raport krajowego mechanizmu prewencji z wizytacji nr 1 ... · pielęgniarskie, akta wybranych ......
TRANSCRIPT
1
Warszawa, dnia 10 kwietnia 2012 r.
RPO–697953-VII-720.3/12/DK
Raport
Krajowego Mechanizmu Prewencji
z wizytacji
Domu Pomocy Społecznej nr 1 w Grudziądzu
(wyciąg)
Wprowadzenie
Na podstawie artykułu 19 Protokołu fakultatywnego do Konwencji w sprawie
zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego
traktowania albo karania, przyjętego przez Zgromadzenie Ogólne Narodów
Zjednoczonych w Nowym Jorku dnia 18 grudnia 2002 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 30,
poz. 192) oraz działając z upoważnienia Rzecznika Praw Obywatelskich, w dniach
7-9 marca 2012 r., do Domu Pomocy Społecznej nr 1 w Grudziądzu przy ul.
Parkowej 12 i filii Domu przy ul. Armii Krajowej 12 w Grudziądzu (dalej: DPS
lub Dom/placówka), udali się przedstawiciele Zespołu „Krajowy Mechanizm
Prewencji” (dalej: KMP lub Mechanizm).
Celem wizytacji zapobiegawczej Mechanizmu było sprawdzenie na miejscu
sposobu traktowania przebywających w nim osób i dokonanie oceny
pod względem ich ochrony przed torturami oraz innym okrutnym, nieludzk im
lub poniżającym traktowaniem albo karaniem.
2
Przeprowadzone czynności polegały na:
wysłuchaniu informacji o funkcjonowaniu placówki i jej podstawowych
problemach, udzielonej przez dyrektora i zastępcę dyrektora oraz przez główną
księgową i przewodniczącą związku zawodowego pracowników DPS;
dokonano oglądu budynków przeznaczonych dla pensjonariuszy Domu, w tym:
wybranych losowo pokoi, gabinetów doraźnej pomocy medycznej, kaplicy,
sanitariatów, kuchni ogólnej, jadalni, kuchni pomocniczych, sal dziennego
pobytu, pracowni terapeutycznych, kawiarni i pomieszczenia pro morte;
przeprowadzono w czasie wizytacji pokoi i innych pomieszczeń rozmowy
z mieszkańcami Domu (w tym z przewodniczącą samorządu mieszkańców),
pracownikami i współpracownikami DPS (w tym z osobami udzielającymi
świadczeń medycznych i psychologicznych);
poddano analizie wybraną dokumentację, dostępną na miejscu (m.in. raporty
pielęgniarskie, akta wybranych mieszkańców, zeszyt skarg i wniosków, zeszyty
wejść i wyjść z placówki).
W toku wizytacji wykonano dokumentację fotograficzną i użyto dalmierza
do pomiaru powierzchni wybranych pomieszczeń.
Dokonane w ten sposób ustalenia pracownicy Krajowego Mechanizmu
Prewencji przekazali dyrektorowi placówki oraz wysłuchali jej uwag i wyjaśnień.
Ponadto, po zakończeniu wizytacji przeanalizowano: Zezwolenie Wojewody
Kujawsko-Pomorskiego z dnia 9 listopada 2007 r. na bezterminowe prowadzenie
domu pomocy społecznej nr WPS.VI.BG.9013/27/2007, Uchwałę nr VII/35/07
Rady Miejskiej Grudziądza z dnia 28 marca 2007 r. w sprawie nadania Statutu
Domowi Pomocy Społecznej nr 1 w Grudziądzu wraz ze Statutem DPS nr 1
w Grudziądzu, Regulamin Organizacyjny Domu Pomocy Społecznej nr 1
w Grudziądzu z dnia 1 stycznia 2006 r., Regulamin Samorządu Mieszkańców
Domu Pomocy Społecznej nr 1 w Grudziądzu, Procedurę przyjęcia mieszkańca
do DPS nr 1 w Grudziądzu, Procedurę zastosowania przymusu bezpośredniego
w DPS nr 1 w Grudziądzu, Procedurę dotyczącą przyjmowania i rozpoznawania
3
skarg i wniosków mieszkańców w DPS nr 1 w Grudziądzu oraz pozostałe,
obowiązujące w DPS procedury, Regulamin dotyczący dysponowania,
dokumentowania i rozliczania środków depozytowych złożonych
przez Mieszkańców DPS nr 1 w Grudziądzu, Umowę zawierającą zasady
współżycia społecznego Mieszkańców DPS nr 1 w Grudziądzu, Uchwałę
Społeczności Domu – Prawa i Obowiązki Mieszkańców, Całoroczne oferty
kulturalno-rozrywkowe dla Mieszkańców DPS nr 1 w Grudziądzu na rok 2012,
plan dnia w DPS, protokoły z kontroli przeprowadzonych w dniu 18 kwietnia i 3
czerwca 2011 r. przez Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego
w Bydgoszczy, sprawozdania z kontroli przeprowadzonych w dniach: 21 stycznia
2009 r., 3 stycznia 2010 r., 10-11 stycznia 2011 r. przez sędziego Sądu
Rejonowego w Grudziądzu.
Ogólna charakterystyka
Dom posiada 216 miejsc: 170 w siedzibie przy ul. Parkowej 12
w Grudziądzu i 46 w filii przy ul. Armii Krajowej 39 w Grudziądzu. DPS
w całości przeznaczony jest dla osób z zaburzeniami psychicznymi.
Placówka istnieje od 1952 r. Obecnie funkcjonuje na podstawie zezwolenia
Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 9 listopada 2007 r., umożliwiającego
Miastu Grudziądz prowadzenie na czas nieokreślony domu pomocy społecznej
stałego pobytu, przeznaczonego dla osób przewlekle psychicznie chorych (kobiet
i mężczyzn). DPS jest samorządową jednostką budżetową, podlegającą
Prezydentowi Grudziądza, prowadzoną przez gminę – miasto Grudziądz.
Zadania i organizacja Domu określone zostały w Statucie DPS nr 1
w Grudziądzu, przyjętym uchwałą Rady Miejskiej Grudziądza. Szczegółową
organizację, zakres usług oraz zasady funkcjonowania Domu wraz z zasadami
prowadzenia spraw mieszkańców opisuje Regulamin organizacyjny DPS nr 1
w Grudziądzu. Natomiast Regulamin Samorządu Mieszkańców DPS nr 1
w Grudziądzu określa współpracę z dyrektorem Domu w zakresie organizacji
4
życia mieszkańców w DPS oraz daje podstawy do składania wniosków
i współpracy z personelem placówki w różnych kwestiach dotyczących
podopiecznych Domu m.in. składania propozycji do miesięcznych planów ich
zajęć.
Legalność pobytu
W dniu wizytacji w placówce oraz jej filii przebywało w sumie 107
mężczyzn i 108 kobiet. Spośród obecnych w Domu 215 osób, 78 osób było
ubezwłasnowolnionych całkowicie, a 25 częściowo. Liczba osób przyjętych
do DPS bez zgody, na mocy postanowienia sądu wynosiła w dniu wizytacji 34.
Ekspertka KMP na podstawie analizy dokumentacji zauważyła, że
w przypadku niektórych mieszkańców, tuż przed przyjęciem do DPS, rozpoznano
schizofrenię, mimo że przez szereg lat rozpoznawano jedynie niepełnosprawność
intelektualną i zaburzenia osobowości. Na podstawie dokumentacji, którą
dysponuje DPS, ekspertka KMP nie była w stanie zweryfikować diagnozy, ale
takie nagłe rozpoznanie psychozy w jej ocenie budzi wątpliwości, czy nie miało
stanowić uzasadnienia do przyjęcia do DPS o tej specyfice. Jest to szczególnie
niepokojące w przypadkach zastosowania przyjęcia na mocy decyzji sądu.
Nadto z dokumentów dotyczących przyczyn skierowania do DPS (także
wbrew woli) wynika, że podstawowym problemem jest nieradzenie sobie
z zaspokajaniem podstawowych potrzeb życiowych oraz nieregularne leczenie.
Z tych opisów, a także z rozmów z personelem DPS wynika, w ocenie ekspertki
KMP, że część mieszkańców mogłaby żyć poza Domem, gdyby istniały lepiej
zorganizowane usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi.
Kolejnym problemem jest, fakt kierowania decyzją Miejskiego Ośrodka
Pomocy Rodzinie niektórych osób, które powinny zostać skierowane do DPS nr 1
w Grudziądzu, do innych placówek na czas oczekiwania na wolne miejsce.
Sprawy te ilustrują systemowy problem niekierowania osób z zaburzeniami
psychicznymi do właściwych domów, które mogą zapewnić im należne usługi.
5
Traktowanie mieszkańców przez personel wizytowanej placówki
Atmosfera panująca w Domu w trakcie wizytacji była bardzo dobra.
Zauważono, iż zarówno jego dyrektor jak i kadra są w pełni zorientowani
w zakresie potrzeb i upodobań poszczególnych mieszkańców. W rozmowach
indywidualnych mieszkańcy podkreślali, że czują się dobrze w placówce i nie
wskazywali na żadne przejawy niewłaściwego ich traktowania. Również niektóre
osoby przyjęte do Domu wbrew swojej woli, z którymi przeprowadzono
rozmowy, informowały przedstawicieli Mechanizmu, że ich wcześniejsze obawy
dotyczące Domu nie sprawdziły się, a ich obecne, ewentualne zastrzeżenia
generalnie mają związek z sytuacją rodzinną czy majątkową (np. pojawiły się
zastrzeżenia, czy właściciel zajmowanego wcześniej przez daną osobę lokalu,
kierowany raczej finansowymi motywami niż chęcią pomocy, doprowadził daną
osobę do jej umieszczenia w placówce).
W Domu powołano 5 zespołów terapeutyczno-opiekuńczych, składających
się z pielęgniarek, opiekunek socjalnych i pokojowych, które wraz z wspólnymi
dla wszystkich mieszkańców fizjoterapeutami i pracownikami terapii zajęciowej
zajmują się mieszkańcami Domu. Pensjonariusze podzieleni zostali również na 5
zespołów. Każdy zespół mieszkańców zajmuje w placówce oraz w filii pokoje
położone w pobliżu siebie. Zaznaczyć należy w tym miejscu, że dobór
nowoprzybyłych mieszkańców do zespołów, choć odbywa się według pewnych
zasad (np. osoby starsze i leżące są zgrupowane w jednym zespole, a osoby
z niepełnosprawnością intelektualną przebywają w filii placówki), to mieszkaniec
może swobodnie zmienić pokój czy zespół (wyjątkiem od tej zasady jest
przymusowe przeniesienie mieszkańca do innego pokoju, wynikające m.in.
z potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa innym pensjonariuszom – patrz pkt. 5
pt.: Dyscyplinowanie).
Każdemu mieszkańcowi Domu, przy przyjęciu do placówki wyznacza się
opiekuna adaptacyjnego spośród personelu, który w przypadku obustronnej
6
akceptacji, staje się osobą na stałe opiekującą się danym mieszkańcem , tzw.
pracownikiem pierwszego kontaktu, działającym w ramach danego zespołu
terapeutyczno-opiekuńczego. Każdy pracownik pierwszego kontaktu może
opiekować się jednocześnie maksymalnie 3 osobami. Może zatem, korzystając
z wsparcia pozostałych członków personelu Domu, właściwie zadbać
o szczególne potrzeby danego podopiecznego, koordynując wykonywanie
poszczególnych usług wobec niego i inspirując podopiecznego do aktywności
we wszystkich sprawach życia codziennego.
Mieszkańcy, jako zbiorowość, mogą mieć wpływ na organizację pracy
Domu i kwestie dotyczące osób w nim przebywających. W placówce funkcjonuje
demokratycznie wybierany Samorząd Mieszkańców (Rada Mieszkańców),
którego postulaty, zgodnie z informacjami mieszkańców, są przeważnie
akceptowane przez dyrektora Domu i realizowane przez personel. Każdy z 5
zespołów terapeutyczno-opiekuńczych ma swojego lidera, który na bieżąco
zajmuje się istotnymi sprawami członków zespołu oraz angażuje ich
w organizację różnych przedsięwzięć np. sportowych.
Każdy mieszkaniec ma również indywidualne uprawnienia w omawianym
obszarze oraz prawo wyboru w sprawach dotyczących go bezpośrednio czy też
prawo uczestnictwa w tworzeniu indywidualnych planów opiekuńczo-
terapeutycznych i oceniania skutków udzielonej pomocy.
W efekcie pensjonariusze DPS funkcjonują w placówce w sposób zbliżony
do warunków domowych, mając równocześnie zapewnioną opiekę oraz dobre
warunki bytowe (patrz pkt. 12 pt.: Warunki bytowe).
Uwagę wizytujących zwróciła dobra praktyka zezwalania mieszkańcom
Domu na posiadanie zwierząt, których rodzaj i cechy indywidualne nie stanowią
zagrożenia czy przeszkody w funkcjonowaniu innych pensjonariuszy. Pozytywne
emocje wiążące się z kontaktem z pupilem i możliwość opieki nad zwierzęciem,
dająca poczucie bycia komuś potrzebnym oraz bliskim, z pewnością mają
bezpośredni, dobry wpływ na stan psychiczny i fizyczny tych osób.
7
Pracownicy Mechanizmu dostrzegli również dbałość o czystość w pokojach
mieszkańców oraz w całej placówce i jej filii (pensjonariusze nie są zmuszani
do samodzielnego sprzątania) oraz dobry stan higieniczny wszystkich
podopiecznych. Zaznaczyć należy, że w zakresie zadbania o stan mieszkańców,
DPS nie ogranicza się do podstawowych kwestii (np. zmiany pieluch czy umycia
podopiecznego), ale zapewnia także fachowe usługi fryzjerskie.
Zastrzeżenia ekspertki KMP w zakresie traktowania mieszkańców Domu
dotyczą osób nieakceptujących pobytu w DPS, umieszczonych bez zgody czy
nadużywających alkohol. Ekspertka KMP ustaliła, że personel nie mając
wskazówek w przepisach prawa, jak postępować z takimi osobami, reguluje
wyjścia tych osób przy pomocy przepustek (zalecanych przez psychiatrę)
lub okresowego zamykania Domu na klucz (dotyczy to filii DPS). O tym
problemie szerzej w pkt. 7 pt.: Prawo do kontaktu z światem zewnętrznym.
Wątpliwości Mechanizmu w zakresie traktowania mieszkańców Domu
dotyczą też konstrukcji aktów wewnętrznych, w tym nadmiernych uprawnień
Samorządu Mieszkańców w zakresie spraw indywidualnych pensjonariuszy,
(o tym problemie również w pkt. 5 pt.: Dyscyplinowanie).
Poza Regulaminem, prawa i obowiązki mieszkańców DPS, zostały
określone w Uchwale społeczności Domu, opisującej zasady współżycia
społecznego mieszkańców placówki. Samorząd Mieszkańców jest organem
doradczym i pomocniczym. Nie wydaje się zatem właściwy do określania tego
typu, fundamentalnych kwestii. Zgodnie ze Statutem DPS nr 1 Grudziądzu,
przyjętym Uchwałą Rady Miejskiej Grudziądza, szczegółową organizację
oraz zasady funkcjonowania Domu określa opracowany przez dyrektora Domu
Regulamin organizacyjny. Dodać należy, że Regulamin ten przyjmowany jest
przez Prezydenta Grudziądza. Takiej kontroli merytorycznej i obiektywnej nie są
poddawane uchwały samorządu mieszkańców DPS.
Umowa przestawiająca zasady współżycia społecznego mieszkańca DPS nr
1 w Grudziądzu, zawierana z przyjmowanymi do placówki osobami, nie opiera
8
się na treści Regulaminu domu, ale właśnie zapisach wskazanej Uchwały
społeczności Domu. W związku z koniecznością uporządkowania zapisów
wymienionych dokumentów, KMP postuluje, aby zapisy umowy oparte były
przede wszystkim na treści Regulaminu.
Zgodnie z informacją przekazaną przez dyrektora Domu, w placówce nie
doszło w ostatnim czasie do żadnych wydarzeń nadzwyczajnych , poza zgonami
mieszkańców. KMP ustalił, że w latach 2010-2012 (do dnia wizytacji) w DPS
zmarło w sumie 9 osób, a według relacji personelu placówki, wszystkie zgony
były spowodowane naturalnymi przyczynami (niewydolność krążeniowo –
oddechowa). We wskazanym okresie, 10 podopiecznych Domu zmarło
w Regionalnym Szpitalu Specjalistycznym im. Wł. Biegańskiego w Grudziądzu.
Z wyjaśnień dyrektora Domu wynika, że z dostępnych w kilku przypadkach kart
zgonu pacjentów (w większości przypadków karty te były udostępniane wyłącznie
rodzinom, które organizowały pogrzeb) wynika, że przyczyną śmierci
podopiecznych Domu była również niewydolność oddechowo – krążeniowa.
Dotychczasowe doświadczenie DPS w pomocy udzielanej podopiecznym Domu
przez wymieniony szpital nie daje podstaw do wyrażenia wątpliwości, że być
może śmierć podopiecznych była wynikiem zaniedbania czy też złego traktowania
w szpitalu.
Z informacji przekazanych przez dyrektora placówki wynika, iż w ciągu
ostatnich dwóch lat w Domu nie stosowano środków przymusu bezpośredniego,
a w przypadkach agresji czy autoagresji mieszkańców jest wzywane pogotowie
ratunkowe. Z rozmów z personelem wynika, że uważa za przymus bezpośredni
tylko stosowanie unieruchomienia, a nie na przykład przytrzymanie. Warto w tym
miejscu przypomnieć, że zgodnie z art. 18 ust. 6 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r.
o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375 ze zm.),
dalej: ustawa, zastosowanie przymusu bezpośredniego wobec osoby z
zaburzeniami psychicznymi, przy wykonywaniu czynności przewidzianych we
wskazanej ustawie i określonych w niej okolicznościach, polega
9
na przytrzymaniu, przymusowym podaniu leków, unieruchomieniu lub izolacji . W
art. 18 ustawy, poza określeniem osób decydujących o zastosowaniu przymusu
bezpośredniego i osób zatwierdzających jego stosowanie, wskazana jest
konieczność odnotowywania w dokumentacji medycznej każdego przypadku
zastosowania przymusu bezpośredniego i uprzedzenia o możliwości jego
zastosowania.
Z ustaleń KMP wynika, że podejmowano w DPS w badanym okresie
nieskuteczne próby zastosowania środka przymusu bezpośredniego w postaci
pasów zabezpieczających, wobec pobudzonego pacjenta (pacjent sam uwalniał się
szybko z unieruchomienia), jednakże nie odnotowano tego w żadnej
dokumentacji, poza raportami pielęgniarek. W ocenie personelu przytrzymanie
lub podejmowanie jedynie prób unieruchomienia nie jest jeszcze stosowaniem
przymusu bezpośredniego. Tymczasem w ocenie ekspertki KMP oczywiste jest
(i tak wynika z raportów oraz dokumentacji pacjentów), że przy takiej specyfice
przeznaczenia placówki istnieją sytuacje, w których przymus bezpośredni
w postaci przytrzymania w sposób zasadny jest stosowany (agresja bezpośrednia,
niszczenie przedmiotów).
Mechanizm zaleca zatem stosowanie przymusu bezpośredniego zgodnie
z zapisami ustawy, w tym szczególnie prawidłowe odnotowywanie faktu
zastosowania tych środków.
Dyscyplinowanie
Zgodnie z § 25 obowiązującego w DPS Regulaminu organizacyjnego,
dyrektor Domu ma prawo przenieść mieszkańca bez jego zgody do innego pokoju
- nawet o niższym standardzie - w przypadku m.in. uporczywego i rażącego
naruszania przez pensjonariusza obowiązujących norm współżycia społecznego
i zasad pobytu w domu. Z informacji udzielonej przez dyrektora Domu wynika,
że w praktyce stosuje się przenoszenie mieszkańców do pokoi o niższym
standardzie, jako środek dyscyplinujący. Mechanizm uważa, że przeniesienie
10
mieszkańca do innego pokoju nie może być formą kary i może nastąpić wyłącznie
w sytuacji, gdy swoim zachowaniem utrudnia on funkcjonowanie
współlokatorów. Od decyzji tej powinno służyć nadto odwołanie, co nie jest
wyraźnie wskazane w Regulaminie (w § 19 dotyczącym praw mieszkańców Domu
znajduje się ogólny zapis o prawie do zgłaszania skarg i wniosków
do kierownictwa Domu i organów samorządu Mieszkańców).
Poza Regulaminem, katalog środków dyscyplinujących został określony
w Uchwale społeczności Domu, opisującej zasady współżycia społecznego
mieszkańców placówki. Wymienia się w niej możliwość przeprowadzenia
indywidualnej rozmowy pouczającej przez dyrektora Domu, przeprowadzania
rozmowy pouczającej w obecności Przewodniczącego Rady Mieszkańców,
udzielania nagany publicznej na spotkaniu Społeczności Terapeutycznej Domu,
pominięcia w udziale w imprezach zewnętrznych oraz organizowanych w Domu
oraz obciążenia finansowego Mieszkańca za świadome niszczenie wspólnego
mienia domu. Uchwała ta zawiera również katalog nagród oraz zastrzeżenie,
że wszystkie nagrody oraz kary mogą być udzielone przez dyrektora Domu
po uzgodnieniu z Radą Mieszkańców.
Mechanizm ponownie pragnie zauważyć, że Samorząd Mieszkańców jest
organem doradczym i pomocniczym. Mechanizm zaleca zatem, aby Samorząd
Mieszkańców ograniczył swoją rolę w sprawach indywidualnych do pomocy
i wsparcia tych pensjonariuszy, którzy sobie tego życzą, z wyłączeniem
możliwości udziału w wymierzaniu kar mieszkańcom Domu. Mechanizm zaleca
również zmianę uchwały Samorządu w zakresie określenia kar i nagród
udzielanych przez dyrektora DPS. KMP rekomenduje przeniesienie tej kwestii
do Regulaminu DPS, zastrzegając, że również sama forma niektórych kar (m.in.
publiczna nagana czy rozmowa pouczająca przeprowadzona przez Dyrektora
przy osobie trzeciej, jaką jest przedstawiciel Rady Mieszkańców), budzi
wątpliwości Mechanizmu ze względu na związane z nimi ryzyko upokorzenia
karanej w opisany sposób osoby. Gdyby w placówce faktycznie istniała
11
społeczność terapeutyczna, wspólne omawianie problemów i poszukiwanie ich
rozwiązania nie byłoby krzywdzące. W opisanej formie kary te nie wydają się
konstruktywne. Nadto nie jest czytelne, za co mieszkaniec może być ukarany i kto
decyduje, że popełniony został czyn, za który należy wymierzyć karę .
Prawo do informacji
Z informacji przekazanych przez dyrektora placówki oraz koordynatorkę
pracowników socjalnych i jednego z pracowników socjalnych wynika, że osoba
mająca zostać przyjęta do DPS zostaje zaproszona na spotkanie , podczas którego
przedstawiana jest jej oferta Domu, pokazywany budynek, przedstawiane są
zasady obowiązujące w placówce. Wcześniejsza możliwość poznania miejsca,
w którym zamieszka dana osoba oraz innych mieszkańców i personelu jest dobrą
praktyką, dającą możliwość spokojnego przygotowania się na tak ważną zmianę.
Osoba skierowana do DPS przy przyjęciu zapoznaje się dokładnie
z regulaminem placówki (jest on też dostępny w pokojach mieszkańców),
obowiązującymi w niej procedurami i podpisuje umowę zawierającą zasady
współżycia społecznego. Procedura ta również jest prawidłowa.
Uwagi wobec samej treści umowy zostały już przedstawione w pkt. 4
niniejszego raportu, mając jednak na względzie zakres tematyczny tej części,
należy wskazać na jeszcze jedną wątpliwość związaną z jej treścią, tym razem
związaną z prawem do informacji.
Otóż poza Regulaminem, prawa i obowiązki mieszkańców DPS, zostały
określone w Uchwale społeczności Domu opisującej zasady współżycia
społecznego mieszkańców placówki. Należy zauważyć, że są to dwa różne
katalogi praw i obowiązków pensjonariuszy. Zostały określone w sposób, który
daje możliwość realizacji indywidualnych potrzeb każdego mieszkańca
i stworzenia właściwej atmosfery w Domu, wzajemnego szacunku i zrozumienia,
ale zdublowanie ich i różnice w ich przedstawieniu utrudniają zrozumienie
faktycznego zakresu praw i obowiązków mieszkańca Domu. Kwestia ta jest
12
kolejnym argumentem za postulatem KMP, aby zapisy umowy oparte były przede
wszystkim na treści Regulaminu.
W zakresie prawa do informacji Mechanizm ma jeszcze jedną uwagę,
a mianowicie, zgodnie z opracowanym przez DPS dokumentem pt.: Procedura
dotycząca monitoringu w DPS Nr 1 w Grudziądzu, kierownicy poszczególnych
działów zobowiązani są do poinformowania jedynie podległych pracowników
o zainstalowanym monitoringu. Stosowanie wideonadzoru wobec osób w domu
pomocy społecznej jest swoistego rodzaju ingerencją w ich prywatność/ prawo
do intymności. W związku z tym wszystkie osoby przebywające w domu
powinny być informowane o tym, które pomieszczenia są monitorowane.
Mechanizm postuluje zatem, aby zobowiązanie do powiadomienia mieszkańców
DPS o monitorowaniu, również zostało zawarte w przedmiotowym dokumencie
i aby mieszkańcy Domu byli informowani przy przyjęciu do placówki również
o fakcie zainstalowania kamer monitorujących ciągi komunikacyjne
oraz palarnię.
Prawo do kontaktu ze światem zewnętrznym
W DPS nie stwarza się żadnych ograniczeń w kontaktach mieszkańców
z członkami najbliższej rodziny, opiekunami, przyjaciółmi czy sympatiami, które
nie mieszkają w DPS.
Kontakty z rodzinami i innymi osobami odbywają się w formie codziennych
odwiedzin (w godz. 9.00-18.00) i wyjść oraz telefonicznie (w DPS jest budka
telefoniczna dla osób niekorzystających z własnych telefonów komórkowych)
i listownie (korespondencja mieszkańców nie jest otwierana).
Poza możliwością spacerów poza DPS, placówka organizuje również
wyjścia grupowe (np. do kina, pływalni, kręgielni) oraz wyjazdy i wycieczki.
Kontakt mieszkańców Domu z osobami spoza placówki jest także organizowany
w formie udziału w zawodach sportowych, zabawach i obchodach różnych
uroczystości.
13
Placówka zapewnia możliwość udziału mieszkańców w wyborach
powszechnych.
Wątpliwości Mechanizmu w zakresie traktowania mieszkańców Domu, jak
wspomniano w pkt. 4 niniejszego raportu, dotyczą sprawy ograniczania wolności
mieszkańcom filii Domu oraz osobom uznanym za uzależnione od alkoholu
i przyjętym bez zgody. Mechanizm pragnie zauważyć, że zgodnie z art. 40
ustawy w przypadku wystąpienia u osoby, o której mowa w art. 38,
przebywającej w domu pomocy społecznej, zachowań zagrażających jej życiu
lub zdrowiu, lub życiu lub zdrowiu innych osób, można wobec niej stosować
przymus bezpośredni również w celu zapobieżenia opuszczeniu domu pomocy
społecznej. Wskazany przepis nie daje podstaw prawnych do stosowania
permanentnej lub nawet czasowej izolacji całej grupy mieszkańców Domu. Nadto,
poza ustawowymi wskazaniami do zastosowania izolacji, środek ten powinien
realizowany być w odpowiednich warunkach. KMP uważa zatem, że okresowe
zamykanie filii DPS, czyli całego budynku, stoi w sprzeczności z wskazanym
zapisem art. 40 ustawy i jest bezprawnym ograniczeniem wolności
przebywających w tej placówce osób. DPS powinien zapewnić osobom
z niesprawnością intelektualną opiekę nie pozbawiając ich jednocześnie prawa
wyjścia na świeże powietrze czy przepustek, umożliwiających kontakt ze światem
poza Domem.
Problem spożywania alkoholu przez mieszkańców DPS w sposób
zakłócający funkcjonowanie placówki i uzależnienia części osób od alkoholu jest
niewątpliwie problemem wielowymiarowym, wymagającym kompleksowego,
systemowego rozwiązania. Niemniej jednak zastrzeżenia Mechanizmu budzi
ograniczanie przepustek osobom wskazywanym przez personel DPS jako osoby
z rozpoznaniem choroby alkoholowej czy mające zdrowotne przeciwwskazania
do spożywania alkoholu. Osobom uzależnionym powinna być zaproponowana
stosowna terapia. W zespole, do którego kierowane są osoby z takim problemem,
są organizowane spotkania z terapeutą, a DPS organizuje udział swoich
14
podopiecznych w turnusach antyalkoholowych. Nie jest jednak czytelne, czy Dom
wnioskował do Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
o skierowanie tych mieszkańców, którzy owocnie nie korzystają z oferty DPS
i systematycznie zakłócają spokój lub porządek publiczny na przymusowe
leczenie, zgodnie z art. 26 ust. 1 w zw. z art. 24 ustawy z dnia 26 października
1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst
jedn.: Dz.U. z 2007 r. nr 70, poz. 473 ze zm.). Mechanizm zdaje sobie sprawę,
że mowa w tym miejscu o osobach z zaburzeniami psychicznymi, wymagających
często całodobowej opieki, nie tylko leczenia z alkoholizmu, ale kwestia ta
wymaga wyjaśnienia.
Przedstawiciele KMP odebrali jedną uwagę mieszkańca Domu, dotyczącą
pobytu w DPS wbrew woli i nierealizowania prawa kontaktu z rodziną.
Mianowicie osoba umieszczona w filii placówki stwierdziła, że nie ma kontaktu
z własną matką, przebywającą w głównym budynku DPS, również mieszkanką
wizytowanej placówki. Kolejnym przedstawionym przez mieszkańca Domu
problemem jest brak akceptacji faktu umieszczenia w DPS. Z wyjaśnień dyrektora
Domu wynika, że kontakty między synem a matką odbywają się (nie jest jednak
jasne kiedy miały miejsce), ale ze względu na ich nieprzyjemny przebieg i niechęć
matki do kontaktów z synem, w praktyce ich rozwój jest utrudniony.
Pani Dyrektor wskazała też na brak regulacji prawnych dotyczących
postępowania przez personel DPS z osobami, które przebywają w nim wbrew woli
w zakresie decyzji o udzielaniu im przepustek. W ocenie ekspertki KMP
faktycznie nie ma jasności co do postępowania wobec osób nie wyrażających
zgody na pobyt, nie stanowiących zagrożenia, a skierowanych z powodu
niezaspokajana potrzeb życiowych, jak też osób przebywających za zgodą, których
aktualny stan nie pozwala na bezpieczne korzystanie z wyjść.
Prawo do dysponowania własnością
15
Średni miesięczny koszt utrzymania mieszkańca w Domu wynosi 2566, 62 zł.
Stawka żywieniowa to 7 zł./os. Osoby korzystające z wakacji, w okresie do 21 dni
w roku, nie ponoszą kosztów utrzymania w placówce.
Pieniądze własne mieszkańców są wpłacane na konto depozytowe DPS.
Zgodnie z przedstawioną przez główną księgową Domu informacją, wpłaty te są
indywidualnie księgowane, a pieniądze wypłaca się ich właścicielom w miarę
potrzeb, po uprzednim potrąceniu, za zgodą, kwot na leki i opłaty za pobyt.
Regulamin dotyczący dysponowania, dokumentowania i rozliczania środków
depozytowych złożonych przez mieszkańców DPS nr 1 w Grudziądzu przewiduje
możliwość założenia przez mieszkańca indywidualnego konta w banku, ale tylko
banku PKO. W ocenie Mechanizmu § 8 tego Regulaminu powinien zostać tak
zmieniony, aby ci mieszkańcy, którzy zechcą ulokować własne środki poza
kontem depozytowym DPS, nie byli ograniczani w wyborze banku lub instytucji
finansowej, w której chcą posiadać rachunek.
Cenne przedmioty i dokumenty pensjonariusze mogą złożyć w depozycie
placówki i nie ma ograniczeń w wydawaniu ich właścicielom. Każdy mieszkaniec
ma nadto możliwość zamknięcia na klucz swojej szafki przyłóżkowej i szafy
na rzeczy osobiste.
W DPS istnieją czytelne procedury postępowania z własnością zmarłych
mieszkańców.
Z informacji pracowników DPS wynika, że odbiera się alkohol mieszkańcom,
którzy nie mogą go spożywać ze względu na uzależnienie lub leczenie
wykluczające picie napojów zawierających alkohol. Pracownicy jednak nie
wiedzą, co z tym alkoholem dalej zrobić. KMP zauważa, że jest to kwestia
nieuregulowana prawnie. Istnieje rozporządzenie z dnia 11 maja 1983 r. w sprawie
zasad i trybu postępowania w razie wnoszenia napojów alkoholowych na tereny
objęte zakazem ich wnoszenia (Dz.U. z 1983 r. nr 25, poz.105), jednak nie
przystaje do specyfiki takich placówek, jak DPS m.in. ze względu na
zobowiązanie do wydania alkoholu z depozytu jego właścicielom.
16
Prawo do ochrony zdrowia.
Wszyscy mieszkańcy DPS wymagają stałej bądź okresowej opieki
psychiatrycznej i psychologicznej, a duża część z nich ze względu na wiek
i przewlekłe stosowanie leków, wymaga okresowej kontroli internistycznej.
Zgodnie z informacją dyrektora DPS, wszystkim mieszkańcom wyjaśnia się,
na co chorują (przynajmniej próbuje się to robić) i mają oni prawo wglądu
w dokumentację medyczną (w praktyce nikt o to się nie ubiegał). Nie stosuje się
środków uspokajających z innych powodów niż wskazania medyczne
np. ze względu na braki personelu i generalnie odchodzi się od ich stosowania.
Badania oraz porady lekarzy współpracujących z placówką odbywają się
w przystosowanych do tego celu gabinetach zabiegowo – pielęgniarskich,
umiejscowionych przy poszczególnych zespołach mieszkańców. Do lekarzy
specjalistów, działających w ramach NFZ, poza psychiatrą, pensjonariusze
dowożeni są busami Domu, jak tylko jest taka potrzeba.
Opieka lekarska w DPS realizowana jest przez lekarza psychiatrę
raz w tygodniu (dzień pracy), przez lekarza internistę dwa razy w tygodniu
(w sumie pięć i pół godziny) oraz przez psychologa – cztery godziny tygodniowo.
Pacjenci otrzymują wystarczającą (a w każdym razie wykraczającą poza
standardy zwykłej opieki ambulatoryjnej) opiekę internistyczną (lekarz działa
w ramach NFZ).
Wszyscy wymienieni lekarze deklarują wydłużanie godzin pracy i stałą
dostępność telefoniczną, a praktyka w tym zakresie została potwierdzona przez
dyrektora DPS. Jednak w ocenie ekspertki KMP w przypadku psychiatry
(działającego w ramach NFZ) i psychologa (pracującego w ramach umowy
na świadczenie usług) wydaje się to rozwiązaniem niewystarczającym.
Nawet wobec pacjentów stabilnych, niewymagających częstych kontroli ,
lekarz psychiatra musi realizować wizytę raz w miesiącu, ze względu
na konieczność przepisania leków (ze względu na cenę leków nie ma możliwości
17
przepisywania raz na trzy miesiące). Oznacza to, że każdy pacjent planowo ma
wizytę raz w miesiącu, co uwzględniając pacjentów w stanie pogorszonym
i potrzebę nagłych interwencji, wydaje się pracą wymagającą codziennej
obecności lekarza psychiatry w takim wymiarze godzin, jaki może być
zapewniony np. w ramach pełnego etatu. Zaznaczyć należy, że w ocenie ekspertki
KMP, psychiatra sprawujący opiekę, robi to z dużym zaangażowaniem i widać, że
zna swoich pacjentów oraz rzeczywiście jest dyspozycyjny poza godzinami pracy.
Według ekspertki KMP, stanowczo za mało godzin jest przeznaczonych
również na opiekę psychologa. Sytuacja zastana w trakcie wizytacji wskazuje, że
obecnie możliwe jest ocenienie stanu psychicznego mieszkańca przy przyjęciu i co
pół roku oraz podjęcie ewentualnych działań interwencyjnych. Nie ma natomiast
możliwości prowadzenia stałych oddziaływań psychologicznych, które powinny
stanowić standard w domach pomocy społecznej przeznaczonych dla osób
z zaburzeniami psychicznymi.
Opisany problem należy uznać również za sprawę o charakterze
generalnym. W ocenie ekspertki KMP, domy pomocy społecznej dla osób
z zaburzeniami psychicznymi w okresie skracania hospitalizacji psychiatrycznej
stają się tym, czym dawniej były duże szpitale psychiatryczne – długoterminową
opieką nad osobami z zaburzeniami psychicznymi. Powinna być to jednak aktywna
opieka i leczenie dające szansę na powrót do środowiska. W związku z tym
przewidywany w placówce udział w procesie leczenia i rehabilitacji
wykwalifikowanego personelu psychiatryczno-psychologicznego należy uznać
za niewystarczający. Zasadą powinien stać się co najmniej jeden etat psychiatry
i przynajmniej 4 etaty psychologiczne na 200 mieszkańców.
Z informacji udzielonych przez dyrektora Domu wynika nadto, że istnieje
problem prawidłowości leczenia mieszkańców Domu przez personel Szpitala
Psychiatrycznego w Świeciu. Mieszkańcy Domu, którzy trafiają do tej placówki
zgodnie z decyzją lekarza DPS, są wypisywani z niej bez wyraźnej poprawy,
w złym stanie psychiatrycznym. Nadto czas ich pobytu w ostatnim okresie skrócił
18
się do okresu, który nie pozwala na przyjęcie, by pomoc udzielona w tak krótkim
czasie była skuteczna. Dodatkowo DPS boryka się z oporem w przyjmowaniu
swoich podopiecznych do tej placówki. Pracownicy DPS, z którymi
przedstawiciele Mechanizmu również rozmawiali w tej sprawie dodali,
że mieszkańcy Domu są we wskazanym szpitalu systematycznie okradani
z rzeczy, w które DPS ich wyposaża (są to nowe komplety piżam, środków
higienicznych, ręczniki itp.). Jednakże zgodnie z dodatkowymi informacjami,
uzyskanymi przez ekspertkę KMP, należy liczyć, że problem braku współpracy
z tą placówką zostanie rozwiązany, poprzez utworzenie w Grudziądzu jej filii
(oddziału psychiatrycznego), co da w niedalekiej przyszłości możliwość
nawiązania bezpośrednich, konstruktywnych relacji z osobami, które będą leczyć
pensjonariuszy DPS w szpitalnych warunkach. Nadto w ocenie ekspertki KMP
relacje DPS - szpital psychiatryczny to problem również o charakterze
systemowym, gdyż nie ma wypracowanych ścieżek kontaktów obu typów
placówek.
Kolejnym problemem w omawianym obszarze, na który bezpośredniego
wpływu nie ma personel DPS, jest trudna sytuacja finansowa mieszkańców domu,
w efekcie której niektórzy mieszkańcy proszą lekarzy o nieordynowanie im leków ,
ponieważ potrącenia za nie powodują faktyczny brak środków finansowych
pozostających do dyspozycji pensjonariusza. W budżecie DPS jest przewidziana
kwota ok. 3300 zł. na pomoc pensjonariuszom w takiej sytuacji i osób, które nie są
w stanie samodzielnie zapłacić za inne ważne rzeczy (np. protezy).
Prawo do usług opiekuńczo-terapeutycznych
Placówka spełnia bardzo dobrze funkcje opiekuńcze wobec mieszkańców,
natomiast, pomimo istnienia samorządu mieszkańców, nie jest nastawiona
na realizowanie programów rehabilitacyjnych wobec pensjonariuszy.
Zgodnie z oceną ekspertki KMP, dominującym modelem w wizytowanym
DPS, jest model opiekuńczo-paternalistyczny bez pomysłu na wzmacnianie
19
zasobów własnych mieszkańców z perspektywą na usamodzielnienie. Wpływa
na to również pozostawanie w jednej placówce osób z zaburzeniami
psychicznymi i niepełnosprawnością intelektualną, wymagających zdecydowanie
innych oddziaływań rehabilitacyjnych. W ocenie ekspertki KMP warto podjąć
stopniowe działania mające na celu integrację mieszkańców obu placówek
i zbudować społeczność terapeutyczną, działającą w oparciu o zasoby
mieszkańców, a nie akcje organizowane przez personel .
Dokumentacja dotycząca oddziaływań prowadzona jest - w ocenie ekspertki
KMP - w sposób prawidłowy, aczkolwiek wydaje się, że bez pomocy personelu
wykwalifikowanego w oddziaływaniach o charakterze rehabilitacyjnym, opiekunki
mają trudność w realizowaniu „indywidualnych planów wspierania”, co widać
w kartach mieszkańców. Podstawowa działalność w zakresie indywidualnych
planów jest działalnością oferowaną przez DPS ogólnie mieszkańcom – wyjścia,
zabawy etc., mało jest natomiast wspierania w aktywności własnej
oraz rzeczywistej realizacji celów rehabilitacji psychiatryczno-psychospołecznej.
Zaznaczyć należy, że wśród usług świadczonych przez Dom, znajduje się
bogata oferta kulturalno-rozrywkowa dla mieszkańców, obejmująca m.in. imprezy
okolicznościowe, udział w turniejach sportowych, wycieczki oraz gry i zabawy
ruchowe na świeżym powietrzu. Poza tymi atrakcjami, nazwanymi przez DPS
„terapią rozluźniającą”, w placówce mieszkańcy mogą skorzystać z fizykoterapii,
hydroterapii i kinezyterapii, a personel domu umożliwia udział pensjonariuszy
w turnusach rehabilitacyjnych oraz organizuje dla nich różne zajęcia w ramach
terapii zajęciowej, m.in. zajęcia muzyczne, plastyczne, kuchenne.
Personel wizytowanej placówki
W DPS zatrudnionych jest 137 osób, do których, poza kierownictwem
i administracją należy: 5 instruktorów ds. kulturalno-oświatowych, 2 instruktorów
terapii zajęciowej (w tym: starszy instruktor terapii zajęciowej), 46 opiekunek
(w tym: p.o. dyrektora zespołu, 8 starszych opiekunek i młodsza opiekunka),
20
opiekun, 24 pielęgniarek (w tym: 2 kierowników, p.o. kierownika zespołu i starsza
pielęgniarka), 2 pielęgniarzy, 12 pokojowych (w tym: 4 starsze pokojowe), starszy
pokojowy, 5 pracowników socjalnych (w tym: starszy specjalista pracy socjalnej –
koordynator), 2 techników fizjoterapii (w tym: starszy technik fizjoterapii),
dietetyk i 2 kapelanów. Ponadto dla potrzeb mieszkańców, w Domu zatrudnione są
osoby na takich stanowiskach jak np. kucharze, praczki, rzemieślnicy (stolarze,
malarze, elektrycy) oraz kierowca, krawiec i fryzjerka.
Z placówką współpracuje psycholog i psychiatra, którzy nie są zatrudnieni
w DPS na etatach.
Obsada etatowa Domu spełnia wymogi określone w § 6 ust. 2
rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 października 2005 r.
w sprawie domów pomocy społecznej (Dz.U. z 2005 r. nr 217, poz. 1837), dalej:
rozporządzenia, w zakresie wskaźnika zatrudnienia pracowników zespołu
terapeutyczno-opiekuńczego (0,5 na jednego mieszkańca Domu), zatrudnienia
pracowników socjalnych (nie mniej niż 2 na 100 mieszkańców domu)
oraz zapewnienia pensjonariuszom DPS kontaktu z psychologiem i psychiatrą.
Jednak zgodnie z ustaleniami ekspertki KMP, poza ukończonymi,
w niektórych przypadkach szkoleniami w opiece długoterminowej żadna
z pielęgniarek nie ma specjalności psychiatrycznej. Z kolei wszystkie opiekunki
ukończyły kurs opiekunek DPS i część z nich ma kwalifikacje asystenta osób
niepełnosprawnych. Wynika z tego, że kadra Domu przygotowana jest
do długoterminowej opieki w DPS, a nie do specyfiki pracy z osobami
z zaburzeniami psychicznymi. W konsekwencji np. realizacja standardów
określonych w procedurze pt.: Standard postępowania w stanie nasilenia choroby
psychicznej jest trudna lub w ogóle niemożliwa. Dodatkowym problemem w tym
zakresie jest opisana w pkt. 9 niniejszego raportu kwestia ułomności współpracy
z psychologiem i pedagogiem w zakresie czasu ich pracy w Domu.
W placówce w latach 2009-2011 przeprowadzono szereg szkoleń
dla pracowników DPS, o tematyce związanej z postępowaniem z mieszkańcami
21
Domu (m.in. postępowanie z osobami agresywnymi, prawa mieszkańca, aspekty
prawne sytuacji osób przewlekle psychicznie chorych, trening umiejętności
nawiązywania kontaktu z mieszkańcem uzależnionym, użycie środków przymusu
bezpośredniego). Wśród zaplanowanych w 2012 r. szkoleń znajdują m.in. takie
zagadnienia, jak ochrona danych osobowych w DPS czy nauka konstruowania
i efektywnego realizowania indywidualnego planu wsparcia. W ocenie
Mechanizmu, ze względu na specyfikę placówki, warto rozważyć uzupełnienie
szkoleń o zagadnienia związane z pierwszą pomocą przedmedyczną
wraz z ćwiczeniami praktycznymi oraz skierowanie przynajmniej części
pracowników na szkolenie mające na celu uzyskanie specjalizacji w zakresie
pielęgniarstwa psychiatrycznego i opieki nad osobami chorymi psychicznie.
Większość pensjonariuszy, z którymi rozmawiali przedstawiciele
Mechanizmu dobrze oceniła pracę personelu, podkreślając, że lubią te osoby i że
faktycznie interesują się ich sprawami.
Na terenie placówki działa związek zawodowy pracowników. Z wypowiedzi
przewodniczącej związku wynika, że współpraca z pracodawcą układa się
poprawnie. Pracownicy nie skarżyli się na warunki pracy, ani na pracodawcę , ale
na nieadekwatne do ich ciężkiej pracy wynagrodzenia. Niskie wynagrodzenia
przekładają się na problemy z pozyskiwaniem nowej kadry, m.in. część
pracowników DPS zrezygnowała z pracy ze względu na lepiej płatną pracę
w szpitalach.
Dodać należy, że zgodnie z informacją udzieloną przez dyrektora placówki,
w latach 2011 - 2012 (do dnia wizytacji) nie było postępowań dyscyplinarnych czy
karnych prowadzonych wobec pracowników Domu. W tym okresie złożono dwie
skargi na personel placówki m.in. skargę na opiekunkę, która zdaniem
pensjonariuszki ukradła jej 20 zł. (pieniądze zostały odnalezione w szafce
mieszkanki Domu, która stwierdziła, że zapomniała, gdzie je schowała i wycofała
oskarżenie).
22
Warunki bytowe
Placówka przy ul. Parkowej 12 w Grudziądzu składa się z kilku budynków
o różnym przeznaczeniu, tj. przede wszystkim z dwupiętrowego budynku
mieszkalnego z wspólną dla całego DPS kuchnią i magazynem żywności
w suterenie. Elewacja tego budynku wymaga remontu, podobnie pomieszczenia
i wyposażenia kuchni, ale zgodnie z informacją uzyskaną w toku wizytacji,
podjęte już zostały działania zmierzające do uzyskania środków na remont
we wskazanym zakresie.
Na terenie tej placówki znajduje się też jednopiętrowy budynek
wykorzystywany na potrzeby administracji Domu, w którym również, w osobnej
części, mieści się pralnia i pokoje gościnne dla odwiedzających mieszkańców
osób spoza Grudziądza.
Do budynku tego przylega parterowa przybudówka, z odrębnym wejściem,
w której umiejscowiono pomieszczenie pro morte. Z informacji dyrektora DPS,
nie jest wykorzystywane, gdyż zmarłych zabierają od razu firmy pogrzebowe.
Teren zielony placówki został zagospodarowany na potrzeby mieszkańców:
mogą oni spędzać czas przesiadując na ławeczkach postawionych wśród
zadbanych drzew i krzewów czy w pobliżu murowanego grilla pod specjalnym
zadaszeniem, chroniącym przed deszczem i słońcem oraz spacerować w pobliżu
oczka wodnego czy też uczestniczyć w zajęciach organizowanych w mini
amfiteatrze i grać w piłkę (w dniu wizytacji część ławek i urządzeń sportowych
była schowana ze względu na trwającą nadal zimę).
Dwupiętrowy budynek mieszkalny został administracyjnie podzielony na 3
części (A, B, C), połączone ze sobą wewnętrznymi korytarzami. W części B i C
umiejscowione są pokoje dla osób korzystających z usług zespołów terapeutyczno-
opiekuńczych nr 1, 3 i 4, a w części A - nr 2.
W części A mieszczą się również pracownie terapii zajęciowej
oraz fizykoterapii, hydroterapii i kinezyterapii (zaznaczyć należy, że wszystkie
23
pomieszczenia Domu w dniu wizytacji, poza kuchnią, były w dobrym stanie,
estetycznie urządzone, czyste i wyposażone w niezbędne meble i urządzenia) .
W segmencie B i C, poza pokojami dla mieszkańców, znajduje się kolejny
gabinet służący do fizjoterapii oraz kaplica, gabinet fryzjerski, przestronny pokój
dzienny służący do spotkań i rekreacji wszystkich mieszkańców budynku, a także
stołówka połączona z salą, wykorzystywaną m.in. przy okazji różnych
uroczystości. W części tej znajduje się także tzw. kawiarnia w postaci
niewielkiego sklepu połączonego z przytulnie urządzoną salą, w której ustawiono
kilka stolików z krzesłami.
Wszystkie pokoje mieszkańców w DPS (1-4 osobowe) w dniu wizytacji
były wyposażone w odpowiednie do potrzeb mieszkańców łóżka i przynajmniej
podstawowe meble (łóżko, szafa, stół, krzesła, szafka nocna). W dniu wizytacji
pomieszczenia mieszkalne Domu były wolne od nieprzyjemnych zapachów,
estetyczne, panował w niech ład i było w nich czysto. Wszystkie pokoje w DPS
mają uchylne okna umożliwiające wietrzenie i dostęp światła słonecznego.
Jedyną wątpliwością Mechanizmu w zakresie pokoi mieszkalnych było ich
oznaczenie tabliczkami z imionami i nazwiskami osób mieszkających w danym
pomieszczeniu. Zgodnie z wyjaśnieniami dyrektora placówki, oznaczenie pokoi
nastąpiło dobrowolnie, na prośbę samych mieszkańców, którzy chcieli ułatwić
osobom odwiedzającym dotarcie do nich.
W pobliżu pokoi mieszkańców znajdują się łazienki i toalety w liczbie
zapewniającej możliwość korzystania z nich bez przeszkód w postaci długiego
oczekiwania na swoją kolej.
Nieopodal pokoi mieszkańców poszczególnych zespołów, znajdują się
gabinety lekarskie, pokoje socjalne, w których odbywają się spotkania w sprawach
danego mieszkańca z pracownikami socjalnymi oraz kuchenki pomocnicze.
We wszystkich częściach A, B i C, przeznaczonych dla poszczególnych
grup mieszkańców, w korytarzach, wygospodarowano pokoje dziennego pobytu.
W budynku tym jest też wyodrębnione pomieszczenie dla osób palących.
24
Filię DPS przy ul. Armii Krajowej 39 w Grudziądzu stanowi jeden duży
budynek dwupiętrowy, z użytkowym poddaszem, położony wśród zadbanej,
parkowej zieleni i ogrodzony. Pomieszczenia w filii nie odbiegają standardem
w zakresie liczby i rodzaju pomieszczeń, ich wyposażenia, estetyki i czystości
od pomieszczeń w placówce ul. Parkowej 12. Jednak teren wokół budynku nie
został w żaden sposób zagospodarowany na inne zajęcia mieszkańców niż
ewentualne spacery. Mechanizm zaleca zapewnienie mieszkańcom filii
porównywalnych możliwości spędzania czasu na świeżym powietrzu, jak
w przypadku placówki przy ul. Parkowej 12.
Budynek DPS jest monitorowany ze względu na konieczność zapewnienia
bezpieczeństwa mieszkańców i pracowników oraz ochronę mienia . Zainstalowane
kamery śledzą wyłącznie wspólnie użytkowane pomieszczenia (ciągi
komunikacyjne, palarnię, kuchenki pomocnicze oraz teren wokół budynków).
Dom zapewnia swoim mieszkańcom 4 posiłki dziennie, uwzględniając diety
zdrowotne. W jadłospisie uwzględnia się m.in. owoce, warzywa i nabiał
Opracowaniem jadłospisów zajmuje się zatrudniony w placówce dietetyk. Poza
tym mieszkańcy DPS mogą, korzystając z podręcznych kuchenek oraz w ramach
zajęć w pracowni kulinarnej, samodzielnie przygotować sobie i przechować
dowolne potrawy. Mieszkańcy Domu nie są ograniczeni w zakresie miejsca
spożywania posiłku, a potrzebujący pomocy pensjonariusze są karmieni
przez pracowników DPS.
Z relacji dyrektora Domu wynika, że DPS zapewnia wszystkim
mieszkańcom niezbędną pomoc w zakresie brakującej odzieży, obuwia czy
środków higienicznych. Pensjonariusze otrzymują pościel i ręczniki. Rzeczy te są
prane w pralni DPS.
W trakcie oglądu, przedstawiciele Mechanizmu zwrócili uwagę na fakt, że
wszyscy mieszkańcy byli ubrani właściwie do pory roku w nienoszącą śladów
znacznego użycia odzież, byli czyści, a osobom, które brudziły się np. wylewając
na siebie napój, opiekunki natychmiast pomagały się przebrać. W łazienkach
25
zastano przynajmniej niezbędne środki czystości i ręczniki, a pokazana
przedstawicielom KMP bielizna składowana z przeznaczeniem wydania jej
mieszkańcom była w dobrym stanie.
Placówka jest dostosowana do potrzeb osób z niepełnosprawnością.
Reasumując, w ocenie Mechanizmu, placówka spełnia warunki w zakresie
zapewnienia usług bytowych, sanitarnych, opiekuńczych i higienicznych,
określone w rozporządzeniu.
Prawo do praktyk religijnych
DPS świadczy usługi w zakresie potrzeb duchowych swoich podopiecznych
zapewniając m.in. codzienna mszę świętą (zarówno w placówce jak i jej filii
do tego celu służą przestronne kaplice). Poza zatrudnionymi w Domu kapelanami
rzymskokatolickimi, w placówce organizowane są również spotkania z osobami
duchownymi różnych wyznań. Są to dobrowolne spotkania. Mechanizm nie
stwierdził nieprawidłowości w omawianym obszarze.
Dobre praktyki.
Poza wskazaną w treści niniejszego raportu dobrą praktyką w postaci
zezwolenia na posiadanie przez mieszkańców DPS zwierząt, których obecność
w pomieszczeniach mieszkalnych nie przeszkadza innym pensjonariuszom,
w placówce tej realizowane są cenne programy. DPS od kilku lat podejmuje
współpracę z różnymi podmiotami zewnętrznymi np. z Zakładem Karnym nr 1
i z Zakładem Karnym nr 2 w Grudziądzu oraz ze Stowarzyszeniem na Rzecz
Młodzieży Niepełnosprawnej Ruchowo w Grudziądzu.
Aktualnie realizowany jest program „Empatia”, mający na celu readaptację
społeczną uzależnionych od alkoholu skazanych z Zakładu Karnego nr 2
w Grudziądzu, poprzez pracę z mieszkańcami Domu i pomoc im w zwiększeniu
możliwości rozwoju (w szerokim słowa tego znaczeniu, od rozwoju koordynacji
wzrokowo-ruchowej po zwiększenie poczucia własnej wartości). Założone profity
26
związane z programem nie ograniczają się do tych dwóch kwestii (zakłada się
m.in. że skazani w czasie programu nabędą umiejętności pomocne w ewentualnym
przyszłym zatrudnieniu w tego typu placówce).
Zalecenia Krajowego Mechanizmu Prewencji.
Na podstawie art. 19 Protokołu Fakultatywnego do Konwencji w sprawie
zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego
traktowania albo karania, Krajowy Mechanizm Prewencji zaleca:
1. stosowanie środków przymusu bezpośredniego zgodnie
z przepisami ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie
zdrowia psychicznego (Dz.U. 2011 r. nr 231, poz. 1375 ze zm.), w
tym szczególnie prawidłowe odnotowywanie faktu zastosowania
tego środka;
2. uwrażliwienie pracowników DPS na różne formy przymusu;
3. wyłączenie możliwości przeniesienia mieszkańca do innego
pokoju, jako kary i określenie takiej możliwości w Regulaminie
DPS wyłącznie w sytuacji, gdy swoim zachowaniem utrudnia on
funkcjonowanie innym współlokatorom wraz z wskazaniem
procedury odwoławczej od takiej decyzji;
4. czytelne określenie w Regulaminie DPS wszystkich istotnych
kwestii dotyczących mieszkańców Domu, w tym kar i nagród
udzielanych przez dyrektora DPS;
5. wyłączenie Samorządu Mieszkańców z możliwości udziału
w wymierzaniu kar mieszkańcom Domu;
6. oparcie zapisów umowy zawieranej z mieszkańcem Domu przede
wszystkim na treści Regulaminu Domu;
27
7. odstąpienie od ograniczania wolności całych grup mieszkańców
Domu i zapewnienie mieszkańcom filii przy ul. Armii Krajowej
możliwości korzystania z przepustek/wyjść poza teren DPS;
8. zmiana § 8 Regulaminu dotyczącego dysponowania,
dokumentowania i rozliczania środków depozytowych złożonych
przez mieszkańców DPS nr 1 w Grudziądzu, tak, aby ci
mieszkańcy, którzy zechcą ulokować własne środki poza kontem
depozytowym DPS, nie byli ograniczani w wyborze banku
lub instytucji finansowej, w której chcą posiadać rachunek;
9. zapewnienie codziennej obecności lekarza psychiatry i psychologa
w większym wymiarze godzin np. w ramach pełnego etatu;
10. uzupełnienie szkoleń personelu o zagadnienia związane
z pierwszą pomocą przedmedyczną wraz z ćwiczeniami
praktycznymi oraz skierowanie przynajmniej części pracowników
na szkolenie mające na celu uzyskanie specjalizacji w zakres ie
pielęgniarstwa psychiatrycznego i opieki nad osobami chorymi
psychicznie;
11. informowanie mieszkańców o monitoringu w placówce;
12. podjęcie działań zmierzających do zintegrowania wszystkich
mieszkańców DPS, zbudowania społeczności terapeutycznej
działającej w oparciu o zasoby mieszkańców, a nie akcje
organizowane przez personel;
13. zapewnienie mieszkańcom filii przy ul. Armii Krajowej 39
porównywalnych możliwości spędzania czasu na świeżym
powietrzu, jak w przypadku placówki przy ul. Parkowej 12;
14. realizację zaplanowanych remontów i modernizacji elewacji
budynku przy ul. Parkowej oraz kuchni.
28
Część problemów, dostrzeżonych w DPS w Grudziądzu nie jest związana
z organizacją tego konkretnego Domu, nie może zostać rozwiązana w ramach
samej placówki, ale wskazuje na konieczność szerszych zmian systemowych:
1. zorganizowane usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami
psychicznymi (pomoc w zaspokajaniu potrzeb oraz regularne
leczenie), które spowodowałoby zmniejszenie liczby przypadków
kierowania osób do domów pomocy społecznej;
2. zamiana wieloosobowych placówek (powyżej 100 mieszkańców)
na mniejsze domu pomocy społecznej, o rodzinnym charakterze,
z naturalnym w małej grupie podziałem obowiązków, dotyczącym nie
tylko personelu, ale także mieszkańców;
3. wprowadzenie szczegółowych przepisów określających prawa
mieszkańców domów pomocy społecznej i reguły ich realizacji,
wykluczając konieczność wypracowywania przez poszczególne domy
pomocy społecznej odrębnych sposobów postępowania
z pensjonariuszami;
4. określenie w akcie prawnym o randze ustawy m.in. zasad
postępowania w obszarze dotyczącym wolności osobistej i prawa
do kontaktu ze światem zewnętrznym w przypadku osób, które
przebywają w domu pomocy społecznej wbrew woli lub są
ubezwłasnowolnione, a ich opiekunowie prawni nie zgadzają się
na ich wyjścia poza placówkę;
5. zmiana art. 56a ust.2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. (tekst jedn.: Dz.
U. z 2009 r. nr 175, poz. 1362) mająca na celu wykluczenie
możliwości łączenia różnych typów domów pomocy społecznej,
w efekcie której niemożliwe będzie prowadzenie wspólnego domu
dla osób z zaburzeniami psychicznymi i niepełnosprawnością
intelektualną;
29
6. wykluczenie możliwości czasowego umieszczania osób skierowanych
do domu pomocy społecznej określonego rodzaju, w placówkach
o innym charakterze;
7. zmiana § 6 ust. 2 rozporządzenia z dnia 19 października 2005 r.
w sprawie domów pomocy społecznej (Dz.U. z 2005 r. nr 217, poz.
1837) w celu zagwarantowania zatrudnienia w pełnym wymiarze
czasu pracy nie mniej niż jednego psychiatry i nie mniej niż 4
psychologów na 200 mieszkańców;
8. wprowadzenie przepisów określających zasady i tryb postępowania
w razie wnoszenia napojów alkoholowych na tereny domów pomocy
społecznej.
W odpowiedzi na ww. zalecenia, dyrektor Domu Pomocy Społecznej Nr 1
w piśmie z dnia 31 maja 2012 r. poinformowała Krajowy Mechanizm Prewencji, że:
1. Personel Domu Pomocy Społecznej Nr 1 w Grudziądzu został ponownie
przeszkolony z zakresu stosowania środków przymusu bezpośredniego
ze szczególnym uwrażliwieniem na różne formy przymusu, jak również na fakt
właściwego odnotowywania tego zdarzenia.
2. Personel medyczny został przeszkolony przez Stowarzyszenie na Rzecz
Opieki Długoterminowej i Pomocy Społecznej TZMO w zakresie zagadnień
związanych pierwszą pomocą przedmedyczną oraz świadczeniami profilaktycznymi.
Fakt odbycia tych szkoleń odnotowywany został zaświadczeniami znajdującymi się
w aktach osobowych pracowników.
3. Zgodnie z zapisem § 25 Regulaminu Organizacyjnego DPS Dyrektor ma
prawo przenieść Mieszkańca bez jego zgody do innego pokoju nawet o niższym
standardzie w przypadku uporczywych i rażących naruszeń przez Mieszkańca
obowiązujących norm współżycia społecznego i zasad pobytu w DPS. Decyzja ta jest
jednak poprzedzona konsultacją z kierownikami zespołu terapeutyczno -
30
opiekuńczego. Kierownik musi uzasadnić konieczność takiej zmiany. Decyzja ta jest
też poprzedzana konsultacją z psychologiem, lekarzem psychiatrą oraz internistą.
Mieszkaniec ma prawo odwołać się od tej decyzji zgodnie z istniejącą procedurą skarg
i wniosków. Kara ta jest stosowana bardzo sporadycznie i tylko w sytuacji, kiedy
Mieszkaniec swoim zachowaniem zagraża życiu i zdrowiu innym współmieszkańcom.
Każda skarga i wniosek Mieszkańca jest rozpatrywana w ciągu 7 dni po konsultacji
ze specjalistami pracującymi w DPS.
4. Zgodnie z § 5 pkt. 3 d rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej
z dnia 9 października 2005 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz.U. z 2005 r.
Nr 217, poz.1837), Dom świadczy usługi wspomagające polegające na zapewnieniu
warunków do rozwoju samorządności mieszkańców domu. Nie ma jednak
szczegółowych przepisów określających regulację tych przepisów. W związku
z zaleceniami Mechanizmu decyzją Zespołu Terapeutyczno - Opiekuńczego
odstąpiono od zawierania umów z Mieszkańcami Domu. Umowa ta miała i tak
wymiar symboliczny, nie niosła za sobą żadnych skutków prawnych, brak jest bowiem
przepisów prawa pozwalających na respektowanie tejże umowy, stąd rezygnacja z tej
formy.
5. Samorząd Mieszkańców został wyłączony z możliwości wymierzania kar
mieszkańcom Domu.
6. W budynku przy ulicy Armii Krajowej 39 mieszkańcy nie są pozbawieni
możliwości korzystania z przepustek i wyjść poza teren DPS. Na terenie Domu
znajduje się zeszyt wyjść, w którym mieszkańcy wypisują się wychodząc poza teren
DPS i odnotowują swój powrót. Istnieje niewielka liczba osób niepełnosprawnych
umysłowo, które ze względów związanych z ich bezpieczeństwem, nie mogą
samodzielnie przebywać w ogrodzie i na terenie rekreacyjnym domu. Ponieważ
w budynku przy ulicy Armii Krajowej 39 nie ma portiera, który rejestrowałby wejścia
i wyjścia do DPS funkcjonuje tam dzwonek do drzwi. Nie świadczy to jednak
o ograniczeniu wolności całej grupy mieszkańców, ale o bezpieczeństwie
31
mieszkańców zupełnie niesamodzielnych. Dodać warto, że mieszkańcy tam
przebywający mają rozpoznanie choroby psychicznej z upośledzeniem umysłowym.
Niestety brak odpowiednich przepisów prawnych powoduje, że bez zgody
mieszkańców lub ich opiekunów prawnych nie można zmienić miejsca zamieszkania
tych osób np.: na dom o profilu dla osób upośledzonych umysłowo. MOPR, PCPR -
jednostki pomocy społecznej wydające decyzje kierujące nie zawsze trafnie określają
typ domu ze względu na właściwe schorzenie mieszkańca.
7. Zostaną zintensyfikowane działania integrujące wszystkich mieszkańców
DPS w oparciu o społeczność mieszkańców, a także podjęte zostaną starania, aby
zapewniać mieszkańcom V Zespołu Terapeutyczno - Opiekuńczego przy ul. Armii
Krajowej 39 porównywalnych możliwości spędzania czasu na świeżym powietrzu
do osób mieszkających w Domu przy ul. Parkowej 12.
8. Zgodnie z zaleceniem Mechanizmu zmieniono zapis § 8 Regulaminu dot.
dysponowania, dokumentowania i rozliczeniem środków depozytowych złożonych
przez mieszkańców DPS. Obecny zapis brzmi w „dowolnym banku".
9. Mieszkańcy Domu w momencie zainstalowania monitoringu w ciągach
komunikacyjnych i palarni zostali poinformowani o tym fakcie, a istniejącą procedurę
monitoringu podpisali przedstawiciele Rady Mieszkańców. Zgodnie z zaleceniem
Mechanizmu informacja dotycząca monitoringu została wprowadzona do Regulaminu
Mieszkańców i Zarządzeniem Dyrektora Nr 5/2012.
7. Przewidywanym terminem rozpoczęcia remontu kuchni jest lipiec 2012 r.,
a zakończenia - grudzień 2012 r. Przewidywany termin modernizacji elewacji
budynku -sierpień 2012 r., a termin zakończenia - listopad 2012 r.
8. W zakresie zapewnienia codziennej obecności lekarza psychiatry
i psychologa w większym wymiarze godzin (np. pełnego etatu), a także skierowania
na szkolenie mające na celu uzyskanie specjalizacji w zakresie pielęgniarstwa
psychiatrycznego Mechanizm został poinformowany, że DPS działa w oparciu
o ustawę o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r. Nr
32
175, poz. 1362 z późn.zm.) oraz rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej
z dnia 19 października 2005 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz.U. Nr 217,
poz.1837) i nie posiada żadnych możliwości zatrudniania lekarzy jak i pielęgniarek.
Problem ten dotyczy wszystkich domów pomocy społecznej. Minister Jolanta Fedak
w piśmie z dnia 23 lipca 2008 r. skierowanym do starostów i prezydentów miast
stwierdziła, że DPS nie jest miejscem pracy personelu medycznego, a jedynie
umożliwia i organizuje mieszkańcom pomoc w korzystaniu ze świadczeń w tym
świadczeń opieki medycznej. Ponadto stwierdzono w ww. piśmie, że finansowanie
z środków DPS usług medycznych jest przekroczeniem dyscypliny finansów
publicznych. Wskazano, że jedynym źródłem finansowania usług medycznych jest
NFZ. Podobne stanowisko wyraził p. Bronisław Komorowski, ówczesny marszałek
Sejmu. Dyrektor Domu dodała, że min. Jolanta Fedak uchyliła w dniu 11 lutego 2011
r. rozporządzenie dające możliwość zatrudniania pielęgniarek w DPS dla chorych
przewlekle psychicznie i upośledzonych umysłowo. W efekcie tylko dobra wola
organu nadzorującego pozwala utrzymać zatrudnienie pielęgniarek w DPS.
Dyrektorzy DPS bezskutecznie wskazywali Ministerstwu Zdrowia na ryzyko
niemożliwości podawania leków mieszkańcom Domów z powodu braku personelu
pielęgniarskiego. DPS w Grudziądzu podjął próbę kontraktowania usług
pielęgniarskich w Domu. Warunkiem zawarcia umowy było w stosunku do kadry
medycznej ukończenie kursu „opieki długoterminowej". Kurs ten został sfinansowany
przez samorząd i objął on wszystkie pielęgniarki. Kolejnym warunkiem było
nieprzekroczenie przez Mieszkańców 40 pkt. w skali Barthel. Niestety skala ta nie
odpowiada osobom chorym psychicznie. Reasumując, zgodnie z informacją dyrektora
DPS, stan prawny w dniu dzisiejszym nie pozwala na zatrudnianie lekarzy
psychiatrów, psychologów, pielęgniarek, rehabilitantów w DPS oraz nie daje
możliwości przeprowadzenia szkoleń osób z wymienionych grup zawodowych.
W związku z przedstawioną odpowiedzią, w piśmie z dnia 9 lipca 2012 r.
skierowanym do Dyrektora DPS w Grudziądzu, KMP ponownie stwierdził, że
przeniesienie mieszkańca do innego pokoju nie może być formą kary. Pokój
33
mieszkalny pensjonariusza Domu jest traktowany jak jego prywatna własność
i podobnie jak w środowisku lokalnym, mieszkaniec ma prawo do prywatności
i swobody swojego mieszkania pod warunkiem, że nie narusza praw innych
współlokatorów. Dom pomocy społecznej nie może traktować mieszkańca w sposób
przedmiotowy. Wolność osobista jednostki jest chroniona przez art. 41 ust. 1
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz.
483. z pózn. zm.). Natomiast w myśl art. 41 ust. 1 zd. 2 Konstytucji RP pozbawienie
lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w
ustawie. Dyrektor DPS nie jest pozbawiony możliwości reagowania w przypadku
m.in. uporczywego i rażącego naruszania przez pensjonariusza obowiązujących norm
współżycia społecznego. Mieszkańców DPS obowiązują te same, regulowane
odpowiednimi przepisami prawa krajowego, zasady funkcjonowania w
społeczeństwie, jakie odnoszą się do osób mieszkających we własnych domach.
Dyrektor DPS może zatem zainicjować działania przewidziane w prawie krajowym
np. powiadomić Policję, która podejmie interwencję czy skontaktować się z Gminną
Komisją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i rozpocząć wspólne działania
terapeutyczne, jeżeli u podstaw negatywnego zachowania pensjonariusza Domu leży
nadużywanie przez niego alkoholu.
W piśmie tym, Mechanizm uściślił również, że zalecenie KMP nr 4, aby
wszystkie istotne kwestie dotyczące mieszkańców Domu były czytelnie określone
w Regulaminie DPS jest podyktowane potrzebą konkretyzacji norm ustawowych.
Niedopuszczalna jest samodzielna, bez dostatecznych wskazówek zawartych
w ustawie, regulacja materii nagród i środków dyscyplinarnych.
W odpowiedzi z dnia 10 sierpnia 2012 r. Dyrektor DPS w Grudziądzu
poinformowała, że mając na względzie przedstawione przez KMP argumenty,
wszelkie zapisy o karach, w tym o karze przeniesienia mieszkańca do innego pokoju
zostały usunięte z wewnętrznych aktów normatywnych obowiązujących w DPS.