................................ 36
5.5.1 Kriteret e vlerësimit (IPARD II) ............................................................................................. 37
5.6 Qasja ndaj Bujqësisë Organike sipas Bashkimit Evropian. ................................................... 38
5.6.1 Njohja me rregullat e prodhimit organik. .............................................................................. 38
5.6.2 Çertifikimi ............................................................................................................................ . 38
4
5.6.3 Trupat çertifikues. ................................................................................................................. 38
5.6.4 Kontrollet në praktikë. ........................................................................................................... 38
5.6.5 Periudha në kalim (konvertim). ............................................................................................. 38
5.7 Politikat mbështetëse për fermerët organikë në BE ............................................................... 39
5.7.1 Politikat mbështetëse në BE për fermat organike nën PPB .................................................... 39
5.7.2 Politika e Përbashkët Bujqësore pas vitit 2020. .................................................................... 40
5.7.2.1 Objektivat e PPB së ardhshme. ............................................................................................. 40
5.7.2.2 Prioritetet e PPB së ardhshme. .............................................................................................. 40
5.7.2.3 Ndikimi tek mjedisi dhe ndryshimet klimatike. .................................................................... 41
5.7.2.4 Fermerët në qendër të shoqërisë së Evropës. ......................................................................... 41
5.8 Anketa në fermë. ..................................................................................................................... 42
5.9 Qasja metodologjike. ............................................................................................................ 42
5.10 Struktura e pyetësorit. ........................................................................................................... 42
5.11 Karakteristikat e mostrës së studimit ..................................................................................... . 42
5.12 Profili i fermës dhe orientimi drejt bujqësisë organike. ......................................................... 43
5.12.1 Profili i fermës. ...................................................................................................................... 43
5.12.2 Orientimi drejt bujqësisë organike. ........................................................................................ 44
5.13 Niveli i informimit dhe mundësimi i tij .................................................................................. 46
5.13.1 Burimet e informimit, tematikat prioritare dhe sjelljet. ......................................................... 46
5.14 Informimi për Bashkimin Evropian, politikat, legjislacionin dhe për praktikat e mira bujqësore
................................................................................................................................................... 48
5.14.1 Niveli i informimit të fermerëve. ............................................................................................ 48
5.14.2 Pritshmëritë për të ardhmen dhe Bashkimin Evropian. ......................................................... 49
5.15 Konkluzione (anketimi i fermave). ........................................................................................ 51
6 Standartet e BE për Bujqësinë Organike .................................................................................. 54
6.1 Hyrje ....................................................................................................................................... 54
6.2 Pionerët e bujqësisë organike. ................................................................................................ 54
6.3 Standardi organik. .................................................................................................................. 55
6.4 Objekti i Rregullores 834/2007 dhe 889/2008. ...................................................................... 55
6.5 Operatorët organikë. ............................................................................................................... 56
6.6 Rregullat e prodhimit organik ................................................................................................. 58
6.6.1. Rregullat e konvertimit organik ............................................................................................. 58
6.7 Farat dhe fidanët. ................................................................................................................... 59
6.8 Pjelloria e tokës. .................................................................................................................... 60
6.9 Mbrojtja e bimëve. ................................................................................................................ 61
7. BIBLIOGRAFIA ....................................................................................................................... 62
Aneks : PYETËSOR PËR BUJQËSINË ORGANIKE
5
Lista e Tabelave
Tabela 1. Numri i operatorëve organik të çertifikuar në Shqipëri sipas kategorisë dhe viteve .....28
Tabela 2. Statistika të përgjithshme për bujqësinë organike në Shqipëri dhe BE .........................29
Tabela 3. Analiza FDMK ...............................................................................................................32
Tabela 4: Subvencionimi i ofruar në vite nga skemat kombëtare të mbështetjes ..........................34
Tabela 5: Kriteret e vlerësimit sipas IPARD II ..............................................................................37
Tabela 6: Karakteristikat socio-demografike të fermerëve të intervistuar .....................................42
Tabela 7: Të dhënat mbi sipërfaqen e tokës bujqësore të fermave ................................................43
Lista e Figurave
Figura 1. Ecuria e madhësisë së tokës bujqësore të çertifikuar si organike (në Ha) 28
Figura 2: Prodhimi organik sipas viteve dhe produkteve (pjesa ndaj totalit të prodhimit organik)
29
Figura 3: Prodhimi organik sipas viteve (ton) 29
Figura 4: Eksporti i produkteve kryesore organike sipas viteve (pjesa ndaj totalit të produkteve
organike të eksportuara) 30
Figura 5: Mbështetja buxhetore në vlerë dhe si pjesë e GVA-së bujqësisë në periudhën 2005-20131
Figura 6: Paraqitja skematike e 9 objektivave të PPB-së së ardhshme 39
Figura 7. Lloji i kontratës që fermerët përdorin për të tregtuar produktet e tyre 43
Figura 8. Çertifikimi në ferma organike (Pyetja “A jeni çertifikuar ndonjëherë?”) 44
Figura 9. Çertifikuar si fermë organike aktualisht 44
Figura 10. Mbulimi i kostove të çertifikimit (vetëm fermerët që janë të çertifikuar) 45
Figura 11: Gatishmëria e fermerëve për çertifikimin e mundshëm 45
Figura 12. Mundësitë e këshillimit, kooperimit dhe subvencionimit për fermerët e anketuar 46
Figura 13. Burimi informativ më i rëndësishëm për bujqësinë organike 46
Figura 14. Tematikat më prioritare informuese për bujqësinë organike 47
Figura 15. Sjellja ndaj informacionit në dispozicion 47
Figura 16. Niveli i informimit të fermerëve 48
Figura 17. Dakortësia me deklaratat negative mbi perceptimet e fermerëve për anëtarësimin në BE
49
Figura 18. Dakortësia me deklaratat pozitive mbi perceptimet e fermerëve për anëtarësimin në BE
49
Figura 19. Anëtarësimi në BE 50
6
SHKURTIME
QTTB Vlorë - Qendra e Transferimit te Teknologjive Bujqesore
ECOFIN - Këshilli i Çështjeve Ekonomike dhe Financiare
KSHC - Komiteti i Shërbimeve Financiare
GJED - Gjykata Evropiane e Drejtësisë
MSA - Marrëveshja e Stabilizim Asociimit
PBB - Politika e përbashkët bujqësore
FiBL - Instituti i Kërkimeve të Bujqësisë Organike
IFOAM - Federata Ndërkombëtare të Lëvizjeve për Bujqësinë Organike
MBZHR – Ministria e Bujqesise dhe Zhvillimit Rural
VKM – Vendimi I Keshillit te Ministrave
OMGJ – Organizma te Modifikuara Gjenetikisht
7
I. PËRSHKRIM I PROJEKTIT
Instituti për Promovim e Zhvillimit Social dhe Ekonomik - IPSED në partneritet me Institutin e
Politikave të Qëndrueshme - ISP, kane zbatuar së bashku projektin "Përmirësimi i njohurive të
fermerëve të bujqësisë organike lidhur me proçesin e integrimit në Bashkimin Europian". Ky
projekt bashkëfinancohet nga Bashkimi Europian nëpërmjet IPA II European Union Integration
Facility 2014 "Mbështetje e organizatave të shoqërisë civile për zbatimin e ngritjes së kapaciteteve
per aksione që do rrisin dialogun e politikave dhe ndërgjegjësimin për integrimin në Bashkimin
Evropian", i cili menaxhohet nga Ministria e Financave dhe Ekonomisë (Drejtoria e Përgjithshme
e Financimeve dhe Kontraktimeve për Fondet e BE-së, Bankës Botërore dhe Donatorëve të tjerë.)
Projekt ynë u përqendrua në qasjen dhe kontekstin e Zhvillimit të Qëndrueshëm si dhe në
strategjitë dhe politikat e Bashkimit Evropian, duke pasur si synim: Politikën e Përbashkët
Bujqësore duke u përqendruar me fokus në Bujqësinë Organike.
Ndërsa Shqipëria pregatitet për të hapur negociatat, fermerët organikë janë grupi kryesor i synuar
i cili do të preket drejtpërdrejt nga ndryshimet e rëndësishme legjislative në funksion të zbatimit
të rregulloreve për Bujqësinë organike në BE-së. Zbatimi i këtyre rregullave do të kërkojë njohuri
të larta për të gjithë kornizën legjislative në mënyrë që të zbatohet në mënyrë korrekte.
Aktualisht, fermerët e bujqësisë organike në Shqipëri kanë informacion shumë të mangët lidhur
me proçesin e integrimit të Shqipërisë në BE, hapjen e negociatave apo atë çfarë parashikon
korniza ligjore lidhur me çështje të prodhimit organik. Gjithashtu informacioni lidhur me skemat
e subvencioneve apo aplikimeve tek fondet e Bashkimit Europian siç është skema e IPARD, është
i komplikuar dhe i vështirë si proçes. Referuar për sa më sipër, objektivi kryesor i projektit ishte
rritja dhe përmirësimi i nivelit të informacionit dhe të njohurive si dhe ndërgjegjësimin për
integrimin në Bashkimin Evropian, duke marrë parasysh sfidat me të cilat përballet bujqësia
organike.
Kohëzgjatja e projektit ishte 16 muaj duke filluar nga dhjetori 2018. Aktivitetet e projektit u
zhvilluan në pesë rajone të Shqipërisë (Tiranë, Durrës, Lushnje, Shkodër, Vlorë). Grupi i synuar
ishin fermerët e bujqësisë organike, femerë që synojnë të çertifikohen për prodhim organik,
përfaqësues të Agjensive Rajonale të Ekstensionit Bujqësor (AREB), organizata që operojnë në
sektorin e bujqësisë, etj. Pjesëmarrësit u informuan në lidhje me proçesin e integrimit të
Shqipërisë në BE përfshirë këtu një informacion lidhur me kuadrin ligjor dhe institucional të
Bashkimit Europian, si dhe efektet që do të ketë ky proçes për bujqësinë organike. Gjithashtu,
pjesëmarrësit u informuan për Politikën e Përbashkët Europiane si dhe Standartet e Bashkimit
Europian për Bujqësinë Biologjike. Më konkretisht ne synuam të arrinim 4 objektivat specifike si
më poshtë:
OS1: Analiza dhe informacion lidhur me perceptimin e proçesit të Integrimit për
Shqipërinë si dhe pasojat për bujqësinë organike.
OS2: Ngritje kapacitetesh për grupet e përfshira me bujqësine organike të përfaqësuar nga
fermerët, shoqatat apo përfaqësues të AREB.
8
OS3: Përmirësimi i cilësisë së informacionit dhe ndërgjegjësimin lidhur me legjislacionin
e bujqesisë organike tek përfituesit e projektit nëpërmjet organizimit të sesioneve të
informimit për Politikat e Përbashkëta Europiane dhe Standartet e Bujqësisë Organike.
OS4: Inisiativë për nxitjen e diskutimeve dhe tryezave të rrumbullakëta duke ftuar të gjithë
grupet e interesit: përfaqësues nga Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, Agjensitë
Rajonale të ekstensionit bujqësor, bizneset e bujqësisë organike, bota akademike dhe aktorë
të tjerë.
II. AKTIVITETET
Në kuadër të implementimit të projektit "Përmirësimi i njohurive të fermerëve të bujqësisë
organike lidhur me proçesin e integrimit në Bashkimin Evropian" në 5 rajone të Shqipërisë: Tiranë,
Durrës, Vlorë, Shkodër dhe Lushnje, në harkun kohor prej 16 muajsh u realizuan një sërë
aktivitetesh, të përshkruara në vijim:
1. Fillimisht u përzgjodhën ekspertët që do të angazhoheshin në pregatitjen e materialeve
informuese, si prezantimet për sesionet e informimit, pregatitja e formatit të pyetësorit, përpunimi
i të dhënave statistikore të mbledhura nëpërmjet anketimit, pregatitja e raportit final. Ekspertët e
përzgjedhur janë ekspertë të fushës me një pregatitje të fortë akademike dhe me tituj doktoraturë
si dhe profesorë të asociuar në Universitetin Bujqësor të Tiranës. Gjithashtu u përzgjodhën 5
koordinatorë lokale, një për secilin rajon. Këta koordinatorë kishin një mbështetje të madhe në
terren dhe njohje të fermerëve dhe problematikave të tyre në rajonet përkatëse të veprimit.
2. Projekti synoi në vijim identifikimin e subjekteve që do të ftoheshin të ishin pjesë e takimeve
dhe sesioneve të informimit. U përpiluan listave e fermereve sipas 5 rajoneve: Tiranë, Vlorë,
Durrës, Lushnje dhe Shkodër. Këto lista u përpiluan në bashkëpunim me koordinatorët lokale të
secilit rajon dhe ekspertët e projektit. Përzgjedhja adresoi objektivin kryesor për të arritur një grup
të rëndësishëm të synuar në 5 qarqe të Shqipërisë, përkatësisht Vlorë, Durrës, Shkodër, Tiranë dhe
Lushnje.
3. Gjatë kësaj faze ne muajt prill-maj 2019 u organizuan 5 tryeza të rrumbullakëta me qëllim të
krijimit të pikave të kontaktit me palët e interesuara të përfshira në këtë projekt, të tilla si Agjensitë
Rajonale të Ekstensionit Bujqësor (AREB), fermerëve organikë dhe në proçes certifikimi, etj. Në
këto aktivitete morën pjesë rreth 180 përfaqësues të cilët vinin nga Agjensitë Rurale të
Ekstensionit Bujqesor (Tiranë, Lushnje, Fier), përfaqësues nga Albinspekt dhe nga Instituti i
Bujqësisë Biologjike, përfaqësues të Këshillit të Agrobiznesit Shqiptar, Helvetas Swiss
Intercooperation, Auleda, Sektori i ekstensionit bujqësor Fier, QTTB Vlorë si dhe fermerë
(kultivues ulliri dhe prodhues dhe eksportues të vajit të ullirit), fermerë organike dhe në proçes
çertifikimi të rajoneve të lartpërmendura, agronomë, agropedagogë, bletërritës, prodhues vaji,
kultivues ulliri, ekstensionistë, vreshtari dhe specialistë të ekstensionit bujqësor.
4. Grumbullimi dhe përpunimi i të dhënave. Për të grumbulluar të dhënat e nevojshme primare
u përdor një pyetësor i strukturuar për fermën. Intervistat u kryen në zonat: Tiranë, Durrës, Malësi
e Madhe, Lushnje dhe Vlorë gjatë muajve qershor–shtator 2019. Në anketim u përfshinë të dy
9
llojet e fermerëve, ata që kanë aplikuar metoda të prodhimit organik në fermën e tyre dhe ata që
nuk kanë aplikuar ndonjëherë metoda të tilla.
Të gjitha informacionet e mbledhura nga pyetësorët e realizuar në zonat fokus të projektit janë
përpunuar dhe paraqitur në formë të raportit analitik. Pyetësori i fermës u hartua në katër seksione.
Seksioni i parë përfshinte pyetje për karakteristikat sociale dhe demografike të fermerëve. Seksioni
i dytë përfshinte pyetje mbi profilin e fermës apo aktivitetet kryesore të saj. Ndërkohë pjesa e tretë
e pyetësorit përfshinte pyetjet themelore të studimit të cilat përgjithësisht kanë të bëjnë me
informimin mbi politikat dhe praktikat e qëndrueshme bujqësore Seksioni i fundit i pyetësorit
përbëhej nga pyetje në lidhje me perceptimin që kanë fermerët për përfitimet dhe kostot e
anëtaresimit në BE. Rezultati i anketës së mbledhur u përpunua në një raport statistikor dhe u
prezantua në Konferencën Finale të projektit.
5. Sesionet e informimit: U organizuan 10 sesione informuese për fermerët në 5 rajonet e projektit
në periudhën nëntor 2019-janar 2020. Në aktivitet morën pjesë rreth 290 pjesëmarrës të grupit të
synuar përfshirë këtu fermerë të bujqësisë biologjike dhe në kalim, organizata të ndryshme, staf i
Qendrës së Transferimit te Teknologjive Bujqësore Vlorë, Agjensitë Rajonale të Ekstensionit
Bujqësor AREB.
Gjatë sesioneve të informimit u dha informacion mbi qasjen ndaj Bujqësisë Organike që ka
Bashkimi Europian, mbi rregullat e prodhimit organik, koncepte të përgjithshme për standartet e
çertifikimit të Bujqësisë organike, dhe politikat mbështetëse për bujqësinë organike në BE.
Gjithashtu, të pranishmit u njohën me koncepte bazë rreth funksionimit ligjor dhe institucional të
Bashkimit Evropian dhe etapat e proçesit të zhvillimit të negociatave. U diskutua mbi institucionet
përgjegjëse rregullatore të BE dhe ndikimin e tyre mbi prodhimin dhe tregtimin e produkteve
biologjike në Shqipëri. Gjithashtu u diskutua mbi sfidat dhe nevojat e bujqësisë biologjike lidhur
me proçesin e integrimit dhe hapjes së negociatave të Shqipërisë me Bashkimin Europian.
6. Fushata ndërgjegjësimi: U zhvilluan 3 fushata ndërgjegjësimi në Vlorë, Shkoder, Tiranë.
Qëllimi I këtyre fushatave ishte për të rritur ndërgjegjësimin për prodhimin e qëndrueshëm organik
sipas rregullave të BE-së si dhe për të sjellë në vëmendje bujqësinë organike si një sektor i
qëndrueshëm I cili ka përfitime ekonomike, shëndetësore dhe ekologjike.
7. Raporti përfundimtar: U hartua një raport gjithëpërfshirës I aktiviteteve dhe materialeve të
projektit I cili ka si qëllim shpërndarjen e informacionin lidhur me çështjet e integrimit me fokus
bujqësinë organike. Ky raport ka si qëllim që të shpërndahet tek institucionet përkatëse si
Delegacioni Europian në Shqipëri, Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, Ministria për
Europën dhe Punët e Jashtme, Ministria e Ekonomisë dhe Financave, Agjensitë Rajonale të
Ekstensionit Bujqësor. Ky raport do të publikohet dhe në faqet web të organizatave si dhe në
mediat sociale.
8. Konferenca përfundimtare është eventi përmbyllës i projektit ku do të ftohen grupet e interest
si dhe media dhe bota akademike. Në këtë event u diskutuan sfidat e bujqësisë organike në Shqipëri
lidhur me proçesin e integrimit europian.
10
III. METODOLOGJIA
Metodologjia e projektit bazohet në praktikat më të mira të menaxhimit të projekteve bazuar në
kërkesat e donatorit lidhur me çështjet e menaxhimit të financave, prokurimit, përzgjedhje së
ekspertëve apo dhe prodhimit të produkteve të vizibilitetit si fletëpalosjet apo raporti final.
Përzgjedhja e ekspertëve siguroi një optimizim të burimeve në funksion të ofrimit të një eksperitze
të kualifikuar dhe profesionale. I njëjti parim u ndoq për mbledhjen e të dhënave dhe përpunimin
e tyre. Angazhimi i koordinatorëve lokale, të cilët kishin njohuri të thelluara për grupin e synuar
si dhe problematikat e bujqësisë në Shqipëri, krijoi një proces anketimi cilësor. Të dhënat u
përpunuan nga ekspertë statistikorë dhe gjetjet u finalizuan nga ekspertë me eksperiencë në fushën
kërkimore dhe kryerjen e anketimeve.
Menaxhimi financiar, koordinimi i projektit dhe menaxhimi i tij u krye nga një staf me eksperiencë
të konsiderueshme në fushën e projekteve.
IV. INFORMACION I PËRGJITHSHËM MBI BASHKIMIN EVROPIAN DHE
PROÇESIN E INTEGRIMIT TË SHQIPËRISË NË BASHKIMIN EVROPIAN
Z. Andi Nano, Ekspert Ligjor1
4.1. Çfarë është Bashkimi Evropian?
Evropa deri në gjysmën e dytë të shekullit të 20 ishte e karakterizuar nga dallime gjuhësore, fetare
dhe kulturore. Shtetet e saj kishin dallime si ekonomike ashtu dhe në sistemet politike.
Marrëdhëniet ndërmjet shteteve të Evropës ishin të bazuara në rivalitet dhe në mosbesim, kurse
tensionet që buronin nga marrëdhëniet e këtilla shkaktuan edhe dy luftërat botërore. Pasojat që i la
Lufta e Dytë Botërore pothuajse në tërë kontinentin e Evropës ishin të përmasave tejet të mëdha –
ekonomia e shkatërruar, vendbanime të rrënuara dhe miliona të vdekur.
Bashkimi Europian u krijua:
• Për të përmirësuar kushtet e zhvillimit të tregëtisë mes vendeve të Evropës dhe me shtetet e
tjera;
• Per të siguruar një mbrojtje më të mirë të shteteve anëtare nga reziqet natyrore dhe luftrat;
• Per të përmirësuar kushtet e punes dhe jeteses së popullsisë së saj duke siguruar nje zhvillim
ekonomik dhe social të qëndrueshëm.
1 Andi Nano është aktualisht Këshilltar Juridik në Komisionin për Integrimin Europian prane
Kuvendit të Shqipërisë. Ai ka një eksperiencë të gjatë në fushën e të drejtës, përafrimin e
legjislacionit shqiptar me atë të BE, ligjet ndërkombëtare të biznesit si dhe në hartimin,
formulimin, zhvillimin dhe zbatimin e projekteve. Ka shërbyer si konsulent në shumë projekte të
financuara nga GIZ, USAID, UNDP, Save the Children dhe nga Bashkimi Europian.
11
Bashkimi Evropian (BE) është një bashkim i 27-të vendeve anëtare themeluar nga Traktati i
Bashkimit Evropian (Traktati i Mastrihtit), në vitin 1993, BE-ja ishte më shumë se thjesht një
integrim ekonomik. Koncepti qe Traktati i Mastrihtit, dhe me pas ai i Amsterdamit dhe i Nicës i
dha Komunitetit mund të përshkruhet duke përdorur strukturën 3-shtyllore të mëposhtme.
Pra, Bashkimi Evropian që njohim sot është ndërthurje e disa Komuniteteve të ngritura më parë
që janë:
• Komuniteti Evropian i Karbonit dhe Çelikut, i themeluar në vitin 1951;
• Komuniteti Evropian Ekonomik (emërtuar Komuniteti Evropian në vitin 1993) i themeluar
në vitin 1957 dhe;
• Komuniteti Evropian i Energjisë Atomike (Euratom), i themeluar në 1957.
Shpesh, ato referoheshin më thjesht si "Komuniteti" ose "Komunitetet", por tashmë pas miratimit
të Traktatit të Lisbonës emërtimi i përdorur është Bashkimi Evropian.
4.2 Zhvillimi i BE-së nëpërmjet Traktateve
Projekti i BE-së është zhvilluar nëpërmjet shumë iniciativave dhe instrumenteve ligjore. Traktatet
janë themelet e BE-së. Ato gjithashtu përcaktojnë rregullat dhe proçedurat që institucionet e BE-
së duhet të ndjekin. Traktatet krijojnë një rend të ri kushtetues, mbi të cilin institucionet bazohen
për funksionimin e tyre. Traktatet miratohen nga kryetarët dhe kryeministrat e të gjitha shteteve të
BE-së dhe pastaj ratifikohen nga parlamentet e tyre. Është Komisioni Evropian ai që propozon
legjislacionin e ri, por Këshilli dhe Parlamenti i miratojnë ligjet. Në disa raste, Këshilli mund të
veprojë i vetëm.
4.3. Institucionet Evropiane
Institucionet e BE-së nuk janë të organizuara sipas ndarjes tradicionale qeverisëse: legjislative,
ekzekutive, gjyqësore dhe administrative. Në vend të kësaj, funksionet e ndryshme janë
bashkërenduar. Institucionet e BE-së, si Komisioni Evropian, Këshilli i BE-së dhe Parlamenti
Evropian, bashkërisht hartojnë dhe miratojnë politika dhe ligje që zbatohen në të gjithë BE-në.
Kështu, vetëm Komisioni ka të drejtën të propozojë ligje të reja, ndërsa Parlamenti dhe Këshilli i
miraton ato. Kompetencat dhe përgjegjësitë e këtyre institucioneve përcaktohen në traktatet
përkatëse.
4.3.1 Komisioni Evropian
Organi kryesor i Komisionit është Kolegji i Komisionerëve, i përbërë nga 27 anëtarë. Çdo Shtet
Anëtar zgjedh një Komisioner për një periudhë 5 vjeçare. Komisioni është organ i pavarur ndaj
qeverive të vendeve anëtare dhe përfaqëson dhe mbron interesat e Bashkimit si i tërë. Komisioni
është mbrojtësi i Traktateve dhe mund të ndërmarrë veprime kundrejt Shteteve Anëtare me qëllim
përmbushjen e interesave të Komunitetit.
Komisioni Evropian, është krahu ekzekutiv i BE dhe iniciator i propozimeve legjislative që ka për
qëllim të mbështesë interesin e Unionit si tërësi. Komisioni është institucion i pavarur politikisht
nga qeveritë e shteteve. Komisioni Evropian ka katër role kryesore:
12
1. T’i propozojë ligje Parlamentit dhe Këshillit;
2. Të menaxhojë dhe zbatojë politikat dhe buxhetin e BE-së;
3. Të zbatojë ligjin evropian (së bashku me Gjykatën e Drejtësisë);
4. Të përfaqësojë Bashkimin Evropian në skenën ndërkombëtare, për shembull duke
negociuar marrëveshje mes BE-së dhe shteteve tjera.
Në këtë kuadër detyrat kryesore të Komisionit janë:
• E drejta e nismës për hartimin e legjislacionit: çdo vendim ligjor i marrë nga Këshilli duhet
të bazohet në një propozim të Komisionit. Gjithashtu, Komisioni përgatit çdo vit planin
legjislativ;
• Mbrojtës i Traktateve: Komisioni është përgjegjës për monitorimin e proçesit të zbatimit
të dispozitave të Traktateve dhe legjislacionit dhe për këtë mund të apelojë në Gjykatën
Evropiane të Drejtësisë kur identifikohen shkelje të ndryshme;
• Autoritet ekzekutiv për zbatimin e politikave Komunitare: Kjo përfshin administrimin e
financave si dhe zbatimin e politikave të BE-së.
4.3.2 Parlamenti Evropian
Parlamenti Evropian është institucion shumëkombësh i përbërë nga deputetë nga çdo vend anëtar.
Zgjedhjet mbahen çdo pesë vjet dhe çdo shtetas i BE-së i regjistruar si votues, ka të drejtën e votës.
Parlamenti shpreh vullnetin demokratik të qytetarëve të BE-së dhe përfaqëson interesat e tyre
përkundrejt institucioneve të tjera të BE-së. Deputetët e Parlamentit Evropian ndahen në 7 grupe
politike evropiane. Kjo ndarje nuk bazohet mbi kombësinë.
Detyrat kryesore të Parlamentit janë:
• shqyrton dhe miraton legjislacionin evropian dhe mbikqyr institucionet e BE. (sipas
proçedurës së bashkë-vendimit, Parlamenti e bashkëndan këtë pushtet në mënyrë të
barabartë me Këshillin e BE-së);
• miraton buxhetin e BE-së;
• ushtron kontroll demokratik mbi institucionet e tjera të BE-së duke ngritur komisione
hetimore;
• miraton marrëveshje ndërkombëtare të rëndësishme si anëtarësimi i ndonjë vendi në BE
dhe marrëveshjet e tregtisë dhe asociimit midis BE-së dhe vendeve të tjera.
4.3.3 Këshilli i BE-së
Bashkë me Parlamentin Evropian, Këshilli është organi përgjegjës për miratimin e ligjeve të
propozuara nga Komisioni. Ai përbëhet nga një anëtar për çdo Shtet Anëtar. Një Ministër nga çdo
shtet anëtar. Miratimi i vendimeve bëhet në bazë të numrit të votave. Ai ka për detyrë të:
13
1. Të miratojë ligjet evropiane. Në shumë sfera këtë e bën së bashku me Parlamentin
Evropian.
2. Të koordinojë politikat ekonomike dhe sociale të shteteve-anëtare.
3. Të realizojë marrëveshje ndërkombëtare mes BE-së dhe një ose më shumë shteteve apo
organizatave ndërkombëtare.
4. Të aprovojë buxhetin e BE, së bashku me Parlamentin Evropian.
5. Të zhvillojë Politikën e Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë të BE
6. Të koordinojë bashkëpunimin mes gjykatave nacionale dhe forcave policore lidhur me
çështjet e krimit.
Presidenca e Këshillit ndërrohet çdo gjashtë muaj, në mënyrë që një Shtet Anëtar i vetëm të mos
ketë shumë ndikim në proçesin e përzgjedhjes së politikave Komunitare. Takimet e Këshillit
rregullohen në bazë të çështjeve për t'u diskutuar, gjatë të cilave mblidhen ministrat përkatës të
Shteteve Anëtare. Gjithashtu, në këto takime merr pjesë edhe anëtari i Komisionit Evropian që
është përgjegjës për çështjet që do të diskutohen në Këshill. Gjithashtu, Këshilli ka në dispozicion
një sërë nën-komitetesh dhe grupe pune. Sipas çështjes për të cilën diskutohet Këshilli vendos me
unanimitet, shumicë të kualifikuar, ose shumicë të thjeshtë.
4.3.4 Këshilli i Çështjeve Ekonomike dhe Financiare
Këshilli i Çështjeve Ekonomike dhe Financiare (ECOFIN) përbëhet nga ministrat e ekonomisë
dhe financave të Shteteve Anëtare (në rast se diskutohen çështje të lidhura me buxhetin, atëherë
thirren edhe ministrat përgjegjës për buxhetin). ECOFIN-i trajton shumë çështje duke përfshirë:
koordinimin e politikave ekonomike, mbikëqyrjen ekonomike, monitorimin e politikave të
buxhetit të ndjekura nga Shtetet Anëtare dhe financat publike, monedhën euro (aspekte ligjore,
praktike dhe ndërkombëtare), tregjet financiare dhe lëvizjet e kapitalit si dhe marrëdhëniet
ekonomike me vendet e treta. Në të vendoset kryesisht me shumicë të kualifikuar me përjashtim
të çështjeve fiskale të cilat vendosen me unanimitet.
4.3.5 Komiteti Evropian Ekonomik dhe Social
Ky Komitet përfaqëson lojtarët ekonomik dhe social në shoqërinë civile të organizuar, sikur janë
punëdhënësit dhe punëmarrësit, sindikatat dhe organizatat e konsumatorëve. Ka 344 anëtarë.
Numri i secilit shtet të BE-së paraqet pak a shumë madhësinë e popullsisë së saj.
Ai ka tri role:
• të këshillojë Parlamentin Evropian, Këshillin dhe Komisionin Evropian; ose me kërkesë të
tyre ose me vetë-iniciativë të Komitetit;
• të inkurajojë shoqërinë civile që të përfshihet më shumë në proçesin e vendimmarrjes të
BE-së;
14
• të mbështesë dhe nxisë rolin e shoqërisë civile në shtetet që nuk janë anëtare të BE dhe të
ndihmojë për të formuar struktura këshillëdhënëse.
4.3.6 Komiteti i Shërbimeve Financiare
Komiteti i Shërbimeve Financiare (KSHC) u themelua më 18 shkurt 2003 nga Këshilli ECOFIN
me mandat për kryerjen e detyrave të mëposhtme:
• parashtron analiza ndër-strategjike në mënyrë te pavarur nga proçesi legjislativ;
• ndihmon për përcaktimin e strategjisë afatgjatë dhe afatmesme për çështjet e shërbimeve
financiare;
• shqyrton çështje sensitive afatshkurtra;
• vlerëson progresin dhe zbatimin;
• siguron këshillim politik dhe monitorim si për çështjet e brendshme (për shembull, tregu i
përbashkët, përfshirë zbatimin e Planveprimit për Shërbimet Financiare) ashtu edhe për ato
të jashtme (për shembull, Organizata Botërore e Tregtisë - OBT).
4.3.7 Banka Qëndrore Evropiane
Banka Qëndrore Evropiane (BQE) është banka qendrore për monedhën e vetme evropiane, euro.
Detyra kryesore e BQE-së është të ruajë fuqinë blerëse të euros dhe, rrjedhimisht, stabilitetin e
çmimeve në eurozonë.
Banka Evropiane për Investime
Banka Evropiane për Investime financon investimet në projekte të zhvillimi ekonomik brenda dhe
jashtë BE-së, dhe ndihmon bizneset e vogla nëpërmes Fondit Evropian të Investimeve;
Prioritetet e saj në BE janë që të mbështesin:
• kohezionin dhe konvergjencën,
• ndërmarrjet e vogla dhe të mesme,
• qëndrueshmërinë mjedisore,
• inovacionin,
• zhvillimin e rrjeteve trans-Evropiane të transportit, dhe energjinë e qëndrueshme,
konkurrente dhe të sigurtë.
Jashtë BE-së, BEI përkrahin politikat zhvillimore dhe të bashkëpunimit të BE-së në vendet
kandidate dhe ato potenciale kandidate, shtetet e Mesdheut dhe Evropës lindore (përfshirë Rusinë).
Huazimi në këto vende fokusohet në:
• zhvillimin e sektorit privat,
• zhvillimin e infrastrukturës,
• sigurimit të furnizimit me energji, dhe
• qëndrueshmërisë mjedisore.
15
4.3.8 Gjykata Evropiane e Drejtësisë
Gjykata Evropiane e Drejtësisë (GJED) ka një rol të ngjashëm me atë të gjykatave ekzistuese në
Shtetet Anëtare. Ajo është përgjegjëse për zgjidhjen e konflikteve ligjore: midis Shteteve Anëtare;
midis BE-së dhe Shteteve Anëtare; midis institucioneve të BE-së dhe autoriteteve përkatëse, si dhe
konflikteve midis qytetarëve dhe Bashkimit Evropian. Veç kësaj, gjyqtarët në Shtetet Anëtare
mund t'i drejtohen Gjykatës Evropiane mbi çështje në lidhje me interpretimin e legjislacionit
Komunitar. Gjykata e Shkallës së Parë u themelua në vitin 1988 pas një ndryshimi në Aktin Unik
Evropian me qëllim që të shqyrtonte një pjesë të çështjeve drejtuar Gjykatës Evropiane të
Drejtësisë, për të lehtësuar punën e kësaj të fundit.
4.4 Çfarë është Acquis Communautaire
Acquis është tërësia e objektivave të Bashkimit Europian, politikat e tij dhe rregullat që rregullojnë
këto politika. Acquis është gjithë legjislacioni i BE i cili është vazhdimisht në zhvillim ashtu siç
edhe evolon Bashkimit Evropian. Të gjitha shtetet anëtare janë të detyruara të respektojnë acquis
communautaire sepse ligji i BE-së ka përparësi ndaj ligjit kombëtar. Vendet kandidate duhet të
pranojnë acquis dhe ta integrojnë atë në sistemin e tyre juridik përpara se të mund të anëtarësohen
në Bashkimin Evropian.
Acquis Communautaire (acquis) ndahet në tre tipe: legjislacion parësor; legjislacion dytësor; dhe
jurisprudenca. Së bashku, ato formojnë legjislacionin e BE-së, i cili duhet të adoptohet nga vendet
kandidate (duke ndryshuar legjislacionin e tyre përkatës) para se të bëhen anëtare të BE-së.
Acquis është një strukturë në evoluim dhe përbëhet kryesisht nga:
• parimet dhe objektivat politikë të Traktateve mbi të cilat bazohet BE-ja;
• legjislacioni dhe vendimet e miratuara në përputhje me Traktatet, dhe juridiksioni i GJED-
së;
• akte të tjera ligjore, ligjërisht të detyrueshme ose jo, të miratuara në kuadër të Bashkimit
Evropian, të tilla si marrëveshjet ndër-institucionale, rezolutat, deklaratat, rekomandimet,
udhëzimet;
• aksione të përbashkëta, pozicione të përbashkëta, deklarata, konkluzione dhe akte të tjera
në kuadër të politikës së jashtme dhe të sigurisë;
• aksione të përbashkëta, pozicione të përbashkëta, konventa të nënshkruara, rezoluta,
deklarata dhe akte të tjera të nënshkruara në kuadër të politikës mbi çështjet e brendshme
dhe drejtësisë;
• marrëveshje ndërkombëtare të nënshkruara nga Komunitetet, midis Komuniteteve dhe
Shteteve Anëtare, Bashkimit Evropian, dhe ato të nënshkruara nga Shtetet Anëtare midis
tyre në lidhje me aktivitetet e Bashkimit Evropian.
4.5 Legjislacioni Parësor
"Legjislacioni Parësor" konsiston në Traktatet e ndryshme, të cilat janë negociuar dhe ratifikuar
nga Shtetet Anëtare. Traktatet përcaktojnë kuadrin kushtetues të BE-së dhe funksionet përkatëse
16
të institucioneve/organeve të përfshira në proçesin e vendimmarrjes si dhe proçedurat për hartimin
dhe implementimin e legjislacionit të BE-së.
4.6 Legjislacioni Dytësor
Legjislacioni dytësor përbëhet nga:
Rregulloret: Rregulloret janë drejtpërsëdrejti të zbatueshme dhe detyruese në të gjithë BE-në. Ato
nuk duhet të transpozohen në legjislacionin kombëtar, ashtu si ligjet kombëtare;
Direktivat: Direktiva është detyruese për Shtetet Anëtare përsa i përket objektivave për t'u arritur,
por u jep Shteteve Anëtare lirinë për të zgjedhur mënyrën se si do të zbatohen masat legjislative
në legjislacionin kombëtar. Direktivat kanë forcë ligjore dhe efekt ligjor pas mbarimit të periudhës
së transpozimit (koha që u jepet Shteteve Anëtare të zbatojnë masat ligjore). Rrjedhimisht, pas
kësaj kohe, legjislacioni kombëtar duhet të interpretohet dhe të zbatohet në përputhje me
Direktivën. Kur një Shtet Anëtar nuk e zbaton një Direktivë brenda një periudhe të përcaktuar,
Komisioni Evropian mund të fillojë proçedura gjyqësore kundër tij në GJED;
Vendimet: Vendimet janë tërësisht detyruese dhe drejtpërsëdrejti të zbatueshme për ato Shtete të
cilave u drejtohen. Për këtë arsye, nuk kërkohet transpozim kombëtar. Vendimi mund të kërkojë
ndërmarrjen e një aksioni ose jo dhe të njohë të drejta të caktuara ose të vendosë detyrime;
Opinionet dhe Rekomandimet: Rekomandimi është një sugjerim për një veprim të veçantë që
duhet të ndërmerret nga Shteti të cilit i drejtohet. Ndërsa Opinioni përfshin vizionin e
institucioneve të BE-së mbi një çështje të veçantë. Këto masa nuk janë detyruese dhe kanë vetëm
një natyrë bindëse;
Rezolutat dhe Deklaratat: Rezolutat nënvizojnë vizionet/qëllimet e përbashkëta të Parlamentit
Evropian, Komisionit Evropian, dhe Këshillit të BE-së. Rezolutat parashtrojnë drejtimin politik të
veprimit të ardhshëm të Këshillit. Deklaratat janë të dy llojeve, domethënë ato që lidhen me
zhvillimin e BE-së dhe ato që përshkruajnë më në hollësi vizionet e anëtarëve të Këshillit mbi
interpretimin e vendimeve të Këshillit; Çështjet Juridike: Çështjet juridike përfshijnë vendime
gjyqësore nga Gjykata Evropiane e Drejtësisë dhe Gjykata e Parë Evropiane e Apelit.
4.7 Proçesi i zgjerimit
Çdo vend, i cili përmbush kushtet për zgjerim, mund të dorëzojë aplikimin për anëtarësim në BE.
Në Traktatin mbi Bashkimin Evropian përcaktohen kushtet (neni 6, neni 49) për t'u plotësuar. Një
vend i cili dëshiron të anëtarësohet në BE, duhet të dorëzojë aplikimin për anëtarësim në Këshill,
i cili më pas i kërkon Komisionit të vlerësojë aftësinë e aplikuesit për të përmbushur kushtet e
anëtarësimit. Nëse Komisioni dorëzon një opinion pozitiv, dhe Këshilli unanimisht miraton një
mandat negociimi, atëherë hapen zyrtarisht negociatat midis vendit kandidat dhe Shteteve Anëtare.
Aplikimi për anëtarësim është pikënisja e një proçesi të gjatë dhe rigoroz - megjithëse njëkohësisht
bazohet në një marrëdhënie të ngushtë ekzistuese me BE-në. Pas aplikimit, fillojnë proçedurat
vlerësuese të BE-së, të cilat mund të rezultojnë në ftesën për anëtarësimin për vendin në fjalë.
17
Shpejtësia e secilit vend drejt anëtarësimit varet nga progresi i tij drejt përmbushjes së objektivave
të përbashkëta.
Vendi aplikues duhet të përmbushë disa kritere para se të fillojnë negociatat të cilat janë:
• të ketë ngritur institucione të qëndrueshme që garantojnë demokracinë, shtetin ligjor, të
drejtat e njeriut si dhe respektimin dhe mbrojtjen e të drejtave të pakicave;
• të ketë një ekonomi tregu funksionale, të aftë për t'u përballuar me trysnitë konkurruese
dhe forcat e tregut brenda BE-së (kriteri ekonomik);
• të ketë aftësinë për të përmbushur detyrimet që rrjedhin nga anëtarësimi, përfshirë
objektivat e bashkimit politik, ekonomik dhe monetar.
Veç kësaj, BE-ja duhet të jetë e aftë të integrojë anëtarët e rinj dhe duhet të garantojë se
institucionet e saj dhe proçeset vendimmarrëse janë efektive dhe përgjegjëse; duhet të jetë e aftë,
që ndërkohë që zgjerohet, të vazhdojë të zhvillohet dhe të implementojnë politika të përbashkëta
në të gjitha fushat; dhe gjithashtu ka nevojë të vazhdojë të financojë politikat e saj në një mënyrë
të qëndrueshme.
4.8 Strategjia e para-aderimit
Strategjia e para-aderimit hartohet me qëllim përgatitjen e vendit kandidat për anëtarësim. Ajo
përfshin mekanizmat dhe instrumentet e mëposhtëm:
• Marrëveshje Evropiane/Marrëveshje Asociimi/Marrëveshje Stabilizim-Asociimi
• Partneriteti Evropian
• Asistencë para-aderimi
• Bashkëfinancim me Institucionet Ndërkombëtare Financuese
• Pjesëmarrje në Programet e BE-së, Agjencitë dhe Komitetet
• Program Kombëtar për adoptimin e Acquis
• Raportet e Ecurisë
• Dialogu Politik
4.9 Proçesi i Stabilizim-Asociimit
Proçesi i Stabilizim-Asociimit është një kuadër rregullativ për negociatat e BE-së me vendet e
Ballkanit Perëndimor, duke pasur në konsideratë aderimin e tyre të mundshëm. Ai ka tre objektiva:
• stabilizimin e vendeve dhe inkurajimin e një tranzicioni "të butë" drejt ekonomisë së tregut;
• promovimin e bashkëpunimit rajonal;
• anëtarësimin e mundshëm në BE.
Ky proçes ndihmon vendet e përfshira të forcojnë kapacitetin e tyre për të adoptuar dhe zbatuar
legjislacionin e BE-së dhe standardet evropiane dhe ndërkombëtare. Ai bazohet në një partneritet
më të afërt, duke bërë që BE-ja të ofrojë:
• konçesione tregtare (masa autonome tregtare);
• asistencë ekonomike dhe financiare;
• asistencë për ri-ndërtim, zhvillim dhe stabilizim;
18
• marrëveshje stabilizimi dhe asociimi, që përbën një marrëdhënie kontraktuale me qëllime
afatgjata me BE-në, duke përfshirë të drejta dhe detyrime reciproke.
Secili vend afrohet më shumë drejt BE-së ndërkohë që përmbush angazhimet e tij prej proçesit të
stabilizim asociimit.
4.10 Proçesi Screening
Proçesi Screening realizohet në mënyrë të përbashkët nga Komisioni Europian dhe vendi anëtar
që nënshkruan marrëveshjen. Ky proçes mbikqyr sa është përafruar legjislacioni kombëtar me atë
të BE dhe miraton një plan të detajuar në vijushmëri për përafrimin e tij. Çdo kapitull i traktatit
negociohet më vete dhe evidentohet më vete përputhshmëria specifike e legjislacionit.
Kapitujt e marrëveshjes (aktualisht janë 35) përfaqësojnë bazën e negociatave për çdo vend
kandidat. Çdo kapitulli të marrëveshjes i korrespondon një degë e veçantë e të drejtës europiane
për të cilën nevojiten reforma për të arritur kushtet për anëtarësim nga vendet kandidate. Kapitujt
e veçantë shqyrtohen dhe vlerësohen në mënyrë të veçantë deri sa kapitulli të mbyllet.
Vendeve kandidate u kërkohet të adoptojnë infrastrukturën e tyre administrative dhe institucionale
dhe të sjellin në të njëjtën linjë legjislacionin e tyre me atë të BE-së në bazë të një plani konkret.
Aktualisht BE është duke diskutuar një qasje të re ndaj vendeve që kërkojnë të aderojnë në BE.
Ky proçes mund të ndikojë si për proçesin “Screening” ashtu edhe per gjithë proçedurën e
negociatave të anëtarsimit dhe strukturën përkatëse.
4.11 Bashkimi Evropian dhe Shqipëria
Pas Këshillit Evropian të Selanikut në qershor 2003, Shqipëria u bë vend kandidat potencial për
anëtarësim në BE. Më 18 shkurt 2008, Këshilli miratoi një partneritet të ri evropian me Shqipërinë.
Marrëveshja e Stabilizim Asociimit (MSA) u nënshkrua më 12 qershor 2006 dhe hyri në fuqi më
1 prill 2009. Marrëveshja e lehtësimit të vizave BE-Shqipëri hyri në fuqi në janar 2008, ndërsa
marrëveshja e ri-pranimit hyri në fuqi në vitin 2006. Shqipëria e dorëzoi aplikimin për anëtarësim
në BE më 28 prill 2009. Pas hyrjes në fuqi të MSA-së, u ngritën disa struktura të përbashkëta BE-
Shqipëri (Këshilli i Stabilizim Asociimit dhe Nënkomitetet e tij) për monitorimin e proçesit të
zbatimit dhe përmbushjes së detyrimeve të dala nga Marrëveshja e Stabilizim Asociimit.
Një nga strukturat e përbashkëta BE-Shqipëri më të rëndësishme të këtij proçesi është Këshilli i
Stabilizim Asociimit. Ai monitoron zbatimin dhe përmbushjen e MSA-së si edhe shqyrton çdo
çështje në lidhje me MSA-në dhe çdo çështje tjetër bilaterale ose ndërkombëtare të një interesi të
përbashkët. Këshilli i Stabilizim Asociimit është i përbërë nga anëtarë të Këshillit të Bashkimit
Evropian dhe anëtarë të Komisionit të Komuniteteve Evropiane nga njëra anë dhe anëtarë të
Qeverisë së Shqipërisë nga ana tjetër.
Komiteti i Stabilizim Asociimit është i përbërë nga përfaqësues të Këshillit të Bashkimit Evropian,
përfaqësues të Komisionit të Komuniteteve Evropiane dhe përfaqësues të Qeverisë së Shqipërisë.
Detyrat e këtij Komiteti përcaktohen nga Këshilli i Stabilizim Asociimit. Komiteti i Stabilizim
Asociimit, në përgjithësi, garanton vazhdimësinë e asociimit dhe zbatimin e MSA-së. Komiteti
19
shqyrton çdo çështje që i drejtohet nga Këshilli i Stabilizim Asociimit, si dhe çështje që kanë të
bëjnë me zbatimin e MSA-së.
Komiteti i Stabilizim Asociimit ngre nënkomitetet e nevojshme për zbatimin e duhur të MSA-së.
Nënkomitetet përbëhen nga anëtarë të Komisionit Evropian dhe anëtarë të Qeverisë Shqiptare.
Shtetet Anëtare informohen dhe ftohen të marrin pjesë në takimet e nënkomiteteve. Nënkomitetet
diskutojnë çështje në lidhje me zbatimin e MSA-së, bashkë me ecurinë e zbatimit të Partneritetit
Evropian dhe progresit të bërë në lidhje me përafrimin e legjislacionit.
4.12 Strukturat e negociatave me BE
Në kuadër të strukturave shtetërore të negociatave është ngritur me Vendimin e Këshillit të
Ministrave Nr. 749, datë 19.12.2018 “Për krijimin, organizimin dhe funksionimin e strukturës
shtetërore përgjegjëse për zhvillimin e negociatave dhe lidhjen e traktatit të aderimit të Republikës
së Shqipërisë në Bashkimin Europian”. Ky Vendim ka krijuar strukturën shtetërore, përgjegjëse
për zhvillimin e negociatave dhe lidhjen e Traktatit të Aderimit të Republikës së Shqipërisë në
Bashkimin Evropian. Në këtë Vendim është parashikuar:
Struktura përgjegjëse për negociatat përbëhet nga:
a) Komiteti Shtetëror për Integrimin Evropian;
b) Delegacioni Shtetëror;
c) Grupi negociator;
ç) Misioni i Shqipërisë në Bashkimin Evropian;
d) Sekretariati i Integrimit Evropian;
dh) Grupet ndërinstitucionale të punës;
e) Platforma e Partneritetit për Integrimin Evropian.
Në këtë vendim ndër të tjera është përcaktuar edhe – “Platforma e partneritetit për integrimin
Evropian (IX)”. Vendimi në këtë pikë shprehet që:
1. Informimi, konsultimi, komunikimi dhe përfshirja e shoqërisë civile, grupeve të interesit,
sindikatave, botës akademike dhe organeve të njësive të vetëqeverisjes vendore në proçesin
e negociatave për anëtarësim në Bashkimin Evropian si dhe në proçesin e stabilizim-
asociimit realizohen nëpërmjet Platformës së Partneritetit për Integrimin Evropian.
2. Pjesëmarrja e shoqërisë civile, grupeve të interesit, biznesit, sindikatave, botës
akademike dhe organeve të njësive të vetëqeverisjes vendore në proçesin e negociatave për
anëtarësim në Bashkimin Evropian për monitorimin e politikave publike gjatë proçesit të
negocimit nëpërmjet Platformës së Partneritetit për Integrimin Evropian, si dhe dhënia e
ekspertizës në fusha të ndryshme të acquis të Bashkimit Evropian është e hapur për to,
sipas fushës përkatëse të kompetencës.
20
3. Format e pjesëmarrjes, funksionimi dhe struktura institucionale e Platformës së
Partneritetit për Integrimin Evropian miratohen me urdhër të Kryeministrit.
4.13 Politika e përbashkët bujqësore e BE (PPB) dhe Legjislacioni Shqipëtar i bujqësisë
organike. (Vështrim i përgjithshëm).
Legjislacioni europian për bujqësinë
Në traktatin e Bashkimit Europian bujqësia është përshkruar në kapitujt 11 dhe 12 të tij,
përkatësisht “Bujqësia dhe zhvillimi rural” dhe “Politikat e sigurisë ushqimore, veterinarisë dhe
fitosanitare”.
Kapitulli 11: Bujqësia dhe zhvillimi rural përmban një numër të madh të rregullave të
detyrueshme, shumë prej të cilave janë drejtpërdrejt të zbatueshme. Të gjitha këto rregulla janë
detajuar në rregullore dhe direktiva të veçanta. Politikat e Përbashkët Bujqësore kërkon ngritjen e
sistemeve të menaxhimit dhe cilësisë të tilla si agjencia e pagesave, sistemin e integruar dhe të
kontrollit të pagesave (IACS), dhe kapacitetin për të zbatuar masat e zhvillimit rural. Shtetet
anëtare duhet të jenë në gjendje të zbatojnë legjislacionin e BE-së për skemat e mbështetjes direkte
në fermë dhe për zbatimin e dispozitave legjislative për organizimin e përbashkët të tregut për
produkte të ndryshme bujqësore.
Kapitulli 12: Politikat e sigurisë ushqimore, veterinarisë dhe fitosanitare përcakton që
politikat e sigurisë ushqimore zbatohen në të gjitha fazat e prodhimit, përpunimit dhe shpërndarjes
së ushqimit në përputhje me parimin nga ferma tek piruni/ nga stalla tek tavolina.
Këto parime përfshijnë:
• parimin parandalues i cili kërkohet për të siguruar mbrojtjen e shëndetit në Komunitet dhe
• parimin e transparencës për të siguruar që konsumatorët, palët e tjera dhe partnerët tregtarë
të kenë besim në proçeset e vendim-marrjes të destinuara për forcimin legjislacionit të
ushqimit, bazën e saj shkencore dhe strukturat dhe pavarësinë e institucioneve që mbrojnë
shëndetin dhe interesat e tjera.
Ky kapitull përfshin gjithashtu edhe rregulla të detajuara në fushën e veterinarisë, të cilat janë
thelbësore për ruajtjen e shëndetit dhe mirëqënies së kafshëve, sigurinë e ushqimeve me origjinë
shtazore në tregun e brendshëm.
Në fushën e fitosanitetit, rregullat e Bashkimit Evropian përfshijnë çështjet e cilësisë së farërave,
materialet e mbrojtjes së bimëve dhe organizmat e dëmshëm.
4.14 Politika e përbashkët bujqësore e BE (PPB)
Duke ju referuar Traktatit për Funksionimin e Bashkimit Europian (26.10.2012 Fletorja Zyrtare e
Bashkimit Evropian C 326/47) në Nenin 38 ai shprehet:
1. Bashkimi përcakton dhe zbaton një politikë të përbashkët të bujqësisë dhe peshkimit.
21
Tregu i brendshëm do të shtrihet në bujqësi, peshkim dhe tregtinë e prodhimeve bujqësore.
“Produktet bujqësore” nënkupton produktet e tokës, të kafshëve (në fermë) dhe të peshkimit dhe
produktet e përpunimit të fazës së parë që lidhen direkt me këto produkte. Referencat në politikën
bujqësore të përbashkët ose në bujqësi dhe përdorimi i termit "bujqësor" do të kuptohet si
referencë edhe për peshkimin, duke pasur parasysh karakteristikat specifike të këtij sektori.
Në Traktat janë përcaktuar ndër të tjera edhe parimet bazë të funksionimit të tregut të përbashkët
Europian. Këto parime janë në themel te politikës të përbashkët bujqësore të BE. Këto parime
konsistojnë në:
• “Tregu i përbashkët për produktet bujqësore duhet të jetë i shoqëruar me krijimin e një
politike të përbashkët bujqësore midis “Shteteve Anetare”.
• Eleminimi i tarifave doganore dhe detyrimeve me natyrë fiskale me efekt të njejtë me tarifat
doganore brenda komunitetit.
• Eliminimi i kufizimeve sasiore dhe masave me efekt dhe natyrë të njëjtë. (Nje kufizim
sasior është një masë nacionale e cila përcakton volumin dhe/ose sasinë e
import/eksporteve të produkteve jo duke u ngritur detyrimet doganore të çdo natyre por
duke vendosur limite për importin/eksportin e tyre.)
• Eliminimi i masave diskriminuese nga sistemi nacional i tatimeve.
• E drejta e mallrave me origjine jo komunitare të lëvizin lirshëm në komunitet mbas
plotesimit të detyrimeve mbi importin e tyre në një shtet anëtar.
Politika e Përbashkët Bujqësore në BE (PPB) konsiston në këto objektiva kryesore:
• Rritja e efiçencës në bujqësi. (produktiviteti i punës)
• Rritja e standartit të fermerëve (nivelit të jetesës)
• Stabilizim i tregjeve bujqësore (tepricat e prodhimit të mos dëmtojnë tregun)
• Sigurimi i ofertës së nevojshme (ka të bejë me atë që brenda komunitetit të ketë ushqim
të mjaftueshem edhe në raste krizash.)
• Siguria që furnizimet të arrijnë tek konsumatorët me çmime të arsyeshme. EU
nëpërmjet subvensioneve të eksporteve ka ndikuar në uljen e çmimit botëror.
Nëpërmjet realizimit të këtyre objektivave politikave bujqësore dhe zhvillimit rural në BE synojnë:
• Rritjen e të ardhurave për popullsinë rurale, duke rritur mirëqënien e saj, nëpërmjet
përmirësimit të kushteve të punes dhe jetesës si dhe duke krijuar mundesi të barabarta për
burrat dhe gratë.
• Rritjen e prodhimit nëpërmjet nxitjes së konkurrences dhe progresit teknik si dhe
garantimit të një përdorimi optimal të faktorëve të prodhimit dhe në veçanti të punës.
• Stabilitetin e tregut, duke garantuar qëndrueshmëri në prodhimin bujqësor.
• Cilësinë dhe sigurinë ushqimore duke garantuar që zinxhiri ushqimor të ketë cilësi të
qëndrueshme dhe të mos shkaktojë pasoja të dëmshme në shëndetin e njerëzve.
• Në mbrojtjen dhe ruajtjen e mjedisit duke garantuar që bujqësia të ruajë burimet natyrore.
• Në uljen e varfërisë, në zvogelimin e pabarazisë ndërmjet niveleve të zhvillimit të rajoneve
të ndryshme si edhe të prapambetjes në zonat rurale më pak të favorizuara me synim
22
ngadalësimin e largimit të popullsisë nga fshatrat si edhe duke fuqizuar biznesin e vogël
dhe të mesëm.
Në të ardhmen politika e përbashkët bujqësore e BE syon investime më të madha në zonat rurale
me qëllim ndalimin e shpopullimit të këtyre zonave si edhe politika më efektive në nbrojtje të
ambientit. Në këtë kuadër PPB synon:
• Një pagesë e “gjelbërt” për ruajtjen e produktivitetit afatgjatë dhe ekosistemeve.
• Investime plotësuese në hulumtim dhe inovacion.
• Një zinxhir ushqimi më konkurrues dhe të balancuar.
• Rritje e punësimit rural dhe sipërmarrjes.
• Një PPB më e thjeshtë dhe më efikas.
4.15 Anakronime
Kur flasim për Bashkimin Euroian dhe politikat e tij bujqësore është e rëndësishme të kuptojmë
terminologjinë përkatëse të saj. Më poshtë po japim një pjesë të vogël të terminologjisë që përdoret
në të drejtën europiane të PPB (acquis)
Bujqësia organike: Prodhimi organik është një sistem i përgjithshëm i menaxhimit të fermave
dhe prodhimit të ushqimit që ndërthur praktikat më të mira mjedisore, një nivel të lartë
biodiversiteti, ruajtjen e burimeve natyrore, aplikimin e standardeve të larta të mirëqënies së
kafshëve dhe një metodë prodhimi në përputhje me preferencat e konsumatorë të caktuar për
produkte të prodhuar duke përdorur substanca dhe proçese natyrore.
Fermer aktiv: Për të shmangur dhënien e ndihmës ekonomike për individë dhe kompani,
veprimtaria bujqësore e të cilëve është margjinale, pagesa direkte dhe pagesa për fermerët jepen
vetëm për fermerët aktivë si dhe ata që vërtetojnë se bujqësia nuk është një veprimtari marxhinale
në ekonominë e tij.
Aktiviteti bujqësor: Reforma e vitit 2013 për Politikat e Përbashkëta Bujqësore parasheh
përcaktimin që, me qëllim të marrjes së pagesave direkte, fermerët duhet të kenë një aktivitet
bujqësor i cili nënkupton:
1. Prodhimin, ushqimin ose rritjen e produkteve bujqësore apo blektorale, përfshirë korrjen,
nxjerrjen e qumështit, mbarështimin e kafshëve dhe mbajtjen e kafshëve për qëllime bujqësore;
ose
2. Mirëmbajtja e hapësirës bujqësore në një hapësirë që e bën atë të përshtatshëm për kullotje ose
kultivim pa ndonjë investim apo kusht të veçantë përgatitor që tejkalon metodat dhe makineritë e
zakonshme bujqësore, bazuar në kriteret që përcaktohen nga shtetet anëtare në bazë të një kornize
ligjore të krijuar nga Komisioni; ose
3. Kryerja e një veprimtarie minimale që do të vendoset nga vendet anëtare në zonat bujqësore të
mbajtura natyrisht në një gjendje të përshtatshëme për kullotje ose kultivim.
Politika e cilësisë së produktit bujqësor: Për t'iu mundësuar fermerëve të komunikojnë dhe
paraqesin cilësitë, karakteristikat dhe atributet e produkteve të tyre dhe t'u japin konsumatorëve
informacionin e duhur, Bashkimi Evropian ka zhvilluar disa sisteme të cilësisë të cilat fermerët
23
dhe prodhuesit mund të përdorin për produktet e tyre duke siguruar që produktet dhe /ose metodat
e prodhimit plotësojnë një sërë specifikimesh.
Përkufizimet ligjore të këtyre sistemeve, së bashku me proçedurat për regjistrimin e emrave
specifikë dhe për kontrollin e përdorimit të tyre, janë dhënë në Rregulloren (BE) Nr 1151/2012
për skemat e cilësisë për produktet bujqësore dhe produktet ushqimore.
1. Emërtimi i mbrojtur i origjinës (PDO). Ky është një emër që identifikon një produkt me
origjinë nga një vend, rajon ose në raste të jashtëzakonshme, një shtet, cilësia ose karakteristikat e
të cilit janë në thelb ose ekskluzivisht për shkak të një mjedisi të veçantë gjeografik me faktorët e
tij të natyrshëm natyror dhe njerëzor dhe i cili prodhohet, përpunohen dhe përgatiten në atë të
përcaktuar zona gjeografike. Shembuj përfshijnë Jamón de Teruel nga Spanja dhe djathë Comte
nga Franca. Një etiketë specifike është zhvilluar për të treguar produktet me një PDO.
2. Indikacioni gjeografik i mbrojtur (PGI). Ky është një emër i cili identifikon një produkt me
origjinë nga një vend, rajon ose vend i caktuar, cilësia, reputacioni ose karakteristika tjetër e të cilit
i atribuohet në thelb gjeografisë së tij; dhe të paktën një nga hapat e prodhimit të të cilit zhvillohet
në zonën e caktuar gjeografike. Shembuj përfshijnë Mortadella Bologna nga Italia. Një etiketë
specifike është zhvilluar për të treguar produktet me një PGI.
3. Specialiteti tradicional i garantuar (TSG). Ky është një emër që përshkruan një produkt ose
produkte ushqimor specifik që vjen nga mënyra e prodhimit, përpunimit ose përbërjes që
korrespondon me praktikën tradicionale për atë produkt ose ushqim, ose i cili prodhohet nga lëndë
të para ose përbërës që janë ato që përdoren tradicionalisht. Shembuj përfshijnë birrat e
specializuara belge, të tilla si Gueuze dhe Kriek, dhe Kalakukko, një bukë finlandeze me peshk
dhe mish të pjekur brenda saj. Siç është rasti për PDO-të dhe PGI-të, një etiketë specifike është
zhvilluar për produktet TSG.
4. Kushtet e cilësisë opsionale (OQT). Përveç tre skemave të mësipërme, ekziston një kategori
tjetër e cila është opsionale. Këto janë terma që kanë të bëjnë me një karakteristikë të një ose më
shumë kategorive të produkteve, ose me një karakteristikë e veçantë bujqësore ose përpunuese, i
cili zbatohet në zona të veçanta, përdorimi i të cilave shton vlerë në produkt në krahasim me
produkte të një lloji të ngjashëm dhe që ka një dimension evropian. Këto terma janë krijuar për të
lehtësuar komunikimin brenda tregut të brendshëm të karakteristikave të shtimit të vlerës ose
cilësive të produkteve bujqësore nga prodhuesit e tyre. Një shembull është termi 'produkt malor'.
Skema Themelore e Pagesave (BPS): Sipas rregullave të Politikës së Përbashkët Bujqësore 2007-
2013, fermerët morën pagesa direkte qoftë nëpermjet me Skemës së Pagesave të Vetme ose
Skemës së Pagesave të Zonës së Re. Reforma e Politikës së Përbashkët Bujqësore e vitit 2013
zëvendësoi Skemën e Pagesave të Vetme me Skemën Themelore të Pagesave e cila hyri në fuqi
që nga viti 2015. Skema Themelore e Pagesave operohet në bazë të të drejtave të pagesave të
alokuara për fermerët në vitin e parë të aplikimit të skemës dhe aktivizohet çdo vit nga fermerët.
Kualifikimi për Skemën Themelore të Pagesave ose, sipas rastit, Skema e Pagesave me një Zonë
të Vetme është një parakusht që fermerët të marrin pagesa të tjera direkte siç janë pagesa e gjelbër
direkte, pagesa rishpërndarëse, pagesa për zonat me kufizime natyrore ose të tjera specifike si edhe
pagesa për fermerët e rinj.
24
Fermer i ri: Një person që është 40 vjeç ose më pak në momentin e paraqitjes së një kërkese për
ndihmë, i cili posedon aftësi të përshtatshme profesionale dhe që drejton për herë të parë një njësi
bujqësore.
Përjashtimet nga bllokimi (ndihma shtetërore): Në kontekstin e ndihmës shtetërore, Komisioni
Evropian ka përcaktuar kategori të caktuara të ndihmave (shih Rregulloren (BE) Nr. 702/2014).
Shtetet anëtare mund të japin ndihmë shtetërore në këto kategori, pa pasur nevojë të paraqesin një
njoftim në Komision. Nëse një ndihmë e tillë respekton kushtet e hollësishme të përcaktuara në
këtë rregullore, vendet anëtare duhet të informojnë vetëm Komisionin për qëllimin e tyre dhe
Komisioni më pas do të publikojë masën në mënyrë që përfituesit të informohen dhe të kenë siguri
juridike në lidhje me ligjshmërinë e ndihmës.
Grupet e dialogut civil: Këto janë grupe të përfaqësuesve të organizatave në nivelin Evropian
nga shoqëria civile. Organizatat përfshijnë shoqata profesionale dhe organizata të tjera joqeveritare
të cilat janë të përfshira në bujqësi, ekonominë rurale, prodhimin dhe përpunimin ushqimor, tregti
bujqësore, mjedis, mbrojtje të konsumatorit dhe çështje të tjera të lidhura me to. Ata takohen me
shërbimet e Komisionit disa herë në vit.
Ekzistojnë 13 grupe të tilla. Ata luajnë një rol këshillues dhe nuk janë të përfshirë në hartimin ose
miratimin e legjislacionit.
Përputhshmëria e tërthortë: Për të marrë pagesa direkte dhe disa forma të tjera të mbështetjes,
fermerëve u kërkohet të respektojnë disa rregulla. Kjo kërkesë njihet si pajtueshmëri e kryqëzuar.
Këto rregulla kanë të bëjnë me sigurinë e ushqimit, shëndetin e kafshëve, shëndetin e bimëve,
klimën, mjedisin, mbrojtjen e burimeve ujore, mirëqënien e kafshëve dhe gjendjen në të cilën
mirëmbahet toka bujqësore. Ekzistojnë dy komponentë të këtyre rregullave: kërkesat ligjore për
administrimin dhe kushtet e mira bujqësore dhe mjedisore. Nëse një fermer zbulohet se nuk i
respekton këto rregulla, pagesa e tij direkte mund të zvogëlohet.
Fondet strukturore dhe fondet e investimeve europiane (ESIF): Këto përfshijnë fondet e
mëposhtme të Bashkimit Evropian: Fondi Evropian Bujqësor për Zhvillim Rural, Fondi Evropian
për Zhvillimin Rajonal, Fondi Social Evropian, Fondi i Kohezionit dhe Fondi Evropian Detar dhe
Peshkimit.
Kreditë për eksport: Brenda kontekstit të Organizatës Botërore të Tregtisë, këto janë stimuj të
veçantë, siç janë financimi i drejtpërdrejtë, ri-financimi, mbështetja e normës së interesit, sigurimi
i kredisë për eksport dhe garancitë, faturimi i shtyrë dhe çdo formë tjetër e përfshirjes, direkte ose
indirekte, të cilat ofrohen nga qeveria për të inkurajuar eksportet.
Pagesa direkte e gjelbërt: Reforma e Politikës së Përbashkët Bujqësore për vitin 2013 prezantoi
një pagesë të drejtpërdrejtë të gjelbërt e cila u paguhet fermerëve me kushtin që ata të ndërmarrin
praktika të dobishme për klimën dhe mjedisin. Shtetet anëtare duhet të vecojnë 30% të pagesave
të drejtpërdrejtë për pagesa direkte të gjejbërt.
Taksë: Në kontekstin e Politikës së Përbashkët Bujqësore, termi taksë mund të përdoret në tre
kuptime:
1. Një pagese nga fermerët në një fond për një aktivitet specifik siç është promovimi i shitjes së
produkteve bujqësore brenda dhe jashtë Bashkimit Evropian,
25
2. Një pagesë nga fermerët ndaj qeverisë në këmbim të marrjes së shërbimeve të veçanta, siç është
p.sh. kontrolli i sëmundjeve të kafshëve.
3. Një pagesë nga fermerët ose përpunuesit në rast se prodhimi i tyre tejkalon një kufi të caktuar
prodhimi. Kjo lloj takse aktualisht vlen vetëm në sektorin e sheqerit. Përpunuesit e panxhar
sheqerit që vendosin në tregun e brendshëm një sasi sheqeri që tejkalon kuotën e tyre të prodhimit,
janë të detyruar të paguajnë një taksë.
4.16 Legjislacioni Shqiptar i bujqësisë organike
Ligji Nr. 106/2016 “Për prodhimin biologjik, etiketimin e produkteve biologjike dhe kontrollin e
tyre”, ka si qëllim të krijojë bazën për zhvillimin e qëndrueshëm të prodhimit biologjik, të sigurojë
funksionimin efikas të tregut dhe të garantojë konkurrencë të drejtë, besimin dhe mbrojtjen e
interesave të konsumatorëve.
Ky ligj ndër të tjera ka rregulluar elementet kryesorë dhe ka përcaktuar objektivat dhe parimet për
prodhimin biologjik në shqipëri. Ndër të tjera ai ka përcaktuar rregullat për:
• Ndalimin e OMGJ-ve në prodhimin biologjik dhe rrezatimit jonizues;
• Për prodhimin bujqësor qe duhet të zbatoje ferma bujqësore dhe kërkesat që ajo duhet të
zbatojë për prodhimin biologjik dhe blegtoral;
• Rregullat e prodhimit për speciet nën akuakulturë;
• Produktet dhe substancat që përdoren në bujqësinë biologjike dhe kriteret për përdorimin
e tyre;
• Për prodhimin e ushqimeve të përpunuara për prodhimin e ushqimeve të përpunuara
njerëzit dhe kafshët;
• Treguesit e detyrueshëm të etiketimit dhe logot e prodhimit biologjik;
• Sistemi i kontrollit dhe trupat e kontrollit;
• Çertifikimi i operatorëve dhe rregullat për njoftimin e aktiviteti;
• Rregullat e importit të produkteve biologjike dhe kundërvajtjet, etj.
Ligji është përafruar pjesërisht me Rregulloren e Këshillit (KE) nr. 834/2007, datë 28 qershor
2007, “Për prodhimin biologjik dhe etiketimin e produkteve biologjike dhe që shfuqizon
Rregulloren (KEE) 2092/91”, të ndryshuar. Numri CELEX: 32007R0834, Fletorja Zyrtare e
Bashkimit Europian, Seria L Nr. 189, dt. 20.7.2007, faqe 1-23.
Vlen të përmendet fakti se ky ligj zbatohet për çdo operator të prodhimit, përgatitjes, transportit
dhe shpërndarjes së produkteve të përcaktuara në pikën 1, të këtij neni, me përjashtim të
operatorëve të kateringut.
26
V. BUJQËSIA ORGANIKE NË SHQIPËRI
Prof. Assoc. Edvin Zhllima2
5.1 Hyrje
Vitet e fundit bujqësia organike është zhvilluar me shpejtësi. Sipas anketës së FiBL dhe IFOAM
për bujqësinë organike në botë, të dhënat për këtë sektor janë të disponueshme nga 178 vende, ku
gati 58 milion hektarë tokë janë të çertifikuara si tokë bujqësore organike (Willer et al., 2018). Pra
në nivel botëror 1.2 përqind e tokës bujqësore është organike. Në vitin 2016 ka patur një rritje prej
15% të sipërfaqes së tokës bujqësore organike dhe numri i prodhuesve ka arritur në 2.7 milion dhe
të gjitha produktet kanë patur rritje në kultivimin e tyre. Zhvillimi i bujqësisë organike në vitet e
fundit në botë dhe në Evropë, përveç përparësive të mbrojtjes së mjedisit dhe shëndetit të njeriut,
është nxitur dhe nga ndërgjegjësimi dhe shqetësimet e konsumatorëve lidhur me sigurinë dhe
cilësinë ushqimore të produkteve që ata konsumojnë.
Sektori organik në Shqipëri por dhe në rajon është ende në fazat e para të zhvillimit dhe mund të
konsiderohet si një treg i vogël niche. Përveç disa zonave bujqësore me bimë të egra (në pjesën
malore të Shqipërisë) në shkallë të gjerë, në të cilat përgjithësisht rriten Bimët e egra Mjekësore
dhe Aromatike (BMA) (jo të kultivuara) dhe arroret, shumica e prodhimeve organike të tjera
përqendrohen në produkte si frutat dhe perimet. Meqenëse fermat janë zakonisht të vogla dhe
ndahen në disa parcela, fermerët e kanë të nevojshme të kërkojnë mundësi të tjera për të kultivuar
prodhime me vlerë të shtuar, grup ku dhe vetë produktet organike bëjnë pjesë.
Në kontekstin e Shqipërisë, sipërfaqja e tokës bujqësore e çertifikuar si organike ka patur trend
rritës por vitet e fundit ky trend ka qenë jo pozitiv. Sa i përket nivelit të informimit, edukimit dhe
trajnimit mes femerëve për bujqësinë organike është i ulët. Në këtë kontekst, shërbimi i
ekstensionit (ose shërbimi këshillimor) është me rëndësi, si për modernizimin e sektorit ashtu dhe
për rritjen e performancës së fermave (psh. rendimentet). Gjithashtu shërbimi këshillimor bujqësor
është me rëndësi të madhe për reduktimin e problemeve të fragmentimit, lidhjeve të dobta të
aktorëve në filierat përkatëse dhe aplikimit jo të rregullt të agrokimikateve.
Pavarësisht këtyre problemeve në kahun e ofertës, nga kahu i kërkesës është vënë re një preferencë
në rritje për produkte organike nga konsumatorët (Imami et al., 2016; Kullaj, 2007; Skreli et al.,
2017). Rritja e kërkesës sigurisht vjen prej konsumatorëve me të ardhura të larta që favorizojnë
prodhimin organik për një larmi arsyesh, përfshirë përfitimet e perceptuara për shëndetin dhe
mjedisin, përmirësimin e perceptuar të cilësisë dhe shijes së ushqimit, mundësinë e përdorimit të
prodhimeve të freskëta dhe mbështetja e prodhuesve/fermerëve lokalë, komuniteteve dhe tregjeve
të vogla.
Në të vërtetë përpjekjet e Qeverisë Shqiptare dhe Ministrisë së Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural
(MBZHR) nëpërmjet programeve të tyre të zhvillimit kanë lehtësuar vështirësitë me të cilat
2 Prof. Assoc Dr Edvin Zhllima aktualisht është pedagog i Ekonomisë së Zhvillimit, Ekonomisë
Institucionale dhe Makroekonomisë në Universitetin Bujqësor të Tiranës. Ai ka një doktoraturë në
Ekonomi Agrifood nga Universiteti i Bolonjës. Edvini ka botuar më shumë se 25 punime dhe ka punuar si
konsulent për projekte të ndryshme të ndihmës së donatorëve. Fushat e interesit të kërkimit përfshijnë
ekonominë politike, ekonominë institucionale dhe ekonominë e sjelljes.
27
përballen fermerët organikë dhe konvencionalë (të bujqësisë së zakonshme) në Shqipëri, por
akoma ekziston një nevojë e domosdoshme për të rritur përpjekjet, veçanërisht lidhur me
informimin, shkëmbimin e informacionit dhe ndërgjegjësimin e fermerëve sa i përket praktikave
të mira dhe të qëndrueshme bujqësore.
Për t’i kuptuar më mirë hapat e nevojshme që politikat, strategjitë e zhvillimit, programet dhe
modelet që duhet të ndërmerren për promovimin e bujqësisë organike, duhet të kuptojmë faktorët
që shoqërojnë tranzicionin/kalimin e fermerëve (të vegjël ose jo) konvencionalë në bujqësinë
organike ose në praktika të tjera të mira dhe të qëndrueshme bujqësore. Ky tranzicion/kalim po
bëhet gjithnjë e më thelbësor nën lentet e proçesit të integrimit të Shqipërisë në Bashkimin
Evropian (BE). Njohja me sfidat me të cilat do të përballen vetë prodhuesit organikë dhe
konvencionalë dhe efektet e drejtpërdrejta përballë proçesit të integrimit në BE.
Duke pasur parasysh rëndësinë e sektorit, objektivi i përgjithshëm i kësaj analize është të kuptuarit
e sfidave, çështjeve dhe barrierave që fermerët (organikë dhe konvencionalë) përballen në rastin e
kalimit në bujqësinë organike sipas standardeve të BE-së, si dhe të identifikojmë faktorët
kufizues/pengues që përcaktojnë përputhjen me standardet, rregullat dhe kërkesat e bujqësisë
organike për këta fermerë.
Kjo analizë do të jetë e dobishme për të kuptuar nevojat e fermerëve dhe aktorëve të tjerë të filierës
në mënyrë që ata lehtësisht të kenë akses në informacion dhe njohuri për tregjet kombëtare dhe
ndërkombëtare (në BE por jo vetëm). Në studim supozohet se përputhja dhe adaptimi i standardeve
do të rrisë kapacitetet e fermerëve drejt komercializimit dhe konkurrencës në tregun e mundshëm
të BE-së.
Ky raport përbëhet nga disa seksione. Seksioni në vijim tregon kontekstin e sektorit duke përfshirë
gjithashtu dhe një analizë SWOT. Seksioni i tretë paraqet një përmbledhje të mbështetjes
buxhetore dhe politikat mbështetëse për bujqësinë organike në Shqipëri. Seksioni vijues paraqet
një rishikim të qasjes ndaj bujqësisë organike sipas BE. Seksioni i pestë jep informacion për
anketimin e fermave (grumbullimin e të dhënave primare), ndërkohë seksioni 6 paraqet rezultatet
e tyre të kategorizuara sipas kapitujve respektivë. Seksioni i fundit tregon gjetjet kryesore dhe
interpretimet përkatëse. Lista e bibliografisë me burimet që janë përdorur në studim paraqitet në
pjesën e fundit.
5.2 Sfondi i sektorit - Bujqësia Organike në Shqipëri
5.2.1 Struktura e sektorit
MBZHR e konsideron bujqësinë organike një sektor me përparësi, duke inkurajuar në këtë mënyrë
integrimin e sektorit të bujqësisë organike shqiptare në bashkësinë ndërkombëtare të Bujqësisë
Organike dhe duke nxitur rrjetëzimin kombëtar dhe ndërkombëtar (ISARD 2014-2020 dhe Plani i
Veprimit për Bujqësinë Organike). Por bujqësia organike në Shqipëri vazhdon të jetë në fazat e
saj fillestare të zhvillimit.
Tregtia e produkteve organike të kultivuara në Shqipëri filloi për herë të parë në mesin e viteve
1990 për shkak të kërkesës nga tregjet evropiane dhe amerikane për bimë mjekësore dhe aromatike
të egra (mbledhje në zonat malore). Në vitin 2007 kishte 11 ha perime, 22 ha me ullishte, 15 ha
28
vreshta dhe 8 ha drufrutore të çertifikuara si organike. Ndërsa në vitin 2011 u konvertuan në
bujqësi organike 6 ha perime, 70 ha ullishte, 20 ha vreshta dhe 113 ha drufrutore. Pavarësisht kësaj
rritjeje të sipërfaqeve të tokës së konvertuar, statistikat e bujqësisë organike janë shumë larg
trendeve të vendeve të BE-së. Për një përmbledhje të ecurisë së madhësisë së tokës bujqësore
organike në total sipas viteve referojuni Figurës 1 më poshtë.
Figura 1. Ecuria e madhësisë së tokës bujqësore të çertifikuar si organike (në Ha)
Burimi: Albinspekt (para 2010) dhe Anketa e FiBL dhe IFOAM për Bujqësinë Organike në Botë (në Willer et al.,
2018) (për vitet pas 2012)
Prodhuesit janë kategoria më e madhe e operatorëve në të gjitha vendet e Mesdheut, rreth 89%
(Willer et al., 2018). E njëjta situatë është regjistruar edhe në Shqipëri ku shumica e operatorëve
janë prodhues, për shembull raportohet një shifër prej 131 prodhuesish (shiko Tabelën 1 më
poshtë), shifër e cila krahasuar me kategoritë e tjera të operatorëve është shumë më e madhe.
Gjithashtu nga tabela 1 mund të shohim që numri i operatorëve ndër vite është rritur.
Tabela 1. Numri i operatorëve organik të çertifikuar në Shqipëri sipas kategorisë dhe viteve
2006 2007 2008 2009 2010 2014 2018*
Prodhues 30 40 43 31 110 61 131
Përpunues 3 3 4 5 25 53 98
Importues - - - - - 4 -
Eksportues 2 2 4 7 18 25 54
Totali 34 45 49 38 137 143 140
Burimi: Lista e operatorëve të çertifikuar e Albinspekt (2018) Shënim: Një operator mund ti përkasë edhe më shumë
sesa një kategorie. *jo zyrtare
Nëse krahasojmë vendet e Mesdheut, sipas të dhënave nga Willer et al. (2018), Mali i Zi është
vendi me pjesën më të madhe të tokës bujqësore të çertifikuar si organike kundrejt sipërfaqes totale
të tokës bujqësore në rang vendi me një pjesë prej 1.5%, ndërkohë toka bujqësore organike në
Shqipëri përbën 0.05% të sipërfaqes totale të tokës bujqësore në vend (shiko Tabelën 2).
151198
346271 284
560515
662
549
0
100
200
300
400
500
600
700
2006 2007 2008 2009 2010 2012 2013 2016 2017
Hek
tar
Vitet
29
Tabela 2. Statistika të përgjithshme për bujqësinë organike në Shqipëri dhe BE
Treguesi Shqipëria BE
Tokë bujqësore organike (ha) (2017) 549 12.8 milion
Pjesa e tokës bujqësore organike ndaj totalit (2017) 0.05 % 7.2 %
Rritja në tokë bujqësore organike 2016-2017 (ha) -113 ha + 0.8 million
Rritja relative 2016-2017 -17.1% 6.4 %
Nr. prodhuesish 61(2014) 305’394 (2017)
Nr. përpunuesish 53 (2014) 68’164 (2017)
Nr. importuesish 4 (2014) 4’585 (2017)
Nr. eksportuesish 25(2014) 2’235(2017)
Burimi: Anketa e FiBL dhe IFOAM (Willer et al., 2018)
5.2.2 Prodhimi i bujqësisë organike në Shqipëri
Informacioni për prodhimin dhe eksportin (në ton) të tre produkteve kryesore organike jepet në
figurën 2, 3 dhe figurën 4 më poshtë. Struktura e prodhimit organik vazhdon të jetë e njëjtë, ku
bimët medicinale dhe aromatike organike (BMA organike) përbëjnë 93% të totalit, veçanërisht
bimët e egra (të mbledhura dhe jo të kultivuara), ndërsa produktet e tjera organike si, frutat e pyllit,
gështenja, erëzat vazhdojnë të prodhohen në sasi të vogla (figura 2).
Figura 2: Prodhimi organik sipas viteve dhe produkteve (pjesa ndaj totalit të prodhimit organik)
Burimi: MBZHR (2018)
Sipas figurës 3, niveli më i lartë i prodhimit organik është regjistruar në vitin 2015 ku kemi patur
afërsisht 10,000 ton prodhim organik në vend. Sipas MBZHR (2018), prodhimi organik në vitin
2017 është rritur me 41.2% në krahasim me vitin 2016, kryesisht prej rritjes së prodhimit të BMA-
ve. Kjo rritje justifikohet si pasojë e rritjes së numrit të operatorëve organikë 37%, pra operatorëve
të filierës së BMA-ve.
54.8%
89.0%
51.0%
76.8%
14.50% 15.7%
12.6%29.30%9.9%
31.8% 2%
6.9%
0.0%
20.0%
40.0%
60.0%
80.0%
100.0%
120.0%
2014 2015 2016 2017
Bimë medicinale dhe aromatike Fruta pylli Gështenja Erëza dhe perime
30
Figura 3: Prodhimi organik sipas viteve (ton)
Burimi: MBZHR (2018)
Sa i përket eksportit, kryesisht eksportet e BMA-ve vazhdojnë të rriten, dhe ndërkohë produktet e
tjera eksportohen në sasi të vogla (Figura 4). Këto produkte organike, për shembull BMA-të në
SHBA por dhe në vendet e BE-së (Gjermani, Francë, Itali, Austri, Poloni etj) dhe Zvicër; kurse
gështenja dhe frutat eksportohen kryesisht në Itali (MBZHR, 2018).
Figura 4: Eksporti i produkteve kryesore organike sipas viteve (pjesa ndaj totalit të
produkteve organike të eksportuara)
Burimi: MBZHR (2018)
5.3 Mbështetja buxhetore për bujqësinë dhe politikat mbështetëse për bujqësinë
organike në Shqipëri
Gjatë periudhës 2005-2018, mbështetja buxhetore për bujqësinë ka qenë në luhatje, megjithatë me
një prirje në rritje, duke arritur një maksimum në vitin 2016. Gjatë një dekade, vlera mesatare e
mbështetjes ka arritur në 25 milion EUR ose 1.4% të GVA (shqip: Vlera e Shtuar Bruto (VSHB)).
Në vitin 2018, mbështetja totale buxhetore arriti në 43 milion Euro (Figura 5). Mbështetja është
83.30%
60.10%45.90%
62%
15.70%
39.50%
11.60%
19.30%
11%7.40%
0.00%
20.00%
40.00%
60.00%
80.00%
100.00%
120.00%
2014 2015 2016 2017
Bimë medicinale dhe aromatike Gështenja Fruta pylli Erëza dhe perime
31
shumë e ulët, në aspektin e financimit për fermë (120 EUR për fermë) ose për Ha të UAA3
(përafërsisht 43 EUR për ha), nëse krahasohet me BE-në (446 Euro/Ha pa përfshirë ndihmën
shtetërore). Shifrat buxhetore janë modeste kur krahasohen me GVA-në/VSHB-në bujqësore (më
pak se 2% e vlerës së shtuar bruto të bujqësisë) dhe nuk përmbush kërkesën për aksesimin (e cila
duhet të jetë në një nivel prej afërsisht 10% e GVA/VSHB-së).
Figura 5: Mbështetja buxhetore në vlerë dhe si pjesë e GVA-së bujqësisë në periudhën 2005-
2018
Burimi: Baza e të dhënave APM për Shqipërinë (2019); Baza e të dhënave statistikore të Bujqësisë
e Shqipërisë (2019)
5.4. Analiza SWOT
Zhvillimi i sektorit të bujqësisë organike është i mundshëm falë shumë faktorëve. Përsa i përket
rritjes së prodhimit, në Shqipëri ekzistojnë kushte të përshtatshme klimatike për prodhim
produktesh organike gjatë sezoneve të hershme dhe dimërore. Sistemet e tanishme bujqësore dhe
blegtorale janë kryesisht të bazuara në nivele të ulëta inputesh (sisteme jo intensive). Sa i përket
tregtisë, pozicioni gjeografik strategjik i Shqipërisë përbën një avantazh, ndërkohë rritja e të
ardhurave të konsumatorëve në Shqipëri paraqet një mundësi për tregun e brendshëm.
Sidoqoftë, sektori përballet me disa sfida. Pavarësisht progresit në legjislacionin e bujqësisë
organike akoma ka boshllëqe sa i përket përputhjes me legjislacionin e BE-së për bujqësinë
organike (ose Politikën e Përbashkët Bujqësore (PPB)). Politikat e mbështetjes nga qeveria për
sektorin duhet të rriten dhe diversifikohen (nën skema/masa të ndryshme). Kapacitetet e shërbimit
të ekstensionit (shërbimi këshillimor bujqësor) janë të pamjaftueshme për t'u ballafaquar me
zbatimin e standardeve për prodhimin organik (ISARD 2014-2020). Mungesa e bashkëpunimit
mes operatorëve në filierë pengon prodhuesit shqiptarë në tregtimin e produkteve organike në
Shqipëri.
3 Shqip: Sipërfaqja e tokës bujqësore të punueshme
0.00
0.50
1.00
1.50
2.00
2.50
0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
2005 2010 2013 2014 2015 2016 2017 2018
% t
e G
VA
Mln
Eu
ro
Mbeshtetja buxhetore ne bujqesi (Mln. EUR)
Pjesa e mbeshtetjes buxhetore ndaj GVA se Bujqesise (ne %)
32
Tabela 3. Analiza SWOT- FDMK
FAKTORË TË BRENDSHËM
FUQITË (+) DOBËSITË (–)
1 Shqipëria ka kushte të favorshme për punë
intensive në sektorin e: perimeve, BMA-ve,
frutave etj. 1
Ekziston një ndërgjegjësim dhe mbështetje e
kufizuar për përdorimin e inputeve organike, të
cilat janë të domosdoshme për zhvillimin e
sektorit organik.
2
Duke qenë se pagat janë në nivele më të ulëta
krahasuar me vendet e tjera evropiane, vendi
është në një pozitë të mirë për të luajtur një rol
më dominues në ofrimin e produkteve organike,
në formë të lëndës së parë (p.sh. inputet) ose si
ushqim i përpunuar (dmth. produktet e markës).
2
Mangësitë strukturore në sektorin bujqësor
(madhësia e vogël e fermave, parcelizimi
(ngastrat e vogla), mungesa e kooperimit
(horizontal dhe vertikal), prodhimi në shkallë të
vogël, infrastrukturë ekonomike dhe sociale e
varfër, konfliktet dhe problemet mbi pronësinë e
tokës etj.).
3 Një pjesë shtesë e produkteve bujqësore
shqiptare, përfshirë ullinjtë dhe arrat, janë në
thelb de facto organike. 3
Politikat mbështetëse janë në nivele të ulëta - nuk
ka masa të drejtpërdrejta mbështetëse për
bujqësinë organike në 2019 dhe nuk ka çmime
premium/shtesa në çmime për produktet
organike(shiko pjesën tjetër).
4 Konsumatori shqiptar ka rritur preferencën për të
blerë produkte lokale dhe me cilësi të mirë. 4 Iniciativat organike varen shumë nga projektet
dhe financimet e huaja.
5 Afërsia relative me tregun e BE-së, veçanërisht
me Italinë falë porteve. 5 Fermerët kanë qasje të kufizuar ndaj inputeve
organike.
6 Ekzistenca e eksperiencave të përbashkëta dhe
burimeve njerëzore të vlefshme për zhvillimin e
sektorit. 6
Ka mendime të ndryshme mbi rolin e strukturave
publike dhe private në zhvillimin e sektorit
(inspektimi dhe shërbimet e këshillimit).
7 Vullnet i fortë politik për të mbështetur
zhvillimin e sektorit. 7
Nuk ka kapacitet të mjaftueshëm të zyrave lokale
të shërbimit ekstensiv për të përballuar
këshillimin në zbatimin e standardeve për
prodhimin organik.
8
Ndërgjegjësim dhe informacion i pakët mbi
aspektet ideologjike të bujqësisë organike, si dhe
të përfitimeve mjedisore, ekologjike dhe
shëndetësore të saj.
33
FAKTORË TË JASHTËM
MUNDËSITË (+) KËRCËNIMET (–)
1
Pozicioni gjeografik strategjik i Shqipërisë
kundrejt tregjeve potenciale evropiane përbën një
avantazh, ndërkohë që rritja e të ardhurave të
konsumatorëve vendas në Shqipëri përfaqëson
një mundësi për tregun vendas.
1
Strukturat e prodhimit janë të fragmentuara më
tej dhe pajisjet e prodhimit janë të
pamjaftueshme.
2 Pasuria natyrore e Shqipërisë dhe vendndodhja e
saj është e favorshme për prodhimin e produkteve
me cilësi të lartë. 2
Mungesa e burimeve njerëzore të mjaftueshme
në zonat rurale dhe malore të nevojshme për t’u
alokuar për zhvillimin e sektorit organik –
migrimi/emigrimi.
3
Preferencat dhe sjelljet e konsumatorëve
shqiptarë po priren drejt produkteve tipike
tradicionale dhe produkteve të sigurta dhe me
cilësi ushqimore. Shumica e konsumatorëve janë
të gatshëm të paguajnë më shumë për produktet
organike.
3
Mos kompletimi (plotësisht) i kuadrit ligjor,
institucional dhe administrativ për produktet
organike (sipas rregullave të BE-së).
4
Përmirësimet e vazhdueshme të sistemit rrugor
në zonat rurale zvogëlojnë shpenzimet e
transportit - përmirësimet infrastrukturore nxisin
më tej investime të reja.
4
Hendeku i adaptimit të standardeve të
prodhimit/tregtimit/përpunimit/etiketimit të
produkteve organike. (Standardet
lokale/kombëtare kundrejt standardeve të BE-
së/ndërkombëtare).
5 Lidhje premtuese midis produkteve organike dhe
tipike. 5 Mungesa e bashkëpunimit ndërmjet hallkave
institucionale në sektor.
6 Mundësi për zhvillimin e tregut të brendshëm
lidhur me zhvillimin e turizmit rural. 6
Edukimi i dobët i konsumatorëve dhe
ndërgjegjësimi për çështjet e cilësisë së
ushqimit..
7 Rritja e interesit të donatorëve ndërkombëtarë në
iniciativa të qëndrueshme bujqësore në Shqipëri.
8 Mundësi për harmonizim me politikat dhe
programet e zhvillimit rural.
9 Rritja e ekspozimit të komunitetit organik
shqiptar me përvojat nga vendet e BE-së.
10 Rritja e kapacitetit të ndërmarrjeve
agroushqimore shqiptare në përputhje me
standardet ndërkombëtare (të BE-së).
Burimi:Përpunim i vetë autorit
34
5.5. Mbështetja për bujqësinë organike sipas skemave kombëtare.
Që nga viti 2008, MBZHR ofron mbështetje për çertifikimin e produkteve bujqësore të kultivuara,
kryesisht të destinuara për tregun e brendshëm vendas por megjithatë numri i përfituesve në mesin
e fermerëve mbetet shumë i ulët. Gjithashtu, disa donatorë si USAID, GIZ, Agjencia Zvicerane
për Zhvillim kanë siguruar projekte mbështetëse që synojnë zhvillimin e bujqësisë organike në
vend.
Albinspekt është organi i vetëm çertifikues në vend i miratuar nga MBZHR për çertifikimin e
fermerëve të bujqësisë organike në Shqipëri. Ndërsa organe çertifikuese të huaja janë shtatë: ICEA,
BCS, Oko-Garantie GmbH, BioInspecta AG, CERES GmbH, Control Union Certifications B.V.,
IMO CH, IMC srl.
Nga tabela 4 shohim se ka patur një rritje të vlerës së subvencionimit nën skemat direkte - në vitin
2016 skema ofronte 80,000 lek për fermë të çertifikuar ndërkohë që pas vitit 2017 mbështetja bëhet
për vlerën 200,000 lek për fermë të çertifikuar. Në vitin 2016 kanë aplikuar dy operatorë prej të
cilëve një u bë përfitues, ndërsa gjashtë (nga tetë) u bënë përfitues në vitin 2017 me një vlerë
mbështetjeje totale prej 9,600 Euro (MBZHR, 2018). Fermerët kultivues të ullirit kanë përfituar
në mënyrë indirekte edhe nga skema e mbështetjes për të mbrojtur ullinjtë nga miza e ullirit.
Tabela 4: Subvencionimi i ofruar në vite nga skemat kombëtare të mbështetjes
Viti Vlera e
subvencionit (lek)
Përshkrimi
2008 6,000-70,000
50% e kostos së çertifikimit por jo më shumë se 6000 lek për produkte të
shitura në tregun shqiptar dhe 70000 lek për eksport
2009 20,000-70,000
50% e kostos së çertifikimit por jo më shumë se 20000 lek për tregun shqiptar
dhe 70000 lek për eksport
2010 50,000 Sasi fikse për të gjitha fermat
2011 70,000 Sasi fikse për të gjitha fermat
2012 70,000 Sasi fikse për të gjitha fermat
2013 70,000 Lekë/fermë
2014 80,000 Lekë/fermë të çertifikuar
2016 80,000 Lekë / fermë të çertifikuar
2017 200,000 Lekë / fermë të çertifikuar
2018
200,000
Fermat organike, për periudhën në kalim, vitin e parë, në vlerën 100,000 lekë,
në vitin e dytë 150,000 lekë dhe
200,000 lekë, për fermë të çertifikuar.
2019 Asnjë masë që mbështet prodhimin organik.
Burimi: Përpunim i vetë autorit bazuar tek VKM e subvencioneve në bujqësi për secilin vit.
Për vitin 2018, masat mbështetëse për fermat që përdorin metoda të prodhimit organik, ndryshe
nga vitet e tjera, përfshinë edhe fermat në fazë konvertimi (lexo përshkrimin e masës në vitin 2018
në tabelën 3). Numri i përfituesve sipas kësaj skeme ishte 22 dhe shuma totale ishte 23,237 Euro
(MBZHR, 2018). Në vitin 2018, për shkak të mos kufizimit të periudhës së konvertimit të fermave
në bujqësinë organike mund të argumentojmë se numri i përfituesve të skemës së mbështetjes ka
35
qënë edhe më i lartë se në vitet e kaluara por ky numër përfituesish më i madh është indikator edhe
i shtimit të numrit të fermerëve që janë të gatshëm të prodhojnë nën kushtet e bujqësisë organike.
Pavarësisht rritjes së vlerave të subvencioneve në skema direkte, nga 600 euro për fermë të
çertifikuar në 2016 në 1500 euro në 2017 (80,000 lekë/fermë të çertifikuar në 2016 dhe 200,000
lekë/fermë të çertifikuar në 2017), numri i përfituesve vazhdon të jetë i ulët krahasuar me
potencialin. Ndihma për bujqësinë organike u përjashtua në vitin 2019. Dështimi i disa përpjekjeve
të qeverisë shqiptare për integrimin e fermerëve në ekonominë e bujqësisë organike ka rritur
nevojën për një bazë më të mirë njohurish shkencore dhe një kuptim më të plotë të sfidave me të
cilat do të përballen këta fermerë gjatë tranzicionit (gjithmonë nën spektrin e standarteve të BE-së
për bujqësinë organike).
5.6. Mbështetja për bujqësinë organike sipas IPARD II
Në programin IPARD II mbështetja për bujqësinë organike përfshihet në masën numër 7: Masa 7:
Diversifikimi i fermave dhe zhvillimi i biznesit.
Kjo masë përbëhet nga nënmasa nga të cilat specifikisht për bujqësinë organike janë:
A) Masa 7.1-Sigurimi dhe prodhimi i bimëve medicinale dhe aromatike, kërpudhave, mjaltit,
kërmijve dhe materialeve për prodhimin e vajrave esenciale; dhe
B) Masa 7.3-Përpunimi dhe tregtimi i bimëve medicinale dhe aromatike të egra apo të kultivuara,
kërpudhave,vaji i ullirit, mjalti, peshku dhe produktet e peshkut, prodhimi dhe marketingu i vajrave
esencialë.
Buxheti total i Masës 7 është 8.30 milion euro, me një minimum prej 10 000 euro, dhe me një
maksimum prej 400,000 euro. Përqindja e mbështetjes me fonde publike është 65% e totalit të
shpenzimeve të pranueshme të investimit.
Kategoritë e shpenzimeve të pranueshme për Masën 7.1 - Prodhimi i bimëve medicinale dhe
aromatike, këpurdhave, mjaltit, bimëve dekorative, kërmijëve, sipas kategorive janë:
• BMA-të dhe bimët dekorative;
• ambiente për prodhim, sera (ambiente të mbuluara me xham dhe/ ose tunele plastikë me
garanci të paktën 5 vjet), përfshirë hapsira dhe pajisje për ventilim, ajër të kondicionuar
dhe ngrohje, sisteme alarmi me gjeneratorë elektrikë, cisterna uji dhe sisteme ujitje;
• pajisje të specializuara për prodhime në hortikulturë dhe ferma fidanishtesh, përfshirë
traktorë deri në 70 kë;
• ambiente dhe pajisje për pas vjeljen, për grumbullim/ajrosje, tharje dhe ruajtje.
• Mjalti
• koshere, pajisje për kosheret, pasjisje mbrojtëse, tymuese dhe pajisje të tjera për prodhimin
e mjaltit; pajisje për mbarështimin e bletëve;
• strehë(ambiente) dhe pajisje për nxjerrjen dhe ruajtjen e mjaltit,produktet e bletarisë dhe
pajisje për prodhimin;
• pajisje laboratorike;
• pajisje për prodhimin dhe përgatitjen e ushqimit suplementar të bletëve;
36
• ngritja e rrethimit përreth fermës së bletëve/koshereve.
• Fermat e kërmijëve
• ambiente dhe pajisje të specializuara për mbarështimin, rritjen, mirëmbajtjen dhe ruajtje;
• Kultivimi i kërpudhave
• ambiente dhe pajisje, sisteme kondicionimi (për temperaturën, ventilimin, ndriçimin,
lagështirën, etj.) për prodhimin, ruajtjen dhe ftohjen;
• ambiente dhe pajisje për prodhimin e kompostos.
Ndërkohë për masën 7.3 (përpunimi dhe tregtimi i BMA-ve të egra ose të kultivuara, kërpudhave,
vajit te ullirit, mjaltit, produkteve prej peshkut ose peshkimit, prodhimi dhe tregtimi i vajrave
esencialë) kategoritë e shpenzimeve të pranueshme janë:
1. (7-3.1) Ndërtimi dhe/ose rindërtimi i ambienteve dhe pajisje për përpunimin:
• Qendrat e grumbullimit dhe ambjente për lëndët e para;
• ambiente dhe pajisje (përfshirë pajisje dhe programme të specializuara kompjuterike) për
përpunimin e produkteve finale dhe nën/produkteve, përfshirë vendosjen e kushteve
mikroklimaterike të veçanta dhe/ose të temperaturës për nevojat e prodhimit;
• laboratorë të brendshëm për cilësinë e produkteve, analizat e higjienës dhe sigurisë
ushqimore;
• ambjente dhe pajisje për ruajtjen e produkteve, përfshirë krijimin e kushteve të veçanta
mikroklimaterike dhe/ose kushtet e temperaturës;
• ambiente dhe pajisje për ruajtjen e nën/produkteve, me origjinë shtazore dhe bimët për
jo për konsum njerëzor;
• Makineri dhe pajisje për manovrimin dhe transportin e produkteve dhe nën/produkteve;
• pajsisje dhe makineri për trajtimin e mbetjeve dhe ujërave të ndotura;
• ambiente sanitare për personelin dhe mjdise për mbajtjen e pasjisje të pastrimit, larjes dhe
agjentëve dezinfektues.
2. (7-3.2) Ndërtimi dhe/ose rindërtimi dhe blerja e pajisjeve për pikat e shitjeve në mjediset e
prodhimit dhe për tregtimin e drejtëpërdrejtë të produkteve:
• ambiente dhe pajisje për paketim dhe mbushjen, dhe etiketim;
• ambiente për shitje, përfshirë mjedise ekspozimi, me të gjitha pajisjet e nevojshme,
përfshirë pajisje dhe programme të specializuara kompjuterike dhe orendi.
5.6.a. Kriteret e vlerësimit (IPARD II)
IPARD II aplikon disa kritere vlerësimi, të cilat aplikohen me pikë dhe për fermat e çertifikuara
organike aplikante ofrohen si pike bonus 15 pikë për një masë të caktuar (shiko Tabelën 5).
37
Tabela 5: Kriteret e vlerësimit sipas IPARD II
Kriteri Pikëzimi
Investimi është kryer në zonat malore (të përcaktuara) 15 pikë
Investime në prodhimin e energjisë së rinovueshme 10 pikë
Aplikanti (ferma bujqësore) është e çertifikuar për prodhim organik në
përputhje me ligjin në fuqi për bujqësinë organike
15 pikë
Aplikanti është femër ose kompani që ka te paktën 30 % te punësuarve femra 15 pikë
Aplikanti është fermer i ri (jo më shumë se 40 vjeç në momentin e dorëzimit
të aplikimit)
15 pikë
Në bazë të planit të biznesit projekti parashikon hapjen e vendeve të reja të
punës
30 pikë
5.7. Qasja ndaj Bujqësisë Organike sipas Bashkimit Evropian.
5.7.a. Njohja me rregullat e prodhimit organik.
Të prodhosh produkte organike do të thotë të respektosh parimet, rregullat dhe kërkesat për
bujqësinë organike. Kushdo që dëshiron të bëhet një fermer organik duhet të sigurohet që njeh
legjislacionin e nevojshëm në mënyrë që të jetë plotësisht i vetëdijshëm për përgjegjësitë e tij. Para
se të niset aktiviteti në sektorin organik, duhet kontaktuar autoriteti kompetent në vend (p.sh.
Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural). Ky institucion ofron informacione mbi masat
mbështetëse në dispozicion dhe këshilla më të përgjithshme.
5.7.b. Çertifikimi.
Të gjithë prodhuesit, përpunuesit ose tregtarët që dëshirojnë të tregtojnë produktet e tyre si
organike, duhet të regjistrohen në një agjenci çertifikuese/trup çertifikues dhe kontrolli. Kjo
agjenci është përgjegjëse për të verifikuar se operatori vepron në përputhje me rregullat e prodhimit
organik. Proçesi në vazhdim përfshin inspektimin vjetor dhe një seri kontrollesh për të siguruar
respektimin e rregullave mbi prodhimin organik.
5.7.c. Trupat çertifikues.
Çdo vend në BE emëron një 'autoritet kompetent' i cili është përgjegjës për të siguruar që rregullat
e operatorëve organikë të BE-së ndiqen. Zakonisht këto janë ose një departament i bujqësisë ose
një departament i shëndetit publik. Ky autoritet kompetent mund të delegojë rolin e tij një ose më
shumë organe private të kontrollit një ose më shumë autoritete të kontrollit publik një sistem i
përzier me organet e kontrollit privat dhe autoritetet e kontrollit publik. Pavarësisht nga sistemi i
zgjedhur, autoriteti kompetent është përgjegjës për auditimin e sistemit të inspektimit brenda zonës
së tij të përgjegjësisë. Një herë në vit, vendet e BE raportojnë në Komisionin Evropian për
38
rezultatet e kontrolleve të kryera mbi operatorët organikë dhe për masat e marra në rast
mosrespektimi.4
5.7.d. Kontrollet në praktikë.
Fermerët, përpunuesit ose tregtarët duhet të kontrollohen nga një autoritet kontrolli përpara se të
mund të shesin produktet e tyre si organike. Fermerët duhet të respektojnë një sërë elementësh të
legjislacionit sektorial që mbron shëndetin publik, shëndetin e kafshëve dhe bimëve, mjedisin dhe
mirëqenien e kafshëve. Të gjithë fermerët që marrin ndihmë u kërkohet të zbatojnë kërkesat ligjore
për menaxhim (SMR) në bazë të legjislacionit të pajtueshmërisë - e cila reflekton respektimin e
tyre për ligjin e BE-së për ushqimin dhe mjedisin. Të gjithë prodhuesit e ushqimit duhet të
respektojnë ligjin e përgjithshëm të ushqimit i cili përfshin legjislacionin për etiketimin. Produktet
specifike mund të kenë rregulla shtesë, siç janë kërkesa për etiketime më të detajuara.
5.7.e. Periudha në kalim (konvertim).
Çdo fermë që dëshiron të prodhojë në mënyrë organike duhet t'i nënshtrohet një procesi të njohur
si ‘periudha në kalim'. Gjatë kësaj periudhe, metodat e prodhimit organik duhet të përdoren, por
produkti që rezulton nuk mund të shitet si organik. Zgjatja e kësaj periudhe kalimi varet nga lloji
i produktit organik që prodhohet, ku specifikisht duhet:
• 3 vjet për pemtoret dhe vreshtat
• 12 muaj për tokat e kullotjes për derrat dhe shpendët (pulat)
• 2 vjet për tokat e kullotjes për të imtat
Periudha në kalim mund të jetë një periudhë e vështirë për fermat organike, sepse metodat organike
shpesh rezultojnë në rendimente më të ulëta, ndërsa në të njëjtën kohë produktet e prodhuara gjatë
periudhës së konvertimit nuk mund të përfitojë të njëjtin çmim premium. Për të kultivuar produktet
gjatë periudhës në kalim farerat duhet të jenë organike. Për këtë arsye, vendet e BE-së ofrojnë
masa të ndryshme mbështetëse për të ndihmuar fermerët që të kalojnë në bujqësinë organike.
5.8. Politikat mbështetëse për fermerët organikë në BE.
Mbështetja financiare e BE-së ofrohet edhe për periudhën në kalim por edhe pas saj (për të
qëndruar në statusin e prodhimit organik). BE gjithashtu ndihmon fermerët të krijojnë organizata
prodhuese që ndihmojnë në mbrojtjen kundër praktikave të padrejta tregtare dhe gjithashtu i ofron
mbështetje gjatë luhatjeve të tregut këtyre fermerëve. Në BE fermerët organikë gjithashtu mund të
përfitojnë nga këshilla për praktikat më të mira ose se si të aplikojnë metoda të reja dhe inovative.
Fermerët organikë gjithashtu mund të aplikojnë për forma të tjera të mbështetjes në bazë të
Politikës së Përbashkët Bujqësore (PPB).
5.8.a. Politikat mbështetëse në BE për fermat organike nën PPB.
Politikat mbështetëse kundrejt fermave organike në BE në kuadrin e PPB janë:
1 - Mbështetja për konvertim dhe
2 - Mbështetja për çertifikim
3 - Pagesa Agro-mjedisore
4 Shihni këtë adresë për listën e trupave çertifikues: https://ec.europa.eu/agriculture/ofis_public/r8/ctrl_r8.cfm?targetUrl=home&lang=en
39
Normat e pagesave për konvertim varen nga lloji i kulturës së mbjellë. Për shembull 1 (një) ha
tokë e punueshme ka një pagesë konvertimi nga 77-600 euro. Kurse 1 (një) ha tokë për vreshta ka
një pagesë për konvertimin 350-1080 euro. Disa nga kriteret/kërkesat për të përfituar këtë pagesë
janë: i) mbajtja e shënimeve të të dhënave mbi fermën, ii) trajnime të vazhdueshme, iii) reduktimi
i përdorimit të plehut me nitrogjen, iv) ndalimi i kultivimeve paralele, v) ndalimi i konvertimit nga
kullota të përhershme në toka të punueshme etj.
Sa i përket politikave të mbështetjes për çertifikimin organik, janë të ndryshme në varësi të
vendit/shtetit. Disa vende mbështesin një pjesë/disa pjesë të çertifikimit dhe inspektimit kurse disa
vende të tjera kanë pagesa fikse si p.sh. pagesa direkte për fermë, për hektar ose si përqindje/pjesë
ndaj kostove të çertifikimit dhe inspektimit.
Fermerët organikë kualifikohen automatikisht për pagesa agro-mjedisore. Këto pagesa u krijuan
për të inkurajuar fermerët të marrin vendime me ndikim pozitiv tek mjedisi. Gjithashtu këto pagesa
pasqyrojnë përfitimet e shumta që ka bujqësia organike për mjedisin.
Përveç skemave të përmendura më lart ekzistojnë dhe kombinime: p.sh. masa të mbrojtjes së ujit,
të tokës, ruajtjen e karakteristikave të peizazhit, tipet tradicionale të kulturave, inkurajimi i
aktiviteteve turistike etj.
5.8.b. Politika e Përbashkët Bujqësore pas vitit 2020.
5.8.b.1.Objektivat e PPB së ardhshme.
Nëntë objektivat kryesore do të jenë baza mbi të cilën do të ndërtohen planet e ardhshme strategjike
të PPB-së dhe do të jenë gurthemeli i një politike më të orientuar drejt rezultateve. Objektivat janë
(shiko Figurën 6 për paraqitjen skematike):
• Sigurimi i shpërndarjes së drejtë të të ardhurave për fermerët
• Rritja e konkurrencës
• Rikuperimi i fuqisë në zinxhirin agro-ushqimor
• Adresimi i ndikimit në ndryshimet klimatike
• Mbrojtja e mjedisit
• Ruajtja e peisazheve dhe biodiversitetit
• Mbështetja e fermerëve të rinj
• Gjallërimi i zonave rurale
• Mbrojtja e shëndetit dhe cilësisë së ushqimit
Bazuar në 9 objektiva, PPB e ardhshme do të vazhdojë të sigurojë qasje në ushqim me cilësi të
lartë dhe mbështetje të fortë për modelin unik evropian të bujqësisë.
Figura 6: Paraqitja skematike e 9 objektivave të PPB-së së ardhshme
40
Burimi:https://ec.europa.eu/info/food-farming-fisheries/key-policies/common-agricultural-policy/future-cap/key-
policy-objectives-future-cap_en
5.8.b.2.Prioritetet e PPB së ardhshme.
Për të siguruar qëndrueshmëri dhe parashikueshmëri, mbështetja e të ardhurave do vazhdojë të jetë
një pjesë e rëndësishme e PPB pas 2020. Pra PPB e re i jep prioritet fermerëve të rinj (të vegjël
dhe mesatar) ku prioritet janë:
• Rritja e nivelit të mbështetjeve për hektar për fermat e vogla dhe të mesme
• Zvogëlimi i pjesës së pagesave direkte të përfituara mbi 60,000 € dhe100,000 € për fermë,
me qëllim të sigurimit të një shpërndarjeje më të drejtë të pagesave.
• Lehtësimi i jetesës së fermerëve të çertifikuar duke rritur qartësinë për rregullat ligjore dhe
duke lejuar harmonizimin e mëtejshëm dhe thjeshtësimin e rregullave të prodhimit.
• Rritja e besimit të konsumatorit duke forcuar sistemin e kontrollit.
Në kuadrin e PPB-së së ardhshme, rregullorja e re e vendosur do të reduktojë barrën administrative
për operatorët dhe trupat kontrollues dhe inspektues. Janë zgjeruar rregullat për prodhimin organik
për të mbuluar një listë më të gjerë të produkteve (p.sh., kripë, dyllë blete, gjethet e hardhive etj.)
dhe rregulla shtesë të prodhimit (p.sh. dreri, lepujt dhe pulat). Gjithashtu është prezantuar
mbështetja për fermerët e vegjël duke futur një sistem të ri të çertifikimit të grupeve. Kjo do të
lehtësojë fermerët e vegjël të kalojnë në bujqësinë organike duke zvogëluar shpenzimet e
inspektimit dhe çertifikimit, si dhe barrën administrative përkatëse. Gjithashtu rregullorja ofron
një qasje më uniforme për pesticidet. Pra rregullorja e re harmonizon masat paraprake duke rritur
sigurinë ligjore.
5.8.b.3.Ndikimi tek mjedisi dhe ndryshimet klimatike.
Fermerët luajnë një rol kryesor në adresimin e ndryshimit të klimës, mbrojtjen e mjedisit dhe
ruajtjen e peizazheve dhe biodiversitetin. Disa nga kërkesat e BE në këtë drejtim janë: i) ruajtja e
tokave të pasura me karbon përmes mbrojtjes së kullotave për të përmirësuar cilësinë e ujit, për të
zvogëluar nivelin e oksidit të amoniakut etj.) qarkullim të të mbjellave në vend të diversifikimit,
etj.
41
Vendet e BE-së do të zhvillojnë skema ekologjike vullnetare për të mbështetur dhe stimuluar
fermerët të aplikojnë praktika bujqësore të dobishme për klimën dhe mjedisin. Gjithashtu fermerët
do të kenë mundësinë të kontribuojnë më tej dhe të shpërblehen për tejkalimin e kërkesave të
detyrueshme.
5.8.b.4. Fermerët në qendër të shoqërisë së Evropës
Fermerët janë në qendër të komuniteteve rurale të Evropës, duke siguruar të mira publike jetike.
PPB e ardhshme propozon të nxisë zhvillimin e zonave rurale nëpërmjet:
• Ndihmimi i gjeneratave të reja të fermerëve për t'u bashkuar me këtë profesion, megjithëse
mentorimi i fermerëve të rinj nga ata me më shumë përvojë, përmirësimi i transferimit të njohurive
nga një brez në tjetrin ose zhvillimi i planeve të suksesit
• Inkurajimin e vendeve të BE-së të bëjnë më shumë në nivelin kombëtar, për shembull përmes
rregullave më fleksibile për politikat taksuese dhe trashëgiminë, për të përmirësuar qasjen në
(pronësinë e) tokë për fermerët e rinj
• Vendosjen e kërkesave më të ashpra të sigurisë dhe cilësisë ushqimore për fermerët, duke dhënë
mbështetje financiare vetëm kur për shembull zbatohen rregullat për zvogëlimin e përdorimit të
pesticideve ose antibiotikëve.
5.9.Anketa në fermë.
5.9.a. Qasja metodologjike.
Për të grumbulluar të dhënat e nevojshme primare u përdor një pyetësor i strukturuar për fermën.
Intervistat u kryen në zonat: Tiranë, Durrës, Malësi e Madhe, Lushnje dhe Vlorë gjatë muajve
qershor, korrik dhe shtator 2019. Në anketim u përfshinë të dy llojet e fermerëve, ata që kanë
aplikuar metoda të prodhimit organik në fermën e tyre dhe ata që nuk kanë aplikuar ndonjëherë
metoda të tilla.
Anketuesit në zonat e studimit u trajnuan për të realizuar intervistat me fermerët. Përzgjedhja u bë
duke përdorur një kampion të qëllimshëm ku u kërkuan së pari ata fermerë që kishin tentuar më
parë të ndiqnin proçedura të bujqësisë organike dhe me anë të një referimi të të anketuarit (snaw
ball) u identifikuan edhe fermerë të tjerë për t´u anketuar.
5.9.b. Struktura e pyetësorit.
Pyetësori i strukturuar i fermës u hartua me qëllim mbledhjen e të dhënave të nevojshme për të
analizuar nivelin dhe nevojën e informimit dhe ndërgjegjësimit të këtyre fermerëve mbi kërkesat
e BE-së për prodhimin/produktet bujqësore. Ky pyetësor është pjesë e vlerësimit të nevojave të
fermerëve lidhur me informacionin që ata duhet të kenë në lidhje me praktikat dhe legjislacionin
e Bujqësisë Organike si dhe proçesin e anëtarësimit në BE.
Pyetësori i fermës u hartua në katër seksione. Seksioni i parë përfshinte pyetje për karakteristikat
sociale dhe demografike të fermerëve. Seksioni i dytë përfshinte pyetje mbi profilin e fermës ose
42
thënë ndryshe të dhëna mbi madhësinë e fermës apo aktivitetet kryesore të saj. Ndërkohë pjesa e
tretë e pyetësorit përfshinte pyetjet themelore të studimit të cilat përgjithësisht kanë të bëjnë me
informimin mbi politikat dhe praktikat e qëndrueshme bujqësore dhe pritshmëritë për të ardhmen
dhe anëtarësimin e Shqipërisë në BE. Seksioni i fundit i pyetësorit përbëhej nga pyetje në lidhje
me perceptimin që kanë fermerët për përfitimet dhe kostot e anëtarësimit në BE.
5.8.2. Karakteristikat e mostrës së studimit.
Tabela e mëposhtme (Tabela 6) tregon një përmbledhje të të dhënave social-demografike të
fermerëve të përfshirë në mostrën e studimit. Ashtu siç e shohim dhe nga tabela, shumica e
fermerëve të intervistuar kanë shkollim të mesëm bujqësor (37%). Ndërkohë gjysma e mostrës
futen në kategorinë “I/e vetëpunësuar në sektorin bujqësor” (61%).
Tabela 6: Karakteristikat socio-demografike të fermerëve të intervistuar.
Mosha Gjinia Edukimi Punësimi
nr % nr % nr % nr %
<30 2 2% M 120 97% Fillore/8
vjeçar 25 18%
I/e punësuar në
sektorin publik 18 15%
30-40 6 5% F 4 3% E mesme
bujqësore 52 37%
I/e punësuar në
sektorin privat 12 10%
40-50 19 17% Tot
ali 124 100%
E mesme
tjetër 42 30%
I/e vetëpunësuar në
sektor jo-bujqësor 7 6%
50-60 39 35% E lartë 21 15% I/e vetëpunësuar në
sektor bujqësor 76 61%
60< 47 42% Totali 14
0 100% Tjetër 11 9%
Total 113 100% Totali 124 100%
Burimi: Përpunim i autorit bazuar në rezultatet e anketimit.
43
REZULTATET
5.10. Profili i fermës dhe orientimi drejt bujqësisë organike.
Profili i fermës.
Duke patur parasysh madhësinë e vogël të fermave dhe proçesin e gjatë të konvertimit të fermave
nga konvencionale në organike në Shqipëri, gjithashtu edhe pritshmëritë mbi madhësinë e fermave
të çertifikuara janë të ngjashme, pra të fragmentuara. Për fermerët e anketuar sipërfaqja minimale
e tokës bujqësore e konvertuar në organike apo në proçes konvertimi është 1.88 dynym dhe ajo
maksimale është 73 dynym, duke përjashtuar fermat me sipërfaqe shumë të madhe, sepse krijonin
një shmangie nga mesatarja e fermave të tjera (shiko tabelën 7). Sipërfaqja mesatare për fermat që
kanë nisur të prodhojnë nën bujqësinë organike është 14.5 dynym për mostrën tonë. Pjesa më e
madhe e zonës organike është çertifikuar nga AlbInspekt, dhe në pak raste nga organet
ndërkombëtare të çertifikimit.
Tabela 7: Të dhënat mbi sipërfaqen e tokës bujqësore të fermave
Sipërfaqja e tokës bujqësore (dynym) N Min Max Mesatarja Std. Dev.
Sipërfaqja e tokës bujqësore në pronësi 110 2 73 19,2 15,7
Sipërfaqja e tokës bujqësore në përdorim (totali) 113 2 73 20,6 16,7
Sipërfaqja e tokës bujqësore e iniciuar për BO 79 1,88 70 14,5 13,3
Burimi: Të dhënat e siguruara nga anketimi në terren
Sa i përket llojit të marrëveshjeve midis fermerëve dhe blerësve, studimi ynë si dhe studimet e
mëparshme të kryera në Shqipëri (Imami et al., 2013) tregojnë se kontratat me shkrim
(marrëveshjet formale) nuk janë të zakonshme në Shqipëri, ndërsa marrëveshjet informale
(verbale) përdoren gjerësisht. Marrëveshjet informale mund të shërbejnë si një pikë hyrjeje për
promovimin e kontraktimit të fermave pasi që është shumë më premtuese të fillojë nga lidhjet
ekzistuese sesa të përpiqet të zhvillohet nga e para.
Të dhënat e grumbulluara tregojnë se 17% e fermerëve të përfshirë në anketim përdorin kontrata
formale dhe 27% e tyre përdorin marrëveshje jo formale ndërkohë 56% e fermerëve të anketuar
nuk përdorin asnjë lloj kontrate (Figura 7), pra tregtojnë prodhimin e tyre direkt (në treg). Duhet
të theksojmë se probabiliteti që kjo kategori të jetë e përbërë nga fermerë jo-organikë është i lartë.
Figura 7. Lloji i kontratës që fermerët përdorin për të tregtuar produktet e tyre.
Burimi: Të dhënat e siguruara nga anketimi në terren (Shënim: Observimet pa përgjigje janë përjashtuar
nga totali.)
Pa marrëveshje/
kontratë56%
Marrëveshje informale
27%
Kontratë të shkruar
17%
44
Mesatarisht fermerët e intervistuar kanë nga 3 blerës kryesorë ku me të cilët kanë përshtatur një
marrëdhënie biznesi për shitjen e prodhimit të tyre me një kohë mesatare prej 9 muajsh shkëmbimi.
5.10.a. Orientimi drejt bujqësisë organike.
Fermerët u pyetën nëse janë çertifikuar ndonjëherë si ferma organike, dhe përgjigjet e
kategorizuara në dy opsione jepen në figurën 8.82% e fermerëve të intervistuar nuk kanë qënë
ndonjëherë të çertifikuara si ferma organike, ndërsa vetëm 18% e tyre janë çertifikuar më parë.
Figura 8. Çertifikimi në ferma organike (Pyetja “A jeni çertifikuar ndonjëherë?”)
Burimi: Të dhënat e siguruara nga anketimi në terren
Më pas fermerët u pyetën nëse janë aktualisht të çertifikuar si fermë organike. Përgjigjet e pyetjes
gjenden në Figurën 9 më poshtë. Vetëm 12% e të anketuarve janë të çertifkuar në kohën kur
anketimi është kryer.
Figura 9. Çertifikuar si fermë organike aktualisht.
Burimi: Të dhënat e siguruara nga anketimi në terren
Nga 17 fermerë të çertifikuar (duke patur parasysh që një fermer nuk i është përgjigjur kësaj
pyetje), 8 prej tyre (47%) e kanë financuar çertifikimin e fermës pjesërisht nga përfitimi i
subvencionit, 5 prej tyre apo 29% e kanë mbuluar me financime të veta (Figura 10).
120 (82%)
26 (18%)
0
50
100
150
Jo Po
Jo88%(128)
Po12%(18)
45
Figura 10. Mbulimi i kostove të çertifikimit (vetëm fermerët që janë të çertifikuar).
Burimi: Të dhënat e siguruara nga anketimi në terren
Ndërkohë sa i përket grupit të fermerëve që nuk janë aktualisht (bëhet fjalë për periudhën kur është
kryer intervistimi i fermerëve në terren) të çertifikuar në bujqësinë organike, këta u pyetën nëse
janë në fazë parapërgatitore për çertifikim, e nëse po, a po mendojnë të aplikojnë për subvencion
vitin e ardhshëm. Rezultatet e këtyre pyetjeve paraqiten në figurën 11 ku duket se vetëm 29% e
fermerëve jo të çertifikuar janë në fazë parapërgatitore për t’u çertifikuar. Ndërkohë vetëm 36% e
kësaj kategorie fermerësh po mendojnë të aplikojnë për t’u çertifikuar vitin e ardhshëm.
Figura 11: Gatishmëria e fermerëve për çertifikimin e mundshëm.
Burimi: Të dhënat e siguruara nga anketimi në terren
5.11. Niveli i informimit dhe mundësimi i tij
5.11.a. Burimet e informimit, tematikat prioritare dhe sjelljet.
Në këtë pjesë do të paraqesim rezultatet e pyetjeve mbi burimet e informacionit dhe tematikat
prioritare për bujqësinë organike.
Fermerët e anketuar u pyetën gjithashtu edhe mbi këshillimin me agronomë, nëse kooperojnë me
njëri-tjetrin formalisht dhe nëse kanë përfituar subvencione vitet e fundit. Rezultatet paraqiten në
formë grafiku në figurën 12. Siç shohim dhe nga figura, 17% e fermerëve të anketuar nuk
Financim nga vetë fermeri
29%
Pjesërisht me subvencion
47%
Një donator6%
Blerësi kryesor i produktit
18%
71%
29%
29%
36%
0% 65%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
120%
140%
"A jeni në fazë parapërgatitore për çertifikim?" "A mendoni të aplikoni në vitin e ardhshëm?"
Jo Po Pa pergjigje
46
këshillohen me agronomë, ndërkohë 35% e fermereve kooperojnë formalisht me njëri tjetrin. Sa i
përket subvencionimit, 48% e tyre kanë qenë përfitues subvencionesh, ndërkohë vetëm 20% kanë
përfituar subvencione për çertifikimin organik të fermës në 10 vitet e fundit.
Figura 12. Mundësitë e këshillimit, kooperimit dhe subvencionimit për fermerët e anketuar
Burimi: Të dhënat e siguruara nga anketimi në terren
Në Figurën 13 shohim se 78% e fermerëve të intervistuar kanë shprehur se burimi informativ
kryesor për çështje të bujqësisë organike është shërbimi këshillimor publik i cili është shërbim i
ofruar nga specialistë të ekstensionit në secilën njësi administrative në Shqipëri. I dyti burim
informativ më i rëndësishëm sipas fermerëve është informacioni që specialistë privatë ofrojnë për
fushën e bujqësisë organike (20%), ndërsa burimi i tretë më i rëndësishëm duket se është
informacioni i siguruar nga tregtarët e inputeve apo farmacitë bujqësore (3%).
Figura 13. Burimi informativ më i rëndësishëm për bujqësinë organike.
Burimi: Të dhënat e siguruara nga anketimi në terren
Më pas fermerët u pyetën se cilat tematika janë prioritare për bujqësinë organike sipas tyre.
Përgjigjet paraqiten në Figurën 14. Siç e shohim dhe nga figura, 65% e fermerëve kanë prioritare
informacionin mbi menaxhimin e farave/fidanëve, ndërsa 32% kanë prioritet informacionin mbi
kontrollin e sëmundjeve.
17%
65%52%
80%
83%
35%48%
20%
0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%
100%
"Këshillim me agronomënë 5 vitet e fundit?"
"Pjesëmarrja në një grupfermerësh apo shoqatë
bujqësore"
"A keni përfituarsubvencione në 10 vitet e
fundit?"
"A keni përfituarsubvencion për
çertifikimin organik në 10vitet e fundit?"
Po
Jo
111(78%)
28(20%)
4(3%)
0
20
40
60
80
100
120
Shërbimi i ekstensionit (publik) Specialist privat Tregtarë inputesh/farmacibujqësore
47
Figura 14. Tematikat më prioritare informuese për bujqësinë organike
Burimi: Të dhënat e siguruara nga anketimi në terren
Fermerët u pyetën specifikisht gjithashtu edhe për sjelljen e tyre kundrejt informimit nëpërmjet
metodave të ndryshme ku mund të përmendim për shembull vizitat nëpër fermat e tjera që janë
çertifikuar. Figura 15 më poshtë na informon për rezultatet, ku mund të shohim qartë se shumica
e fermerëve shprehen pozitivë rreth kësaj çështjeje – 47% e tyre e konsiderojnë të rëndësishme
vizitën tek fermat e tjera për tu njohur me përdorimin e metodave të prodhimit bujqësor organik.
Gjithashtu 33% e të anketuarve e marrin në konsideratë mendimin e fermerëve të tjerë por
gjithashtu shprehen se janë mjaftueshëm dakort me deklaratën “Fermerët e suksesshëm i marrin
vetë vendimet„. Një tjetër indikator për mundësi bashkëpunimi apo kooperimi mes fermerëve të
dy kategorive të çertifikuar ose jo është dhe rezultati pozitiv - afërsisht 80% e të anketuarve u
shprehën se janë mjaftueshëm dhe shumë dakort – mbi deklaratën “është e rëndësishme që të
mbajnë kontakte të mira me fermerë të tjerë për të diskutuar çështje të lidhura me fermën“.
Figura 15. Sjellja ndaj informacionit në dispozicion
Burimi: Të dhënat e siguruara nga anketimi në terren
Menaxhimi i
farave/fidaneve65%
Kontrolli i sëmundjev
e32%
Njohuritë për tregun
2%
Njohuritë për ruajtjen
e prodhimit
1%
2% 2% 3% 2%2% 13% 2% 15%15%24%
16%28%34% 33%
42%33%
47%
28%37%
21%
0%
20%
40%
60%
Është e rëndësishme që tëvizitojmë fermat e tjera për
të parë metodat bujqësore qëpërdorin.
Për mua, mendimi ifermerëve të tjerë për
performancën e agrobiznesittim është i rëndësishëm.
Është e rëndësishme që tëkemi kontakte të mira me
fermerë të tjerë për tëdiskutuar çështje të lidhura
me fermat
Fermerët e suksesshëm imarrin vendimet vetë.
Aspak Pak Mesatarisht Mjaftueshëm Shumë
48
5.12. Informimi për Bashkimin Evropian, politikat, legjislacionin dhe për praktikat e mira
bujqësore.
5.12.a. Niveli i informimit të fermerëve.
Ajo që u vu re nga përgjigjet e fermerëve të anketuar gjatë punës në terren ishte se informimi apo
informacioni në dispozicion të fermerëve rreth politikave, standardeve, rregulloreve, legjislacionit
apo kërkesave të BE-së është inekzistent. Edhe nga grafiku i mëposhtëm e vëmë re se për të dy
deklaratat e fundit në grafik përqindja më e madhe për fermerët ka informacion të ulët rreth
çështjeve të bujqësisë organike sipas kushteve të BE-së në përgjithësi (Figura 16). Ndërkohë lidhur
me po të njëjtat kërkesa por kësaj rradhe sipas legjislacionit shqiptar, fermerët janë mesatarisht
pak më të informuar.
Figura 16. Niveli i informimit të fermerëve.
Burimi: Të dhënat e siguruara nga anketimi në terren
5.12.b. Pritshmëritë për të ardhmen dhe Bashkimin Evropian.
Kjo pjesë e tretë e rezultateve të anketimit të fermave do të trajtojë perceptimin e fermerëve për
përfitimet dhe kostot e anëtarësimit në BE. Fermerët u pyetën sa dakort ishin me deklarata që
trajtonin po këtë tematikë. Figura 17 më poshtë paraqet deklaratat negative, ku shprehet se fermeri
do të dështojë në arritjen e standarteve apo do të falimentojë pas anëtarësimit.
5% 11%20%
33%40%
25% 26%
43%38%
42%
20%27%
19% 17%8%
43%
30%
17%8% 8%7% 6% 2% 3% 2%
0%
20%
40%
60%
Informimi rrethpraktikave më të miratë bujqësisë organike
Informimi rrethpolitikave të bujqësisëorganike në Shqipëri
Informimi rrethlegjislacionit të
bujqësisë organike nëShqipëri
Informimi rrethrregulloreve dhestandardeve të
bujqësisë organike nëBE
Informimi rrethpolitikave të bujqësisë
organike në BE
Aspak Pak Mesatarisht Mjaftueshëm Shumë
49
Figura 17. Dakortësia me deklaratat negative mbi perceptimet e fermerëve për anëtarësimin
në BE.
Burimi: Të dhënat e siguruara nga anketimi në terren
Figura 18 më poshtë paraqet deklarata pozitive ku 87% e fermerëve shprehen se ndihmat me
subvencione nga BE do të t’i forcojnë si fermerë, ndërkohë 82% perceptojnë se do të kenë mundësi
të reja tregu për produktet e tyre pas anëtarësimit. Nga ana tjetër rreth 70% prej tyre perceptojnë
se do të kenë mundësi më shumë për të marrë teknologji të reja dhe njohuri për bujqësinë organike.
Figura 18. Dakortësia me deklaratat pozitive mbi perceptimet e fermerëve për anëtarësimin
në BE.
Burimi: Të dhënat e siguruara nga anketimi në terren
Në grup pyetjet e fundit të pyetësorit, fermerët u pyetën specifikisht nëse ishin pro apo kundra
anëtarësimit të Shqipërisë në BE, si e konceptojnë në përgjithësi anëtarësim dhe kur mendojnë ata
se do të bëhet e mundur. Figura 19 jep rezultatet, ku 91% e të anketuarve shprehen se Shqipëria
9%
0%
13%
23%
3%
24%
37%
16%
28%
16%
47%
17%15%
34%
18%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
Unë do të dështoj në arritjen estandardeve të kërkuara nga BE.
Kontrolli për standardet do jetë më irreptë.
Biznesi im rrezikon të mbyllet ngakonkurrenca e produkteve të BE
Nuk jam fare dakort Nuk jam dakort Neutral Jam dakort Jam shumë dakort
1% 0% 0% 2% 1% 2%1% 2%6%
14%
4% 3%
12%17%
24%
43%
26%20%
50%54%
38%
24%
47%51%
37%
28%33%
17%23% 23%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
Ndihmat mesubvencione nga
BE do tëmëforcojnë si
fermer.
Do të kem mundësitë reja tregu për
fermën time.
Në treg do të jetë iqartë dallimi midisbujqësisë organikedhe jo-organike.
Çmimet e agro-kimikateve
bujqësore do bien.
Do kem më shumëmundësi për të
marrë njohuri përbujqësinë organike.
Do kem mundësimë shumë për të
marrë teknologji tëreja nga BE.
Nuk jam fare dakort Nuk jam dakort Neutral Jam dakort Jam shumë dakort
50
do të anëtarësohet në BE dhe shumica e tyre e perceptojnë anëtarësimin pozitivisht ndërkohë për
periudhën janë të paqartë.
Figura 19. Anëtarësimi në BE
Burimi: Të dhënat e siguruara nga anketimi në terren
5.13. KONKLUZIONE (Anketimi i fermave).
MBZHR e konsideron bujqësinë organike një sektor me përparësi, duke inkurajuar në këtë mënyrë
integrimin e sektorit të bujqësisë organike shqiptare në bashkësinë ndërkombëtare të Bujqësisë
Organike dhe duke nxitur rrjetëzimin kombëtar dhe ndërkombëtar (ISARD 2014-2020 dhe Plani i
Veprimit për Bujqësinë Organike). Në Shqipëri ekzistojnë kushte të përshtatshme klimatike për
prodhim produktesh organike gjatë sezoneve të hershme dhe dimërore. Sistemet e tanishme
bujqësore dhe blegtorale janë kryesisht të bazuara në nivele të ulëta inputesh (sisteme jo intensive).
Sa i përket tregtisë, pozicioni gjeografik strategjik i Shqipërisë përbën një avantazh, ndërkohë rritja
e të ardhurave të konsumatorëve në Shqipëri paraqet një mundësi për tregun e brendshëm.
Po91%
As Po as Jo9%
A do të dëshironit anëtarësimin në BE?
As mirë as e keqe
8%
E Mirë39%
E mirë e
madhe46%
Pa përgjigj
e6%
A është anëtarësimi një:...
Në 5 vitet e
ardhshme26%
Pas 5 deri në 10 vitesh23%
Pas 10 vitesh20%
Nuk e di31%
Kur do të futemi në BE?
51
Bujqësia organike në Shqipëri vazhdon të jetë në fazat e saj fillestare të zhvillimit. Sektori përballet
me disa sfida. Pavarësisht progresit në legjislacionin e bujqësisë organike akoma ka boshllëqe sa i
përket përputhjes me legjislacionin e BE-së për bujqësinë organike (ose Politikën e Përbashkët
Bujqësore (PPB)). Politikat e mbështetjes nga qeveria për sektorin duhet të rriten dhe
diversifikohen (nën skema/masa të ndryshme). Kapacitetet e shërbimit të ekstensionit (shërbimi
këshillimor bujqësor) janë të pamjaftueshme për t'u ballafaquar me zbatimin e standardeve për
prodhimin organik (ISARD 2014-2020). Mungesa e bashkëpunimit mes operatorëve në filierë
pengon prodhuesit shqiptarë në tregtimin e produkteve organike në Shqipëri.
Gjithashtu mbështetja buxhetore ka qënë më konsistente konsideruar zërave të tjerë të mbështetjes
buxhetore. Që nga viti 2008, MBZHR ofron mbështetje për çertifikimin e produkteve bujqësore të
kultivuara, kryesisht të destinuara për tregun e brendshëm vendas por megjithatë numri i
përfituesve në mesin e fermerëve mbetet shumë i ulët. Pavarësisht rritjes së vlerave të
subvencioneve në skema direkte, nga 600 euro për fermë të çertifikuar në 2016 në 1500 euro në
2017 (80,000 lekë/fermë të çertifikuar në 2016 dhe 200,000 lekë/fermë të çertifikuar në 2017),
numri i përfituesve vazhdon të jetë i ulët krahasuar me potencialin. Në programin IPARD II
mbështetja për bujqësinë organike përfshihet në masën numër 7: Masa 7: Diversifikimi i fermave
dhe zhvillimi i biznesit. Gjithashtu, disa donatorë si USAID, GIZ, Agjencia Zvicerane për Zhvillim
kanë siguruar projekte mbështetëse që synojnë zhvillimin e bujqësisë organike në vend.
Nga vrojtimi i kryer u pa se fermat e përfshira në prodhimin bujqësor organik kanë dimensione të
ngjashme. Gjithsesi madhësia mesatare tregon për një aktivitet qiramarrjeje të dukshme. Duke
patur parasysh madhësinë e vogël të fermave dhe proçesin e gjatë të konvertimit të fermave nga
konvencionale në organike në Shqipëri gjithashtu edhe pritshmëritë mbi madhësinë e fermave të
çertifikuara janë të ngjashme, pra të fragmentuara.
Duket se një pjesë e këtyre fermave janë më të përfshira në treg. Sa i përket llojit të marrëveshjeve
midis fermerëve (organikë ose jo) dhe blerësve, vetëm 17% e fermerëve të përfshirë në anketim
përdorin kontrata formale të shkruara dhe 27% e tyre përdorin marrëveshje jo formale ndërkohë
56% e tyre nuk përdorin asnjë lloj kontrate/marrëveshje. Mesatarisht fermerët e kontraktuar
(formalisht ose jo) kanë nga 3 blerës kryesorë ku me të cilët kanë përshtatur një marrëdhënie
biznesi për shitjen e prodhimit të tyre dhe me një kohë mesatare prej 9 muajsh shkëmbimi.
Aksesi në këshillim është më i mirë se situata e përgjithshme e fermave në vend. Vetëm 17% e
fermerëve të anketuar nuk këshillohen me agronomë, ndërkohë vetëm 35% e tyre kooperojnë
formalisht me njëri tjetrin. Sa i përket subvencionimit, 48% e tyre kanë qenë përfitues
subvencionesh, ndërkohë vetëm 20% kanë përfituar subvencione për çertifikimin organik të
fermës në 10 vitet e fundit.
Vetëm 12% e të anketuarve janë të çertifkuar në kohën kur anketimi është kryer. Nga 17 fermerë
të çertifikuar, 8 prej tyre (47%) e kanë financuar çertifikimin e fermës pjesërisht nga përfitimi i
subvencionit, 5 prej tyre apo 29% e kanë mbuluar me financime/fonde të veta. Ndërkohë vetëm
29% e fermerëve të pa-çertifikuar janë në fazë parapërgatitore për t’u çertifikuar. Për më tepër
vetëm 36% e kësaj kategorie fermerësh po mendojnë të aplikojnë për t’u çertifikuar vitin e
ardhshëm.
Rreth, 78% e fermerëve të intervistuar kanë shprehur se burimi informativ kryesor për çështje të
bujqësisë organike është shërbimi këshillimor publik i cili është shërbim i ofruar nga specialistë të
52
ekstensionit në secilën njësi administrative në Shqipëri. I dyti burim informativ më i rëndësishëm
sipas fermerëve është informacioni që specialistë privatë ofrojnë në fushën e bujqësisë organike
(20%), ndërsa burimi i tretë më i rëndësishëm duket se është informacioni i siguruar nga tregtarët
e inputeve apo farmacitë bujqësore (3%).
Përsa i përket nevojave për informacion duket se shumica e fermerëve janë akoma të orientuar në
kërkesën e tyre për të përmirësuar kultivimin. Rreth 65% e fermerëve konsiderojnë me rëndësi
prioritare informacionin mbi menaxhimin e farave/fidanëve, ndërsa 32% kanë prioritet
informacionin mbi kontrollin e sëmundjeve.
Demostrimet janë mënyrat më të kërkuara të marrjes së dijeve të reja. Rreth 47% e fermerëve të
anketuar e konsiderojnë të rëndësishme vizitën tek fermat e tjera. Gjithashtu 33% e të anketuarve
e marrin në konsideratë mendimin e fermerëve të tjerë por gjithashtu shprehen se janë mjaftueshëm
dakort me deklaratën “fermerët e suksesshëm i marrin vetë vendimet”.
Marrja e dijeve nëpërmjet shkëmbimit duket se është një mënyrë e preferuar. Një indikator për
mundësi bashkëpunimi apo kooperimi mes fermerëve të dy kategorive të çertifikuar ose jo është
dhe rezultati pozitiv - afërsisht 80% e të anketuarve u shprehën se janë mjaftueshëm dhe shumë
dakort – mbi deklaratën se “është e rëndësishme që të mbajnë kontakte të mira me fermerë të tjerë
për të diskutuar çështje të lidhura me fermën”. Kjo sjell nevojën për kryerjen e aktiviteteve të cilat
i bëjnë fermerët të qëndrojnë bashkë.
Rezultatet e anketës tregojnë se informacioni në dispozicion të fermerëve për politikat, standardet,
rregulloret, legjislacionin ose kërkesat e BE-së është i kufizuar. Pjesa më e madhe e mostrës u
përgjigjën negativisht ndaj deklaratave për çështje të bujqësisë organike sipas rregullave /
rregulloreve / legjislacionit të BE-së.
Ndërkohë lidhur me legjislacionin shqiptar, fermerët janë mesatarisht pak më të informuar. Kjo
bën të qartë nevojën për të mbajtur prioritet, ashtu siç është theksuar edhe në propozimin fillestar
të projektit, informimin/shkëmbimin dhe shpërndarjen e informacionit për këtë tematikë.
Sa i përket perceptimeve të fermerëve mbi përfitimet për bujqësinë pas anëtarësimit të Shqipërisë
në BE, 87% e tyre shprehen se ndihmat me subvencione nga BE do t’i forcojnë si fermerë,
ndërkohë 82% perceptojnë se do të kenë mundësi të reja tregu për produktet e tyre pas anëtarësimit.
Nga ana tjetër rreth 70% prej tyre perceptojnë se do të kenë mundësi më shumë për të marrë
teknologji të reja dhe njohuri për prodhimin bujqësor organik. Së fundi, 91% e të anketuarve
shprehen se Shqipëria do të anëtarësohet në BE dhe shumica e tyre e perceptojnë pozitivisht
anëtarësimin ndërkohë që për periudhën kur mund të ndodhë u shprehën të paqartë.
Duhet të marrim në konsideratë që ekzistojnë disa kufij në të kuptuarin e këtyre perceptimeve.
Integrimi i dobët i fermerëve në ekonominë e bujqësisë organike ka rritur nevojën për një bazë më
të mirë njohurish shkencore dhe një kuptim më të plotë të sfidave me të cilat do të përballen këta
fermerë gjatë tranzicionit (gjithmonë nën spektrin e standarteve të BE-së për bujqësinë organike).
Pjesa me e madhe e objektivave të ardhshme te PPB lidhen fort me bujqësine organike. Në kuadrin
e PPB-së së ardhshme, rregullorja e re e vendosur do të reduktojë barrën administrative për
operatorët dhe trupat kontrollues dhe inspektues. Janë zgjeruar rregullat për prodhimin organik për
të mbuluar një listë më të gjerë të produkteve (p.sh., kripë, dyllë blete, gjethet e hardhive etj.) dhe
rregulla shtesë të prodhimit (p.sh. dreri, lepujt dhe pulat). Gjithashtu është prezantuar mbështetja
53
për fermerët e vegjël duke futur një sistem të ri të çertifikimit të grupeve. Kjo do të lehtësojë
fermerët e vegjël të kalojnë në bujqësinë organike duke zvogëluar shpenzimet e inspektimit dhe
çertifikimit, si dhe barrën administrative përkatëse. Gjithashtu rregullorja ofron një qasje më
uniforme për pesticidet. Pra rregullorja e re harmonizon masat paraprake duke rritur sigurinë
ligjore. Qeveria Shqiptare duhet të marrë në konsideratë këto zhvillime ndërsa formulon zbaton
dhe monitoron politikën kombëtare për mbështetjen e bujqësisë organike.
VI. STANDARTET E BE PËR BUJQËSINË ORGANIKE
Prof. Assoc. Endrit Kullaj5
6.10 Hyrje.
Sipas Organizatës së Bujqësisë dhe Ushqimit të Kombeve të Bashkuara (FAO), bujqësia organike
“është një sistem unik i menaxhimit të prodhimit i cili përkrah dhe mundëson ekosisteme të
shëndetshme, duke përfshirë biodiversitetin, ciklet biologjike e veprimtarinë biologjike të tokës
nga përdorimi i metodave agronomike, biologjike e mekanike dhe përjashtimi i të gjithë inputeve
sintetike të siguruara jashtë fermës”. Bashkimi Evropian e përkufizon prodhimin organik si “një
sistem i menaxhimit të fermës dhe prodhimit të ushqimit që kombinon praktikat më të mira
mjedisore, një nivel të lartë të biodiversitetit, ruajtjen e burimeve natyrore, zbatimin e standardeve
të larta të mirëqenies së kafshëve dhe një metodë prodhimi në përputhje me preferencën e
konsumatorëve”. Ndërsa për Federatën Ndërkombëtare të Lëvizjeve për Bujqësinë Organike
(IFOAM), bujqësia organike është “një sistem prodhimi që ruan shëndetin e tokës, ekosistemeve
dhe njerëzve. Ajo bazohet në proçeset ekologjike, biodiversitetin dhe cikle të përshtatura me
kushtet lokale duke evituar përdorimin e inputeve me efekte të dëmshme. Bujqësia organike
kombinon traditën, inovacionin dhe shkencën në dobi të mjedisit të përbashkët dhe promovon
marrëdhënie të drejta dhe cilësi të mirë të jetës për të gjithë”.
5 Prof. Assoc Dr Endrit Kullaj është lektor dhe konsulent me përvojë në zhvillimin e qëndrueshëm të hortikulturës, përfshi sektorin
e bimëve mjekësore dhe aromatike. Aktiviteti kërkimor intensiv si autor i mbi 100 publikimeve dhe koordinimi/pjesëmarrja në afro
25 projekte kërkimore ndërkombëtare, ka përfshirë bujqësinë organike, kontrollin biologjik si dhe politikat për zhvillimin e
bujqësisë organike. Endrit Kullaj ka shërbyer si konsulent në shumë projekte për zhvillimin e qëndrueshëm të GIZ, ADA, WB,
USAID, UNDP, SNV dhe ka ofruar ekspertizën e tij për ERM, EON, European Consultants, etj. Në mënyrë të veçantë, ai ka punuar
me GIZ, ADA dhe UNDP për ngritjen e kooperativave të grumbulluesve të bimëve mjekësore dhe aromatike në zonat më të thella
malore të vendit, duke zbatuar praktikat e mira dhe sistemin organik. Angazhimi i tij për shumë vite si inspektor i certifikimit
organik për dy trupa të mëdha gjermane i ka mundësuar të monitorojë nga afër sistemin e cilësisë së eksportuesve të mëdhenj të
bimëve aromatike dhe mjekësore në Shqipëri dhe Kosovë. Në 10 vitet e fundet ai ka menaxhuar një biznes në eksportin e bimëve
aromatike organike.
54
6.2 Pionerët e bujqësisë organike.
Prodhuesit që dëshirojnë të praktikojnë sistemin organik duhet të frymëzohen nga pionerët e
bujqësisë organike si Albert Howard (Britani e Madhe, 1940), Eve Balfour (Britani e Madhe, Soil
Association, 1946), Rudolf Steiner (Gjermani, bujqesi biodinamike, 1924), Jerome Rodale
(SHBA, bujqesi organike, 1940), Andre Voisin (France, bar per gjedhin, vitet ‘50), Fukuoka
(Japoni, bujqesi natyrale, vitet ‘70).
Nga 1940 ka patur nje rritje në prodhimin bujqësor si rezultat i plehërave azotike, farave hibride,
mekanizimit dhe pesticideve. Gjatë viteve 1940, ‘50, ‘60 metodat organike nuk ishin të përhapura
gjerësisht.
6.3 . Standardi organik.
Nëse në të kaluarën ishin shoqatat private dhe etiketat e tyre ato që përcaktonin se çfarë është
organik dhe çfarë nuk është, sot është gjithnjë e më e rregulluar nëpërmjet standardeve të
ligjëruara, rregulloreve dhe ligjeve në shumicën e vendeve. Midis disa sistemeve të bujqësisë së
qëndrueshme, bujqësia organike është e vetmja që rregullohet me ligj. Rregullimi ligjor dhe
çertifikimi organik u bë i domosdoshëm për shkak të rritjes shumë të shpejtë të sipërfaqes së tokës
në prodhim organik në BE: 0.2 milion Ha (1980), 3.0m Ha (1990), 8.0m Ha (2000), 9.6m Ha
(2011), 11,5m Ha (2015) e që vazhdon të rritet. Aktualisht zë 5.4% i sipërfaqes bujqësore dhe
2% e vlerës së industrisë së ushqimit dhe pijeve. Tregjet kryesore për produktet organike janë
Gjermania, Franca, Britania e Madhe.
Një prej standardeve private më të hershme është Standardi i Soil Association (1967). Çertifikimi
privat nisi më 1973. Rregullorja e parë e BE 2092/91 ka qenë vetëm për bimët ndërsa rregullat e
para të BE për blegtorinë datojnë në 1999.
Standardi Evropian i bujqësisë organike është i përcaktuar në Rregulloren e BE 834/2007 “Për
prodhimin organik dhe etiketimin e produkteve organike”. Rregullorja e Këshillit EC 834/2007 ka
40 përkufizime, 42 nene dhe 1 aneks. Disa rregullore të tjera plotësuese janë Rregullorja e BE
889/2008 “Për rregullat që qeverisin prodhimin organik, etiketimin dhe kontrollin” dhe
Rregullorja e BE 1235/2008 “Për rregullat që lidhen me importin e produkteve organike nga
vendet e treta”.
55
6.4 Objekti i Rregullores 834/2007 dhe 889/2008.
Qëllimi i Rregullores 834/2007 and 889/2008 është ngritja e një sistemi menaxhimi të bujqësisë
së qëndrueshme që (a) mbështet dhe përmirëson shëndetin e tokës, ujit, bimëve dhe kafshëve; (b)
kontribuon në një nivel të lartë biodiversiteti; (c) inkurajon përdorimin e përgjegjshëm të energjisë
dhe ujit, tokës, lëndës organike dhe ajrit; (ç) respekton standardet e larta të mirëqenies së kafshëve
dhe (d) i përgjigjet kërkesave të konsumatorit për përdorimin e proçeseve që nuk dëmtojnë
mjedisin, shëndetin e njerëzve dhe të bimëve apo shëndetin/mirëqenien e kafshëve.
Produktet bujqësore që janë objekt i Rregulloreve 834/2007 dhe 889/2008 janë të përkufizuar në
Aneksin I të Traktatit të BE. Produktet bimore përfshijnë kërpudhat dhe leshterikun e detit si dhe
vjeljen spontante. Produkte shtazore përfshijnë gjedhin, të imëtat, derrin, shpendët, bletët,
akuakultura (peshqit dhe karkalecat sipas Rreg. 889/08, molusqet, ekinodermet).
Duke qenë se çertifikimi organik për prodhuesit dhe përpunuesit është i ndarë, rregullorja
përkufizon qartë produktet e papërpunuara dhe të përpunuara. Produktet bujqësore mund të jenë
të papërpunuara (Neni 2n Rreg. 852/04) që nënkupton një produkt ushqimor që nuk i është
nënshtruar përpunimit dhe përfshin produkte që janë ndarë, copëtuar, prerë në feta, hequr kockat,
grirë, hequr lëkura, prerë, pastruar, bluar, ftohur, ngrirë, e ngrirë thellë ose shkrirë. Me produkte
bujqësore të përpunuara të përdorura si ushqim (Neni 2m Rreg. 852/04) nënkuptohet çdo veprim
që ndryshon thelbësisht produktin fillestar, përfshi nxehjen, tymosjen, kurimin, maturimin, tharjen,
marinimin, ekstraktimin, shtrydhjen ose një kombinim të këtyre proçeseve.
Objekt i Rregulloreve 834/2007 dhe 889/2008 janë ushqimi për kafshët (produkte bujqësore të
përpunuara ose jo dhe suplementet ushqyese për blegtorinë dhe akuakulturën), materiali vegjetativ
për shtim dhe fara për kultivim si dhe majatë e përdorura si ushqim për njerëzit ose kafshët.
Rregullorja 834/2007 nuk zbatohet për produkte bujqësore të përpunuara që nuk përdoren si
ushqim (p.sh: kërpi si material ndërtimi, tekstili, kozmetika, pluhurat larës, cigaret, vajrat
joushqimorë ose vajrat esencialë), produkte të gjuetisë dhe peshktimit të kafshëve të egra, prodhimi
i Foie gras (ndalohet ushqimi me racione), rritja e demave (mbajtje në rrethim, blerje e gjedhit jo-
organik në moshë të re, majmëria dhe rishitja), ushqim për kafshët shtëpiake ose kafshët për gëzof,
rritja e llojeve që nuk janë listuar: pëllumbi, dreri. Kjo listë nuk është shterruese.
56
6.5 Operatorët organikë.
Rregulloret 834/2007 dhe 889/2008 përcaktojnë si operatorë:
• Prodhuesit, shpërndarësit dhe tregtarët: çdo operator që ka një aktivitet në stadin e
prodhimit, përgatitjes (përpunim, paketim, etiketim), ruajtjes ose shpërndarjes së
produkteve organike.
• Importuesit: operatorët që importojnë produkte organike nga vende të treta në BE që i
nënshtrohet kontrollit (rregullat e importit në BE janë të detajuara në Rreg. 1235/2008).
• Nënkontraktimi: aktivitete të kontraktuara nga një operator i nënshtrohen gjithashtu
sistemit të kontrollit.
Operatorët e përjashtuar nga kontrolli i detyrueshëm janë shitësit me pakicë të produkteve të para-
paketuara nëse ruhen në pikën e shitjes.
Ndërkohë, në 30 Maj 2018 është miratuar Rregullorja e BE 2018/848 “Për prodhimin organik dhe
etiketimin e produkteve organike”. Kjo rregullore e re do të hyjnë në fuqi në 2021 me qëllim që
t’i japë mundësi të gjithë aktorëve në këtë sektor që të përshtaten me rregullat e reja. Rregullorja
e BE 2018/848 garanton një konkurrencë më të drejtë për fermerët ndërkohë që parandalojnë
mashtrimin dhe ruajnë besimin e konsumatorit nëpërmjet:
• thjeshtimit të rregullave të prodhimit duke përcaktuar fazat e lejimit të disa përjashtimeve
• forcimit të sistemit të kontrollit falë masave parandaluese më të forta dhe kontrolleve
robuste përgjatë tërë zinxhirit të ofertës
• përmbushjes së të njëjtave rregulla nga prodhues në vendet e treta si ato që prodhojnë në
BE
• mbulimin e një liste më të gjerë produktesh në rregullat organike (p.sh. kripa, tapa, dylli
bletës, gjethet e hardhisë, etj)
• lehtësimit të çertifikimit për fermerët e vegjël falë një sistemi të ri çertifikimi në grup
• qasje më uniforme për zvogëlimin e rrezikut të ndotjes aksidentale nga pesticidet
Standardi shqiptar i bujqësisë organike mbështetet tek ligji 106/2016, i cili është përafruar
pjesërisht me Rregulloren e Këshillit (KE) nr. 834/2007 “Për prodhimin biologjik dhe etiketimin
e produkteve biologjike”. Ligji i mëparshëm Ligji nr. 9199, i referohej Rregullores së BE 2092/91
e 14 Qershor 1991, dhe i përshtatur për Shqipërinë në 26.02.2004, pra mbi 10 vjet pas publikimit.
Një vit më vonë, ishte miratuar Vendimi i KM për “Komisionin Shtetëror të Prodhimit Organik”,
Nr. 388, datë 31.05.2005, i cili i dha mundësinë vendosjes në zbatim të ligjit të miratuar.
Krahasuar me ligjin e mëparshëm, risitë e këtij ligji janë:
• përcakton në mënyrë më të qartë objektivat, parimet dhe rregullat për prodhimin biologjik,
në mënyrë që të sigurohet transparenca dhe besimi i konsumatorit;
• përcakton produktet dhe substancat që lejohen të përdoren në prodhimin biologjik;
• përcakton metodat që duhet të përdoren në bujqësinë biologjike dhe në përpunimin e
ushqimit biologjik;
• ndalon përdorimin e organizmave të modifikuar gjenetikisht (OMGJ-të) në bujqësinë
biologjike;
• përcakton rregullat për etiketimin e produkteve biologjike;
57
• përcakton sistemin e kontrollit për prodhimin biologjik dhe përcakton autoritetet
përgjegjëse për kontrollin në çdo hallkë të prodhimit biologjik;
• përcakton rregullat për importin e produkteve biologjike nga vendet e tjera.
Shumë konsumatorë nuk ndjehen plotësisht të garantuar me çertifikimin mbështetur tek standardi
shtetëror por kërkon edhe një standard privat, si ai i shoqatave (p.sh. Demeter, Soil Association,
etj.). Në këtë rast, perveç kërkesave ligjore, duhet të inspektohen edhe udhëzuesit e shoqatave.
Inspektimi i shoqatave realizohet i kombinuar me çertifikimin mbështetur tek ligji dhe rregulloret.
Standardet e shoqatave janë plotësuese (shtesë) ndaj standardeve ligjore dhe nuk mund t’i
zëvendësojnë. Në këtë nivel legjislacioni vullnetar, standardet e shoqatave janë pjesërisht më të
rrepta se sa standardet ligjore. Zakonisht, prodhuesit i duhet të paguajë një tarifë shtesë për
përdorimin e markës tregtare të shoqatës.
6.6 Rregullat e prodhimit organik
6.6.1 Rregullat e konvertimit organik
Që bimët dhe produktet bimore të konsiderohen organike, në parcela duhet të jenë zbatuar rregullat
e prodhimit organik gjatë një periudhe kalimi (konvertimi).
Kësisoj, rekomandohet që për kulturat shumëvjeçare konvertimi të fillojë para vjeljes.
Kemi 2 raste të kalimit në organik; kur proçesi i kalimit në sistemin organik nuk ka nisur ende,
data e fillimit të kalimit (konvertimit) të parcelave është data më e hershme e angazhimit (firmosja
e kontratës) të prodhuesit dhe njoftimit të tij për aktivitetin organik tek autoriteti kompetent. Nëse
proçesi i kalimit nuk ka nisur ende (p.sh. blerja ose marrja me qira e një ngastre toke të re), atëherë
data më e hershme e deklarimit nga operatori për t’u konsiderohen në periudhë kalimi nga autoriteti
kontrollues.
Periudha e kalimit është e mundur të zvogëlohet për zona natyrore ose bujqësore të patrajtuara me
produkte të paautorizuara për prodhim organik të paktën për 3 vjet. Një rast tjetër i parashikuar
58
janë tokat që janë pjesë e programeve për mbrojtjen e mjedisit ose kultura të kultivuara
tradicionalisht për të paktën 3 vjet. Këtu përfshihen livadhet natyrore, ugaret teknike, toka të
pakultivuara, pyllnaja dhe këneta.
6.7 Farat dhe fidanët.
Duhet të përdoren vetëm fara dhe material mbjellës i prodhuar sipas sistemit organik. Në rastet kur
nuk gjendet në treg në formë organike, mund të zëvendësohen me fara ose material i shtuar në
rrugë vegjetative i prodhuar nëpërmjet bujqësisë konvencionale me kusht që të plotësohen kërkesat
specifike dhe me autorizimin paraprak të dhënë nga Autoriteti Kompetent në vend.
Materiali mbjellës vegjetativ joorganik mund të përdoret kur të faktohet që nuk gjendet material
organik në treg. Për farat (e njëvjeçareve dhe shumëvjeçareve) dhe farat e patates ekziston
mundësia për të përdorur fara jo-organike dhe fara patatesh me kusht që ato të mos trajtohen me
produkte të mbrojtjes së bimëve të ndryshme nga ato të listuara në Aneksin II përveç rasteve kur
trajtimi kimik është i parashikuar për qëllime fitosanitare nga Autoriteti Kompetent në vend.
Fidanët njëvjeçarë (p.sh.: fidanë perimesh) duhet të jenë medoemos organik dhe për to nuk ka
përjashtime në Rregullore.
6.8 Pjelloria e tokës.
Prodhimi organik i bimëve përdor punime toke dhe praktika kultivimi që mirëmbajnë ose rrisin
lëndën organike në tokë, përmirësojnë stabilitetin e tokës dhe biodiversitetin e tokës dhe
parandalojnë ngjeshjen dhe erozionin e tokës. Hidroponia është e ndaluar. Bimët që kultivohen në
vazo gjatë tërë jetës së tyre (bimë të rritura për t’u konsumuar drejtpërdrejt) nuk mund të
çertifikohen, me përjashtim të bimëve aromatike. Fidanët ne vazo për kultivim mund të
çertifikohen.
Sipas kërkesave të BE, prodhuesi duhet të ruajë pjellorinë e tokës nëpërmjet qarkullimit bujqësor,
bimët bishtajore dhe plehërim të gjelbër, pleh bagëtie ose materiale organike. Nëse kërkesat
Zona natyrore ose bujqësore të patrajtuara me produkte të paautorizuara për prodhim organik të paktën për 3 vjet
Toke qe eshte pjese e programeve per mbrotjen e mjedisit ose kultivim bujqesor tradicional per te pakten 3 vjet
59
ushqimore të bimëve nuk mund të plotësohen nga këto masa, mund të përdoren vetëm plehërat
dhe përmirësuesit e tokës që referohet në Aneksin I të Rregullores së BE
6.9 Mbrojtja e bimëve.
Në bujqësinë organike, rol të rëndësishëm ka parandalimi i dëmeve të shkaktuara nga sëmundjet,
dëmtuesit dhe barërat e këqija. Mbrojtja mbështetet tek armiqtë natyrorë (brezat me bimësi që
tërheq armiq natyrorë, buburrecët, etj). Strategji të tjera janë zgjedhja e llojeve dhe varieteteve
(rezistues ndaj sëmundjeve dhe dëmtuesve), qarkullimi bimor, agroteknika dhe proçese mekanike
dhe termike.
Kur bimët nuk mund të mbrohen nga sëmundjet dhe dëmtuesit nëpërmjet këtyre masave, mund të
përdoren vetëm produkte për mbrojtjen e bimëve që janë referuar në Aneksin II të Rregullores së
BE.
6.10 Bujqësi organike – konvencionale e përzier.
E gjithë sipërmarrja bujqësore duhet të menaxhohet në përputhje me kërkesat e standardit organik.
Sidoqoftë, një sipërmarrje mund të ndahet në njësi të veçuara mirë që nuk janë të gjitha të
menaxhuara sipas standardeve të prodhimit organik, me kusht që për bimët njëvjeçare, të gjithë
varietetet do të jenë të ndryshme dhe lehtësisht të dallueshme.
Kushti për prodhimin paralel është të realizohet dhe provohet një ndarje e qartë (toka, produktet e
përdorura dhe prodhuara). Për shembull, lejohet mbarështim blegtoral jo-organik dhe kopshtari
organike ose kultivim drithërash jo-organik dhe pemëtari organike.
Rregullorja parashikon disa rregulla prodhimi përjashtimore. Kështu, në rastin e prodhimit paralel,
një prodhues mund të kultivojë parcela organike (ose në kalim) dhe jo-organike me varietete të
ndryshme por që nuk veçohen lehtë.
Kulturat shumëvjeçare. Plani i kalimit brenda 5 vjetësh miratohet çdo vit nga Autoriteti Kompetent
në vend. Rregullorja kërkon një ndarje të përhershme të produkteve organike dhe jo-organike si
dhe njoftimin e trupës së çertifikimt të paktën 48 orë përpara vjeljes dhe më pas, një informacion
mbi sasitë e sakta të vjela.
Kërkim shkencor në bujqësi/ arsim formal ose prodhimi i farës, material për shtim vegjetativ
dhe fidanë. Në këtë rast kërkohet një ndarje e përhershme e produkteve organike dhe jo-organike.
Njoftimi i trupës së çertifikimit të paktën 48 H përpara vjeljes. Informacion mbi sasitë e sakta të
vjela.
Livadhe të përdorura ekskluzivisht për kullotje (por jo për prodhim sane). Në këtë rast varietetet
organike dhe jo-organike mund të jenë identike, njësitë duhet të jetë të ndarta qartazi.
OMGJ
Përdorimi i OMGJ-ve dhe produkteve nga OMGJ si produkte të mbrojtjes së bimëve, plehëra dhe
përmirësues të tokës, fara, material për shtim vegjetativ and mikro-organizma është i ndaluar në
bujqësinë organike.
60
VII. BIBLIOGRAFIA
Bernet, T., & Kazazi, I. S. (2012). Organic agriculture in Albania-Sector Study 2011. Swiss
Coordination Office in Albania (SCO-A), Research Institute of Organic Agriculture (FiBL)
and Ministry of Agriculture, Food and Consumer Production of Albania (MoAFCP).
BRAHUSHI, F. and KULLAJ, E. (2014). The assessment of pesticides residues in some organic
cultivated and wild-collected medicinal plants in Albania. Vol. 13, pp. 25 – 29. Special
Issue. Papers in this issue are presented in the 1st International Conference "Biotechnology
in Agriculture" hold on Agricultural University of Tirana, April 22 - 23, 2014
ECOCERT (2015) Organic farming EU legislation – General presentation.
ECOCERT (2015) Plant Production Rules.
ECOCERT (2015) Scope of Regulation.
European Commission (2018).Albania 2018 Report. Available at:
https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/20180417-albania-report.pdf
Imami, D.; Skreli, E.; Chan, C.; & Zhllima, E.(2016).Consumer awareness and preferences for
organic food in transition countries – The case of Albania.Int Food Market Res Symp,
Università di Bologna, Italy, June 13-14.
KULLAJ, E. (2010) Organic farming policies for a sustainable development of rural areas.
Lambert Academic Publishing, Germany ISSN. 978-3-8383-6360-8
Kullaj, E. (2007). Organic farming policies for a sustainable development of rural Albania.Revue
détudes comparatives Est-Ouest.
KULLAJ, E., SHAHINI, S., VARAKU, S. and M. ÇAKALLI (2017) Evaluation of the efficacy
for reducing copper use against downy mildew control in organic Mediterranean
viticulture. International Journal of Pest Management, 63(1): 3 – 9
MARDWA (2014a). Inter-Sectorial Strategy for Agriculture and Rural Development (ISARD
2014-2020). (Decision of Council of Ministers (DCM) no 709, 29.10.2014.
MARDWA (2014b).Master Action Plan for ISARD implementation 2014-2020. Staff working
documents.
MARD (2018). Report on the Meeting of the 10th EU-Albania Subcommittee on Agriculture and
Fisheries.6 December 2018, Tirana, Albania.
MARD (2019). National Support Schemes for year 2018, available at:
http://www.bujqesia.gov.al/al/programi/skema-kombetare-mbeshtetese-per-vitin-2018.
Skreli, E.; Imami, D.; Chan, C.; Canavari, M.; Zhllima, E.; Pire, E. (2017).Assessing consumer
preferences and Willingness to pay for organic tomatoes in Albania: A conjoint choice
61
experiment study. Spanish Journal of Agricultural Research, Volume 15, Issue 3, e0114.
https://doi.org/10.5424/sjar/2017153-9889 .
SPORNBERGER, A., KULLAJ, E., MEHMETI, A., ÖHLINGER, B., SYLANAJ, S., DEMAJ,
A., THOMAI, T.(2013) Organic apple growing in Kosovo and Albania—a survey of the
current situation and possibilities for improvement. Organic Agriculture, Volume 3, Issue
3, page 175-182
Willer, H., Lernoud, J., & Kemper, L. (2018). The World of organic agriculture 2018. Statistics
and Emerging Trends 2018 (pp. 22-31). Research Institute of Organic Agriculture FiBL and
IFOAM-Organics International.
62
PYETËSOR PËR BUJQËSINË ORGANIKE
I/E nderuar
IPSED - Instituti për Promovim e Zhvillimit Social dhe Ekonomik në partneritet me ISP –Instituti
i Politikave të Qëndrueshme, po zbatojnë së bashku projektin "Përmirësimi i njohurive të
fermerëve të bujqësisë organike lidhur me procesin e integrimit në Bashkimin Europian". Ky
projekt financohet nga skema e granteve dhënë në kuadër të IPA II European Union Integration
Facility 2014 "Mbështetje e organizatave të shoqërisë civile për zbatimin e ngritjes së kapaciteteve
per aksione që do rrisin dialogun e politikave dhe ndërgjegjësimin për integrimin në Bashkimin
Evropian" financuar nga Bashkimi Evropian.
Nëpërmjet këtij projekti, i cili do te zgjasë 16 muaj, fermerët dhe prodhuesit e produkteve organike në 5
Rajone të Shqipërisë (Tiranë, Durrës, Lushnje, Shkodër, Korcë ) do të informohen në lidhje me proçesin e
integrimit të Shqipërisë në BE, si dhe efektet që do të ketë ky proces për bujqësinë organike si dhe mundësi
të tjera prodhimi në linjë me kërkesat dhe rregullat europiane të prodhimit te produkteve organike. Ky
pyetësor është pjesë e vlerësimit të nevojave të fermerëve lidhur me informacionin që ata duhet të
kenë në lidhje me praktikat dhe legjislacionin e Bujqësisë Organike si dhe proçesin e anëtarësimit
në Bashkimin Europian.
Opinioni dhe sugjerimet tuaja janë të rëndësishme për ne dhe do të ishim mirënjohës nëse do t’u
kushtonit pak kohë dhe do t’u përgjigjeni pyetjeve më poshtë. Pyetësori është anonim dhe ne
garantojmë se përgjigjet tuaja do të trajtohen me fshehtësinë më të madhe.
Duke ju falenderuar paraprakisht.
IPSED dhe ISP
63
PYETËSOR PËR BUJQËSINË ORGANIKE
PJESA 1: TË DHËNA SOCIO -
DEMOGRAFIKE
1. Gjinia e të intervistuarit 1. M 2. F 2. Mosha e të intervistuarit _____
4. A jeni ju drejtuesi i fermes? 1. PO 2. JO
3.1 Sa persona jeni në familje mbi moshën 15 vjeç? _______
3.2 Sa persona të familjes janë të angazhuar në fermë? ______
3.3 Sa persona të angazhuar në fermë janë meshkuj? ______
5. Punësimi kryesor i kryefamiljarit 6. Niveli arsimor i kryefamiljarit
1. I/e punësuar në sektorin publik
2. I/e punësuar në sektorin privat
3. I/e vetëpunësuar në sektor jo-bujqësor
4. I/e vetëpunësuar në sektorin bujqësor
5. Tjetër__________________
1. Pa arsimim
2. Fillore/8 vjeçar
3. Shkollë e mesme bujqësore
4. Shkollë e mesme e tjetër
5. Universitet
Shënim: Nëse personi i intervistuar nuk është drejtuesi i fermës, sërish pyetjes 5 dhe 6 duhet t’i përgjigjet në lidhje
me kryefamiljarin.
PJESA 2: PROFILI I FERMËS
7. Sipërfaqja e tokës bujqësore në pronësi të fermës tuaj aktualisht ________Dyn
8. Sipërfaqja e tokës bujqësore në përdorim (totali) _______Dyn
8.1. Sipërfaqja e tokës bujqësore e iniciuar për BO _______Dyn
8.2.Sipërfaqja e tokës me akses të vazhdueshëm në ujitje_______Dyn 8.3. Numri i ngastrave______
9. Sa blerës kryesor keni ju (që blejnë mbi 10% të volumit tuaj)? Nr blerësish____________________
10.A keni marrëveshje me blerës kryesor? 1. Jo 2. Marrëveshje informale 3. Kontratë të shkruar
11. Sa kohë keni në marrëdhënie biznesi me blerësin kryesor? Vite __________________
PJESA 3: ORIENTIMI DREJT BUJQËSISË ORGANIKE
12. A jeni çertifikuar ndonjëherë si fermë organike? 1. PO 2. JO
13. Nëse PO pse e keni kryer këtë çertifikim: a. Ju shtyu interesi për të mbrojtur mjedisin e shendetin b. Ju shtyu interesi për tregje të sigurta
c. Fitimi justifikoi kostot d. Kërkesë e fqinjit e. Tjetër_____________________
14. Jeni aktualisht i çertifikuar për prodhimin e produkteve organike? 1.PO 2. JO Nëse JO kalo tek
P.18
15.Nëse po tregoni: Cila është periudha e vlefshmërisë së çertifikimit? __________
16.Nese PO kush i mbuloi kostot e çertifikimit 1. Vetë si fermer 2. Qeveria pjesërisht 3. Një donator 4.
Blerësi kryesor i produktit 5. Tjetër__________________________
17. Nëse po tregoni: Cilët janë produktet/prodhimi i çertifikuar? Për vitin 2018
Produkti:
A B C E F
Sip. e kultivuar Prodhimi
total (Kv)
% e prodhimit
të shitur
Çmimi mesatar
në 2018
LEKE VJETRA
Marzhi i
fitimit pas
taksave
(%)
17.1 dyn
17.2 dyn
17.3 dyn
Data:
Intervistuesi:
Bashkia:
Fshati:
64
18. Nëse nuk jeni i çertifikuar a jeni në fazë parapërgatitore për çertifikim? 1. PO 2.
JO
a. Nëse nuk jeni në fazë përgatitore, a mendoni të aplikoni në vitin e ardhshëm? 1. PO 2.
JO
b. Nëse PO sa % e tokës bujqësore në përdorim – do të destinohet për prodhimin
organik?____________%
c. Nëse JO cilat janë arsyet e mospërfshirjes tuaj në Bujqësi Organike a. Nuk justifikon dot kostot e çertifikimit b. Nuk më kërkohet nga blerësit c. Nuk më intereson ndikimi
mjedisor apo shëndetësor d. Tjetër specifiko_____________________ 19. A jeni këshilluar me agronomë në 5 vitet e fundit? 1. PO 2.
JO
20. A jeni pjesëmarrës në një grup fermerësh apo shoqatë bujqësore? 1. PO
2. JO
21. A keni përfituar subvencione në 10 vitet e fundit? 1. PO 2.
JO
22. A keni përfituar subvencion për çertifikimin organik në 10 vitet e fundit? 1. PO 2.
JO
23. Tregoni rëndësinë e çdo burimi
informativ për bujqësine organike
Zgjidh 3
të parat
24. Cilat janë tematikat më
prioritare për bujqësinë
organike?
Zgjidh 3 të
parat
1.Shërbimi i ekstensionit (publik) 1.Menaxhimi i farave/fidaneve
2.Specialist privat 2.Kontrolli i sëmundjeve
3.Shoqatat e fermerëve 3.Menaxhimi i tokës dhe ujrave
4.Tregtarë inputesh/farmaci bujqësore 4.Pajtueshmëria me standardet
vendase
5. Blerësit kryesorë 4.Pajtueshmeria me standardet e BE
6.Fermerë të tjerë 5.Njohuritë për tregun
7.Projekte donatore 6.Njohuritë për ruajtjen e prodhimit
8. Profesorë të Universiteteve 7.Njohuritë për kontraktimin
9. Informacioni në celular 8. Njohuri për plane biznesi
9. Të tjerë specifiko____________ 9. Njohuri për financime
10. Të tjerë specifiko______________ 10. Të tjerë specifiko___________
25. Niveli i informacionit që keni në dispozicion:
1-Aspak 2-Pak 3-Mesatarisht 4-Mjaftueshëm 5-Shumë
I1.Sa të informuar jeni rreth praktikave më të mira të bujqësisë organike?
I2. Sa të informuar jeni rreth politikave të bujqësisë organike në Shqipëri?
I3. Sa të informuar jeni rreth legjislacionit të bujqësisë organike në Shqipëri?
I4. Sa të informuar jeni rreth rregulloreve dhe standardeve të bujqësisë organike në BE?
I5. Sa të informuar jeni rreth politikave të bujqësisë organike në BE?
26. Sa dakort jeni me këto fjali mbi sjelljen ndaj informacionit që keni në dispozicion:
1-Aspak 2-Pak 3-Mesatarisht 4-Mjaftueshëm 5-Shumë
1.Është e rëndësishme që të vizitojmë fermat e tjera për të parë metodat bujqësore që
përdorin.
2.Për mua, mendimi i fermerëve të tjerë për performancën e agrobiznesit tim është i
rëndësishëm.
3.Është e rëndësishme që të kemi kontakte të mira me fermerë të tjerë për të diskutuar çështje
të lidhura me fermat.
4.Fermerët e suksesshëm i marrin vendimet vetë.
5.Është e rëndësishme që të vizitojmë fermat e tjera për të parë metodat bujqësore që
përdorin.
65
27. Sa dakort jeni me këto fjali mbi ndikimin e bujqësisë në mjedis, përfitimet dhe risqet e saj:
1- Nuk jam fare dakort 2- Nuk jam dakort 3- Neutral 4- Jam dakort 5- Jam shumë
dakort
Sjelljet kundrejt çështjeve mjedisore
SM1 Është e rëndësishme që të jemi të ndjeshëm ndaj ndikimeve që ka bujqësia në
mjedis.
SM2 Është e rëndësishme që fermerët të konsiderojnë me tepër çështjet mjedisore, edhe
në rastet kur fitimet e tyre mund të ulen.
SM3 Mediat i ekzagjerojnë problemet mjedisore që rezultojnë nga aktivitetet bujqësore.
SM4 Përdorimi i kimikateve në bujqësi ka kuptim për sa kohë që sjell rritje të fitimit.
SM5 Maksimizimi i fitimeve është më i rëndësishëm sesa mbrojtja e mjedisit.
SM6 Plehrat kimike nuk kanë efekte të dëmshme; ato promovojnë prodhim me cilësi të
lartë.
Orientimi ndaj Fitimit
OF1 Është e rëndësishme që nga bujqësia të marrim fitimet më të larta të mundshme.
OF2 Në mënyrë që të rrisim fitimin në fermë është e rëndësishme që të provojmë mënyra
të reja.
OF3 Aktivitetet bujqësore në fermë nuk kanë të bëjnë vetëm me maksimizimin e
fitimeve.
Sjelljet kundrejt riskut
SR1 Para se të aplikoj praktika të ndryshme bujqësore në fermën time, së pari këto
praktika bujqësore duhet të jenë provuar/aplikuar në ferma të tjera.
SR2 Për të mbijetuar në bujqësi, një fermer duhet të përshtatet me ndryshimet dhe
teknologjitë e reja.
SR3 Është e rëndësishme që para se të marrim vendime për fermën të kërkojmë këshilla.
SR4 Është më mirë të mbajmë praktikat aktuale bujqësore edhe nëse në këtë mënyrë
heqim dorë nga fitimi i lartë i mundshëm.
Ndikimi i normave subjektive:
NS1 Fermerët e tjerë fqinj do të konvertohen në bujqësinë organike.
NS2 Anëtarët e familjes sime më mbështesin që unë të çertifikohem në bujqësinë
organike.
NS3 Njohja me bujqësinë organike dhe informimi i vazhdueshëm nga media si TV, radio
apo gazeta ndikojnë tek vendimi për të kaluar në bujqësinë organike.
NS4 Grupet e fermerëve të bujqësisë organike kanë më shumë mundësi për sa i përket
shkëmbimit të informacioneve, prodhimit dhe marketingut.
NS5 Grupet e fermerëve të bujqësisë organike kanë më shumë mundësi në marrjen e
çertifikatës organike.
NS6 Grupet e fermerëve të bujqësisë organike ndikojnë tek të tjerët për t'u bashkuar.
Kontrolli i sjelljes së perceptuar:
KP1 Unë di të bëj dallimin mes bujqësisë organike dhe bujqësisë
konvencionale/zakonshme.
KP2 Unë i njoh proçeset dhe teknikat e bujqësisë organike.
KP3 Unë kam vetëbesim se do të prodhoj produkte organike.
KP4 Unë kam vetëbesim se do të marr çertifikatën e bujqësisë organike.
KP5 Unë kam vetëbesim se do ta kontrolloj produktivitetin nëse jam i çertifikuar në
bujqësinë organike.
KP6 Unë kam aq para në dispozicion për t’u çertifikuar në bujqësinë organike.
Përdorimi i sjelljeve krahasuese:
66
1- Nuk jam fare dakort 2- Nuk jam dakort 3- Neutral 4- Jam dakort 5- Jam shumë
dakort
SK1 Produktet organike shiten me çmime më të larta sesa produktet e prodhuara nën
bujqësinë e zakonshme.
SK2 Pajisjet e përdorura në bujqësinë organike nuk ndryshojnë nga ato të përdorura në
bujqësinë e zakonshme.
SK3 Puna e përdorur për të prodhuar produkte organike nuk është e ndryshme nga ajo e
bujqësisë se zakonshme.
SK4 Kostoja e bujqësisë organike është më e vogël se kostoja e bujqësisë se zakonshme.
SK5 Bujqësia organike ka më pak ndikim në mjedis sesa bujqësia e zakonshme.
Perceptimi i fermerëve për riskun:
PR1 Ekziston risku se çmimet e produkteve të prodhuara nga bujqësia e zakonshme
mundet të bien.
PR2 Ekziston risku i ekspozimit ndaj kimikateve të përdorura në proçeset e prodhimit në
bujqësinë e zakonshme.
PR3 Ekziston risku i ekspozimit të anëtarëve të familjes ndaj kimikateve nga konsumi i
produkteve bujqësore të zakonshme.
PR4 Ekziston risku i tejkalimit të kërkesave të tregut për produktet bujqësore të
zakonshme.
PR5 Ekziston risku i kostove më të larta kur operohet në bujqësinë konvencionale/të
zakonshme si rezultat i përdorimit të plehrave kimike dhe pesticideve.
Perceptimi i fermerëve për perfitimet dhe kostot e anëtaresimit në BE
AN1 Ndihmat me subvencione nga BE do të më forcojnë si fermer.
AN2 Do të kem mundësi të reja tregu për fermën time.
AN3 Në treg do të jetë i qartë dallimi midis bujqësisë organike dhe jo-organike.
AN4 Unë do të dështoj në arritjen e standardeve të kërkuara nga BE.
AN5 Çmimet e agro-kimikateve bujqësore do bien.
AN6 Kontrolli për standardet do jetë më i rreptë.
AN7 Do kem më shumë mundësi për të marrë njohuri për bujqësinë organike.
AN8 Do kem mundësi më shumë për të marrë teknologji të reja nga BE.
AN9 Biznesi im rrezikon të mbyllet nga konkurrenca e produkteve të BE.
28. A do të dëshironit anëtarësimin në BE? 1. Po 2. As po as jo 3. Jo
29. A është anëtarësimi në BE një: 1. E keqe e madhe 2. E keqe 3. As mirë as e keqe 4. E Mirë 5. E mirë e
madhe
30. Kur do të futemi në BE? 1. Në 5 vitet e ardhshme 2. Pas 5 deri në 10 vitesh 3. Pas 10 vitesh 4. Nuk e
di
31. Të ardhurat:
1. Sa përqind e të ardhurave familjare ju vijnë nga aktivitetet bujqësore dhe blegtorale? %
2. Sa përqind e të ardhurave familjare ju vijnë nga bujqësia bio/organike? %
Emri i fermerit _____________________Nr Celulari ____________________Ju faleminderit për
informacionin!