1 

Gujarati 

Raj­Yoga & 

Yog Sutra (Of­ Patanjali) 

(Based On Swami Vivekanand' s RajYoga Book) In simple Gujarati Language 

 By 

Anil Pravinbhai Shukla (Inspiration by Mom Indu) 

December­2014 www.sivohm.com 

­Email­ lalaji@sivohm.com­OR­anilshukla1@gmail.com 

  

પતજં⾠લના 

રાજ­યોગ અન ે

યોગ岺崘ૂો (પતજં⾠લ) 

 (સરળ 媾જુરાતીમા)ં  

埦વામી િવવકેાનદંની "રાજયોગ" 宦કુ પર આધાじરત  

સકંલન અિનલ 崨િવણભાઈ 岊冰ુલ (મા ઇ嗬孊ુ ની 崨રેણાથી) ડ㉪સ噮ેબર­૨૦૧૪ 

 www.sivohm.com 

­Email­ lalaji@sivohm.com­OR­anilshukla1@gmail.com 

     

   2 

  

Dedicated to­In loving Memory Of 

                        Grandpa­Labhshanker     Grandma­Santok Baa                                        Dad­Dr.Pravinbhai           Mom­Induben (Inda)   

: From :   Anil and Renuka 

Son­Manan­and­Daughter in law­­Anne   

 અ䴀Ȇ笀逄મ一ꠁણકા 

A. રાજયોગ                                                                                             Page #             崨埦તાવના......................................................................................3               રાજયોગના ંપહ㌐લા ંપગિથયા.ં...........................................................10             崨ાણ............................................................................................ 15             આ嗜યા啞મક 崨ાણ............................................................................21             આ嗜યા啞મક 崨ાણ­શ冰ત 孚ું િનયમન...................................................26             崨啞યાહાર અન ેધારણા ....................................................................29             嗜યાન અન ેસમાિધ..........................................................................34             રાજયોગ­સ⾠ં㓈噮તમા.ં.......................................................................42 

 B. યોગ­縀Ȇ堀Ȇો                                                                                                     . 

                           સમાિધ­પાદ (એકા崘તા­ તનેો આ嗜યા啞મક ઉપયોગ)­૫૧ 岺崘ૂો..............45                         સાધન­પાદ (સમાિધ અન ેતનેી સાધના)­૫૫ 岺崘ૂો...............................70                         િવ富િૂત­પાદ­યોગ­િસ㱾ઓ 孚ું વણ㍤ન  (૫૫­岺崘ુો)..................................92                            ક㍤વ囪ય­પાદ­ (૩૪­岺崘ુો) ................................................................104  યોગ ના િવષય પર ના સદંભ᧽ᐂ અન ેઆધારો...............................................................113       

   3 

  

રાજ­યોગ (吀倃વામી િવવકેાનદંની "રાજયોગ" 最㠆કુ પર આધા䴀�રત) 

 㠀Ȇ吀倃તાવના 

  રાજયોગ એ એક િવ㚜ાન છ.ે આ િવ㚜ાન ના આચાય嶪 ઘોષણા કર㌐ છ ે­ક㌐­ આ嗜યા啞મકતા (ક㌐ યોગ ક㌐ ધમ㍤) 孚ું આ િવ㚜ાન એ 崨ાચીન કાળ ના મહાન યોગીઓએ પોતાની  䅔ત પર કર㌐લા 崨યોગો ના "અ孚ભુવ" પરથી  મળેવલેા "㚜ાન" રચાય尾ેું છ,ે અન ે帮યા ં岺ધુી કોઈ પણ મ孚埖ુય એ "અ孚ભુવો" ન ે"પોત"ે 崨ા噮ત કર㌐ નじહ, 啞યા ં岺ધુી,ત ેઆ嗜યા啞મક (ક㌐­યોગી,ક㌐ ધાિમ㌐ક) બની શક㌐ નじહ.  અન,ેઆ અ孚ભુવો ક㌐વી ર㉪ત ેમળેવવા,ત ેશીખવના尾ું "િવ㚜ાન" છ ે"રાજયોગ"  જગતમા,ં娼,娼, િવ㚜ાન­શા䄆ો છ,ેતમેાથંી લોકો ન ેત ેિવ㚜ાન 孚ું સ啞ય સહ㌐લાઈ થી સમ䅔ય છ,ેકારણક㌐, િવ㚜ાની,એ કોઈ પણ બાબત ન ે­એમ ન ેએમ ­માની લવેા孚ું કહ㌐તો નથી. પણ તનેી પાસ ેઅ富કુ ચો㟠સ પじરણામો હોય છ,ેઅન ેત ેતણે ેપોત ેકર㌐લા અ孚ભુવોમા ંથી મળેવલેા હોય છ,ે વળ㉪,ત ેપじરણામો (㚜ાન) ન ે­ત ેકોઈ ચો㟠સ 岺崘ૂ (દાખલા તર㉪ક㌐ e=mc2) 㸸ારા ર嫤 ુકર㌐ છ.ે  વળ㉪,દર㌐ક અન ેકોઈ ચો㟠સ (particular) િવ㚜ાનમા ંએક "પાયો" (ક㌐ આધાર) હોય છ.ે ક㌐­娼­પાયો સમ崘 માનવ 䅔િતન ેમાટ㌐ સવ㍤­સામા嗬ય (common) હોય છ,ેઅન ેએટલ ેજ  ત ેપાયામાથંી તારવલેા િનણ㍤ય (િવ㚜ાન) ના સ啞ય (ક㌐ દોષ) ન ેઆપણ ેતરત જોઈ શક㉪એ છ㉪એ.  帮યા ં岺ધુી પોતાન ેઅ孚ભુવ (થી­㚜ાન) ના થાય,­ક㌐­ 帮યા ં岺ધુી સ啞ય ના 富ળૂ 岺ધુી પહ嶄ચવાનો 崨ય啞ન­  કરવામા ંના આવ,ે啞યા ં岺ધુી મા崘­કોઈ "嵴㱾ા ક㌐ મા嗬યતા" 㸸ારા સ啞યન ે埦વીકારવાનો­ ક㌐­  તનેા િવષ ેમા崘 વાતો કરવાનો,કોઈ અથ㍤ નથી.   જગતમા ંઈ㾦ર ન ેનામ ે આટલી ખટપટ,અન ેઝગડાઓ (ક䋾યાઓ) શા માટ㌐ છ?ે જગતમા,ંબી䋾 કોઈ પણ બાબત કરતા ં(嫤દુા 嫤દુા ધમ嶪 થી) ઈ㾦ર ના નામ ેસૌથી વ孚 ુર冰ત­પાત થયો છ,ે કારણક㌐ લોકો ધમ㍤ ના (ઈ㾦રના­સ啞યના) 富ળૂ 岺ધુી ગયા જ નહોતા. પણ, ત ેલોકો તમેના બાપ­દાદા ના (ક㌐ 媾尾ુઓુના),મા崘, ર㉪ત­じરવાજો (મા嗬યતાઓ) ન ેસમંિત આપીન,ે તવેા જ ર㉪ત­じરવાજો ચા尾 ુરાખીન ેતમેા ંજ સતંોષ માનતા હતા, અન ેતથેી પણ વ孚 ુઆગળ તો ­બી䅔ઓ પણ ત ેર㉪ત­じરવાજો (મા嗬યતાઓ) મા ં"嵴㱾ા" રાખી­ અન ેતમે જ કર㌐ એ層ું ઇ呮છતા હતા.  娼 મ孚埖ુય ન ેપોતાના "આ啞મા" નો "પરમા啞મા" નો અ孚ભુવ ન થયો હોય,તો તને,ે "આ啞મા છ"ે ક㌐ "પરમા啞મા" (ઈ㾦ર) છ ે­એમ કહ㌐વાનો અિધકાર ના હોઈ શક㌐. જો આ啞મા­પરમા啞મા હોય તો આપણન ેતનેો અ孚ભુવ થવો જોઈએ,ક㌐ તનેો અ孚ભુવ કરવો જોઈએ, નじહતર બહ㌐તર છ ેક㌐­આપણ ેત ેઆ啞મા­પરમા啞મા મા ંના માનીએ. "દભંી" થવા કરતા ં媘囪ુલ­ે媘囪ુલા ના埦તક થ層ું વધાર㌐ સા尾ું છ.ે 

   4 

અ啞યાર ની (આ孚િુનક)  િવચારસણી 富જુબ­ એક બા嫤એુ બ峠 ુભણલેા (િશ⾠㓈તો) કહ㌐ છ ેક㌐­ધમ㍤,અ嗜યા啞મ­િવ㸸ા,અન ેપરમ­ત啞વ પાછળની શોધ ­ એ બ孚ું નકા富ું (埆યથ㍤) છ ેઅન ેસમય ની બરબાદ㉪ છ,ેજયાર㌐, બી䋾 બા嫤એુ 娼 બ峠 ુભણલેા નથી (અધ㍤­િશ⾠㓈તો) નો 勞યાલ એવો છ ેક㌐­આ બધી (ધમ㍤­વગરે㌐) બાબતોન ેખર㌐ખર કશો "આધાર" નથી, મા崘 જો તમેની કોઈ じક⽞મત હોય તો­ત ેબધી બાબતો  (ધમ㍤­વગરે㌐) જગત孚ું ભ尾ું કરવા માટ㌐孚ું "崨રેક­બળ" 宀尾ુ ુપાડ㌐ છ.ેઅન ેજો મ孚埖ુયો ઈ㾦રમા ંમાન,ે તો તઓે સારા,ભલા,નીિતમાન થાય અન ેસારા નાગじરક બન.ે  આવી અલગ­અલગ િવચારધારા ધરાવવા માટ㌐ ­તમેનો કોઈ દોષ કાઢ㉪ ન શકાય,કારણક㌐­ આ માણસો ન ે娼 િશ㓈ણ મળ ેછ,ેત ે"પાછળ કોઈ ત啞વ" િવનાની એક સનાતન "શ噮દ­䅔ળ" જ છ.ે અન ેતમેન ેએ શ噮દો પર જ 䋾વવા孚ું કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ેતમેનો કોઈ દોષ નથી.  પણ કોઈ એક સમય,ેમ孚埖ુય "સ啞ય" ન ે䅔ણવા ક㌐ પામવા­ક㌐ તનેો અ孚ભુવ લવેા ઈ呮છ ેછ,ેઅન ે જયાર㌐ એ કોઈ 崨ય啞ન કર㉪ન ેસ啞ય ન ેસમજશ,ેઅન ેતનેો અ孚ભુવ કરશ,ે啞યાર㌐ ત ે"સ啞ય" ના ં 帮ડા­ં帮ડાણ ન ેપામશ,ેઅન ે啞યાર㌐ ­ક㌐વળ­啞યાર㌐ જ­ વદેો 娼 宦મૂો માર㉪ ન ેકહ㌐ છ­ેતમે ­ "સવ㍤ સશંયો છદેાઈ 䅔ય છ,ેસઘળો 巐ધકાર ઉડ㉪ 䅔ય છ,ેસઘળ㉪ વ崈તા સીધી થઇ 䅔ય છ.ે" અન ેકહ㌐શ­ેક㌐­ "હ㌐ અ富તૃ啞વ ના 宀崘ુો,હ㌐,じદ埆ય ધામના વાસીઓ,સાભંળો,મન ે巐ધકારમાથંી નીકળવાનો માગ㍤ મળ㉪ ગયો છ"ે  રાજયોગ 孚ું િવ㚜ાન­એ માનવ 䅔િત સમ㓈 "સ啞ય"ે પહ嶄ચવા માટ㌐ની 埆યવહા尾 ુઅન ેિવ㚜ાન ની ર㉪ત ેજ  િસ㱾 થયલેી પ㱾િત ર嫤 ૂકર㌐ છ.ે સૌ 崨થમ તો ખગોળ િવ㚜ાન શીખીન ેખગોળવતેા થ層ું હોય તો­બઠેા­બઠેા­"ખગોળ­િવ㸸ા­ખગોળ­િવ㸸ા" એમ 宦મૂો મારવાથી ત ેખગોળ િવ㸸ા આવડ㌐ નじહ,પણ,વધે­શાળામા ંજ層ું પડ㌐ અન ે孊ુરબીન લઈન ે તારાઓ અન ે崘હો નો અ噮યાસ કરવો પડ㌐.­અન ે啞યાર㌐ ખગોળવતેા થવાય. કોઈ કથાકાર હ䅔રો ધાિમ㌐ક કથાઓ કહ㌐,પણ 帮યા ં岺ધુી મ孚埖ુય ­તને ે岺ચૂવલેી પ㱾િત 富જુબ સાધના ન કર㌐­ તો ત ેકથાઓ થી જ­મા崘 મ孚埖ુય ધાિમ㌐ક થઇ જતો નથી.  娼,પિવ崘,િન埦વાથ㍤ અન ે㚜ાની ­મહા宀尾ુષુો થઇ ગયા,ક㌐ 娼મનો જગત孚ું ભ尾ું કરવા િસવાય કોઈ બીજો હ㌐嬤 ૂ નહોતો,તઓે ઘોષણા કર㌐ છ ેક㌐­"ઇ嗬崨યો આપી શક㌐,તનેા કરતા ંવ孚 ુઉ呮ચ કોઈ સ啞ય અમન ેલા嗜寲ું છ"ે અન ેતનેી પર㉪㓈ા કર㉪ જોવા માટ㌐ તઓે આમ崘ંણ આપ ેછ.ે અન ેતઓે આપણન ેતમેણ ેદશા㍤વલેી પ㱾િતન ેઅપનાવીન ે崨મા⾠ણકપણ ેસાધના કરવા孚ું કહ㌐ છ.ે  અન ેએ 崨માણ ેસાધના કયા㍤ પછ㉪,જો આપણન ેત ેઉ呮ચ સ啞ય સ嶄પડ㌐ નじહ­તો જ ­ "તઓેના દાવામા ંક岊ું વ嫤દુ નથી" એમ કહ㌐વાનો આપણન ેઅિધકાર છ,ે પણ અ孚ભુવ કયા㍤ પહ㌐લા ંજ તઓેના કથન ના "સ啞ય" ન ેકાઢ㉪ નાખ層ું ત ે嗬યાય­સગંત નથી. માટ㌐,આપણ ેતમેણ ેદશા㍤વલેી પ㱾િત 富જુબ સાધના જો 嵴㱾ા­宀વૂ㍤ક કર㉪એ તો 崨કાશ(㚜ાન­સ啞ય) આવશ ેજ.  㚜ાન­મળેવાની じ崈યામા ંઆપણ ે娼,સવ㍤­સામા嗬ય (કોમન) િનયમનો ઉપયોગ કર㉪એ છ㉪એ,તનેો આધાર છ­ે "િનર㉪㓈ણ" (જો層ું­િનહાળ層ું). આપણ ેસૌ 崨થમ િનર㉪㓈ણ કર㉪એ છ㉪એ અન ેપછ㉪,ત ેિનર㉪㓈ણ પરથી એક સામા嗬ય (કોમન) િનયમ  તારવીએ છ㉪એ,અન ેતનેા બાદ,"િનણ㍤ય" ક㌐ "િસ㱾ાતં" બાધંીએ છ㉪એ.  બા䄆 જગત (બા䄆­崨媈િૃત) ની ઘટનાઓ孚ું િનર㉪㓈ણ કર層ું 崨માણમા ંસહ㌐尾ું છ,ેવળ㉪ તનેા માટ㌐ ઘણા ંસાધનો  

   5 

પણ ખોળાયા ંછ,ેપણ,巶તર­崨媈િૃત (巶તર­જગત) 孚ું િનર㉪㓈ણ કરવા માટ㌐ કોઇજ સાધન આપણી પાસ ેનથી. મન ­િવચાર­અન ે巶તર­崨媈િૃત ના સબંધં 孚ું 㚜ાન ­સૌ 崨થમ આપણ ે帮યા ં岺ધુી મન ની 巐દર ચાલી રહ㌐લી હક㉪કતો孚ું િનર㉪㓈ણ કરવાની શ冰ત ન મળેવીએ 啞યા ં岺ધુી કદ㉪ મળ㉪ શક㌐ નじહ.  ખર㌐ખ尾ું િવ㚜ાન 崨ા噮ત કરવા "િનર㉪㓈ણ" અન ેત孚ેું યો厸ય "宀થૃ㟠રણ" એ મહ啞વ孚ું છ.ે  નじહ તો ત ેિવ㚜ાન નકા富ું છ ેઅન ેત ે­મા崘 િસ㱾ાતં­િન䓤પણ તર㉪ક㌐ જ રહ㌐ છ.ે અન ેઆ જ કારણસર થોડાક ગ啞યાગાઠં㓈ા મનોિવ㚜ાનીઓએ આ િનર㉪㓈ણ ના સાધનો શોધી કાઢ㓈ા,ં પણ ત ેિસવાય ના બધા જ અનાじદ કાળ થી આપસમા ંઝગડા કરતા આ埆યા છ.ે  રાજયોગ િવ㚜ાન,સૌથી પહ㌐尾ું­તો આપણી 巐દરની અવ埦થાઓ孚ું િનર㉪㓈ણ કરવા孚ું  "સાધન" આપવા માગં ેછ,ે અન ેએ "સાધન" છ ે"મન" પોત ેજ. "嗜યાન" દ㌐વાની શ冰તન ેજયાર㌐ "યો厸ય­દોરવણી" આપીન ે巐દરની 孊ુિનયા તરફ વાળવામા ંઆવ ેછ,ે 啞યાર㌐ ત ેમન 孚ું 宀થૃ㟠રણ કર㉪ બતાવ ેછ,ેહક㉪કતો ન ે崨કાશમા ંલાવ ેછ.ે  "મન" ની શ冰તઓ ત ે"િવખરાઈ ગયલેા じકરણો" 娼વી છ,ેજયાર㌐ તમેન ેએકા崘 કરવામા ંઆવ ેછ ે啞યાર㌐ ત,ે અ啞યતં "崨કાશ" (㚜ાન) આપ ેછ.ે  㚜ાન­મળેવવા孚ું આપણી પાસ ેઆ એકમા崘 સાધન છ.ેઅન ે સૌ કોઈ તનેો બા䄆 ક㌐ 巶તર જગત ­બનં ેમાટ㌐ તનેો ઉપયોગ કર㌐ છ.ે પણ 娼 બાર㉪ક­િનર㉪㓈ણ ­ભૌિતક િવ㚜ાની­બા䄆­જગત મા ંકર㌐ છ,ેતટે尾ું જ­ મનોિવ㚜ાની એ 巶તર­જગત મા ંકરવા孚ું છ.ેઅન ેએના માટ㌐ ઘણી જ સાધના ની જ䓤ર છ.ે  બચપણ થી માડં㉪ન ેઆપણન ેબા䄆 વ埦嬤ઓુ પર જ 嗜યાન દ㌐તા ંશીખવવામા ંઆ埆寲ું છ,ેપણ  巐દરની બાબતો પર નじહ.અન ેતથેી આપણ ે巐દરની "ય崘ં­રચના" 孚ું િનર㉪㓈ણ કરવાની શ冰ત  લગભગ ખોઈ બઠેા છ㉪એ.  મન ન ે䅔ણ ેક㌐ 巐દરની તરફ વાળ層ું,તને ેબહાર જ嬤ું અટકાવ層ું­અન ેપછ㉪­સઘળ㉪ શ冰તઓ એકા崘 કર㉪, તને ે媘દુ "મન" પર જ લગાડવી,娼થી ત ેપોતાના 埦વભાવન ે(આ啞મન)ે 䅔ણી શક㌐,ત孚ેું 宀થૃ㟠રણ કર㉪ શક㌐. અન ેઆ ઘ嬤ું કઠણ કામ છ,ે છતા ંઆ િવષયમા ં­"વ㚜ૈાિનક 崨વશે" 娼層ું જો કઈં હોય તો­તનેો ર埦તો "આ એક જ છ"ે  કોઈન ેએમ થાય ક㌐ આવા 㚜ાન નો ઉપયોગ 岊ું? તો,પહ㌐尾ું એ ક㌐ ­ આ "㚜ાન' એ પોત ેજ 㚜ાન નો સવ嶪㮔મ બદલો છ.ેઅન ે બી嫤ું­તનેી ઉપયોગીતા એ છ ેક㌐­ત ેઆપણા ંસવ㍤ "孊ુઃખો" હર㉪ લશે.ે  મ孚埖ુય જયાર㌐ પોતાના મન孚ું 宀થૃ㟠રણ કર㉪ન ેકોઈક એવી વ埦嬤 ુન ે(આ啞માન)ે 崨啞ય㓈 કરશ ેક㌐­ 娼નો કદ㉪ નાશ થતો નથી,ન ેપોતાન ે埦વભાવ ેત ેસદાન ેમાટ㌐ 岊㱾ુ અન ેસ宀ંણૂ㍤ છ.ે 啞યાર㌐ તને ેકદ㉪ શોક ક㌐ 孊ુઃખ નじહ થાય. કારણક㌐ સઘળા ં孊ુઃખ 孚ું 富ળૂ છ­ેભય­અ嬤噮ૃત વાસના. મ孚埖ુય ન ેજયાર㌐ જણાશ ેક㌐­પોત ેકદ㉪ 富啞ૃ寲 ુપામતો નથી,એટલ ેપછ㉪ તને ે富啞ૃ寲 ુનો ભય રહ㌐શ ેનじહ. અન ેતને ેજયાર㌐ 㚜ાન થશ ેક㌐­પોત ે宀ણૂ㍤ છ ે啞યાર㌐ તને ે埆યથ㍤ વાસનાઓ નじહ સતાવ.ે અન ેઆમ 孊ુઃખ ના ંબ㸸 ેકારણો નじહ રહ㌐વાથી 孊ુઃખ રહ㌐ શ ેનじહ,અન ે શર㉪રમા ંરહ㌐વા છતા ંતને ે"宀ણૂ㍤ આનદં" (પરમાનદં) ની 崨ા噮ત થશ.ે  㚜ાન મળેવવાની આ એક­મા崘 ર㉪ત છ.ે娼ન ે"એકા崘તા" પણ કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે 

   6 

娼મ,ખગોળવતેા તનેા મના ની બધી શ冰તઓન ેએકા崘 કર㉪,孊ુરબીન 㸸ારા,આકાશમા ંવાળ ેછ,ે啞યાર㌐, તારાઓ,岺યૂ㍤,ચ崨ં ­વગરે㌐ 䅔ણ ેપોતા孚ું રહ埦ય તમેન ેજણાવી  દ㌐ છ.ે તમે,જયાર㌐ કોઈ મ孚埖ુય પોતાના િવચારોન ેએકા崘 કર㉪ન ેબોલ ેક㌐ લખી શક㌐ 啞યાર㌐ તનેા કહ㌐વાના  તા啞પય㍤ન ેવ孚મુા ંવ孚 ુલોકો 崘હણ કર㉪ શક㌐ છ.ે  મન ની શ冰તઓ ન ેએકા崘 કયા㍤ વગર 孊ુિનયા孚ું કોઈ પણ 㚜ાન મળેવા寲ું નથી. જગતન ેજો ધ㟠ો મારતા ંકોઈ શીખ,ેઅન ેતને ેયો厸ય ર㉪ત ેઆઘાત કરતા ંતણે ેઆવડ㌐ તો­ જગત પોતાના ંરહ埦યો 媘囪ુલા ંકર㉪ દ㌐વા માટ㌐ તયૈાર છ.ે અન ેઆ આઘાત કરવા孚ું બળ (શ冰ત) અન ેવગે આવ ેછ ે"એકા崘તામાથંી" માનવ મન ની શ冰તન ેકોઈ સીમા નથી,娼મ 娼મ એ એકા崘 થાય છ,ેતમે તમે­  તનેી શ冰ત "એક ક㌐嗬崨" પર વ孚 ુન ેવ孚 ુએકા崘 કર㉪ શકાય છ,ેઅન ેએકા崘તા 孚ું "રહ埦ય" આ જ છ.ે  બહારની વ埦嬤ઓુ પર મન ન ેએકા崘 કર層ું સહ㌐尾ું છ,ેમન 媈દુરતી ર㉪ત ેજ બહાર 䅔ય છ,ેપણ, આ嗜યા啞મકતા,મનોિવ㚜ાન ક㌐ ત啞વ㚜ાન ની બાબતમા,ં帮યા ં"㚜ાતા અન ે㚜યે" એક જ છ ે­啞યા ંતમે નથી. 啞યા ં"㚜ાન નો િવષય" છ ે巶તじરક.અન ેમન પોત ેજ િવષય (સ噮娼冰ટ) છ.ે એટલ ેક㌐ મન પોત ેજ પોતાનો (મન નો) અ噮યાસ કર㌐ છ.ેમન ની એવી શ冰તન ે"⾠ચ⽞તન" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે  આપણ ેજયાર㌐ િવચાર કર㉪એ છ㉪એ,啞યાર㌐ આપણા મન નો એક 巐શ આપણી એક બા嫤એુ (સાઈડમા)ં  䅔ણ ેક㌐ આપણા જ એક 埆ય冰ત­䓤પ ે ઉભો રહ㌐ છ,ેઅન ેઆપણ ે娼 િવચાર કર㉪એ છ ેતને ે嫤એુ છ.ે આ મનની શ冰તઓ ન ેએકા崘 કર㉪ન ેતનેા પોતાના (મનના) તરફ જ વાળવી જોઈએ,અન ે啞યાર㌐, 娼મ, ગાઢમા ંગાઢ 巐ધાર㉪ જ厸યા પણ 岺યૂ㍤ ના વધેક じકરણો ના 崨કાશમા ંપોતા孚ું રહ埦ય 媘囪ુ尾ું કર㉪ દ㌐ છ,ે તમે,એ એકા崘 થય尾ેું મન પોતાના ંજ 帮ડામા ં帮ડા ંરહ埦યો નો ભદે ઉક㌐લી નાખશ.ે  અન ેઆ ર㉪ત,ેઆપણ ેસઘળ㉪ "મા嗬યતાઓ" ના "富ળૂ આધાર" પાસ,ેક㌐,સ啞ય­ધમ㍤ 岺ધુી પહ嶄ચી જઈ岊ું. "આ啞મા છ ેક㌐ નじહ? જ⽞દગી પાચં િમિનટ ની છ ેક㌐ અનતં છ?ે િવ㾦મા ંકોઈ ઈ㾦ર છ ેક㌐ નじહ?" એ બ孚ું આપણ ેપોત ેજ અ孚ભુવી岊ું ક㌐ એ બધા孚ું 崨啞ય㓈 દશ㍤ન થશ.ે "રાજયોગ" 娼 શીખવવા માગ ેછ ેત ેઆ છ.ે તનેા સઘળા ઉપદ㌐શો 孚ું 嗜યયે એ છ,ેક㌐­મન ન ેક㌐વી ર㉪ત ેએકા崘 કર層ું? ન ે啞યાર પછ㉪ આપણા પોતાના મનના 帮ડામા ં帮ડા રહ埦યો ન ેક㌐વી ર㉪ત ેખોળ㉪ કાઢવા? અન ે તનેા પરથી ત ેબધા િવષયો (સ噮娼冰ટ) પરથી સામા嗬ય િનયમ તારવીન ેિનણ㍤ય ક㌐વી ર㉪ત ેબાધંવા?  "રાજયોગ" એ 崨㾦 કદ㉪ 宀છૂતો  નથી ક㌐­ક㌐ ­"તમારો ધમ㍤ શો છ?ેક㌐ તમ ેઆ埦તક છો ક㌐ ના埦તક છો?" એન ેમાટ㌐ તો આપણ ેસવ㍤ "મ孚埖ુયો" છ㉪એ એટ尾ું જ બસ છ.ે દર㌐ક મ孚埖ુયમા ં"સ啞ય" (ધમ㍤) ની શોધ કરવાની શ冰ત છ,ેઅન ે"શા માટ㌐?" એ層ું કારણ 宀છૂવાનો અિધકાર છ,ે અન ેજો પોત ેજરાક "ફ冰ત­થોડ㉪ ત埦દ㉪" લ ેતો,એ 崨㾦 નો જવાબ પોતાની મળે ેમળેવવાનો પણ અિધકાર છ.ે  અ啞યાર 岺ધુીમા ંઆપણ ેજોઈ ગયા ક㌐­રાજયોગ ની સાધનામા ંકોઈ "嵴㱾ા­ક㌐­મા嗬યતા" આવ埖યક નથી. રાજયોગ કહ㌐ છ­ેક㌐­તમ ે પોત ેજ 帮યા ં岺ધુી શોધી ના કાઢો, 啞યા ં岺ધુી ક岊ું જ માની લ層ેું નじહ. રાજયોગ આપણ ન ેશીખવ ેછ ેક㌐­ 娼મ આપણી 䅔崘ત અવ埦થાની હક㉪કત ન ેસા⾠બત કરવા કોઈ 埦વ噮ન ક㌐ ક囪પનાની જ䓤ર પડતી નથી, તમે,­"સ啞ય" ન ેખ嬄ું (ઉ富ું) કરવા માટ㌐ કોઈ ટ㌐કા ની જ䓤ર પડતી નથી.  આ રાજયોગ ની સાધના માટ㌐ લાબંો સમય અન ેિનરતંર સાધના જ䓤ર㉪ છ.ે 

   7 

આ સાધના નો અ富કુ 巐શ શર㉪રના સયંમન ેલગતો છ,ેપણ 富勞ુય啞વ­ેમન ના સયંમ લગતો છ.ે સાધના મા ં娼મ 娼મ આગળ વધાય છ ેતમેતમે સાધક ન ેજણાય છ ેક㌐­મન નો શર㉪ર સાથ ેક㌐ટલો િનકટ નો સબંધં છ.ેમન એ ક㌐વળ શર㉪ર નો જ 岺壼ૂમ િવભાગ છ.ેઅન ેમન એ શર㉪ર પર અસર પણ કર㌐ છ.ે અન ેશર㉪ર પણ મન ની પર વળતી અસર કર㌐ જ છ.ે  જો શર㉪ર મા孊ંુ પડ㌐ ક㌐ ત孊ંુર埦ત બન ે­તો મન પણ મા孊ંુ ક㌐ ત孊ંુર埦ત થઇ 䅔ય છ,ે娼મ ક㌐­ મ孚埖ુય જયાર㌐ 崈ોધમા ંઆવી 䅔ય ,તો મન 埆ય崘 ક㌐ 峰噮ુધ થઇ 䅔ય તો શર㉪ર પણ અ埦વ埦થ થઇ 䅔ય છ.ે  માનવ䅔િત ના મોટા ભાગના મન ઘણ ે巐શ ેશર㉪ર ની હ媈મુત મા ંહોય છ.ેકારણક㌐ તમેના મન નો િવકાસ ઘણો ઓછો હોય છ.ેમાનવ䅔િત નો અિત­િવશાળ સ富દુાય પ岊啞ુવ થી બ峠 ુઆગળ વધલેો હોતો નથી.અન ે એટ尾ું જ નじહ પણ અનકે じક埦સાઓમા ંતો તમેની સયંમ­શ冰ત ­નીચલી કોટ㉪ના 䅔નવરો થી સહ㌐જ સાજ જ  巶ચી હોય છ.ેઆમ,આપણો પણ આપણા મન પર કા宦 ુઘણો જ ઓછો હોય છ.ે  તથેી એ મન પર કા宦 ૂલાવવા માટ㌐,શ䓤આતમા ંઆપણ ેક㌐ટલીક શાર㉪じરક મદદ લવેી પડ㌐ છ.ે એટલ ેસૌ 崨થમ તો ત ેશર㉪ર પર કા宦 ૂમળેવવો પડ㌐ છ,ેઅન ેજયાર㌐ ત ેબરોબર કા宦 ૂમા ંઆવી 䅔ય 啞યાર㌐, મન ન ેઆપણી ઇ呮છા孚સુાર ચલાવી શકાશ,ેઅન ેતમે કરવાથી આપણ ેત ેમન પર કા宦 ૂમળેવી શક㉪岊ું. પછ㉪,આપણન ેગમ ેત ેર㉪ત ે­ત ેમન પાસ ેકામ કરવી શક㉪岊ું.અન ેઆપણી ઈ呮છા 崨માણ­ે મન ન ેતનેી શ冰તઓન ેએકા崘 કરવાની ફરજ પાડ㉪ શક㉪岊ું.  રાજયોગી ના મત 崨માણ ે­બા䄆 જગત એ 巶તર (岺壼ૂમ) જગત 孚ું 埦孊ળૂ 䓤પ છ.ે 岺壼ૂમ એ હમંશેા ં"કારણ­䓤પ" હોય છ,ેઅન ે埦孊ળૂ એ "કાય㍤­䓤પ" .એટલ ેબા䄆­જગત એ "કાય㍤­䓤પ" છ,ે અન ે巶તર જગત એ "કારણ­䓤પ"  અન ેતવેી જ ર㉪ત ેબહાર ના ંબળો (શ冰ત) એ ક㌐વળ 埦孊ળૂ ભાગો છ ેઅન ે巐દરના ંબળો તમેના 岺壼ૂમ ભાગો છ.ે 娼 મ孚埖ુય પોતાના 巐દરના ંપじર­બળો (શ冰ત) ન ેશોધી કાઢ㉪ન ેતને ેચલાવતા ંશી勞યો હોય છ,ે તનેા કા宦મૂા ંઆખી 崨媈િૃત આવી 䅔ય છ.ે  યોગી આ સમ埦ત જગત પર સ㮔ા મળેવવા孚ું­એટલ ેક㌐­સમ崘 崨媈િૃત પર કા宦 ુધરાવવા孚ું મહાન કામ, પોતાના હાથ પર લવેા માગ ેછ ેઅન ેત ેએક એવા ક㌐嗬崨㌐ પહ嶄ચવા ઈ呮છ ેછ ેક㌐­ 娼ન ેઆપણ ે"媈દુરત ના કાયદા" કહ㉪એ છ㉪એ,તમેનો તનેા પર જરાય 崨ભાવ નじહ રહ㌐, 帮યા ંત ેબધાથી પર થઇ શકશ.ેએ 巐દરની ક㌐ બહારની એમ સમ埦ત 崨媈િૃત નો મા⾠લક બનશ.ે માનવ䅔િત ની 崨ગિત (અન ેસ埦ં媈િૃત) નો અથ㍤ મા崘 એટલો જ છ ેક㌐­આ "崨媈િૃત" પર "કા宦"ૂ ધરાવવો.  ⾠ભ㸸 ⾠ભ㸸 崨䅔ઓ અન ેસમાજો,崨媈િૃત પર કા宦 ૂમળેવવાની ⾠ભ㸸 ⾠ભ㸸 પ㱾િતઓ અજમાવ ેછ.ે ક㌐ટલાક બા䄆 崨媈િૃત પર કા宦 ૂમળેવીન ેકહ㌐ છ ેક㌐­બા䄆 崨媈િૃત પર કા宦 ૂમળેવવાથી દર㌐ક વ埦嬤 ુપર કા宦 ૂ મળેવી શકાય છ.ેતો ક㌐ટલાક 巶તર 崨媈િૃત પર કા宦 ૂમળેવીન ેકહ㌐ છ ેક㌐­巶તર 崨媈િૃત પર કા宦 ૂમળેવવાથી બધી વ埦嬤 ુપર કા宦 ૂમળેવી શકાય છ.ે  જો ક㌐ આ બનં ેિવચારો ન ેછકે છડેા 岺ધુી લઇ જવામા ંઆવ ેતો બનં ેસાચા ઠર㌐ છ,ેકારણક㌐­ 崨媈િૃતમા ં­巶તર ક㌐ બા䄆 ­એવા િવભાગ 娼層ું છ ેજ નじહ. આ તો ખોટ㉪ કા囪પિનક મયા㍤દાઓ ઉભી કર㉪ છ,ેતમે孚ું અ埦ત啞વ કદ㉪ હ嬤ું જ નじહ.  娼વી ર㉪ત ે"ભૌિતક િવ㚜ાની" તનેા 㚜ાનન ેઆગળ લઇ જતા ંજતા­ં જયાર㌐ છકે છડે㌐ લઇ 䅔ય છ,ે啞યાર㌐ 嫤એુ છ ેક㌐­ત孚ેું ભૌિતક 㚜ાન,ઓગળ嬤ું ઓગળ嬤ું,"ત啞વ㚜ાન" મા ંપじરણામ પામવા લાગ ેછ,ે 

   8 

તવેી જ ર㉪ત ે"ત啞વ­㚜ાની" ન ેપણ જણાય છ ેક㌐­娼ન ેત ેમન અન ેજડ ­崨埆ય­એમ બ ે嫤દુા પદાથ嶪 કહ㌐ છ­ે ત ેભદે મા崘 દ㌐ખાવ 宀રુતો જ છ,ેપણ તમે孚ું ખ尾ું ત啞વ તો "એક" જ છ.ે  સઘળા ંિવ㚜ાન孚ું "嗜યયે અન ેહ㌐嬤"ુ  એ "એકતાન"ે શોધવાનો છ.ે娼માથંી એ "બ峠啞ુવ" પદેા થાય છ ેત ે"એક啞વ" ન ેખોળ㉪ કાઢવાનો છ.ે娼 "એક" 䓤પ ેિવલસી ર峰ું છ ેતને ે(嵎䄆­પરમા啞માન)ે પકડવાનો છ.ે  રાજયોગ ­એ 巶તર­જગત થી શ尾 ુકરવા માગ ેછ ેઅન ે巶તર­崨媈િૃત નો અ噮યાસ કરવા માગ ેછ.ે અન ેતનેા 㸸ારા 巶તર અન ેબા䄆­સમ埦ત 崨媈િૃત પર કા宦 ૂમળેવવા માગ ેછ.ે આ 崨ય啞ન અિત 崨ાચીન કાળથી ચા囪યો આવ ેછ.ે ભારત તનેો ખાસ ગઢ ગણા寲ું છ.ેપણ પિ㾦મ ના બી䅔  દ㌐શો મા ંઅન ેબી䋾 崨䅔ઓએ પણ તનેો 崨ય啞ન કર㉪ જોયો છ.ેઅન ે娼 લોકો તનેી સાધના કરવા જતા, તમેન ે䅔孊ુગરો ક㌐ ડાકણો ­તર㉪ક㌐ ખપાવીન ે­કા ંતો તમેન ેમાર㉪ ક㌐ બાળ㉪ નાખવામા ંઆવતા.  ભારત મા ંપણ િવિવધ કારણો ન ેલીધ ેત ેિવ㸸ા એવા લોકોના હાથમા ંપડ㉪ ક㌐­娼ઓએ ત ેિવ㸸ાનો ­ 孊ુ尾પુયોગ કર㉪ ન ેન層ેું ટકા િવ㸸ાનો નાશ કય嶪,અન ેબચલેી ન ે媾噮ુત રાખી. અ啞યારના સમયમા ંપિ㾦મના દ㌐શોમા ં"રાજયોગ" ના "કહ㌐વાતા­媾尾ુઓુ" ક㌐ટલાય હાલી નીક埆યા છ,ે પણ ત ેતો પલેા ભારતીય 媾尾ુઓુ કરતા ંવ孚 ુખરાબ છ­ેકારણક㌐­ ભારતીય 媾尾ુઓુ તો કઈંક પણ 䅔ણતા હતા,પણ આ孚િુનક­媾尾ુઓુ તો ત ેબાબતમા ંસાવ મ嶪嬄ું છ.ે  યોગની આ સાધનાની પ㱾િતઓમા ં娼 કઈં "રહ埦ય­મય ક㌐ 媾䄆ુ" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ ેતનેો સ啞વર㌐ 啞યાગ  કરવો જોઈએ.䋾વન નો ઉ㮔મ મા ંઉ㮔મ માગ㍤­દશ㍤ક (ભોિમયો) છ ે­સામ嗜ય㍤ (તાકાત) "રહ埦યમયતા" નો શોખ મ孚埖ુયના મગજ ન ેનબ䘨 ંબનાવ ેછ,ેમાટ㌐ તનેી સાથ ેસબંધં ના રાખવો જોઈએ.  યોગ­િવ㸸ા ક㌐­娼 એક ભ埆ય મા ંભ埆ય િવ㚜ાન છ,ેતનેો રહ埦યમયતા ના નામ પર નાશ થઇ ગયો છ.ે ચાર㌐ક હ䅔ર વષ㍤ પહ㌐લા જયાર㌐ તનેી શોધ થઇ 啞યારથી ભારતમા ંત孚ેું વણ㍤ન અન ેવગ㌐કરણ થ寲ું છ.ે પણ આ孚િુનક લખેકો અન ેટ㉪કાકારો­એ તને ેસાચી ર㉪ત ેનじહ સમ䋾ન ે­મા崘 તર㌐હ તર㌐હ રહ埦યો ની  વાતો કર㌐ છ.ેઅન ેયોગ િવ㸸ા એવા લોકો ના હાથમા ંઆવી પડ㉪ છ ેક㌐­તમેણ­ે તનેા પર 宦ુ㱾 નો ઝળહળતો 崨કાશ પાડવાન ેબદલ,ેતને ેએક રહ埦ય­䓤પ બનાવી 富કૂ㉪. આમ,કરવા પાછળ નો તમેનો હ㌐嬤 ુએ છ ેક㌐­તમેની િસ㱾ઓ તમેની પાસ ેજ રહ㌐.  埦વામી િવવકેાનદં કહ㌐ છ ેક㌐­"સ峠થુી પહ㌐લા ં峠ું 娼  (રાજયોગ) શીખ層ું 䄆 ંતમેા ંરહ埦ય 娼層ું ક岊ું જ નથી. 娼 થો嬄ું­ઘ嬤ું 峠ું 䅔嬤ું 䄆 ંત ે峠ું તમન ેકહ㉪ બતાવીશ.帮યા ં岺ધુી માર㉪ 宦ુ㱾 પહ嶄ચશ ે啞યા ં岺ધુી 峠ું તને,ે 宦ુ㱾­ગ噮ય બનાવીશ.પણ 娼 峠ું 䅔ણતો નじહ હો巶,તને ેિવષ ેશા䄆ો 娼 કહ㌐ છ ેત ે峠ું 冰હ㉪ બતાવીશ. "巐ધ­嵴㱾ા" રાખવી ત ેખો嫴ું છ,ેતમાર㌐ તમાર㉪ પોતાની 宦ુ㱾 નો અન ે嗬યાય­શ冰ત નો ઉપયોગ કરવો. તમાર㌐ સાધના કર㉪ જોવી,અ孚ભુવ લવેો ક㌐ શા䄆મા ં娼 લખા寲ું છ ેત ેબરોબર­સા嫤ું­ છ ેક㌐ નじહ. 娼વી ર㉪ત ેતમ ેબી䋾 કોઈ િવ㸸ા નો અ噮યાસ કરો છો,તવેી જ ર㉪ત ેતમાર㌐ આ યોગ­િવ㸸ાનો અ噮યાસ કરવો. તમેા ંક岊ું 媾噮ુત નથી ક㌐ કશો ભય નથી.આમા ં娼 સા嫤ું છ ેતનેો 媘囪ુલ­ે媘囪ુલો 崨ચાર કરવો જોઈએ,પણ, આ બાબતો ન ેરહ埦ય­મય બનાવવાનો 崨ય啞ન એ મો嫴ું જોખમ ઉ富ું કર㌐ છ.ે"  હવ ેઆગળ વધતા ંપહ㌐લા ં­રાજયોગ 娼ના આધાર પર રચાયો છ­ેત ેસા勞ંય ­દશ㍤ન િવષ ેથો嬄ુંક જ䓤ર㉪ છ.ે સા勞ંય­દશ㍤ન 富જુબ­"㚜ાન" ની ઉ啞પિ㮔 નો 崨કાર (㚜ાન ક㌐વી ર㉪ત ેમળ ેછ?ે) ­નીચ ે富જુબ છ.ે  બહારના પદાથ嶪 ના "સવંદેનો" ન ે­બા䄆­સાધનો (કાન,નાક,巶ખ­વગરે㌐­㚜ાને嗬崨યો) 㸸ારા, તમેની સાથ ેજોડાયલેા મગજ માહં㌐ના­ત­ે ઇ嗬崨યો ના ક㌐嗬崨ો પાસ ેલઇ જવામા ંઆવ ેછ,ેક㌐ 娼 સવંદેનો ન ે 

   9 

મન પાસ ેમોકલ ેછ,ેમન ત ે宦ુ㱾 ન ેસ嶄પ ેછ ેઅન ે宦ુ㱾 તને ે宀尾ુષુ (આ啞મા) પાસ ેર嫤 ુકર㌐ છ.ે 啞યાર㌐ "㚜ાન" થાય છ.ે啞યાર પછ㉪ 宀尾ુષુ ત ેસવંદેનોનો યો厸ય અમલ કરવા કમ㍤嗬崨યો ન ેપાછો 峠કુમ મોકલ ેછ.ે  એક 宀尾ુષુ (આ啞મા) ના િસવાય આ બધા ં(ઇ嗬崨યો­મન­宦ુ㱾­વગરે㌐) છ ેતો ભૌિતક,પણ, મન ­એ કમ㍤嗬崨યો કરતા ંઘણા જ "岺壼ૂમ­崨埆ય" 孚ું બન尾ેું છ.ેઅન,ે 娼 岺壼ૂમ­崨埆ય 孚ું મન બન尾ેું છ ેત ે 岺壼ૂમ 崨埆ય  ­એ 岺壼ૂમ­"ત嗬મા崘ાઓ" (પરમા嬤ઓુ?)માથંી બન尾ેું છ.ે અન ેઆ જ "ત嗬મા崘ાઓ" જયાર㌐ 埦孊ળૂ 埦વ䓤પ ેહોય 啞યાર㌐ ત ે"બા䄆­પદાથ㍤" બન ેછ.ે  અન ેઆ જ じહસાબ,ેમન­宦ુ㱾 (岺壼ૂમ­崨埆ય) અન ેબહારના 埦孊ળૂ પદાથ嶪 (埦孊ળૂ­崨埆ય) વ呮ચનેો તફાવત­ મા崘 "崨માણ" નો જ છ.ે  "宀尾ુષુ (આ啞મા) જ એક એવો પદાથ㍤ છ ેક㌐ 娼 ­જડ­崨埆ય (岺壼ૂમ ક㌐ 埦孊ળૂ) નથી. આ 崨માણ,ેમન, એતો 䅔ણ ેઆ啞મા ના હાથમા ંના હિથયાર 娼層ું છ,ેક㌐­ 娼ના વડ㌐, ત ેઆ啞મા બહારના પદાથ嶪 ન ે崘હણ કર㌐ છ.ે  મન િનરતંર બદલા嬤ું રહ㌐ છ.ેડોલાયમાન ર䄆ા કર㌐ છ,ેપણ ત ેમન જયાર㌐ 岊㱾ુ થાય છ­ે啞યાર㌐­ તને ેએક જ ઇ嗬崨ય સાથ ેક㌐ એક સાથ ેઘણી ઇ嗬崨યો સાથ ેજોડ㉪ શકાય છ.ેક㌐ જોડાયા િવના孚ું પણ રાખી શકાય.  દાખલા તર㉪ક㌐­જો કોઈ ઘじડયાળ ના ટકોરા એક­⾠ચ㮔 થી સાભંળતો હોય,તો ­એ層ું પણ બન ેક㌐ તનેી 巶ખો 媘囪ુલી હોવા છતા,ંત ેઘじડયાળ ન ેજોઈ શકતો (ક㌐ જોતો) ના હોય....... ત ેબતાવ ેછ ેક㌐­મન જયાર㌐ 嵴વણે嗬崨ય (કાન) પર ચ嶄ટ㌐尾ું હ嬤ું 啞યાર㌐ દશ㍤ન ની ઇ嗬崨ય (巶ખ) સાથ ેજોડાય尾ેું  નહો嬤ું. પણ જો ત ેજ મન ન ેતાલીમ આપી સ宀ંણૂ㍤ બનાવવામા ંઆવ ેતો, સઘળ㉪ ઇ嗬崨યો સાથ ે­એકસાથ ે­પણ જોડાઈ શક㌐ છ.ે  આમ, ત ેમનમા ં­તનેા પોતાના 帮ડાણમા ંપા䄆 ંવાળ㉪ન ેજોવાની શ冰ત રહ㌐લી છ.ેઅન ે યોગી મનની (પા䄆 ંવળ㉪ ન ેજોવાની ) શ冰ત ન ેમળેવવા માગ ેછ.ેક㌐ 娼નાથી ત,ે "巐દર 岊ું ચાલી ર峰ું છ?ે" ત ે䅔ણી શક㌐. અહ嶪 "મા嗬યતા" નો 崨㾦 જ ના હોઈ શક㌐,અ孚ભુવ કરવાનો છ,ે અન ેઅ富કુ દાશ㍤િનકો એ કર㌐尾ું આ 宀થૃ㟠રણ છ.ે  આ孚િુનક શર㉪ર­શા䄆ીઓ પણ કહ㌐ છ ેક㌐­આ 巶ખ એ જોવાની ઇ嗬崨ય નથી,પણ દશ㍤ન ની ઇ嗬崨ય તો ­ મગજ માહં㌐ આવ尾ેું ­㚜ાનત嬤ં ુ孚ું એક ક㌐嗬崨 છ.ે(એ 崨માણ ેબી䋾 ઇ嗬崨યો孚ું પણ સમજ層ું) અન ેઆ 㚜ાનત嬤ં ુના ક㌐嗬崨ો­એ 娼 પદાથ㍤ 孚ું મગજ બન尾ેું છ ે­ત ેજ પદાથ㍤માથંી બનલેા ંછ.ે સા勞ંય­વાદ㉪ઓ એ આજ વ埦嬤 ુકહ㌐લી છ.ેપણ તમે孚ું િવધાન એ મનોિવ㚜ાન બાબતમા ંછ.ે જયાર㌐ શર㉪ર­શા䄆ીઓ 孚ું િવધાન શર㉪ર ની બાબતમા ંછ­ેઅન ેઆમ છતા ંબનં ેએક જ છ.ે  પણ અહ嶪 તો યોગી 孚ું 㓈崘ે એ આનાથી ય ેઆગળ રહ㌐尾ું છ.ે  યોગી અ孚ભુવ ની એ 岺壼ૂમ અવ埦થાન ેપહ嶄ચવા માગ ેછ ેક㌐­娼મા ંત ેમનની સઘળ㉪ અવ埦થાઓન ે પારખી શક㌐.એન ેબધી અવ埦થાઓ નો માનિસક અ孚ભુવ કરવો છ.ે સવંદેનો ક㌐વી ર㉪ત ેઅન ે㟠ા ં䅔ય છ?ેમન તને ેક㌐વી ર㉪ત ે崘હણ કર㌐ છ?ે 宦ુ㱾 પાસ ેત ેક㌐વી ર㉪ત ે䅔ય છ?ે અન ે宦ુ㱾 ત ેસવંદેનો ન ે宀尾ુષુ (આ啞મા) પાસ ેક㌐વી ર㉪ત ેર嫤 ુકર㌐ છ?ે ત ેબ孚ું અ孚ભુવી શકાય છ.ે  પણ તને ેમાટ㌐,娼મ દર㌐ક િવ㚜ાન મા ં­તનેી આગવી પ㱾િત 富જુબ­તને ેમાટ㌐ તયૈાર㉪ કરવી પડ㌐ છ,ેઅન ે ત ેપ㱾િતઓ 孚ું અ孚સુરણ કરવાથી,જ ત ેિવ㚜ાન સમ䋾 શકાય છ­ે તમે રાજયોગ ની પ㱾િત 富જુબ­તનેી તયૈાર㉪ અન ેત孚ેું અ孚સુરણ કર層ું પડ㌐ .  

   

10 

રાજયોગ ની શ䓤આત કરતા ંપહ㌐લા ંતનેી તયૈાર㉪ પઠે㌐ આહાર ના અ富કુ િનયમો પાળવા આવ埖યક છ.ે અન ેયોગી કહ㌐ છ ેક㌐­મન 岊㱾ુ મા ં岊㱾ુ બન ેતવેો ખોરાક લવેો જોઈએ.  崨ાણી­સ崘ંહ埦થાન મા ં䅔ઓ અન ે嫤ઓુ તો ­હાથી એ ઘ嬤ું મો嫴ું 崨ાણી છ,ેપણ ત ેશાતં અન ેનરમ છ,ે જયાર㌐ વાઘ­િસ⽞હ ના પાજંરા પાસ ેજઈન ે嫤ઓુ તો ત ેઅશાતં લાગશ.ે હાથી 岊㱾ુ શાકાહાર㉪ છ,ેઅન ેશાતં છ ેત ેબતાવ ેછ ેક㌐­આહાર ન ેલીધ ેક㌐ટલો તફાવત પડ㌐ છ.ે  આ શર㉪ર મા ં娼ટલા ંબળો (શ冰ત) કાય㍤ કર㉪ ર䄆ા છ ેત ેબધા ંઆહારથી જ ઉ啞પ㸸 થયા છ.ે જો કોઈ  ઉપવાસ કરવા માડં㌐ ­તો 崨થમ શર㉪ર નબ䘨 ંપડશ,ેપછ㉪ શાર㉪じરક બળો ઘટશ,ેઅન ેપછ㉪, ધીર㌐ ધીર㌐ માનિસક શ冰ત ઓછ㉪ થાય છ.ેયાદ­શ冰ત ઓછ㉪ થઇ 䅔ય છ ેઅન ેએવો સમય આવ ેછ ેક㌐­ મ孚埖ુય િવચાર ક㌐ તક㍤ પણ કર㉪ શકતો નથી. એટલ ેશ䓤આતમા ંકઈ 䅔તનો આહાર લવેો ? ત ેબાબતમા ંસભંાળ રાખવાની જ䓤ર છ.ે  પણ જયાર㌐ સાધના સાર㉪ ર㉪ત ેઆગળ વધી ન ેશ冰ત આવી હોય­啞યાર㌐ આહારની બાબતમા ંબ峠 ુ ચાપચીિપયા થવાની જ䓤ર રહ㌐તી નથી. નાનો છોડવો જયાર㌐ ઉગતો હોય 啞યાર㌐ તને ેફરતી વાડ કરવી જોઈએ,પણ ત ેવધીન ેમો嫴ું 層㓈ૃ થાય,  啞યાર­પછ㉪ ત嶄 વાડ ની જ䓤ર રહ㌐તી નથી.પછ㉪ તો ત ેઆઘાત ઝીલી શક㌐ તટે尾ું મજ宦તૂ થઇ 䅔ય છ.ે  યોગીઓ કહ㌐ છ ેક㌐­યોગી થવા ઇ呮છનાર㌐ ­િવલાિસતા અન ેઘોર તપ埦યા­એ બ ેઅિતશયતાઓથી 孊રૂ રહ㌐層ું. તણે ે⾠બલ媈લુ િનરાહાર ના રહ㌐層ું તમે વ孚 ુખાઈન ેશર㉪રન ેઅિતશય ક埖ટ પણ ના આપ層ું. ગીતા કહ㌐ છ ેક㌐­娼 અિતશય ખાય ક㌐ 娼 ⾠બલ媈લુ ના ખાય, 娼 ઉ䅔ગરા કર㌐ ક㌐ 娼 અિતશય 帮呮યા કર㌐, 娼 બ峠 ુકામ કર㌐ ક㌐ 娼 ⾠બલ媈લુ કામ ના કર㌐­આમાનંો કોઈ યોગી થઇ શકતો નથી. (ગીતા­૬­૧૬)   

 રાજયોગના ંપહ�લા ંપગિથયા ં

 રાજયોગ ના આઠ 巐ગ છ.ે (એટલ ેરાજયોગ ન ેઅ埖ટાગં­યોગ પણ કહ㌐ છ)ે  (૧) યમ­ ક㌐ 娼મા ંઅじહ⽞સા­સ啞ય­અ埦તયે­嵎䄆ચય㍤ અન ેઅપじર崘હ  આવ ેછ.ે (૨) િનયમ­ક㌐ 娼મા ંશૌચ­સતંોષ­તપ­埦વા嗜યાય અન ેઈ㾦ર­崨⾠ણધાન આવ ેછ.ે (૩) આસન­એટલ ેશર㉪ર ની બઠેક. (૪) 崨ાણાયામ­એટલ ે崨ાણ પર કા宦 ૂ(૫) 崨啞યાહાર­એટલ ેઇ嗬崨યો ન ેિવષયોમાથંી પછ㉪ ખ嶄ચવી. (૬) ધારણા­ એટલ ેમન ન ેએક જ 埦થળ ેચ嶄ટાડ㉪ રાખ層ું. (૭) 嗜યાન­ એટલ ેક㌐ એકધા尾ું ⾠ચ⽞તન (૮) સમાિધ­એટલ ેઅિત嗬崨ય ભાન થ層ું ત.ે  સૌ 崨થમ યમ­િનયમ ના ંપગિથયા ંએ નિૈતક િશ㓈ણ છ.ેપાયામા ંત ેનિૈતક િશ㓈ણ લીધા િવના યોગ ની કોઈ પણ સાધનામા ંસફળતા મળ㉪ શક㌐ નじહ.આ બ ેસાધનામા ંપાકો થયા પછ㉪ જ યોગી પોતાની સાધનાના ંફળ  અ孚ભુવવા લાગ ેછ.ે યોગી કદ㉪­કોઈન ેપણ મન­વચન­કમ㍤ થી­પણ­ હાિન કરવાનો િવચાર કરતો નથી ,અન ેતનેી ક尾ણુા 孚ું 㓈崘ે  ક㌐વળ મ孚埖ુયો 宀રૂ嬤ું જ મયા㍤じદત ના રાખતા,ંઆગળ  વધાર㉪ ન ેસમ埦ત જગત ન ે­ત ેઆવર㉪ લ ેછ.ે 

   

11 

 યમ ­­નો અથ㍤  છ­ેિન崘હ ­               ૧ ­­અじહ⽞સા ­­­­­કોઈ પણ 崨ાણી ન ેક埖ટ ના પહ嶄ચાડ層ું.            ૨  ­­સ啞ય ­­­­­­­સ啞ય નો આ崘હ રાખવો            ૩­­­અ埦તયે­­­­­ચોર㉪ કરવી નહ㉪ ­બી䅔 ની વ埦嬤નુી લાલચ નહ㉪            ૪­­嵎䄆ચય㍤­­­­­બધી ઇ嗬崨યો પર સયંમ            ૫­­અપじર崘હ­­­ભોગ સામ崘ી નો 啞યાગ ­સ崘ંહ ના કરવો­દાન 埦વીકાર層ું નじહ  િનયમ­­પણ પાચં છ.ે             ૧­­શૌચ­­­­­­­­­­­­­­­શર㉪ર અન ેમન ની પિવ崘તા            ૨­­સતંોષ ­­­­­­­­­­­­અ孚媈ુળુ ક㌐ 崨િત媈ળુ 埦થિત મા ંઆનદં માનવો            ૩­­તપ­­­­­­­­­­­­­­­­તન અન ેમન ની સાધના            ૪­­埦વા嗜યાય­­­­­­­­­િવચાર 岊ુ㱾 માટ㌐ ­㚜ાન માટ㌐ િવચારો 孚ું આદાન ­崨દાન            ૫­­ઈ㾦ર 崨⾠ણધાન­­­સવ㍤ કમ嶪 ઈ㾦ર ન ેસ嶄પવા અન ેભ冰ત કરવી   啞યાર પછ㉪ 孚ું પગિથ寲ું છ­ે આસન.(એટલ ેક㌐ શર㉪ર બઠેક) 帮યા ં岺ધુી­સાધનાની  અ富કુ વ孚 ુઅવ埦થાઓએ ન પહ嶄ચાય ­啞યા ં岺ધુી ક㌐ટલીક શાર㉪じરક અન ે માનિસક じ崈યાઓ રોજ લાબંા સમય 岺ધુી કરવી પડ㌐ છ.ેતથેી, 娼 બઠેક ની 埦થિતમા ં(આસનમા)ં લાબંો વખત 岺ધુી રહ㉪ શક㉪એ તવેી શર㉪ર ની બઠેક શોધી કાઢવી જોઈએ. અ富કુ જ 䅔તની પોઝીસન (娼મક㌐­ િસ㱾ાસન) હોવી જ જોઈએ ત ેજ䓤ર㉪ નથી.આસન આરામદાયક હો層ું જોઈએ.કારણક㌐ એક જણ ન ેકોઈ એક બઠેક (આસન) સહ㌐尾ું લાગ ેપણ ત ેબી䅔ન ેમાટ㌐ અઘ尾ું થઇ પડ㌐.  આગળ આવશ ેક㌐­આ મનોવ㚜ૈાિનક બાબતની અ富કુ સાધના દરિમયાન ­શર㉪રમા ંસાર㉪ એવી 崨層િૃ㮔ઓ  ચાલતી હોય છ,ેત ેવખત ે 㚜ાનત嬤ંઓુના 崨વાહન ેઅ富કુ નવા માગ㍤ વાળવા પડ㌐ છ,ેઅન ે啞યાર㌐  નવા 崨કારના ં埦પદંનો શ尾 ુથાય છ,ેન ેશર㉪ર 孚ું આ媘ું બધંારણ 䅔ણકે㌐ ન層ું 䓤પ લ ેછ.ે પર嬤ં ુઆ じ崈યા નો 富勞ુય­િવભાગ એ કરોડ ના 巐દરના ભાગમા ંરહ㌐લો હોવાથી, આસન ન ેમાટ㌐ આવ埖યક બાબત એ છ ેક㌐­છાતી­ગરદન અન ેમ埦તક­એ 崘ણ ેભાગોન ેસીધી લીટ㉪મા ંઉભા ંરાખી,ટ㮔ાર  બસેીન ેકરોડ­ર啞嫤 ુન ે富冰ુત (䄨ટ㉪) રાખવાની. શર㉪ર 孚ું બ孚ું વજન 䅔ણ ેપાસંળ㉪ઓ પર આવવા દ㌐層ું­એટલ ેકરોડ­ર啞嫤 ુસીધી રહ㌐શ ેઅન ે આસન 媈દુરતી ર㉪ત ેજ સહ㌐尾ું થઇ જશ.ે  રાજયોગ નો આ િવભાગ એ કઈંક 巐શ ેપાછળથી 崨ચ⾠લત થયલેા હઠયોગ ન ેમળતો આવ ેછ.ે પણ હઠયોગ નો હ㌐嬤 ુએ ભૌિતક શર㉪ર ન ે媘બૂ જ મજ宦તૂ બનાવવાનો હોવાથી,ત ેસ宀ંણૂ㍤ ર㉪ત ેભૌિતક શર㉪ર  સાથ ેજ સબંિંધત છ.ેતથેી ત ેહઠયોગ ની અહ嶪 રાજયોગ સાથ ે­બ峠 ુિન埦બત નથી.કારણક㌐­ હઠયોગ ની じ崈યાઓ બ峠 ુકじઠન હોય છ,ેએક じદવસમા ંશીખાય તવેી હોતી નથી,અન ેઆખર㌐ તો ­ત ે じ崈યાઓ થી આ嗜યા啞મક િવકાસ થતો નથી.એમાનંી ઘણી じ崈યાઓ­娼વીક㌐ શર㉪ર ન ે嫤દુ㉪ 嫤દુ㉪ 䅔તના  આસનો ની 埦થિતમા ંવાળ層ું­વગરે㌐ નો હ㌐嬤 ુછ ેશાર㉪じરક­નじહ ક㌐ માનિસક.  હઠયોગીઓ  કહ㌐ છ ેક㌐­શર㉪રમા ંએવી એક㌐ય માસં­પશેી નથી ક㌐ 娼ના પર 宀રૂ㌐宀રૂો કા宦 ુન મળેવી શકાય, મ孚埖ુય પોતાની ઈ呮છા 富જુબ 䘨દયન ેબધં કર㉪ શક㌐ અથવા ચાલ嬤ું કર㉪ શક㌐. 

   

12 

યોગશા䄆 ના આ (હઠયોગ) િવભાગ孚ું ફળ છ ેક㌐ મ孚埖ુય ન ેદ㉪ઘા㍤寲 ુકરવો­.હઠયોગી 孚ું 嗜યયે છ ેઆરો厸ય. તણે ેિન㾦ય કય嶪 હોય છ ેક㌐­મા孊ંુ જ ના પડ層ું,અન ેતથેી ત ેકદ㉪ માદંો પડતો નથી.ન ેલા宦ં ુ䋾વ ેછ.ે  રાજયોગ તો આસન િવષ ેકહ㌐ છ ેક㌐­埦થર અન ેટ㮔ાર થઈન ેઆસન પર તમન ેઅ孚媈ુળૂ આવ ેતમે બસેો. એકવાર આસન પર બસેતા ંઆવડ尾ું એટલ ેક㌐ટલાક ના મત 崨માણ ેનાડ㉪­岊ુ㱾 નામની じ崈યા કરવી પડ㌐ છ.ે જો ક㌐ આ ભાગ એ રાજયોગ 孚ું 巐ગ નથી.પણ ભા埖યકાર શકંરાચાય㍤ 娼વી મહાન 崨માણ富તૂ 埆ય冰ત ત ે કરવાની સલાહ આપ ેછ,ેએટલ ેતનેો ઉ囪લખે કરવો ઉ⾠ચત છ.ે  㾦તેા㾦તર ઉપિનષદ પરના ભા埖યમા ંશકંરાચાય㍤ 䋾 કહ㌐ છ ેક㌐­ "娼મનામાથંી 崨ાણાયામ 㸸ારા મલે નીકળ㉪ ગયો છ,ેત ે嵎䄆 મા ં埦થર થાય છ.ે સૌ 崨થમ નાડ㉪ઓન ે岊㱾ુ કરવી જોઈએ ક㌐ 娼થી 崨ાણાયામ નો અ噮યાસ કરવાની શ冰ત આવ ેછ.ે જમણા નસકોરા ન ે巐媾ઠુાથી દબાવીન ેડાબા નસકોરા વાટ㌐­પોતાની શ冰ત 崨માણ ે巐દર ખ嶄ચો. 啞યાર બાદ જરાય ેવખત જવા દ㉪ધા િવના ડા宦 ુનસકો尾ું બધં કર㉪ન ેત ેહવાન ેજમણા નસકોરા વાટ㌐ બહાર  કાઢ㉪ નાખો.વળ㉪ પા䄆 ંડા宦ું નસકો尾ું બધં રાખીન ેજમણા નસકોરા વાટ㌐ હવા 巐દર ખ嶄ચો અન ેતાબડતોબ  જમ嬤ું નસકો尾ું બધં કર㉪ ન ેત ેહવાન ેડાબા નસકોરા વાટ㌐ બહાર કાઢો. આ 崨માણ ેદરરોજ ­崘ણ 崨ાણાયામ­­岺યૂ嶪દય પહ㌐લા­ંબપોર㌐ ­સા娼ં અન ેમધરાત­ેએમ ચાર વખત  અ噮યાસ કરવાથી પદંર じદવસમા ંક㌐ મじહનામા ંનાડ㉪ 岊ુ㱾 થશ.ે啞યાર પછ㉪ 崨ાણાયામ શ尾 ુકરવો" (ન嶄ધ­અ啞યાર ના કાળ (સમય) 富જુબ­શ䓤આત­એક વખત સવાર㌐­崘ણ 崨ાણાયામ ­કર㉪ન ેકર㉪ શકાય)  યોગશા䄆 મા ંઅ噮યાસ  એ ­ અ啞યતં આવ埖યક વ埦嬤 ુછ.ે ભલ ેકોઈ કલાકો 岺ધુી 埆યા勞યાનો ક㌐ કથાઓ સાભંળ,ેક㌐­અ嗜યા啞મકતા ના અસ勞ંય થોથા ંઉલટાવી 䅔ય, પણ જો ત ેયોગ નો અ噮યાસ ન કર㌐ તો ­યોગ મા ંએક ડગ尾ું પણ આગળ વધી શક㌐ નじહ. યોગશા䄆ોમા ં娼 લખ尾ેું છ ેતનેો 䅔ત ેજ અ孚ભુવ ના થાય 啞યા ં岺ધુી ત ેવ埦嬤 ુસમ䅔ઈ શક㌐ નじહ.  સાધના કરવામા ંક㌐ટલાકં િવ呮નો આવી શક㌐ છ.ે પહ㌐尾ું િવ呮ન છ­ે ત­ેરોગી શર㉪ર.જો શર㉪ર યો厸ય 埦થિતમા ંનじહ હોય તો સાધનામા ંિવ呮ન આવ ેછ,ે તથેી ત ેશર㉪રની થોડ㉪ સભંાળ રાખી ન ેતને ે ત孊ંુર埦ત રાખવા孚ું છ­ેમા崘 તટે尾ું જ. શર㉪ર ની સભંાળમા ંબ峠 ુતનેી પાછળ પડ㉪ જવા孚ું કહ㌐તા નથી.પણ ત ેએટ尾ું જ કહ㌐વા માગ ેછ ેક㌐­ શર㉪ર 孚ું આરો厸ય એ 嗜યયે ેપહ嶄ચવા孚ું એ "સાધન" મા崘 છ.ે"શર㉪ર 孚ું આરો厸ય" એ "嗜યયે" નથી. જો ત孊ંુર埦તી (આરો厸ય) એ જ 嗜યયે હોય તો આપણ ે䅔નવર 娼વા બની જઈએ, કારણ ક㌐ 䅔નવરો ભા厸યજે માદંા પડતા હોય છ.ે  બી嫤ું િવ呮ન છ ેસશંય­娼ન ેઆપણ ેજોઈ શકતા નથી,તવેી બાબતોમા ંઆપણ ેહમશેા ંશકંાશીલ રહ㉪એ છ㉪એ. કોઈ ગમ ેતટે尾ું બોલ ેકહ㌐ ક㌐ લખ,ેપણ મ孚埖ુય ત ેશ噮દો 富જુબ  䋾વી શક㌐ નじહ, તને ેત ેબાબતોમા ં­ "ક岊ું સ啞ય છ ેક㌐ નじહ?" ત ેિવષ ેસશંય ઉઠવાનો જ. એ જ ર㉪ત ેસાધના શ尾 ુકરતા ંપહ㌐લા ંક㌐ સાધના દરિમયાન સશંય એ 埦વભાિવક છ.ે પણ અ孚ભુવી યોગી કહ㌐ છ ેક㌐­સાધનાના અ噮યાસ કરતા ંકરતા ંથોડા じદવસો મા ંજ સહ㌐જ­સાજ ઝાખંી થશ,ે ન ેત ે崨ો啞સાહન અન ેઆશા આપવા માટ㌐ 宀રૂતી થઇ પડશ.ેકારણક㌐ જયાર㌐ એક સા⾠બતી મળ,ેપછ㉪ ત ેભલ ે ગમ ેતટેલી નાની હોય પણ ત ેયોગ ના સમ崘 ઉપદ㌐શમા ં嵴㱾ા બસેાડશ.ે  દાખલા તર㉪ક㌐ સાધનાના  ના પહ㌐લા થોડા મじહના પછ㉪ યોગી ન ેજણાય છ ેક㌐ ­ત ેબી䅔ના િવચારો ન ેવાચંી શક㌐ છ,ેક㌐ ઘણ ેલાબં ે 巐તર㌐ બનતી કોઈ ઘટના ત ેસાભંળ㉪ શક㌐ છ,ેક㌐ નાક આગળ અ啞યતં 岺ુંદર 岺ગુધં આવ ેછ­ે ક㌐ વળ㉪ કોઈ પણ ભૌિતક પદાથ㍤ ના સબંધં િસવાય પણ તનેા 埦પશ㍤નો  અ孚ભુવ થાય છ­ેવગરે㌐­........ 

   

13 

આવા માનિસક અ孚ભુવો અન ેઝાખંીઓ 崨થમ 嫴કુડ㌐ 嫴કુડ㌐ આવ ેછ ેન ે­તથેી સશંય જતો રહ㌐ છ ેઅન ે ત ે嵴㱾ા,બળ અન ેઆશા માટ㌐ ત ે宀રૂતા  થઇ પડ㌐ છ.ેઆ સામા嗬ય િસ㱾ઓ છ­ેએટલ­ે અહ嶪 ચતેવણી આપ ેછ ેક㌐­આ સાધનોનો અન ેસાધનાનો હ㌐嬤 ુઅન ે巐િતમ 嗜યયે ­એ આ啞મા ની 富ુ冰ત છ.ે 崨媈િૃત પર નો સ宀ંણૂ㍤ કા宦,ુઅન ેએથી જરાય ેઓ䄆 ંનじહ ત ે嗜યયે હોવો જોઈએ. િસ㱾ઓમા ંફસા層ું નじહ, આપણ ે崨媈િૃત ના મા⾠લક થવા孚ું  છ ે­નじહ ક㌐ 崨媈િૃત ના 媾લુામ. મન ક㌐ શર㉪ર એ આપણા મા⾠લક થઇ ન ેબસેી ના 䅔ય તનેો સતત 勞યાલ રાખવાનો છ.ે  ઉ呮ચ "ત啞વ" ન ેસમજવાની શ冰ત બ峠 ુથોડા લોકોમા ંહોય છ,ેતમેા ંય ેએ "ત啞વ"ે પહ嶄ચવાની ધીરજ તો  એથી ય ેથોડામા ંહોય છ.ેત啞વ ન ેસમજનારા 䅔ણ ેછ ેક㌐­શર㉪રન ેભલ ેહ䅔ર વષ㍤ 岺ધુી 䋾વ嬤ું રાખી શકાય, પણ 巐ત ેતો એ મરવા孚ું જ છ.ેશર㉪ર ન ેટકાવી રાખનારા ં"બળો" જયાર㌐ 䄨ટા ંપડ㉪ 䅔ય,એટલ ેત ેશર㉪ર  મર㌐ જ છ.ેઆજ 岺ધુી એવો કોઈ મ孚埖ુય જ嗬噮યો નથી ક㌐ પોતાના શર㉪રન ેપじરવત㍤ન પામ嬤ું ­ 㓈ણભર ન ેમાટ㌐ પણ અટકાવી શ㟠ો હોય.પじરવત㍤નો ની પરપંરા 孚ું નામ જ શર㉪ર છ.ે 娼વી ર㉪ત ેનદ㉪મા ંવહ㌐તા જળ નો સ富હૂ 㓈ણ­ે㓈ણ ેઆપણી સમ㓈 ­આપણી નજર સામ ેજ ચા囪યો 䅔ય છ,ે અન ેબીજો નવો સ富હૂ આ埆યા કર㌐ છ,ેછતા ંત孚ેું 埦વ䓤પ એક સમાન જ રહ㌐ છ,ેત層ેું શર㉪ર 孚ું છ.ે  આમ છતાયં,ેઆ શર㉪ર થી જ યોગ­સાધના કર㉪ શકાય છ ેઅન ેએ એક જ સાધન છ,ેએટલ ેત ેશર㉪ર ન ે મજ宦તૂ અન ેત孊ંુર埦ત રાખ層ું જ જોઈએ.કારણક㌐ જગતના ંસઘળા ંશર㉪રોમા ંમ孚埖ુય શર㉪ર ઉ呮ચ છ.ે મ孚埖ુય જ嗬મ એ સૌથી 嵴埖ેઠ જ嗬મ છ.ે નીચલી કોじટના ં䋾વો એટલ ેક㌐ પ岊ઓુ જડ­宦ુ㱾 છ,ેઅન ેમોટ㌐ ભાગ ેતમો媾ણુ માથંી ઘડાયા છ.ે તમેનામા ંઉ呮ચ િવચારો ઉઠ㉪ શકતા નથી. તવેી જ ર㉪ત ેદ㌐વો (દ㌐વતાઓ) પણ મ孚埖ુય­જ嗬મ લીધા િવના સીધ ેસીધા  富ુ冰ત મળેવી શકતા નથી. એટલ ેમ孚埖ુય­જ嗬મ ક㌐­ મ孚埖ુય­શર㉪ર થી જ 富ુ冰ત 孚ું સાધન થ嬤ું હોવાથી,તનેી 䅔ળવણી જ䓤ર㉪ છ.ે  હવ ેપાછા 富ળૂ િવષય પર જઈએ­તો­યોગના 巐ગો મા ંયમ­િનયમ અન ેઆસન પછ㉪, નાડ㉪岊ુ㱾 િવષ ેઆપણ ેિવચા寲㏊ુ. હવ ેઆવ ેછ ે"崨ાણાયામ"  娼વી ર㉪ત ેકોઈ મોટા એ嗬䋾ન (ય嗬崘) મા ં富勞ુય ચ崈 (ગિતસાધક­ચ崈)崨થમ ફર㌐ છ ેઅન ેતનેી સાથ ેજોડાયલેા ં અસ勞ંય ચ崈ો વાટ㌐,ત ેગિતસાધક ચ崈 ની ગિત નાનામા ંનાની ય崘ં­રચના 岺ધુી પહ嶄ચ ેછ.ે અન ેઆમ ના嫤કુ­મા ંના嫤કુ  ભાગોમા ંપણ ગિત આવી 䅔ય છ,ે તવેી જ ર㉪ત,ેઆ શર㉪ર મા ં㾦ાસ એ "ગિત­સાધક­富勞ુય" ચ崈 ની સમાન છ.ેઅન ેત ેશર㉪ર ના દર㌐ક ભાગન ે "ચાલક­શ冰ત" 宀રૂ㉪ પાડ㌐ છ ેઅન ેતમેન ેિનયિમત રાખ ેછ.ે   એકવાર એક રા䅔એ તનેા 崨ધાન ન ેકોઈ કારણોસર ­િશ㓈ા­䓤પ,ેએક 媘બૂ 巶ચા િમનારા પર 宀રૂ㉪ દ㌐વાની સ䅔 કર㉪.અન ેરા䅔ની આ㚜ા 崨માણ ે ત ે崨ધાન ન ે宀રૂ㉪ દ㌐વામા ંઆ埆યો. 崨ધાન ની પ啞ની પિત嵎તા હતી,ત ેરા崘 ેિમનારા પાસ ેગઈ અન ેનીચથેી ઉભા રહ㉪ અન ે崨ધાન ન ે宀છૂ尘ું ક㌐­ મારા થી કઈં બની શક㌐ તમે છ?ે 峠ું કોઈ મદદ કર㉪ શ媈ું? 啞યાર㌐ 崨ધાન ેક峰ું ક㌐­એક લા宦ં ુદોર嬄ું,તટેલીજ લાબંી પાક㉪ મજ宦તૂ દોર㉪,તટેલી જ લાબંી ર㌐શમ ની દોર㉪, એક 䋾વ嬄ું અન ેથો嬄ું મધ ­આટ尾ું આવતી કાલ ેરાત ેલઇ આવ娼.  崨ધાન ના કહ㌐વા 富જુબ તનેી પ啞ની બધી વ埦嬤ઓુ લઇ ન ેઆવી,啞યાર㌐ 崨ધાન ેઉપરથી જ ક峰ું ક㌐­ પલેી ર㌐શમ ની (વજન મા ંએકદન હલક㉪) દોર㉪ 䋾વડા સાથ ેબરોબર બાધંી દ㌐, પછ㉪ ત ે䋾વડાના િશ⽞ગડા પર મધ孚ું ટ㉪宀ું લગાવી દ㌐, અન ેપછ㉪ ત ે䋾વડા孚ું મો嬔ું ­ઉપરની બા嫤એુ કર㉪ન ેિમનારાની じદવાલ પર 䄆嫴ું 富કૂ㉪ દ㌐, 

   

14 

પ啞ની એ 娼層ું 崨ધાન ેક峰ું ­તમે ક寲㏊ુ અન ેજો寲ું તો 䋾વ嬄ું,િશ⽞ગડા પર લગાડ㌐લી મધ ની ગધં­ેગધં ેધીર㌐ ધીર㌐ િમનારાની ઉપર જવા માડં尾ું,ન ેછવેટ㌐ 崨ધાન 帮યા ંિમનારાની ટોચ પર હતો 啞યા ંપહ嶄ચી ગ寲ું, 啞યાર㌐ 崨ધાન ેતણે ેપકડ㉪ લી孚ું,અન ેત ે䋾વડા ની સાથ ેબધંાયલે ર㌐શમનો દોરો હાથમા ંલઇ લીધો. પછ㉪ તણે ેપ啞ની ન ેક峰ું ક㌐­ત ેર㌐શમ ના દોરા જોડ㌐­પાક㉪ દોર㉪ન ેબાધંવા ક峰ું અન ેજયાર㌐ પાકો દોરો  તનેા હાથમા ંઆવી ગયો એટલ ેત ેપાકા દોરાની સાથ ેદોર嬄ું બાધંવા孚ું ક峰ું,અન ે崨ધાન પાસ ેદોર嬄ું આવી ગ寲ું પછ㉪ બાક㉪孚ું કામ તો સહ㌐尾ું હ嬤ું,દોરડાથી 崨ધાન નીચ ેઉતર㉪ ન ેભાગી ગયો.(富冰ુત થયો)  ઉપરના 崨埖ટાતં 崨માણ ે­આપના આ શર㉪રમા ં"㾦ાસ­ગિત" એ ર㌐શમી દોરા 娼વી છ,ે તને ે પકડ㉪ ન ેતનેા પર કા宦 ૂમળેવવાથી,"㚜ાનત嬤ંઓુ ના 崨વાહ­䓤પી" પાકો દોરો આપણા હાથમા ંઆવ ેછ,ે ક㌐ 娼ના વડ㌐ છ囪ેલ ે"崨ાણ­શ冰ત 䓤પી" દોર嬄ું આપણા હાથમા ંઆવ ેછ,ેતનેા પર કા宦 ૂમળેવી ન ે આપણ ેછવેટ㌐ 富冰ુત થઈએ છ㉪એ.  આપણા ંપોતાના ંશર㉪ર િવશ ેઆપણ ેકઈં પણ 䅔ણતા નથી,અન ે䅔ણી શકતા પણ નથી.. વ孚મુા ંવ孚 ુતો આપણ ેએક મડ孊ુ ંલઈન ેતણે ેચીર㉪ન ે巐દર 岊ું છ ેત ેજોઈ શક㉪એ,અથવા તો, કોઈ 䋾વ嬤ું 崨ાણી લઇ ન ેતને ેચીર㉪ન ેતનેા શર㉪રમા ં岊ું છ ેત ે䅔ણી શક㉪એ, પણ તમે છતા ંય ે­આપણ ેઆપણા ­"પોતાના­શર㉪ર" િવશ ેતો 䅔ણી શક㉪એ જ નじહ.  આમ,આપણ ેઆપણા શર㉪ર િવશ ેબ峠 ુઓ䄆 ં䅔ણીએ છ㉪એ કારણક㌐­ આપ嬤ું 嗜યાન ­એ શર㉪રમા ંચાલી રહ㌐લી 岺壼ૂમ 崨じ崈યાઓ ન ેપકડ㉪ શક㌐ તટે尾ું એકા崘 નથી. મન જયાર㌐ વ孚 ુમા ંવ孚 ુ岺壼ૂમ બન ેઅન ેશર㉪રમા ં帮ડ㌐ ઉતર㌐­અ孚ભુવ­ે 啞યાર㌐જ શર㉪ર િવશ ે䅔ણી શકાય.  મનના 岺壼ૂમ અ孚ભુવોન ેપકડવા આપણ ેસૌ 崨થમ 埦孊ળૂ અ孚ભુવો થી શ䓤આત કરવી પડ㌐. આ શર㉪ર­䓤પી ય崘ં ન ે娼 "ગિત" આપનાર છ ેતને ેપકડવાનો છ.ે અન ેત ેછ ે"崨ાણ" ક㌐ 娼孚ું સૌથી 崨ગટ 埦વ䓤પ છ­ે"㾦ાસ"  આ 㾦ાસ સાથ ેધીમ ેધીમ ેશર㉪રમા ં崨વશે કર㉪,સમ崘 શર㉪રમા ંચાલી રહ㌐લા­㚜ાનત嬤ં ુના 崨વાહો િવશ ે (એટલ ેક㌐ 岺壼ૂમ બળો િવશ ે) 䅔ણી શકાય છ,ેઅન ે娼વા તમેન ેપારખીન ેતમેનો અ孚ભુવ થવા લાગ,ે ક㌐ તરત જ તમેના (岺壼ૂમ બળો) ઉપર અન ેશર㉪ર પર કા宦 ૂમળવા લાગ ેછ.ે મન,પણ આ 岺壼ૂમ બળ (嫤દુા 嫤દુા નાડ㉪崨વાહો) વડ㌐ ગિતમા ં富કુા嬤ું હોવાથી,મન પર પણ કા宦 ૂમળ ેછ.ે  崨ાણ­એ શ冰ત છ.ેઅન ેયોગીએ ત ેશ冰ત મળેવવાની છ,ેઅન ેતનેો 崨ારભં થાય છ­ે 崨ાણાયામ થી એટલ ેક㌐ 崨ાણ­શ冰ત ના કા宦થૂી.  િવવકેાનદં કહ㌐ છ ેક㌐­ "સાધનાની દર㌐ક 崨じ崈યા અન ેતનેાથી શર㉪રમા ંકયા ંબળો ગિતમા ંઆવ ેછ ે? ત ેઆપણ ે崈મ ે崈મ ેજોઈ岊ું. સાધના ની આ 崨じ崈યાઓ 帮યા ં岺ધુી તમ ેપોત ેતનેો 崨યોગ ના કરો,啞યા ં岺ધુી 峠ું ગમ ેતટેલી 宦ુ㱾­宀વૂ㍤ક ની દલીલો ક尾ું,પણ તમન ેત ેખાતર㉪ નじહ કરાવી શક㌐.અ噮યાસ ન ેપじરણામ ેસા⾠બતી આવશ.ેઅન­ે 娼વા તમ ેઆ શ冰ત­崨વાહો ન ેતમારા આખા શર㉪રમા ંગિતમા ંઆવલેા અ孚ભુવશો,એટલ ેતરત તમારા  સશંયો ટળ㉪ જશ.ેપણ તનેા માટ㌐ રોજ સખત સાધનાની જ䓤ર છ.ેરોજ ઓછામા ંઓછો બ ેવાર તો અ噮યાસ  કરવો જ પડ㌐.અન ેતનેા માટ㌐ સારો સમય સવારનો અન ેસાજં નો છ.ે啞યાર㌐ વાતાવરણ 崨માણમા ંશાતં હોય છ.ે અન ેતથેી શર㉪રમા ંપણ શાતં રહ㌐વા孚ું એક વલણ આવ ેછ.ે  એ 媈દુરતી શાતં 埦થિત નો લાભ ઉઠાવવો જોઈએ.અન ેએ વખત ેસાધના મા ંબસે層ું જોઈએ. 

   

15 

જો બની શક㌐ તો,"帮યા ં岺ધુી સાધના ન કર㉪ હોય 啞યા ં岺ધુી ખા層ું જ નじહ" એવો િનયમ લો.અન ે એમ કરવા થી 富ખૂ 孚ું જોર જ આળસ ન ેઉડાડ㉪ દ㌐શ.ેઅન ેશર㉪રમા ં岺埦ુતી પણ નじહ આવ.ે  ભારતમા ં નાના બાળકો ન ેઉપદ㌐શ (સ埦ંકાર) આપવામા ંઆવ ેછ ેક㌐­સ嗜ંયા­宀䅔ૂ કયા㍤ વગર ખવાય જ નじહ. થોડા સમય પછ㉪ ત ેસહજ થઇ 䅔ય છ,ેઅન ેત ેબાળક ન ે帮યા ં岺ધુી 埦નાન­અન ેસ嗜ંયા­宀䅔ૂ કર㉪ન ેપરવાર㌐  નじહ 啞યા ં岺ધુી તને ે富ખૂ જ ન લાગ.ે  娼ઓ રાખી શક㌐ તવેી 埦થિતમા ંહોય,તઓે આ સાધન માટ㌐ નો 嫤દુો 䓤મ રાખ ેતો ત ેવ孚 ુસા尾ું. એ ઓરડામા ં岺層ૂું નじહ,અન ેતને ેપિવ崘 રાખવો.નじહ­ધોઈ ન ેશર㉪ર અન ેમન 岊㱾ુ થયા ંન હોય 啞યા ં岺ધુી એ ઓરડામા ં崨વશે કરવો નじહ.એ ઓરડામા ંહમંશેા ં宀埖ુપો રાખવા,ંમનમા ંસા啞વક ભાવ જગાડ㌐ તવેા ં⾠ચ崘ો રાખવા,ંસવાર­સાજં 啞યા ં孚પૂ કરવો. એ ઓરડામા ંકદ㉪ ક䋾યો­કકંાસ­崈ોધ ક㌐ અપિવ崘 િવચારો ન કરવા.અન ે娼ઓ આ嗜યા啞મક­અન ેપિવ崘 િવચારો વાળા હોય તમેન ેજ તમેા ં 崨વશે કરવા દ㌐વો.અન ેએ ર㉪ત ેધીર㌐ ધીર㌐ ત ેઓરડામા ંપિવ崘તા 孚ું વાતાવરણ ઉ富ું થશ.ેઅન ેપછ㉪ જો કોઈ વાર સાધક­埆ય崘,孊ુઃખી,શો­崘埦ત ક㌐ સશંય મા ંહોય અન ેત ે ત ેઓરડામા ં崨વશે કર㌐ તો તરત જ ત孚ેું મન શાતં થશ.ે  娼ઓ સાધન માટ㌐ અલગ ઓરડો રાખી શક㌐ તમે ન હોય તો,帮યા ંમન ન ેઅ孚媈ુળૂ અન ેશાિંત મળ ેત層ેું  埦થળ ગમ ે啞યા ંપસદં કરો.અન ેસીધા ટ㮔ાર બસેો.  અન ેસ峠થુી પહ㌐尾ું કાય㍤­સમ埦ત 岺ૃ埖ટ મા ંચાર㌐ じદશામા ંપિવ崘 ભાવનાઓનો 崨વાહ મોકલવા孚ું કરો. "સૌ 岺ખુી થાઓ,સૌ િનરોગી રહો,સૌ શાિંત પામો,સૌ孚ું ક囪યાણ થાઓ" આ ભાવના 娼ટલી વધાર㌐ કરશો તમે તમન ેપોતાન ેફાયદો થશ.ે અન ે તમન ેજણાશ ેક㌐­આપણન ેપોતાન ેત孊ંુર埦ત બનાવવાનો સ峠થુી સહ㌐લો ર埦તો બી䅔 િનરોગી રહ㌐ ­ તવેી ભાવના સવેવાનો છ.ેઅન ેપોતાન ે岺ખુી કરવાનો સહ㌐લો ર埦તો ­બી䅔 岺ખુી થાય ­એવી 崨ાથ㍤ના નો છ.ે  એ કયા㍤ પછ㉪ 娼ઓ ઈ㾦રમા ંમાનતા હોય તમેણ ેઈ㾦ર ની 崨ાથ㍤ના કરવી. પસૈા,આરો厸ય ક㌐ 埦વગ㍤ માટ㌐ નじહ પણ ­㚜ાન અન ે崨કાશ માટ㌐ 崨ાથ㍤ના કરવી. પછ㉪ શર㉪ર િવષ ેિવચાર કરવાનો,અન ેએવી ભાવના કરો ક㌐ ત ેસબળ અન ેિનરોગી રહ㌐.કારણ  શર㉪ર એ સાધના માટ㌐ 孚ું સારામા ંસા尾ું સાધન છ.ે એવી ભાવના કરો  ક㌐ તમા尾ું શર㉪ર વ崘 娼層ું મજ宦તૂ છ,ેઅન ેઆ શર㉪રની સહાય થી તમ ેસસંાર­સાગર ન ેતર㉪ જવાના છ.ે બળ (શ冰ત) વગરનો મ孚埖ુય કદ㉪ 富ુ冰તન ેપામી શક㌐ નじહ. સઘળ㉪ નબળાઈઓ ન ેફગાવી દો­અન ેતમારા શર㉪ર ન ેકહો ક㌐­ત ે岺崨ુઢ છ ે­ તમારા મનન ેકહો ક㌐­ત ેમજ宦તૂ છ­ેઅન ેપોતાનામા ંઅ媘ટૂ 嵴㱾ા અન ેઆશા રાખો." ­­­­(埦વામી િવવકેાનદં) 

 㠀Ȇાણ 

  崨ાણાયામ િવશ ેઘણા બધા લોકો એમ ધાર㌐ છ ે(િવચાર㌐ છ)ે ક㌐ ­崨ાણાયામ એટલ ે"㾦ાસ િવશ ેકઈંક".......  પણ ખર㉪ ર㉪ત ેતો તમે નથી,㾦ાસ ન ેતો 崨ાણાયામ સાથ ેઘણી જ થોડ㉪ િન埦બત છ.ે અન ેત ે娼 કઈં પણ થોડ㉪ િન埦બત છ ે­ત ેએ છ ેક㌐­ 

   

16 

"㾦ાસじ崈યા" એ ­娼 અનકે "じ崈યા"ઓ 㸸ારા આપણ ેખરો 崨ાણાયામ કર㉪એ છ㉪એ­તમેાનંી એક "じ崈યા" છ.ે  崨ાણાયામ નો ખરો અથ㍤ છ­ે"崨ાણ" પર નો કા宦.ૂ અહ嶪 આપણ ે"崨ાણ" એટલ ે岊ું? અન ેતનેા પર નો "કા宦"ૂ એટલ ે岊ું ? ત ેસમજવા નો 崨ય啞ન કર㉪એ.  ભારતીય દશ㍤ન­શા䄆 崨માણ ે­સમ崘 િવ㾦 એ બ ેત啞વો 孚ું બન尾ેું છ.ેતમેાનંા એક 富ળૂ ત啞વ ન ેતઓે  "આકાશ" કહ㌐ છ.ે(અન ે娼 "崨ાણ" ની "શ冰ત"વડ㌐ આકાશ "િવ㾦­䓤પ"ે બન ેછ ેત ે"崨ાણ" 孚ું  "બી嫤ું ત啞વ" છ)ે આકાશ "સવ㍤­埆યાપી" છ,ે સવ㍤મા ંઓત崨ોત થઈન ેરહ㌐尾ું છ.ેઅન ેત ેઆકાશ,એ સવ㍤ ની "સ㮔ા­䓤પ" છ.ે  娼 કોઈ વ埦嬤 ુ"સયંોજન" ના "પじરણામ­䓤પ"  છ­ેત ેઆકાશ માથંી ઉ啞પ㸸 થય尾ેું છ.ે આકાશ­ત啞વ જ "હવા­䓤પ"ે થઇ રહ㌐લ છ,ેઆકાશ જ "岺યૂ㍤­䓤પ"ે બન ેછ,ે આકાશ જ "崨વાહ㉪ (જળ) 䓤પ"ે થઇ રહ㌐લ છ,ેઅન ેઆકાશ જ "ઘન­પદાથ嶪 (宀嗜ૃવી) 䓤પ"ે થઇ રહ㌐લ છ.ે આ ર㉪ત ેઆકાશ જ 岺યૂ㍤,ચ崨ં,宀嗜ૃવી,તારાઓ બન ેછ ેઅન ેઆકાશ જ માનવ­શર㉪ર,崨ાણી,વન埦પિત­ વગરે㌐ વગરે㌐­ 娼 娼 આપણી નજર㌐ ચડ㌐ છ ે­અન ે娼નો અ孚ભુવ કર㉪ શક㉪એ છ㉪એ­ત­ેએક㌐એક આકાર બન ેછ.ે દર㌐ક㌐ દર㌐ક પદાથ㍤ (વ埦嬤)ુ ­ક㌐ 娼 અ埦ત啞વ ધરાવ ેછ,ેત ેદર㌐ક㌐દર㌐ક ­વ埦嬤䓤ુપ ેઆકાશ જ બની રહ㌐લ છ.ે  પણ આ આકાશ નો ઇ嗬崨યો વડ㌐ સામા嗬ય­ર㉪ત ે અ孚ભુવ થઇ શકતો નથી. કારણ ક㌐ ત ેએટ尾ું બ孚ું 岺壼ૂમ છ ેક㌐ ત ેસવ㍤ 崨કારના સામા嗬ય અ孚ભુવો થી પર છ.ેપણ, ત ેજયાર㌐ આકાર ધર㌐ છ ે啞યાર㌐ ત ેઆકાર ન ેજોઈ શકાય ક㌐ અ孚ભુવી શકાય. 岺ૃ埖ટ ના આરભં મા ંક㌐વળ આ "આકાશ" જ  હોય છ.ે અન ે"ક囪પ" (સમય 孚ું માપ) ન ે巐ત,ે સઘ䘨 ં(ઘન પદાથ嶪­崨વાહ㉪ પદાથ嶪­વા寲ઓુ વગરે㌐ સવ㍤) એ જ આકાશમા ંલય પામી 䅔ય છ.ે અન ેફર㉪થી પાછ㉪ 岺ૃ埖ટ એ આકાશમા ંથી જ ઉ啞પ㸸 થાય છ.ે  હવ ે崨㾦 થાય ક㌐­કઈ "શ冰ત" વડ㌐ આ આકાશ "િવ㾦­䓤પ"ે બન ેછ?ે તો તનેો જવાબ છ­ે"崨ાણ ની શ冰ત વડ㌐" આ આકાશ િવ㾦­䓤પ ેબન ેછ.ે  娼વી ર㉪ત,ેઉપર બતા埆寲ું તમે­આકાશ આ િવ㾦 孚ું અનતં,સવ㍤­埆યાપી­ઉપાદાન "કારણ" છ,ે તવેી ર㉪ત,ે "崨ાણ" (શ冰ત) આ િવ㾦 ની અનતં,સવ㍤­埆યાપી "સ婢ન­શ冰ત" છ.ે 娼મ,ક囪પ ના 崨ારભં અન ેક囪પ ના 巐ત­ેસવ㍤ કઈં આકાશ­䓤પ થઇ 䅔ય છ­ે  તમે,િવ㾦 ના ં娼 બળો (શ冰ત) છ ેત ેસઘળા ંક囪પ ના આરભં ેઅન ે 巐ત­ે"崨ાણ" (શ冰ત)મા ંપાછા ંસમાઈ 䅔ય છ.ે  ક囪પ ની (岺ૃ埖ટ ના આરભં નો સમય)  શ䓤આતમા ં­ 娼ન ેઆપણ ે"શ冰ત" (બળ) કહ㉪એ છ ેત ેસવ㍤ કઈં આ "崨ાણ" (શ冰ત)માથંી ઉ啞પ㸸 થાય છ.ે  આ 崨ાણ જ  ગિત­䓤પ,ે嫤ુંબક­શ冰ત 䓤પ,ે媾尾ુ啞ુવાકષ㍤ણ­䓤પ.ેશર㉪ર ની じ崈યાઓ­䓤પ,ે㚜ાન­ત嬤ંઓુ ના 崨વાહ­䓤પ,ે િવચાર­શ冰ત­䓤પ ે­­­­崨ગટ થાય છ.ે...... િવચાર થી માડં㉪ ન ેછકે નીચામા ંનીચી કોじટના બળ ­岺ધુી孚ું સવ㍤ કઈં "崨ાણ" (શ冰ત) નો જ 崨કાર છ.ે  આમ,િવ㾦 ની 巐દરના સવ㍤ બળો (શ冰ત)­પછ㉪ ત ેમાનિસક હોય ક㌐ શાર㉪じરક હોય­ ત ેસવ㍤ નો જયાર㌐ 富ળૂ અવ埦થામા ંલય થઇ 䅔ય છ ે啞યાર㌐ તનેો સરવાળો­એ "崨ાણ" છ.ે  જયાર㌐ કઈં પણ (સ嬤 ્ક㌐ અસ嬤)્ નહો嬤ું અન ેજયાર㌐ 巐ધકારન ેય 巐ધકાર આવર㉪ ર䄆ો હતો, 

   

17 

啞યાર㌐ શ孚ેું અ埦ત啞વ હ嬤ું? તો કહ㌐ છ ેક㌐­ 啞યાર㌐ "આકાશ" 孚ું "ગિત­રじહત­ અવ埦થા"મા ંઅ埦ત啞વ હ嬤ું. "崨ાણ" ની "埦孊ળૂ­ભૌિતક­ગિત" બધં થઇ ગઈ હતી તમે છતા ંપણ  ત孚ેું ય "અ埦ત啞વ" તો 啞યા ં(આકાશ મા)ં હોય છ ેજ.  娼 શ冰તઓ અ啞યાર㌐ િવ㾦મા ંじ崈યા કર㉪ રહ㉪ છ,ેત ેક囪પ ન ે巐ત ેશાતં પડ㉪ 䅔ય છ ેઅન ે岺噮ુત (અ埆ય冰ત)  埦થિતમા ંઆવી 䅔ય છ.ેઅન ેફર㉪થી ક囪પ ના આરભં ેત ે䅔ગી ઉઠ㌐ છ ેઅન ે "આકાશ" પર "આઘાત" કર㌐ છ.ે!!!! અન ેએ આકાશમાથંી િવિવધ આકારો ઉ啞પ㸸 થાય છ,ેઅન ે娼મ 娼મ આકાશ પじરવત㍤ન પામ嬤ું 䅔ય છ,ે તમે તમે આ "崨ાણ" (શ冰ત) પણ પじરવત㍤ન પામીન ે"શ冰ત"ના િવિવધ 崨કારો 䓤પ ે崨ગટ થાય છ.ે  આ "㠀Ȇાણ" િવશ䴀ેȆું "먀氆ાન" અન ેતનેા પર "કા最㠆 ૂ­ક�­ િનયમન " એ જ "㠀Ȇાણાયામ" નો ખર�ખરો અથ嫽� છ.ે  આ "崨ાણ" શ冰ત પરનો કા宦 ૂ­એ આપણી સામ ેલગભગ "અનતં­ શ冰ત" નો દરવાજો 媘囪ુલો કર㉪ દ㌐ છ.ે એટલ ેક㌐­જો કોઈ મ孚埖ુય ેઆ 崨ાણ િવશ孚ેું 宀રૂ㌐宀尾ૂું "㚜ાન" મળે埆寲ું અન ેત ે"崨ાણ" પર "કા宦"ૂ મળે埆યો, તો 岺ૃ埖ટ મા ં અ埦ત啞વ ધરાવતી કઈ શ冰ત તનેા તાબામા ંના હોય? ત ે岺યૂ㍤ અન ેતારાઓન ેતમેના 埦થાન માથંી ખસેવી નાખવાન ેશ冰તમાન થઈ શક㌐, અર㌐, 峰崨ુ અ嬤ઓુથી લઇ મોટા મોટા 岺યૂ嶪 (મોટા 崘હો­તારાઓ)  岺ધુી­સવ㍤ કઈં પર ત ેકા宦 ૂમળેવી શક㌐. કારણ ક㌐ ત ે"崨ાણ" પર કા宦 ૂધરાવતો હોય છ!ે!!!  崨ાણાયામ નો 嗜યયે અન ેહ㌐嬤 ુ­એ આ છ.ે  જયાર㌐ યોગી 宀ણૂ㍤ બન ેછ ે­啞યાર㌐ 媈દુરત મા ંએ層ું કઈં બાક㉪ રહ㌐嬤ું નથી ક㌐ 娼 તનેા કા宦 ુહ㌐ઠળ ના આવ.ે જો ત ેદ㌐વતાઓ ન ે(ક㌐ 崨તેા啞માઓન)ે પણ 峠કુમ કર㌐ તો ત ેઆવી ન ેહાજર થાય.યોગીઓ ની  આવી "િસ㱾" ઓન ેજયાર㌐ અ㚜ાની અન ેસામા嗬ય મ孚埖ુય 嫤એુ છ ે啞યાર㌐ તઓે તને ે"ચમ啞કાર" કહ㌐ છ.ે  じહ⽞孊ુ (માનસ) શા䄆ો ની એક િવશષેતા છ ેક㌐­ ત ેછ囪ેલામા ંછ囪ે尾ું (巐ત孚ું ક㌐ છવેટ孚ું)­ક㌐ 娼 શ㟠  હોય ત­ેસામા嗬યીકરણ (કોમન) સ啞ય ન ેશોધી કાઢ㌐ છ,ે  અન ેત ેપામવા માટ㌐ની િવગતો ન ેપાછળથી ઘડ㉪ કાઢવા માટ㌐ છોડ㉪ દ㌐ છ.ે એટલ ેવદેોમા ંએવો 崨㾦 ઉભો કરવામા ંઆ埆યો છ ેક㌐­ "એ層ું 岊ું છ ેક㌐ 娼 䅔ણવાથી,સવ㍤ વ埦嬤 ુન ે䅔ણી શકાય છ?ે"   娼 બધા ંશા䄆ો અન ેદશ㍤નો ­રચાયા ંછ ે­ત ેબધા­ં娼 "એક ન ે­એક ત啞વ ન"ે િસ㱾 કરવા જ રચાયા ંછ.ે મ孚埖ુય જો સવ㍤ વ埦嬤નુ ે­સવ㍤ િવ㾦 ન ે䅔ણવા ઈ呮છ ે­તો તનેી પાસ ેઅનતં સમય જોઈએ !!! અન ેતમે છતા ંપણ ત ેિવ㾦ના કણકેણ ન ેતો 䅔ણી શક㌐ ક㌐ નじહ ત ેસવાલ છ.ે તો પછ㉪ એ સવ㍤孚ું ­કણકેણ 孚ું ­嫤孊ુુ嫤孊ુુ­ં㚜ાન મળેવીન ેસવ㍤㚜 થ層ું,એક મ孚埖ુય­䋾વન મા ંસભંિવત નથી.  માટ㌐ યોગીઓ કહ㌐ છ ેક㌐­આ 嫤દુ㉪嫤દુ㉪ વ埦嬤ઓુ ની પાછળ એક સવ㍤­સામા嗬ય (કોમન) સ㮔ા રહ㌐લી છ,ે બધા 嫤દુા嫤દુા ભાવો ની પાછળ એક િનિવ㌐શષે "ત啞વ" રહ㌐尾ું છ ેતને ેપકડવામા ંઆવ ેતો ત ેસવ㍤ ન ે પકડ㓈ા બરાબર થશ.ેઅન ે娼 આ "સ嬤­્ત啞વ" ન ે䅔ણ ેછ ેતને ેઆ સમ崘 િવ㾦ન ે䅔啞寲ું છ.ે  બસ બરાબર આજ ર㉪ત,ેસઘળા ંબળો (શ冰ત) 孚ું સવ㍤ સામા嗬ય "ત啞વ" છ ે"崨ાણ" અન ે娼ણ ેઆ 崨ાણ ન ેકા宦 ૂમા ંલીધો છ,ેતનેા કા宦મૂા ંિવ㾦ના ંસઘળા ંબળો (માનિસક­ક㌐­ભૌિતક) આવ ેછ.ે એટલ­ે娼ણ ેપોતાના 崨ાણ પર કા宦 ૂમળે埆યો છ,ે તનેા કા宦મૂા ંસકળ િવ㾦નો 崨ાણ આવી 䅔ય છ.ે અન ે આમ 娼ણ ેપોતાના 崨ાણ પર કા宦 ૂમળે埆યો છ,ેતણે ેપોતાના મન પર ક㌐ શર㉪ર પર કા宦 ૂમળે埆યો છ,ે 

   

18 

તથા સાથ ેસાથ ેતણે ેજગતના સવ㍤ મન અન ેશર㉪ર પણ કા宦 ૂમળે埆યો છ.ેતમે કહ㉪ શકાય, કારણ ક㌐ "崨ાણ" એ સવ㍤ બળો મા ં"સવ㍤ ­સામા嗬ય (કોમન) બળ­ત啞વ" ની અ⾠ભ埆ય冰ત છ.ે  崨ાણ પર ક㌐મ કા宦 ૂમળેવવો? એ જ 崨ાણાયામનો એક મા崘 ઉ㱾શે છ.ે અન ે崨ાણાયામ  બાબતની બધી તાલીમ અન ેじ崈યાઓ ­એ એક મા崘 ઉ㱾શે ન ેમાટ㌐ છ.ે દર㌐ક 埆ય冰તએ ­પોત ે㟠ાકં થી તો શ䓤આત કરવી જ જોઈએ અન ેત ેમાટ㌐ કહ㌐ છ ેક㌐­ પોતાની ન䋾કમા ંન䋾ક 娼 વ埦嬤ઓુ હોય છ,ેતમેના પર ક㌐વી ર㉪ત ેકા宦 ૂમળેવવો ? ત ેશીખ層ું જોઈએ.  આપ嬤ું શર㉪ર અન ેમન ­બહારના જગતમાનંી,કોઈ પણ વ埦嬤 ુકરતા,ંઆપણી સ峠થુી ન䋾ક છ.ે િવ㾦ના 巐દરના સમ埦ત "崨ાણ" કરતા,ં娼 "崨ાણ" આ મન અન ેશર㉪ર ચલાવ ેછ,ેત ેઆપણી સ峠થુી ન䋾ક છ.ે આપણી પોતાની,માનિસક અન ેશાર㉪じરક શ冰તઓ ના 崨િતક­䓤પ 娼 આ 崨ાણ શ冰તનો નાનકડો  તરગં (શર㉪ર­મન) છ ેત­ેઅનતં સાગરના (િવ㾦ના) સવ㍤ તરગંો કરતા ં­આપણી વ孚 ુન䋾ક છ.ે અન ેજો આપણ ેએ નાનકડા તરગં (શર㉪ર­મન) પર કા宦 ૂમળેવવામા ંસફળ થઇ શક㉪એ­તો­જ­ આપણ ેસમ崘 崨ાણ પર કા宦 ૂમળેવવાની આશા રાખી શક㉪એ. અન ે娼 યોગી આમ કર㉪ શક㌐ છ ેત ે"宀ણૂ㍤啞વ" ન ેપામ ેછ.ે પછ㉪ ત ેકોઈ શ冰ત ન ેઆધીન નથી.અન ેત ેસવ㍤­શ冰તમાન થાય છ.ેસવ㍤㚜 થાય છ.ે  આ 崨ાણ ન ેકા宦મૂા ંલવેાનો 崨ય啞ન કય嶪 હોય,તવેા અનકે સ崨ંદાયો ­દર㌐ક દ㌐શોમા ંછ.ે અન ે崨ાણ­શ冰ત ન ેકા宦મૂા ંલવેાથી મળતી િસ㱾ઓ નો ઉપયોગ કરનારા પણ જોવા મળ ેછ.ે 娼મ ક㌐­મનોબળ ક㌐ 嵴㱾ા થી રોગ મટાડનારા,崨તેાવાહન િવ㸸ા­વાળા,સમંોહન િવ㸸ા વાળા­ એ દર㌐ક ન ે­તઓે (આ િવ㚜ાન) 䅔ણતા હોય ક㌐ ના હોય ­પણ તઓે આ બળ (શ冰ત) ન ે ઉપયોગમા ંલઇ ર䄆ા છ,ેક㌐ 娼 ઘણી વખત તો 䅔啞યા વગર જ અચાનક તમેન ેહાથ લાગી ગઈ છ.ે અન ેત孚ેું 埦વ䓤પ 䅔啞યા વગર જ તઓે ત ેશ冰તનો ઉપયોગ કર㉪ ર䄆ા હોય છ.ે  ત ેજ­બળ (શ冰ત) ક㌐­娼ન ે䅔ણીન ેઅન ેપામીન­ે યોગી 娼નો ઉપયોગ કર㌐ છ,ે અન ે娼 "શ冰ત" ­崨ાણ­માથંી આવ ેછ.ેઅન ેઆ "崨ાણ" જ 崨啞યકે 崨ાણીમા ં"崨ાણ­શ冰ત" છ.ે  મ孚埖ુય ના શર㉪રમા ંઆ "崨ાણ­શ冰ત" 孚ું 埦પ埖ટ 埦વ䓤પ­એ ફ㌐ફસાઓંની "ગિત" છ.ે (જો એ (ગિત) અટક㉪ 䅔ય­તો એક સામા嗬ય િનયમ 富જુબ ­શર㉪રમાનંા એ ગિત ન ેલીધ ેદ㌐ખાતા ં બી䅔 ં(䋾વનના)ં ⾠ચ䄆ો તરત જ બધં થઇ 䅔ય.અન ેમ孚埖ુય મર㌐લો 䅔હ㌐ર થાય. પર嬤ં ુએવા ય ક㌐ટલાક યોગીઓ  છ ે娼ઓ પોતાની 䅔તન ેએવી ર㉪ત ેક㌐ળવી શક㌐ છ ેક㌐­ આ ફ㌐ફસાનંી ગિત બધં પડ㉪ ગઈ હોય છતા ંતમે孚ું શર㉪ર 䋾埆યા કર㌐ છ)ે  એટલ ે崨ાણાયામ નો ખરો અથ㍤ અહ嶪 "ફ㌐ફસાનંી ગિત ­પર કા宦 ૂમળેવવો" ­એમ કહ㉪ શકાય. અન ેઆ ગિત નો 㾦ાસ સાથ ેસબંધં છ.ેપણ એ層ું નથી ક㌐ 㾦ાસ ­એ ગિત ઉ啞પ㸸 કર㌐ છ.ે હક㉪કતમા ંતો­ત ે"ગિત" (શ冰ત) એ 㾦ાસ ન ેઉ啞પ㸸 કર㌐ છ.ે ­­­આ ફ㌐ફસા ંની ગિત પપં ની પઠે㌐ કામ કર㉪ન,ેહવાન ે巐દર ખ嶄ચ ેછ.ે(પણ ફ㌐ફસા ંન ેગિત મા ંકોણ 富કૂ㌐ છ?ે) ­­­"崨ાણ" ક㌐  "崨ાણ­શ冰ત" ફ㌐ફસા ંન ેગિત મા ં富કૂ㌐ છ.ે  એટલ ે崨ાણાયામ ­એ 㾦ાસ લવેાની  "じ崈યા" નથી,પણ ફ㌐ફસા ંન ેચલાવનાર㉪ અન ેતને ે "ગિત આપનાર㉪ ­માસં­પશેી" પર કા宦 ૂમળેવવો ­ત ે崨ાણાયામ છ.ે ☀Ȇ માસં­પશેી ની "શ䴀ꠁ嬀렃ત" ફ�ફસા ંન ે椀⸅ચા­નીચા કરનાર 吀倃ના鬀츅 ુઓમા ંજઈ ન ેતમેન ે(ફ�ફસાન)ે  અ眀츅કુ 㠀Ȇકાર� "ગિત" મા ં眀츅કૂ� છ­ેત ેછ­ે"㠀Ȇાણ" 

   

19 

અન ે㠀Ȇાણાયામ ની સાધનામા ંઆપણ ેતનેા પર (㠀Ȇાણ­શ䴀ꠁ嬀렃ત) કા最㠆 ૂમળેવવાનો છ.ે  જયાર㌐ 崨ાણશ冰ત પર કા宦 ૂઆવી 䅔ય,啞યાર㌐ શર㉪રમાનંી 崨ાણ ની સઘળ㉪  "じ崈યાઓ" પર કા宦 ૂઆવ ેછ.ે એવા યોગીઓ પણ હોય છ ે­娼મણ ેશર㉪ર ની લગભગ બધીજ માસં­પશેીઓ પર કા宦 ૂમળે埆યો હોય છ.ે પણ હાલ ના સમયમા ંસામા嗬ય મ孚埖ુય નો માસં­પશેી પરનો કા宦 ૂનથી,અન ેગિત 埦વય­ંસચંા⾠લત  થઇ ગઈ છ.ેદાખલા તર㉪ક㌐­આપણ ેઆપણી ઈ呮છા­અ孚સુાર કાનન ેહલાવી શકતા નથી,પણ આપણ ે 䅔ણીએ છ㉪એ ક㌐ ­પ岊ઓુ પોતાનો કાન હલાવી શક㌐ છ.ે આપણામા ંએ કાન હલાવવાની શ冰ત નથી ત層ેું નથી,પણ આપણ ેએ શ冰તનો ઉપયોગ કરતા નથી. "એટ㌐િવઝમ" એટલ ેક㌐ ­"ઉપયોગ ના અભાવ ેશ冰ત નો નાશ"­ત ેઆ孚ું કારણ છ.ે  વળ㉪,આપણ ે䅔ણીએ છ㉪એ ક㌐­娼 ગિત અじ崈ય થઇ ગઈ હોય,તણે ેપછ㉪ સじ崈ય બનાવી શકાય છ.ે શર㉪રની અ富કુ ગિતઓ ક㌐ 娼 ­ત㱾ન અじ崈ય થઇ ગઈ હોય તણે ેસખત પじર嵴મ અન ેતાલીમ વડ㌐­પાછ㉪­ સ宀ંણૂ㍤­પણ ેકા宦મૂા ંલાવી શકાય છ.ે અન ેઆ ર㉪ત ેજ જો તક㍤ આગળ ચલાવીએ તો­જણાશ ેક㌐­કોઈ પણ 䅔તની અશ㟠તા તો નથી જ. પણ ઉલટા ની દર㌐ક શ㟠તા છ ેક㌐­શર㉪ર નો એક㌐એક ભાગ સ宀ંણૂ㍤ કા宦મૂા ંલાવી શકાય. અન ેઆ ­સ宀ંણૂ㍤ કા宦­ૂ એ યોગી 崨ાણાયામ વડ㌐ િસ㱾 કર㌐ છ.ે  શર㉪ર નો એક㌐એક ભાગ ­યોગી­જયાર㌐ 崨ાણથી (崨ાણ­શ冰તથી) ભર㉪ દ㌐ છ ે­ અન ેઆમ કર㉪ ન ેત ેશર㉪ર પર કા宦 ૂધરાવી શક㌐ છ.ેઅન ે啞યાર㌐  શર㉪રમા ં巐દર જણાતી સવ㍤ માદંગી અન ે孊ુઃખ પણ ­સ宀ંણૂ㍤ ર㉪ત ેકા宦 ૂમા ંઆવી 䅔ય છ.ે આ層ું જયાર㌐ બન ેછ ે啞યાર㌐ યોગી મા崘 પોતાના શર㉪ર પર જ નじહ ­પણ­ બી䅔ના શર㉪ર પર પણ કા宦 ૂકર㉪ શક㌐ એટલો શ冰તમાન થઇ 䅔ય છ.ે  孊ુિનયાન ેહલાવી નાખનારા,મહાન 宀尾ુષુો,પોતાની 崨ાણ­શ冰ત ન ેકપંન ની એક ઉ呮ચ 埦થિતએ લાવી શક㌐ છ,ે અન ેત ેએટલી મહાન અન ે崨બળ હોય છ ેક㌐­ત ેબી䅔 ન ેએક 㓈ણ ની 巐દર ઝડપી લ ેછ,ેઅન ેઆમ, હ䅔રો­લાખો­મ孚埖ુયો તમેના તરફ આકષા㍤ય છ.ેઅન ેતમેના િવચારો 崨માણ ેિવચાર કરતા થઇ 䅔ય છ.ે  孊ુિનયાના મહાન પયગ噮બરો નો 巐દર ની 崨ાણ­શ冰ત પરનો ­ઘણો અદ富તૂ કા宦 ૂહતો­ક㌐ 娼ન ેલઈન­ે તમેના મા ં崨ચડં "ઈ呮છા­શ冰ત" (Will­Power)પદેા થયલેી અન ે孊ુિનયા ન ેહલાવી નાખલેી. તઓે પોતાની 崨ાણ­શ冰ત ન,ેગિત ની સવ嶪呮ચ  埦થિતએ લઇ ગયા હતા અન ેજગત પર હ媈મૂત  ફ㌐લાવવાની તાકાત તમેનામા ંઆવી હતી. કોઈ મ孚埖ુયો ત孚ેું રહ埦ય ભલ ે䅔ણતા ના હોય,પણ આ નો 媘લુાસો આ એક જ છ.ે   એ層ું બન ેક㌐­કોઈ વાર,આપણા શર㉪રમા ંકોઈ એક ભાગમા ં崨ાણશ冰ત નો 宀રુવઠો વધાર㌐ પડતો ઓછો થઇ 䅔ય છ ે(ક㌐ વધી 䅔ય છ)ે અન ે娼થી 崨ાણશ冰ત ની સમ嬤લુા નો ભગં થાય છ­ે娼ન ેઆપણ ે"રોગ" કહ㉪એ છ㉪એ. 啞યાર㌐ ઓછ㉪ થઇ ગયલેી 崨ાણ­શ冰ત ની ઉણપ 宀રૂ㉪ કરવી (ક㌐ વધારાની ન ેહટાવી લવેી) અન ે崨ાણ­શ冰ત ની સમ嬤લુા કરવી­એ孚ું નામ "રોગ મટ㉪ ગયો" એમ કહ㉪ શકાય.  વળ㉪,㟠ાર㌐ શર㉪ર ના એક ભાગમા ં娼ટલી જોઈએ તનેા કરતા ંવ孚 ુક㌐ ઓછ㉪,崨ાણ­શ冰ત છ?ે ત ે䅔ણ層ું ત ેપણ 崨ાણાયામ 孚ું જ કાય㍤ છ.ે 崨ાણ ના આ કા宦થૂી "સવંદેન­શ冰ત" (Sense­Power) એટલી બાર㉪ક થઇ 䅔ય છ,ેમન ન ેઅ孚ભુવ થાય છ ેક㌐­ શર㉪રના કયા 巐媾ઠુા ક㌐ 巶ગળ㉪મા ં(ક㌐ શર㉪ર ના કોઈ ભાગમા)ં 崨ાણશ冰ત વધાર㌐ ક㌐ ઓછ㉪ છ!ે!! અન ેત ે宀રૂ㉪ કરવાની શ冰ત પણ (崨ાણાયામથી) 啞યા ંઆવી 䅔ય છ.ે  

   

20 

 આમ રાજયોગ 孚ું સઘ䘨 ં㓈崘ે ­એ ખર㉪ ર㉪ત,ે崨ાણ­શ冰ત પરનો કા宦 ૂ­અન­ે  嫤દુ㉪嫤દુ㉪ 富િૂમકાઓ પર તનેી દોરવણી­એ શીખવા孚ું છ.ેએટલ ેક㌐­ મ孚埖ુય ે જયાર㌐ પોતાની શ冰તઓન ેએકા崘  કર㉪ હોય છ,ે 啞યાર㌐ ત ેપોતાના શર㉪રમા ંરહ㌐લી 崨ાણશ冰ત પર કા宦 ૂમળેવ ેછ.ે અન ે મ孚埖ુય જયાર㌐ 嗜યાન કરતો હોય છ ે啞યાર㌐ ત ે崨ાણ­શ冰ત ન ેએકા崘 કરતો હોય છ.ે  娼વી ર㉪ત,ે મહાસાગર ની મ嗜ય ેપહાડ 娼વડા ંમોટા ંમો䅔 ંહોય છ,ેત ે崈મશઃ નાના ંથઇ ન ેじકનાર㌐ આવતા ં岺ધુીમા ંપરપોટા 娼વડા ંથઇ 䅔ય છ.ેપણ એ બધા ંમો䅔 ંની પાછળ તો અનતં મહાસાગર જ રહ㌐લો હોય છ,ે ભલ ેએક છડે㌐ ત ેપરપોટા અન ેબી娼 છડે㌐ િવશાળ મો䅔 તર㉪ક㌐ દ㌐ખાતો હોય. તવેી ર㉪ત,ેએક 埆ય冰ત ઘણી જ મહાન હોય અન ેબી䋾 ­埆ય冰ત­નાના પરપોટા 娼વડ㉪ હોય, પણ એ બનં ેજોડાયલેી છ,ે崨ાણ­શ冰ત ના અનતં મહાસાગર સાથ­ેક㌐ 娼­ 崨ાણ શ冰ત 崨ાણી મા崘 નો સવ㍤­સામા嗬ય (કોમન) જ嗬મિસ㱾 હ㟠 છ.ે  帮યા ં帮યા ંચતેના છ,ે啞યા ં啞યા ંઅનતં શ冰તનો ભડંાર તનેી પાછળ રહ㌐લો જ છ.ે 岺壼ૂમદશ㍤ક­ય崘ં થી પણ માડં­માડં દ㌐ખાય તવેો અિત બાર㉪ક 宦દુ宦દુ (કણ­ક㌐ પરમા嬤)ુ ­ એ શ冰ત ના અનતં ભડંારમાથંી "શ冰ત" ન ેસતત ખ嶄ચતો ખ嶄ચતો­કોઈ આકાર બન ેછ,ેઅન ે ત ેઆકાર પણ ધીમ ેધીમ ેઅન ેમકકમ­પણ ેપじરવત㍤ન પામતો 䅔ય છ ે­અન­ે કાળ­崈મ­ેત ેવન埦પિત પછ㉪ ત ેપ岊,ુપછ㉪ ત ેમ孚埖ુય અન ે巐ત ેઈ㾦ર બન ેછ.ે  અન ેઆ 埦થિતએ પહ嶄ચતા ંતને ેલાખો ના લાખો 寲ગુો લાગ ેછ.ે યોગી કહ㌐ છ ેક㌐­娼 બાબતન ેિસ㱾 કરવા મા ં埦વાભાિવક ર㉪ત ેલાબંો કાળ (પચાસ લાખ વષ㍤) લાગ ેતને­ે કાય㍤ મા ંવગે લાવીન ે嫴ૂંકો કર㉪ શકાય. ઉપર 崨માણ ેકહ㌐લ િવ㾦ની અનતં શ冰તમાથંી,શ冰ત ખ嶄ચીન ેજો િવકાસ ની ઝડપ વધારવામા ંઆવ,ે અન ે宀રુતો 崨ય啞ન કરવામા ંઆવ ેતો છ વષ㍤ ક㌐ છ મじહનામા ં­宀ણૂ㍤啞વ પામવા孚ું અશ㟠 શા માટ㌐ હોય? બધા 䋾વો,આખર㌐ તો ત ે嗜યયે ેપહ嶄ચવાના જ છ,ેત ેઆપણ ે䅔ણીએ છ㉪એ તો­પછ㉪, લાખો વષ㍤ ની રાહ શામાટ㌐ જોવી? એ 嗜યયે ેઅ啞યાર㌐ જ,આ મ孚埖ુય શર㉪રમા ંજ,શા માટ㌐ ના પહ嶄ચ層ું? એ અનતં 㚜ાન અન ેએ અનતં શ冰ત ­શા માટ㌐ અ啞યાર㌐ જ ના મળેવવા?ં  સમ崘 યોગ­િવ㚜ાન નો આદશ㍤ એ ­શ冰ત ન ેતી嵎 બનાવી, 宀ણૂ㍤啞વ ેપહ嶄ચવાનો સમય ક㌐વી ર㉪ત ે嫴ૂંકો કરવો? ત ેશીખવવાના 嗜યયે તરફ દોરવાનો છ'ે  જગતના 娼 પયગબંરો,સતંો અન ેઋિષઓ એ એક જ嗬મ ના ગાળા મા ંજ ­ માનવ­䅔િત 孚ું સમ崘 䋾વન 䋾વી લી孚ું. સામા嗬ય માનવી ન ે娼 宀ણૂ㍤啞વ ેપહ嶄ચતા 娼 અનકે જ嗬મ 娼ટલો ­સમય લાગ,ે તટેલો તમેણ ેએક જ嗬મ ના ગાળામા ંજ કાપી ના勞યો,અન ે宀ણૂ㍤啞વ ેપહ嶄呮યા.  અન ે宀ણૂ㍤啞વ ેપહ嶄呮યા િસવાયની કોઈ બાબતો નો તમેણ ેિવચાર જ કય嶪 નじહ,બી䋾 કોઈ ભાવના માટ㌐  તમેણ ે䋾વનની એક 㓈ણ પણ ખચ㌐ નથી­અન ેએ ર㉪ત ેતમેનો ર埦તો 嫴ૂંકો થઇ 䅔ય છ.ે  એકા崘તા નો અથ㍤ આ છ,ેક㌐­સમરસ કરવાની શ冰ત ન ેવધાર㉪ન ેસમય ન ે嫴ૂંકો કરવો.અન ે એ એકા崘તા ક㌐વી ર㉪ત ેમળેવવી? ત ેશીખવા孚ું િવ㚜ાન છ ે­રાજયોગ.  

   

21 

જો ક囪પના કરવા મા ંઆવ ેક㌐­આ િવ㾦 (嵎䄆ાડં) એ "આકાશ­ત啞વ" નો મહાસાગર છ,ેઅન,ે તનેી 巐દર 崨ાણ­શ冰ત ની じ崈યા ન ેપじરણામ­ેથતા કપંન ની 嫤દુ㉪嫤દુ㉪ ­મા崘ાઓ મા ંરહ㌐લા ­ થર ઉપર થર બનલેા ંછ.ે મ嗜ય­⾠બ⽞孊ુ થી 孊રૂ આવલેા ંકપંનો ધીમા ંહોય છ ેઅન ેત ે મ嗜ય⾠બ⽞孊ુની ન䋾ક આવતા વ孚 ુન ેવ孚 ુવગે­વાળા ંબન ેછ.ે  આ ધીમા,ંમ嗜યમ  અન ેવગેવાળા ­એમ કપંનો ની ક㓈ા ઓમા ંિવભા䋾ત થયલેા ંથરો ની ક囪પના  કરવામા ંઆવ ેતો ­ અ富કુ લાખ માઈલ 岺ધુી ધીમા,ંઅ富કુ લાખ માઈલ 岺ધુીના ંમ嗜યમ અન ેઅ富કુ લાખ માઈલ 岺ધુીના ં ઉ呮ચ ક㓈ા ઓના ં(એવા ંવગરે㌐ વગરે㌐) કપંનો ના 富િૂમકા વાળા ંઅનકે થર છ.ે તથેી એ સભંિવત છ ેક㌐­娼 䋾વો કપંનો ની અ富કુ 埦થિતવાળ㉪ 富િૂમકામા ંરહ㌐ છ­ેતઓેમા ંએક બી䅔 ન ે િપછાનવા ની શ冰ત હશ.ેપણ તમેની ઉપરના થરના (ક㌐ 富િૂમકા ના) જોવો ન ેત ેઓળખી(જોઈ) શક㌐ નじહ.  છતા ંપણ,娼વી ર㉪ત ેઆપણ ે孊ુરબીન થી આપણી 孊ૃ埖ટ 孚ું 㓈崘ે વધાર㉪ શક㉪એ છ㉪એ, તવેી ર㉪ત,ેયોગ વડ㌐ આપણ ેઆપણી 䅔ત ન ેબી䋾 富િૂમકા ના કપંન ની 埦થિતમા ંલાવી શક㉪એ છ㉪એ. અન ેએ ર㉪ત,ે啞યા ં(બી䅔 કપંન ની 富િૂમકા વાળા 㓈崘ેમા)ં 岊ું થઇ ર峰ું છ ેત ે䅔ણવા શ冰તમાન થઈએ છ㉪એ.  ઉદાહરણ તર㉪ક㌐­ધારો ક㌐­娼મન ેઆપણ ેદ㌐ખી શકતા નથી,તવેા 䋾વો થી એક ઓરડો ભર㌐લો છ,ે તઓે 崨ાણ શ冰ત ના કપંન ની અ富કુ 埦થિત 䓤પ ેછ ેઅન ેઆપણ ેબી䋾 埦થિત­䓤પ ેછ㉪એ. પણ 娼 ઉપાદાન માથંી તઓે અન ેઆપણ ે­રચાયલેા છ㉪એ ત ેછ ે"崨ાણ". સૌ કોઈ આ 崨ાણ­શ冰તના એક જ મહાસાગરના 巐શ છ.ેતફાવત મા崘 તમેના કપંન ના 崨માણ મા ંછ.ે હવ ેજો આપણ,ેઆપણી 䅔ત ન ેએ કપંન ની 埦થિતમા ંલઇ જઈ શક㉪એ ક㌐ 娼 કપંન ની 埦થિત  娼 દ㌐ખાઈ શકતા નથી ત ે䋾વો ની છ.ે..તો આપણ ેતમેન ેજોઈ શક㉪એ,પણ સાથો સાથ  આપણ ેઅ崨埖ય થઇ જઈએ.  આ બ孚ું,ક㌐ 娼 મનન ેકપંન ની વ孚 ુઉ呮ચ (મન ના ંઅિત嗬崨ય કપંનો) ક㌐ અ富કુ 埦થિતએ પહ嶄ચ層ું ­વગરે㌐ ન ે યોગ­શા䄆 ેએક જ શ噮દ મા ંસમાવી લી孚ું છ­ેઅન ેત ેશ噮દ છ ે"સમાિધ" આ સમાિધ ની નીચલી ક㓈ાઓમા ં­䋾વો ના ંદશ㍤ન થાય છ­ેજયાર㌐­ સવ嶪呮ચ સમાિધ 啞યાર㌐ કહ㌐વાય ક㌐­જયાર㌐ આપણ ેખર㉪ વ埦嬤 ુ(ઈ㾦ર) ન ેદ㌐ખી શક㉪એ. અન ેજયાર㌐ આપણ ેઆ "䋾વો" ની ક㓈ા,娼 ઉપાદાન માથંી બનલેી છ ેત ેઉપાદાન (સ嬤)્ ન ેજોઈએ, 啞યાર㌐ સવ㍤ 孚ું 㚜ાન (સવ㍤㚜તા­宀ણૂ㍤તા) થાય.  આમ હવ ેસમ䋾 શકાય છ ેક㌐­帮યા­ં㟠ાયં ­કોઈ સ崨ંદાય,ક㌐ લોકો 孚ું મડંળ­કઈં પણ 䅔孊ુઈ, રહ埦યમય, 媾噮ુત િવ㸸ા­વા䘨 ંક㌐ 崨તેાવાહન િવ㸸ા વા䘨­ંશોધી કાઢવાનો 崨યાસ કર㉪ ર䄆ા હોય છ­ે 啞યા ં તઓે 娼 ખર㌐ખર કર㉪ ર䄆ા છ ેત­ેબી嫤ું ક岊ું નじહ પણ આ "યોગ­સાધના" અન ે崨ાણશ冰ત પર  કા宦 ૂમળેવવાનો 崨ય啞ન.  帮યા ં帮યા ં"શ冰ત" 孚ું  જરાય અસાધારણ 崨દશ㍤ન હોય છ,ે啞યા啞ંયા ંઆ 崨ાણ­શ冰ત ની જ અ⾠ભ埆ય冰ત છ.ે ભૌિતક િવ㚜ાન નો પણ આ 崨ાણાયામ મા ંસમાવશે કર㉪ શકાય. 埦ટ㉪મ 帮䋾ન (વરાળ­ય崘ં) ન ેગિત આપનાર  એ વરાળ 㸸ારા કાય㍤ કરતી 崨ાણશ冰ત છ.ે ભૌિતક િવ㚜ાન એ બહારના ંભૌિતક સાધનો 㸸ારા 埆ય冰ત થ嬤ું,崨ાણાયામ 孚ું જ િવ㚜ાન છ.ે  崨ાણાયામ નો 娼 િવભાગ­崨ાણ­શ冰ત ના ભૌિતક 崨કારો પર ભૌિતક સાધનો 㸸ારા કા宦 ુમળેવવાનો  

   

22 

崨ય啞ન કર㌐ છ ેત ેભૌિતક િવ㚜ાન­અન­ે 崨ાણાયામ નો 娼 િવભાગ 崨ાણ­શ冰ત ના માનિસક બળ­䓤પ ે崨ગટ થતા 崨કારો પર ­ 娼 માનિસક સાધન 㸸ારા કા宦મૂા ંમળેવવાનો 崨યાસ કરવા孚ું શીખવ ેછ ેત ે­રાજયોગ (રાજ યોગ孚ું િવ㚜ાન)   

 આ鴀먃યા䴀�漀稂મક 㠀Ȇાણ  

  યોગીઓના મત 崨માણ­ેમ尾ેદુડં (કરોડ) મા ં"ઈડા" અન ે"િપ⽞ગલા" નામના 㚜ાનત嬤ંઓુ ના બ ે崨વાહો છ.ે અન ેકરોડ ની મ嗜યમા "岺岺ુમુણા" નામની એક "પોલી નાડ㉪" છ.ે આ પોલી 岺岺ુમુણા નાડ㉪ ન ેનીચને ેછડે㌐­િ崘કોણાકાર "媈ુંડ⾠લની­પ㸸" આવ尾ેું છ.ે  અન.ે..."યોગીઓ ની "䓤પક" ભાષા 崨માણ"ે તનેી 巐દર "媈ુંડ⾠લની" નામની શ冰ત 媾ૂંચ䘨 ંવાળ㉪ ન ેપડ㉪ છ.ે  જયાર㌐ આ 媈ુંડ⾠લની (શ冰ત) 䅔ગ ેછ,ે啞યાર㌐ ત ેપોલી નાડ㉪ (岺岺ુમુણા) મા ંથઈન ેબળ­宀વૂ㍤ક ઉપર ચડવાનો  崨ય啞ન કર㌐ છ.ેઅન ે崈મ ે崈મ ેત ે娼મ 娼મ ઉપર ચડતી 䅔ય છ­ેતમે તમે 䅔ણકે㌐ મન ના એક પછ㉪ એક થર 媘囪ુલા થતા 䅔ય છ.ેઅન ેયોગી ન ેિવિવધ 崨કારના ંદશ㍤નો અન ેિસ㱾ઓ 崨ા噮ત થાય છ.ે જયાર㌐ આ 媈ુંડ⾠લની શ冰ત મગજમા ંપહ嶄ચ ેછ­ે啞યાર㌐ યોગી શર㉪ર અન ેમનથી સ宀ંણૂ㍤પણ ેઅળગો થઇ 䅔ય છ.ે અન ેપોતાન ે富冰ુત થયલેો અ孚ભુવ ેછ.ે  આપણ ે䅔ણીએ છ㉪એ ક㌐­કરોડ ની રચના­િવિશ埖ટ 崨કારની છ.ે 巐崘䋾ે 巶કડા ­8­ ન ેઆડો કર㉪એ તો એના બ ેભાગ (બ­ે૦) છ ેઅન ે娼 વ呮ચ ેથી જોડાયલેા છ.ે આવા આડા પાડ㌐લ 巐崘䋾ે આઠડા ન ેએક ની ઉપર બીજો એમ ખડકાતા જઈએ તો ત ેઆ媈િૃત  કરોડર啞嫤 ુ娼વી થશ.ે  તમેા ંડાબી બા嫤એુ ઈડા અન ેજમણી બા嫤એુ િપ⽞ગલા.અન ે મ嗜યમા 娼­પોલી નાડ㉪ પસાર થાય છ ેત ે­岺岺ુમુણા. મ尾ેદુડં ની નીચ ેન ેછડે㌐ એ 帮યા ં宀રુ㉪ થાય છ ે­啞યા ંએક "બાર㉪ક ત嬤ં"ુ નીચનેી બા嫤એુ 䅔ય છ.ે અન ેત ેપોલી નાડ㉪ એ ત嬤ં ુની 巐દરથી પણ 䅔ય છ.ે(મા崘­થોડો  વધાર㌐ બાર㉪ક થઈન)ે અન ેઆ પોલી નાડ㉪ નીચને ેછડે㌐ બધં હોય છ ે. એ છડેો­­ 娼ન ેનાડ㉪­䅔ળ (sacral plexus) કહ㌐વામા ંઆવ ેછ­ેઅન ે娼­ આ孚િુનક િવ㚜ાન­શા䄆 富જુબ ­પણ­િ崘કોણાકાર છ ે­તનેી પાસ ેત ે(છડેો) આવલેો છ.ે આ નાડ㉪­䅔ળ ના ં娼 嫤દુા嫤ંદુા ંક㌐嗬崨ો ­કરોડર啞嫤 ુમા ંરહ㌐લા છ­ે તમેન ેયોગીઓના મત 富જુબ ના ં嫤દુા嫤ંદુા ં"પ㸸"  (ચ崈) ગણી શકાય.  કરોડના નીચનેા છડે㌐­આવલેા 富ળૂાધાર (ચ崈) થી શ尾 ુકર㉪ન ેમગજમા ંરહ㌐લા સહ䄆ાર (ચ崈) 岺ધુી, ક㌐ટલાકં ક㌐嗬崨ો ની "ક囪પના" યોગીઓ કર㌐ છ.ે તથેી,જો આપણ ેઆ 嫤દુ㉪嫤દુ㉪ નાડ㉪䅔ળોના ક㌐嗬崨ો ન ે­આ પ㸸ો (ચ崈ો) તર㉪ક㌐ ગણીએ­તો­ યોગિવ㸸ા નો આ િસ㱾ાતં "શર㉪ર­શા䄆" ની ભાષામા ંઘણો સહ㌐લાઈ થી સમ䋾 શકાય.  

   

23 

આ孚િુનક શર㉪રશા䄆 富જુબ આપણ ે䅔ણીએ છ㉪એ ક㌐­ કરોડર啞嫤 ુના 㚜ાનત嬤ંઓુના 崨વાહો મા ંબ ે崨કારની じ崈યાઓ ચાલતી હોય છ­ે એક તો સવંદેના啞મક (ક㌐­巐તરા⾠ભ富ખુ­ક㌐­ક㌐嗬崨ગામી) ­ક㌐ 娼 સવંદેનો નો સદં㌐શો મગજ 岺ધુી લઇ 䅔ય છ,ે અન ેબી䋾 じ崈યા啞મક (ક㌐­બじહ富㍤ુખ­ક㌐­ક㌐嗬崨ો啞સર㉪) ક㌐ 娼 મગજ નો સદં㌐શો 崨િતじ崈યા 䓤પ ેશર㉪ર મા ંપહ嶄ચાડ㌐ છ.ે (અન ેઆ બધા ંસવંદેનો લાબં ેગાળ ેમગજ સાથ ેજોડાયલેા ંરહ㌐ છ ે!!)  હવ ેપછ㉪ 孚ું­આગળ­ (યોગીઓ孚ું) 娼 埦પ埖ટ㉪કરણ આવશ­ેતને ેમાટ㌐ બી䋾 થોડ㉪ હક㉪કતો પણ  યાદ કરવી જ䓤ર㉪ બન ેછ.ે  ઉપર મગજ ની બા嫤એુ આ કરોડર啞嫤 ુન ેછડે㌐ એક "ગાઠં ના આકાર 孚ું ­ના孚ું મગજ" રહ㌐尾ું છ.ે ક㌐ 娼 મોટા મગજ સાથ ેજોડાય尾ેું નથી.પણ, મગજ માહં㌐ ના એક 崨કારના 崨વાહ㉪મા ંતર嬤ું રહ㌐尾ું છ ે(ક㌐ 娼થી માથા ન ેફટકો લાગ ેતો ત ેફટકા નો આઘાત ­ત ે崨વાહ㉪ મા ંસમાઈ 䅔ય અન ેમગજ ન ે孚કુસાન પહ嶄ચ ેનじહ) આ એક વાત યાદ રાખવાની છ ેઅન ેબી䋾 એ વાત 䅔ણી ન ેયાદ રાખવા ની છ ેક㌐­ બી䅔 ંબધા ંક㌐嗬崨ો (ચ崈ો) માથંી ­ખાસ કર㉪ન ે­ 富ળૂાધાર (કરોડના નીચલા છડેા孚ું) ­સહ䄆ાર (મગજમા ંઆવ尾ેું­સહ䄆­દલ) અન ે મ⾠ણ宀રુ (ના⾠ભ­કમળ મા ંરહ㌐尾ું) એ 崘ણ ક㌐嗬崨ો (ચ崈ો ન)ે યાદ રાખવાના છ.ે  હવ ેઆપણ ેઆ વ埦嬤 ુન ે­વ孚 ુસાર㉪ ર㉪ત ેસમજવા ­એક હક㉪કત ­ભૌિતક િવ㚜ાન માથંી લઈ岊ું. આપણ ેવીજળ㉪ (ઈલ冰ે崘㉪સીટ㉪) અન ેતનેી સાથ ેસકંળાયલેા ંિવિવધ બળો િવશ ેસાભંળ㉪એ છ㉪એ, ક㌐ જોઈએ છ㉪એ,પણ વીજળ㉪ "પોત"ે 岊ું છ?ે એ કોઈ 䅔ણ嬤ું નથી. પર嬤ં ુતનેા િવશ ે娼ટ尾ું 䅔ણવામા ંઆ埆寲ું છ ેત ે富જુબ­ત ેએક 崨કાર ની "ગિત" છ.ે  િવ㾦મા ંબી䋾 પણ િવિવધ 崨કાર ની ગિત ઓ રહ㌐લી છ­ેતો ત ેગિતઓ અન ેવીજળ㉪ મા ંતફાવત  એ છ ેક㌐­વીજળ㉪ (ઈલ冰ે崘㉪સીટ㉪)  ની ગિત એ પદાથ㍤ ના પરમા嬤ઓુન ેએક જ じદશામા ંવહ㌐તા કર㌐ છ.ે એટલ ેજો ક囪પના કરવામા ંઆવ ેક㌐­એક ઓરડામાનંી હવાના સઘળા પરમા嬤ઓુન ે­જો એક જ  じદશામા ંવહ㌐તા કરવામા ંઆવ ેતો­તણે ેપじરણામ ેઓરડો વીજળ㉪ ની એક િવરાટ બટેર㉪ 娼વો બની 䅔ય.  શર㉪ર િવ㚜ાન નો એક છ囪ેલો 富㱾ુો ­પણ અહ嶪 䅔ણવો જ䓤ર㉪ છ ેક㌐­ મગજ 䴀Ȇું ­☀Ȇ ક�䴀倃唀娄 䨀Ȇાસો䨀Ȇાસ ની 䴀�笀逄યા 䴀Ȇું િનયમન કર� છ­ેત ેજ ક�䴀倃唀娄 ­નાડ䠂­㠀Ȇવાહો ની 砀倃યવ吀倃થા પર­ "એક 㠀Ȇકારનો કા最㠆"ૂ ધરાવવા ☀Ȇ砀項ું કાય嫽� પણ કર� છ.ે  ઉપરની વાતો સમ䋾 ન ેહવ ેઆપણ­ે"崨ાણાયામ" じ崈યા ની સાધના ક㌐મ કરવામા ંઆવ ેછ?ે  ત ેજોઈ岊ું.  તાલબ㱾 㾦ાસો㾦ાસ લવેાથી,શર㉪રના સઘળા પરમા嬤ઓુમા ં­એક જ じદશામા ંવહ㌐વા孚ું વલણ પદેા થાય છ.ે અન,ેએવી જ ર㉪ત,ેજયાર㌐ મન 孚ું "ઈ呮છા­શ冰ત" મા ં䓤પાતંર થાય છ,ે啞યાર㌐,㚜ાનત嬤ંઓુના 崨વાહો પણ  વીજળ㉪ન ેમળતી આવતી એક 崨કારની ­એક じદશામા ંવહ㌐તી "ગિત" મા ંફ㌐રવાય છ.ે અન ેઆમ શર㉪ર ની સઘળ㉪ ગિતઓ સ宀ંણૂ㍤­ર㉪ત ેતાલબ㱾 થઇ 䅔ય છ ે啞યાર㌐ ­ શર㉪ર એ 䅔ણ ેક㌐ (ઉપર બતા埆યા 富જુબ)  ઈ呮છા શ冰ત ની એક જબરદ埦ત બટેર㉪ થઇ 䅔ય છ.ે અન ેયોગી 娼 ઈ呮છ ેછ ેત ેઆ 崨ચડં "ઈ呮છા­શ冰ત" (િવલ­પાવર) છ.ે  崨ાણાયામ ની じ崈યા નો "શર㉪ર­શા䄆" ની 孊ૃ埖ટ એ ­આ 媘લુાસો (સમજ) છ ે.  

   

24 

㾦ાસો㾦ાસના તાલબ㱾 પણા થી શર㉪ર મા ંતાલબ㱾 પ嬤ું આવ ેછ,ેઅન ે㾦સનત崘ં ના ક㌐嗬崨 㸸ારા ­ બી䅔 ંક㌐嗬崨ોન ે­કા宦મૂા ંરાખવા મા ંત ેમદદગાર થાય છ.ે અહ嶪,崨ાણાયામ નો હ㌐嬤,ુ­富ળૂાધાર મા ં媾ૂંચ䘨 ંવાળ㉪ન ેપડ㌐લી 媈ુંડ⾠લની નામની શ冰ત ન ેજગાડવાનો છ.ે  ­­આપણ ેઆપણી આસપાસ ના અવકાશ (આકાશ) મા ં孊ૃ埖ટ થી­娼 કઈં જોઈએ, ત ેવ埦嬤 ુન ે娼 અવકાશ (આકાશ) ની 巐દર અ孚ભુવવી પડ㌐ છ­ેતને ે­સામા嗬ય ક㌐ મહાકાશ ક㌐ 富તૂાકાશ કહ㌐ છ.ે ­­યોગી જયાર㌐ બી䅔 મ孚埖ુય ના િવચાર વાચં ેક㌐­અિત嗬崨ય પદાથ嶪 નો 帮યા ંઅ孚ભુવ કર㌐­તને­ે "માનિસક આકાશ"  ક㌐ "⾠ચ㮔ાકાશ" કહ㌐ છ.ે ­­અન ેજયાર㌐ અ孚ભુવ ­કોઈ િવષય­રじહત નો હોય અન ેજયાર㌐ આ啞મા પોતાના "埦વ­䓤પ" મા ં崨કાશ ેછ­ે 啞યાર㌐ ત ેઅવકાશ (આકાશ) ન ે"⾠ચદાકાશ" ક㌐ "㚜ાનાકાશ" કહ㌐ છ.ે  હવ,ે જયાર㌐ 媈ુંડ⾠લની 䅔ગ ેછ ેઅન ે岺岺ુમુણા નાડ㉪ મા ં崨વશે કર㌐ છ,ે 啞યાર㌐ બધા અ孚ભુવો "⾠ચ㮔ાકાશ"  (માનિસક­આકાશ) મા ંથાય છ.ે જયાર㌐ 媈ુંડ⾠લની,岺岺ુમુણા નાડ㉪ન ેઉપરના છડે㌐ મગજમા ંપહ嶄ચ ેછ,ે 啞યાર㌐ "પદાથ㍤­રじહતતા"નો અ孚ભુવ "⾠ચદાકાશ" (㚜ાનાકાશ) મા ંથાય છ.ે  ફર㉪થી,વીજળ㉪ ની ઉપમા લઈન ેજોઈએ તો­ મ孚埖ુય વીજળ㉪ નો 崨વાહ તારમા ંથઈન ેજ મોકલી શક㌐ છ,ેપણ,媈દુરત ન ેપોતાન ેપોતાના 崨ચડં 崨વાહો  મોકલવા માટ㌐ કોઈ તારની જ䓤ર નથી.(岺岺ુમુણા એ પોલી નાડ㉪ છ)ે આથી સા⾠બત થાય છ ેક㌐­તારની ખર㌐ખર કોઈ જ䓤ર નથી પણ તનેા વગર ચલાવી શકવાની આપણી  અશ冰ત ­જ ­આપણન ેતાર વાપરવાની ફરજ પાડ㌐ છ.ે  જો ક㌐­શર㉪રના ંસઘળા ંસવંદેનો મગજ ની 巐દર લઇ જવા અન ેતનેી 崨િતじ崈યાઓ­મગજ ની બહાર લઇ જવા, 㚜ાન­ત嬤ંઓુના તાર ના સ富હૂો ­એ ઈડા અન ેિપ⽞ગલા નામની ­બ ે富勞ુય નાડ㉪ઓ છ.ે(岺岺ુમુણા પોલી નાડ㉪ છ)ે હવ ે崨㾦 એ છ ેક㌐­તાર િવના (ઈડા અન ેિપ⽞ગલા ના) સદં㌐શા ક㌐ 崨િતじ崈યાઓ મોકલી શકાય? યોગીઓ કહ㌐ છ ેક㌐­崨媈િૃત મા ંજો આમ થ嬤ું હોય તો ત ેજો આપણા શર㉪રમા ંકર㉪ શકાય તો, જડ­崨媈િૃતના બધંનમાથંી 富冰ુત થઇ શકાય.તો પછ㉪ આમ કર層ું ક㌐વી ર㉪ત?ે  જો સવંદેન ના 崨વાહ ન ેકરોડ ની મ嗜યમા ંઆવલેી પોલી નાડ㉪ 岺岺ુ噮ુણા મા ંથઈન ેવહ㌐તો કર㉪ શકાય  તો આ (તાર વગર સદં㌐શો મોકલવાના) 崨㾦 નો ઉક㌐લ આવી 䅔ય. અન ેએમ થાય ક㌐ કર㉪ શકાય તો­પછ㉪­સવંદેન­じ崈યા ના કાય㍤ માટ㌐ 㚜ાન­ત嬤ંઓુની આવ埖યકતા જ  રહ㌐ નじહ.  㚜ાનત嬤ં ુ­રચના અન ેતનેી 䅔ળ­媾ૂંથણી ­એ આપણા "મન"ે (મન) બનાવી છ.ેઅન ે તણે ે(મન)ે જ એ 䅔ળ­媾ૂંથણી ન ેતોડવાની છ.ે"મન" જયાર㌐ ત ે䅔ળ­媾ૂંથણીન ેતોડ㌐,  啞યાર㌐­ સવંદેન­じ崈યા ના કાય㍤ માટ㌐ 㚜ાન­ત嬤ંઓુની આવ埖યકતા જ  રહ㌐ નじહ.  અન ે啞યાર㌐ જ સવ㍤ 㚜ાન આવ ેછ,ેઅન ે啞યાર㌐ જ શર㉪ર 孚ું બધંન જરાય ેરહ㌐嬤ું નથી. આ,કારણસર­岺岺ુ噮ુણા પર કા宦 ુમળેવવો ­એ ક㌐ટ尾ું બ孚ું અગ啞ય 孚ું છ?ે ત ેસમ䋾 શકાય છ.ે યોગીઓ કહ㌐ છ ેક㌐­જો આપણ­ેકોઈ પણ 㚜ાન­ત嬤ં ુન ેતાર孚ું કામ કરવા દ㉪ધા િવના­પોલી નળ㉪મા ં (岺岺ુ噮ુણામા)ં થઈન ે­જો માનિસક 崨વાહ ન ેવહાવી શક㉪એ તો ­崨㾦ો ના ઉક㌐લ આવી 䅔ય છ.ે અન ેએમ કર㉪ શકાય છ.ે   આ 岺岺ુ噮ુણા નાડ㉪,સામા嗬ય ર㉪ત ેસામા嗬ય મ孚埖ુયમા ંનીચલ ેછડે㌐ બધં હોય છ.ે 

   

25 

તથેી તમેા ંથઇ ન ેકશી જ じ崈યા ચાલતી નથી. પણ યોગી એક 䅔તની એવી સાધના 岺ચૂવ ેછ ેક㌐­તને ેઉઘાડ㉪ શકાય છ.ેઅન ે㚜ાનત嬤ંઓુ ના 崨વાહો તનેી  巐દર વહ㌐તા કર㉪ શકાય છ.ે  જયાર㌐ એક સવંદેન ન ેમગજ ના 娼 ત ેક㌐嗬崨મા ંપહ嶄ચાડવામા ંઆવ ેછ,ે啞યાર㌐  ­­"埦વયસંચંા⾠લત ક㌐嗬崨ો"મા ંગિત ઉભી થઇ ન ેત ે崨啞યાઘાત કર㌐ છ­ેઅન ેじ崈યા 䓤પ ેત ેસદં㌐શ પાછો મોકલ ેછ.ે ­­"સભાન ક㌐嗬崨ો" મા ં崨થમ તને ેઅ孚ભુવ થાય છ ે­પછ㉪ ગિત ઉ啞પ㸸 થઇ ન ેત ે崨啞યાઘાત કર㌐ છ­ે    અન ેじ崈યા­䓤પ ેસદં㌐શો પાછો મોકલ ેછ.ે આમ સવ㍤ 崨કારનો"અ孚ભુવ" એ બહારથી થયલે સવંદેના啞મક じ崈યા ના  崨啞યાઘાત 䓤પ ેની じ崈યા છ.ે  તો પછ㉪,埦વ噮ન ના અ孚ભુવો ક㌐વી ર㉪ત ેથાય છ?ે ત ેવખત ેતો ­બહારથી કશી じ崈યા હોતી નથી. એટલ ેશર㉪રમા ંજ 㟠ાકં "સવંદેના啞મક­じ崈યાઓ" 媾ૂંચ䘨 ંવળ㉪ન ેપડ㉪ રહ㌐લી હોવી જોઈએ. ઉદાહરણ તર㉪ક㌐ આપણ ેકોઈ શહ㌐ર જોઈએ 啞યાર㌐ તનેી 埦富િૃત રહ㌐ છ ેઅન ેઘણા લાબંા કાળ પછ㉪, ત ેશહ㌐ર ના નામથી એ શહ㌐ર ની ત ે埦富િૃત ­એ બરાબર પહ㌐લા ના અ孚ભુવ 娼વી જ ઘટના છ,ે મા崘 ત ેથોડા ઝાખંા 埦વ䓤પ મા ંછ.ે તો આવા ઝાખંા 崨કારના ંકપંનો જગાડનાર㉪ じ崈યા આવ ેછ ે㟠ાથંી?  એટ尾ું તો ચો㟠સ છ ેક㌐­શહ㌐ર નજર સામ ેનથી,એટલ ેત ેસવંદેનો "崨ાથિમક" (જયાર㌐ શહ㌐ર નજર સામ ેજો寲ું હ嬤ું 啞યારના 娼વા) નહોતા (મા崘 ત ે埦富િૃત હતી) તો એટ尾ું તો ચો㟠સ હો層ું જોઈએ ક㌐­ એ સવંદેનો 㟠ાકં 媾ૂંચ䘨 ંવાળ㉪ન ેપડ㓈ા ંછ,ેઅન ેતઓે તમેની પોતાની じ崈યા વડ㌐ ઝાખંી 崨િતじ崈યા  પદેા કર㌐ છ.ેઅન ે娼ન ેઆપણ ે"埦વ噮ન નો અ孚ભુવ" કહ㉪એ છ㉪એ.  娼 ક㌐嗬崨મા ંઆ બધા ંઅવિશ埖ટ (વધારાના)ં સવંદેનો,䅔ણ ેક㌐,સઘંરાઈ રહ㌐ છ­ેત ેક㌐嗬崨 ન ે富ળૂાધાર (ત⾠ળયા 孚ું પા崘) કહ㌐ છ.ેઅન ે 媾ૂંચ䘨 ંવળ㉪ન ેપડ㌐લી, "じ崈યા­શ冰ત" ન ે媈ુંડ⾠લની" (媈ુંડા䘨 ંવાળ㉪ન ેપડ㌐લી) કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે એ ઘ嬤ું જ સભંિવત છ ેક㌐­અવિશ埖ટ (વધારાની) "ચાલક­શ冰ત" પણ એ જ ક㌐嗬崨મા ંસઘંરાયલેી હોય !! કારણક㌐ 帮ડા અ噮યાસ ક㌐ બા䄆 િવષયો ના 嗜યાન બાદ શર㉪ર ના 娼 ભાગમા ં富ળૂાધાર ક㌐嗬崨 આવ尾ેું છ­ે ત ેભાગ­કદાચ (કવ⾠ચત) ગરમ થઇ 䅔ય છ.ે  આવ ેજો આ 媈ુંડા䘨 ંવળ㉪ન ેપડ㉪ રહ㌐લી શ冰ત (媈ુંડ⾠લની) ન ેજગાડ㉪ન ેじ崈યાશીલ કરવામા ંઆવ­ેઅન ેતને ેસમજ­宀વૂ㍤ક ઉપર 岺岺ુ噮ુણા નાડ㉪ મા ંવહ㌐તી કરવામા ંઆવ,ેતો 娼મ 娼મ એક પછ㉪ એક ક㌐嗬崨 (ચ崈) પર  આઘાત કર㌐ ­તમેતમે એક 崨ચડં 崨િતじ崈યા શ尾 ુથઇ 䅔ય છ.ે  ઉપર ­આગળ જણા埆寲ું તમે­જયાર㌐ શ冰ત નો એક અિત 岺壼ૂમ ­巐શ 㚜ાનત嬤ંઓુ મા ંથઇ વહ㌐વા લાગ ે અન ેક㌐嗬崨ો મા ં娼 崨િતじ崈યાઓ ઉ啞પ㸸 કર㌐ છ­ે啞યાર㌐ ત ેઅ孚ભુવ 埦વ噮ન­䓤પ ક㌐ ક囪પના­䓤પ થાય છ,ે  પર嬤ં,ુજયાર㌐ લાબંા ગાળા ના (કાળ ના) 巶તじરક 嗜યાન ન ેપじરણામ ે­ સઘંરાઈ રહ㌐લ શ冰ત નો િવશાળ જ嗜થો,岺岺ુ噮ુણા માગ㍤ 㸸ારા ઉપર ચડ㌐ છ­ેઅન ેક㌐嗬崨ો (ચ崈ો) પર આઘાત કર㌐ છ,ે 啞યાર㌐ તનેો 崨啞યાઘાત પણ અિત 崨ચડં હોય છ.ે (ત ે埦વ噮ન ક㌐ ક囪પના­䓤પ ­થયલેા 崨啞યાઘાત કરતા ંઅ啞યતં 巶ચા 崨કારનો હોય છ)ે  ઇ嗬崨યો થી થતા અ孚ભુવો કરતા ંપણ ઉ呮ચ અન ેઅ啞યતં તી嵎 એવો આ "ઇ嗬崨યાતીત­અ孚ભુવ"­ જયાર㌐ સવ㍤ સવંદેનો ના 富勞ુય મથક­સમા­મગજમા ંપહ嶄ચ ેછ­ે 

   

26 

啞યાર㌐ આ媘ું મગજ 䅔ણકે㌐ ­એક 崨啞યાઘાત કર㉪ ઉઠ㌐ છ ેઅન ે­ પじરણામ ેથાય છ­ે崨કાશનો સ宀ંણૂ㍤ ઝળહળાટ.­ક㌐­ આ啞મા નો સા㓈ા啞કાર.  અહ嶪 એ યાદ રાખ層ું જ䓤ર㉪ છ ેક㌐­娼મ娼મ આ 媈ુંડ⾠લની એક ક㌐嗬崨 થી બી娼 ક㌐嗬崨㌐ (ચ崈㌐) ચઢતી 䅔ય છ,ે તમે તમે મનના એક પછ㉪ એક થરો ­䅔ણકે㌐ ઉઘડતા 䅔ય છ.ેઅન­ે યોગી આ િવ㾦ન ે岺壼ૂમ અન ે"કારણ" 埦વ䓤પ મા ંઅ孚ભુવ ેછ.ેઅન ે ક㌐વળ­啞યાર㌐જ­આ િવ㾦ના ં"કારણો"­ "સવંદેન અન ે崨િતじ崈યા 䓤પ"ે ­તમેના સાચા­埦વ䓤પમા ંજણાય છ.ે અન ેતથેી સવ㍤ (કારણો 孚ું અન ેકાય嶪孚ું) 㚜ાન થાય છ.ે  આમ,媈ુંડ⾠લની ન ે䅔崘ત કરવી એ જ じદ埆ય­㚜ાન 崨ા噮ત કરવાનો­ક㌐­ અતી嗬崨ય અ孚ભુવ મળેવવાનો­ક㌐­ આ啞માના સા㓈ા啞કાર કરવાનો એક મા崘 ઉપાય છ.ે  娼ન ે­સાધારણ ર㉪ત ેઅલૌじકક શ冰ત­ક㌐­㚜ાન કહ㌐વામા ંઆવ ેછ­ે ત孚ેું 崨ાગટ㓈 થય尾ેું જોવામા ંઆવ ે啞યા ં­媈ુંડ⾠લની નો જરાતરા 崨વાહ 岺岺ુ噮ુણા 崨વશેલેો હોય જ છ.ે આવા じક埦સાઓમા ં­મોટા ભાગના લોકોમા ંઅ䅔ણ­પણ ેકોઈક 崨じ崈યા હાથ આવી ગઈ હોય અન ે 娼નાથી 媈ુંડ⾠લની નો લગાર㌐ક 巐શ じ崈યાશીલ બ嗬યો હોય છ.ે(તમેણ ેઆ કારણ ની ખબર હોતી નથી)  સઘળ㉪ ઉપાસનાઓ 䅔啞ય ેક㌐ અ䅔啞ય­ેઆ લ壼ય ેજ લઇ 䅔ય છ.ે 娼 મ孚埖ુય એમ ધાર㌐ ક㌐ પોતાની 崨ાથ㍤નાઓ ફળ㉪富તૂ થાય છ,ેતો ત ે䅔ણતો નથી ક㌐­ એ 宀િૂત㌐ ­તનેા પોતાના 埦વ­䓤પમા ંથી જ આવ ેછ.ેએટલ ેક㌐­ 崨ાથ㍤ના ની મનો層િૃ㮔 થી ત ેપોતાની 媈ુંડ⾠લની મા ંરહ㌐લી અનતં શ冰તનો લગાર㌐ક 巐શ જગાવવામા ં સફળ થયો છ.ે  આ 媈ુંડ⾠લની શ冰તન ેસ宀ંણૂ㍤ ર㉪ત ેક㌐વી ર㉪ત ેજગાવવી? એ માટ㌐ 孚ું "રાજયોગ"  એ  િવ㚜ાન છ.ે 媈ુંડ⾠લની એ અનતં 岺ખુ ની જનતેા છ.ેઅન­ે સઘળ㉪ ઉપાસનાઓનો­સઘળા આચાર­િવચારોનો­સઘળ㉪ 崨ાથ㍤નાઓનો­સઘળા િવિધિવધાનો નો­ અન ેસઘળા ચમ啞કારો નો ­આ 宦ુ㱾­宀વૂ㍤ક નો 媘લુાસો (સમજ) છ.ે    

 આ鴀먃યા䴀�漀稂મક 㠀Ȇાણ­શ䴀ꠁ嬀렃ત 䴀Ȇું િનયમન 

  હવ ેઆપણ ે崨ાણાયામ  ની "じ崈યાઓ" િવષ ેિવચાર㉪એ. આપણ ેજો寲ું ક㌐ ­પહ㌐尾ું પગ尾ું­એ ફ㌐ફસા ંની ગિત ન ેકા宦મૂા ંલવેા孚ું છ.ેઅન ેએન ેમાટ㌐ આપણ ે娼  પહ㌐尾ું­કરવા માગીએ છ㉪એ ત­ેએ છ ેક㌐­શર㉪ર ની 巐દર ચાલી રહ㌐લી વ孚 ુ岺壼ૂમ "じ崈યાઓ" 孚ું  બાર㉪ક િનર㉪㓈ણ કર㉪ન ેતમેન ેપારખવી.  આપણા ંમન બじહ富㍤ુખી થઇ ગયા છ,ેઅન ેઆપણા શર㉪રની 巐દરની બા嫤 ુચાલતી 岺壼ૂમ じ崈યાઓ આપણા  લ㓈 બહાર રહ㉪ ગઈ છ.ેજો આપણ ેત孚ેું િનર㉪㓈ણ કર㉪ન ેતને ેપારખવા લાગીએ તો­ આપણ ેતનેા પર કા宦 ૂમળેવવા લાગીએ.  㚜ાનત嬤ં­ુ崨વાહો ­ક㌐ 娼­આખા શર㉪ર મા ંફર㉪ વળલેા છ,ે ત ેએક એક માસં­પશેી મા ંચતેના અન ે䋾વન­શ冰ત  

   

27 

લાવ ેછ,ેપણ ત ે娼 આ કાય㍤ કર㌐ છ ેતનેો આપણન ેઅ孚ભુવ થતો નથી. યોગી કહ㌐ છ ેક㌐­આપણ ેતનેો અ孚ભુવ લવેા孚ું શીખી  શક㉪એ.અન ેતનેી ર㉪ત છ­ેફ㌐ફસા ંની じ崈યા પર કા宦 ૂમળેવીન.ેએ じ崈યા 娼 宀રૂતા સમય 岺ધુી કરવામા ંઆવ ેતો ­વ孚 ુ岺壼ૂમ じ崈યાઓન ેકા宦મૂા ંલાવી શકાય.  હવ ે崨ાણાયામ ની "じ崈યા" ના િવચાર કરવા માટ㌐ ­કહ㌐ છ ેક㌐­શર㉪ર સી孚ું રાખી ન ેટ㮔ાર બસે層ું. કરોડર啞嫤 ુ­એ મ尾ેદુડં (કરોડ) સાથ ેજોડાયલેી નથી,પણ તનેી 巐દર છ.ેએટલ ે­ જો વાકંા બસેવામા ંઆવ ેતો­કરોડર啞嫤 ુન ેખલલે પહ嶄ચ.ે,માટ㌐ તને ે䄨ટ㉪ રહ㌐વા દ㌐વી. શર㉪ર ના 崘ણ ભાગ­છાતી,ગરદન અન ેમા孊ું­હમંશેા ંએક લીટ㉪મા ંરાખવા ંજોઈએ. થોડાકં સમયમા ં­થોડ㉪ક મહ㌐નત પછ㉪,આ બાબત સહ㌐લી થઇ 䅔ય છ.ે  હવ ેઆવ ેછ­ે㚜ાનત嬤ંઓુ પર કા宦 ૂમળેવવાની વાત. આગળ આપણ ેજોઈ ગયા ક㌐­મગજમા ં㚜ાનત嬤ંઓુ孚ું 娼 ક㌐嗬崨 㾦ાસો㾦ાસ ની ઇ嗬崨યો 孚ું િનયમન કર㌐ છ­ે ત ેક㌐嗬崨ની બી䅔 㚜ાનત嬤ંઓુ પર પણ "િનયામક (ક崘ંોલ) અસર" રહ㌐ છ.ે અન ેએ કારણસર તાલબ㱾 㾦ાસો㾦ાસ થાય એ આવ埖યક છ.ે  આપણ ેસામા嗬ય ર㉪ત ે娼 㾦ાસો㾦ાસ લઈએ છ ેતને ેસાચો 㾦ાસો㾦ાસ કહ㌐વાય જ નじહ, ક㌐મક㌐ ત ેઘણો અિનયિમત હોય છ.ેવળ㉪ 宀尾ુષુો અન ે䄆ીઓ અન 㾦ાસો㾦ાસ મા ંપણ 媈દુરતી તફાવત હોય છ.ે  㾦ાસો㾦ાસ નો પહ㌐લો પાઠ­એ છ ેક㌐­㾦ાસ ન ે"માપ­સર" 巐દર લવેો અન ેબહાર કાઢવો. એનાથી શર㉪રમા ંસવંાじદતા આવ ેછ.ેક㌐ટલાક સમય આનો અ噮યાસ કયા㍤ પછ㉪,તનેી સાથ­ે ॐ ક㌐ એવા કોઈ ઈ㾦રના પિવ崘 નામનો જપ કરવો.  㾦ાસો㾦ાસ ની સાથ ે"નામ" 孚ું રટણ,સવંાદ㉪­પણ ેક㌐ તાલબ㱾 ર㉪ત ેથવા માડં㌐ એટલ­ે જણાય છ ેક㌐­આ媘ું શર㉪ર તાલબ㱾 થશ,ેઅન ેશર㉪રન ેએક િવિશ埖ટ 䅔તનો આરામ મળશ.ેક㌐  娼 આરામ ની આગળ 帮ઘ નો આરામ તો કઈં જ નથી.  િવવકેાનદં કહ㌐ છ ેક㌐­ આ અ噮યાસ ની પહ㌐લી અસર ­ચહ㌐રા ઉપરના ભાવ મા ંથયલેા પじરવત㍤ન 㸸ારા જણાશ.ે 埦થર િવચાર ની સાથ ેચહ㌐રા પર પણ 埦થરતા આવશ ેન ેકઠોર ર㌐ખાઓ અ孊埖ૃય થઇ જશ.ે 啞યાર પછ㉪ અવાજમા ંમ孚રુતા આવશ.ે  㾦ાસો㾦ાસ ની ઉપરની じ崈યા ­થોડા じદવસ કયા㍤ પછ㉪,એનાથી જરા વ孚 ુ巶ચી 崨じ崈યા શ尾 ુકરવી.  ઈડા­એટલ ેક㌐ ડાબા નસકોરા વાટ㌐ ફ㌐ફસાનં ે­㾦ાસ થી ધીર㌐ ધીર㌐ ભરો,( 宀રૂક)અન­ે સાથ ેસાથ ેમન ન ે㚜ાનત嬤ંઓુ ના 崨વાહ પર એકા崘 કરો, અન ેએવી ભાવના કરો­ક㌐­䅔ણ ેતમ ેએ 㚜ાનત嬤ં ુના 崨વાહ ન ેમ尾ેદુડં (કરોડ) મા ંનીચનેી બા嫤એુ  મોકલી ર䄆ા છો,અન ેછકે છડે㌐ આવલેા ક㌐嗬崨 ,媈ુંડ⾠લની ના આધાર䓤પ­િ崘કોણાકાર ­富ળૂાધાર પ㸸 (ચ崈) પર જોર થી આઘાત કર㉪ ર䄆ા છો.પછ㉪ 㾦ાસ ન ે啞યા ંથોડોક સમય થોભાવી રાખો (媈ુંભક)  啞યાર પછ㉪ ક囪પના કરો ક㌐­㾦ાસ ન ેબહાર કાઢવાની સાથ ેસાથ ેત ે㚜ાનત嬤ં ુના 崨વાહન­ે િપ⽞ગલા­એટલ ેક㌐ જમણા નસકોરા 㸸ારા ઉપર ખ嶄ચી ર䄆ા છો,અન ેધીર㌐ ધીર㌐ એ હવા (㾦ાસ) ન ેબહાર  કાઢ㉪ નાખો. (ર㌐ચક)  

   

28 

શ䓤આત મા ંઆ じ崈યા કદાચ અઘર㉪ લાગ ેતો­તનેો સહ㌐લા મા ંસહ㌐લો ર埦તો એ છ ેક㌐­ ­巐媾ઠૂા થી જમ嬤ું ન埦કો尾ું દબાવી રાખ層ું અન ેડાબા નસકોરા વાત ે㾦ાસ લવેો (娼ન ે宀રૂક કહ㌐ છ)ે ­પછ㉪ બનં ેનસકોરા ંન ે巐媾ઠૂા અન ે巐媾ઠૂા પાસનેી 巶ગળ㉪ વડ㌐ ­બધં કરો (娼ન ે媈ુંભક કહ㌐ છ)ે ­પછ㉪ 巐媾ઠુો ઉઠાવી લો અન ેજમણા નસકોરા વાટ㌐ 㾦ાસ ન ેબહાર કાઢો (娼ન ેર㌐ચક કહ㌐ છ)ે ­ફર㉪થી ઉપર ના 崨માણ ેજ じ崈યા ર㉪પીટ (宀નુરાવત㍤ન) કરો.અન ે ­દર㌐ક વખત ેઉપર બતા埆યા 崨માણ ેની ભાવના રાખો.  શ䓤આતમા ં­ઉપર 崨માણ ેની 㾦ાસો㾦ાસ じ崈યા મા ં૪­૧૬­૮ સકેડં નો સમય રાખવો. એટલ ેક㌐ 宀રૂક ­૪­સકેડં નો,媈ુંભક ­૧૬­સકેડં નો અન ેર㌐ચક­૮­સકેડં નો રાખવો ­યો厸ય છ.ે આ થયો એક 崨ાણાયામ.સાથોસાથ િ崘કોણાકાર 富ળૂાધાર પ㸸 નો િવચાર કર㉪ ન ેતનેા પર  મન ન ેએકા崘 રાખ層ું જ䓤ર㉪ છ.ેક㌐ 娼મા ં "ક囪પના" ઘણી મદદગાર થઇ શક㌐ તમે છ.ે  બી䋾 એક ર㉪તમા ં㾦ાસ ન ે巐દર ની બદલ ેબહાર રોક㉪ રાખવામા ં(媈ુંભક) આવ ેછ.ે 宀રૂક­૪­­ર㌐ચક­૮­ અન ે媈ુંભક­૧૬­.­ની ગણવા ની સ勞ંયા અગાઉની  娼મ જ રહ㌐ છ.ે બી䋾 ર㉪ત એ પહ㌐લી કરતા ં崨માણમા ંસહ㌐લી છ,ેઅન ેસલામતી ભર㉪ છ,ેકોઈ 孚કુશાન નથી.  પહ㌐લી ર㉪તનો ­ક㌐ 娼મા ં㾦ાસ ન ે巐દર રોક㉪ રાખવામા ંઆવ ેછ ે(媈ુંભક) તનેો વ孚 ુઅ噮યાસ કરવો નじહ, શ䓤આતમા ં­મા崘 સવાર㌐ 崘ણ ક㌐ ચાર વખત અન ેસા娼ં 崘ણ­ચાર વખત કર㉪ શકાય. િવવકેાનદં કહ㌐ છ ેક㌐­ પછ㉪ જયાર㌐ તમન ેએમ લાગ ેક㌐­તમારામા ંવધારવાની શ冰ત છ­ે啞યાર㌐ 媘બૂ જ સભંાળ㉪ ન ેઅન ે સાવચતેી 宀વૂ㍤ક ચારથી વધાર㉪ન ેછ પર આવજો. િનયિમતતા અિત મહ啞વની છ,ેઅન ેજો અ噮યાસ અિનયિમત­પણ ેકરવામા ંઆવ ેતો ­ ફાયદા ન ેબદલ ે孚કુશાન થવાનો સભંવ ખરો.  નાડ㉪­岊ુ㱾 કરવાની ­ઉપર દશા㍤વલેી 崘ણ 崨じ崈યાઓ (宀રૂક­媈ુંભક­ર㌐ચક) મા ંપહ㌐લી ­宀રૂક અન ેછ囪ેલી­ર㌐ચક  ­એ નથી કઠણ ક㌐ નથી જોખમ­કારક.પણ 媈ુંભક અ崨માણસર ક㌐ અિનયિમત,સમજ વગર કરવામા ંઆવ ેતો,­ત ે જોખમ­કારક (孚કુશાન­કારક) છ.ે(ઘણી વખત,⾠બલ媈લુ અ孚ભુવ વગરના મ孚埖ુય માટ㌐­આ 崨ાણાયામ ­કોઈ અ孚ભુવી ક㌐­媾䓤ુના સાિન嗜યમા ંશીખવો અન ેકરવો  એ સલાહ­ભ寲㏊ુ  લાગ ેછ)ે  娼ઓ じદવસમા ંબ ેવાર ­આ 崨ાણાયામ નો અ噮યાસ કરશ­ેતમેના મા ંશર㉪ર અન ેમન ની શાિંત આવશ,ે અવાજ ની મ孚રુતા ­વગરે㌐ આવશ­ે પણ 娼 આ 崨ાણાયામ ની じ崈યામા ંઆગળ વધશ­ેતમેની જ 媈ુંડ⾠લની 䅔崘ત થશ,ે તમેની સમ崘 崨媈િૃતમા ંપじરવત㍤ન થવા લાગશ ેઅન ેતમેના 㚜ાન નો 崘થં 媘囪ુલો થઇ જશ.ે પછ㉪ તમેન ે㚜ાન મળેવવા 宀埦ુતકો પાસ ેદોડ㉪ જવાની જ䓤ર નじહ રહ㌐.તમે孚ું પોતા孚ું મન જ ­ એક અનતં 㚜ાન નો ભડંાર બની જશ.ે  સાધારણ ર㉪ત ેસામા嗬ય મ孚埖ુયમા ં"岺岺ુ噮ુણા­નાડ㉪" નીચથેી બધં હોય છ,ેક㌐વળ યોગીમા ંજ 媘囪ુલી હોય છ.ે જયાર㌐ આ 岺岺ુ噮ુણા નાડ㉪ ઉઘડ㌐ અન ેઉપર ચડવા માડં㌐ 啞યાર㌐ આપણ ેઇ嗬崨યોથી પર થઇ જઈએ છ㉪એ. આપ嬤ું મન ઇ嗬崨યાતીત થાય છ ેઅન ે宦ુ㱾થી પણ પર થઇ જઈએ છ㉪એ.અન ેએક એવી અિત­ચતેન  અવ埦થાએ પહ嶄ચીએ છ㉪એ ક㌐­帮યા ંતક㍤­શ冰ત પહ嶄ચી શ冰ત નથી.  યોગી ના મત 富જુબ,આ 岺岺ુ噮ુણાની 巐દર­૬­ ક㌐嗬崨ો­ક㌐­પ㸸ો­ક㌐­ચ崈ો આવલેા છ.ે સૌથી નીચ,ે富ળૂાધાર  અન ેત ેપછ㉪,埦વાિધ埖ઠાન,મ⾠ણ宀રુ,અનાહત,િવ岊㱾ુ,આ㚜ા અન ેછ䘨­ંક㌐ 娼 મગજમા ં

   

29 

આવ尾ેું છ,ેતણે ેસહ䄆ાર (હ䅔ર પાખંડ㉪ઓ વા䘨)ં આવ尾ેું કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે અહ嶪 સૌથી નીચ孚ેું 富ળૂાધાર અન ેસ峠થુી ઉપર孚ું­સહ䄆ાર ­ચ崈 નો િવચાર કરવામા ંઆવ ેતો­ સઘળ㉪ શ冰ત ન ે富ળૂાધાર રહ㌐લા તનેા 埦થાનમાથંી સૌથી ઉપરના સહ䄆ાર ચડાવવાની છ.ે  યોગીઓનો એવો દાવો છ ેક㌐­મ孚埖ુય શર㉪ર મા ં娼 બધી શ冰તઓ રહ㌐લી છ,ેતઓેમાથંી સૌથી 巶ચામા ં巶ચી શ冰ત ક㌐ 娼ન ે"ઓજસ" કહ㌐ છ ેત ેમગજમા ંસઘંરાઈ રહ㌐尾ું છ.ે અન ેમ孚埖ુયના મગજમા ં娼મ ઓજસ વ孚 ુતમે ત ેવ孚 ુબળવાન,宦ુ㱾વાળો અન ેઆ嗜યા啞મક શ冰તવાળો હોય. દર㌐ક મ孚埖ુય મા ંઆ ઓજસ ઓછ­ેવ㮔 ે巐શ ેસઘંરાય尾ેું જ હોય છ.ે શર㉪રના ં娼 બધા ંબળો કાય㍤ કર㉪ ર䄆ા છ,ેત ેબધા ંતમેની સવ嶪呮ચ ક㓈ા એ ઓજસ­䓤પ ેબન ેછ.ે એટલ ેઅહ嶪 崨㾦 ખાલી 䓤પાતંર નો જ છ.ે(બળો માથંી ઓજસમા ં䓤પાતંર)  娼 બળ બહાર વીજળ㉪ ક㌐ 嫤ુંબક­䓤પ ેકાય㍤ કર嬤 ુહોય છ ેત ેજ બળ,પじરવત㍤ન પામીન ે巶તじરક બળ બન ેછ.ે 娼 埦ના寲­ુશ冰ત 䓤પ ેકાય㍤ કર嬤ું હોય છ ેત ેજ  બળ (શ冰ત) ઓજસ મા ં䓤પાતંર પામ ેછ.ે  યોગીઓ કહ㌐ છ ેક㌐­મ孚埖ુય ની શ冰તનો 娼 ભાગ "崨જનન­શ冰ત" 䓤પ ેક㌐ "મ孊ૈનુ­િવચારો" 䓤પ ે埆ય冰ત થાય છ,ે તને ેજયાર㌐ રોક㉪ ન,ે કા宦મૂા ંરાખવામા ંઆવ ે啞યાર㌐ ત ેસહ㌐લાઈ થી ઓજસ મા ં䓤પાતંર પામ ેછ.ેઅન­ે આ બનં ેની દોરવણી 富ળૂાધાર ક㌐嗬崨 કર嬤 ુહોવાથી યોગી એ ક㌐嗬崨 પર ખાસ 嗜યાન આપ ેછ.ે યોગી ત ેસઘળ㉪ 崨જનન શ冰ત ન ેઉ嗜વ㍤ગામી કર㉪ન ેત孚ેું ઓજસ મા ં䓤પાતંર કરવા માગ ેછ.ે મા崘,嵎䄆ચય㍤ 孚ું પાલન કરનારા નર અન ેનાર㉪ જ ­એ શ冰ત ન ેઉ嗜વ㍤ગામી કર㉪ન ેત孚ેું ઓજસમા ં 䓤પાતંરણ કર㉪ન ેમગજમા ંસઘંર㉪ શક㌐ છ.ે અન ેએ જ કારણ ે嵎䄆ચય㍤ ન ેસવ嶪呮ચ સદ媾ણુ કહ㌐વામા ંઆ埆યો છ.ે  એટલ ેજ,જગતના 娼 બધા સ崨ંદાયો,ક㌐ 娼મા ં િવરાટ 埆ય冰ત啞વ વાળા 宀尾ુષુો થઇ ગયા છ­ેત ેબધામા ં જોવામા ંઆવ ેછ ેક㌐­嵎䄆ચય㍤ પર ખાસ ભાર 富કુવામા ંઆ埆યો છ.ેઅન ે આ જ કારણોસર લ厸ન નો 啞યાગ કરનાર સા孚ઓુની 崨થા અ埦ત啞વમા ંઆવી છ.ે  િવચાર­વાણી અન ેવત㍤નમા ં嵎䄆ચય㍤孚ું પાલન થ層ું જોઈએ,તનેા િવના રાજયોગ ની સાધના જોખમકારક છ.ે અન ેકોઈ વખત ત ેじદવાના­પ嬤ું (ગાડંપણ) પણ લાવી 富કૂ㌐ છ ે!!! મ孚埖ુય જો એક બા嫤 ુરાજયોગ ની સાધન કર㌐ અન ેજો સાથસેાથ ેઅપિવ崘 䋾વન ગાળ ેતો પછ㉪ ­ યોગી બનવાની આશા ત ેક㌐મ રાખી શક㌐?  

 㠀Ȇ漀稂યાહાર અન ેધારણા 

   "崨ાણાયામ" પછ㉪ ના બ ેપગિથયા ંન ે"崨啞યાહાર" અન ે"ધારણા" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે  "崨啞યાહાર" નો અથ㍤ થાય છ ે"પા䄆 ંવાળ層ું" મન ની બじહ富㍤ુખી શ冰ત ઓન ેબહાર જતી અટકાવવી.અન ે ઇ嗬崨યો ની 媾લુામી માથંી તને ે富冰ુત કર層ું. અન ે"ધારણા" એટલ ેમન ન ેઅ富કુ 埦થળ ેચ嶄ટાડ㉪ રાખ層ું.  આપણ ન ેપદાથ㍤ 孚ું 㚜ાન ક㌐વી ર㉪ત ેથાય છ ેત ેઆગળ આવી ગ寲ું છ.ે તને ે嫴ૂંકમા ંજરા તા嫤ું કર㉪એ. સૌથી પહ㌐લા ંબહારના ંસાધન કમ㍤嗬崨યો છ.ે娼 બહારના પદાથ㍤ ના  સવંદેનો ન ેલ ેછ.ે 啞યાર પછ㉪,巐દર ની ઇ嗬崨યો­ક㌐ 娼 મગજમા ંના ક㌐嗬崨 㸸ારા શર㉪રમા ંકાય㍤ કરતી હોય છ,ેત ેઅન ેમન, 

   

30 

બધા ંએકઠા ંથઇ ન ેત ેબહારના પદાથ㍤ સાથ ેજોડાય­啞યાર㌐ આપણ ન ેત孚ેું 㚜ાન થાય.  અહ嶪, આ વખત ેમન ન ેએકા崘 કર㉪ન ે­એક જ ઇ嗬崨ય પર ક㌐嗬崨ત કર層ું,એ 富埖ુક㌐લ (અઘર㉪) બાબત છ,ે કારણ ક㌐ મન એ ઇ嗬崨યો 孚ું 媾લુામ છ.ેઅન ેત ેમન તનેી ચચંળતા માટ㌐ મશ峠રૂ છ.ેઅન ેત ેહમંશેા ંબહારની બા嫤એુ ­બા䄆­ઇ嗬崨યો તરફ ભોગ ના ચસકા લવેા દોડ㌐ છ.ે  જગતમા ંવારવંાર આપણ ેએ ઉપદ㌐શ સાભંળ㉪એ છ㉪એ ક㌐­"સારા બનો­સારા મ孚埖ુય થાવ...." વગરે㌐... "ચોર㉪ કરવી નじહ" ક㌐ "嫤䘨ુ ંબોલ層ું નじહ" ­ક㌐ આવા તો અનકે ઉપદ㌐શ લોકો આપ ેછ,ે પણ આ ઉપદ㌐શ મા崘 થી કઈં વળ嬤ું નથી અન ેહક㉪કત મા ંતઓે કોઈ મદદ કરતા નથી. ક㌐મ ક㌐­સજંોગો 崨માણ ેલોકો ના ંમન બદલાઈ 䅔ય છ ેઅન ેચોર㉪ કર㌐ અન ે嫤䘨ુ ંબોલ ેજ છ.ે પણ, આવા લોકો ન ેતમેના મન પર કા宦 ૂરાખતા ંશીખવવામા ંઆવ ેતો જ ખર㉪ મદદ કર㉪ કહ㌐વાય.  સઘળ㉪ じ崈યાઓ (巶તじરક ક㌐ બા⾠䄆ક) 啞યાર㌐ જ થાય છ ેક㌐­ સઘળ㉪ ઇ嗬崨યો ક㌐ 娼 મગજના અ富કુ ક㌐嗬崨ો સાથ ેજોડાય­અન ે મન પણ જયાર㌐ (ઇ呮છાએ ક㌐ અિન呮છાએ) ત ેક㌐嗬崨ો જોડ㌐ જોડાવા ખ嶄ચાય છ.ે  અન ેએટલ ેજ લોકો 富ખૂા㍤ઈ­ભર㌐લા ંકાય嶪 કર㉪ન ે孊ુઃખી થાય છ.ેપણ જો તમે孚ું મન કા宦મૂા ંહોત­તો­ ત ેલોકો તવેા 富ખૂા㍤ઈ ભર㌐લા કય嶪 ના કરત.(અન ે岺ખુી રહ㌐ત)  જો એમણ ેમનન ેકા宦મૂા ંરા勞寲ું હોત તો­એ મન ­મગજના માહં㌐ના ઇ嗬崨યો ના  "અ孚ભુવ­ક㌐嗬崨ો" સાથ ેજોડા寲ું ના હોત અન ે媈દુરતી ર㉪ત ેજ ­સવંદેના અન ેઈ呮છા કા宦મુા ંરહ㌐ત.અન ે孊ુઃખ ના આવત. આમ કર層ું (મનન ેકા宦મૂા ંરાખ層ું) એ સ宀ંણૂ㍤­પણ ેશ㟠 છ.ે  અ啞યારના સમયમા ં嵴㱾ા થી રોગ હટાવાનારા (ફ㌐ઈથ હ㉪⾠લ⽞ગ) લોકોએ 䅔啞ય­ેઅ䅔啞ય ેપણ આ યોગિવ㸸ાનો  પાઠ ભ啞યો છ ે­ક㌐ આ યોગિવ㸸ા 孚ું 㚜ાન તમેન ેઆક埦મક ર㉪ત ેહાથમા ંઆવી ચડ尾ું છ­ેક㌐ ­ 娼ઓ 孊ુઃખ ન ેનકાર㉪ કાઢવા મ孚埖ુય ન ેતયૈાર કર㉪ન ેતમે孚ું 孊ુઃખ મટાડવામા ંસફળ થાય છ.ે અન ેઆવ ેવખત ેતઓે ખર㉪ ર㉪ત ેયોગના આ "崨啞યાહાર" નો જ 巐શ ઉપયોગમા ંલ ેછ,ેકારણક㌐­ તઓે ત ેરોગીના મન ન ેઇ嗬崨યોન ેઅવગણવા 娼ટ尾ું મજ宦તૂ બનાવી દ㌐ છ.ે  આ જ 崨કાર㌐ સમંોહન િવ㸸ાવાળા ઓ પણ તમેના ં岺ચુનો 㸸ારા,­દદ㌐ ના 巐દર ત啞宀રુતો થોડા સમય માટ㌐­ એક 崨કાર નો િવ媈તૃ "崨啞યાહાર" જ ઉ㮔ેજત કર㌐ છ.ે સમંોહન કરનારા નબળા મન પર જ 崨ભાવ પાડ㉪ શક㌐ છ,ેઅન ેસમંોહન કરનાર 崘ાટક (埦થર નજર) ક㌐­એવી  બી䋾 કોઈ ર㉪ત વડ㌐,娼ના પર સમંોહન નો 崨યોગ કરવામા ંઆવ ેછ ેત ેમ孚埖ુય ના મન ન ેિન㾦ટે­ક㌐ િવ媈તૃ ' અવ埦થામા ંલાવવામા ંસફળ ના થાય 啞યા ં岺ધુી તમેના ં岺ચૂનો અસર કરતા ંનથી.  "સમંોહન કરનાર" ક㌐ "嵴㱾ા થી રોગ મટાડનાર" એ થોડા સમય માટ㌐­ત ેપા崘 ક㌐ દરદ㉪ ના મગજના ક㌐嗬崨ો  પર 娼 કા宦 ૂજમાવવામા ંઆવ ેછ ેત ેઅ孚⾠ુચત છ,ે(સા尾ું નથી) કારણક㌐ આખર㌐ ત ેિવનાશક નીવડ㌐ છ.ે એમા ંત ેમ孚埖ુય (સમંોહન 孚ું પા崘 ક㌐ દરદ㉪) પોતાની ઈ呮છા­શ冰ત વડ㌐ ­પોતાના મગજ પર કા宦 ૂલતેો નથી. પણ 䅔ણ ેક㌐­દરદ㉪ ના મન ન ે­સમંોહક ની (સમંોહન કરનારની) ઇ呮છાશ冰ત ­ક㌐ 娼 ઓ⾠ચ⽞તા ઘા માર㌐ છ ેઅન,ે તનેા 㸸ારા ત啞宀રૂ嬤ું તને ે­બહ㌐尾ું ક㌐ જડ કર㉪ નાખવા 娼層ું છ.ે  આ સમંોહન એ ત䋾ે ઘોડાઓના તોફાની વગે ન ેલગામ ક㌐ બાવડા ના બળ વડ㌐ રોકવા 娼層ું નથી પણ­ ત ેઘોડા ના માથા પર મોટા ઘા મારવા孚ું બી䅔 ન ેકહ㉪ન ેત啞宀રુતા બહેોશ ક㌐ નરમ પાડ㉪ દ㌐વા 娼層ું છ.ે  

   

31 

આ 崨કાર ની (સમંોહન ની) દર㌐ક㌐દર㌐ક 崨じ崈યા વખત,ે崨じ崈યા 孚ું પા崘,તનેી માનિસક શ冰તનો અ富કુ 巐શ  媾મુાવ ેછ ેઅન ે巐ત ે(લાબં ેગાળ ેતો) ત孚ેું મન ­સ宀ંણૂ㍤ કા宦 ૂરાખવાની શ冰ત મળેવવાન ેબદલ­ે ઢગંધડા વગર孚ું,બળ વગર孚ું અન ેજડ બની 䅔ય છ.ેઅન ેકદ㉪ક તો ત ેમ孚埖ુય પાગલ પણ બની 䅔ય!!!  娼 崨ય啞ન કા宦 ૂમળેવનાર ના પોતાના મન વડ㌐ જ (埦વ呮ેછા宀વૂ㍤ક) લવેાતો ના હોય, અન ેબીજો જ કોઈ  તનેા પર કા宦 ૂમળેવવાનો 崨ય啞ન કર㌐ તો­ત ે崨ય啞ન ખતરનાક છ,ેવળ㉪, 娼 સાચો હ㌐嬤 ૂ(富ુ冰ત) આ 崨啞યાહાર નો છ­ેત ેહ㌐嬤 ૂપણ સરતો નથી.  દર㌐ક આ啞મા 孚ું 嗜યયે છ ે­富ુ冰ત­埦વાિમ啞વ. જડ પદાથ㍤ અન ેિવચારની 媾લુામીમાથંી 富ુ冰ત અન ેબા䄆 તથા 巶તじરક 崨媈િૃત પર 埦વાિમ啞વ. બી䅔 મ孚埖ુય તરફથી આવતો દર㌐ક ઈ呮છા­崨વાહ (પછ㉪ ત ેગમ ેત ે埦વ䓤પમા ંહોય ­ ઇ嗬崨યો પર પરાણ ેલાદ㉪ લીધલેા  કા宦䓤ુપ ેક㌐ મન ન ેકોઈ િવ媈તૃ 埦થિત નીચ ેલાવી દ㌐વાના 䓤પ ેહોય) ત­ે嫤નૂા 富તૂકાળના િવચારો,વહ㌐મો ના બધંનની ­­હયાત (હાજર) રહ㌐લી વજનદાર મજ宦તૂ સાકંળ મા ં એક કડ㉪ વધાર㌐ ઉમરે㉪ ન ે­富ુ冰ત તો 孊રૂ રહ㉪ પણ ત ેસાકંળ ­બધંન ન ેવ孚 ુમજ宦તૂ કર㌐ છ.ે  એટલા માટ㌐ બી䅔ઓની સમંોહન વગરે㌐­じ崈યાઓ ના 崨ભાવ આપણા પર પડ㌐ ત ેપહ㌐લા ંસાવચતે રહ㌐層ું જ䓤ર㉪ છ,ેત ેજ ર㉪ત ેપોતાની પાસ ેજો સમંોહન શ冰ત હોય તો તનેો બી䅔 પર 崨ભાવ પાડ㉪ન ેઅ䅔ણપણ ેપણ  તનેો સવ㍤નાશ કરતા ંપહ㌐લા­ંપણ સાવચતે રહ㌐層ું એટ尾ું જ જ䓤ર㉪ છ.ે એ કદાચ સા嫤ું હશ ેક㌐­ક㌐ટલાક લોકો (嵴㱾ા થી રોગ મટાડનાર) બી䅔ઓન ેમાનિસક 層િૃ㮔 孚ું એક ન層ું  વલણ આપીન ે­અ富કુ સમય 宀રૂતા તમેન ેફાયદો કરવામા ંસફળ થાય,પણ, એ સાથ ેજ તઓે અ䅔ણપણ ે娼 岺ચૂનો આ嫤બુા嫤 ુફ㌐લાવી 富કૂ㌐ છ­ેત ેબી䅔 હ䅔રો મ孚埖ુયો ના મન ની 巐દર­ 娼 િવ媈તૃ,િન埖崈ય અન ેઅચતેન 娼વી 埦થિત પદેા કર㉪ 富કૂ㌐ છ ેક㌐ 娼 િવનાશ નોતર㌐ છ.ે તથેી,娼 કોઈ માણસ બી䅔ન ે巐ધ­嵴㱾ા થી માનવા孚ું કહ㌐છ,ેઅથવા તો પોતાની 崨બળ ઈ呮છા­શ冰તની  આકષ㍤ક શ冰ત વડ㌐ ­બી䅔 લોકો ન ેપોતાની તરફ ખ嶄ચ ેછ­ેતમેનો ભલ­ેપોતાનો કોઈ હ㌐嬤 ુના હોય ­ તો પણ એ માનવ 䅔િત孚ું ભ尾ું કરવાન ેબદલ ે­ 孚કુશાન પહ嶄ચાડ㌐ છ.ે  એટલા માટ㌐­­ આપણ ેપોતાના મન નો ઉપયોગ કર㉪ ન ેપોતાના મન અન ેશર㉪ર પર કા宦 ૂમળેવવો કોઈએ. જો,આપણ ેપોત ેઆપણા પોતાના મન થી  માદંા પડ㉪એ,તો જ બહારની બી䅔 કોઈ ની 崨બળ  ઈ呮છા­層િૃ㮔, આપણા પર 崨ભાવ પાડ㉪ શક㌐­નじહતર નじહ. વળ㉪,કોઈ 崨બળ­ઈ呮છા­શ冰ત વાળો મ孚埖ુય આપણ ન ે巐ધ­嵴㱾ા થી માનવા孚ું કહ㌐તો હોય, તો ત ે­ ગમ ેતટેલો મહાન ક㌐ સારો હોય પણ તનેાથી 孊રૂ રહ㌐層ું એ વધાર㌐ સા尾ું છ.ે  અ啞યાર㌐ ­孊ુિનયામા ંબધયે,નાચવા­媈દૂવાના 娼 孚નૂ­ક㉪ત㍤ન ના બરાડા પડનારા 娼 ધાિમ㌐ક­સ崨ંદાયો  પદેા થઇ ગયા છ­ેતઓે જયાર㌐ ગાવા­નાચવા નો 崨ચાર કરવા માડં㌐ છ ે啞યાર㌐ ત ેચપેી રોગ ની પઠે㌐ સમાજમા ં ફ㌐લાય છ,ે કારણ ક㌐ તઓે પણ ­એક 崨કારના સમંોહન કરનારાઓ જ છ.ે તઓે નબળા મનના લાખો મ孚埖ુયો પર ત啞宀રુતો­થોડા સમય માટ㌐ અજબ કા宦 ૂજમાવ ેછ,ેપણ, લાબં ેગાળ­ેઉપર બતા埆寲ું ત ે富જુબ ત ેમાનવ­䅔િત ન ેઅધોગિત એ લઇ 䅔ય છ.ે આવા િવ媈તૃ બા䄆 કા宦 ૂવડ㌐ ­"મા崘 દ㌐ખાવમા ંસારા" બનવા કરતા ં­"ખરાબ" રહ㌐層ું એ બહ㌐તર છ.ે  આવા 岊ભુ હ㌐嬤વૂાળા લાગતા પણ બજેવાબદાર ધમ㍤­ઝ孚નૂીઓ થી માનવ­䅔િત ન ેપારાવાર 孚કુશાન થ寲ું છ.ે એ ધમ㍤­ઝ孚નૂીઓ ન ેખબર નથી હોતી (અન ેખબર હોય તો તમેણ ેતનેી પડ㉪ નથી હોતી) ક㌐­ સગંીત,孚નૂ,崨ાથ㍤ના,ક㉪ત㍤ન ના 宦મૂ­બરાડા અન ેનાચવા ના તમેના ં岺ચુનો ની અસર ન ેલીધ,ે 

   

32 

娼 મ孚埖ુયો ના મન "ઓ⾠ચ⽞તી આ嗜યા啞મક ઉ㸸િત" એ ચડ㌐ છ ેતઓે ક㌐વળ પોતાના મનન ે­અ䅔ણ ે િન埖崈ય,િવ媈તૃ અન ેિનબ㍤ળ બનાવ ેછ,ેઅન ેબી䅔 ગમ ેત ે岺ચૂનન ેવશ થવા પણ તયૈાર બન ેછ,ેક㌐ 娼, ભલ ેન ેગમ ેતટે尾ું અિન埖ટકાર㉪ હોય!!!!  એ અ㚜ાની અન ેધમ㍤­ઝ孚નૂી માણસો ન ે埦વ噮ન ેય 勞યાલ નથી (અન ેહોય તો તમેન ેબી䅔 ની પડ㉪ નથી) ક㌐­ તઓે "પોતાના માનવા 富જુબ" ઉપર 㟠ાકં વાદળોમા ંબઠે㌐લા કોઈક "દ㌐વતાઓએ" તમેના પર વરસાવલેી. "બી䅔 માણસોના મનમા ંપじરવત㍤ન લાવી 富કુવાની શ冰ત" નો ઉપયોગ કર㉪, પોતાના અહમ ન ેપોષણ મળ ેઅન ેલોકો તમેન ે䅔ણ ેન ેઆદરભાવ આપ­ેતનેા માટ㌐­ ઉપર 富જુબ ના સ崨ંદાયો બનાવી ન ે­ ભિવ埖યના સડાના,ં媾નુાના,ંગાડંપણ ના,ંઅન ેમોત ના­ંબીજ વાવી ર䄆ા છ.ે   એટલા માટ㌐ જ ­娼 કોઈ આપ嬤ું 埦વાત壼ંય 媘ૂંચવી લ.ેએવી હરકોઈ બાબત થી ચતેતા રહ㉪ન,ેત ેજોખમકારક  છ ેતમે સમ䋾 ન ેપોતાની શ冰તમા ંહોય ત­ેબધા ઉપાય કર㉪ તમેનાથી 孊રૂ રહ㌐層ું જોઈએ.  娼 મ孚埖ુય પોતાના મનન ે­મગજમાનંા ઇ嗬崨યોના ક㌐嗬崨ો સાથ ે­પોતાની ઇ呮છા孚સુાર જોડવામા ંક㌐ તમેનામાથંી  હટાવી લવેામા ંસફળ થયો છ­ેત ે"崨啞યાહાર" મા ંસફળ થયો છ ેએમ 䅔ણ層ું. 崨啞યાહાર નો અથ㍤ છ ેક㌐­"પા䄆 ંવાળ層ું" મન ની બじહ富㍤ુખી શ冰તઓન ેબહાર જતી અટકાવવીન ે અન ેતને ે પાછ㉪ વાળ㉪ ન,ેત ેમનન ેઇ嗬崨યો ની  媾લુામીમાથંી,જયાર㌐ આપણ ે富冰ુત કર㉪ શક㉪岊ું,啞યાર㌐ જ આપણ ેસાચા 埦વાત壼ંય તરફ પગ尾ું લી孚ું ગણાશ,ે 啞યાર㌐ જ આપણ ેસાચા ચાじર壼યવાન કહ㌐વાઈ岊ું,નじહતર તો આપણ ેમા崘 જડ ય崘ં થી વ孚 ુક岊ું નથી.  મન ન ેકા宦 ૂમા ંરાખ層ું ત ેઅિતશય કઠણ છ.ે મન ન ે"હડકાયા વાદંરા" જોડ㌐ સરખાવવામા ંઆ埆寲ું છ.ેએ બરાબર જ છ.ે એક  વાદંરો ક㌐ 娼 બી䅔 બધા વાદંરાઓ ની 娼મ જ ચચંળ હતો,એટ尾ું બસ ના હોય તમે તને ેકોઈએ દા尾 ુ પાયો,એટલ ેત ેવ孚 ુચચંળ બ嗬યો,啞યાર પછ㉪ તને ેએક વ嶪છ㉪ કરડ㓈ો,એટલ ેતનેી  ચચંળતા ની 埦થિત  ટોચ ેપહ嶄ચી,અન ેપછ㉪ છ囪ેલ ેબાક㉪ રહ㉪ ગ寲ું હોય તમે તનેામા ં富તૂ નો સચંાર થયો. એટલ ેવાદંરો હડકાયો થયો,પછ㉪ તો તનેી કા宦 ૂબહારની ચચંળતા ન ેકઈ ભાષા વણ㍤વી શક㌐?  આ જ ર㉪ત,ેમાણસ 孚ું મન ક㌐ 娼 埦વભાવ ેિનરતંર ચચંળ વાદંરા 娼層ું છ,ેત­ે "ઈ呮છાઓ­䓤પી" દા尾 ુઢ嶪ચી ન ેજયાર㌐ ઇ呮છાઓ તનેા પર કબજો જમાવ ે啞યાર㌐ ­તને ે­ બી䅔ઓ  ની ફતહે જોઈન ેથતી "ઈ埖યા㍤­䓤પી" વ嶪છ㉪ નો ડખં થાય, અન ે છ囪ેલ ે"અ⾠ભમાન­䓤પી" 富તૂ તનેા પર સવાર થઇ 䅔ય,એટલ ેપોતાન ેસવ㍤­嵴埖ેઠ માનવા માડં㌐. આવા મન ન ેકા宦મૂા ંલ層ેું એ ક㌐ટ尾ું કઠણ ????  આ મન ન ેકા宦મૂા ંલવેાનો પહ㌐લો પાઠ એ છ ેક㌐­ થોડો સમય મા崘 બસેી રહ㌐層ું અન ેમનન ેદોડવા દ㌐層ું,અન ેત ેમનન ેજોયા કર層ું. (િવપાસના)  કહ㌐વત છ ેક㌐­㚜ાન એ શ冰ત છ.ેએટલ­ે帮યા ં岺ધુી એ 䅔ણવામા ં(㚜ાન) ના આવ ેક㌐ ­ આ ચચંળ મન 岊ું 岊ું કર㌐ છ,ે啞યા ં岺ધુી એણ ેકા宦મૂા ંલઇ શકાય નじહ. માટ㌐ મન પરની લગામ 䄨ટ㉪ 富કૂ㉪ દઈન,ેમા崘 ત ેમનન ે જોવામા ંજ આવ ેતો­આ㾦ય㍤ થાય તવેા ­ઘણા તો 孚ણૃા­જનક િવચારો ત ેકર嬤ું હોય તમે જોવામા ંઆવશ.ે આપણ ન ેઆ㾦ય㍤ થાય ક㌐ આપણ ેઆવા ­孚ણૃા­જનક િવચારો પણ કર㉪ શક㉪એ છ㉪એ.  

   

33 

પણ આમ છતા ંપણ ત ેમન ન ેમા崘 જોવાથી જ ધીર㌐ ધીર㌐ અન ેじદવસ­ેじદવસ ેત ેમનના ઉછાળા ­ ઓછા અન ેઓછા ઉ崘 થતા 䅔ય છ.ેઅન ેવ孚 ુશાતં થ嬤ું જણાય છ.ે થોડાક મじહનાઓ આ ર㉪ત ેધીરજ­宀વૂ㍤ક અ噮યાસ કરવાથી,િવચારો ધીમ ેધીમ ેઘટ㉪ન­ે છવેટ㌐ મન 宀રૂ㌐宀尾ૂું કા宦મૂા ંઆવ ેછ.ેગીતામા ંપણ ક峰ું છ­ેક㌐ ­અ噮યાસ થી મન પર કા宦 ૂકર㉪ શકાય છ.ે  મ孚埖ુય શર㉪ર એ એક એ嗬䋾ન (ય崘ં) 娼層ું છ,ેતને ે巶ધણ આપો એટલ ેત ેદોડવા孚ું જ. આપણી 孊ૃ埖ટ આગળ 娼વી કોઈ વ埦嬤ઓુ આવ ેએટલ ેત ેઆપણ ન ેત ેદ㌐ખાવાની  જ . પણ મ孚埖ુય ેપોત ેજડ­ય崘ં નથી એ સા⾠બત કરવા માટ㌐ દશા㍤વી આપ層ું જોઈએ ક㌐­પોત ેકોઈ વ埦嬤 ુના તાબામા ંનથી.મન પરનો આ કા宦 ૂઅન ેતને ેક㌐嗬崨ો (મગજના)ં સાથ ેજોડવા ન દ㌐層ું ત­ે"崨啞યાહાર" આ એક જબરદ埦ત કાય㍤ છ ેન ેત ેએક じદવસમા ંથાય ત層ેું નથી,પણ ક㌐વળ ધીરજ­宀વૂ㍤ક,વષ嶪 ના વષ嶪  岺ધુીના અ噮યાસ પછ㉪ જ તમેા ંસફળતા મળ ેછ.ે  ક㌐ટલાક સમય 岺ધુી 崨啞યાહાર નો અ噮યાસ કયા㍤ પછ㉪,啞યાર પછ㉪ 孚ું રાજયોગ 孚ું પગિથ寲ું ­ત ે"ધારણા" છ.ે "ધારણા" એટલ ેમનન ેઅ富કુ  埦થળ પર ચ嶄ટાડ㉪ રાખ層ું. એટલ ેક㌐­શર㉪રના બી䅔 બધા ભાગો ન ેબાદ કર㉪ ન ેઅ富કુ ભાગ નો જ ­મન ન ેઅ孚ભુવ કરાવવો. દાખલા તર㉪ક㌐­શર㉪રના બી䅔 ભાગો ન ેબાદ કર㉪ ન ે­એક મા崘 "હાથ" નો જ અ孚ભુવ મન ન ેથવા દ㌐વો. અન ેઆમ જયાર㌐ ⾠ચ㮔 અ富કુ એક 埦થળ ેમયા㍤じદત કર㉪ ન ેરોક㉪ રાખવામા ંઆવ ે啞યાર㌐ ત ે"ધારણા" કહ㌐વાય.  આ ધારણા િવિવધ 崨કારની હોય છ­ેક囪પના ની જરાક રમત પણ સાથો સાથ કર㉪ શકાય. દાખલા તર㉪ક㌐­મન ન ે䘨દય ની 巐દર એક "⾠બ⽞孊ુ" નો િવચાર કરવામા ંલગાડ層ું એ કઠણ છ,ેપણ, સહ㌐લો ર埦તો છ ેક㌐­啞યા ંએક કમળ ની ક囪પના કરવી­ક㌐ 娼 કમળ 崨કાશથીઅન ેઝળહળતી 帮યોિત થી  ભર宀રૂ છ.ેઅગાઉ આવી ગ寲ું તમે 岺岺ુ噮ુણા ની 巐દરના 嫤દુા 嫤દુા ક㌐嗬崨ો ન ેપણ­崨કાશમય ક囪પી શકાય. યોગીએ સાધના હમંશેા ં(સતત) કરવી જોઈએ.  嫤દુા嫤દુા 埦વભાવના મ孚埖ુયો ના સહવાસથી મનમા ંિવ㓈પે આવ ેછ,ેતથેી તણે ેએકલા રહ㌐વાનો 崨યાસ કરવો. સાધક㌐  બ峠 ુબોલ層ું નじહ,કારણક㌐ બોલવાથી પણ મનમા ંિવ㓈પે  થાય છ.ે તણે ેઅિતશય ­બ峠 ુકામ કર層ું નじહ,આખા じદવસના અિતશય પじર嵴મ પછ㉪ મન ન ેકા宦મૂા ંકર㉪ શકાય નહ㉪. ઉપર ના સાદા િનયમો孚ું શ䓤આતમા ંપાલન કર㉪ન ેજ યોગી થઇ શકાય.(યોગ ની સાધના કર㉪ શકાય) યોગમા ંએવી શ冰ત છ ેક㌐­તનેી સહ㌐જસાજ સાધન પણ ઘણો ફાયદો કર㌐ છ,ેન ેકોઈ 孚કુશાન નથી.  યોગ ની સાધના­એ ઉ㮔ેજત 㚜ાનત嬤ંઓુ ન ેશાતં કરશ,ેમન ની 埦થરતા લાવશ,ે વ埦嬤ઓુન ેવ孚 ુ埦પ埖ટ ર㉪ત ેજોવા­સમજવાની શ冰ત આપશ,ે埦વભાવ 岺ધુરશ ેઅન ેત孊ંુર埦તી સાર㉪ કરશ.ે સ宀ંણૂ㍤ આરો厸ય અન ેમ孚રુ અવાજ­એ શ䓤આતમા ંયોગમા ંઆગળ વ嗜યા ની એક િનશાની હશ.ે 娼મ 娼મ આગળ વધવામા ંઆવ ેતમે તમે બી䅔 ંઘણા ંય ⾠ચહનો જોવા મળ ેછ­ે娼મ ક㌐­ ઘટં ના નાદ,અદ富તૂ વ埦嬤ઓુ ના ંદશ㍤ન,અદ富તૂ 崨કાશ ­વગરે㌐. આ બધા ં⾠ચ䄆ો જયાર㌐ 䅔啞ય 啞યાર㌐ સમજ層ું ક㌐ ­યોગમા ંઝડપભરે 崨ગિત થઇ રહ㉪ છ.ે  યોગી થવા માટ㌐ શ䓤આતમા ંઆગળ બતા埆યા 崨માણ ેિનયિમત 崨કારનો "આહાર" આવ埖યક છ.ે શ䓤આતના ક㌐ટલાક મじહનાઓ મા崘 孊ધૂ અન ેફળાહાર ­વ孚 ુફાયદાકારક છ.ે યોગમા ંઆગળ જતા,ંશર㉪ર­રચના 娼મ વ孚 ુન ેવ孚 ુ岺壼ૂમ થતી 䅔ય,તમે આહારની જરા સરખી ય ે અિનયિમતતા એ સમ嬤લુા ન ેખોરવી નાખ ેછ.ે પણ જયાર㌐ શર㉪ર પર નો સ宀ંણૂ㍤ કા宦 ૂઆવી 䅔ય પછ㉪,યોગી 娼 ઠ㉪ક લાગ ેત ેખોરાક ખાઈ શક㌐ છ.ે  

   

34 

િનરથ㍤ક તક㍤­䅔ળ,દલીલ બા䋾  અન ેવાતો છોડ㉪ સતત સ啞સગં ­રાખી ખતં­宀વૂ㍤ક યોગ નો અ噮યાસ  ચા尾 ુરાખવામા ંઆવ ેતો જ સફળતા મળ ેછ.ે શ䓤આતમા ંસતત સ啞સગં ના મળતો હોય તો­娼 મહા­宀尾ુષુો ન ેઆ啞મ­સા㓈ા啞કાર થયો છ­ેએવા  મહા­宀尾ુષુોએ લખલે 宀埦ુતકો નો ક㌐ ગીતા,ભાગવત,રામાયણ 娼વા 崘થંો નો સ啞સગં પણ કર㉪ શકાય.  કા尾 ુમાછલી ના 娼層ું બનવા 孚ું છ.ે કા尾 ુમાછલી ની વાત અહ嶪 䅔ણવા 娼વી છ.ે કહ㌐ છ ેક㌐­埦વાિત ન㓈崘 મા ંજો વરસાદ થાય અન ેએ વરસાદ 孚ું ટ㉪宀ું ­જો કા尾 ુમાછલીની છ㉪પમા ંપડ㉪ 䅔ય, તો ત ેટ㉪宀ું મોતી બન ેછ.ેકા尾 ુમાછલી ન ેઆ ખબર હોય છ,ેએટલ ેજયાર㌐ 埦વાિત ન㓈崘 નો ઉદય થાય 啞યાર㌐ ત ે દじરયા ના પાણી ની સપાટ㉪ પર આવ ેછ,ેઅન ેએ じક⽞મતી વષા㍤ 孚ું ટ㉪宀ું ઝીલવાની રાહ 嫤એુ છ.ે 娼層ું એ ટ㉪宀ું 巐દર પડ㌐ ક㌐ તરત જ ત ેકા尾 ુમાછલી પોતાની છ㉪પ બધં કર㉪ન ે­嬄બૂક㉪ માર㉪ દじરયાના ત⾠ળય ેપહ嶄ચી 䅔ય છ ેઅન ે啞યા ંધીરજ થી ત ેટ嶪પા ન ેમોતીમા ંિવકસાવ ેછ.ે  આપણ ેઆ કા尾 ુમાછલી ના 娼વા થવા孚ું છ.ે 崨થમ સાભંળવા孚ું,પછ㉪ સમજવા孚ું અન ે啞યાર બાદ બધા િવ㓈પેો ન ેબા嫤એુ 富કૂ㉪ બહારની અસરો સામ ે મન ન ેબધં કર㉪ ન ે­巐દર રહ㌐લા સ啞યન ેિવકસાવવામા ં(પામવામા)ં લાગી જવા孚ું છ.ે  અહ嶪 ભય એ છ ેક㌐­મા崘 નવીનતા ન ેખાતર એક િવચાર ન ેપકડ㉪,પછ㉪ બીજો વ孚 ુનવો િવચાર મળતા,ં પહ㌐લાન ેછોડ㉪ ન ેબી䅔ન ે પકડવામા ં­શ冰ત વડેફાઈ 䅔ય છ.ે માટ㌐,એક બાબત ન ેહાથમા ંલીધી,એટલ ેતને ેવળગી રહ㉪,તને ેછોડ㓈ા િવના­ તનેા છકે છડેા 岺ધુી જવામા ં શાણપણ છ.ે娼 માણસ એક જ િવચારની પાછળ ગાડંો બની શક㌐ છ ેત ેજ 崨કાશ ન ેપામ ેછ.ે 娼 ઘડ㉪ક મા ંઅહ嶪 તો ઘડ㉪ક મા ંતહ嶪 નજર નાખતા ફર㌐ છ ેતમેન ેક岊ું હાસંલ થ嬤ું નથી. તઓે તો માટ㌐ પોતાના 㚜ાનત嬤ંઓુન ે㓈ણભર ન ેમાટ㌐ ઉ㮔ેજત કર㌐ છ ેએટ尾ું જ. એ લોકો 崨媈િૃતના 媾લુામ જ રહ㌐ છ ેઅન ેઇ嗬崨યો ના 㓈崘ેથી કદ㉪ આગળ જઈ શકતા નથી.  માટ㌐ જ 娼મન ેયોગી થ層ું છ ેતમેણ,ેઅહ嶪­તહ嶪 મ嶄 નાખવાની ટ㌐વ હમંશેના માટ㌐ છોડ㉪ દઈ ન,ે એક જ િવચાર ન ેપકડ㉪ ન ેતને ેજ 䋾વન­સવ㍤埦વ બનાવવો જોઈએ, ત ેએક િવચાર નો જ િવચાર,ત孚ેું જ 埦વ噮ન સવે層ું,અન ેતનેા પર જ 䋾વ層ું. મગજ,埦ના寲ઓુ,માસંપશેીઓ,㚜ાનત嬤ંઓુ­અન ેશર㉪ર નો એક㌐એક અવયવ એ િવચારથી ભર宀રૂ કર㉪, એ િસવાયના કોઈ પણ િવચારન ેબા嫤એુ 富ખુવાથી જ સફળતા નો માગ㍤  મળ ેછ.ે આ માગ㍤ પર જ આ嗜યા啞મક િવ富િૂતઓ પાક㌐ છ,ેબી䅔ઓ તો માટ㌐ વાતો કરનાર ન ેય崘ં 娼વા છ.ે જો આપણ ેધ嗬ય થ層ું હોય અન ેબી䅔ઓન ેપણ ધ嗬ય બનાવવા હોય તો 帮ડા ઉતર層ું જ જોઈએ.  આગળ બતા埆寲ું તમે­મન ન ે埆ય崘 થવા ન દ㌐層ું.િવ㓈પે પાડ㌐ એવા િવચારોવાળા માણસો સાથ ેહળ層ું­મળ層ું નじહ,અણગમતા માણસો ક㌐ અણગમતા 埦થળો થી 孊રૂ રહ㌐વા孚ું. 娼ઓ સવ嶪呮ચ 嗜યયે ેપહ嶄ચવા ઈ呮છ ેછ­ેતમેણ ેતો સાર㉪ ક㌐ નરસી ­સઘળ㉪ સોબત નો 啞યાગ કરવો જોઈએ, અન ેસ勞ત સાધના કરવી જોઈએ. 䋾વન­ક㌐ મરણ ની પરવા કયા㍤ વગર,અન ેપじરણામ નો િવચાર કયા㍤ વગર 娼 ઝપંલાવી દ㌐ છ,ેઅન ે સાધના મા ંલાગી જવાની 娼 じહ⽞મત ધરાવ ેત ેછ મじહનામા ંજ યોગી થઇ શક㌐ છ.ે  પણ 娼 ­થો嬄ું યોગ孚ું અન ેથો嬄ું બી䅔­કશા孚ું­એમ 嫤દુ㉪嫤દુ㉪ વ埦嬤ઓુ પકડ㌐ છ,ેતમેની કોઈ 崨ગિત થતી નથી. અન ેમા崘 યોગ ના અ噮યાસ崈મ ના પાઠ લવેાથી પણ કઈં વળ嬤ું નથી.વળ㉪, 娼ઓ તમો媾ણુ થી ભર㌐લા છ,ેઅ㚜ાની છ,ેજડ છ ેઅન ે娼મના ંમન કોઈ પણ એક િવચાર પર કદ㉪ ચ嶄ટાડ㉪  શકતા નથી,અન ે娼ઓ કઈંક મનોરજંનકાર㉪ વ埦嬤 ુમાટ㌐ જ તલસતા હોય છ,ેતમેણ ેમાટ㌐ તો­ 

   

35 

ધમ㍤ અન ેત啞વ­㚜ાન એ મનોરજંન ના  િવષયો જ બની રહ㌐ છ.ે  ખતં વગરના લોકો આ 崨કારના જ હોય છ.ેતઓે એકાદ 崨વચન સાભંળ ેઅન ેમાન ેક㌐ બ峠 ુસા尾ું છ ે!! પણ ઘરે જઈન ેએણ ેિવષ ેબ孚ું 富લૂી 䅔ય.રામાયણ­ભાગવત ની કથાઓ એક થી વ孚વુાર સાભંળનાર મ孚埖ુયો નો આ જગતમા ંતોટો નથી,અન ેઘરે જઈન ેબ孚ું 富લૂી જનાર નો ય તોટો નથી!!! પણ,સફળ થવા માટ㌐ તો,જબરદ埦ત ખતં અન ેઇ呮છાશ冰ત હોવી જોઈએ.અન ેત ેજ 嗜યયે ેપહ嶄ચ ેછ.ે  

 鴀먃યાન અન ેસમાિધ 

 અ啞યાર 岺ધુીમા ંરાજયોગ ના 嫤દુા ં嫤દુા ંપગિથયાઓં孚ું ­ઉપરછ尾ું અવલોકન કર㉪ ગયા,પણ,હ嫤,ુ 娼 嗜યયે ેઆપણ ન ેરાજયોગ લઇ જવાનો છ­ેત ેએકા崘તાના 岺壼ૂમ પગિથયા ં(嗜યાન અન ેસમાિધ) 孚ું હવ ેઅવલોકન કર㉪એ.  આપણ ેજોઈએ છ㉪એ ક㌐­娼ન ે"િવચાર­宀વૂ㍤ક" 孚ું (㚜ાન) કહ㌐વામા ંઆવ ેછ ેત ેસવ㍤ 崨કાર孚ું 㚜ાન, ચતેના સમ㓈 ર嫤 ુકરવામા ંઆવ ેછ.ે નજર સમ㓈 દ㌐ખાતી બધી વ埦嬤ઓુ થી આપણ ન ેભાન થાય છ ેક㌐­આપણ ેઅન ેત ેવ埦嬤ઓુ 啞યા ંહાજર છ,ે અન ેત ેવ埦嬤ઓુ અન ેઆપણા  અ埦ત啞વ 孚ું પણ તનેાથી ભાન (㚜ાન) થાય છ.ેપણ, સાથસેાથ ેઆપણા અ埦ત啞વ નો ઘણો મોટો ભાગ એવો છ ેક㌐­娼ના િવશ孚ેું આપણન ેભાન નથી. એટલ ેએ­શર㉪ર ની 巐દર આવલેી બધી ઇ嗬崨યો­મગજના 嫤દુા嫤દુા િવભાગો­વગરે㌐ 孚ું આપણ ન ેભાન નથી.  ઉદાહરણ તર㉪ક㌐ ­આપણ ેખોરાક ખાઈએ છ㉪એ 啞યાર㌐ ભાન­宀વૂ㍤ક ખાઈએ છ㉪એ,પણ જયાર㌐ આપણ ેત ેપચાવીએ છ㉪એ,ત孚ેું આપણ ન ેભાન નથી,આપણા થી અ䅔ણપણ ેત ેખોરાક પચ ેછ.ે જયાર㌐ ત ેખાધલેા માથંી લોહ㉪ બન ેછ ે啞યાર㌐ ­અન ેલોહ㉪ થી શર㉪રના સઘળા ભાગન ેપોષણ મળ ેછ­ે ત ેપણ અ䅔ણ પણ ેમળ ેછ.ેત孚ેું આપણ ન ેભાન નથી,છતા ંઆ બ孚ું આપણ ેએટલકે㌐ આપ嬤ું શર㉪ર જ કર㌐ છ.ે એમ કહ㉪ ના શકાય ક㌐­ખોરાક ખાવા孚ું જ કામ ­ક㌐ 娼孚ું આપણન ેભાન છ,ેત ેજ મા崘 આપણ ેકર㉪એ છ㉪એ, અન ેબી嫤ું કામ (પચાવવા孚ું­વગરે㌐) કોઈ બીજો કર㌐ છ.ે   娼 娼 કાય嶪 孚ું (પચાવવા孚ું­વગરે㌐) આપણ ન ેઅ啞યાર㌐ ભાન નથી­ત ેદર㌐ક કાય㍤ ન ેસભાન­પણા ની  富િૂમકાએ લાવી શકાય છ.ે 娼મ ક㌐ દ㌐ખીતી ર㉪ત ેજ 䘨દય એ આપણા કા宦 ૂવગર જ ધબ㟠ા કર㌐ છ.ેસામા嗬ય ર㉪ત ેકોઈ પણ મ孚埖ુય  પોતાના 䘨દય પર કા宦 ૂધરાવી શકતો નથી.એ પોતાની મળે ેજ ધબ㟠 ે䅔ય છ.ે પર嬤ં ુઅ富કુ તાલીમ લવેાથી,મ孚埖ુય 䘨દયન ેપણ કા宦મૂા ંલાવી શક㌐ છ.ેઅન ેએજ ર㉪ત ેશર㉪રના દર㌐ક ભાગ પર પણ તાલીમ થી કા宦 ૂમળેવી શકાય છ.ે(એ 宀રુવાર થય尾ેું છ)ે  આ એ બતાવ ેછ ેક㌐­શર㉪રના ં娼 કાય嶪 આપણા ભાન વગર થયા કર㌐ છ ેત ેઆપણાથી જ થાય છ.ે મા崘, આપણ ેત ેઅ䅔ણપણ ેકર㉪ ર䄆ા છ㉪એ.  આમ ­હવ ેઆપણી પાસ ેબ­ે富િૂમકાઓ (સચતે અન ેઅચતે) છ­ેક㌐ 娼ની 巐દર "મન" કાય㍤ કર㌐ છ.ે ­­­પહ㌐લી 富િૂમકા છ ે"સચતે­富િૂમકા" ક㌐ 娼મા ંબ孚ું કામ­કાજ "એ બ孚ું કાય㍤ ­峠ું­ક尾ું 䄆"ં એવી ભાવનાથી જોડાય尾ેું હોય છ.ેજયાર㌐, ­­­બી䋾 "અચતે­富િૂમકા"મા ં બ孚ું કામ­કાજ "峠ું ક尾ું 䄆"ં એવી ભાવના ­િવના­થ嬤ું હોય છ.ે 

   

36 

 નીચલા વગ㍤ ના 崨ાણીઓમા ંઆ "અચતે­કાય㍤" ન ે"સહજ­層િૃ㮔" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ­ેત ે崨બળ હોય છ,ે.અન ે 崨ાણીઓમા ંસવ嶪呮ચ એવા માનવામા ં娼ન ે"સચતે­કાય㍤" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ ેત ેવ孚 ુ崨બળ હોય છ.ે  પણ આ બાબત અહ嶪 જ 宀રુ㉪ થતી નથી­આ બથેીય ેવધાર㌐  એવી એક ઉ呮ચ અવ埦થા (અિત­ચતેન) છ ેક㌐­ 帮યા ંપણ મન કાય㍤ કર㉪ શક㌐ છ.ેઅન ેત ે"峠ું" ભાવના વળ㉪ સચતે 富િૂમકા થી ય ેઊપર જઈ શક㌐ છ.ે અન ેમન જયાર㌐ આ "峠ું" ભાવના વાળ㉪ 富િૂમકા થી ઊપર 䅔ય છ ે啞યાર㌐ ત ે富િૂમકા ન ે "સમાિધ­ક㌐ અિત ચતેન અવ埦થા" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે  ઉદાહરણ તર㉪ક㌐­આપણ ેક㌐વી ર㉪ત ે䅔ણ層ું ક㌐­સમાિધ મા ંગયલે મ孚埖ુય­એ ­સચતે 富િૂમકા થી ઉપર ગયો છ?ે ક㌐ પછ㉪ સચતે 富િૂમકા થી નીચ ેગયો છ?ે કારણ ક㌐ આ બનં ેじક埦સાઓમા ં­તનેા કાય嶪 તો "峠ું" ભાવના િવના જ થયલેા ં­સામા嗬ય ર㉪ત ેદ㌐ખાય છ.ે આ 崨㾦 નો ઉ㮔ર એ છ ેક㌐­અચતે અન ેઅિતચતેન­એ બ ે富િૂમકાઓ ના "પじરણામ" પરથી,સમ䋾 શકાય છ ે­ ક㌐ ક㌐વા 崨કારની 富િૂમકા મા ં崨વ埖ેયો હતો.  જયાર㌐ મ孚埖ુય,ગાઢ િન⽞崨ામા ં䅔ય છ­ે啞યાર㌐ ત ેસચતે 富િૂમકા થી નીચ ેની "અચતે" 富િૂમકામા ં崨વશે ેછ.ે એ 埦થિતમા ંત ે㾦ાસ લવેાની સાથ ે­પડ媘ું ફ㌐રવ層ું વગરે㌐ ­娼વી શાર㉪じરક じ崈યાઓ પણ કરતો હોય છ.ે પણ આ બ孚ું કરતી વખત ેતને ેત ેじ崈યાઓ "峠ું ક尾ું 䄆"ં એ層ું ભાન હો嬤ું નથી.એ "અચતે" 富િૂમકા  છ.ે અન ેજયાર㌐ ત ે帮ઘમા ંથી 䅔ગ ેછ ે啞યાર㌐ ત ેએનો એજ મ孚埖ુય રહ㌐ છ ેક㌐ 娼 巶ઘી ગયો હતો. તનેા 㚜ાન 孚ું ભડંોળ ,ત ે巶ઘી ગયા પહ㌐લા ં娼ટ尾ું હ嬤ું તટે尾ું અન ેત孚ેું ત ેજ રહ㌐ છ.ેજરાય ેવધ嬤ું નથી.  પણ,જયાર㌐ મ孚埖ુય સમાિધ મા ં䅔ય છ­ે啞યાર㌐ સમાિધમા ંજતા ંપહ㌐લા ંજો ત ે富ખૂ㍤ હોય, તો ત ેસમાિધ માથંી જયાર㌐ બહાર આવ ેતો 宀ણૂ㍤ 㚜ાની બની ન ેબહાર આવ ેછ.ે  આ બતાવ ેછ ેક㌐­પじરણામો 嫤દુા ંહોય તો તનેા કારણો 嫤દુા ંહોવા ંજ જોઈએ. 娼 㚜ાન­崨કાશ મળેવી ન ે­મ孚埖ુય સમાિધમાથંી બહાર આવ ેછ,ેત­ે અચતે 富િૂમકા (娼મક㌐ 埦વ噮ન અવ埦થા) માથંી ક㌐ 娼મા ંકોઈ 㚜ાન મળ嬤ું નથી­તનેા  કરતા,ંઅન ે સચતે 富િૂમકામા ં"તક㍤­寲ુ冰ત 㸸ારા મળેવલે 㚜ાન" કરતા,ં ઘણા 巶ચા 崨કારનો "㚜ાન­崨કાશ" હોવાન ેલીધ­ેએ "અિત­ચતેન" અવ埦થા હોવી જ જોઈએ. અન ેઆમ­"સમાિધ" ન ેજ "અિતચતેન અવ埦થા" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે  તો હવ ેઆ સમાિધ નો ઉપયોગ શો?  એ孚ું મહ啞વ 岊ું?  મનના "સમજ宀વૂ㍤ક ના કાય嶪孚ું" (તક㍤­શ冰ત孚ું) 㓈崘ે ­એ નાનક嬄ું અન ેસીિમત છ.ે માનવ­宦ુ㱾એ­એક નાના વ嬤㍤ુળ મા ંજ ફર層ું પડ㌐ છ­ેએથી આગળ ત ેજઈ શકતી નથી. એટલ ેક㌐­એ વ嬤㍤ુળ થી બહાર જવાનો દર㌐ક 崨ય啞ન એ 宦ુ㱾 માટ㌐ "અશ㟠" 娼વી વ埦嬤 ુછ.ે પણ છતા,ંમ孚埖ુય­䅔િત 娼ન ેઇ埖ટમા ંઇ埖ટ ગણ ેછ,ેત ેબ孚ું આ 宦ુ㱾ના વ嬤㍤ુળ થી બહાર આવ尾ેું છ.ે  એ બધા સવાલો­娼વાક㌐­"આ啞મા અમર છ ેક㌐ નじહ?" "ઈ㾦ર છ ેક㌐ નじહ?"  "આ િવ㾦ની િનયામક કોઈ ઉ呮ચ 宦ુ㱾 છ ેક㌐ નじહ?" ...ત ે宦ુ㱾ના 㓈崘ે થી પર છ.ે 宦ુ㱾 આ 崨㾦ો ના ઉ㮔ર આપી શક㌐ તમે પણ નથી. એ 宦ુ㱾 તો કહ㌐શ ેક㌐­"峠ું,તો અ㚜યે­વાદ㉪ 䄆,ં峠ું­હા ક㌐ ના­એ બમેાથંી કઈં 䅔ણતી નથી"  

   

37 

છતા ંઆ 崨㾦ો આપણ ેમાટ㌐ અિત મહ啞વના છ.ેતમેનો યો厸ય જવાબ મ埆યા િસવાય,મ孚埖ુય­䋾વન  કોઈ પણ ઉ㱾埖ેય િવના孚ું થઇ 䅔ય છ.ે  આપણા સઘળા ધમ㍤­શા䄆 ના િસ㱾ાતંો,આપણાસંઘળા ંનિૈતક વલણો,અન ેમાનવ 䋾વનમા ં娼 બ孚ું  "મગંળ અન ેમહાન" છ­ેત ેબ孚ું­ આ "宦ુ㱾ના વ嬤㍤ુળ ની બહારથી આવલેા ઉ㮔રો" પર જ ઘડાય尾ેું છ.ે એટલા માટ㌐ ,એ અિત મહ啞વ孚ું છ ેક㌐­આ 崨㾦ો ના ઉ㮔રો આપણન ેમળવા જ જોઈએ.  સઘળા ંનીિત­શા䄆ો,મ孚埖ુય ના ંસઘળા ંકાય嶪 અન ેિવચારો, "િન埦વાથ㌐­પણા" ની એક મા崘 ભાવના પર અવલબં ેછ.ે મ孚埖ુય­䋾વન િવશનેો સમ崘 ­િવચાર­એ આ એક મા崘 શ噮દ "િન埦વાથ㌐­પણા" ની 巐દર જ સમાવી શકાય.  સામા嗬ય માનવી ન ેઅહ嶪 અસ勞ંય 崨㾦ો પદેા થઇ શક㌐ છ.ેક㌐­ માર㌐ િન埦વાથ㌐ થવાની શી જ䓤ર છ?ે અન ેજ䓤ર હોય તો ત孚ેું કારણ 岊ું? અન ેત ેમાટ㌐ની શ冰ત શમેા ંછ?ે મ孚埖ુય ન ેિન埦વાથ㌐ બનવાનો ઉપદ㌐શ આપવો ત ેકદાચ કિવ啞વ ની 崨埖ટએ સા尾ું હોઈ શક㌐,પણ  કિવ啞વ એ 宦ુ㱾વાદ નથી.(લાગણી શીલતા છ)ેમાટ㌐ કોઈ 宦ુ㱾વાદ ની 崨埖ટએ સમ䅔વી શક㌐ ક㌐ ­ માર㌐ િન埦વાથ㌐ શા માટ㌐ થ層ું?   આનો સાચો જવાબ ખોળવા આપણ ે崨ય啞ન કર㉪એ.  આ જગત એ અનતં મહાસાગર孚ું એક ⾠બ⽞孊ુ મા崘­ ક㌐­એક અનતં સાકંળની કડ㉪ મા崘 છ.ે અન ેઆ કડ㉪­䓤પ (⾠બ⽞孊ુ­䓤પ) 娼ઓએ િન埦વાથ㍤તા નો ઉપદ㌐શ આ噮યો,તમેણ ેત ેિવચાર 崨ા噮ત થયો કયાથંી? આપણ ે䅔ણીએ છ㉪એ ક㌐­એ િવચાર,"સહજ­層િૃ㮔" થી ઉ啞પ㸸 થયલેો નથી. કારણક㌐­સહજ­層િૃ㮔 ­ પ岊 ુમા ંપણ રહ㌐લી છ,ેપણ તઓે િન埦વાથ㍤તા ન ે䅔ણતા નથી. તમે એ િન埦વાથ㍤તા નો િવચાર ­એ તક㍤­宦ુ㱾 宀વૂ㍤ક નો પણ નથી. કારણક㌐ ­તક㍤宦ુ㱾 ­તો આ િવચારો િવશ ેકઈં પણ 䅔ણતી નથી.  ઇિતહાસ નો અ噮યાસ કરતા,ંએક હક㉪કત જગતના બધાજ "ધમ㍤­ઉપદ㌐શકો" એ સવ㍤­સામા嗬ય (કોમન) તર㉪ક㌐ 埦વીકાર㌐લી જણાય છ.ે તઓે બધા જ ­એવો દાવો કર㌐ છ ેક㌐­તમેણ ેસાપંડ㌐લા "સ啞યો" જગત થી પર ­એવા 㟠ાકં થી તમેન ેમ埆યા છ.ે પણ ­તમેનામાથંી ઘણા ન ેય ે­એ ખબર નહોતી ક㌐­ તમેન ે­એ સ啞યો 㟠ાથંી મ埆યા ં??!!!  દાખલા તર㉪ક㌐­એક મહાન 宀尾ુષુ એમ કહ㌐ છ ેક㌐­એક દ㌐વ孊તૂ,પાખંો­વાળા માનવી孚ું 䓤પ લઈન,ે  આકાશમાથંી નીચ ેઉતર㉪ ઉતર㉪ આ埆યો,અન ેતણે ેમન ેક峰ું ક㌐­સાભંળ,આ છ ેસદં㌐શ... બી䅔 મહાન 宀尾ુષુ કહ㌐ છ ેક㌐­એક દ㌐વતા,帮યોિતમ㍤ય 宀尾ુષુ ેમન ેદશ㍤ન દ㉪ધા ંઅન ેમન ેસદં㌐શ આ噮યો. 崘ી䅔 કહ㌐ છ ેક㌐­મન ેમારા 宀વૂ㍤જ 埦વ噮નમા ંઆ埆યા અન ેઅ富કુ અ富કુ બાબત (સદં㌐શ) બોલી ગયા.પણ  એનાથી આગળ મન ેકશી ખબર નથી.  આ બધામા ંએટ尾ું તો સવ㍤­સામા嗬ય (કોમન) છ ેક㌐­ એ બધા જ 㚜ાન નો સદં㌐શ મ埆યો હોવા ંનો દાવો કર㌐ છ,ેઅન ેત ે㚜ાન તમેણ ેતમેની તક㍤­宦ુ㱾 㸸ારા મળેવલે નથી, પણ 宦ુ㱾 ન ેપલે­ેપાર થી તમેન ેત ે㚜ાન (સદં㌐શ) મ埆યો છ.ે યોગ­િવ㚜ાન કહ㌐ છ ેક㌐­તમેન ે娼 宦ુ㱾 ની પલે ેપારથી 娼 㚜ાન મ埆寲ું છ ેત ે­તમેનો દાવો સાચો છ,ેપણ­ જો બરોબર િવચારવામા ંઆવ ેતો ત­ે"㚜ાન આ埆寲ું છ ેતમેના પોતાના 巐દરથી જ." 

   

38 

 યોગ­િવ㸸ા કહ㌐ છ ેક㌐­મન ની પોતાની જ એક વ孚 ુઉ呮ચ અવ埦થા છ ેક㌐ 娼­ તક㍤­宦ુ㱾 થી પર અન ેઅતી嗬崨ય (ઇ嗬崨ય થી પર) છ.ેઅન­ે જયાર㌐ મન ત ેવ孚 ુઉ呮ચ અવ埦થાએ પહ嶄ચ ેછ­ે啞યાર㌐ આ તક㍤­宦ુ㱾 થી પાર 孚ું 㚜ાન મ孚埖ુય ન ે પોતાની 巐દર થી જ 崨ા噮ત થાય છ.ેપણ­  કોઈવાર દ㍤વ­યોગ,ેકોઈ મ孚埖ુય ­આ િવ㚜ાન (તક㍤宦ુ㱾 થી અન ેસાધારણ મ孚埖ુય­ભાવ થી પર થવા孚ું િવ㚜ાન) બરાબર સમજતો  (ક㌐ સમ帮યો) ના હોય,છતા ંત ે䅔ણ ેક㌐­ તનેી (㚜ાન ના સદં㌐શ ની­ક㌐ ત ેસદં㌐શ આપનાર ની) સાથ ે­ઓ⾠ચ⽞તો જ ભટકાઈ પડ㌐ છ ેઅન ેજયાર㌐ ત ેભટકાઈ પડ㌐ છ ે啞યાર㌐ ­ સાધારણ ર㉪ત ેત ેએનો અથ㍤ એવો ઘટાવ ેછ ેક㌐­ત ે(㚜ાન ના સદં㌐શ ની) 埦થિત બહાર થી આવી છ.ે  ઉપર ની ઘટનાઓ થી ત ેતો સા⾠બત થાય છ ેક㌐­崨રેણા અન ેઅતી嗬崨ય 㚜ાન 嫤દુા 嫤દુા દ㌐શોમા ંહોય છ ેજ. પણ એક દ㌐શમા ંએક ન ેએ層ું દ㌐ખાય છ ેક㌐­ત ેદ㌐વ孊તૂ 㸸ારા આ埆寲ું, તો બી䅔 દ㌐શમા ંબી䅔ન ેદ㌐વતા પાસથેી...વગરે㌐. ....તો પછ㉪ આનો અથ㍤ શો?   આનો અથ㍤ એ છ ેક㌐­"મન એ 㚜ાન લા埆寲ું તો પોતાની મળે ેજ " પણ­ એ 㚜ાન ની 崨ા噮ત િવશ ેનો અથ㍤­ "娼 ત ે埆ય冰ત ન ે"એ" ની 崨ા噮ત થઇ­તનેી "મા嗬યતા અન ેિશ㓈ણ" 崨માણ ેકરવામા ંઆ埆યો" અન ે啞યા ંખર㉪ હક㉪કત એ છ ેક㌐­ એ 嫤દુ㉪嫤દુ㉪ 埆ય冰તઓ ­䅔ણ ેક㌐ એ અતી嗬崨ય અવ埦થા સાથ ેઅચાનક ભટકાઈ પડ㓈ા હતા. !!!!  યોગિવ㸸ા કહ㌐ છ ેક㌐­આવી અતી嗬崨ય અવ埦થામા ંઅચાનક આવી પડવામા ંમો嫴ું જોખમ રહ㌐尾ું છ.ે એવા ઘણા じક埦સાઓમા ં"મગજ ખસી જવા孚ું" (પાગલતા孚ું) જોખમ છ.ે  埦વામી િવવકેાનદં કહ㌐ છ ેક㌐­ આ િનયમ 富જુબ જોવામા ંઆવ ેતો­ઓ⾠ચ⽞તા અતી嗬崨ય અવ埦થામા ંઆવી પડ㌐લા, એ બધા મ孚埖ુયો મહાન હતા,તમેા ંના નじહ,તમે છતા,ંજો બ峠 ુઝીણવટ થી જોવામા ંઆવ ેતો, તમેના 㚜ાનની સાથ­ેકોઈ િવ⾠ચ崘 崨કારના વહ㌐મ અન ેધમ㍤­ઝ孚નૂ­પણ સકંળાયલેા દ㌐ખાય છ,ે અન ેએવા 㚜ાન­ક㌐­સદં㌐શમા ં­એક 崨કારના 䅔ણ ેક㌐ ⾠ચ㮔­嵎મ (પાગલતા) 娼層ું જ જોવામા ંઆવ ે છ.ે  埦વામી䋾 આગળ કહ㌐ છ ેક㌐­ મહમદ­પયગબંર㌐,એવો દાવો કય嶪 ક㌐­દ㌐વ孊તૂ,ગ⾠ે嵎યલ,એક じદવસ તમેની 媾ફુામા ંઆ埆યા,અન ે પોતાના દ㌐વતાઈ ઘોડા પર બસેાડ㓈ા અન ેતનેા પર પોત ે埦વગ㍤ મા ંગયા. મહમદ પયગબંર㌐ ક㌐ટલાકં અદ富તૂ સ啞યો ર嫤 ુકયા㍤ છ­ેપણ જો 媈રુાન વાચંવામા ંઆવ ેતો­ સૌથી અદ富તૂ સ啞યો સાથ ે"વહ㌐મો" પણ ભળલેા જણાય છ.ે એમન ેじદ埆ય 崨રેણા મળ㉪ હતી­એમા ંજરાય શકંા નじહ,પણ એ 崨રેણા 䅔ણ ેઅચાનક આવી પડ㉪ હતી. એ તાલીમ પામલેા યોગી નહોતા,અન ેપોત ે娼 થ寲ું અન ેકર㉪ ર䄆ા હતા ત孚ેું કારણ ­䅔ણતા નહોતા. તમેન ેજગત 孚ું 娼 ભ尾ું ક寲㏊ુ ત­ે અન ેતમેના ઝ孚નૂ 㸸ારા 娼 મોટા ંઅિન埖ટ થયા ંતનેો િવચાર કરો­તો­ એમના 娼હાદ ના ઉપદ㌐શના કારણ ેલાખોન ેકરોડો  ની કતલો થઇ,અન ેથઇ રહ㉪ છ.ે  આમ જયાર㌐ જયાર㌐ કોઈ મહાન ઉપદ㌐શક­"પોતાના ઉિમ㌐લ 埦વભાવ ન ેવ孚 ુતી嵎 બનાવવાન ેપじરણામ"ે અતી嗬崨ય અવ埦થામા ંઆવી પડ㓈ા છ­ે啞યાર㌐ 啞યાર તમેાથંી ક㌐ટલાકં સ啞ય લઈન ેપણ આ埆યા છ,ે તો સાથ ેસાથ ેક㌐ટલાકં વહ㌐મ અન ેધમ㍤­ઝ孚નૂ પણ લઇ આ埆યા છ.ે 

   

39 

અન ેતથેી 娼ટ尾ું,તમેના ઉપદ㌐શ થી જગત孚ું ભ尾ું થ寲ું, તટે尾ું જ તમેના વહ㌐મ અન ેધમ㍤­ઝ孚નૂ­ે孚કુશાન પણ ક寲㏊ુ છ.ે  娼ન ેઆપણ ે"માનવ­䋾વન" કહ㉪ એ છ㉪એ (ક㌐ 娼 િવસવંાじદતા નો 䅔ણ ેસ富હૂ છ)ે તનેો ­岊ું હ㌐嬤 ુછ?ે તનેો જવાબ મળેવવા આપણ ે宦ુ㱾 થી પર તો જ層ું જ પડશ.ે અન ેઆમ કરવા ­રાજયોગ ની વ㚜ૈાિનક પ㱾િતએ ધીર㌐ ધીર㌐ અન ેઅ噮યાસ­宀વૂ㍤ક જવા孚ું છ.ે સાથ ેસાથ ેસઘળા ંવહ㌐મો ન ેફ嶪ક㉪ દ㌐વાના છ.ે  આપણ ેએ "ઇ嗬崨યાતીત" અવ埦થા નો અ噮યાસ ­娼મ બી䅔 કોઈ િવ㚜ાન નો અ噮યાસ કર㉪એ છ㉪એ­ તનેી પઠે㌐ જ ­કરવો જોઈએ.એટલ ેક㌐­ સૌ 崨થમ 宦ુ㱾 ની ઉપર જ આપણ ેપાયો નાખવો જોઈએ, 宦ુ㱾 帮યા ં岺ધુી દોર㉪ 䅔ય 啞યા ં岺ધુી  આપણ ેતને ેઅ孚સુર層ું જ જોઈએ ­ અન ેજયાર㌐ 宦ુ㱾 અટકશ­ે啞યાર㌐ 宦ુ㱾 પોત ેજ સવ嶪呮ચ 富િૂમકાએ જવાનો માગ㍤ બતાવશ.ે  જયાર㌐ જયાર㌐ કોઈ મ孚埖ુય ન ેએમ કહ㌐તો સાભંળવામા ંઆવ ેક㌐­તને ે崨રેણા થઇ છ.ેઅન ેપછ㉪ ત ેજ ­ મ孚埖ુય જો ­宦ુ㱾 ની િવ尾㱾ુ ની વાતો કર㌐ તો ­ત ેવાતો 埦વીકારવી સાર㉪ નથી­ કારણક㌐­આ 崘ણ અવ埦થાઓ અચતેન (સહજ­層િૃ㮔) સચતેન (તક㍤­宦ુ㱾) અન ેઅિતચતેન (અતી嗬崨ય 崨રેણા) એ એક જ મન ની 崘ણ અવ埦થાઓ છ.ેમ孚埖ુય મા ંકઈં­崘ણ 嫤દુા嫤દુા મન નથી હોતા. પણ, મન ની એક અવ埦થા નો િવકાસ થઇ ન ેબી䋾 અવ埦થામા ંપじરણામ ેછ.ે  તથેી આમાનંી એક પણ અવ埦થા­ એ­બી䋾 કોઈ અવ埦થા ની િવરોધી નથી. સાચી じદ埆ય 崨રેણા કદ㉪ પણ 宦ુ㱾 નો  િવરોધ કરતી નથી­પણ,ત ે宦ુ㱾ન ેપじર宀ણૂ㍤ કર㌐ છ.ે じદ埆ય 崨રેણા ­હમંશેા­ં宦ુ㱾ની 宀િૂત㌐ કરવા આવ ેછ ેઅન ેતનેી સાથ ેસવંાદ㉪ હોય છ.ે  અહ嶪 એક બીજો અિત­મહ啞વનો 富㱾ુો સમજવાનો જ䓤ર㉪ છ ે­ક㌐­ じદ埆ય­崨રેણા 娼ટલી ત ેમહા宀尾ુષુોના 埦વભાવમા ં હતી,તટેલી જ દર㌐ક મ孚埖ુયના 埦વભાવમા ંરહ㌐લી છ.ે એ મહા宀尾ુષુો અસાધારણ નહોતા,પણ આપણા 娼વા મ孚埖ુયો જ હતા. પણ,કોઈ અસાધારણ મન ની તાલીમ ન ેપじરણામ ેતઓેએ અતી嗬崨ય ક㌐ સમાિધ અવ埦થા 崨ા噮ત કર㉪ હતી. અન ેત ેજ ર㉪ત ે­孊ુિનયા નો કોઈ પણ મ孚埖ુય પણ ત ેઅવ埦થા 崨ા噮ત કર㉪ શક㌐ જ છ.ે  જો કોઈ એક મ孚埖ુય એ અવ埦થાએ ­કોઈ કાળ ેપહ嶄呮યો­તો ત ેહક㉪કત સા⾠બત કર㌐ છ ેક㌐­ દર㌐ક  મ孚埖ુય ન ે啞યા ંપહ嶄ચ層ું શ㟠 છ,ેઅન­ેએટ尾ું જ નじહ­પણ­દર㌐ક મ孚埖ુય ેત ેઅવ埦થાએ પહ嶄ચ層ું જ પડશ.ે  અન ેઆ માટ㌐ અ孚ભુવ કરવો પડશ,ેકારણક㌐ અ孚ભુવ એ જ એક મા崘 આપનો િશ㓈ક છ.ે આપણ ેભલ ેઆખી જ⽞દગી 岺ધુી વાતો કયા㍤ કર㉪એ ક㌐ દલીલો કયા㍤ કર㉪એ,પણ 帮યા ં岺ધુી,અ孚ભુવ નじહ કર㉪એ, 啞યા ં岺ધુી,"સ啞ય" એ શ噮દ નો અથ㍤ પણ સમ䅔વાનો નથી.  કોઈ મ孚埖ુય ન ેશર㉪ર ની વાઢકાપના ં(સ婢ર㉪ના)ં ક㌐ટલાકં 宀埦ુતકો વાચંવા આપીન,ેતનેી પાસથેી ­ તને­ે媈શુળ સ婢ન બનાવવાની આશા રાખી શકાય નじહ,ક㌐­ મા崘 કોઈ એક દ㌐શનો નકશો બતાવીન ે­ત ેદ㌐શ દ㌐ખી (જોઈ) લીધો­ક㌐ ત ેદ㌐શ જોવાની 媈嬤ુ峠ુલુતા ન ેસતંોષી  ના શકાય, નકશો તો મા崘­સ宀ંણૂ㍤ 㚜ાન (ત ેદ㌐શ િવશ孚ેું) મળેવવાની 媈嬤ુહૂલ­層િૃ㮔 䅔崘ત કર㉪ શક㌐, એથી વધાર㌐ તનેી કશી જ じક⽞મત નથી.  

   

40 

મા崘­宀埦ુતકો ન ેજ વળગી રહ㌐વાથી­માનવ­મન 孚ું અધઃપતન થાય છ.ે ઈ㾦ર િવશ孚ેું 㚜ાન "આ 崘થંમા ંછ ેક㌐­પલેા 崘થંમા ંસમાય尾ેું છ"ે એ層ું કહ㌐層ું એનાથી વધાર㌐ ઈ㾦રની િન⽞દા  બી䋾 શી હોઈ શક㌐? ઈ㾦ર ­તો અનતં છ ેઅન ેત ેઅનતં ન ે宀埦ુતક ના બ ે宀ૂંઠા વ呮ચ ે富કુવાની じહ⽞મત  ક㌐મ કર㉪ ન ેકર㉪ શકાય ?  છતા ંપણ ઈ㾦ર અન ેત孚ેું 㚜ાન ­એ 宀埦ુતક મા ંસમા寲ું છ ે­(એમ ઈ㾦ર ન ે宀埦ુતકમા ં宀રુ㉪ન)ે ­એમ­ એ ઈ㾦ર ન ે ના જોઈન­ેક㌐ "宀埦ુતકો 娼 કહ㌐ છ ેતમેા ં峠ું માનતો નથી" એ層ું કહ㉪ન­ેક㌐­ મા崘­宀埦ુતકો પર જ  ­તક㍤ થી ત孚ેું િવ⾠ચ崘 િવ埖લષેણ કર㉪ન­ે巐ધ­嵴㱾ા રાખીન­ે 孊ુિનયામા ંહ啞યાકાડં ચાલી ર䄆ો છ,ેઅન ેલાખો મ孚埖ુયો નો સહંાર થાય છ.ે  સમાિધ અવ埦થાએ ­વ㚜ૈાિનક પ㱾િતથી ­પહ嶄ચવા માટ㌐­"રાજયોગ" ના ંિવિવધ પગિથયા ંપર થઈન ે ­અ孚ભુવ લઈન­ેઉપર ચડ層ું ­જ સલાહ ભર㌐尾ું અન ેじહતાવહ છ.ે  આગળ આપણ ે崨啞યાહાર અન ેધારણા ­ના ંપગિથયા ં(富િૂમકા) િવશ ેજોઈ ગયા. હવ ે嗜યાન અન ેસમાિધ ની 富િૂમકા (પગિથ寲ું) આવ ેછ­ે "મન જયાર㌐ અ富કુ­巶તじરક  ક㌐ બા䄆­埦થાનપર ચ嶄ટ㉪ રહ㌐વાન ેક㌐ળવાઈ 䅔ય,啞યાર㌐ તનેામા ંએ 埦થાન તરફ, 䅔ણકે㌐ ­એક અખડં 崨વાહ­䓤પ ેવહ㌐વાની શ冰ત આવ ેછ­ેઆ 埦થિત ન ે"嗜યાન" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ"ે અન ે"嗜યાન ની શ冰તન ેમ孚埖ુય જયાર㌐ એટલી હદ 岺ધુી તી嵎 બનાવ ેક㌐­ત ેસવંદેન ના બા䄆 ભાગ ન ેછોડ㉪ન­ે ક㌐વળ 巐દરના ભાગ (એટલ ેક㌐ અથ㍤) પર જ 嗜યાન­મ厸ન રહ㉪ શક㌐ ­ 啞યાર㌐ ત ેઅવ埦થા ન ે"સમાિધ" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ"ે.  આ "ધારણા­嗜યાન અન ેસમાિધ"­એ એકસાથ ેમળલેા ંહોય 啞યાર㌐ ­ ત ેઅવ埦થાન ે"સયંમ" એ層ું નામ આપવામા ંઆવ尾ેું છ.ે  એટલ ેક㌐­સૌથી પહ㌐લા ં­જો મન "એક િવષય" પર એકા崘 થઇ શક㌐ (ધારણા)­ અન ેપછ㉪ ત ેએકા崘તાની અવ埦થામા ંલાબંા વખત 岺ધુી રહ㉪ શક㌐ (嗜યાન) ­啞યાર બાદ­ િનરતંર એકા崘તા ન ેપじરણામ ે­મન­娼  "િવષય" (પર ધારણા કર㉪ હતી) તનેા સવંદેનના બા䄆 ભાગ ન ે છોડ㉪ન ેતનેા 巐તરગં (અથ㍤) ભાગ પર જ ઠસી શક㌐­­તો એવા મનના કા宦 ૂતળ­ેદર㌐ક વ埦嬤 ુઆવ­ે­ત­ે આ "સમાિધ" અવ埦થા એ અ埦ત啞વ ની ­સવ嶪呮ચ 埦થિત છ.ે  帮યા ં岺ધુી મન ની 巐દર કોઈ વ埦嬤 ુન ેપામવાની "ઈ呮છા" રહ㌐લી છ,ે啞યા ં岺ધુી સા嫤ું 岺ખુ મળ㉪ શક㌐ જ નじહ.  પણ ત ેવ埦嬤ઓુ નો મા崘 "⾠ચ⽞તના啞મક અન ેસા㓈ી­સમાન" અ噮યાસ જ સા嫤ું 岺ખુ આપી શક㌐. 娼 આ啞મા આ 嗜યાન­પરાયણતાની 富િૂમકાએ પહ嶄呮યો હોય,ત ેકશી­કોઈ  ઈ呮છા કરતો નથી,અન ે 崨媈િૃત ના પじરવત㍤નોની સાથ ેપોતાની 䅔તન ેસળેભળે કર㉪ દ㌐તો નથી. તને ેમાટ㌐ તો 崨媈િૃતના ંબધા ંસૌ嗬દય㍤ અન ે崨媈િૃત ની બધી ભ埆યતા­એ એક "⾠ચ崘 娼વી" (岺ુંદર) છ.ે  嗜યાન ની બાબતમા ં­ફર㉪ એકવાર આ નીચનેા  િવચારો ન ેસમ䋾 લવેા અ啞યતં જ䓤ર㉪ છ.ે  આપણ ેજયાર㌐­એક અવાજ સાભંળ㉪એ છ㉪એ­તમેા­ં ­­崨થમ, બહાર 孚ું કપંન થાય છ ે (શ噮દ) ­­બી嫤ું, 㚜ાનત嬤ંઓુ (પોતાની じ崈યા કર㉪) એ કપંન ન ેમન પાસ ેલઇ 䅔ય છ.ે(અથ㍤) ­­崘ી嫤ું,મન માથંી તનેી 崨િતじ崈યા થાય છ,ેઅન ેબા䄆કારણ­䓤પ­િવષય ­અવાજ 孚ું 㚜ાન થાય છ ે(㚜ાન)   

   

41 

 崘ણ ન ેયોગ ની ભાષામા ં­શ噮દ­અથ㍤­અન ે㚜ાન કહ㌐ છ,ે  અન ેશર㉪ર­શા䄆 અન ેભૌિતક િવ㚜ાન ની ભાષામા­ંએમન ે આકાશમા孚ંું કપંન­㚜ાનત嬤ં ુઅન ેમગજ મા ંની ગિત­じ崈યા અન ેમાનિસક 崨િતじ崈યા ­કહ㌐ છ.ે હવ ેઆ 崘ણ ેજો ક㌐ અલગઅલગ じ崈યાઓ છ­ેપણ ­ ત ેએવી ર㉪ત ેસળેભળે થઇ ગયલેી છ ે­અન ેત㱾ન અ埦પ埖ટ છ.ે  હક㉪કતમા ં­આપણ ેઆમાથંી એક㌐ ન ેય ­અલગ ર㉪ત ેઅ孚ભુવી શક㉪એ તમે નથી.મા崘 તમે孚ું, સ寲ં冰ુત કાય㍤ જ અ孚ભુવી શક㉪એ છ㉪એ­ક㌐­娼ન ેઆપણ ેબા䄆 િવષય (પદાથ㍤­અહ嶪 આગળ અવાજ)કહ㉪એ છ㉪એ. "અ孚ભુવ" ની じ崈યામા ંઆ 崘ણ ેસમાયલેા ંછ,ે એટલ ેતમેન ેઅલગઅલગ 䓤પ ેન જોઈ શકવા孚ું ક岊ું જ કારણ નથી.   宀વૂ㍤ તયૈાર㉪ઓ વડ㌐ જયાર㌐ મન મજ宦તૂ બન,ે કા宦મૂા ંઆવ ેઅન ે 岺壼ૂમ અ孚ભુવો ન ેપારખવાની શ冰તવા䘨 ંબન,ે啞યાર㌐ તને ે嗜યાન મા ંલગાડ層ું જોઈએ. એટલ ેક㌐­આ 嗜યાન ની શ䓤આત,埦孊ળૂ િવષયોથી કર㉪ન­ેધીર㌐ધીર㌐­વ孚 ુન ેવ孚 ુ岺壼ૂમ િવષયો પર લઇ જ層ું જોઈએ. અન ેછવેટ㌐ ત ેમન ન ેિનિવ㌐ષય બનાવ層ું જોઈએ.  બી䋾 ર㉪ત ેકહ㉪એ તો­ ­­મન ન ે崨થમ,"સવંદેન ના બા䄆­કારણો" ન ે"અ孚ભુવવામા"ં,પછ㉪ 巶તじરક "ગિતઓ" જોવામા,ંઅન ે 啞યાર પછ㉪ તનેી "崨િતじ崈યા" ન ે"પકડવામા ંલગાડ層ું જોઈએ". ­­અન ેજયાર㌐ મન ­"સવંદેન ના બા䄆 કારણો" ન ેતમેના પોતાના 埦વ䓤પ મા ંઓળખવામા ંસફળ થશ,ે 啞યાર㌐ તનેામા ંસઘળા ં"岺壼ૂમ­ભૌિતક અ埦ત啞વો,岺壼ૂમ  શર㉪રો અન ેઆ媈િૃતઓ"જોવાની શ冰ત આવશ.ે ­­જયાર㌐ મન 巐દરની じ崈યાઓન ે­તમેના પોતાના 埦વ䓤પમા ંજોવામા ંસફળ થશ,ે啞યાર㌐­ત­ે પોતાની 巐દર ના (ક㌐ બી䅔ઓની 巐દરના) સઘળા માનિસક તરગંો પર (ત ેશાર㉪じરક શ冰તમા ં䓤પાતંર પામી 䅔ય ત ેપહ㌐લા ંજ) કા宦 ૂમળેવશ.ે ­­અન ેજયાર㌐ યોગી મન ની પોતાની 崨િતじ崈યા ન ે­તનેા પોતાન ે埦વ䓤પ ેજોવા શ冰તમાન થશ­ે 啞યાર㌐ તને ેસવ㍤ વ埦嬤 ુ孚ું 㚜ાન થશ.ે (કારણક㌐­દર㌐ક ઇ嗬崨ય­ગ噮ય પદાથ㍤ અન ેદર㌐ક િવચાર­આ મન ની પોતાની 崨િતじ崈યા孚ું પじરણામ છ,ે અન ેયોગીએ જયાર㌐ મનના છકે પાયા જોયા હશ ેએટલ ેમન તનેા સ宀ંણૂ㍤ કા宦 ૂહ㌐ઠળ આ埆寲ું હશ)ે ­­એવા યોગીમા ં嫤દુા嫤દુા 崨કારની િસ㱾ઓ આવશ,ેઅન ેજો ત ેિસ㱾ઓ ના 崨લોભન ન ેવશ થયો તો­ તનેી આગળ ની 崨ગિત નો માગ㍤ બધં થી 䅔ય છ.ે ­­પણ જો ત ેયોગી,િસ㱾ઓ નો 啞યાગ કરવા ­娼ટલા મજ宦તૂ મનનો હશ­ેતો ⾠ચ㮔­䓤પી સાગરની 巐દર  ઉઠતા તરગંો નો સ宀ંણૂ㍤ િનરોધ­䓤પી યોગ 孚ું 嗜યયે 崨ા噮ત કરશ.ે ­­啞યાર પછ㉪­મન ની 埆ય崘તાઓ થી અથવા શર㉪રની હાલચાલ થી ­અિવચ⾠લત એવી આ啞મા ની 帮યોિત તનેા  宀ણૂ㍤ 崨કાશમા ંઝળહળ㉪ ઉઠશ.ે ­­અન ેયોગી,પોત ે娼 埦વ­䓤પ છ ે(ક㌐ 娼 તો સદાય હતો જ) ત­ે"㚜ાન ના િનચોડ­䓤પ" "富啞ૃ寲­ુરじહત"અન ે "સવ㍤­埆યાપી" એવા "આ啞મા­䓤પ"ે પોતાન ેજોશ.ે  સમાિધ ­એ દર㌐ક મ孚埖ુયની (અન ે崨ાણી ની પણ) સપંિ㮔 છ.ે નીચામા ંનીચા પ岊 ુથી માડં㉪ન ે巶ચામા ં巶ચા­દ㌐વતા 岺ધુીના ­એક㌐એકન ે­એક યા બી娼 સમય­ે એ સમાિધ ની 埦થિતએ આ層ું જ પડશ.ેઅન ેતમેના ખરા "ધમ㍤" નો 崨ારભં 啞યાર㌐ જ થશ.ે  啞યા ં岺ધુી (ત ેધમ㍤ નો 崨ારભં­ના થાય 啞યા ં岺ધુી) તો ­આપણ ેત ે(ધમ㍤ની) 富િૂમકાએ પહ嶄ચવા માટ㌐ મા崘  

   

42 

崨ય啞ન જ કર㉪ ર䄆ા છ㉪એ. એટલ ેઅ啞યાર㌐ આપણી અન ે"娼મન ેકશો જ ધમ㍤ નથી" તમેની વ呮ચ ેકશો જ તફાવત નથી.કારણક㌐ આપણ ન ેકશો "અ孚ભુવ" નથી. અન ેઆપણન ેએ અ孚ભુવ ેપહોચાડવા માટ㌐ જ "嗜યાન" નો ઉપયોગ કરવાનો છ.ે  "સમાિધ" ની અવ埦થાએ પહ嶄ચવા માટ㌐孚ું એક㌐એક પગિથ寲ું તક㍤­寲ુ冰ત ­㸸ારા િસ㱾 કરાય尾ેું છ,ે યો厸ય ર㉪ત ેયો䅔ય尾ેું છ,ેવ㚜ૈાિનક પ嗜ધિતએ 埆યવ埦થત કરાય尾ેું છ,ેઅન ેઅ孚ભુવ થી રચાય尾ેું છ.ે જો તનેો િન埖ઠા­宀વૂ㍤ક અમલ કરવામા ંઆવ ેતો­ત ેઈ呮છત 嗜યયે ેઅવ埖ય લઇ 䅔ય છ.ે અન ે啞યાર㌐ જ ­સવ㍤ શોક નો 巐ત આવ ેછ,ેસવ㍤ 孊ુઃખો 孊રૂ થાય છ,ેકમ嶪 ના ંબીજો બળ㉪ 䅔ય છ,ે અન ે"આ啞મા" સદાન ેમાટ㌐ "富冰ુત" બન ેછ.ે       

   

43 

 રાજયોગ­સ一ꠁ輀氆㤀먃તમા ં 

  યોગ­䓤પી અ厸ન ­એ મ孚埖ુયના આસપાસ રહ㌐尾ું પાપ孚ું િપ⽞જર બાળ㉪ કાઢ㌐ છ.ે યોગ થી ⾠ચ㮔 岊㱾ુ થાય છ ેઅન ેિનવા㍤ણ ની 崨ા噮ત થાય છ.ે યોગ થી 㚜ાન આવ ેછ ેઅન ેએ 㚜ાન ­પા䄆 ંયોગીન ે­િનવા㍤ણ ના પથં મા ંસહાય કર㌐ છ.ે  娼 મ孚埖ુય પોતામા ંયોગ અન ે㚜ાન ­એ બનંનેો સમ嗬વય કર㌐ છ,ેતનેા પર ઈ㾦ર 媈પૃા કર㌐ છ.ે 娼ઓ,じદવસમા ંઓછામા ંઓછા એકવાર­અથવા તો બ­ેક㌐­崘ણ વાર­હમંશેા આ "મહાયોગ" (રાજયોગ) નો  અ噮યાસ કર㌐ છ­ેતઓે ન ેદ㌐વ­સમાન જ સમજવા.  યોગના બ ેિવભાગ છ ે­ (૧) અભાવ­યોગ ­­­ક㌐ 帮યા ંપોતાના "આ啞મા"孚ું  "岊嗬ૂય ક㌐ િન媾㍤ુણ­䓤પ"ે 嗜યાન કરવામા ંઆવ ેછ.ે (૨) મહાયોગ­­­­­­­­ક㌐ 帮યા ં"આ啞મા" ન ેઆનદં­宀ણૂ㍤,સવ㍤­દોષ­રじહત અન ેઈ㾦ર થી અ⾠ભ㸸 જોવામા ંઆવ ેછ.ે  આ બનંમેાથંી ­ગમ ેત ેયોગ 㸸ારા ­યોગી પોતાના આ啞મા નો સા㓈ા啞કાર કર㌐ છ.ે  પણ રાજયોગ ન ેમહાયોગ કહ㌐વામા ંઆ埆યો છ­ેક㌐ 娼મા ંયોગી પોતાન ેઅન ેિવ㾦 ન ેઈ㾦ર­䓤પ 嫤એુ છ.ે  嫤દુા 嫤દુા યોગમાગ㍤ મા ંરાજયોગ ન ેરાજમાગ㍤ ક䄆ો છ.ેઅ啞યાર㌐ હાલ ના સજંોગો મા ંરાજયોગ વ孚 ુ崨ચ⾠લત છ.ે  રાજયોગ ન ે"અ埖ટાગં­યોગ"  (આઠ 巐ગવાળો­ યોગ) પણ કહ㌐ છ.ે શર㉪ર,મન.宦ુ㱾,અહકંાર અન ે崨ાણ ની 岊ુ㱾 અન ેપરમા啞મા ન ે崨ા噮ત માટ㌐ આઠ 巐ગ વાળો­   આ યોગ નો રાજમાગ㍤  (હાઈ­વ)ે છ.ેયોગ ના 嫤દુા 嫤દુા માગ嶪 કોઈન ેકોઈ જ厸યાએ અહ嶪 આવીન ેમળ ેછ.ે  પહ㌐લા­ં પાચં 巐ગો­ ન­ે બじહરગં યોગ­ કહ㌐ છ.ે અન ેબી䅔 ­崘ણ­巐ગો­ન ે­巐તરગં યોગ ­ક㌐­સયંમ કહ㌐ છ.ે ૧ ­­યમ                   ૬ ­­ધારણા ૨­­­િનયમ               ૭­­嗜યાન ૩­­આસન                ૮­­સમાિધ ૪­­崨ાણાયામ ૫­­崨啞યાહાર  ૧­­યમ ­­નો અથ㍤  છ­ેિન崘હ ­ક㌐ 娼ના પાલન થી ⾠ચ㮔 (મન) 岊㱾ુ થાય છ.ે            ­­યમ પાચં છ.ેઅન ેબધા મન,વચન અન ેકમ㍤ ­崘ણ ેન ેલા媾 ુપડ㌐ છ.ે             ૧ ­­અじહ⽞સા ­કોઈ પણ 崨ાણી ન ેક埖ટ­孊ુઃખ  ના પહ嶄ચાડ層ું.            ૨  ­­સ啞ય ­­સ啞ય નો આ崘હ રાખવો.હક㉪કત ન ે娼વી હોય તવેી જણાવવી ­ત ેસ啞ય            ૩­­­અ埦તયે­­ચોર㉪ કરવી નહ㉪ ­બી䅔 ની વ埦嬤નુી લાલચ નહ㉪ રાખવી­િનલ嶪ભીપ嬤ું            ૪­­嵎䄆ચય㍤­­બધી ઇ嗬崨યો પર સયંમ­િવચાર,વાણી અન ેじ崈યા­મા ંહમંશેા ઇ嗬崨ય સયંમ ­ત­ે            ૫­­અપじર崘હ­­ભોગ સામ崘ી નો 啞યાગ ­સ崘ંહ ના કરવો­ગમ ેત ેસજંોગોમા ંકોઈ孚ું દાન ના લ層ેું­  ૨­­િનયમ­­એટલ ેિનયિમત તવેો અન ે嵎તો­ િનયમ ­પણ પાચં છ.ે 

   

44 

           ૧­­શૌચ­­­­­­­­­­શર㉪ર (બા⾠䄆ક) અન ેમન ની (巶તじરક) પિવ崘તા            ૨­­સતંોષ ­­­­­­અ孚媈ુળુ ક㌐ 崨િત媈ળુ 埦થિત મા ંઆનદં માનવો            ૩­­તપ­­­­­­­­­­તન ( ઉપવાસ વગરે㌐) અન ેમન (વદેમ崘ં­જપ­વગરે㌐) ની સાધના            ૪­­埦વા嗜યાય ­­િવચાર 岊ુ㱾 માટ㌐ ­㚜ાન માટ㌐ િવચારો 孚ું આદાન ­崨દાન­અન ેપિવ崘 崘થં નો સ啞સગં            ૫­­ઈ㾦ર 崨⾠ણધાન­­­સવ㍤ કમ嶪 ઈ㾦ર ન ેસ嶄પવા અન ેકોઈ પણ ર㉪ત ેઈ㾦ર ની ભ冰ત કરવી  ૩­­આસન ­­શર㉪ર 埦થર રહ㌐ અન ેમન 岺ખુમા ંરહ㌐ ત層ેું આસન                 ­­છાતી,ખભા અન ે(ડોક) મા孊ું­સીધા ંટ㮔ાર રાખીન ેશર㉪રન ેમોક䘨 ંરહ㌐વા દ㌐層ું.  ૪­­㠀Ȇાણાયામ­­નો અથ㍤ છ ે崨ાણ પર કા宦­ૂ­崨ાણ અન ેઅપાન ન ેસમ(સરખા) કરવા,崨ાણાયામ=崨ાણ+આયામ "崨ાણ" નો અથ㍤ છ­ેશર㉪ર ની 巐દરની 䋾વન­શ冰તઓ અન ે"આયામ" નો અથ㍤ છ ેકા宦મૂા ંલવેી. 崨ાણાયામ­ના­ર㌐ચક (㾦ાસન ેછોડવો)­宀રૂક (㾦ાસ ન ેલવેો) અન ે媈ુંભક (㾦ાસ ન ેથોભાવવો) ­એવા િવભાગ છ.ે દર㌐ક વખત ેॐ ક㌐ ગાય崘ી­મ崘ં ­ક㌐ ઈ㾦ર ના કોઈ પણ પિવ崘 નામ નો ઉ呮ચાર કરવો­ત ેવ孚 ુસા尾ું છ.ે  ૫­­㠀Ȇ漀稂યાહાર­­નો અથ㍤ ­પા䄆 ંવાળ層ું ­ઇ嗬崨યો અન ેમન ન ેબじહ富㍤ુખ થ嬤ું રોક㉪ તનેા પર કા宦 ૂમળેવવો.                   ­­ક㌐ 娼 અવ埦થા મા ંઇ嗬崨યો બા䄆 િવષયો માથંી 富冰ુત થઇ 巐ત富㍤ુખી બન ેછ ે ૬­­ધારણા ­­⾠ચ㮔 ન ેકોઈ એક જ厸યાએ (䘨દય ક㌐ લલાટ ની મ嗜યમા)ં  埦થર કર層ું ­­ક㌐嗬崨ત કર層ું  ૭­­鴀먃યાન ­­ધારણા ન ેસતત ચા尾 ુરાખી ન ેલબંાવવી. મન ન ેએક જ જ厸યા­宀રૂતા મયા㍤じદત રાખવાથી­એક િવિશ埖ટ 崨કાર ના "માનિસક­તરગંો" ઉઠ㌐ છ.ેઅન ે આ તરગંો­એ બી䅔 કોઈ 崨કારના તરગંોમા ંસમાઈ જતા નથી,પણ 崈મ崈ેમ ે崨બળ થાય છ.ેએટલ ે બી䅔 崨કારના તરગંો ધીમ ેધીમ ેપાછા હટતા જઈ ન ેલય (નાશ) પામ ેછ.ે 啞યાર પછ㉪ એ "િવિશ埖ટ­崨કારના તરગંો" જોડાઈ જઈ ન ે­મનમા ંમા崘 ત ે"એક" જ તરગં રહ㌐ છ.ે આન ે"嗜યાન કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે  ૮­­સમાિધ ­­એ 嗜યાન ની ચરમ સીમા છ.ે જયાર㌐ કશા જ "આધાર" ની જ䓤ર ના રહ㌐,જયાર㌐ સમ崘 મન એક જ તરગં­䓤પ બની ગ寲ું હોય, 層િૃ㮔ઓ એકાકાર થઇ ગઈ હોય,啞યાર㌐ તને ે"સમાિધ" કહ㌐ છ.ે ક㌐ 娼 અવ埦થામા ંબા䄆 埦થાનો અન ે巶તર­ક㌐嗬崨ો માથંી આવતી સઘળ㉪ સહાય વગર ક㌐વળ ­ "િવચાર" નો અથ㍤ ­મા崘 જ િવ㸸માન (હાજર) હોય છ.ે  ­­મન ન ેજયાર㌐ કોઈ એક જ厸યાએ (䘨દય ક㌐­લલાટ ની મ嗜ય)ે જો­ ૧૨ સકેડં 岺ધુી 埦થર કર㉪ શકાય તો­    ત ેએક "ધારણા" કહ㌐વાય છ.ે ­­આવી ૧૨ "ધારણા" 孚ું એક "嗜યાન" કહ㌐વાય છ.ે ­­અન ેઆવા ં૧૨ "嗜યાન" ની એક "સમાિધ" કહ㌐વાય છ.ે  帮યા ંઅ厸ન (ગરમી) હોય,બ峠 ુજળ ભર㌐尾ું હોય,岺કૂા ંપાદંડા ંથી છવાયલેી જમીન હોય,ઉધઈ ના રાફડા હોય, જગંલી 䅔નવરો હોય,બ峠 ુભય હોય,ચાર ર埦તા ભગેા થતા હોય,孊ુ埖ટ લોકો વસતા હોય,અન ેઘ嶄ઘાટ હોય­ 啞યા ંયોગસાધના કરવી નじહ.  જયાર㌐ શર㉪રમા ં媘બૂ આળસ આવતી હોય,શર㉪ર અ埦વ埦થ હોય,અન ેમન ઘ嬤ું 孊ુઃખી ક㌐ શોકમા ંહોય, 啞યાર㌐ યોગ નો અ噮યાસ ના કરવો. 

   

45 

એવી જ厸યાએ જ層ું ક㌐ 娼 સાર㉪ ર㉪ત ે媾噮ુત હોય,અન ે帮યા ંલોકો આવી ન ેખલલે ના પહ嶄ચાડ㌐. ગદંા 埦થાનો પસદં ના કરવા.ંતનેા કરતા ં岺ુંદર 孊埖ૃય વાળ㉪ જગા ક㌐ પોતાના ઘરનો 娼 ઓરડો 岺ુંદર હોય, ત ેયોગા噮યાસ માટ㌐ પસદં કરવો.અન ે 崨થમ 崨ાચીન યોગીઓ,媾䓤ુ,ઈ㾦ર ન ે崨ણામ કર㉪ ­યોગ સાધના નો આરભં કરવો જોઈએ.  શર㉪ર અન ેમન ­岺ખુમા ંરહ㌐ ત層ેું આસન લગાવી,ટ㮔ાર બસેી,નાકના ટ㌐રવા પર 孊ૃ埖ટ ન ે埦થર કરવી. (આ કોમન ­સામા嗬ય­ર㉪ત છ­ેબી䋾 ગમતી ક㌐ અ孚媈ુળૂ ર㉪ત પણ ઉપયોગમા ંલઇ શકાય) 巶ખની સાથ ેસબંિંધત,બ ે㚜ાનત嬤ંઓુ (ક㌐ 娼 ­ 巶ખ જયાર㌐ નાકના ટ㌐રવા પર 埦થર કરવા 䅔ય છ ે啞યાર㌐ ખ嶄ચાય છ)ે પર ­ધીર㌐ ધીર㌐ કા宦 ુમળેવવાથી ­ત ેમન ની 崨િતじ崈યા ના 㓈崘ે કા宦 ૂમળેવવામા ંસહાય થાય છ.ે   ⾠ચ㮔 ન ેકોઈ પણ એક જ厸યાએ (埦થાન)ે ચ嶄ટાડ㉪ ન ે嗜યાન કર㉪ શકાય છ.ે દર㌐ક ન ેએક જ જ厸યાએ 嗜યાન કર層ું તવેી કોઈ સલાહ નથી.પણ ­ કોઈ લલાટ ની મ嗜ય ે­帮યોિત ની ક囪પના કર㉪ ન ે嗜યાન કર㌐..(આ બ峠 ુકોમન છ)ે  તો કોઈ 䘨દય ની 巐દર અવકાશ ની ક囪પના કર㉪,એ અવકાશ ની મ嗜યમા ંએક "આ啞મા­䓤પી­અ厸નિશખા" બળ㉪ રહ㉪ છ,ેએવી ક囪પના કર㌐ છ.ે અન ેત ે"આ啞મા­䓤પી­અ厸નિશખા" ની 巐દર ના ભાગમા ં­એક બી䋾 ઝળહળતી 帮યોિત ની ક囪પના કર㉪, એ 帮યોિત એ આ啞મા નો ય ેઆ啞મા (પરમા啞મા­ઈ㾦ર) છ ેતવેી ક囪પના કર㌐ છ.ેન ેતનેા પર 嗜યાન કર㌐ છ.ે  વળ㉪ કોઈ, મ埦તક ના િશખર પર ­ક㌐ટલાક ત岺 ુ巶ચ ેએક કમળ ની ક囪પના કર㌐ છ,ેક㌐ 娼  કમળ ની 巐દરના ભાગમા ં­岺વુણ㍤ ના રગં孚ું,સવ㍤­શ冰તમાન,ઇ嗬崨યાતીત,ॐ 娼孚ું નામ છ,ેએ層ું, અવણ㌐નીય,ચાર㌐કોર તજે ના 巐બર થી ઘરેાય尾ેું,崨કાશમય ત啞વ­રહ㌐લ છ ેએમ­⾠ચ⽞તન કર㉪ન ે­ તનેા પર 嗜યાન કર㌐ છ.ે  嵎䄆ચય㍤,અじહ⽞સા,孊ુ埖મન 崨啞ય ેપણ 㓈મા,સ啞ય,ઈ㾦રમા ં嵴㱾ા­વગરે㌐­嫤દુ㉪嫤દુ㉪ 層િૃ㮔ઓ છ.ે આ બધી 層િૃ㮔ઓમા ંભલ ેકોઈ સ宀ંણૂ㍤ ના હોય તો પણ ડયા㍤ વગર 崨ય啞ન કરવાથી, ત ેબધી આપોઆપ આવ ેછ.ે  娼ણ,ેઈ㾦ર孚ું "શરણ" લી孚ું છ ેઅન ે娼孚ું 䘨દય પિવ崘 થ寲ું છ­ે ત ેગમ ેત ેઈ呮છા લઇ ઈ㾦ર પાસ ેજશ,ે તો તને ેઈ㾦ર 宀ણૂ㍤ કર㌐ છ.ેમાટ㌐,㚜ાન,ભ冰ત અન ેવરૈા厸ય 㸸ારા ­અિત ધીરજ,ખતં અન ે嵴㱾ા થી, ઈ㾦રની ઉપાસના કરવી જોઈએ.   રાજયોગ ­સમા㤀먃ત 埦વામી િવવકેાનદં ના "રાજયોગ" 宀埦ુતક પર આધાじરત.   

   

46 

 પતજં一ꠁલ ના ંયોગ­縀Ȇ堀Ȇો

  (૧) સમાિધ­પાદ (એકા儀氆તા­ તનેો આ鴀먃યા䴀�漀稂મક ઉપયોગ)­૫૧ 縀Ȇ堀Ȇો   埦વામી િવવકેાનદં­પતજં⾠લ ના યોગ岺崘ૂો અન ેતનેી સાદ㉪ સમજ આપતા ંકહ㌐ છ ે­ક㌐­  

● अथ योगानशुासनम ् (૧)  હવ ેયોગશા䄆 孚ું 埦પ埖ટ㉪કરણ કરવામા ંઆવ ેછ.ે  

● योगिႰ뀐चတတतविृတတतჱनरोधः (૨)  યોગ­એટલ­ે     "⾠ચ㮔 ન ે嫤દુ㉪ 嫤દુ㉪ 層િૃ㮔ઓ 孚ું 埦વ䓤પ ધારણ કરતા ંરોક層ું (િનરોધ) " (૨)  યોગ એટલ ે岊ું? તો તનેી 埆યા勞યા મા ંઆવતા બ ેશ噮દો "⾠ચ㮔" અન ે"層િૃ㮔ઓ" સમજવા જ䓤ર㉪ બન ેછ.ે સ峠 ુ崨થમ તો ⾠ચ㮔 એટલ ે岊ું ? ત ેસમજવાનો 崨ય啞ન કર㉪એ.  ઇ嗬崨યો,મન,宦ુ㱾 અન ેઅહકંાર­ન ે巐તઃકરણ કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે અન ેઆ 巐તઃકરણન ેજો 崨埆ય (崨વાહ㉪) તર㉪ક㌐ ની ક囪પના કરવામા ંઆવ ેતો­ આ 巐તઃકરણ ની (巐તર­崨埆યની) 嫤દુ㉪ 嫤દુ㉪ 娼  "崨じ崈યાઓ" છ­ેતને ે"⾠ચ㮔"  કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે  આ "崨じ崈યાઓ " ન ેઉદાહરણથી નીચ ે富જુબ સમ䅔વી શકાય.  આપણ ેસામા嗬ય ર㉪ત ેસમ䋾એ છ㉪એ ક㌐­આપણ ે巶ખો (ઇ嗬崨ય) થી જોઈએ (જોઈ શક㉪એ) છ㉪એ. પણ એ મા崘 巶ખો જ જોવા孚ું કામ કર㉪ શકતી નથી.ક㌐ મા崘 巶ખ હોવાન ેલીધ ેજ જોઈ શકા嬤ું નથી. કારણક㌐,જો,મગજ મા ંઆવલેા એક "દશ㍤ન­ક㌐嗬崨" ન ે કાઢ㉪ નાખવામા ંઆવ ેતો, ભલ ે巶ખ (巶ખનો ડોળો) હોય તો પણ,巶ખો દ㌐ખી શકશ ેનじહ.  આમ,巶ખો એ ગૌણ "સાધન­મા崘" છ,ેજોવાની (દશ㍤ન ની) એ (એક­મા崘) ઇ嗬崨ય નથી. દ埖ય જોવાની (દશ㍤ન ની)  સાચી ઇ嗬崨ય તો મગજમા ંરહ㌐લા "દશ㍤ન­ક㌐嗬崨" નામના 㚜ાન­ત嬤ં ુમા ં રહ㌐લી છ.ેએટલ ે孊埖ૃય જોવા માટ㌐ મા崘 બ ે巶ખો જ 宀રૂતી નથી. એમ કહ㉪ શકાય.  ઘણી વખત એ層ું પણ બન ેછ ેક㌐­મ孚埖ુય 帮ઘતો હોય અન ેતનેી 巶ખો 媘囪ુલી હોય છ,ે તનેી 巶ખ આગળ ના 孊埖ૃય પર 崨કાશ હોય તો ત ે孊埖ૃય 孚 ુ ⾠ચ崘 પણ ત ે巶ખોની 巐દર પડ嬤ું હોય, પણ ત ેજોતો નથી,કારણ ત ે孊埖ૃય ન ેજોવામા ંએક 崘ી䋾 વ埦嬤 ુની જ䓤ર પડ㌐ છ.ે  અન ેત ે崘ી䋾 વ埦嬤 ુછ­ેમન. મન ઇ嗬崨ય સાથ ેજોડાય,મન સじ崈ય બન ેઅન ે"દશ㍤ન­ક㌐嗬崨"ન ે (孊埖ૃય ન ેજોવા માટ㌐ મગજના ત ેદશ㍤ન­ક㌐嗬崨 ના 㚜ાનત嬤ં ુન)ે 孊埖ૃય ની માじહતી આપ ેછ.ે  

   

47 

એટલ ેઆ ર㉪ત­ે孊埖ૃય ન ેજોવા માટ㌐­ સ峠 ુ崨થમ છ ેબા䄆 સાધન (巶ખ) 啞યાર પછ㉪ છ ેઇ嗬崨ય (દશ㍤ન­ક㌐嗬崨) અન ે崘ી嫤ું છ­ેએ બનં ેની સાથ ેજોડાય尾ેું­મન   આ જ મન આ ર㉪ત ેજ બા䄆­સવંદેનો ન ે(અહ嶪 ઉદાહરણ 崨માણ­ે巶ખ ના ં孊埖ૃયના ંસવંદેનોન)ે "દશ㍤ન­ક㌐嗬崨" થી ય ેઆગળ લઇ 䅔ય છ.ે......ન ે"宦ુ㱾" (િન㾦યા啞મકા 層િૃ㮔) ની સામ ેતને ેર嫤 ુકર㌐ છ.ે  "મન" ની આ じ崈યા સામ ે"宦ુ㱾" 崨િત­じ崈યા કર㌐ છ.ે અન ેઆ "崨િતじ崈યા" ની સાથ­ેસાથ ે"峠ું" (અહમ) એવી "ભાવના" 孚ું "埦䓤રણ" થાય છ.ે (અહ嶪 આપલેા ઉદાહરણ 富જુબ "મ嶄 孊埖ૃય જો寲ું" "峠ું 孊埖ૃય ન ેજોઈ શ媈ું 䄆"ં તમે)  હવ,ે આ じ崈યા (મનની) અન ે崨િતじ崈યા (宦ુ㱾ની) ­એ બનં ે孚ું િમ嵴ણ­ "宀尾ુષુ" (આ啞મા) ની આગળ ર嫤 ુથાય છ,ે અન ેત ે(આ啞મા) આ િમ嵴ણ ન ે"પદાથ㍤­䓤પ"ે અ孚ભુવ ેછ.ે  એટલ ેએમ પણ કહ㉪ શકાય ક㌐­娼ન ે"⾠ચ㮔" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ­ેત ે ત ેઉપર દશા㍤埆યા 富જુબ­巐તઃકરણ (ઇ嗬崨યો­મન­宦ુ㱾­અહકંાર) એટલ ે 巐તર­崨埆યો (ક㌐િમકલ) ની 嫤દુ㉪ 嫤દુ㉪ 崨じ崈યાઓ જ છ.ે(જો層ું­સાભંળ層ું­વગરે㌐­崨じ崈યાઓ) આ થઇ ⾠ચ㮔 ની સાદ㉪ સમજ....  હવ ે"層િૃ㮔ઓ"  એટલ ે岊ું?  層િૃ㮔 નો સાદો અથ㍤ થાય છ ે"વમળ" ક㌐ "તરગં" (Wave) "⾠ચ㮔" ની 巐દર ઉઠતા "િવચાર તરગંો" ન ે"層િૃ㮔ઓ" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે  હવ ે崨㾦 થાય ક㌐­"િવચાર 岊ું છ?ે િવચાર તરગંો 岊ું છ?ે"  તો­"િવચાર" એક "બળ" (શ冰ત) છ.ે  (娼વી ર㉪ત ે媾尾ુ啞ુવાકષ㍤ણ­બળ છ ેત層ેું­એક બળ­શ冰ત) 媈દુરત (崨媈િૃત) મા ંરહ㌐લા "બળ (શ冰ત) ના અનતં ભડંાર" માથંી, "⾠ચ㮔" (મન)  થો嬄ુંક "બળ" લઈન ેપોતાનામા ંસમાવ ેછ,ે ન ેત ેબળન ે"િવચાર­䓤પ"ે  (િવચાર­䓤પી તરગં­䓤પ)ે બહાર કાઢ㌐ છ.ે  સામા嗬ય ર㉪ત ે"અ㸸" 㸸ારા આપણ ે(શર㉪ર) શ冰ત (બળ) મળેવીએ છ㉪એ, અન ેત ેબળ માથંી શર㉪ર હાલવા­ચાલવા 娼વી શ冰ત (બળ) કર㌐ છ.ે(બળ ન ેબહાર કાઢ㌐ છ)ે એવી જ ર㉪ત ે­મન­વ孚 ુ岺壼ૂમ બળો ન ે娼ન ેઆપણ ે"િવચાર" કહ㉪એ છ㉪એ­ ત ેિવચાર­䓤પ ેબહાર કાઢ㌐ છ.ે  આમ મન એ ચતેનવ嬤ં ુનથી પણ ત ેએક­સાધન છ,ેક㌐ 娼 બા䄆 જગતન ે(બળન)ે 崘હણ કર㌐ છ,ે ચતેનવ嬤ં ુબન ેછ ે(તરગં­મય બન ેછ)ે અન ેચતેનવ嬤ં ુહોય ત層ેું દ㌐ખાય છ.ે વળ㉪ શર㉪રની 巐દર "આ啞મા" પણ ત ે(મન) ની પાછળ રહ㌐લો છ,ેતથેી પણ ત ેચતેનવ嬤ં ુદ㌐ખાય છ.ે  娼વી ર㉪ત ેશાતં પાણીમા ંપ嗜થર ફ嶪કવાની "じ崈યા" કરવામા ંઆવ ેતો, પાણીમા ં"崨િત­じ崈યા" 䓤પ ે"તરગં" પદેા થાય છ.ે 

   

48 

તવેી ર㉪ત ેબા䄆­જગત ક㌐ 娼 "સ啞યમા"ં એક "અ㚜ાત­ક㌐ અ㚜યે" છ.ે (અ孚ભુવ ના હોય 啞યા ં岺ધુી અ埦ત啞વ િવના孚ું છ,ે娼મ ક㌐ બાળક ન ેમાટ㌐ 嫤લૂાનો અ厸ન  એ અ㚜ાત  હોવાથી ત ે嫤લૂામા ંહાથ નાખ ેછ.ે) ત ે બા䄆­જગત  (સસંાર) કોઈ વ埦嬤 ુન ે"岺ચૂન­䓤પ"ે  (じ崈યા­䓤પ)ે મન પર આઘાત (પ嗜થર) ફ嶪ક㌐ છ.ે અન ેમન તનેી 崨િતじ崈યા કર㌐ છ.ેઅન ેજગત (સસંાર) 孚 ુઅ埦ત啞વ પદેા થાય છ.ે  સસંાર ના 娼 કોઈ પદાથ㍤ ન ે આપણ ે જોઈએ છ㉪એ,䅔ણીએ છ㉪એ,ત,ે ત ેબા䄆 જગતના તરફ થી આવલે ઉ㮔જેના (じ崈યા­ક㌐­岺ચૂન) ની સામ ેથયલે મન ની 崨િતじ崈યા છ.ે સસંારના ંજડ­崨埆યો (પદાથ嶪) એટલ ે"સવંદેનો" ઉભા કરનાર ક㌐ ઉભા કરવાની એક "શ㟠તા" છ.ે 娼 બહાર છ­ે(બા䄆­જગતમા ંછ)ે ત ેક㌐વળ એક "ઉ㮔જેના" જ છ.ે  દાખલા તર㉪ક㌐­"કા尾"ુ નામની એક માછલી ­તનેી છ㉪પમા ંમોતી બનાવ ેછ.ે એમા ંએ層ું બન ેછ ેક㌐­બહારથી કોઈ પર䋾વી પદાથ㍤ તનેી છ㉪પ ની 巐દર પસેી જઈ ન,ે ખજંવાળ (じ崈યા) પદેા કર㌐ છ,ેએટલ ેત ેમાછલી,ત ેપદાથ㍤ ની આસપાસ ચીકણા રસ નો  ઢોળ ચડાવવા માડં㌐ છ ે(崨િત­じ崈યા) અન ેતથેી મોતી તયૈાર થાય છ.ે  આવી જ ર㉪ત,ેઆ અ孚ભુવમા ંઆવ嬤ું "જગત" (સસંાર) એ ­ 䅔ણ ેક㌐ ­આપણ ેચડાવલે "層િૃ㮔ઓ" (崨િતじ崈યાઓ) નો ઢોળ (મોતી) છ.ે પણ ખ尾ું જગત તો તનેા બીજ­ગભ㍤孚ું કામ કરતો પદાથ㍤ છ.ે (બીજગભ㍤­嵎䄆­ક㌐­娼  કારણ­䓤પ છ)ે  સામા嗬ય મ孚埖ુય ન ેઆ 㟠ાર㌐ય સમ䅔嬤ું નથી,કારણક㌐,એ જયાર㌐ જયાર㌐, ત ેસસંાર ન ેસમજવાનો 崨યાસ કર㌐ છ ે啞યાર㌐ 啞યાર㌐ ત ે­ "મન" થી સ峠 ુ崨થમ તો,(જગતન)ે "層િૃ㮔ઓ નો ઢોળ" ચડાવ ેછ,ે (મન થી ત­ેજગત ન ેબનાવ ેછ)ે અન ેપછ㉪,પોત ેચડાવલેા ત ેઢોળ ન ેજ (ત­ેજગત ન ેજ) 嫤એુ છ,ેતનેા બીજ­ગભ㍤ (嵎䄆) ન ેનじહ.  આમ,આ 崨કરણ ની શ䓤આતમા ંયોગ ની 娼 埆યા勞યા આપી­ક㌐­ "યોગ­એટલ­ે     "⾠ચ㮔 ન ે嫤દુ㉪ 嫤દુ㉪ 層િૃ㮔ઓ 孚ું 埦વ䓤પ ધારણ કરતા ંરોક層ું (િનરોધ) " તો,તમેા ંઆવતી 層િૃ㮔ઓ એટલ ે岊ું?  ⾠ચ㮔 ક㌐વી ર㉪ત ે嫤દુ㉪嫤દુ㉪ 層િૃ㮔ઓ ધારણ કર㌐ છ,ેત ેઆપણ ેસમજયા.   ખરો 宀尾ુષુ (આ啞મા) તો મન ની પાછળ રહ㌐લો છ.ેમન તનેા હાથમા ં孚ું હિથયાર (સાધન) છ.ે મન ની પાછળ જયાર㌐ (宦ુ㱾થી) મન ન ેજોવામા ંઆવ ે啞યાર㌐ મ孚埖ુયમા ં સમજ­શ冰ત આવ ેછ.ે અન,ેમ孚埖ુય જયાર㌐ મન ન ેછોડ㉪ દ㌐­啞યાર㌐­ ત ેમન ના 嫴કુડ㌐嫴કુડા થઇ ન ેનાશ પામ ેછ.ે  એટલ ેહવ ેસમ䋾 શકાય છ ેક㌐­⾠ચ㮔 એટલ ે娼માથંી મન ઉ啞પ㸸 થાય છ ેત ે"崨埆ય" અન ેબા䄆 કારણો તનેા પર આઘાત કર㌐ છ,ે啞યાર㌐ તમેા ં娼 તરગંો ­ઉ啞પ㸸 થાય ત ે層િૃ㮔ઓ, અન ેઆ "層િૃ㮔ઓ" એ જ આપણો "સસંાર" (જગત­િવ㾦)  娼મ,સરોવર ની સપાટ㉪ તરગંો થી ઢકંાયલેી હોય ક㌐ ત孚ેું પાણી ડહો䘨 ંહોય તો ત孚ેું ત⾠ળ寲ું જોઈ શકા嬤ું નથી,પણ જો પાણી 埦વ呮છ હોય અન ેતરગંો ના હોય તો ત⾠ળ寲ું જોઈ શકાય છ,ે તમે,ત⾠ળયા­䓤પ ે"આ啞મા" ,સરોવર­䓤પ ે⾠ચ㮔 અન ેતરગંો ન ે層િૃ㮔ઓ સમજવામા ંઆવ ેતો, ⾠ચ㮔ન ે(સરોવર ન)ે 層િૃ㮔ઓ (તરગંો) 孚ું 埦વ­䓤પ ધારણ કરતા ંરોકવામા ંઆવ ે(િનરોધ કરવામા ંઆવ)ે એટલ ેક㌐ એવો યોગ કરવામા ંઆવ ેક㌐ 娼નાથી ⾠ચ㮔 ની 層િૃ㮔ઓ શાતં થાય તો, 

   

49 

આ啞મા (પરમા啞મા) 䓤પી સરોવર孚ું ત⾠ળ寲ું દ㌐ખાય.  મનની 崘ણ અવ埦થાઓ હોય છ.ે ૧)  તમો媾ણુ­વાળ㉪­娼 宦ુ㱾હ㉪ન અન ેપ岊ઓુમા ંહોય છ.ેતમો媾ણુ વાળ㉪ じ崈યાઓ 孚કુશાનકારક જ હોય છ.ે       આ અવ埦થામા ંમનમા ંબીજો કોઈ ­પણ િવચાર આવતો નથી. ૨)  રજો媾ણુ ­વાળ㉪­અવ埦થા એ ચચંળ અવ埦થા છ,ેતમેા ંમ孚埖ુય નો 富勞ુય હ㌐嬤 ુહોય છ­ેસ㮔ા અન ેમોજશોખ. ૩)  સ啞વ­媾ણુ­વાળ㉪ ­અવ埦થામા ંગભંીરતા,埦થરતા,શાિંત,અન ે埦વ埦થતા હોય છ.ે       ⾠ચ㮔­䓤પી સરોવરના તરગંો શમી ગયા હોય છ ેન ેજળ 埦વ呮છ થઇ ગ寲ું હોય છ.ે  શાતં અન ે埦વ埦થ રહ㌐વાની ­એ 埦થિત ­ત ેિન埖崈યતા ની નથી પણ સじ崈યતા ની છ.ેકારણક㌐, શાતં અન ે埦વ埦થ રહ㌐層ું ત ે"શ冰ત" 孚ું મોટામા ંમો嫴ું 崨દશ㍤ન છ.ેઅન ેઆમ કર層ું ત ેસહ㌐尾ું તો નથી જ. જો ક㌐ ચચંળ થ層ું ઘ嬤ું સહ㌐尾ું છ,ેઘોડા ની લગામ છોડ㉪ દ㌐વામા ંઆવ ેતો ત ેમ孚埖ુય ન ેલઈન ે દોડ㉪ જશ,ેઅન ેઆ層ું તો કોઈ પણ મ孚埖ુય કર㉪ શક㌐, પણ 娼 મ孚埖ુય દોડતા ઘોડાઓન ેરોક㉪ શક㌐ ત ેજ વ孚 ુતાકાત­વાળો છ,ેબળ ની જ䓤ર અહ嶪 પડ㌐ છ.ે  કોઈ જડ 宦ુ㱾વાળો મ孚埖ુય (ક岊ું ના કર㌐ અન)ે શાતં દ㌐ખાય તો ત ેશાતં નથી. 埦વ埦થ­શાતં મ孚埖ુય તો ત ેછ ેક㌐­娼નો તનેા મનના તરગંો પર કા宦 ુહોય. 埦વ埦થતામા ં ઉ呮ચ કોじટના બળ孚ું 崨દશ㍤ન છ,ેતો じ崈યાશીલતા મા ંઉતરતી કોじટના બળ 孚ું ......  મન (⾠ચ㮔) તો સવ㍤દા પોતાની 埦વાભાિવક 岊㱾ુ અવ埦થાએ પહોચવાનો 崨યાસ કર㉪ ર峰ું હોય છ,ે પણ ઇ嗬崨યો તને ેબહાર ખ嶄ચી લાવ ેછ,ે ત ેમન (⾠ચ㮔) ન ેરોક層ું,તનેી બじહ富㍤ુખ 崨層િૃ㮔 ન ેરોકવી,અન,ે 宦ુ㱾 ના "સાર­ત啞વ" તરફ પા䄆 ંવાળવાની શ䓤આત કરવી,ત ે"યોગ" 孚ું પહ㌐尾ું પગિથ寲ું  છ.ે કારણક㌐ મા崘 આ જ ર㉪ત ે⾠ચ㮔 ન ેયો厸ય માગ㍤ વાળ㉪ શકાય છ.ે  ⾠ચ㮔 જો ક㌐ નીચામા ંનીચા થી 巶ચામા ં巶ચા ­દર㌐ક㌐ દર㌐ક 崨ાણીઓમા ંરહ㌐尾ું હોય છ,ે પણ, મા崘,મ孚埖ુય શર㉪રમા ંજ ત ે"宦ુ㱾­䓤પ"ે િવકસ尾ેું જોવા મળ ેછ.ે અન ેમ孚埖ુય 孚ું આ ⾠ચ㮔 (મન) 帮યા ં岺ધુી "宦ુ㱾" 孚ું 埦વ䓤પ ના લઇ શક㌐ (宦ુ㱾 બરોબર િવકસ ેનじહ) 啞યા ં岺ધુી,તનેાથી,આ બધા ં(યોગના)ં પગિથયામાથંી પસાર થયા છતા,ં "આ啞મા" ન ે富冰ુત કરવા孚ું શ㟠 નથી.  ગાય વગરે㌐ 崨ાણીઓ મા,ંતમેનામા ં"મન" હોવા છતા ંતમેન ે તા啞કા⾠લક 富ુ冰ત અશ㟠 છ,ેકારણક㌐, તમે孚ું ⾠ચ㮔 (મન) 宦ુ㱾 孚ું 埦વ䓤પ લઇ શક㌐ ત層ેું હો嬤ું નથી.આમ,મા崘 મ孚埖ુય શર㉪રમા ંજ 富ુ冰ત શ㟠 છ.ે અન ેમ孚埖ુય જયાર㌐ ⾠ચ㮔 ની "િનરોધ­અવ埦થા" (宀ણૂ㍤­એકા崘તા) એ પહ嶄ચ,ે (એવો યોગ કર㌐), 啞યાર㌐  ત ે⾠ચ㮔 "સમાિધ" 崨ા噮ત કરાવ ેછ.ે  

● तदा တတႰ뀐टुः ᄠတव〰〰पऽेवᄠတथानम ्(૩)  એવી (宀ણૂ㍤­એકા崘તાની) 埦થિતમા ં崨埖ટા (宀尾ુષુ­ક㌐­આ啞મા) પોતાની "埦વ­䓤પ­埦થિત" મા ં(層િૃ㮔­રじહત અવ埦થામા)ં રહ㌐ છ.ે...(૩)  娼મ,તરગંો શાતં થાય અન ેસરોવર શાતં થાય એટલ ેઆપણ ેત孚ેું ત⾠ળ寲ું  જોઈ શક㉪એ છ㉪એ, તમે,"મન" પણ જયાર㌐ શાતં થાય,啞યાર㌐ આપણ ેજોઈ શક㉪એ ક㌐ ­આપ嬤ું સા嫤ું "埦વ­䓤પ" 岊ું છ?ે 

   

50 

અન ે啞યાર㌐ આપણ ેિવષયો સાથ ેત崈પુ થતા નથી,અન ેપોતાના "埦વ­䓤પ"મા ંજ રહ㉪એ છ㉪એ.  

● विृတတतसा〰〰တတयम ्इतरတတ (૪)  આવી (િનરોધ­અવ埦થા) િસવાય ના બી䅔 સમય ે崨埖ટા (આ啞મા) 層િૃ㮔ઓ સાથ ેતદાકાર થઇ 䅔ય છ.ે(૪) 娼મ, ક㌐ ­જો મ孚埖ુય ની કોઈ િન⽞દા કર㌐ તો તનેાથી તનેા મનમા ં孊ુઃખ ની "層િૃ㮔" પદેા થાય છ,ે અન ેત ેતનેી (孊ુઃખ ની 層િૃ㮔 ની) સાથ ેતદાકાર થાય છ,ેપじરણામ ે孊ુઃખ નો અ孚ભુવ થાય છ.ે    

● वတတतयः पတတचतᨁāयः ि뀐တलႰ뀐टा अि뀐တलႰ뀐टाः (૫)  層િૃ㮔ઓ પાચં 崨કારની છ,ેક㌐ટલીક 層િૃ㮔ઓ 孊ુઃખ­દાયક તો ક㌐ટલીક 層િૃ㮔ઓ 孊ુઃખ­રじહત છ.ે..... .. (૫)  

● တတमाण耂वपयတတय耂वकဒ瀐पჱनတတाᄠတमतृयः (૬)  એ પાચં 崨કારની 層િૃ㮔ઓ ­આ છ­ે  (૧) 崨માણ  (૨) િવપય㍤ય (૩) િવક囪પ (૪) િન⽞崨ા (૫) 埦富િૃત...(૬)  

● တတတတयĴानमुानागमाः တတमाणाჱन (૭)  (અ) "崨啞ય㓈"  (બ)  "અ孚મુાન" અન ે(ક) "આગમ" (આ噮ત­વા㟠) એ "崨માણ" (પહ㌐લા 崨કારની 層િૃ㮔)  છ ે  .........................................................................(૭)  જયાર㌐ આપણા બ­ેઅ孚ભુવો પર埦પર િવરોધી ના હોતા ંજો સરખા હોય  ­તને ે "崨માણ"  કહ㌐ છ.ે આ 崨માણ 崘ણ 崨કારના છ.ે  ૧) 崨啞ય㓈 崨માણ­娼 કાઇં આપણ ે崨啞ય㓈 જોઈએ અન ેઅ孚ભુવીએ,ત ેઇ嗬崨યો ન ે嵎મ 娼層ું ના લાગ ે­      તો ત ે"崨啞ય㓈 崨માણ" છ.ે娼મ ક㌐­巶ખો જગત ન ે嫤એુ છ ે­ત ેજગતના અ埦ત啞વ 孚 ુ宀રૂ嬤ું 崨માણ છ.ે  ૨) અ孚મુાન­崨માણ­જયાર㌐ કોઈ એક વ埦嬤 ુની િનશાની જોવામા ંઆવ ેઅન ેત ેિનશાની પરથી,     娼 વ埦嬤 ુની િનશાની છ ેત孚ેું અ孚મુાન­㚜ાન  થાય ત­ેછ ેઅ孚મુાન­崨માણ.  ૩) આગમ (આ噮ત) 崨માણ­આ噮ત­વા㟠 એટલ ેક㌐­યોગી મહા宀尾ુષુો ના વા㟠,ક㌐ 娼મણ ે­સ啞ય ના ંદશ㍤ન      કયા㍤ હોય ­તવેાઓ નો 崨啞ય㓈 અ孚ભુવ­䓤પી વા㟠ો.ક㌐ 娼 (સ啞ય માનવા­䓤પ) 崨માણ છ.ે  અહ嶪 આ噮ત­શ噮દ નો અથ㍤ છ­ે崨宦㱾ુ­ક㌐­પહ嶄ચલેો­ક㌐­અ孚ભુવી મહા宀尾ુષુ. આવા મહા宀尾ુષુો એ સ啞ય 岺ધુી પહ嶄ચીન ેપોતાના અ孚ભુવ થી 娼 શ噮દો ક䄆ા ત ે"崨માણ" છ.ે કારણક㌐ ત ે㚜ાનન ેપોતાની 巐દર 嫤એુ છ.ેઆ 宀尾ુષુો જ શા䄆­崘થંો ના રચનારાઓ છ.ે અન ેએટલા માટ㌐જ શા䄆ો­એ "崨માણ" કહ㌐વાય છ.ે  ઘણા દાશ㍤િનકો આ "આ噮ત­વા㟠" (મહા­宀尾ુષુો ના ક㌐ શા䄆ોના શ噮દો) િવષ ેચચા㍤ કરતા ંકહ㌐ છ ેક㌐­ "આ "આ噮તો" (મહા宀尾ુષુો) ના શ噮દો "崨માણ­富તૂ" છ,ે તો એ વાત સાચી છ­ેત孚ેું  "崨માણ"岊ું?  તો,ત ેમહા宀尾ુષુો નો અ孚ભુવ­એ 崨માણ છ.ેકારણક㌐­આપણ ે娼 જોઈએ છ㉪એ­ત ેકોઈ અગાઉના  㚜ાન 孚 ુિવરોધી નથી,અન ેતથેી ત ે崨માણ છ.ે 

   

51 

ઇ嗬崨યોથી પર એ層ું ય 娼 㚜ાન છ,ેઅન ેજયાર㌐ જયાર㌐ ત ે­㚜ાન­તક㍤­宦ુ㱾 ન,ે અગાઉના માનવ­અ孚ભુવ ની િવરોધી ના લાગ­ે 啞યાર㌐,ત ે㚜ાન ­崨માણ­䓤પ ગણાય છ.ે  સ啞ય િવશનેી કોઈ પણ નવી શોધ­એ 富તૂકાળના શોધલેા સ啞યની િવરોધી નથી હોતી, પણ તનેી સાથ ેબધં­બસેતી થાય છ.ે  િન埦વાથ㌐ અન ેપિવ崘 મહા宀尾ુષુો એવી કોઈ ઇ嗬崨યાતીત અવ埦થાએ પહ嶄ચલેા દ㌐ખાઈ શક㌐ છ ેક㌐­ 娼 આપણ ેઇ嗬崨યો 㸸ારા મળેવી શકતા નથી. જગતના ભલા માટ㌐ તમેના અ孚ભુવથી મળેવ尾ેું સ啞ય,એ  કોઈ બી䅔 સ啞ય­㚜ાન 孚 ુિવરોધી  હો嬤ું નથી,અન ેબી嫤ું કોઈ પણ ત ે㚜ાન ન ે崨ા噮ત કર㉪ શક㌐ છ,ે તથેી તમેના "આ噮ત­વા㟠ો" એ "崨માણ" છ.ે  

● 耂वपयတတयो 耂मၠတया쀐ተानम ्अतတတपूတတჱतႰ뀐ठम ् (૮)  િવપય㍤ય એટલ ેિમ嗜યા (ખો嫴ું) 㚜ાન.વ埦嬤 ુ孚 ુ娼 સા嫤ું 埦વ䓤પ છ ેતનેાથી ઉલ嫴ું દ㌐ખ層ું ત.ે (૮)  ⾠ચ㮔મા ંઉઠતી 層િૃ㮔ઓ નો એક બીજો 崨કાર છ­ેિવપય㍤ય.ક㌐ 娼મા ંએક વ埦嬤,ુબી䋾 વ埦嬤મુા ં 富લૂ થી (ખોટ㉪ ર㉪ત)ે જણાય.娼મક㌐ છ㉪પ નો 嫴કુડો 富લૂ થી ચાદં㉪નો 嫴કુડો જણાય.  

● शတတद쀐ተानानपुाती वᄠတतशुတတयो 耂वकဒ瀐पः  (૯)  "િવક吀먃પ"  એટલ ે☀Ȇમા ં"શ最☄દ" 䴀Ȇ ુજ 먀氆ાન હોય,પણ તનેી પાછળ વ吀倃謀騅 ુના હોય ત ે"શ最☄દ­嬀氆મ"  層િૃ㮔ઓ નો એક 崘ીજો 崨કાર છ,ેક㌐ 娼ન ેિવક囪પ કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે એક "શ噮દ" 孚 ુઉ呮ચારણ થ寲ું,અન ેતનેા અથ㍤ નો િવચાર ના કરતા,ંતરત એક િનણ㍤ય ­બાધંી લવેો, એ ⾠ચ㮔 ની િનબ㍤ળતા ની િનશાની છ.ેમા崘 宀埦ુતじકયા 㚜ાન 孚 ુપણ આ層ું જ છ.ે  

● अभावတတတတययालတတबना विृတတतჱनတတတတा (૧૦)  અભાવ ની લાગણી ન ેઆધાર㌐ ઉઠતી,層િૃ㮔 ­ત ેિન⽞崨ા.(૧૦)  層િૃ㮔ઓ નો એક ચોથો 崨કાર છ ેક㌐ 娼ન ેકહ㌐વામા ંઆવ ેછ­ેિન⽞崨ા મનન ેના ગમતી લાગણીઓ થી બગાસા ંઆવી િન⽞崨ાની 層િૃ㮔 થાય છ,ેક㌐ પછ㉪, "મન થાક㉪ ગ寲ું" એવી લાગણી થી પણ મ孚埖ુય િન⽞崨ામા ં"崨層㮔ૃ" થાય છ.ે  

● अनभुतू耂वषयासတတमोषः ᄠတमჱतः  (૧૧)  અ孚ભુવલેા પદાથ嶪 મનમાથંી 富ૂંસાઈ ન 䅔ય,啞યાર㌐ તને ે埦富િૃત (埦મરણ­ક㌐­યાદ­દા埦ત) કહ㌐ છ.ે  層િૃ㮔ઓનો એક પાચંમો 崨કાર છ ેઅન ેત ેછ ે­埦富િૃત (埦મરણ­ક㌐­યાદ­દા埦ત)  埦富િૃત­એ ­崨啞ય㓈 (અ孚ભુવ尾ેું­સા嫤ું) 㚜ાન,િમ嗜યા (નじહ અ孚ભુવલેા­સાભંળલેા­ક㌐ વાચંલેા) 㚜ાન, શા噮દક­િવક囪પ (娼મક㌐­સ埦ંકારો) ક㌐ િન⽞崨ા માથંી પણ આવી શક㌐ છ.ે 

   

52 

 દાખલા તર㉪ક㌐­જયાર㌐ આપણ ેકોઈ "શ噮દ" સાભંળ㉪એ છ㉪એ,啞યાર㌐ ત ે­ ⾠ચ㮔­䓤પી સરોવરમા ંફ嶪કાયલે એક પ嗜થર 娼વો છ.ે ત ે"શ噮દ" એ ⾠ચ㮔મા ંએક "તરગં" પદેા કર㌐ છ,ે અન ેએ એક "તરગં" એ બી䅔 અસ勞ંય "તરગંો" ની હારમાળા ઉભી કર㌐ છ,ેઆ孚ું 埦મરણ રહ㌐ ત ે"埦富િૃત"  તજે 崨માણ­ેિન⽞崨ામા ંજયાર㌐ "િન⽞崨ા­層િૃ㮔­䓤પી" િવલ㓈ણ તરગં થી ⾠ચ㮔મા ં"埦富િૃત" નો તરગં  પદેા કર㌐ છ ે­啞યાર㌐ તને ે"埦વ噮ન" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે  娼 "તરગં" (ના 埦મરણ) ન ે䅔崘ત અવ埦થામા ં"埦富િૃત" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ­ે ત ેજ તરગં  (ના 埦મરણ) ન ેિન⽞崨ા­અવ埦થામા ં "埦વ噮ન"  કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે(આ પણ એક "層િૃ㮔" છ)ે  આપણ ેિન⽞崨ામાથંી જયાર㌐ 䅔ગી ઉઠ㉪એ છ㉪એ­啞યાર㌐ આપણ ે䅔ણીએ છ㉪એ ક㌐ આપણ ે帮ઘતા હતા. િન⽞崨ા દરિમયાન પણ ⾠ચ㮔ની 巐દર "અ富કુ­崨કારના તરગંો" હતા જ,એટલ ેજ ત孚ેું 埦મરણ (埦富િૃત) રહ㌐ છ.ે  ફર㉪થી, આ 崨કરણ ની શ䓤આતમા ંયોગ ની 娼 埆યા勞યા આપી­ક㌐­તને ેયાદ કર㉪એ­તો­ "યોગ­એટલ­ે     "⾠ચ㮔 ન ે嫤દુ㉪ 嫤દુ㉪ 層િૃ㮔ઓ 孚ું 埦વ䓤પ ધારણ કરતા ંરોક層ું (િનરોધ) "  અ啞યાર 岺ધુીમા­ં⾠ચ㮔,⾠ચ㮔ની 層િૃ㮔ઓ,અન ેએ ⾠ચ㮔­ 層િૃ㮔ઓ ધારણ કર㌐ છ,ેત ેઆપણ ેસમજયા.  તો હવ ેઆ ⾠ચ㮔નો "િનરોધ" એટલ ેક㌐ ⾠ચ㮔 ન ેઆવી 層િૃ㮔ઓ ધારણ કરતા ંરોકવી શી ર㉪ત?ે એવો ત ેકયો "યોગ" (じ崈યા) કરવો જોઈએ? તો તનેા જવાબ મા ંકહ㌐ છ ેક㌐­  

● अတတयासवरैाတတयाတတया ंतिတတनरोधः  (૧૨) ● तတတ िᄠတथतौ यတတनोऽတတयासः (૧૩) ● स त ुदတတघတတकालनरैတတतयတတसတတकारासे耂वतो ጃ̀ढभ耂मः (૧૪) ● ጃ̀Ⴐ뀐टान▗▗耂वक耂वषय耂वतႰ뀐णᄠတय वशीकारस쀐ተा वरैाတတयम ्(૧૫) 

  "અ尀☄યાસ"  અન ે "વરૈા儀倃ય" 㸸ારા તમેનો (層િૃ㮔ઓ નો) "િનરોધ" થઇ શક㌐ (રોક㉪ શકાય)  (૧૨) "層િૃ㮔ઓ" ન ે啞યા ં(⾠ચ㮔મા)ં સ宀ંણૂ㍤­埦થર રાખવાનો િનરતંર 崨યાસ ­ત­ે "અ尀☄યાસ"        (૧૩) 媘બૂ આદર­宀વૂ㍤ક લાબંા સમય 岺ધુી,અ噮યાસ કરવાથી જ ત ે(⾠ચ㮔) 孊ઢૃ બન ેછ.ે          (૧૪) "દ㌐ખલેા" ક㌐ "સાભંળલેા" િવષયો માટ㌐ની "嬤埖ૃણા" 娼મનામાથંી નીકળ㉪ ગઈ છ,ે તનેામા ંિવષયોન ેવશ કરવાની 娼 "ઈ呮છા" ઉ啞પ㸸 થાય છ ે­ત ે"વરૈા儀倃ય"                    (૧૫)  આપ嬤ું દર㌐ક "કાય㍤" એ­મન પર孚ું   એક "કપંન" (સરોવરના તરગં 娼層ું એક તરગં) છ.ે અન ેએ કપંન (તરગં)  જયાર㌐ શાતં થાય 啞યાર㌐ (મન મા ંથી ત ેકપંન નીકળ㉪ 䅔ય 啞યાર㌐)  પોતાનો એક  ડાઘ 富કુ嬤ું 䅔ય છ­ેક㌐ 娼 ડાઘ ન ે"સ埦ંકાર" કહ㌐ છ.ે  આવા,嫤દુા嫤દુા કાય嶪ના ­嫤દુા 嫤દુા "સ埦ંકારો"­媘બૂ મોટ㉪ સ勞ંયામા ંમન ઉપર પડ㌐લા હોય છ­ે અન ેત ેબધા જોડાઈ ન ે­"ટ㌐વ"  ક㌐ "埦વભાવ" 孚ું 埦વ䓤પ લ ેછ.ે જયાર㌐ "ટ㌐વો" 富જુબ じ崈યાઓ孚ું 宀નુરાવત㍤ન થાય એટલ ે­બન ેછ ે­મ孚埖ુય 孚ું "ચાじર壼ય" ­­જો "岊ભુ ક㌐ સારા" સ埦ંકારો વ孚 ુહોય અન ેત ેસ埦ંકારો 崨બળ બન­ેતો  ત ેમ孚埖ુય­તનેા સારા ચાじર壼ય ન ેલીધ­ે­સારો ચાじર壼ય વાળો અન ે岺ખુી થાય. એ જ 崨માણ­ે ­­જો, "અ岊ભુ ક㌐ ખરાબ" સ埦ંકારો 崨બળ બન ેતો ­મ孚埖ુય ­孊ુ埖ટ બન ે­અન ે孊ુઃખી થાય. 

   

53 

 ખરાબ ટ㌐વો ન ેછોડવાનો એક મા崘 ઉપાય છ­ેક㌐­તનેાથી ઉ囪ટ㉪ સાર㉪ ટ㌐વો પાડવી ­ત.ે સારા ંકમ嶪 અન ેપિવ崘 િવચારો કય㍤ રાખવાથી­નવી સાર㉪­ટ㌐વ પડ㌐ છ,ે નવી સાર㉪­ટ㌐વો ના 宀નુરાવત㍤ન થી સ埦ંકારો સારા થઇ ન ેસા尾ું ચાじર壼ય ઘડાય છ,ે અન ેખરાબ અન ેહલકટ ચાじર壼ય  ન ેત ેદબાવ ેછ.ે  મનન ેતરગં િવનાની (埦થર ⾠ચ㮔 ની 埦થિતમા)ં રાખવાનો ­એટલ ેક㌐­ ત ેમનમા ંતરગંો ઉઠતા જ અટકાવવાનો િનરતંર 崨યાસ (સયંમ)­તને ે "અ尀☄યાસ" કહ㌐ છ.ે "સયંમ" ની આ 埦થિત­શ冰ત ­એક じદવસમા ંથઇ જતી નથી, પણ લાબંા સમય 岺ધુી િનરતંર અ噮યાસ કરવાથી જ મળ ેછ.ે  આપણા ં"કાય嶪" (કમ嶪­じ崈યાઓ)  કરવાની (થવાની) પાછળ ­બ­ે "崨રેક­બળો" છ.ે (૧) આપણ ેપોત ે娼 અ孚ભુ埆寲ું છ ેત ેઅન ે(૨) શા䄆ોમાથંી ક㌐­બી䅔ઓ પાસથેી સાભંળલેો અ孚ભુવ. આ બ ેબળો,મન­䓤પી સરોવર પર તરગંો પદેા કર㌐ છ ેન ેકાય嶪 થાય છ.ે  "વરૈા厸ય" એ આ બનં ેબળો ની સામ ેલડવાની અન ેમન ન ેકા宦મુા ંરાખવાની "શ冰ત" છ.ે વરૈા厸ય આ બનં ેબળો નો "啞યાગ" કર㌐ છ.ે  સસંાર㉪ માણસો નો અ孚ભુવ ­આપણન ેએમ શીખવ ેછ ેક㌐­ઈ嗬崨યોના ંભોગ­岺ખુ એ 嵴埖ેઠ છ,ે આ 崨લોભન જબરદ埦ત છ,ેપણ તમેનાથી લોભાઈન ે⾠ચ㮔મા ંત ે­ભોગ બાબતની 層િૃ㮔 ઉઠવા ના દ㌐વી,  અન ેત ેભોગો નો અ埦વીકાર કરવો­ત ે"啞યાગ" છ.ે અન ેઆવા 啞યાગથી "વરૈા厸ય" આવ ેછ­ેક㌐ 娼 ­એક જ "富ુ冰ત" નો માગ㍤ છ.ે  કોઈન ેસમજવામા ંકદાચ અઘર㉪ લાગતી વાર બ ેઉદાહરણ થી નીચ ે富જુબ સમ䅔વી શકાય.  ઘરના શાતં વાતાવરણમા ંથી (કટંાળ㉪ન?ે?)  ટ㉪.વી. ચા尾 ુકર層ું ત ે"じ崈યા" કર㉪ એમ કહ㌐વાય. ટ㉪.વી. એ 孊埖ૃય અન ે嗜વિન ના "તરંગો (કપંનો) "વહ㌐તા ં富㟠ૂા­ં હવ ેતમેા­ં岺ખુ­孊ુઃખ ક㌐ મન ન ેબહ㌐કાવ­ેક㌐ મન ન ેડર આપ ેતવેી અસ勞ંય ચીજો જોઈન,ે ટ㉪.વી. જયાર㌐ બધં કર㉪એ 啞યાર㌐ "અ富કુ મન ન ેગમી ગયલેા ં崨埖યો 孚 ુ埦મરણ રહ㉪ 䅔ય છ­ે" ત ેમન ેયાદ રાખલેી ત ેવાતો એ મન ન ેલાગી ગયલેા ડાઘ છ ેઅન ેતને ે"સ吀倃કાર" કહ㌐ છ.ે  હવ ેધારો ક㌐ ટ㉪.વી. નો ત ેચાલતો 崨ો崘ામ મનન ેગમી ગયલેો  હતો ત ેફર㉪થી,ત ેજ 崨ો崘ામ નો  આગલો હ噮તો ઉપરના 娼વી પじર埦થિત થતા, ત ેજોવા બસેી જશ,ે娼થી "ટ�વ" બન ેછ.ે આવી ઘણી બધી "ટ㌐વો" જોડાય એટલ­ે"મન ેઅ富કુ 䅔તના ટ㉪.વી.崨ો崘ામ ગમ ેછ­ે" તવેો "吀倃વભાવ" બન.ે આવી જ 嫤દુ㉪ 嫤દુ㉪ 䅔તની ટ㌐વો (અન ે埦વભાવ) ના 宀નુરાવત㍤ન થી મ孚埖ુય 孚 ુ"ચા䴀�ર輀倃ય" બન ેછ.ે  એટલ ેઅ啞યાર 岺ધુીમા ંઆગળ આવી ગયલે, ⾠ચ㮔,⾠ચ㮔ની 層િૃ㮔ઓ,અન ેએ ⾠ચ㮔­ 層િૃ㮔ઓ ધારણ કર㌐ છ,ેત ેતને ે嫴ૂંકમા ંઆમ સમ䅔વી,  (ઉપરના સમજવા માટ㌐ કહ㌐લા ઉદાહરણન ેલા宦ં ુઆગળ, ના,ખ嶄ચતા) મા崘 ­એટ尾ું જ જો સમજવામા ંઆવ ેક㌐­જો ⾠ચ㮔ન ે層િૃ㮔ઓ ન ેધારણ કરતા ંપહ㌐લા ંજ, "અ噮યાસ" કર㉪ન ેઅન ે層િૃ㮔ઓ ઉભી કરતી વ埦嬤ઓુનો 啞યાગ કરવાથી પદેા થતો "વરૈા厸ય" લાવીન ે(િનરોધ કર㉪ન)ે જો ત ે層િૃ㮔ઓ ન ેઉભી જ ન થવા દ㌐વામા ંઆવ,ેઅન ેજો થઇ ગઈ હોય તો­ 娼 ­ઉપાય (અ噮યાસ­વરૈા厸ય) થી,તનેો િનરોધ કરવામા ંઆવ ેતો ત­ેઉપાય­િનરોધ­એ "યોગ" છ.ે 

   

54 

(⾠ચ㮔 ન ે層િૃ㮔ઓ ધારણ કરતા ંરોક層ું­િનરોધ કરવો ત ે­યોગ­­૧)  

● तတတपर ंपጃ̀षတႰयातगेတुတणवतैႰ뀐တတयम ् (૧૬)  (崨媈િૃતના) "媾ણુો" (સ啞વ­રજસ­તમસ) 崨啞ય ે"િવ嬤埖ૃણા" આવ ે(તનેી આસ冰ત 䄨ટ㉪ 䅔ય) 啞યાર㌐,તને,ે "પરમ" (ઉ呮ચ 崨કારનો) "વરૈા厸ય" કહ㌐ છ.ે અન ેજ嶄નાથી,મ孚埖ુય ન ે 宀尾ુષુ (આ啞મા­પરમા啞મા 孚 ુસ啞ય 㚜ાન) 孚ું 㚜ાન  થાય છ.ે    (૧૬)  સ峠 ુ崨થમ "媾ણુો"  (崨媈િૃત ના 媾ણુો) અન ે"宀尾ુષુ" એટલ ે岊ું? ત ેસમ䋾એ. યોગ­દશ㍤ન 富જુબ 崨媈િૃત (માયા) 崘ણ­"媾ણુો" (સ啞વ­રજસ­તમસ) ની બનલેી છ.ે "宀尾ુષુ" (આ啞મા) આ 崨媈િૃત થી "પર"   (嫤દુો) છ.ે  આ 崨媈િૃત ક㌐ 娼ન ેિવ㸸ાનો,માયા,અિવ㸸ા­વગરે㌐થી ઓળખાવ ેછ,ેત ે"崨媈િૃ㮔" શ噮દમા ં"મન" નો  પણ સમાવશે થઇ 䅔ય છ.ેએટલ­ેમન­િવચાર થી માડં㉪ન ેજડ 崨埆યો અન ે娼 પણ 巶ખ ન ેદ㌐ખાય છ­ે ત ેસવ㍤ 埦孊ળૂ મા ં埦孊ળૂ પદાથ嶪­ત ે崨媈િૃત 孚ું "埆ય冰ત­埦વ­䓤પ" છ.ે  અન ેઆ "崨媈િૃત" એ મ孚埖ુય ના આ啞મા (宀尾ુષુ) ન ેઢાકં㉪ દ㌐ છ.ેઅન ે 崨媈િૃત 孚ું આવરણ કોઈ ર㉪ત ે(媾ણુો 崨啞ય ેિવ嬤埖ૃણાથી) હટ㉪ 䅔ય,તો 宀尾ુષુ (આ啞મા) 崨ગટ થાય છ.ે એટલ ેક㌐ આગળ બતા埆寲ું તમે  વરૈા厸ય (媾ણુો 崨啞યનેો) એ "આ啞મા" (宀尾ુષુ) ના 崨ાગટ㓈 માટ㌐­મોટામા ંમોટ㉪  સહાય છ.ે  "યોગ" ની 埆યા勞યા પછ㉪ ­હવ­ે"સમાિધ" (સ宀ંણૂ㍤ એકા崘તા) ની "埆યા勞યા" આપવામા ંઆવી છ.ે  

● 耂वतकတတ耂वचारानတတदािᄠတमता〰〰पानगुमात ्सတတ쀐ተातः (૧૭)  સ崨ં㚜ાત (સ啞ય­યથાથ㍤ 㚜ાનવાળ㉪) સમાિધ (યોગ) તને ેકહ㌐ છ ેક㌐­娼મા­ં (૧) િવતક㍤ (તક㍤­શ冰ત)  (૨)  િવચાર (િવવકે­宦ુ㱾) (૩) આનદં (૪) અ埦મતા ("峠ું"પણા 孚 ુસામા嗬ય ભાન)­ અ孚崈ુમ ેરહ㌐લા ંહોય. (૧૭)  સમાિધ ના બ ે崨કાર છ­ે (૧) સ崨ં㚜ાત­ક㌐ 娼 㚜ાન આપ ેછ ેપણ 富ુ冰ત નじહ.  (૨) અસ崨ં㚜ાત­富ુ冰ત આપ ેછ.ે  સ崨ં㚜ાત ­ના ચાર 崨કાર છ­ેિવતક㍤­િવચાર­આનદં અન ે­અ埦મતા ક㌐ 娼મા ં崨થમ "િવતક㍤"  (સિવતક㍤) મા ંમન "એક" પદાથ㍤ (ત啞વ)ન ેબી䅔 પદાથ嶪 (ત啞વો)થી અલગ પાડ㉪ન­ે ત ેપદાથ㍤ (ત啞વ) પર વારવંાર 嗜યાન કયા㍤ કર㌐ છ.ે 娼  嗜યાનમા ં嗜યાન નો િવષય­બહારના ં"埦孊ળૂ­ત啞વો" હોય,ત ે嗜યાન ન ે"સિવતક㍤" કહ㌐ છ.ે  િવતક㍤ એટલ ે­崨㾦.અન ેસિવતક㍤ એટલ ે崨㾦 સじહત.  એટલકે㌐­䅔ણ ેમન ત ેકોઈ એક 埦孊ળૂ ત啞વ ન ેવારવંાર 崨㾦 宀છૂ ેછ ેક㌐ 娼થી­ત ેત啞વ­ પોતાના િવશનેા ં"સ啞યો" અન ેપોતાની "શ冰તઓ" પોતાના પર 嗜યાન કરનાર ન ેઆપી દ㌐ છ.ે આ શ冰તઓન ે"િસ㱾ઓ" કહ㌐ છ ેક㌐ 娼 િસ㱾ઓ સસંાર ના ભોગ ની શોધમા ંલાગી 䅔ય છ,ે અન ે富ુ冰ત આપતી નથી.  

   

55 

"આ સસંારમા ં岺ખુ­ભોગ 娼層ું ક岊ું છ ેજ નじહ­岺ખુ­ભોગ ની સઘળ㉪ શોધ 埆યથ㍤ છ.ે" આવો 崨ાચીનમા ં崨ાચીન પાઠ,મ孚埖ુયન ેમળતો ર䄆ો છ,ેપણ ત ેપાઠ શીખવા孚ું તને ેઅિતશય કじઠન પડ㌐ છ.ે પણ જયાર㌐ ત ેખર㌐ખર શીખ ેછ­ે啞યાર㌐ ત ે崨媈િૃતના પ䅔ંમાથંી નીકળ㉪ 䅔ય છ­ેન ે"富冰ુત" થાય છ.ે  娼ન ેિસ㱾ઓ કહ㌐ છ­ેત ેમળેવવી ­એટલ ેસસંાર­બધંન ન ેવ孚 ુમજ宦તૂ કર層ું.અન ે巐ત ે孊ુઃખ વધાર層ું. પતજં⾠લ એ આ યોગ­િવ㚜ાન ના વ㚜ૈાિનક છ­ેઅન ેઆ િવ㚜ાન ની એક "શ㟠તા" (એટલ ેક㌐ િસ㱾ઓ ) તરફ તમેણ ેિનદ㍤શ કય嶪 છ,ેપણ ત ેિસ㱾ઓ સામ ેસાવચતે કરવાની એક પણ તક 嫤કૂતા નથી. ન ેકહ㉪ દ㌐ છ­ેક㌐ ત ેિસ㱾ઓ 富ુ冰ત આપી શકશ ેનじહ.  ઉપરની "સિવતક㍤" સમાિધમા ંમન ત啞વો ન ે䅔ણ­ે崨㾦 宀છૂ ેછ­ેપણ­ તનેા બદલ ેસાધક જયાર㌐ ત ેજ 嗜યાન ની 巐દર­ "ત啞વો" ન ેદ㌐શ (埦થળ) અન ેકાળ (સમય) થી અલગ કર㉪ન ેતમેન ે(ત啞વોન)ે ત ે(સાધક) ­ "ત ેત啞વો 娼વા ંછ­ેતવે ેજ 䓤પ"ે તમેનો "િવચાર" કરવાનો 崨ય啞ન કર㌐ છ­ે啞યાર㌐ ત­ે 嗜યાન "િનિવતક㍤" (崨㾦 િવનાની­િનિવ㌐ચાર) સમાિધ કહ㌐વાય છ.ે  અન ેઆનાથી આગળ વધીન ેત ેસાધક, ત ેત啞વોન,ેદ㌐શ­કાળ ની 巐દર  છ ેએવો િવચાર કર㌐ તો­ ત ે"સિવચાર" (િવચાર­સじહત ની) સમાિધ કહ㌐વાય છ.ે  啞યાર પછ㉪ સાધક ના 嗜યાન નો િવષય (બહારના ત啞વો ન ેબદલ)ે  "巐તઃકરણ" (મન­宦ુ㱾­અહકંાર) બન ેઅન ેત ે巐તઃકરણ ન ેરજો媾ણુ ક㌐ તમો媾ણુ થી રじહત ધારવામા ં આવ ે­啞યાર㌐ તને ે"સાનદં" (આનદં­સાથનેી­આનદંમય) સમાિધ કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે  અન ેજયાર㌐ "મન" એ પોત ેજ "嗜યાન નો િવષય" બન,ે જયાર㌐­埦孊ળૂ અન ે岺壼ૂમ સવ㍤ પદાથ嶪 ના િવચારો 䄨ટ㉪ 䅔ય છ,ેજયાર㌐ 嗜યાન­ગાઢ બન ેછ,ે  અન ેજયાર㌐,ક㌐વળ "અહ"ં ની જ સા啞વક અવ埦થા રહ㌐,啞યાર㌐ ત ેસમાિધ (અવ埦થા) ન ે "સા埦મતા" (અ埦મતા સાથનેી) સમાિધ કહ㌐વાય છ.ે  娼 સાધક આ અવ埦થાએ પહ嶄呮યો હોય,ત ેવદેમા ં娼ન ે"િવદ㌐હ­અવ埦થા" કહ㌐ છ ે啞યા ંપહ嶄呮યો ગણાય. ત ેપોતાન ે"埦孊ળૂ­દ㌐હ­રじહત" અ孚ભુવી શક㌐,પણ પોતાના 岺壼ૂમ દ㌐હ孚ું ભાન તને ેરહ㌐ જ છ.ે  娼ઓ આ 埦થિત (િવદ㌐હ­અવ埦થા)  એ પહ嶄ચી ન ે"嗜યયે" (富ુ冰ત) ન ેપહ嶄呮યા િવના, 崨媈િૃત મા ંલીન (લય­ક㌐­મળ㉪ 䅔ય) થાય ­તમેણ ે"崨媈િૃત­લય" 宀尾ુષુ પણ કહ㌐વામા ંઆવ ેછ,ે પર嬤ં ુઅહ嶪 (િવદ㌐હ­અવ埦થામા)ં 娼 宀尾ુષુો અટકતા નથી તઓે "富ુ冰ત" ના 嗜યયે ેપહ嶄ચ ેછ.ે ક㌐ 娼ન ે"અસ崨ં㚜ાત" સમાિધ અવ埦થા કહ㌐ છ.ે  

● 耂वरामတတတတययाတတयासपवूတတः सᄠတकारशषेोऽတတयः (૧૮)  આવી બી䋾 (娼 અસ崨ં㚜ાત) સમાિધ છ ે­娼­ સઘળ㉪ માનિસક じ崈યા ના િવરામ ના િનરતંર અ噮યાસથી 崨ા噮ત કર㉪ શકાય છ.ેક㌐ 娼મા,ં ⾠ચ㮔મા ંમા崘 "અ埆ય冰ત­સ埦ંકારો" જ રહ㌐લા હોય છ.ે (૧૮)  મ孚埖ુય ભલ ેબધી િસ㱾ઓ મળેવ,ેપણ તમે છતા ંકદ㉪ક પતન પણ પામ ેખરો !!! 帮યા ં岺ધુી આ啞મા 崨媈િૃત થી પર ના થાય­啞યા ં岺ધુી તને ેમાટ㌐ સલામતી નથી. 

   

56 

પણ 崨媈િૃત થી પર થ層ું અિત કじઠન છ.ેજોક㌐ તનેી ર㉪ત લાગ ેછ ેસહ㌐લી.  તનેી સાચી­ખર㉪­સહ㌐લી ર㉪ત એ છ ેક㌐­મન ના પોતાના પર જ 嗜યાન કર層ું.અન ેજયાર㌐ જયાર㌐ મનમા ંિવચાર ઉઠ㌐ 啞યાર㌐ તને ેદાબી દ㌐વો ક㌐­એક પણ િવચાર ઉઠવા જ ના દ㌐વો. મન ન ેસ宀ંણૂ㍤­પણ ે"િવચાર 岊嗬ૂય" બનાવ層ું. અન ેમ孚埖ુય જયાર㌐ આ 崨માણ ેકર㉪ શક㌐ છ ે啞યાર㌐,ત ેજ 㓈ણ ેત ે富冰ુત બન ેછ.ે મન ન ેખર㌐ખર "િવચાર­岊嗬ૂય" બનાવ層ું­એટલ­ે  સૌથી મહાન શ冰ત 崨ગટ કરવી.સવ嶪呮ચ સયંમ બતાવવો.  જયાર㌐ આ અવ埦થાએ ­એટલ ેક㌐­અસ崨ં㚜ાત­ક㌐ ચતેનાતીત­અવ埦થાએ પહ嶄ચાય છ­ે 啞યાર㌐ સમાિધ "િનબ㌐જ" થાય છ.ે િનબ㌐જ સમાિધ શ噮દ થી ­એ કહ㌐વા માગ ેછ ેક㌐­ આગળ બતાવલેી­娼 સમાિધમા ંભાન રહ㌐,⾠ચ㮔મા ંના તરગંો શાતં થઇ ન ેત ેદાબલેા રહ㌐ છ.ે ત ેસમાિધ મા ંતરગંો "સ埦ંકાર" ના 埦વ䓤પ મા ંરહ㌐ છ.ેક㌐ 娼 યો厸ય સમય આવતા ંતરગંો 孚 ુ埦વ䓤પ લ ેછ.ે એટલ ેક㌐­ત ેતરગં­સ埦ંકાર­䓤પી "બીજ" તો રહ㌐ જ છ,ે(તનેો 巐媈રુ 䓤ટ㌐ પણ ખરો) પણ,  જયાર㌐ આ બધા સ埦ંકારો નો નાશ થઇ 䅔ય,મન નો સ宀ંણૂ㍤ પણ ેનાશ થઇ 䅔ય (અ埆યકત થઇ 䅔ય) 啞યાર㌐ મનમા ંસ埦ંકાર­䓤પી બીજો રહ㌐તા ંનથી­એટલ ેએ સમાિધ "િનબ㌐જ­સમાિધ" કહ㌐વાય છ.ે અન ેઆમ જયાર㌐ સ埦ંકાર­䓤પી બીજો રહ㌐તા ંનથી­啞યાર㌐­ સસંાર­䓤પ­層㓈ૃ ફર㉪ પદેા થ嬤ું નથી, ક㌐ નથી થતી જ嗬મ­મરણ ની અનતં ઘટમાળ......આ સવ㍤ થી 富ુ冰ત મળ㉪ 䅔ય છ.ે  અહ嶪 કદાચ કોઈન ે(તક㍤ થી) 崨㾦 થાય ક㌐­ 娼ની 巐દર મનનો સ宀ંણૂ㍤ અભાવ હોય,㚜ાનનો સ宀ંણૂ㍤ અભાવ હોય,તવેી કોઈ અવ埦થા હોઈ શક㌐ ખર㉪?  娼મ,આકાશમા ંતજે ના ંઅિતશય મદં­કપંનો ની 埦થિત ન ે"巐ધકાર" કહ㌐વામા ંઆવ,ે મ嗜યમ કપંનો ની 埦થિત ન ે"崨કાશ" કહ㌐વામા ંઆવ,ે અન ે અિત­ઉ呮ચ કપંનો ની 埦થિત પણ પાછ㉪ "巐ધકાર" થઇ જશ.ે(અિત­崨કાશમા ં巶ખો 巐䅔ઈ 巐ધકાર થાય છ)ે  તમે,"અ㚜ાન" એ નીચામા ંનીચી અવ埦થા છ,ે"㚜ાન" એ વચલી અન ે"㚜ાનાતીત" એ સવ嶪呮ચ અવ埦થા છ.ે "㚜ાનાતીત" એટલ ેક㌐ 㚜ાન ના સ宀ંણૂ㍤ અભાવ ની અવ埦થા,અન ે નીચલી "અ㚜ાન" અવ埦થાના બનં ેછડેા સરખા (અ㚜ાન વાળા) દ㌐ખાય છ.ે(પણ ત ેસા嫤ું નથી) 㚜ાન­પોત ેએક િમ嵴ણ ­એક રચના કરાયલેી સયંોજક વ埦嬤 ુછ­ેત ેસા嫤ું ત啞વ નથી.  હવ ે崨㾦 થાય ક㌐­આવી વ孚 ુઉ呮ચ સમાિધ ના િનરતંર અ噮યાસ 孚 ુપじરણામ 岊ું હોઈ શક㌐?  સોનામા ંથી મલે (ભગે) કાઢ㉪ નાખવા માટ㌐ વપરાતા ંરસાયણો 娼વો આ じક埦સો છ.ે娼મ, કાચા સોનાન.ેરસાયણો મળેવી ન ે જયાર㌐ ગાળવામા ંઆવ ેછ ે啞યાર㌐,મલે પણ રસાયણો જોડ㌐ બળ㉪ 䅔ય છ,ે તમે,આ િનરતંર ની ⾠ચ㮔 ની  િનરોધ­શ冰ત ­એ 宀વૂ㍤ ના સ埦ંકારો ન ેઅટકાવી દ㌐શ,ેઅન ે સાથ ેસાથ ેસારા સ埦ંકારોન ેપણ અટકાવશ,ેપછ㉪­એ સારા­નરસા સ埦ંકારો એક બી䅔 ન ેદબાવશ,ે અન ેપじરણામ ેઆ啞મા­એકલો (સારા­નરસાથી અ⾠લ噮ત,સવ㍤­埆યાપી,સવ㍤­શ冰તમાન,અન ેસવ㍤㚜) પોતાના મじહમા મા ં崨કાશશ.ે  啞યાર㌐ મ孚埖ુયન ેજણાશ ેક㌐­પોતાન ેના હતો જ嗬મ,ક㌐ ના હ嬤ું 富啞ૃ寲,ુનથી જ䓤ર 埦વગ㍤ ની ક㌐ નથી 富啞ૃ寲લુોકની. 

   

57 

啞યાર㌐,તને ેખબર પડશ ેક㌐­તને ેઆવવા孚ું નથી ક㌐ જવા孚ું નથી. 娼 આવાગમન (આવવા­જવા) વા䘨 ંછ­ેત ેતો 崨媈િૃત છ.ેઅન ેતનેી ગિત­આ啞મા પર 崨િત⾠બ⽞⾠બત થાય છ.ે  િનરતંર ગિતશીલ રહ㌐嬤ું ⾠ચ㮔 ­એ પોતાન ેિવિવધ 䓤પોમા ંપじરવિત㌐ત કયા㍤ કર㌐ છ.ેઅન ે આપણ ે嵎મણા થી ­માની બસેીએ છ㉪એ ક㌐ આપણ ેએ બધા ંિવિવધ 䓤પો છ㉪એ.  આ啞મા જયાર㌐ 富冰ુત બન ે啞યાર㌐ બધી 嵎મણાઓ 孊રૂ થઇ 䅔ય છ.ે ભારતીય "સા勞ંય­દશ㍤ન" કહ㌐ છ ેક㌐­આ જગતનો­જો­ કોઈ ઈ㾦ર­પરમા啞મા હોઈ શક㌐ ­ તો ત ેએક 富冰ુત­આ啞મા જ હોઈ શક㌐ બીજો કોઈ (દ㌐વો­䓤પ)ે નじહ.આ啞મા એ જ પરમા啞મા છ.ે  અન ેત ેઆ啞મા કા ંતો બ㱾 (બધંન­વાળો) હોય છ ે­ક㌐ કા ંતો 富冰ુત હોય છ.ે  તઓે કહ㌐ છ ેક㌐­娼 આ啞મા (દાખલા તર㉪ક㌐­દ㌐વો)  崨媈િૃત થી બ㱾 (બધંન­વાળો) હોય અન ે જો 崨媈િૃત તનેા પર કા宦 ુધરાવતી હોય તો (崨媈િૃત જો તનેા પર બધંન કરતી હોય) ત ે岺ૃ埖ટ ઉ啞પ㸸 કર㉪જ ક㌐વી ર㉪ત ેશક㌐?  કારણ ક㌐ ­ત­ે崨માણ­ેતો­પોત ે(દ㌐વો­䓤પી­આ啞મા) એ 崨媈િૃત નો 媾લુામ છ.ેએમ કહ㌐વાય!!!  

અન ેઆ જ આ啞મા જો 富冰ુત હોય તો­શા માટ㌐ આ બધો સસંાર ઉ啞પ㸸 કર㌐ ન ેત孚ેું સચંાલન કર㌐? તને ેતો જો­પોતાન ેકોઈ ઈ呮છાઓ નથી,તો પછ㉪ તને ે岺ૃ埖ટ ઉ啞પ㸸 કરવાની જ䓤ર નથી.  વળ㉪ સા勞ંય­દશ㍤ન કહ㌐ છ ેક㌐­આ જગતની બનતી બધી જ ઘટનાઓનો (埆યવહારો નો­じ崈યાઓનો) 媘લુાસો 崨媈િૃતમાથંી મળ㉪ રહ㌐ છ.ે  તો આવી પછ㉪,ઘટનાઓમા ં(埆યવહારોમા­ંじ崈યાઓમા)ં પછ㉪ કોઈ પણ 崨કારના ઈ㾦રનો ઉપયોગ 岊ું? 嫤દુા ઈ㾦રન ે(દ㌐વોન)ે ક囪પવાનો ક㌐ માનવાની કોઈ જ䓤ર નથી.પણ આ આ啞મા એ જ પરમા啞મા છ.ે  િસ㱾ઓમા ં(崨媈િૃતમા)ં લીન થયલે આ啞મા એ 宀ણૂ㍤­પણ ે富冰ુત નથી, પણ 崨媈િૃત થી પર થયલેો ક㌐ 崨媈િૃત નો મા⾠લક થયલે એ 宀ણૂા㍤વ埦થા (સ宀ંણૂ㍤ 富ુ冰ત) પામ ેછ.ે ક㌐ 娼 અવ埦થામા ં崨媈િૃત રહ㌐તી નથી,પણ 娼 宀ણૂ㍤ પરમા啞મા રહ㌐ છ ેતનેો સા㓈ા啞કાર થાય છ.ે 啞યાર㌐ કોઈ ઘટના­埆યવહાર,崨媈િૃત­ક㌐­じ崈યા રહ㌐તી નથી. અન ેઆ અવ埦થા ન ેપામવા માટ㌐ ­જ ­ઈ㾦ર નો ઉપયોગ છ­ે 孊ુિનયાની ઘટનાઓ.埆યવહારો,じ崈યાઓ ­ક㌐ 娼 崨媈િૃત 孚ું િનમા㍤ણ છ­ે娼નાથી  થી અલગ થઇ ન ેઈ㾦રન ે પામવાના છ.ે­ત ેઈ㾦ર ન ેપામી શકાય છ­ેક㌐ 娼孚ું 埦વ䓤પ­િનરાકાર અન ેસ嬤­્⾠ચ嬤­્આનદં­છ.ે.!!!!  સા勞ંય ના આચાય㍤­કિપલ富િુન કહ㌐ છ ેક㌐­ એવા ક㌐ટલાય ેઆ啞માઓ છ ેક㌐­娼ઓ 宀ણૂ㍤ અવ埦થાએ પહ嶄呮યા હોય, તમે,છતા ંિસ㱾ઓનો 啞યાગ ­ન­કર㉪ શકવાન ેલીધ ેસ宀ંણૂ㍤ 富冰ુત અવ埦થા થી થોડ㌐ 孊રૂ હોય છ.ે કારણક㌐­તવેાઓના ંમન અ富કુ સમય માટ㌐ 崨媈િૃતમા ંલીન થાય છ,ે પણ પછ㉪ 崨媈િૃત ના મા⾠લક બની બહાર આવ ેછ.ે啞યાર㌐ સ宀ંણૂ㍤ 宀ણૂા㍤વ埦થા (સ宀ંણૂ㍤ 富ુ冰ત) ન ેપામ ેછ.ે  

આવા િસ㱾ો છ,ેઅન ેદર㌐ક મ孚埖ુય (આ啞મા) ન ેઆવા િસ㱾 થવા孚ું છ.ે સા勞ંયો ના મત 崨માણ­ેતો ­વદેમા ં娼 ઈ㾦રનો ઉ囪લખે કરવામા ંઆ埆યો છ­ેતનેો ખરો અથ㍤ આ છ.ે 

   

58 

એટલ ેક㌐ સાચો ઈ㾦ર,એ આવા િસ㱾 ­સ宀ંણૂ㍤ 富冰ુત માહં㌐ જ­ક㌐ 娼­ "આ啞મા­䓤પ"ે છ,ે તનેાથી 嫤દુો­બીજો,કોઈ, એક,િન啞ય,富冰ુત  જગત­કતા㍤ ઈ㾦ર (દ㌐વો) હોઈ શક㌐ નじહ. એટલ ેક㌐ ­娼­એ  "આ啞મા" છ ે­એ જ "પરમા啞મા" ­ક㌐ ઈ㾦ર છ.ે  

આ છ ેસા勞ંયો નો મત­તનેી સામ ેયોગીઓ (પતજં⾠લ) થોડાક ફરક સાથ­ેપોતાની ર㉪ત ેકહ㌐ છ ેક㌐­ અલગ ઈ㾦ર છ.ે(દ㌐વ­䓤પ­ે娼મ ક㌐ રામ­媈埖ૃણ વગરે㌐) (આ ભ冰ત­યોગ છ­ેક㌐ 娼મા ંઆ啞મા અન ેપરમા啞મા ન ે䄨ટા પાડવામા ંઆવ ેછ)ે અન ેત ેબધા આ啞માઓથી અલગ એક આ啞મા (દ㌐વ­䓤પ)ે છ,ે અન ેસાથ ેસાથ­ેત ેસમ埦ત 岺ૃ埖ટ નો મા⾠લક છ.ેસદા­富冰ુત છ ેઅન ે媾尾ુઓુનો પણ 媾䓤ુ છ.ે જો ક㌐ યોગીઓ (પતજં⾠લ) સા勞ંયો ની "崨媈િૃત­લીન" અન ે崨媈િૃત થી પર ­ િસ㱾ો (આ啞મા=પરમા啞મા)  નો પણ 埦વીકાર કર㌐ છ.ે  

● भवတတတတययो 耂वदहेတတकृჱतलयानाम ् (૧૯)  ઉપર બતા埆યા તવેા 崨媈િૃત­લીન 宀尾ુષુો (િસ㱾ો­દ㌐વો) ­ (આ અસ崨ં㚜ાત સમાિધમા ંપણ) તી嵎 વરૈા厸ય ની ખામી ન ેલીધ,ે宀નુ婢嗬મ પામ ેછ.ે (૧૯)   ભારતીય શા䄆ોમા ં"અ富કુ 䅔તની 巶ચી પદવીઓ ભોગવનાર આ啞માઓ" ન ે"દ㌐વ"માનવામા ંઆવ ેછ.ે અન ેએ (િસ㱾ોની­દ㌐વોની) પદવીઓ પર 崈મ 崨માણ ે嫤દુા 嫤દુા આ啞માઓ આવ ેછ.ે પર嬤ં ુ તઓેમા ંનો એક પણ 宀ણૂા㍤વ埦થાએ પહ嶄ચલેો હોતો નથી.  

● ▗▗တတावीयတတᄠတमჱतसमा耂धတတ쀐ተापवूတတक इतरषेाम ् (૨૦)  આ દ㌐વો ક㌐ ­娼 લો冰પાલો બનલેા હોવાન ેલીધ ેઅન ેતી嵎 વરૈા厸ય ની કમી ન ેલીધ,ેમો㓈 ન ે崨ા噮ત થતા નથી, જયાર㌐ બી䅔ઓ,દ㌐વો 娼વી­ લોકપાલ ની પદવી ઇ呮છતા નથી,અન ેતમેન ે(આ અસ崨ં㚜ાત સમાિધ)  嵴㱾ા­વીય㍤­埦富િૃત­⾠ચ㮔 ની એકા崘તા­અન ેિન啞ય વ埦嬤 ુના િવવકે થી થાય છ ેન ેમો㓈 મળેવ ેછ.ે(૨૦)  

● ती▗▗सवंगेानाम ्आसတတनः (૨૧)  娼ઓ અ啞યતં ઉ啞સાહ㉪ હોય છ,ેતમેણ ેસફળતા જ囪દ㉪ 崨ા噮ત થાય છ.ે (૨૧)  

● मदृमुတတया耂धमाတတတတवात ्ततोऽ耂प 耂वशषेः (૨૨)  યોગીઓ ની સફળતા નો આધાર તમેણ ેઅપનાવલેા સાધનો (મદં­મ嗜યમ­તી嵎) પર રાખ ેછ.ે (૨૨)  

● ईႰ뀐वरတတ耂णधानाᰯᰌ वा  (૨૩)  અથવા "ઈ㾦ર" ની ઉપાસના 㸸ારા પણ સમાિધ 崨ા噮ત થાય છ.ે (૨૩)  

● 뀐တलशेकमတတ耂वपाकाशयरैपरामႰ뀐टः पጃ̀ष耂वशषे ईႰ뀐वरः (૨૪)  "ઈ㾦ર" એટલ ે孊ુઃખ,કમ嶪,કમ嶪 ના ફળ અન ેવાસનાથી અ⾠લ噮ત એવો િવિશ埖ટ 宀尾ુષુ (આ啞મા) (૨૪) 

   

59 

  અ崘 ેએ યાદ કર層ું જ䓤ર㉪ છ ેક㌐­પાતજંલ "યોગ" દશ㍤ન એ "સા勞ંય­દશ㍤ન" ન ેઆધાર㌐ રચાય尾ેું છ.ે સા勞ંય­દશ㍤ન મા ં"ઈ㾦ર" ન ે埦થાન નથી,પણ અહ嶪 (પતજં⾠લ) યોગદશ㍤ન એક "ઈ㾦ર" ન ેમાન ેછ.ે જો ક㌐ ઈ㾦ર િવશનેા બી䅔 ઘણાય ેિવચારો孚ું યોગદશ㍤ન  ઉ囪લખે કર嬤ું નથી.  યોગ દશ㍤ન "એક ઈ㾦ર" 孚ું અ埦ત啞વ પોતાની આગવી ર㉪ત ેકર㌐ છ.ેઅન ેઈ㾦ર ન ેએક િવિશ埖ઠ 宀尾ુષુ   તર㉪ક㌐ ઓળખાવતા ંકહ㌐ છ ેક㌐­  

● तတတ ჱनरჱतशय ंसवတတတတတတवबीजम ् 娼 સવ㍤㚜­પ嬤ું બી䅔ઓમા ંમા崘 બીજ 䓤પ ેહોય છ,ેત ેઈ㾦રમા ંઅનતં­䓤પ ેહોય છ.ે (૨૫)  મ孚埖ુયમા ં㚜ાન,મા崘 બીજ 䓤પ ેછ,ેઅન ેજો એમ હોય તો તનેી આસપાસ "અનતં­㚜ાન" ની ક囪પના  કરવી જ પડ㌐,અન ેએ "અનતં­㚜ાન" ન ેયોગીઓ (પતજં⾠લ) ­­"ઈ㾦ર" કહ㌐ છ.ે  

● स पवूတတषाम ्अ耂प गጃ̀ः कालनेानवⰁāछदेात ्(૨૬)  અન ેઆ ઈ㾦ર એ 媾尾ુઓુનો પણ 媾䓤ુ છ.ેકારણ ક㌐ એ કાળ (સમય) ની મયા㍤દા થી પર છ.ે (૨૬)  મ孚埖ુયમા ંસઘ䘨 ં㚜ાન રહ㌐尾ું જ છ,ેપણ તને ેબી䅔 㚜ાન (અ孚ભુવી સદ­媾尾ુનુા 㚜ાન) 㸸ારા  બહાર લાવ層ું પડ㌐ છ.ેપણ આવા માનવ­媾尾ુઓુ ક㌐ દ㌐વ­媾尾ુઓુ બધા કાળ ની મયા㍤દા­વાળા છ.ે કાળ ની આ મયા㍤દા થી પર,આ 媾尾ુઓુ નો એક 媾䓤ુ એ "ઈ㾦ર" છ.ે ક㌐ 娼 અનતં­㚜ાનવાન,અનાじદ અન ેઅનતં છ.ે  

● तᄠတय वाचकः တတणवः (૨૭)  ત ે(ઈ㾦ર) નો બોધક (ઓળખાવનાર શ噮દ)  છ ે­"崨ણવ" એટલ ેક㌐­ॐ  મન 娼 "િવચાર" કર㌐ છ,ેત ે"િવચાર" પહ㌐લા ં(તનેા ઉતરાધ㍤­䓤પ)ે એક "શ噮દ" હોય છ.ે  શ噮દ અન ેિવચારન,ેકોઈ મ孚埖ુય,કોઈ પણ 宀嗜ૃથકરણ 㸸ારા 䄨ટા પાડ㉪ શક㌐ નじહ.કારણક㌐, એક જ વ埦嬤નુા બા䄆 ભાગન ેજો "શ噮દ" કહ㉪એ તો 巐દરનો ભાગ "િવચાર" છ.ે  થો嬄ુંક આગળ િવચારવામા ંઆવ ેતો સમ䅔ય છ ેક㌐­એક િવચાર ની જોડ㌐ એ  "એક જ" શ噮દ હોવો  આવ埖યક નથી.કારણક㌐ ­ 孊ુિનયાના 嫤દુા 嫤દુા દ㌐શોમા ંિવચાર ભલ ેએક હોય,પણ દર㌐ક દ㌐શની ભાષા ન ેલીધ ેત ેિવચારન ે 嫤દુા 嫤દુા શ噮દ અન ેઉ呮ચાર લા媾 ુપડવાના. દર㌐ક િવચાર ન ે埆ય冰ત કરવા એક શ噮દ હોવો જ જોઈએ.પણ માનો ક㌐­ "અ" શ噮દ છ ેતનેો  ઉ呮ચાર ક㌐ 嗜વિન એક જ હોતો નથી. ત ે"અ" એ 嫤દુા 嫤દુા દ㌐શોમા ં嫤દુ㉪ 嫤દુ㉪ ર㉪ત ેબોલાય છ.ે  યોગ岺崘ૂ ના ભા埖યકારો કહ㌐ છ ેક㌐­ભલ ેિવચાર­અન­ેશ噮દ વ呮ચ ેનો આ સબંધં 媈દુરતી છ,ેતો પણ તનેો  અથ㍤ એ નથી ક㌐­એક િવચાર અન ેએક શ噮દ સાથ ેનો ઉ呮ચાર સબંધં અફર છ.ે(ઉ呮ચાર 嫤દુા હોઈ શક㌐)   "ઈ㾦ર" ન ેજો અહ嶪 "િવચાર" સાથ ેસરખાવીએ તો­ આ ઈ㾦ર­િવચાર એ સ嶄કડો શ噮દો સાથ ેજોડાયલેો છ.ેઅન ેદર㌐ક શ噮દ એ ઈ㾦રના "崨િતક­䓤પ"ે છ.ે 

   

60 

અન ેઆ 崨િતક­䓤પી શ噮દ થી 岺⾠ૂચત­વ埦嬤­ુઈ㾦ર ન ેઓળખવામા ંઆવ ેછ­ે પણ આ સ嶄કડો "崨િતકો"મા ંકોઈ એક સવ㍤ સામા嗬ય 崨િતક હો層ું જ જોઈએ­ક㌐ 娼નાથી­ ઈ㾦ર (岺⾠ૂચત­વ埦嬤)ુ ન ેઓળખાવવામા ંઆવ­ેઅન ેત ે­સવ㍤ સામા嗬ય "崨િતક શ噮દ" છ ે­崨ણવ­ ॐ  કોઈ પણ ઉ呮ચાર,ગળામા ંના 嗜વિન­ય崘ં (埦વર­પટે㉪) અન ે 䋾ભ­તથા­તાળવા ના "ઉ呮ચાર­ફલક" ન ેઆધાર㌐ થાય છ.ે ॐ  (અ­ઊ­મ) એ સઘળા ઉ呮ચારો નો એક  આધાર છ,ેક㌐ 娼નો  પહ㌐લો અ㓈ર "અ" એ 富ળૂ ઉ呮ચાર છ,ેસવ㍤ ઉ呮ચારો ની ચાવી 䓤પ છ,ેક㌐ 娼નો ઉ呮ચાર એ 䋾ભ ક㌐ તાળવાના  કોઈ પણ ભાગન ેઅડ㓈ા વગર થાય છ.ે બીજો અ㓈ર  "ઊ" તાળવા (ઉ呮ચાર­ફલક) ના છકે 富ળૂમા ંથી શ䓤 થઇ 巐ત (છડેા) 岺ધુી આળોટ㌐ છ,ે અન ે崘ીજો "મ" એ છ囪ેલો અ㓈ર હોઠ બધં કરવાથી બોલાય છ.ે આ ર㉪ત ેॐ એ આખી ઉ呮ચાર じ崈યા ના 崨િતિનિધ અન ે富ળૂ ના 娼વો છ.ેઅન ેએટલ ેઈ㾦ર નો 崨િતક શ噮દ છ.ે  

● तတတजपᄠတतदथတတभावनम ् (૨૮)  આ ॐ નો જપ અન ેતનેા અથ㍤ 孚 ુ嗜યાન  એ એક ઉપાય  છ.ે(૨૮)  આગળ આપણ ે娼 સ埦ંકારો નો િસ㱾ાતં જોયો,ત ે富જુબ,સ埦ંકારો નો 媈લુ સરવાળો મન ની 巐દર રહ㌐ છ.ે ત ેસ埦ંકારો ભલ ેધીર㌐ ધીર㌐ 岺壼ૂમ થતા 䅔ય પણ,મનમા ંરહ㌐ છ ેતો ખરા જ . અન ે娼વી તમેણ ેકોઈ યો厸ય ઉ㮔જેના (ચીમટ㉪) મળ ેએટલ ેતરત જ ત ે䅔崘ત થાય છ.ે "જપ" એ મનમા ંરહ㌐લ આ嗜યા啞મક સ埦ંકારો ન ેઆપી શકાય તવેી મોટામા ંમોટ㉪ "ઉ㮔જેના" છ.ે   ક峰ું છ ેક㌐­એક 㓈ણ નો પણ સ啞સગં (સતં­સમાગમ) એ ભવ­સાગર તરવાન ેનૌકા સમાન છ.ે તમે,આ ॐ નો જપ અન ેતનેા અથ㍤ 孚 ુ⾠ચ⽞તન,એ મનમા ંન ેમનમા ંસ啞સગં સમાન છ.ે 崨થમ અ噮યાસ અન ેપછ㉪ ત ેઅ噮યાસ પર 嗜યાન કરવાથી 巐તર 崨કાશમય બની આ啞મા 崨ગટ થાય છ.ે  

● ततः တတတတय뀐တचतेना耂धगमोऽတတयတတतरायाभावႰ뀐च  (૨૯)  તથેી (જપથી) 巐તર­孊ૃ埖ટ ની 崨ા噮ત અન ેયોગમા ંઆવતા િવ呮નો નો નાશ થાય છ.ે (૨૯)   

● တႰया耂ध ᄠတတတयान सशंय  တတमादालᄠတया耂वरჱत တတािတတतदशတတना            लတတधभ耂मकတတवा नविᄠတथतတတवाჱन 耂चတတत耂वĴपेाᄠတतऽेတတतरायाः (૩૦)  埆યાિધ,માનિસક જડતા,સશંય,崨માદ,આળસ,વરૈા厸ય નો અભાવ,嵎ાિંત,અન,ે 嗜યાનમા ં⾠ચ㮔 ની અ埦થરતા તથા મળેવલેી ઉ呮ચ અવ埦થામા ં埦થર ન રહ㉪ શક層ું­ આ બધા યોગ­માગ㍤ મા ંિવ㓈પે પાડનારા 巐તરાયો છ.ે  (૩૦)  埆યાિધ­આ શર㉪ર એક નૌકા 娼層ું છ,ે娼ના વડ㌐ ભવસાગર ન ેપલે ેપાર જવા孚ું છ.ે તથેી તનેી સભંાળ લવેી જોઈએ,રોગી (埆યાિધ­વાળો) મ孚埖ુય યોગી થઇ શક㌐ નじહ. માનિસક જડતા­એ યોગ ના અ噮યાસમા ંઆપણો રસ અન ેઉ啞સાહ મદં પાડ㉪ નાખ ેછ.ેઅન ેજો, રસ અન ેઉ啞સાહ ના હોય તો સાધના કરવાની ઈ呮છા ક㌐ શ冰ત રહ㌐ નじહ. સશંય­મ孚埖ુય નો 宦ુ㱾 થી કર㌐લો િન㾦ય ભલ ેગમ ેતવેો 孊ઢૃ હોય,પણ 帮યા ં岺ધુી,અ富કુ 崨કારના  

   

61 

અસામા嗬ય અ孚ભુવ (孊રૂદશ㍤ન­孊રૂ嵴વણ­વગરે㌐) ના થાય તો તનેા મનમા ંઆ યોગના િવ㚜ાન  િવશ ેસશંય પદેા કર㌐ છ ેઅન ેત ેિવ㓈પે પાડનાર 巐તરાય  છ.ે  શ䓤આતના યોગ ના અ噮યાસ મા ંક㌐ટલાક じદવસો ક㌐ ક㌐ટલાકં અઠવાじડયાઓ મન શાતં રહ㌐ અન ે સહ㌐લાઈથી જો એકા崘 થ嬤ું હોય તો સાધક િવચાર㌐ છ ેક㌐ ત ેબ峠 ુઝડપથી યોગ­માગ㍤ મા ં崨ગિત કર㉪ ર䄆ો છ.ેપણ અચાનક એક じદવસ જો,崨ગિત અટક㉪ ગઈ છ ેતમે ­પણ લાગ,ે સાધક ન ેલાગ ેક㌐ ત ેઅધવચ અટક㉪ પડ㓈ો છ,ે પર嬤ં ુઆમ છતા ંપણ  ખતં­宀વૂ㍤ક 崨ય啞ન ચા尾 ુરાખવો જોઈએ.કારણક㌐ ­આવા ચડાણ­ઉતરાણ  㸸ારા જ યોગમાગ㍤ ની સઘળ㉪ 崨ગિત આગળ વધ ેછ.ે  

● दःुखदौमတတनᄠတया퉑섰गमजेयတတवႰ뀐वासတတႰ뀐वासा 耂वĴपेसहभवुः  (૩૧)  孊ુઃખ,મન નો કલશે,શર㉪ર નો કપં,અિનયિમત 㾦ાસો㾦ાસ­એ બધા ંિવ㓈પે ની સાથ ેઆવ ેછ.ે (૩૧)  જયાર㌐ યોગ નો અ噮યાસ ખોટ㌐ ર埦ત ેવ埆યો હોય,અથવા ત ેઅ噮યાસ પર જોઈએ તટેલો કા宦 ુના હોય, 啞યાર㌐ ઉપર દશા㍤埆યા તવેા િવ㓈પેો આવ ેછ.ે啞યાર㌐ ॐ નો જપ અન ેઈ㾦ર ન ેઆ啞મ­સમપ㍤ણ કરવાથી  મનમા ંન層ું બળ (શ冰ત) આવ ેછ.ે 㚜ાન­ત嬤ં ુઓના કપંન નો અ孚ભુવ તો સવ㍤ ન ેથાય છ,ેપણ  તને ેગણકાયા㍤ વગર સાધના કરવી જોઈએ.અ噮યાસ થી એ 孊રૂ થાય છ ેઅન ેઆસન 孊ઢૃ થાય છ.ે  

● तတတတတჱतषधेाथတတम ्एकतတတတတवाတတयासः (૩૨)  ત ે(િવ呮નો) 孚ું િનવારણ કરવા માટ㌐ "એક ત啞વ" નો અ噮યાસ જ䓤ર㉪ છ.ે (૩૨)  મન ન ેઅ富કુ સમય 岺ધુી,કોઈ પણ એક વ埦嬤 ુ(ત啞વ) મા ંચ嶄ટાડ㉪ રાખવાથી, આ િવ呮નો નાશ પામશ­ેઆ એક સામા嗬ય ઉપદ㌐શ છ.ે  હવ ેપછ㉪ ના 岺崘ૂોમા ંઆ ઉપદ㌐શ 孚ું િવ埦તાર અન ેિવગત થી િવવરણ ક寲㏊ુ છ.ે એક જ 崨કાર નો અ噮યાસ,સૌ કોઈન ેઅ孚媈ુળૂ ન પડ㌐,તથેી 嫤દુ㉪ 嫤દુ㉪ ર㉪તો જણાવી છ.ે પોતાન ેકઈ ર㉪ત વ孚મુા ંવ孚 ુઅ孚媈ુળૂ થશ?ે ત ે崨啞ય㓈 પોતાના અ孚ભુવ થી જ દર㌐ક ન ેખબર પડ㌐ છ.ે  

● मတတीकጃ̀णामတတदतोपेĴणा ंसखुदःुखपတတयापတတय耂वषयाणा ंभावनातिႰ뀐चတတतတတसादनम ्(૩૩)  岺ખુ,孊ુઃખ,宀啞ુય અન ેપાપમય િવષયો 崨啞ય ે­અ孚崈ુમ­ેમ崘ૈી,ક尾ણુા,崨ીિત અન ેઉપ㓈ેા­ની, ભાવના ક㌐ળવવાથી,⾠ચ㮔 ની 埦થરતા આવ ેછ.ે (૩૩)  મ崘ૈી,ક尾ણુા,崨ીિત અન ેઉપ㓈ેા­આ ચાર 崨કારની ભાવના જ䓤ર㉪ છ ેઅન ેત ેઆપણામા ંહોવી જ જોઈએ. આપણ ેસૌની સાથ ેિમ崘તા ક㌐ળવવી જોઈએ,ન ે孊ુઃખી 崨啞ય ેક尾ણુા (દયા) દાખવવી જોઈએ. સૌ孚ું 岺ખુ જોઈન ે岺ખુી (અન ે孊ુઃખ જોઈન ે孊ુઃખી) થ層ું જોઈએ અન ે孊ુ埖ટ િવષયો 崨啞ય ેઉપ㓈ેા રાખવી જોઈએ.  આપણી સામ ેઆવતા સવ㍤ િવષયોની બાબતમા ંપણ એ 崨માણ ેવત㍤層ું ક㌐­ જો ત ેપદાથ㍤ (િવચાર ક㌐ વ埦嬤)ુ સારો હોય તો તનેી સાથ ેિમ崘તા, જો િવચારનો િવષય 孊ુઃખ宀ણૂ㍤ હોય તો ત ે崨啞ય ેક尾ણુા (દયા) રાખવી,અન­ે જો ત ે(િવષય) સારો હોય તો રા䋾 થ層ું (崨ીિત)  ન ેખરાબ હોય તો તનેી ઉપ㓈ેા કરવી. 

   

62 

 મનની સામ ેઆવતા 嫤દુા嫤દુા આવા િવષયો 崨啞ય ેઆ 崨માણ孚ેું 嫤孊ુુ嫤孊ુુ ંવલણ મન ન ેશાતં બનાવ ેછ.ે જો ક㌐ મન ન ેઆવી ર㉪ત ેરાખી શક嬤ું નથી અન ેતને ેલીધ ેજ રોજ⽞દા 䋾વનમા ંઘણીવાર 富埖ુક㌐લીઓ પદેા  થાય છ.ે દાખલા તર㉪ક㌐­કોઈ મ孚埖ુય આપ嬤ું ખરાબ કર㌐ તો તરત જ ત孚ેું 宦尾ુું કરવાનો િવચાર આવ ેછ,ે અન ે娼 બતાવ ેછ ેક㌐­આપણ ેઆપણા ⾠ચ㮔 ન ેહ嫤 ુકા宦મુા ંરાખી શ㟠ા  નથી.  એ િવષય તરફ એ "તરગં" ના 埦વ䓤પમા ંબહાર આવી 䅔ય છ,ેઅન ેઆપણ ે"શ冰ત" 媾મુાવીએ છ㉪એ. પણ જો ત ેિધ㟠ાર ક㌐ 崈ોધ ની લાગણી ન ેદબાવવામા ંઆવ ેતો,તટેલી શ冰ત (સાર㉪ શ冰ત)  媾મુાવવાન ેબદલ ેસઘંરાઈ રહ㌐વાનો આપણ ન ેલાભ છ,ે娼 શ冰તઓ 孚 ુવધાર㌐ ઉ呮ચ શ冰તમા ં 䓤પાતંર થાય છ.ે  

● တတⰁāछदတတन耂वधारणाတတया ंवा တတाणᄠတय  (૩૪)  અથવા (એક બી䋾 ર㉪ત એ છ ેક㌐)  "崨ાણ" ના બહાર રાખવા  અન­ેઅથવા­崨ાણના  િનરોધ થી પણ ⾠ચ㮔 埦થર બન ેછ.ે (૩૪)  અહ嶪 વપરાયલે "崨ાણ" શ噮દ નો ખરો અથ㍤ "㾦ાસ" ના અથ㍤ મા ંલીધલેો નથી.પણ, િવ㾦મા ં娼 શ冰ત રહ㌐લી છ­ેત孚ેું નામ છ ે崨ાણ. આ િવ㾦મા ં娼 કઈં હાલ­ેચાલ ેછ,ેકાય㍤ કર㌐ છ,ેઅથવા 䋾વતં છ­ેત ેબ孚ું "崨ાણ­શ冰ત" નો 崨કાશ છ.ે િવ㾦મા ંદ㌐ખાઈ રહ㌐લી શ冰તના એકદંર (ટોટલ) સરવાળાન ે"崨ાણ" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે  ક囪પ (岺ૃ埖ટ­સમય) નો આરભં થાય ત ેપહ㌐લા ંઆ 崨ાણ­શ冰ત લગભગ ગિતરじહત અવ埦થામા ંરહ㌐ છ,ે પણ જયાર㌐ ક囪પ નો આરભં થાય 啞યાર㌐ આ 崨ાણ­શ冰ત 崨ગટ થવા માડં㌐ છ.ે મ孚埖ુયો ક㌐ 崨ાણીઓમા ં㚜ાનત嬤ંઓુ ની じ崈યા­䓤પ ે娼 ગિત 埆ય冰ત થાય છ,ેત ેઆ "崨ાણ­શ冰ત" જ છ.ે અન ેઆ જ "崨ાણ­શ冰ત" િવચાર­વગરે㌐ 䓤પ ે埆ય冰ત થાય છ.ે  સમ崘 િવ㾦 એ ­崨ાણ (શ冰ત) અન ેઆકાશ 孚ું સયંોજન (િમ嵴ણ) છ.ેઅન ેત ેજ 崨માણ ેમાનવ શર㉪ર પણ..... આપણ ે娼 જોઈએ છ㉪એ,娼 અ孚ભુવીએ છ㉪એ,ત ેબધા પદાથ嶪 આકાશમાથંી ઉ啞પ㸸  થયા છ,ે અન,ે 崨ાણ­શ冰તમાથંી 嫤દુા 嫤દુા બળો (શ冰ત) ઉ啞પ㸸 થયા છ.ે ઉપર 崨માણ ેહવા (વા寲)ુ મા ંઅન ેઆપણા શર㉪રમા ં(崨ાણ તર㉪ક㌐ રહ㌐લી) 崨ાણ­શ冰ત (崨ાણ) ન ે "બહાર­કાઢવાની" અન ેતને ેકા宦મૂા ંરાખવાની じ崈યા ન ે"崨ાણાયામ" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે  આ㾦ય㍤ ની વાત એ છ ેક㌐­યોગ­દશ㍤ન ના જનક પતજં⾠લ એ અહ嶪 આ 崨ાણાયામ િવષ­ે કોઈ ઘણી­બધી િવિવધ 岺ચૂનાઓ આપી નથી.ક㌐ 崨ાણાયામ ના 崨કારો બતા埆યા નથી. પણ પછળથી બી䅔 યોગીઓ એ પોતાના અ孚ભુવ થી 崨ાણાયામ િવષ ેિવિવધ બાબતો ખોળ㉪ કાઢ㉪  અન ે崨ાણાયામ ન ેએક મહાન િવ㚜ાન 孚ું 埦વ䓤પ આ噮寲ું.  અહ嶪,પતજં⾠લ ના મત 崨માણ ેતો,崨ાણાયામ એ એ ⾠ચ㮔­層િૃ㮔 પર કા宦 ુમળેવવા માટ㌐ના અનકે ઉપાયો, માહં㌐નો મા崘 એક ઉપાય છ.ેપણ ત ેતનેા પર બ峠 ુભાર 富કૂતા નથી.પણ, અહ嶪 તમેના કહ㌐વાનો અથ㍤ એવો છ ેક㌐­㾦ાસ ન ેબહાર કાઢો­(અ富કુ સમય 岺ધુી) રોક㉪ રાખો (િનરોધ) અન ે㾦ાસ લો....બસ એટ尾ું જ....(ક㌐ 娼નાથી મન શાતં થશ ેઅન ેતનેા પર ધીર㌐ ધીર㌐ કા宦 ુઆવશ)ે  પણ પાછળથી આ તમેની (崨ાણાયામની) ર㉪તનો િવકાસ થઇ ત孚ેું એક ખાસ િવ㚜ાન થઇ ગ寲ું. 

   

63 

ત ેપછ㉪ થી થઇ ગયલેા યોગીઓ પોતાના અ孚ભુવ થી આ બાબતમા ં岊ું કહ㌐વા માગ ેછ ેત­ે䅔ણવા 娼層ું છ,ે.  崨થમ તો એ યાદ રાખ層ું અ啞યતં જ䓤ર㉪ છ ેક㌐­આ "㠀Ȇાણ" ત ે"䨀Ȇાસ"  નથી.પણ, "䨀Ȇાસ" ન ે☀Ȇ "ગિત" આપ ેછ,ે䨀Ȇાસની ☀Ȇ "ચતેના­શ䴀ꠁ嬀렃ત" છ ેત.ે....."㠀Ȇાણ" છ.ે  જોક㌐,"崨ાણ" શ噮દ બધી ઇ嗬崨યો અન ે"મન" માટ㌐ પણ વપરાય છ.ેઅન ે તથેી આપણ ન ેલાગ ેછ ેક㌐­崨ાણ (ઇ嗬崨યો­મન) એ "બળ"  છ.ેકારણ ક㌐ બળ એ મા崘 崨ગટ 埦વ䓤પ ેછ.ે એટલ ેક㌐­"બળ­䓤પ"ે અન ે"ગિત­વાળા" બી䅔 સવ㍤ કઈં 䓤પ­ે娼 "અ⾠ભ埆ય冰ત પામ ેછ"ે ત ે"崨ાણ" છ.ે  ⾠ચ㮔 (મન) 孚ું 富ળૂ 崨埆ય (ક㌐િમકલ) એ તો માટ㌐ "એ嗬䋾ન­䓤પ" છ.ેક㌐ 娼, આસ­પાસ ના બધામાથંી,崨ાણ ન ે巐દર લ ેછ,ેઅન ેત ે崨ાણમાથંી િવિવધ 崨કારની "䋾વન­શ冰ત"ઓ, 娼વી ક㌐ ­શર㉪ર ન ેસાચવનાર㉪ શ冰ત­િવચાર શ冰ત­ઈ呮છાશ冰ત­વગરે㌐ શ冰તઓ ન ેબનાવ ેછ.ે  આમ,崨ાણાયામ ની 崨じ崈યા થી આપણ ેશર㉪રમાનંી 嫤દુ㉪ 嫤દુ㉪ ગિતઓ અન ેશર㉪રમા ંવહ㌐તા 㚜ાનત嬤ંઓુના િવિવધ 崨વાહો પર કા宦 ૂમળેવી શક㉪એ છ㉪એ. સૌ 崨થમ તો આપણ ેતને ેિપછાનતા થઈએ છ㉪એ,અન ેપછ㉪ ધીર㌐ ધીર㌐ તમેાનંા પર કા宦 ૂઆવતો 䅔ય છ.ે  પતજં⾠લ પછ㉪ ના થયલેા યોગીઓ કહ㌐ છ ેક㌐­માનવશર㉪રમા ંરહ㌐લી આ 崨ાણ­શ冰ત ના 崘ણ 富勞ુય 崨વાહ છ.ે ઈડા,િપ⽞ગલા અન ે岺岺ુ噮ુણા. તમેના મત 富જુબ­\ મ尾ેદુડં (કરોડ­ર啞嫤)ુ ની જમણી બા嫤એુ િપ⽞ગલા અન ેડાબી બા嫤એુ ઈડા ન ેવચમા ંપોલી નળ㉪મા ં岺岺ુ噮ુણા છ.ે  ઈડા અન ેિપ⽞ગલા ­એ દર㌐ક મ孚埖ુય ના શર㉪રમા ંકાય㍤ કર㉪ રહ㌐લા 㚜ાન­ત嬤ંઓુ ના 崨વાહો છ.ેઅન ે આ બ ે崨વાહો 㸸ારા,આપણ ે䋾વનના ંબધા કાય嶪 કર㉪ રહ㌐લા છ㉪એ. 岺岺ુ噮ુણા પણ સૌ કોઈમા ંરહ㌐લી તો છ ેજ­પણ ત ેઅ崨ગટ­䓤પ ેછ.ેત ે崨ગટ­䓤પ ેછ­ેમા崘 યોગીઓમા ંજ......  અહ嶪 એ યાદ કર層ું જ䓤ર㉪ બન ેછ ેક㌐­યોગ­સાધના શર㉪રમા ંપじરવત㍤ન લાવ ેછ.ે 娼મ 娼મ યોગ­સાધના થતી 䅔ય તમે તમે શર㉪રમા ંફ㌐રફારો થાય છ.ેસાધના શ䓤 કરતા ંપહ㌐લા ં娼  શર㉪ર હોય છ ેત ેસાધન પછ㉪ ત層ેું શર㉪ર રહ㌐嬤ું નથી. આ બાબત તક㍤­岊㱾ુ છ ેઅન ેતક㍤ થી સમ䅔વી ક㌐ સમ䋾 શકાય તવેી છ.ે 娼 娼 નવો "િવચાર" આપણા મનમા ંઉઠ㌐ છ ેત­ેમગજમા ં䅔ણ ેએક નવો "ચીલો" (崘㌐ક) પાડ㌐ જ છ.ે અન ેઆપણન ેમાનવ­埦વભાવ થી આવા પડ㉪ ગયલેા ચીલાઓ પર ચાલવા孚ું જ ગમ ેછ,ેકારણ ક㌐  ત ેચીલા પર ચાલ層ું સહ㌐尾ું છ.ે(માનવ­埦વભાવ ક㌐મ 䓤じઢ 嫤埦ુત છ?ે ત ેઆનાથી સમ䅔ય છ)ે  ઉદાહરણ થી આ વાત વ孚 ુસાર㉪ ર㉪ત ેસમજવી હોય તો­ જો આપણ ેધાર㉪એ ક㌐­"મન" એ "સોય" 娼層ું છ.ેઅન ેમગજ 崨埆ય ક㌐ 娼 નરમ માખણ 娼વો પદાથ㍤ છ,ે તનેા પર એ મગજ­䓤પી સોય,જયાર㌐ જયાર㌐ નવો િવચાર કર㌐ છ ે啞યાર㌐ ત ેદર㌐ક㌐દર㌐ક ત ેમગજ ના પર  એક ક㌐ડ㉪ ક㌐ ચીલો બનાવ ેછ.ેઅન ેત ેક㌐ડ㉪ ક㌐ ચીલા મા ંમગજ­崨埆ય નો 富રૂો પદાથ㍤ (崘 ે­એલીમ嗬ેટ) આવીન ેતનેી 巐દર (ચીલામા)ં ભરાઈ જઈન ેત ેચીલાન ેબધં થઇ જતો અટકાવ ેછ.ે (એટલ ેક㌐ 富રૂા પદાથ㍤ થી ચીલા 孚ું અ埦ત啞વ બન ેછ ેઅન ેત ેઅ埦ત啞વ 啞યા ંરહ㉪ 䅔ય છ)ે  આ 富રૂો પદાથ㍤ જો 啞યા,ંના હોત તો 埦富િૃત (યાદ­શ冰ત) ના રહ㌐ત.કારણક㌐­ 埦富િૃત (યાદ­શ冰ત) એટલ ેઆ 嫤નુા ચીલાઓ મા ંથઈન ેચાલ層ું.એટલકે㌐­ 䅔ણ ે嫤નૂા િવચારો ની 宀નુરા層િૃ㮔 કરવી !! 

   

64 

 આમ,હવ ેસમ䋾 શકાય છ ેક㌐­જો કોઈ મ孚埖ુય,એવા િવષય પર વાત કરતો હોય ક㌐­ 娼 િવષયના િવચારો સૌન ેપじર⾠ચત હોય,તો દર㌐ક ના મગજમા ંપડ㌐લા ત ેસામા嗬ય­િવષયના ચીલાઓ ન ેલીધ,ેત ેમ孚埖ુય ની વાત ન ેસમજવા孚ું સહ㌐尾ું હોય છ.ેકારણક㌐­દર㌐ક ના મગજમા ંસામા嗬ય િવષય ના 娼 ચીલાઓ પડ㌐લા હોય છ­ેત ેચીલાઓ પર ફર㉪થી ચાલવાની જ જ䓤ર હોય છ.ે  પર嬤ં ુત ેજ મ孚埖ુય જયાર㌐ જયાર㌐ નવો િવષય લાવ,ે啞યાર㌐ 啞યાર㌐ નવા ચીલા પાડવા પડ㌐ છ,ેઅન ે 啞યાર㌐ ત ેિવષય બરોબર સમજતો નથી  કારણક㌐­અ䅔ણપણ­ેકોઈ કારણોસર મગજ (મ孚埖ુય પોત ેનじહ­પણ મગજ) નવા િવચારો અપનાવવાની  ના પાડ㌐ છ.ેત ેમગજ ત ેનવા િવચારો નો સામનો કર㌐ છ.ે 嫤નૂા િવચારો પર જ ચાલવાની 䓤じઢ嫤埦ુતતા 孚ું આ રહ埦ય છ.ે મગજ પર ની નવા િવચારોની ક㌐ડ㉪ઓ 娼ટલી ઓછ㉪ તટે尾ું મગજ વ孚 ુ䓤じઢ嫤埦ુત.  યોગ નો 娼 આ િવભાગ,જગત થી પર એવા અનતં 孚ું િન䓤પણ કર㌐ છ,ેત ેસવ㍤ ન ે(સવ㍤ ના મગજ ન)ે તમેના મગજમા ંઆના કોઈ ચીલાઓ (િવચારો) નじહ હોવાન ેલીધ,ેજયાર㌐ ત ેમગજમા ંનવા ચીલાઓ  પાડ㌐ છ ે啞યાર㌐ ત ેઆખી શર㉪રરચના ન ેપણ ખળભળાવી 富કૂ㌐ છ.ેતમેા ંપじરવત㍤ન લાવ ેછ.ે અન ેઆ જ કારણોસર યોગા噮યાસ ચા尾 ુકરનાર મ孚埖ુય ­શ䓤આતમા ંપોતાના રોજ⽞દા 䋾વનના  ચીલાઓ (અન ેમગજના ચીલાઓ)માથંી બહાર નીકળ㉪ ગયલેો હોય તમે દ㌐ખાય છ.ે  

● 耂वषयवती वा တတविृတတतጃ̀တတपတတना मनसः िᄠတथჱतჱनबिတတधनी  (૩૫)  સમાિધઓ 㸸ારા 娼 અલૌじકક વ埦嬤ઓુ નો અ孚ભુવ થાય છ,ેતનેાથી મનમા ંખતં આવ ેછ.ે (૩૫)  શર㉪ર ના 嫤દુા嫤દુા ભાગ પર "ધારણા" ના અ噮યાસ કરવાથી મન 啞યા ંએકા崘 થાય,તો તનેાથી, અલૌじકક અ孚ભુવો થાય છ ે­ક㌐ 娼નાથી સશંય ઓછા થઇ ન ેઅ噮યાસ મા ંખતં આવ ેછ.ે યોગીઓ કહ㌐ છ ેક㌐­નાકની અણી પર જો મન એકા崘 થાય તો­થોડા じદવસોમા ંઅદ富તૂ 岺ગુધં નો  અ孚ભુવ થવા લાગ ેછ,ે䋾ભ ના 富ળૂ મા ંએકા崘 થાય તો અવાજો સભંળાવા લાગ.ે 䋾ભ ની અણી પર એકા崘 થાય તો અદ富તૂ 埦વાદો ના અ孚ભુવ થવા લાગ.ે 䋾ભ ના વચલા ભાગ પર જો મન એકા崘 થાય તો કોઈ વ埦嬤 ુન ેઅડકતા હોઈએ તવેો અ孚ભુવ થાય. જો,તાળવા પર એકા崘 કરવામા ંઆવ ેતો અદ富તૂ વ埦嬤ઓુ દ㌐ખાવા લાગ.ે ભલ ેકોઈ ચચંળ મનવાળો મ孚埖ુય હોય પણ જો,યોગની આવી કોઈ じ崈યા કરવા ઈ呮છ ેઅન ેકર㌐­તો­ થોડા અ噮યાસ પછ㉪ અ孚ભુવ થાય છ,ેઅન ેયોગ ની સ呮ચાઈ માટ㌐ની તનેી શકંા­શીલતા નાશ પામ ેછ.ે અન ેપછ㉪ ખતં­宀વૂ㍤ક આગળ અ噮યાસ વધારશ.ે  

● 耂वशोका वा တတयोჱतႰ뀐मती  (૩૬)  અથવા­­­ શોક­મા崘 થી પર એવી "帮યોિત" 孚 ુ嗜યાન કરવાથી,(સમાિધ 崨ા噮ત થાય છ.ે) (૩૬)  આ સમાિધ માટ㌐ની એક બી䅔 崨કારની ર㉪ત છ.ેયોગીઓ કહ㌐ છ ેક㌐­䘨દય ની કમળ­䓤પ ેક囪પના કરો, અન ેત ેકમળ ની 巐દર એક ઝળહળતી "帮યોત" છ ેતવેી ક囪પના કર㉪ ત ે帮યોત孚ું 嗜યાન કરો. ક囪પના કરો ક㌐­䘨દય­કમળ ની વચમા ંથી 岺岺ુ噮ુણા 䅔ય છ,ેઅન ેત ેકમળ ની પાખંડ㉪ઓ નીચનેી  બા嫤 ુઢળલેી (㾦ાસ ન ે巐દર લતેી વખત)ે છ.ેઅન ે㾦ાસ ન ેબહાર કાઢતી વખત,ેત ેકમળ ની પાખંડ㉪ ઓ  巶ચી (ઉ嗜વ㍤­富ખુી) થઇ છ.ેન ેત ેકમળ ની મ嗜યમા ં"帮યોિત" રહ㌐લી છ ેત孚ેું 嗜યાન કરો. 

   

65 

કોઈ યોગીઓ બ ે嵎મર ની મ嗜યમા ં(કપાળમા)ં 帮યોિત ની ક囪પના કરવા孚ું કહ㌐ છ.ે  

● वीतराग耂वषय ंवा 耂चတတतम ्(૩૭)  અથવા­­­િવષયો 崨啞ય ેિવતરાગ બનલેા 䘨દય પર 嗜યાન કરવાથી,(સમાિધ 崨ા噮ત થાય છ)ે  (૩૭)  યોગીઓ કહ㌐ છ ેક㌐­કોઈ પિવ崘­િવતરાગી એવા સતં­મહા啞મા ક㌐ 娼મની તરફ તમન ે宀帮ૂય­ભાવ હોય, તમેના પિવ崘 䘨દય 孚ું ⾠ચ⽞તન પોતાના 䘨દયમા ંકરવાથી 䘨દય આસ冰ત­રじહત થાય છ,ે અન ેઆવા આસ冰ત રじહત 䘨દય 孚ું 嗜યાન કરવાથી,મન શાતં થઇ સમાિધ 崨ા噮ત થાય છ.ે જો આમ ના બની શક㌐ તો "嗜યાન" નો બીજો 崨કાર નીચ ે富જુબ છ.ે  

● ᄠတवတတनჱनတတा쀐ተानालတတबन ंवा  (૩૮)  અથવા­­­埦વ噮નમા ં娼 㚜ાન આવ ેછ ેતનેા પર 嗜યાન કરવાથી, (સમાિધ 崨ા噮ત થાય છ)ે  (૩૮)  ક㌐ટલીક વાર મ孚埖ુયન ેએ層ું 埦વ噮ન આવ­ેક㌐ 䅔ણ ેદ㌐વતાઓ તનેી તરફ આવી ર䄆ા છ,ેક㌐ વાતો કર㉪ ર䄆ા છ,ે અથવા તો કોઈ એવી આનદં­સભર  ભાવ અવ埦થામા ંહવામા ંલહ㌐રા嬤ું કોઈ સગંીત પોત ેસાભંળ㉪ ર䄆ો છ,ે અન ેપોત ેકોઈ એવી આનદંમય અવ埦થામા ં嬄બૂલેો છ,ેક㌐ 娼માથંી ત ે䅔ગી ઉઠ㌐ તો ત ેઅવ埦થા ઘણી 帮ડ㉪  અસર 富કુતી 䅔ય છ.ેઆવી આનદં­મય અવ埦થા ન ેયાદ કર㉪ તનેા પર 嗜યાન કર㉪ શકાય.  

● यथा耂भमतတတयानाᰯᰌ वा (૩૯)  અથવા મન­ગમતી કોઈ પણ વ埦嬤 ુપર 嗜યાન કરવાથી.(સમાિધ 崨ા噮ત થાય છ)ે (૩૯)  મનગમતી વ埦嬤 ુએટલ ેકોઈ અિન埖ટ વ埦嬤 ુનじહ,પણ ગમતી હોય તવેી 岊ભુ (સાર㉪) વ埦嬤,ુ岊ભુ િવચાર ક㌐ કોઈ નસૈ⾠ગ㌐ક 孊埖ૃય­એવી કોઈ પણ વ埦嬤 ુક㌐ બાબત 娼 મન ન ેએકા崘 કર㌐ તનેી પર 嗜યાન કર㉪ શકાય.  

● परमाण ुपरममहတတတတवाတတतोऽᄠတय वशीकारः (૪૦)  આ ર㉪ત ેધારણા કર嬤 ુયોગી孚ું મન પરમા嬤થુી માડં㉪ ન ેપરમ­મહ嬤 ્岺ધુી  કોઈ પણ વ埦嬤 ુપર 嗜યાન કર㉪ શક㌐ છ.ે(૪૦) અ噮યાસથી આમ મન નાનામા ંનાની વ埦嬤થુી માડં㉪ન ેમોટામા ંમોતી વ埦嬤 ુ岺ધુી  સહ㌐લાઈ થી 嗜યાન કર㉪ શક㌐ છ.ેઅન ેતથેી­મન ની 層િૃ㮔ઓ 㓈ીણ થતી 䅔ય છ.ે  

● Ĵीणवတတतरे耂भजातᄠတयवे मणတेတတတहတတतတတहणတတाᄠတयषे ुतတတᄠတथतदတတजनतासमापिတတतः (૪૧)  娼 યોગી ની 層િૃ㮔ઓ આ ર㉪ત ે㓈ીણ થઇ ગઈ હોય છ ેત孚ેું ⾠ચ㮔 岊㱾ુ 埦ફじટક ની 娼મ, "崘હણ­કતા㍤,崘ા䄆­વ埦嬤 ુઅન ે崘હણ કરવા孚ું સાધન" સાથ ેતાદા噮ય અન ેએક䓤પતા 崨ા噮ત કર㌐ છ.ે(૪૧)  આગળ આવી ગયલે  岺崘ુો યાદ કર㉪એ તો તમેા ંપતજં⾠લ એ ક峰ું ક㌐­"嗜યાન નો િવષય" 崨થમ ­埦孊ળૂ. પછ㉪ આગળ વધતા ં岺壼ૂમ અન ેતથેી ય ેઆગળ વધતા ંએથીય ેવ孚 ુ岺壼ૂમ હોય છ.ે 嗜યાનના 崨કારો 孚 ુફળ એ છ ેક㌐­આપણ ે埦孊ળૂ પદાથ嶪 ના 娼ટલી જ સહ㌐લાઈથી 岺壼ૂમ વ埦嬤ઓુ પર 嗜યાન  કર㉪  શક㉪એ છ㉪એ. 

   

66 

આ અવથામા ંયોગી 崘ણ ેવ埦嬤ઓુ "崘હણ­કતા㍤,崘ા䄆­વ埦嬤 ુઅન ે崘હણ કરવા孚ું સાધન" એટલ ેક㌐ ­અ孚崈ુમ­ે "宀尾ુષુ (崘હણ­કતા㍤)­બા䄆 પદાથ嶪 (崘ા䄆­વ埦嬤)ુ અન ેમન (崘હણ કરવા孚ું સાધન)" જોઈ શક㌐ છ.ે  嗜યાન માટ㌐ ના િવષયો 娼 આ噮યા છ ેતમેા­ં 崨થમ­埦孊ળૂ­વ埦嬤ઓુ­娼વી ક㌐ શર㉪રો­અથવા ભૌિતક પદાથ嶪 છ.ે બી嫤ું­岺壼ૂમ વ埦嬤ઓુ­娼વી ક㌐ મન­⾠ચ㮔­宦ુ㱾 વગરે㌐ છ.ે 崘ી嫤ું ­વ孚 ુ岺壼ૂમ એવો­ઉપાિધ­寲冰ુત 宀尾ુષુ ­એટલ ેક㌐ ઉપાિધ રじહત 宀尾ુષુ નじહ ­પણ અહમ (અહકંાર­峠ું પ嬤ું)  અ噮યાસ વડ㌐ યોગી આ બધા ં嗜યાનોમા ં埦થર થઇ શક㌐ છ.ે帮યાર㌐ 帮યાર㌐ ત ે嗜યાન કર㌐,啞યાર㌐ 啞યાર㌐ ત ે બી䅔 બધા િવચારો ન ે孊રૂ રાખી શક㌐ છ.ેઅન ેત ે娼孚ું 嗜યાન કર㌐ તનેી સાથ ેત崈પુ થઇ શક㌐ છ.ે જયાર㌐ ત ે嗜યાન કર㌐ છ ે啞યાર㌐ ત ે埦ફじટક 娼વો હોય છ,ે娼મ,埦ફじટક ની જોડ㌐ 娼 રગં ના ં䓤લો પડ㓈ા ંહોય તનેા 娼વો  ત ે埦ફじટક દ㌐ખાય છ,ેતમેયોગી પણ 娼孚ું 嗜યાન કરતો હોય છ ેતનેા 娼વો દ㌐ખાય છ.ે   

● तတတ शတတदाथတတ쀐ተान耂वकဒ瀐पःै सकंတတणाတတ स耂वतकाတတ समापिတတतः  (૪૨)  "શ噮દ,અથ㍤ અન ેત孚ેું 㚜ાન" એ 崘ણ ે娼મા ંિમિ嵴ત થયલેા ંહોય તને ે"સિવતક㍤­સમાિધ" કહ㌐ છ.ે (૪૨)  અહ嶪 "શ噮દ" નો અથ㍤ છ ે"કપંન" ­­"અથ㍤" એટલ ેએ કપંન ન ેલઇ જનારા 㚜ાન­ત嬤ં ુના 崨વાહો­­અન­ે "㚜ાન" એટલ ે"તનેી સામ ેથતી 崨િતじ崈યા"  અ啞યાર 岺ધુીમા ં娼 嫤દુા 嫤દુા 崨કારના ં嗜યાનો ન ેપતજં⾠લ "સિવતક㍤" (િવતક㍤=崨㾦 ­સじહતના)ં 嗜યાન કહ㌐ છ.ે આગળ ઉપર ત ેઆનાથી વ孚 ુન ેવ孚 ુઉ呮ચ 崨કારના ં嗜યાન િવશ ેકહ㌐ છ.ે આ સિવતક㍤ 崨કારના ં嗜યાનોમા ં㚜ાતા (䅔ણનાર) અન ે㚜યે (䅔ણવાની વ埦嬤­ુ嵎䄆) 孚 ુ"㸸તૈ" રહ㌐ છ.ે ન ેઆ "㸸તૈ" એ "શ噮દ­અથ㍤­㚜ાન" ના િમ嵴ણ થી પદેા થાય છ.ે  આગળ બતા埆寲ું તમે ­崨થમ હોય છ ે­"શ噮દ­䓤પી" બા䄆­કપંન, આ કપંન ઇ嗬崨યો ના 㚜ાન­ત嬤ંઓુ ના 崨વાહો 㸸ારા 巐દર લઇ જવાય છ ે啞યાર㌐ બન ે છ ે"અથ㍤" અન ે 啞યાર પછ㉪ ⾠ચ㮔મા ં崨િતじ崈યા 䓤પ ે娼 તરગં ઉઠ㌐ છ ેત ે"㚜ાન"  પર嬤ં ુસામા嗬ય­ર㉪ત ેઆપણ ે娼 㚜ાન કહ㉪એ છ㉪એ ત ેતો આ 崘ણ孚ેું "િમ嵴ણ" છ.ે અ啞યાર 岺ધુી મા ંઆવી ગયલેા સઘળા ં嗜યાનો મા ં嗜યાન નો "િવષય" આ "િમ嵴ણ" હોય છ.ે પણ એ પછ㉪ ની સમાિધ "િનિવ㌐તક㍤ " એ વ孚 ુ巶ચી છ.ે  

● ᄠတमჱतपတတरशတတौ ᄠတव〰〰पशတတयवेाथတတमाတတჱनभाတတसा ჱन耂वတတतकाတတ  (૪૩)  જયાર㌐ 埦富િૃત 岊㱾ુ એટલ ેક㌐ "媾ણુ­રじહત" થાય છ,ેઅન ેવ埦嬤નુા ક㌐વળ "અથ㍤" ન ેજ 崨કાિશત કર㌐ છ,ે 啞યાર㌐ ત ેસમાિધ ન ે"િનિવ㌐તક㍤ " કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે (૪૩)  ઉપર બતા埆યા 富જુબ ના 崘ણ ેના િમ嵴ણ ના અ噮યાસથી­આપણ ે 帮યા ંઆગળ "崘ણ ેિમિ嵴ત થતા ંનથી,ત ે埦થિતએ"  આવીએ છ㉪એ.આ 崘ણ ેથી અલગ થઇ શકાય છ.ે  ફર㉪થી આ 崘ણ ે(શ噮દ­અથ㍤­㚜ાન) ન ેસમ䋾એ. ⾠ચ㮔 ન ેશાતં સરોવર ની સાથ ેસરખાવીએ અન ે"શ噮દ­ક㌐ 嗜વિન" તનેા પર ઉઠતી લહર㉪ છ.ે 

   

67 

જયાર㌐ કોઈ "શ噮દ" 孚ું (ઉદાહરણ તર㉪ક㌐­ગાય­孚ું ) ઉ呮ચારણ થાય, તો 娼વો એ "ગાય" શ噮દ કાનમા ંથઇ 巐દર 崨વશે ેએટલ ેતરત જ ⾠ચ㮔મા ંએક તરગં ઉઠ㌐ છ.ે  આ તરગં (じ崈યા)­એ જ "ગાય­䓤પી­િવચાર" ક㌐ "ગાય" "શ噮દ" 孚ું 䓤પ ન㟠㉪ કર㌐ છ­ેતને ે "અથ㍤" કહ㌐ છ,ે અન ે崨િતじ崈યા 䓤પ ે娼 તરગં ઉઠ㌐ છ ેત ે"㚜ાન"  આ ર㉪ત,ેઆપણ ે娼ન ે䅔ણીએ છ㉪એ (娼孚ું 㚜ાન થાય છ)ે ત ેબહાર દ㌐ખાતી "ગાય" (ક㌐ કોઈ પણ પદાથ㍤)  એ ખર㌐ખર તો ⾠ચ㮔મા ંઉઠ㌐લો તરગં છ ેક㌐ 娼 巐દર ની ક㌐ બહારની "嗜વિન­લહર㉪ઓ" (શ噮દ) ની 崨િતじ崈યા­䓤પ ે ઉઠ㌐ છ,ેઅન ેશ噮દ ની સાથ ેજ એ તરગં શમી 䅔ય છ.ે "શ噮દ" િવના તરગં ઉઠ㉪ શક㌐ જ નじહ.  અહ嶪 કોઈન ે崨㾦 થાય ક㌐­આપણ ેજયાર㌐ મા崘 "ગાય" નો િવચાર જ કર㉪એ અન ેકોઈ "શ噮દ" ત ેવખત ે હોય નじહ,(સભંળાય નじહ) તો પછ㉪ "ગાય " 孚ું "㚜ાન" ક㌐વી ર㉪ત ેથાય છ?ે તો તનેો જવાબ એ છ ેક㌐­આપણ ેપોત ેજ "嗜વિન" (ગાય) શ噮દ 孚ું ઉ呮ચારણ અિત મદં 埦વર㌐,મન મા ંકર㉪એ છ㉪એ,એટલ ેએની સાથ ેજ તરગં ઉઠ㌐ છ.ે "શ噮દ" ની આ 嗜વિન­લહર㉪ િસવાય એક પણ તરગં ઉઠ㉪ શક㌐ નじહ, અન ેત ે嗜વિન­લહર㉪ બધં થઇ 䅔ય­ 啞યાર㌐ તરગં પણ શમી 䅔ય છ.ે અન ેત ેપછ㉪ બાક㉪ રહ㌐ છ ેત­ે崨િતじ崈યા 孚ું પじરણામ (ફળ) ­અન ેત孚ેું નામ છ ે"㚜ાન".  આ 崘ણ ે(શ噮દ­અથ㍤­㚜ાન) એ આપણા મનમા ંએટલા ંબધા ંગાઢ ર㉪ત ેિમિ嵴ત થઇ ગયલેા ંછ ેક㌐­ આપણ ેતને ે嫤દુા (䄆ટા) પાડ㉪ શકતા નથી.એમાનંા એક ન ેબી䅔 થી અલગ પારખી શકતા નથી.  પણ જયાર㌐ 嗜યાન નો લાબંા સમય 岺ધુી અ噮યાસ કરવામા ંઆવ­ે啞યાર㌐­ "સવ㍤­સ埦ંકારો ના સ崘ંહ­પા崘­䓤પ" "埦富િૃત" (યાદો ના સ崘ંહ વાળ㉪ 宦ુ㱾) 岊㱾ુ થાય,તો­ એ "崘ણ"ે ન ેએકબી䅔 થી 埦પ埖ટ ર㉪ત ેઅલગ પાડવા孚ું શ㟠 બન ેછ,ેઅન ે娼ન ે "િનિવ㌐તક㍤" અથવા 崨㾦­રじહત સમાિધ કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે  

● एतयवै स耂वचारा ჱन耂वတတचारा च सᄠတम耂वषया တႰयाတႰयाता (૪૪)  આ 崨じ崈યા  (િવચાર­સじહત ક㌐ િવચાર­રじહત) 㸸ારા,ક㌐ 娼મા ં嗜યાન ના િવષયો 岺壼ૂમ હોય છ,ે તમેનો પણ 媘લુાસો થઇ 䅔ય છ.ે (૪૪)  આગળ કહ㌐લી 崨じ崈યા ન ેમળતી જ 崨じ崈યા અહ嶪 ફર㉪વાર લા媾 ુપડ㌐ છ­ેપણ ફરક­મા崘 એટલો છ ેક㌐­ ત ેસમાિધઓમા ં嗜યાન ના િવષયો 埦孊ળૂ હોય છ ેપણ અહ嶪 આની 巐દર 岺壼ૂમ િવષયો છ.ે   

● सᄠတम耂वषयတတव ंचा耂ल퉑섰गपयတတवसानम ् (૪૫)  岺壼ૂમ િવષયો મા ંછ囪ેલો એક ક㌐ 娼 અ⾠લ⽞ગ (崨ધાન­ક㌐­宀尾ુષુ­ક㌐­આ啞મા) છ.ે (૪૫)  埦孊ળૂ િવષયો એટલ ેફ冰ત પચં­富તૂો અન ેતમેાથંી બન尾ેું સવ㍤ જગત.જયાર㌐.... 岺壼ૂમ િવષયો નો 崨ારભં થાય છ.ે,,,ત嗬મા崘ાઓ થી (岺壼ૂમ પરમા嬤ઓુથી)....  ઇ嗬崨યો,મન,宦ુ㱾,અહકંાર,⾠ચ㮔 અન ે崨媈િૃત (સ啞વ­રજસ­તમસ­媾ણુો ની સા噮યાવ埦થા)  આ બધા ંનો 岺壼ૂમ િવષયો ના વગ㍤ મા ંસમાવશે કરવામા ંઆવ ેછ,ે 

   

68 

તમેાથંી બાદ છ.ે...એક મા崘 宀尾ુષુ (આ啞મા)  

● ता एव सबीजः समा耂धः (૪૬)  એ જ સમાિધ ઓ સબીજ કહ㌐વાય છ.ે (૪૬)  આગળની સમાિધઓ 富તૂકાળ ના કમ㍤­બીજો નો નાશ કરતી નથી.અન ેતથેી 富ુ冰ત આપી શકતી નથી. (૪૬)  

● ჱन耂वတတचारवशैारᰯᰌयऽेတတयाတတमတတसादः (૪૭)  િનિવ㌐ચાર સમાિધ 岊㱾ુ થવાથી ⾠ચ㮔 孊ઢૃ ર㉪ત ે埦થર થાય છ.ે (૪૭)  

● ઋतრᑠभरा तတတ တတ쀐ተा  (૪૮)  તનેી 巐દરની 崨㚜ા (㚜ાન) ન ે"સ啞ય­宀ણૂ㍤­㚜ાન" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે (૪૮)  

● ▗▗तुानमुानတတ쀐ተाတတयाम ्अတတय耂वषया 耂वशषेाथတတတတवात ्(૪૯)  

娼 崨㚜ા (㚜ાન) શ噮દ અન ેઅ孚મુાન 㸸ારા 崨ા噮ત થાય છ,ેત ેલૌじકક િવષયો િવશનેી હોય છ.ે પણ આગળ કહ㌐લી સમાિધમા ં(િનિવ㌐ચાર­િનિવ㌐તક㍤) 崨ા噮ત થતી 崨㚜ા ઘણી 巶ચી કોじટની છ,ેકારણ ક㌐­ 帮યા ંશ噮દ અન ેઅ孚મુાન નથી પહ嶄ચી શકતા ં­啞યા ંપણ ત ેપહ嶄ચી શક㌐ છ.ે (૪૯)  અહ嶪 કહ㌐વા એ માગ ેછ ેક㌐­આપ嬤ું લૌじકક િવષયો孚ું 㚜ાન ­એ ­આપણા 崨啞ય㓈 અ孚ભુવ,ત ેઅ孚ભુવ પરથી તારવલેા ંઅ孚મુાન અન ેઆ噮ત­宀尾ુષુો ના વચન પરથી મળેવવા孚ું છ.ે  "આ噮ત­宀尾ુષુો" નો અથ㍤ ઋિષઓ અથવા વદેોમા ંલખલેા "િવચારો નો 崨埖ટા" ­એવો થાય છ.ે યોગીઓના મત 崨માણ,ેશા䄆ો 孚 ુ崨માણ ­ક㌐વળ એટલા માટ㌐ જ છ ેક㌐­ત ે"આ噮ત­વા㟠ો" છ.ેઅન ે તમે છતા ંઆગળ તઓે કહ㌐ ક㌐­  શા䄆ો આપણન ેસા㓈ા啞કાર㌐ પહ嶄ચાડ㉪ શક㌐ નじહ.આપણ ેભલ ેબધા વદેો વાચંી જઈએ પણ તથેી  સા㓈ા啞કાર થઇ શક㌐ નじહ.પણ તમેાનંા ઉપદ㌐શ નો અમલ કરવામા ંઆવ ેતો, 帮યા ંતક㍤­અ孚મુાન ક㌐ ઇ嗬崨યોના અ孚ભુવ પહ嶄ચી શકતા નથી,અન ે帮યા ંબી䅔ઓના (શા䄆ો િસવાયના) ઉપદ㌐શ પણ િન埖ફળ નીવડ㌐ છ ેએવી (શા䄆ોમા ંવણ㍤વલેી) સા㓈ા啞કાર ની 埦થિતએ પહ嶄ચીએ છ㉪એ. એમ આ 岺崘ૂમા ંકહ㌐વા માગ ેછ.ે   સા㓈ા啞કાર એ જ સાચો ધમ㍤ છ,ેબી嫤ું બ孚ું તો ત ેસા㓈ા啞કાર ન ેમાટ㌐ ની તયૈાર㉪ છ.ે 娼મ ક㌐ 埆યા勞યાનો સાભંળવા,ં崘થંો વાચંવા,અથવા દલીલો ક㌐ ચચા㍤ઓ કરવી­વગરે㌐.... આ બધા ંસા㓈ા啞કાર ની 富િૂમકા તયૈાર કરવા 娼層ું છ,ેએ કઈં ધમ㍤ નથી. એટલ ેક㌐­બૌ㱾ક 埦વીકાર ક㌐ અ埦વીકાર­એ ધમ㍤ નથી.  યોગ­શા䄆 નો 富勞ુય મા ં富勞ુય િવચાર એ છ ેક㌐­ 娼 崨માણ ેઆપણ ેઇ嗬崨ય­崘ા䄆 વ埦嬤ઓુ સાથ ેસીધા સબંધં મા ંઆવીએ છ㉪એ ­તવેી જ ર㉪ત­ે ધમ㍤ (સા㓈ા啞કાર) ની સાથ ેપણ સીધો સબંધં,તનેો સા㓈ાત અ孚ભુવ, એ­ 

   

69 

娼 ઇ嗬崨યોનો  િવષયો સાથનેા સબંધં છ,ેતનેા કરતા ંપણ વ孚 ુગાઢ ર㉪ત ેથઇ શક㌐ છ.ે  ઈ㾦ર ન ે埦孊ળૂ 巶ખ વડ㌐ જોઈ શકાય નじહ,હાથ વડ㌐ અડ㉪ શકાય નじહ,અન,ે આપણ ે䅔ણીએ છ㉪એ ક㌐ ­ઇ嗬崨યો ની મયા㍤દાથી પર આપણ ેત ેઈ㾦ર િવષ ેતક㍤ પણ ચલાવી શકતા નથી. 宦ુ㱾 આપણ ન ેઅ富કુ એક મયા㍤દાએ ત㱾ન  અિનિ㾦ત દશામા ં富કૂ㉪ દ㌐ છ.ે 孊ુિનયા 娼મ હ䅔રો વષ㍤થી કરતી આવી છ,ેતમે આપણ ેભલ ેઆખી જ⽞દગી તક㍤ કયા㍤ કર㉪એ, પણ પじરણામ એ આવવા孚ું છ ેક㌐­આપણન ેજણાશ ેક㌐­ ધમ㍤ ના સ啞યો ન ેસાચા­ંક㌐­ખોટા ંઠરાવવાન ેઆપણ ેઅસમથ㍤ છ㉪એ.  娼 કઈં આપણ ે"崨啞ય㓈" જોઈએ છ㉪એ તને ેઆધાર તર㉪ક㌐ લઈન ેઆપણ ેતક㍤ ચલાવીએ છ㉪એ. તથેી એ તો દ㌐ખી嬤ું જ છ ેક㌐­તક㍤ ન ેઆ "崨啞ય㓈" ની સીમામા ંજ દોડ層ું પડ㌐ છ.ે એ સીમા ન ેઓળગંી ન ેએ કદ㉪ આગળ જઈ શક㌐ નじહ. પણ "સા㓈ા啞કાર" 孚ું સઘ䘨 ં㓈崘ે ­એ "ઇ嗬崨ય­જ嗬ય"㚜ાનથી પર રહ㌐尾ું છ.ે  યોગ­શા䄆 કહ㌐ છ ેક㌐­મ孚埖ુય પોતાના "ઇ嗬崨ય­જ嗬ય" અ孚ભુવો અન ે㚜ાન ની પલે ેપાર જઈ શક㌐ છ.ે અન ેપોતાની "宦ુ㱾" થી પણ પલે ેપાર જઈ શક㌐ છ.ે દર㌐ક㌐­દર㌐ક મ孚埖ુય ની 巐દર પોતાની 宦ુ㱾ન ેપણ વટાવી જવાની શ冰ત રહ㌐લી છ.ે અન ેયોગ ની સાધના વડ㌐ એ શ冰ત ન ેજગાવી શકાય છ.ે અન ે啞યાર㌐ મ孚埖ુય 宦ુ㱾ની સાધારણ મયા㍤દા ન ેવટાવી (ઓળગંી) 䅔ય છ,ેઅન ે 宦ુ㱾 ના સમ崘 㓈崘ે ની પલે ેપાર રહ㌐લ "સ啞ય" નો 崨啞ય㓈 અ孚ભુવ કર㌐ છ.ે  

● तတတजः सᄠတकारो တတयसᄠတकारတတჱतबတတधी  (૫૦)  આ સમાિધ માથંી ઉ啞પ㸸 થયલેો "સ埦ંકાર" એ બી䅔 સ埦ંકારો ન ેરોક㉪ દ㌐ છ.ે (૫૦)  આગળ ના 岺崘ૂમા ંઆપણ ેજો寲ું ક㌐­"અતી嗬崨ય­અવ埦થા" (સા㓈ા啞કાર) એ પહ嶄ચવાનો એક મા崘 માગ㍤  સમાિધ જ છ.ેઅન ેસાથ ેસાથ ેએ પણ જો寲ું ક㌐­મન ન ેસમાિધ અવ埦થા 崨ા噮ત કરતા ંઅટકાવનારા છ­ે "富તૂકાળ ના સ埦ંકારો"  આપણ ેઅ孚ભુ埆寲ું હોય છ ેક㌐­જયાર㌐ મન ન ેએકા崘 કરવાનો 崨યાસ કર㉪એ 啞યાર㌐,ત ેમનના િવચારો  ભટકતા હોય છ.ેઈ㾦ર 孚ું ⾠ચ⽞તન કરવાનો 崨યાસ કતા㍤ હોઈએ 啞યાર㌐ જ આ "સ埦ંકારો" 崨બળ બન ેછ.ે બી䋾 કોઈ વખત ેત ે(સ埦ંકારો) 娼ટલા 崨બળ નહોતા,તટેલા જયાર㌐ ત ે孊રૂ કરવાનો 崨યાસ કર㉪એ 啞યાર㌐  તો ત ેવ孚 ુન ેવ孚 ુ崨બળ થઈન ેઉઠવાના જ, મનમા ંઉભરાવાના જ. કારણક㌐ જયાર㌐ આપણ ેતને ેદબાવીએ છ㉪એ 啞યાર㌐ ત ેસ埦ંકારો પોતાના 宀રુા બળથી તનેો 崨િતકાર કર㌐ છ.ે જો ક㌐ બી娼 વખત ેત ેએટલો 崨િતકાર કરતા નથી.  ⾠ચ㮔ના કોઈ એક 媘ણૂ ેભરાઈ રહ㌐લા અન ેવાઘ ની 娼મ તરાપ મારવાન ેતયૈાર ­­એ  宀રુાણા 宀વૂ㍤ના  અસ勞ંય સ埦ંકારો ન ેદબાવવાના છ.ેતમેના પર 崨富啞ુવ મળેવવા孚ું છ,ેક㌐ 娼થી, આપણ ે娼 ઇ呮છ㉪એ એ "એક" જ િવચાર ઉઠ㌐,અન ેબી䅔 孊રૂ રહ㌐. પણ આમ થવાન ેબદલ ેત ેબધા (સ埦ંકારો) એકસામટા ઉપર આવવાન ેમથતા હોય છ.ે મનની એકા崘તા મા ંિવ呮ન નાખનાર㉪ સ埦ંકારો ની આ 嫤દુ㉪嫤દુ㉪ શ冰તઓ છ.ે  આગળ બતાવલેી સમાિધ નો અ噮યાસ એ જ સ埦ંકારો ન ેદબાવવાનો  ઉ㮔મ ઉપાય છ.ેકારણક㌐­ 

   

70 

એનામા ંસ埦ંકારો દાબી દ㌐વાની શ冰ત રહ㌐લી છ.ે અન ેઆ 䅔તની સમાિધ વડ㌐ 娼 સ埦ંકાર 䅔崘ત થશ ેત ેએટલો બધો બળવાન (શ冰તવાન) હશ ેક㌐­ ત ેબી䅔 嫤નુા સ埦ંકારો ના કાય㍤ ન ેઅટકાવશ,ેઅન ેતને ેકા宦મુા ંરાખશ.ે  

● तᄠတया耂प ჱनरोध ेसवတတჱनरोधान ्ჱनबᇀတजः समा耂धः  (૫૧)  (બી䅔 બધા સ埦ંકારો નો િનરોધ કરનાર) આ સ埦ંકારના િનરોધ થી,સવ㍤ સ埦ંકારો નો િનરોધ થતા,ં "િનબ㌐જ­સમાિધ" 崨ા噮ત થાય છ.ે  (૫૧)  આપ嬤ું 嗜યયે છ­ેઆ啞મા નો (પોતાનો) સા㓈ા啞કાર........ પણ આપણ ેઆ啞મા ન ેજોઈ શકતા નથી ત孚ેું કારણ એ છ ેક㌐­ ત ે崨媈િૃત સાથ,ેમન સાથ,ેશર㉪ર સાથ ેસળેભળે થઇ ગયો છ.ે....  અ㚜ાની મ孚埖ુય મન ેછ ેક㌐­શર㉪ર એટલ ેજ આ啞મા છ.ે િશ⾠㓈ત (ભણલેો) એમ માન ેછ ેક㌐ ત孚ેું "મન" એ જ આ啞મા છ.ે પણ આ બનં ેના 勞યાલ 富લૂભર㌐લા છ.ે આ啞મા ન ેઆ બધી વ埦嬤ઓુ સાથ ેસળેભળે કર㉪ દ㌐નાર છ ે岊ું? તો કહ㌐ છ ેક㌐­ અનકે 崨કારના 嫤દુા嫤દુા તરગંો ⾠ચ㮔મા ંઉઠ㌐ છ.ેઅન ેતઓે આ啞મા ન ેઢાકં㉪ દ㌐ છ.ે  આ તરગંોમા ંઆપણ ન ેસહ㌐જ­સાજ ­એ આ啞મા 孚 ુ崨િત⾠બ⽞બ દ㌐ખાય છ.ે તથેી જો ત ેતરગં 崈ોધ નો હોય તો આપણ ેઆ啞માન ે崈ોધી તર㉪ક㌐ જોઈ છ㉪એ. તવેી જ ર㉪ત ેજો ત ેતરગં 崨મેનો હોય તો 崨મેી આ啞મા ­­અન­ે જો તરગં નબળાઈ નો  હોય તો, આ啞મામા ંત孚ેું 崨િત⾠બ⽞બ પડ㌐ ન ેમ孚埖ુય નો આ啞મા નબળો જણાય છ.ે  આ 嫤દુા 嫤દુા િવચારો,આ啞માના આવરણ 娼વા આ "સ埦ંકારો" માથંી જ પદેા થાય છ.ે ⾠ચ㮔­䓤પી સરોવરમા ંએક પણ તરગં હોય 啞યા ં岺ધુી,આ啞મા ના સાચા ં埦વ䓤પ 孚 ુદશ㍤ન થ嬤ું નથી. આ啞મા孚ું સા嫤ું 埦વ䓤પ 帮યા ં岺ધુી બધા તરગંો સમી ના 䅔ય 啞યા ં岺ધુી કદ㉪ પણ દ㌐ખાવા孚ું નથી.   

氀逄ૂંક­સાર  અહ嶪 પતજં⾠લ­ સ峠 ુ崨થમ આ તરગંો (層િૃ㮔ઓ) નો અથ㍤ સમ䅔વ ેછ.ે બી嫤ું, તમેનો િનરોધ કરવાનો ઉ㮔મ માગ㍤ બતાવ ેછ.ેઅન ે 崘ી嫤ું,娼મ એક અ厸ન બી䅔 અ厸ન ન ેગળ㉪ 䅔ય તમે,બી䅔 બધા તરગંો નો િનરોધ કર㉪ શક㌐, એવા "એક" તરગં ન ે崨બળ ક㌐મ બનાવવો ત ેશીખવ ેછ.ે કારણક㌐ જયાર㌐ એક જ તરગં બાક㉪ રહ㌐ 啞યાર㌐ તનેો િનરોધ કરવા孚ું સહ㌐尾ું થઇ પડ㌐ છ.ે  અન ેજયાર㌐ ત ેએક તરગં પણ સમી 䅔ય 啞યાર㌐ ત ેસમાિધ ન ે"િનબ㌐જ" કહ㉪ છ.ે 啞યાર㌐ કઈં જ બાક㉪ રહ㌐嬤ું નથી,અન ેઆ啞મા તનેા "埦વ­䓤પ" તનેા પોતાના "埦વ­મじહમા" મા ં崨ગટ થાય છ.ેઅન ે啞યાર㌐ જ મ孚埖ુય ન ેખબર પડ㌐ છ ેક㌐­"આ啞મા­એ કોઈ િમ嵴 વ埦嬤 ુનથી"  િવ㾦મા ંએ (આ啞મા) એક જ "અિમ嵴" અન ે"શા㾦ત" છ.ે 

   

71 

અન ેઆમ હોવાથી તને ેજ嗬મ નથી ક㌐ તને ે富啞ૃ寲 ુનથી. ત ે(આ啞મા) એ 富啞ૃ寲 ુરじહત,અિવનાશી અન ે"㚜ાન 孚ું સનાતન સાર­ત啞વ" છ.ે 

  સમાિધ­પાદ સમા㤀먃ત      

   

72 

(૨)  સાધન­પાદ (સમાિધ અન ેતનેી સાધના)­૫૫ 縀Ȇ堀Ȇો  

● तपःᄠတवाတတयायႰे뀐वरတတ耂णधानाჱन 耂တတयायोगः (૧)  તપ,埦વા嗜યાય (શા䄆ા噮યાસ) અન ે"સવ㍤ કમ嶪 孚ું ફળ ઈ㾦રન ેસમપ㍤ણ"­એ "じ崈યા­યોગ" કહ㌐વાય છ.ે (૧)  娼 સમાિધઓ િવશ ેઆગળના "સમાિધ­પાદ" 崨કરણ મા ંચચા㍤ કરવામા ંઆવી છ,ેત ે崨ા噮ત કરવી  ઘણી 富埖ુક㌐લ છ.ે(સહ㌐લી નથી) ­ક㌐ એક じદવસમા ંથઇ શકતી નથી,માટ㌐ ત ેસમાિધ ની સાધનાનો અ噮યાસ  ધીમ ેધીમ ેકરવો જોઈએ,અન ેત ેમાટ㌐孚ું પહ㌐尾ું પગિથ寲ું ત ે"じ崈યા­યોગ" છ.ે "じ崈યા­યોગ" નો અ㓈રશઃ અથ㍤ કર㉪એ તો­"યોગ ની િસ㱾 માટ㌐ ની じ崈યા" એવો થઇ શક㌐.   ઉપિનષદ મા­ંમ孚埖ુયના શર㉪રન ેરથ ની,ઇ嗬崨યો ન ેત ેરથન ેજોડ㌐લા ઘોડાઓની,મન ન ેલગામ ની, 宦ુ㱾 ન ેસારથીની,ઉપમા આપવામા ંઆવી છ.ે રથ નો મા⾠લક (રા䅔) એટલ ેક㌐ મ孚埖ુય ના શર㉪ર નો "આ啞મા" આ રથમા ં(પાછળ આરામથી) બઠેો છ.ે  ઘોડાઓ (ઇ嗬崨યો) તોફાની હોય અન ેલગામ (મન) ન ેગાઠંતા ના હોય,અન ેસારથી (宦ુ㱾) જો ત ે ઘોડાઓન ેક㌐મ કા宦મૂા ંરાખવા ત ે䅔ણતો ના હોય, તો રથ 孚ું આવી બ嗬寲ું જ સમજ層ું. પર嬤ં,ુજો મન­䓤પી લગામ,宦ુ㱾­䓤પી સારથી ના હાથમા ંબરોબર પકડાયલેી હોય ­તો­ રથ અવ埖ય લ壼ય­埦થાન ેપહ嶄ચ ેછ.ે  અહ嶪 આ 岺崘ૂમા ંબતાવલેા પહ㌐લા શ噮દ "તપ" 㸸ારા 娼 કહ㌐વા માગ ેછ ેત ેએ છ ેક㌐­ શર㉪ર (રથ) અન ેઇ嗬崨યો (ઘોડા) ન ેદોરવા છતા ંલગામ (મન) ન ે(પોતાની 宦ુ㱾થી) બરોબર  પકડ㉪ રાખવી,તમેન ેમનફાવ ેતમે વત㍤વા ના દ㌐તા,ંયો厸ય ર㉪ત ેકા宦મૂા ંરાખવા.  岺崘ૂમા ંઆવલેા બી䅔 શ噮દ "埦વા嗜યાય" 㸸ારા કહ㌐વા માગ ેછ ેક㌐­ નવલ­કથાઓ ક㌐ વાતા㍤ઓની ચોપડ㉪ઓ 孚ું નじહ પણ આ啞મા ની 富ુ冰ત નો ઉપાય બતાવનારા ં宀埦ુતકો (શા䄆ોનો) નો અ噮યાસ.(અન ેસ啞સગં) એ 埦વા嗜યાય. તમેાયં પા䄆,ંઆ અ噮યાસ એ િવવાદા埦પદ િવષયોના ં宀埦ુતકો નો તો કદ㉪ ના હોવો જોઈએ, કારણક㌐ ત ે"વાદ­િવવાદ" જગાવ ેછ.ે  સાચા યોગીએ આ "વાદ­િવવાદ" ની 富િૂમકા વટાવી (ઓળગંી) લીધલેી મનાય છ.ેએ વાદ­િવવાદ નો એન ે 宀રૂતો અ孚ભુવ લઇ લીધો હોય છ,ેતને ેસતંોષ થઇ  嫤㟠ૂો હોય છ,ે અન ેએક "િસ㱾ાતં" નો િન㾦ય મત બનાવી, અન ેત ેિન㾦ય મત ન ેવ孚 ુન ેવ孚 ુ­મજ宦તૂ કરવા માટ㌐ અ噮યાસ કરતો હોય છ.ે  શા䄆­㚜ાન ના બ ે崨કાર છ.ે"વાદ­અન ેિસ㱾ાતં" ­­વાદ ­એટલ ેતક㍤ અન ેિસ㱾ાતં­ એટલ ેિન㾦યા啞મક િનણ㍤ય. જયાર㌐ મ孚埖ુય અ㚜ાની હોય છ­ે啞યાર㌐ ત ેઆમાથંી પહ㌐લા નો એટલ ેક㌐­તક㍤ નો આશરો લ ેછ,ેઅન,ે અ孚媈ુળૂ તમે જ 崨િત媈ળૂ એવી દલીલો (વાદ­િવવાદ) નો આશરો લ ેછ.ે પણ જયાર㌐ ત ે"અ㚜ાન" ની 富િૂમકા વટાવી 䅔ય છ ે(અન ે㚜ાન ની 富િૂમકા પર પગ માડં㌐ છ)ે 啞યાર㌐,ત ેએક "િન㾦યા啞મક­િનણ㍤ય" પર (િસ㱾ાતં પર) પહ嶄ચ ેછ.ે હ嫤 ુઆગળ એક કામ હ嫤 ુબાક㉪ છ­ેઅન ેત ેએ છ ેક㌐­આ "િન㾦ય"  અ啞યતં "孊ઢૃ" થવો જોઈએ.  富ુ冰તનો ઉપાય બતાવનારા ં宀埦ુતકો (શા䄆ો) અસ勞ંય છ ેઅન ેસમય બ峠 ુ嫴ૂંકો છ.ે તથેી 㚜ાન મળેવવા孚ું રહ埦ય છ ેક㌐­"સાર 崘હણ કરવો" અન ેતને ેઆચરણ મા ં富કુવાનો 崨ય啞ન કરવો. 

   

73 

એક 崨ાચીન દતં­કથા છ ેક㌐­રાજ­હસં ની સામ ેજો 孊ધૂ અન ેપાણી ભગેા ંકર㉪ન ે富કુવામા ંઆવ ેતો, ત ેરાજ­હસં 孊ધૂ­孊ધૂ લઇ લશે ેઅન ેપાણી રહ㌐વા દ㌐શ.ે બસ,આ જ 崨માણ ેઆપણ ેપણ 㚜ાન નો સાર­ભાગ લવેો અન ેઅસાર ભાગ ન ેછોડ㉪ દ㌐વો જોઈએ.  宦ુ㱾 ની કસરતો (તક㍤) શ䓤શ䓤 મા ંજ䓤ર㉪ છ,ેકોઈ પણ બાબતમા ં巶ખો બધં કર㉪ન ેપડ層ું ન જ જોઈએ. પણ છવેટ㌐ યોગી એ તક㍤ ની 富િૂમકા ન ેવટાવી,એક િનણ㍤ય ેપહ嶄ચી 䅔ય છ.ેઅન ે હવ ેતને ેત ેિનણ㍤ય ન ેઅ孚ભુવ થી 孊ઢૃ (અડગ­ખડક 娼વો) કરવાનો હોય છ.ે  અહ嶪 યોગીઓ સલાહ આપતા ંકહ㌐ છ ેક㌐­કોઈની સાથ ેવાદ­િવવાદ કરશો નじહ,જો કોઈ પરાણ ેવાદ­િવવાદ કર㌐ તો "嫤પૂ રહો" અન ેકોઈ પણ દલીલ નો જવાબ આ噮યા િસવાય,શાિંત થી ત ે埦થળ ેથી ચા囪યા 䅔વ. કારણક㌐ દલીલ­બા䋾 એ મનમા ં"િવ㓈પે" ઉભો કર㌐ છ.ે િનણ㍤ય પર પહ嶄呮યા પછ㉪  જ䓤ર એ છ ે­ક㌐ ­"宦ુ㱾" ન ેક㌐ળવવી, મન ના િવ㓈પે  થી ત ે宦ુ㱾 ન ેિનરથ㍤ક  ચચંળ થવા દ㌐વાનો કોઈ જ અથ㍤ નથી.  જોક㌐ 宦ુ㱾 તો મા崘 એક નબ䘨 ં"સાધન" છ.ેઅન ે"ઇ嗬崨યો" 㸸ારા મળ嬤ું "મયા㍤じદત 㚜ાન" જ આપી શક㌐ છ.ે યોગી તો આ "宦ુ㱾" થી પર જવા ઈ呮છ ેછ.ેતથેી ત ે宦ુ㱾 તનેા કશા કામની નથી.આ વાત ની તને ેખાતર㉪ છ.ે એટલ ેત ેવાદ­િવવાદમા ંઉતયા㍤ િસવાય 嫤પૂ રહ㌐ છ­ે宦ુ㱾 ન ેચચંળ થવા દ㌐તો નથી.  દર㌐ક વાદ­િવવાદ એ માનિસક સમ嬤લુા નો ભગં કર㌐ છ,ેન ેમનમા ંિવ㓈પે ઉભો કર㌐ છ.ે અન ેિવ㓈પે એટલ ેજ િવ呮ન. વાદ­િવવાદ અન ેતક㍤ ­અન ેતનેાથી કરવામા ંઆવતી શોધ­ખોળ એ ત ેસમય 富જુબ 崨ાસ⾠ંગક છ,ે પણ એનાથી 巶ચી ઘણી એવી બાબતો છ,ેક㌐ 娼ની શોધ કરવાની છ.ે આખી જ⽞દગી એ કઈં બાળકોની 娼મ લડાઈ કરવા ક㌐ દલીલ­બા䋾 કરવા માટ㌐ નથી.  છવેટ㌐­"ઈ㾦ર­崨⾠ણધાન"એટલ ેકમ㍤­ફળો  ઈ㾦ર ન ેસમપ㍤ણ. એટલ ેક㌐ કમ㍤ની "崨શસંા" ક㌐ "િન⽞દા" આપણ ેના લવેા,ં પણ એ બનં ેઈ㾦રન ેઅપ㍤ણ કર㉪ શાિંતથી રહ㌐層ું.  

● समा耂धभावनाथတတः 뀐တलशेतनकूरणाथတတႰ뀐च  (૨)  "じ崈યાયોગ" સમાિધ ન ે"孊ઢૃ" કરવા અન ે孊ુઃખ­દાયક િવ呮નો ઓછા કરવા માટ㌐ છ.ે (૨)  આપનામા ંના ઘણાખરા આપણા મનન ેતનેી ઈ呮છા 富જુબ કરવા દઈન ેતને ે"લાડ થી બગડ㌐લા બાળક" 娼層ું કર㉪ 富કુ㉪એ છ㉪એ.પણ એ મન ન ેકા宦મૂા ંઅન ેઆપણા તાબા હ㌐ઠળ લાવવા માટ㌐ じ崈યાયોગ નો સતત અ噮યાસ કરવો 媘બૂ જ䓤ર㉪ છ.ે  યોગમા ંિવ呮નો ­એ સયંમ ના અભાવથી ઉભા થાય છ.ેઅન ેત ે孊ુઃખ દ㌐ છ.ે じ崈યાયોગ ની સાધના 㸸ારા મન ન ેપા䄆 ંખ嶄ચી,તને ેકા宦મૂા ંરાખીન ેજ એ િવ呮નો­કલશેો 岺રુ કર㉪ શકાય.  

● अ耂वᰯᰌयािᄠတमतारागᰯᰌवषेा耂भჱनवशेाः 뀐တलशेाः  (૩)  

અિવ㸸ા,અ埦મતા,રાગ,㸸ષે,ન ેઅ⾠ભિનવશે ­એ પાચં કલશેો છ.ે (૩)  આ પાચં "કલશેો" એટલ ેક㌐ પાચં 崨કારના ં"બધંનો" આપણન ેબાધંી રાખ ેછ.ે 

   

74 

"અિવ㸸ા" (માયા­અ㚜ાન­嵎મ) એ તમે孚ું "કારણ" છ ેઅન ેબાક㉪ના ંચાર ત ેત ેઅિવ㸸ાના "કાય嶪" છ.ે આપણા સવ㍤ 孊ુઃખો 孚ું એક­મા崘 કારણ એ "અિવ㸸ા' છ.ેજો ક㌐ ­આ啞મા ન ે孊ુઃખ­岺ખુ નથી. આ啞મા નો 埦વભાવ­ત ેતો શા㾦ત આનદં છ,ેઆ啞મા 孚ું સઘ䘨 ં孊ુઃખ એ ક㌐વળ 嵎મ છ,ે તને ે岊ું અ㚜ાન­嵎મ­માયા (અિવ㸸ા) એ શોક­ક㌐ 孊ુઃખ મા ંનાખંી શક㌐? (નાખંી શક㌐ નじહ) (દર㌐ક શ噮દ­અિવ㸸ા,અ埦મતા,રાગ,㸸ષે,ન ેઅ⾠ભિનવશે­ નો અલગ­અલગ અથ㍤ આગળ આવશ)ે  

● अ耂वᰯᰌया Ĵတတम ्उတတतरषेा ंတတसတတततन耂विⰁāछတတनोदाराणाम ्(૪)  હવ ેપછ㉪ આવનારા "冰લશેો" એ "岺噮ુત­પાતળા(ં㓈ીણ)­દબાવલેા ં(િવ呮છ㸸) ક㌐ ફ㌐લાયલેા ં(ઉદાર)" છ ે ન ેતમે孚ું ઉ啞પિ㮔­埦થાન અિવ㸸ા છ.ે(૪)  અહકંાર­રાગ­㸸ષે­વગરે㌐ (સ埦ંકારો) ­એ બધા孚ું 富ળૂ એ "અિવ㸸ા" (માયા­અ㚜ાન) છ.ે આ સ埦ંકારો 嫤દુ㉪ 嫤દુ㉪ અવ埦થાઓમા ંરહ㌐ છ.ે㟠ાર㌐ક તઓે "岺噮ુત" અવ埦થામા ંહોય છ.ે ઘણી વાર આપણ ે"ત ેમ孚埖ુય બાળક 娼વો િનદ嶪ષ છ"ે એવો શ噮દ­崨યોગ સાભંળ㉪એ છ㉪એ,પણ, તમે છતા ંત ેબાળક 娼વા મ孚埖ુય ની "巐દર" દ㌐વ­ક㌐ દાનવ ­ની અવ埦થા (岺噮ુત) પણ હોઈ શક㌐­ક㌐ 娼­ 崈મ ે崈મ ે બહાર આવ ેછ.ે  યોગીમા ં宀વૂ㍤­કમ嶪 ના આ સ埦ંકારો પાતળા પડ㉪ ગયલેા (㓈ીણ) હોય છ.ેઘણી 岺壼ૂમ 埦થિતમા ંરહ㌐લા હોય છ,ે એટલ ેત ેયોગી તમના પર કા宦 ૂરાખીન ેતમેણ ેબહાર આવતા અટકાવી શક㌐ છ.ે  દબાવલેા (િવિછ㸸)  સ埦ંકારોનો અથ㍤ એ છ ેક㌐­㟠ાર㌐ક એક 崨કારના સ埦ંકારો­તમેનાથી વ孚 ુ崨બળ સ埦ંકારોથી, અ富કુ સમય માટ㌐ દબાઈ ગયલેા હોય છ ેપણ એ દબાણ 孊રૂ થતા ત ેબહાર આવ ેછ.ે  છ囪ેલી,અવ埦થા­ ફ㌐લાયલેા (ઉદાર) સ埦ંકારો ન ેઅ孚媈ુળૂ વાતાવરણ મળવાન ેલીધ ેતઓે 崨બળ અન ે じ崈યાશીલ બની 䅔ય છ,ેપછ㉪­ભલ ેત ે岊ભુ હોય ક㌐ અ岊ભુ હોય.  

● अჱनတတयाश耂चदःुखानाတတमस ुჱनတတयश耂चसखुाတတमတႰयाჱतर耂वᰯᰌया (૫)  અિન啞ય ન ેિન啞ય­­અ岊⾠ુચ ન ે岊⾠ુચ­­孊ુખદ ન ે岺ખુદ­­અન ે­­અના啞મ વ埦嬤 ુન ેઆ啞મા તર㉪ક㌐ ­ માન層ું (䅔ણ層ું)  ત孚ેું નામ "અિવꔀ츅ા"  (માયા­અ㚜ાન­嵎મ)  (૫)  િવિવધ 崨કારના સ埦ંકારો 孚ું એક જ 富ળૂ છ ેઅન ેત ેછ ે­અિવ㸸ા.તો­આ અિવ㸸ા 岊ું છ?ે જયાર㌐ આપણ ેએમ­માનીએ ક㌐­"峠ું શર㉪ર 䄆,ં峠ું 岊㱾ુ,帮યોિતમ㍤ય,િન啞ય,આનદંમય આ啞મા નથી" તો આ層ું માન層ું ત孚ેું નામ "અિવ㸸ા"­આ મોટામા ંમોટો "嵎મ' છ.ે  

● ጃ̀တတदशတတनश뀐တတတयोरकेाတတमतवेािᄠတमता (૬)  崨埖ટા (આ啞મા) 孚ું દશ㍤ન­શ冰ત (宦ુ㱾) ની સાથ ેતાદા噮યતા (એકા啞મતા)­ એ જ "અ䴀ꠁ吀倃મતા"  (૬)  崨埖ટા એ­岊㱾ુ­અનતં અન ેઅિવનાશી "આ啞મા" છ.ેઅન ે આ 崨埖ટા ના ંબા䄆 જગતના અ孚ભુવો લવેાના ંસાધનો છ­ેઇ嗬崨યો,⾠ચ㮔 (મન) ,宦ુ㱾 (િન㾦ય કરનાર શ冰ત) જયાર㌐ આ આ啞મા 孚ું આ સાધનો સાથ ેતાદા噮ય (એક­䓤પતા) થાય 啞યાર㌐,તને ે "અ埦મતા" (峠ું­પ嬤ું)­䓤પી અ㚜ાન કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ેક㌐ 娼ન ેલીધ ેઆપણ ેપોતાન ે⾠ચ㮔 ની સાથ ેએક­䓤પ  

   

75 

માની લઈએ છ㉪એ અન ેધાર㉪એ છ㉪એ ક㌐ 岺ખુ­孊ુઃખ આપણન ેથાય છ.ે(આ啞મા ન ે岺ખુ­孊ુઃખ નથી)  

● सखुानशुयी रागः (૭)  

岺ખુ 崨啞ય ેમન孚ું ખ嶄ચાણ ત ે"રાગ" (આસ冰ત) (૭)  અ富કુ વ埦嬤ઓુમા ંઆપણ ન ે岺ખુ લાગ ેછ ેએટલ ેમન એક 崨વાહ ની 娼મ તમેના તરફ વહ㌐વા લાગ ેછ.ે અન ેઆ 岺ખુ ના ક㌐嗬崨 તરફ મન 孚ું ખ嶄ચાણ ­ત ેજ ­રાગ ક㌐ આસ冰ત કહ㌐વાય છ.ે 帮યા ંઆપણન ે岺ખુ મળ嬤ું નથી 啞યા ંઆપણ ેકદ㉪ આસ冰ત થતા નથી.અન ેએ層ું પણ બન ેછ ેક㌐­ ઘણીવાર તો­ઘણી િવ⾠ચ崘 વ埦嬤ઓુમા ંઆપણન ે岺ખુ લાગ ેછ,ેઅન ેઆસ冰ત થઇ જઈએ છ㉪એ.  

● दःुखानशुयी ᰯᰌवषेः (૮)  孊ુઃખ 崨啞ય ેમન નો અણગમો ત ે"吀娄ષે"  (૮)  娼 આપણ ન ે孊ુઃખ આપ ેછ,ેતનેાથી આપણ ેઅણગમો કર㉪એ છ㉪એ અન ે啞યાથંી તરતજ 孊રૂ ભાગીએ છ㉪એ.  

● ᄠတवरसवाहတတ 耂वदषुोऽ耂प तथा〰〰ढो 耂भჱनवशेः (૯)  

પોતાના 埦વભાવ મા ંઓત崨ોત થઈન ેરહ㌐લી અન ેિવ㸸ાનોમા ંપણ 孊ઢૃ થઈન ેરહ㌐લી, 䋾વવાની 娼 埦વાભાિવક આસ冰ત­ત ે"અ一ꠁભિનવશે"  (૯)  

● त ेတတჱतတတसवहयेाः सᄠတमाः (૧૦)  

એ 岺壼ૂમ સ埦ંકારોન ેતમેની "કારણ­અવ埦થા"મા ંપહ嶄ચાડ㉪ તમેનો નાશ કરવાનો છ.ે(૧૦)  岺壼ૂમ સ埦ંકારો ની એવી 岺壼ૂમ અસરો છ ેક㌐­娼 આગળ ઉપર 埦孊ળૂ 䓤પ મા ં崨ગટ થાય છ.ે મોટા ભાગના મ孚埖ુયોન ે娼 岺壼ૂમ અવ埦થાઓ (岺壼ૂમ સ埦ંકારો) માથંી (અચતે મનમાથંી) 層િૃ㮔ઓ  ઉપર આવ ેછ ેત ે岺壼ૂમ અવ埦થાઓ 孚ું ભાન હો嬤ું નથી.  પરપોટો જયાર㌐ તળાવના ત⾠ળયથેી નીકળ ેછ ે啞યાર㌐ (岺壼ૂમ હોવાન ેલીધ)ે આપણ ેતને ેદ㌐ખી શકતા નથી, અર㌐,ત ેસપાટ㉪ પર આવી 䅔ય 啞યા ં岺ધુી પણ ઘણી વખત દ㌐ખતા નથી પણ,娼વો ત ેસપાટ㉪ પર આવીન ે 䓤ટ㌐ છ ેઅન ેતરગં ઉપ䅔વ ેછ,ે啞યાર㌐ જ આપણન ેત ે(પરપોટો હતો તવેી) ખબર પડ㌐ છ.ે  આ તરગંો ની ઝપાઝપીમા ંઆપણ ે啞યાર㌐જ સફળ થઇ શક㉪એ ક㌐ જયાર㌐ આપણ ેતમેન ેતમેની­ "કારણ­અવ埦થા" મા ંજ (ત ે埦孊ળૂ થાય ત ેપહ㌐લા)ં ઝડપી શક㉪એ.તનેા બીજ ન ેપકડ㉪એ.... િવકારો પર કા宦 ૂમળેવવા તમેન ે富ળૂ (બીજ) માથંી જ દાબવાના છ.ે  આ 岺壼ૂમ સ埦ંકારો પર કા宦 ૂક㌐વી ર㉪ત ેમળેવવો? તો કહ㌐ છ ેક㌐­"કાય㍤" નો તનેા "કારણ" મા ંલય કરવાથી. ⾠ચ㮔 (મન) ક㌐ 娼 એક "કાય㍤­䓤પ" છ,ેતનેો તનેા "કારણ­䓤પ" 娼વાક㌐ "અ埦મતા" (峠ું­પ嬤ું) મા ંલય કરવામા ંઆવ,ે 啞યાર㌐ અન ેફ冰ત 啞યાર㌐ જ "岺壼ૂમ­સ埦ંકારો" નાશ પામ ેછ.ે "嗜યાન" થી તનેો નાશ થઇ  શકતો નથી.  

● တတयानहयेाᄠတतᰯᰌवတတतयः  (૧૧) 

   

76 

 嗜યાન 㸸ારા તમેના ં(ત ે岺壼ૂમ­સ埦ંકારોના) 埦孊ળૂ પじરણામો નો 啞યાગ થાય છ.ે (૧૧)  આગળ બતા埆寲ું તમે એ "તરગો" ન ેઉઠતા અટકાવવામા ં"嗜યાન" એ મો嫴ું સાધન છ.ે 嗜યાન 㸸ારા જો આ તરગંો દબાવીન ે嗜યાનનો િનરતંર વષ嶪 岺ધુી અ噮યાસ કરવાથી,嗜યાન ની "ટ㌐વ" પડ㉪ 䅔ય છ.ેઅન ેકોઈ પણ 䅔તના 崨ય啞ન િવના પણ 嗜યાન ની અવ埦થા જો ચા尾 ુરહ㌐ તો­ 崈ોધ­િધ㟠ાર ­વગરે㌐ 層િૃ㮔ઓ કા宦મૂા ંઆવી જઈન ેઆપોઆપ દબાઈ 䅔ય છ.ે  

● 뀐တलशेमलूः कमाတတशयो ጃ̀Ⴐ뀐टाጃ̀Ⴐ뀐टजတတमवदेनीयः  (૧૨)  

કમા㍤શય ના ં富ળૂ 冰લશેો મા ંછ ેઅન ેતમેના ંફળ આ જ嗬મ ક㌐ બી䅔 જ嗬મ મા ંઅ孚ભુવાય છ.ે (૧૨)  "કમા㍤શય" એટલ ેસ埦ંકારો નો એકદંર સરવાળો. આપણ ેકોઈ કામ કર㉪એ છ㉪એ 啞યાર㌐ (ત孚ેું કારણ) મનમા ંએક "層િૃ㮔­䓤પી" તરગં ઉઠ㌐લો હોય છ,ે અન ેકામ 宀尾ુ ુથઇ ગયા પછ㉪ આપણ ેમાની એ છ㉪એ ક㌐ ­ત ેતરગં શમી ગયો. પણ ત ેતરગં શમી ગયો હોતો નથી પણ મા崘 岺壼ૂમ 䓤પ ેથાય છ ેઅન ે啞યા ંહ䋾 રહ㌐લો જ હોય છ.ે જયાર㌐ આપણ ેત ેકર㌐લા કામ ન ેયાદ કરવાનો 崨યાસ કર㉪એ છ㉪એ,啞યાર㌐ ત ેપાછો ઉપર આવી તરગં­ક㌐ 層િૃ㮔­䓤પ બન ેછ.ેએટલ ેત ેતરગં  શ噮યો છ ેએમ કહ㌐વાય નじહ,જો શમી ગયો હોત તો 埦富િૃત(યાદ) 䓤પ ે ફર㉪થી આવી શક㌐ નじહ.  આ ર㉪ત ેદર㌐ક㌐ દર㌐ક કાય㍤ ક㌐ િવચાર,ભલ ેત ેસારો હોય ક㌐ નરસો (ખરાબ) હોય­ત ેમનમા ં帮ડો ઉતર㉪, અન ે岺壼ૂમ­䓤પ ેસઘંરાઈ રહ㌐ છ.ે 孊ુખદ ક㌐ 岺ખુદ­એ બનં ે崨કારના િવચારો ન ેકલશેો ક㌐ 孊ુઃખદાયક િવ呮નો કહ㌐વામા ંઆવ ેછ,ે કારણક㌐ યોગીઓના કહ㌐વા 富જુબ તઓે લાબં ેગાળ ે孊ુઃખ જ ઉ啞પ㸸 કર㌐ છ.ે ઇ嗬崨યો 㸸ારા મળ嬤ું દર㌐ક 岺ખુ ­એ આખર㌐ તો 孊ુઃખ જ આપવા孚ું. બધા ભોગો ­એ ભોગની 嬤埖ૃણા વધાર㌐ ન ેવધાર㌐ જગાવ ેછ,ેન ેપじરણામ ે孊ુઃખ આવ ેછ.ે  મ孚埖ુય ની 嬤埖ૃણાઓ નો કોઈ 巐ત નથી,એ ઈ呮છાઓ કય㍤ જ 䅔ય છ,ેઅન ેજયાર㌐ ત ેઇ呮છાઓ ­ 宀રુ㉪ થઇ ન શક㌐ એવી 埦થિતએ પહ嶄ચ ે啞યાર㌐ ત ે孊ુઃખી થાય છ.ે અન ેતથેી જ યોગી,સ埦ંકારો ના સમ崘 સ富હૂ ન ે(કમા㍤શય) ­ભલ ેત ેસારા હોય ક㌐ ખરાબ હોય, તને ે孊ુઃખ­દાયક િવ呮નો  ગણ ેછ,ેકારણ ક㌐ ત ેઆ啞માની 富ુ冰ત ના માગ㍤ મા ંિવ呮ન­䓤પ છ.ે  આપણા ંસઘળા ંકાય嶪 ના 富ળૂ­સમા 岺壼ૂમ સ埦ંકારો 孚ું પણ ત層ેું જ છ.ે આ જ嗬મ મા ંક㌐ ભિવ埖યમા ંઆવનારા જ嗬મોમા ંકમ嶪 ના ંફળ ઉ啞પ㸸 કરનાર કારણો­એ સ埦ંકારો જ છ.ે અપવાદ­䓤પ じક埦સાઓમા ંક㌐ જયાર㌐ આ સ埦ંકારો અિત­崨બળ હોય છ­ે啞યાર㌐ તમેના ફળ જ囪દ㉪ મળ ેછ.ે પાપના ંક㌐ 宀啞ુયના ંઅિત 崨બળ કમ嶪 ના ફળ આ જ嗬મ મા ંપણ મળ ેછ.ે  યોગીઓ માન ેછ ેક㌐­娼 મ孚埖ુયો સારા સ埦ંકારોની 崨બળ "શ冰ત" મળેવી શક㌐,તમેન ે શર㉪રો નો 啞યાગ કરવો પડતો નથી,અન ેઆ જ嗬મ મા ંજ પોતાના ંશર㉪ર ન ેદ㌐વ­શર㉪ર મા ંપલટાવી શક㌐ છ.ે યોગીઓ ના 崘થંોમા ંઆવા じક埦સાઓ ન嶄ધાયલેા છ.ે આવા યોગીઓ એ પોતાના શર㉪ર孚ું ઉપાદાન જ બદલી નાખ ેછ,ેઅન ેતઓે શર㉪રના પરમા嬤ઓુની  એવી ર㉪ત ે"宀નુઃરચના" કર㌐ છ ેક㌐­તમેન ેમાદંગી ક㌐ 富啞ૃ寲 ુઆવ嬤ું નથી. શર㉪ર ન ેમાદંગી ક㌐ 富啞ૃ寲 ુના આવ ેત­ેવ埦嬤 ુશા માટ㌐ શ㟠 ના હોય? 

   

77 

 આહારનો અથ㍤ શર㉪ર­શા䄆 ની 崨埖ટએ એવો થાય છ ેક㌐­岺યૂ㍤માથંી આવતી શ冰ત ન ેપચાવી એક­રસ કરવી. 岺યૂ㍤ ની એ શ冰ત વન埦પિત (ધા嗬ય) મા ંઆવ ેછ ેઅન ેત ેવન埦પિત  મ孚埖ુય  ખાય છ,ેએટલ­ે િવ㚜ાન ની ર㉪ત ેતનેો અથ㍤ એ થયો ક㌐­એટલી શ冰ત આપણ ે岺યૂ㍤માથંી (આહાર­વાટ㌐) લઈએ છ㉪એ, અન ેત ે岺યૂ㍤ ન ેઆપણ ેપોતાનો 巐શ બનાવીએ છ㉪એ.  વ埦嬤­ુ埦થિત જો આમ  હોય,તો પછ㉪ એ (岺યૂ㍤) શ冰ત ન ેપોતાનામા ંએક­䓤પ કરવાનો ­ એ એક જ ર埦તો શા માટ㌐ હોવો જોઈએ? એ 岺યૂ㍤ શ冰તન ેપોતાનામા ંપચાવવાની વન埦પિત ક㌐ 宀嗜ૃવી ની ર㉪ત એ કઈં આપણા 娼વી નથી!! તમેની 崨じ崈યા આપણી 崨じ崈યા કરતા ંકઈંક 嫤દુ㉪ જ છ,ેપર嬤ં,ુબધા જ કોઈ એક ક㌐ બી䋾 ર㉪ત ે ત ે岺યૂ㍤ શ冰તન ેપોતાનામા ંપચાવ ેછ.ે  યોગીઓ કહ㌐ છ ેક㌐­ત­ે岺યૂ㍤­શ冰તન ેક㌐વળ મનની શ冰ત 㸸ારા પચાવી શકાય છ.ેઅન ેતથેી જ તઓે, સવ㍤­સામા嗬ય પ㱾િતનો આધાર લીધા િવના,તઓે ઇ呮છા孚સુાર એ શ冰તન ેપોતાનામા ંખ嶄ચી શક㌐ છ.ે  娼વી ર㉪ત ેકરો⾠ળયો,પોતાની લાળ થી 䅔䘨 ંરચ ેછ,ે અન ેતનેાથી બધંાઈ 䅔ય છ,ે  એટલ ેક㌐ 䅔ળ ના તાતંણાના આધાર િસવાય એ બી娼 㟠ાયં જઈ શકતો નથી, તવેી ર㉪ત ેઆ 㚜ાન­ત嬤ંઓુ ની 䅔ળ આપણ ેઆપણા પોતાનામાથંી જ રચી છ,ેઅન ેએ  㚜ાન­ત嬤ંઓુ ના સહારા વગર આપણ ેકોઈ કાય㍤ કર㉪ શકતા નથી. પણ યોગી કહ㌐ છ ેક㌐­તનેાથી (㚜ાન­ત嬤ંથુી) બધંાઈ રહ㌐વાની કોઈ જ䓤ર નથી.  વીજળ㉪ (ઈલ冰ે崘㉪સીટ㉪) ન ે孊ુિનયાના કોઈ પણ ભાગમા ંમોકલવા,તાર ના દોરડા 孚ું સાધન જોઈએ છ,ે પણ 媈દુરત તો વીજળ㉪ ના (શ冰તના) િવરાટ જ嗜થાન ે⾠બલ媈લુ તાર વગર જ મોકલી શક㌐ છ.ે તો આપણ ેપણ 媈દુરત ની 娼મ ­ક㌐મ ના કર㉪ શક㉪એ? માનિસક વીજળ㉪ (શ冰ત) ન ેઆપણ ે(ટ㌐લીપથી­㸸ારા)મોકલી શક㉪એ છ㉪એ. 娼ન ેઆપણ ેમન કહ㉪એ છ㉪એ ત ેઘણ ે巐શ ેવીજળ㉪ ન ેમળ嬤ું આવ ેછ.ે અન ેએ 埦પ埖ટ છ ેક㌐­આ 㚜ાનત嬤ં ુઓના 崨વાહો અ富કુ 巐શ ેવીજળ㉪ 娼વા છ.ે અન ેિવ㚜ાન 富જુબના વીજળ㉪ ના િનયમો ન ેઅ孚સુર㌐ છ.ે  આપણ ેઆપણી આ માનિસક વીજળ㉪ (માનિસક િવ峰તુ) "ફ冰ત"  આ 㚜ાન­ત嬤ંઓુ ના મા嗜યમ (સાધન) 㸸ારા જ મોકલી શક㉪એ છ㉪એ.પણ­ આ (㚜ાનત嬤ંઓુની) વીજળ㉪ ન ે岊ું આ સાધન (㚜ાનત嬤ંઓુ) િસવાય મોકલી શકાય? યોગીઓ કહ㌐ છ ેક㌐­એ 宀રૂ㌐宀尾ૂું શ㟠 છ ેઅન ે埆યવહા尾 ુપણ છ,ેઅન ેઆમ કર㉪ પણ શકાય છ.ે અન ેજયાર㌐ યોગીઓ આમ કર㌐ છ ે啞યાર㌐,ત ેિવ㾦મા ંબધ ેકાય㍤ કર㉪ શક㌐ છ.ે કોઈ પણ 埆ય冰ત ની સાથ,ેકોઈ પણ 埦થળ,ે㚜ાનત嬤ંઓુ ની 䅔ળ ની મદદ િવના કાય㍤ કર㉪ શક㌐ છ.ે  સામા嗬ય ર㉪ત ેજયાર㌐ 䋾વા啞મા,આ 㚜ાનત嬤ંઓુ ની 崨વાહ­નળ㉪ઓ 㸸ારા કાય㍤ કરતો હોય છ,ે 啞યાર㌐ આપણ ેકહ㉪એ છ㉪એ ક㌐ ­ત ેમાનવ "䋾વ ેછ"ે પણ જયાર㌐­ આ 㚜ાનત嬤ંઓુ કાય㍤ કરતા અટક㉪ 䅔ય ­એટલ ેઆપણ ેકહ㉪ છ㉪એ ક㌐­ત ેમાનવ "મર㉪ ગયો" પણ,જયાર㌐ એ માનવ 㚜ાનત嬤ંઓુ ની 崨વાહ­નળ㉪ઓ ની સહાય થી ­ક㌐­સહાય વગર,કાય㍤ કરવાન ે શ冰તમાન થાય 啞યાર㌐,જ嗬મ­ક㌐­富啞ૃ寲 ુનો કોઈ અથ㍤ રહ㌐તો નથી.  આ 岺ૃ埖ટમાનંા સવ㍤ શર㉪રો ત嗬મા崘ા (પરમા嬤)ુ માથંી બનલેા ંછ.ેપણ તમેના શર㉪રો 嫤દુા嫤દુા છ,ે 

   

78 

嫤દુા 嫤દુા આકારના છ,ેત ેભદે (તફાવત) તમેની 巐દર રહ㌐લા ત ેપરમા嬤 ુની ગોઠવણી નો છ.ે અન ેજો  કોઈ તાકાત­વર­યોગી પોત ેજ એ ગોઠવણી પોતાની ર㉪ત ેકર㉪ શકતો હોય ­તો­ત­ે તનેી ઈ呮છા 富જુબ એક ક㌐ બી䅔­ એવા કોઈ પણ નવા શર㉪ર ની રચના કર㉪ શક㌐.  સામા嗬ય ર㉪ત ેજોવામા ંઆવ ેતો, આપણ ેખોરાક ખાઈએ છ㉪એ અન ેઆપણ ેજ આપ嬤ું શર㉪ર બનાવીએ છ㉪એ બી嫤ું કોઈ ખોરાક ખાય (અન ેઆપણ ેના ખાઈએ) તો આપણ ેલા宦ં ુ䋾વી શક㉪એ નじહ. આપણ ેખાધલે ખોરાકમાથંી આપણ ેજ (આપ嬤ું શર㉪ર જ ) લોહ㉪ બનાવ ેછ,ેતને ેનસોમા ંવહ㌐વડાવીએ છ㉪એ, અન ેત ેલોહ㉪ ન ેસાફ પણ કર㉪એ છ㉪એ.આપણ ેજ આપણા શર㉪ર ના મા⾠લક છ㉪એ.અન ેઆપણ ેજ ત ે શર㉪ર ની 巐દર રહ㉪એ છ㉪એ. મા崘 તને ે"宀નુજ㌐વન" ક㌐મ આપ層ું ત ે"㚜ાન" આપણ ે富લૂી ગયા છ㉪એ. "ય崘ં­વત" બની ગયા છ㉪એ.  જો આ શર㉪રન ે宀નુજ㌐વન આપવાના 㚜ાન ન ેસમજણ­宀વૂ㍤ક (યોગ­િવ㚜ાન થી) કરવામા ંઆવ,ે અન ેશર㉪ર ની રચનાન ેિનયિમત િનયમમા ંકરવામા ં(સમજવામા)ં આવ ેતો­ 娼層ું આપણ ેઆમ કર㉪ શક㉪એ ક㌐ ­આપણ ેજ આપણા શર㉪ર ની નવ­રચના કર㉪ શક㉪એ છ㉪એ. અન ે啞યાર㌐ નじહ હોય­શર㉪ર ન ેકોઈ રોગ,ક㌐  નじહ હોય શર㉪ર ન ેજ嗬મ ­ક㌐­ 富啞ૃ寲.ુ  

● सჱत मलू ेतᰯᰌ耂वपाको जाတတयायभुတꀐगाः (૧૩)  સ埦ંકાર­䓤પી 富ળૂ હોવાથી,તનેા પじરપાક­䓤પ ેજ嗬મ,આ寲埖ુય અન ે岺ખુ­孊ુઃખના ભોગો આવી મળ ેછ.ે(૧૩)  富ળૂ­એટલ ેક㌐ સ埦ંકાર­䓤પી "કારણો" હોય, અન ે ત ે崨ગટ થાય તો ત ે"કાય㍤" ન ેઉ啞પ㸸 કર㌐ છ.ે 娼,બીજમાથંી 層㓈ૃ અન ે層㓈ૃમાથંી બીજ થઈન ેપરપંરા ચા囪યા કર㌐ છ­ેતમે, કારણ નો નાશ થતા ત ેકાય㍤­䓤પ ેઉ啞પ㸸 થાય,અન ેત ેકાય㍤ 岺壼ૂમ થાય એટલ ેતનેા પછ㉪ના "કાય㍤" ના  "કારણ­䓤પ" બન ેછ.ે  અ啞યારના ંઆપણા ંબધા ંકાય嶪 એ 富તૂકાળ ના સ埦ંકારો 孚 ુપじરણામ છ.ેતમે, પાછા ંઅ啞યારના ંકાય嶪 ­એ­સ埦ંકાર䓤પ થઈન ેભિવ埖ય ના કાય嶪ના કારણ­䓤પ બનશ.ેએમ પરપંરા ચાલવાની.  તથેી આ 岺崘ૂ કહ㌐ છ ેક㌐­"કારણ" (સ埦ંકાર­䓤પી) હોય એટલ ે"કાય㍤" થવા孚ું જ. 富ળૂ હોય એટલ ેત孚ેું ફળ ­䅔િત ક㌐ જ嗬મ ના 䓤પમા ંઆવવા孚ું જ. કોઈ­મ孚埖ુય તો કોઈ પ岊,ુકોઈ દ㌐વ તો કોઈ દાનવ­ થાય છ.ે  તવેી જ ર㉪ત ેજ⽞દગી પર કમ㍤ ની 嫤孊ુુ嫤દુ㉪ અસર પડ㌐ છ.ેકોઈ પચાસ તો કોઈ સો વષ㍤ 䋾વ,ેતો  કોઈ તો વળ㉪ જ嗬મતા ંજ ક㌐ બ ેચાર વષ㍤ મા ંમર㉪ 䅔ય. આ બધી 䋾વન ની િવિવધતાઓ 宀વૂ㍤ના કમ㍤ વડ㌐ થાય છ.ે  કોઈ એક મ孚埖ુય 䅔ણ ેભોગો ભોગવવા જ જ嗬噮યો હોય છ,ેઅન ેજો એ જગંલમા ંજઈન ેબસે ેતો 啞યા ંપણ ભોગો તનેી પાછળ જ જવાના.તો બીજો મ孚埖ુય 帮યા ં䅔ય 啞યા ંતનેી પાછળ 孊ુઃખો જ પડ㌐લા ંહોય છ.ે આ બનં ેના 宀વૂ㍤ ના કમ嶪 孚 ુફળ છ.ે યોગીઓ કહ㌐ છ ેક㌐­સઘળા ં岊ભુ કમ嶪 孚 ુફળ 岊ભુ અન ેઅ岊ભુ કમ嶪 孚 ુફળ 孊ુઃખ છ.ે 娼 કોઈ પાપ 孚 ુઆચરણ કર㌐ તને ેતનેા ફળ­䓤પ ે孊ુઃખ ભોગવવા ંજ પડશ.ે  

● त ेᄠတलादपတတरतापफलाः पတတयापတတयहतेတတवात ् (૧૪) 

   

79 

 宀啞ુય અન ેપાપ 䓤પી "કારણો" ના ંફળ­䓤પ ેથયલે કમ嶪 (કાય嶪) 岺ખુ­孊ુઃખ આપ ેછ.ે (૧૪)  

● पတတरणामतापसᄠတकारदःुखगैတुတणविृတတत耂वरोधाच ्च दःुखम ्एव सवრᑠ 耂ववे耂कनः (૧૫)  દર㌐ક વ埦嬤­ુકા ંતો પじરણામ­䓤પ ે(孊ુઃખ આપ ેછ)ે અથવા,岺ખુ ના નાશ ની આશકંા­䓤પ ે(孊ુઃખ આપ ેછ)ે, અથવા તો 岺ખુભોગ ના સ埦ંકારમાથંી ઉપજતી લાલસા­䓤પ ે(孊ુઃખ આપ ેછ)ે,અન ે (સ啞વ­રજસ­તમસ) 媾ણુો ની પર埦પર િવરોધી じ崈યા­䓤પ ે­પણ 孊ુઃખ­દાયક નીવડ㌐ છ,ેક㌐ 娼 િવષ­ે િવવકે㉪­宀尾ુષુ સવ㍤ કઈં 䅔ણ ેછ.ે(ઉપર孚ું સવ㍤ 孊ુઃખ દ㌐નાર છ)ે  (૧૫)  યોગીઓ કહ㌐ છ ેક㌐­娼 મ孚埖ુયમા ંિવવકે­શ冰ત (સદ­宦ુ㱾) હોય છ,ેતવેો મ孚埖ુય 娼 娼 બધા ં岺ખુ ક㌐ 孊ુઃખ­䓤પ ે કહ㌐વાય છ,ેત孚ેું રહ埦ય સમ䋾 䅔ય છ,ેઅન ેત ે䅔ણ ેછ ેક㌐­ત ેબધા ં(岺ખુ­孊ુઃખ) એક પછ㉪ એક આ埆યા કર㌐ છ,ે અન ેએક­બી䅔મા ંભળ㉪ 䅔ય છ.ે ત ે嫤એુ છ ેક㌐­મ孚埖ુયો આખી જ⽞દગી ઝાઝંવા ના જળ ની પાછળ ભટકતા રહ㌐ છ,ેપણ તમેની વાસનાઓની કદ㉪ 嬤ૃ噮ત થતી નથી.  મહારા䅔 寲િુધ埖ઠર㌐ એકવાર કહ㌐尾ું ક㌐­䋾વનમા ંનવાઈ­ભર㉪ વ埦嬤 ુએ છ ેક㌐­આપણી આ嫤બુા嫤 ુહર 㓈ણ ે મ孚埖ુયોન ે富啞ૃ寲 ુપામતા જોઈએ છ㉪એ અન ેત ેછતા ંપણ આપણ ન ેલાગ ેછ ેક㌐ આપણ ેકદ㉪ મરવાના નથી.  ચાર㌐ બા嫤 ુ富ખૂા㍤ઓ હોવા ંછતા ંમાનવી માન ેછ ેક㌐­પોત ેએક જ અપવાદ­䓤પ અન ે㚜ાની છ.ે ચાર㌐ બા嫤 ુઅ埦થરતા ના અ孚ભુવો નજર㌐ ચડવા છતા,ંમાનવી માન ેછ ેક㌐­પોત ેઅન ેપોતાનો 崨મે ­ એક મા崘 શા㾦ત અન ે埦થર છ.ે આમ બની શક㌐ નじહ.崨મે­岺嗜ુધા ં埦વાથ㍤­宀ણૂ㍤ છ.ે  એટલ ેયોગી­宀尾ુષુ કહ㌐ છ ેક㌐­િમ崘ોનો,સતંાનોનો,પિત­પ啞ની નો 崨મે 岺嗜ુધા ંધીર㌐ ધીર㌐ ઓસરતો 䅔ય છ.ે આ 䋾વનમા ંદર㌐ક વ埦嬤 ુનો 㓈ય થાય છ,ે માટ㌐, જયાર㌐ બધી વ埦嬤ઓુ­ક㌐ 崨મે 岺嗜ુધા ંિન埖ફળ જતો લાગ ે啞યાર㌐ ચમકારા ની પઠે㌐ માનવી ન ેલાગ ેછ ેક㌐ આ સસંાર ક㌐વો 埆યથ㍤ છ.ે啞યાર㌐ તને ેવરૈા厸ય ની ઝાખંી થાય છ.ેસસંાર ની પલે ેપાર孚ું કઈંક દશ㍤ન થાય છ.ે સસંાર ન ેવળગી રહ㌐વાથી નじહ પણ આ સસંાર નો 啞યાગ કરવાથી જ અલૌじકક વ埦嬤 ુમળ ેછ.ે  આજ 岺ધુી એવો એક㌐ મહાન 宀尾ુષુ થયો નથી ક㌐ 娼ન ેપોતાના મહાન પદની 崨ા噮ત માટ㌐ ઇ嗬崨યોના ં岺ખુો  અન ેભોગો છોડવા પડ㓈ા ંના હોય. 孊ુઃખ 孚ું કારણ 崨媈િૃતના ં嫤દુા嫤ંદુા ંબળોના સઘંષ㍤મા ંજ રહ㌐尾ું છ.ે એક એક બા嫤 ુતાણ ેઅન ેબી嫤ું બી䋾 બા嫤.ુ આ ખ嶄ચ­તાણ ન ેલીધ ેજ શા㾦ત 岺ખુ અશકય બન ેછ.ે  

● हये ंदःुखम ्अनागतम ्(૧૬)  娼 孊ુઃખ હ嫤 ુઆ埆寲ું નથી (પણ આવવાનો સભંવ છ)ે તને ેઅટકાવ層ું જોઈએ. (૧૬)  ક㌐ટલાકં કમ嶪 આપણ ેભોગવી લીધા ંછ,ેક㌐ટલાકં અ啞યાર㌐ વત㍤માનમા ંભોગવી ર䄆ા છ㉪એ અન ે ક㌐ટલાકં ભિવ埖યમા ંફળ દ㌐વાની રાહ જોઈન ેઉભા છ.ે 娼 કમ嶪 આપણ ેભોગવી લીધા ંતનેો તો 䅔ણ ેじહસાબ પતી ગયો,અન ે娼 ભોગવી ર䄆ા છ㉪એ,ત ેભોગ ચા尾 ુછ,ે એટલ ેમા崘 娼 કમ嶪 ભિવ埖યમા ંફળ આપવાની રાહ જોઈન ેબઠેા છ ેતમેન ેઆપણ ેકા宦મૂા ંલાવી શક㉪એ. અન ેએ 嗜યયે માટ㌐ જ આપણી બધી શ冰ત કામ ેલગાડવી જોઈએ. આગળ પતજંલીએ 娼 ક峰ું (૨­૧૦) ત ે富જુબ­ 

   

80 

સ埦ંકારો ન ેતમેની કારણ­અવ埦થા પર પહ嶄ચાડ㉪ન ેતમેના પર કા宦 ુમળેવવાનો છ.ે   

● တတႰ뀐टጃृ̀Ⴐ뀐ययोः सयंोगो हयेहतेःु (૧૭)  啞યાગ કરવાયો厸ય છ ે(ત ે孊ુઃખ 孚ું કારણ) 崨埖ટા અન ે孊埖ૃય નો સયંોગ. (૧૭)  崨埖ટા કોણ ? મ孚埖ુય નો આ啞મા (宀尾ુષુ) 孊埖ૃય એટલ ે岊ું? મન થી શ尾 ુકર㉪ન ેજડ 崨埆ય 岺ધુીની સમ埦ત "崨媈િૃત"  સઘળા 崨કારના 岺ખુો અન ે孊ુઃખો આ 宀尾ુષુ (આ啞મા) અન ેમન (崨媈િૃત) ના સયંોગ માથંી પદેા થાય છ.ે અહ嶪 એ યાદ કર層ું જ䓤ર㉪ બન ેછ ેક㌐­યોગ­દશ㍤ન ની じફલ岺ફુ㉪ 富જુબ­宀尾ુષુ (આ啞મા) 岊㱾ુ છ,ેપણ  જયાર㌐ ત ે崨媈િૃત સાથ ેજોડાય છ ે啞યાર㌐ 岺ખુ­ક㌐ 孊ુઃખ 孚ું 崨િત⾠બ⽞બ તનેા પર પડ㌐ છ,ેઅન ે તથેી ત ે(આ啞મા) 岺ખુી ક㌐ 孊ુઃખી દ㌐ખાય છ.ે  

● တတकाश耂တတयािᄠတथჱतशील ंभतूिेတတတတयाတတमकं भोगापवगाတတथრᑠ ጃ̀Ⴐ뀐यम ्(૧૮)  孊埖ૃય એટલ ેપચં­મહા富તૂ અન ેઇ嗬崨યો孚ું બન尾ેું જગત.崨કાશ­じ崈યા­અન ેજડતા ત孚ેું 埦વ䓤પ છ.ેઅન ેત ે 崨埖ટા (આ啞મા) ન ેભોગ અન ે富ુ冰ત આપવા માટ㌐ છ.ે (૧૮)  孊埖ૃય એટલ ે"崨媈િૃત" અન ેત­ે 崨媈િૃત ­આ સમ埦ત જગત 娼孚ું બન尾ેું છ,ેત ે­埦孊ળૂ અન ે岺壼ૂમ પચંમહા富તૂો, 㚜ાને嗬崨યો,મન­વગરે㌐ ની બનલેી છ.ેઅન­ે 崨કાશ (સ啞વ) じ崈યા (રજસ) અન ેજડતા (તમસ) ­એવા 崘ણ 媾ણુ ના 埦વ䓤પ ની છ.ે  આ સમ埦ત 崨媈િૃત નો હ㌐嬤 ુ岊ું? તો કહ㌐ છ ેક㌐­ "宀尾ુષુ (આ啞મા) ન ેઅ孚ભુવ કરાવવાનો" 宀尾ુષુ (આ啞મા) પોતાનો મじહમા­じદ埆ય 埦વભાવ ­䅔ણ ેક㌐­ 富લૂી ગયો છ.ે 宀尾ુષુ જયાર㌐ 崨媈િૃત ની સાથ ેત崈પુ થઇ 䅔ય છ ે啞યાર㌐ ત ેપોત ે"岊㱾ુ અન ેઅનતં છ"ે એ 富લૂી 䅔ય છ.ે  એ 宀尾ુષુ (આ啞મા) 崨મે કરતો નથી ક㌐ 崨મે આપતો નથી કારણક㌐ ત ેપોત ેજ "崨મે­埦વ䓤પ" છ.ે ત ેઅ埦ત啞વમા ંઆવ ેએમ નથી કારણક㌐ ત ેપોત ેજ "અ埦ત啞વ­埦વ䓤પ" છ.ે તને ે㚜ાન થવા પ嬤ું નથી કારણક㌐ ત ેપોત ેજ "㚜ાન­埦વ­䓤પ" છ.ે  આ માયા (崨媈િૃત) ના રા帮યમા ં帮યા ંબ孚ું જ 孊ુઃખ­䓤પ છ,ે帮યા ં尾દુન અન ે巶岺ઓુ ભયા㍤ છ,ે啞યા,ં થોડા 岺વુણ㍤ ના લખોટા ગબડાવવામા ંઆવ ેછ,ેઅન ે孊ુિનયા આખી તનેી પાછળ પડાપડ㉪ કર㉪ રહ㌐ છ.ે આ જગતમા ંસવ㍤ ની આવી જ દશા છ.ે崨媈િૃત જોડ㌐ ક岊ું "બાધંવા  娼層ું" છ ેજ નじહ પણ બધા બધંાય છ.ે  યોગી કહ㌐ છ ેક㌐­崨媈િૃત સાથ ેસયંોગ કર㉪ન ેએટલકે㌐­મનથી સસંાર સાથ,ેત嗬મય થઈન ે宀尾ુષુ પોતાન ે岺ખુી માન ેછ.ેપણ ત ેસા嫤ું 岺ખુ નથી.અન ે તમેાથંી બહાર નીકળવાનો માગ㍤ મા崘­એ­તનેો  પોતાનો  "અ孚ભુવ"  જ છ.ે  આ બધો અ孚ભુવ લવેાનો પણ તને ેજ囪દ㉪ 宀રુો કર㉪ દ㌐વાનો. આ સસંાર­䅔ળ મા ંમ孚埖ુય 䅔ત ેજ પસે ેછ ેઅન ેતને ે䅔ત ેજ ત ે䅔ળ માથંી બહાર નીકળવા孚ું છ.ે તથેી મ孚埖ુય ભલ ેપિત,પ啞ની,સતંાન,િમ崘 ­વગરે㌐ નો અ孚ભુવ લ,ેપણ પોતાના સાચા 埦વ䓤પ ન ે富લૂ ેનじહ, તો ત ેઆ અ孚ભુવોમાથંી સહ㌐લાઈથી અન ેસહ㉪સલામત નીકળ㉪ શક㌐ છ.ે  એટલ ેઅહ嶪 એક વાત કદ㉪ 富લુવી નじહ જોઈએ­ ક㌐ સસંાર એ એક 㓈⾠ણક અવ埦થા છ.ેઅન ેઆપણ ેતમેાથંી થઈન ેબહાર નીકળવા孚ું છ.ેઅન ેઆ દરિમયાન થતો 岺ખુ­孊ુઃખ નો અ孚ભુવ એ જ એકમા崘 મોટો 媾䓤ુ છ.ે 

   

81 

વળ㉪, આપણ ેકદ㉪ એક 㓈ણ પણ­આપણા 富ળૂ­埦વ­䓤પ (આ啞મા) ન ે富લૂવા孚ું નથી.  

● 耂वशषेा耂वशषे耂ल퉑섰गमाတတा耂ल퉑섰गाჱन गणुपवाတတ耂ण  (૧૯)  埦પ埖ટ,અ埦પ埖ટ,⾠ચ䄆 (⾠લ⽞ગ) મા崘,અન ે ⾠ચ䄆(⾠લ⽞ગ) રじહત ­­એ 媾ણુો ની અવ埦થા છ.ે (૧૯)  યોગ­શા䄆 એ સા勞ંય­દશ㍤ન ના આધાર㌐ રચાય尾ેું છ.ેઅન ેઆ 媾ણુો િવશનેા 岺崘ૂ ન ેસમજવા માટ㌐, સા勞ંય­દશ㍤ન 崨માણનેી "જગત­રચના" િવષ ેઅહ嶪 ફર㉪થી િવવરણ કરતા ંકહ㌐ છ ેક㌐­ સા勞ંય­દશ㍤ન 崨માણ ે"崨媈િૃત" એ જગત (રચના) 孚ું ઉપાદાન અન ેિનિમ㮔­"કારણ" છ.ે આ 崨媈િૃત ના 崘ણ 媾ણુો છ­ેસ啞વ­રજસ અન ેતમસ.  તમસ ­એટલ ે娼 કઈં 巐ધકારમય,અ㚜ાન­宀ણૂ㍤ અન ેજડ છ ેત ેબ孚ું, રજસ­ એટલ ે娼 કઈં じ崈યાશીલ અન ેગિત­䓤પ છ­ેત,ેઅન ેસ啞વ­એટલ ે埦થરતા,崨કાશ.  岺ૃ埖ટ (જગત) ની રચના થવાના 宀વૂ㍤­崨媈િૃત ન ેઅ埆યકત (અ埦પ埖ટ) અિવ⾠ભ㸸 અન ેઅિવભ冰ત કહ㌐વામા ંઆવ ેછ,ેએટલ ેક㌐ 娼નામા ંનામ ક㌐ 䓤પ નો કશો ભદે હોતો નથી,એવી અવ埦થા. આ અવ埦થા ની 巐દર 崨媈િૃતના એ 崘ણ ે媾ણુો (સ啞વ­રજસ­તમસ) સમ嬤લુામા ંહોય છ.ે પણ પછ㉪ એ સમ嬤લુા નો ભગં થાય છ.ેઅન ેએ 崘ણ ે媾ણુો િવિવધ 崨કાર㌐ િમિ嵴ત થવા લાગ ેછ.ેઅન,ે પじરણામ ેજગતની ઉ啞પિ㮔 થાય છ.ે   દર㌐ક મ孚埖ુયમા ંઆ 崘ણ ે媾ણુો રહ㌐લા હોય છ,ે જયાર㌐ સ啞વ­媾ણુ 崨બળ થાય 啞યાર㌐­㚜ાન નો ઉદય થાય, રજો媾ણુ 崨બળ થાય­啞યાર㌐ ચચંળતા­じ崈યાશીલતા વધ.ેઅન ે તમો媾ણુ 崨બળ થાય 啞યાર㌐ 巐ધકાર,આળસ,જડતા અન ેઅ㚜ાન આવ.ે  સા勞ંય­મત 崨માણ,ે崘ણ­媾ણુોવાળ㉪ "崨媈િૃત" ની સવ嶪呮ચ અ⾠ભ埆ય冰તન­ે"મહ嬤"્ ક㌐ "宦ુ㱾­ત啞વ" (સમ埖ટ­宦ુ㱾) કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ેદર㌐ક માનવ ની 宦ુ㱾 તનેો  (મહ嬤 ્નો ) "巐શ" છ.ે સા勞ંયો કહ㌐ છ ેક㌐­મન અન ે宦ુ㱾 ના કાય㍤ મા ં埦પ埖ટ તફાવત છ.ે મન 孚ું કાય㍤ છ ેમા崘 "સવંદેનો" ન ેએકઠા ંકર㉪ન ે宦ુ㱾 (એટલ ેક㌐ 埆ય埖ટ­宦ુ㱾­મહ嬤)્ પાસ ેલઇ જઈન ે ર嫤 ૂકરવા孚ું,પછ㉪ 宦ુ㱾 તનેા પર િનણ㍤ય બાધં.ે  "મહ嬤"્ ત啞વ માથંી "અહ­ંત啞વ" ઉ啞પ㸸 થાય છ ેઅન ેઅહ­ંત啞વમાથંી 岺壼ૂમ­ત嗬મા崘ાઓ ઉ啞પ㸸 થાય છ.ે અન ે岺壼ૂમ ત嗬મા崘ાઓ孚ું "િમ嵴ણ" થાય છ ેઅન ેતમેાથંી "埦孊ળૂ­富તૂો" ઉ啞પ㸸 થાય છ.ેઅન ે "બા䄆­જગત" ઉ啞પ㸸  થાય છ.ે  સા勞ંય દશ㍤ન નો એવો દાવો છ ેક㌐­宦ુ㱾 થી માડં㉪ન ેપ嗜થરના 嫴કુડા 岺ધુીના બધા જ પદાથ嶪 ­ "એક જ" પદાથ㍤ માથંી બનલેા છ.ે અન ેતઓેમા ં娼 કોઈ તફાવત છ ેત ેતમેના "અ埦ત啞વ"ની  "岺壼ૂમતા­ક㌐­埦孊ળૂતા" ના લીધ ેછ.ે 岺壼ૂમ­અવ埦થા એ "કારણ" છ ેન ે埦孊ળૂ અવ埦થા એ "કાય㍤" છ.ે  સા勞ંયો કહ㌐ છ ેક㌐­સમ埦ત 崨媈િૃત થી પર "宀尾ુષુ" (આ啞મા) રહ㌐લો છ.ેત ે⾠બલ媈લુ જડ ક㌐ ભૌિતક નથી. આ "宀尾ુષુ" એ બી䋾 કોઈ વ埦嬤­ુ宦ુ㱾,મન,ત嗬મા崘ાઓ,ક㌐ 埦孊ળૂ 富તૂો ની સમાન નથી.ક㌐  આમાનંી કોઈ વ埦嬤 ુસાથ ેત ેમળતો પણ આવતો નથી. પર嬤ં ુત ેસ宀ંણૂ㍤ ર㉪ત ેઅલગ અન ેતનેા 埦વભાવમા ંપણ સ宀ંણૂ㍤ ર㉪ત ે嫤દુો પડ㌐ છ.ેઅન ે 

   

82 

કારણક㌐ ત ે(આ啞મા) કોઈ સિંમ嵴ણ ના પじરણામ 䓤પ ેનથી,એટલ ેત ે"富啞ૃ寲­ુરじહત" છ.ે અન ેએ 宀尾ુષુો ક㌐ આ啞માઓની સ勞ંયા અનતં છ.ે  સા勞ંયો ની આ 埦પ埖ટતા થી હવ ેઉપર ના 岺崘ૂ ન ેસમજવામા ંઆસાની થઇ 䅔ય છ.ે 岺崘ૂમા ંક峰ું છ ેક㌐ ­媾ણુો ની અવ埦થા,埦પ埖ટ,અ埦પ埖ટ,⾠ચ䄆­મા崘­䓤પ અન ે⾠ચ䄆­રじહત છ.ે અહ嶪 "埦પ埖ટ" એટલ ે"埦孊ળૂ 富તૂો" ક㌐ 娼મનો આપણ ેઅ孚ભુવ કર㉪ શક㉪એ છ㉪એ. "અ埦પ埖ટ" એટલ ે"અિત­岺壼ૂમ­富તૂો" યાન ે"ત嗬મા崘ાઓ" ક㌐ 娼નો ­ સામા嗬ય માણસોન ેઅ孚ભુવ થઇ શકતો નથી.  તો પણ પતજં⾠લ કહ㌐ છ ેક㌐­જો તમ ેયોગનો અ噮યાસ કરો તો અ富કુ સમય પછ㉪,"સવંદેન­શ冰ત" એવી 岺壼ૂમ બન ેછ ેક㌐­ત嗬મા崘ાઓ ન ેખર㌐ખર જોઈ શકાય છ.ે દાખલા તર㉪ક㌐­દર㌐ક મ孚埖ુય ના (દર㌐ક 䋾વતા 崨ાણીના) શર㉪રમાથંી એક 崨કાર孚ું તજે નીક埆યા કર㌐ છ,ે અન ેપતજં⾠લ કહ㌐ છ ેક㌐­એ તજે મા崘 યોગીઓ જ જોઈ શક㌐ છ.ે  આપણ ેબધા ત ેતજે ન ેજોઈ શકતા નથી,તો પણ ત ેત嗬મા崘ાઓ બહાર કાઢ㉪એ તો છ㉪એ જ. 娼વી ર㉪ત ે䓤લમાથંી િનરતંર 岺壼ૂમ­પરમા嬤ઓુ બહાર નીક埆યા કર㌐ છ ેઅન ેઆપણ ન ેતનેી 岺ગુધં આવ ેછ,ે તવેી ર㉪ત ેઆપણી જ⽞દગીમા,ંરો娼 રોજ 岊ભુ ક㌐ અ岊ભુ ત嗬મા崘ાઓના સ富હૂ ન ેબહાર કાઢ㓈 ેજઈએ છ㉪એ. અન ેઆપણ ે帮યા ં帮યા ંજઈએ છ㉪એ 啞યા ં啞યા ંવાતાવરણ પણ િવિવધ (嫤દુા 嫤દુા અસ勞ંય) મ孚埖ુયો ની ત嗬મા崘ાઓ થી ભર㌐尾ું હોય છ.ે  અન ેઆવા કારણસર જ­પણ­ માનવ­મનમા ંઅ䅔ણ­પણ­ેમじંદરો ક㌐ દ㌐વળો બાધંવાનો િવચાર આ埆યો હશ.ે નじહતર ઈ㾦ર ની ઉપાસના કરવા માટ㌐ મ孚埖ુય ન ેદ㌐વળ ક㌐ મじંદર બાધંવાની શી જ䓤ર હતી? ઈ㾦ર ની ઉપાસના તો ગમ ે啞યા ંથઇ શક㌐. મ孚埖ુય ન ેઆ કારણ ન 䅔ણવા છતા ં­કદાચ જણા寲ું હશ ેક㌐­કોઈ એક 埦થળ ેવ孚 ુલોકો ઈ㾦રની ઉપાસના  કર㌐ ત ે埦થળ "岊ભુ­ત嗬મા崘ાઓ" થી ભર㌐尾ું બન ેછ.ેદરરોજ 啞યા ંલોકો 䅔ય,અન ે娼મ娼મ વ孚 ુ䅔ય તમેતમે  ત ે埦થળ વ孚 ુન ેવ孚 ુપિવ崘 થ嬤ું 䅔ય. અન ેજો ­娼નામા ં સ啞વ­媾ણુ વધાર㌐ ના હોય તવેો મ孚埖ુય ­તવેા 埦થળ ે䅔ય તો ત ે埦થાન નો 崨ભાવ તનેા પર પડ㌐ છ ેઅન ેતનેી 巐દરના સ啞વ媾ણુ ન ે(ત ે埦થળ) જગાવી દ㌐શ.ે   આ ર㉪ત ેસઘળા ંમじંદરો અન ેતીથ㍤­埦થાનો 孚ું રહ埦ય અじહયા ં­આ ર㉪ત ેરહ㌐尾ું છ.ે પર嬤ં ુઅહ嶪 એ યાદ રાખ層ું જ䓤ર㉪ છ ેક㌐­ત ે埦થાનો ની પિવ崘તા નો આધાર,啞યા ંએકઠા થતા, પિવ崘 લોકો પર રહ㌐લો છ.ેપણ મ孚埖ુય ની 富埖ુક㌐લી એ છ ેક㌐­તઓે 富ળૂ વાત ન ે富લૂી 䅔ય છ,ે અન ેગાડ㉪ન ેઘોડા ની આગળ જોડ㌐ છ.ે પહ㌐લા­સ峠 ુ崨થમ તો­આવા 埦થાનો ન ેપિવ崘 બનાવનાર મ孚埖ુયો હતા,અન ેપછ㉪, કાય㍤­પોત ેજ કારણ­䓤પ બ嗬寲ું,અન ેએ જ 埦થાનોએ મ孚埖ુય ન ેપિવ崘 બનાવવા માડં㓈ા. પણ જો એ 埦થળ ેજો મા崘 孊ુ埖ટ લોકો જ જતા હોય તો ત ે埦થળ,બી䅔 કોઈ અનાચારના 埦થળ 娼層ું જ ખરાબ થઇ 䅔ય.આમ, મ孚埖ુય જ મじંદર ન ે"મじંદર­પ嬤ું" આપ ેછ.ેએ વાત હમંશેા ં富લૂાઈ 䅔ય છ.ે  આવા જ કારણોસર,ઋિષઓ­સતંો અન ે娼મનામા ંસ啞વ­媾ણુ ઘણો વધાર㌐ હોય છ ેતવેા પિવ崘 宀尾ુષુો  પોતાના માહં㌐નો સ啞વ­媾ણુ બહાર (ત嗬મા崘ાઓ 㸸ારા) ફ㌐લાવી શક㌐ છ.ેઅન ેપોતાની આસપાસના  વાતાવરણ પર દ㉪ન­રાત જબરદ埦ત 崨ભાવ પાડ㉪ શક㌐ છ.ે મ孚埖ુય એટલી હદ㌐ પિવ崘 થઇ શક㌐ છ ેક㌐­તનેી પિવ崘તા 䅔ણ ેક㌐ આપણન ે埦પશ㍤ કરતી હોય એમ લાગ.ે અન ેએવા પિવ崘 સા孚­ુ宀尾ુષુના સમાગમમા ં娼 કોઈ પણ આવ ેત ેપણ પિવ崘 બન ેછ.ે 

   

83 

 આ ર㉪ત ે埦પ埖ટ અન ેઅ埦પ埖ટ ­媾ણુો ની અવ埦થા િવષ ે䅔啞યા પછ㉪, ⾠લ⽞ગ­મા崘 (⾠ચ䄆­મા崘) િવશનેો િવચાર કર㉪એ.  ⾠લ⽞ગ­મા崘 નો અથ㍤ છ­ે"宦ુ㱾­ત啞વ" ક㌐ 娼 崨媈િૃત ની 崨થમ "અ⾠ભ埆ય冰ત" છ.ે તમેાથંી પછ㉪ બી䅔 બધા પદાથ嶪 બહાર આવ ેછ ેઅન ેછ囪ેલ ેછ­ે"અ⾠લ⽞ગ­મા崘" (⾠ચ䄆­િવનાનો) 崨埖ટા....   

● တတႰ뀐टा ጃ̀耂शमाတတः शတတोऽ耂प တတတတययानपुႰ뀐यः (૨૦)  

崨埖ટા (આ啞મા) ચતૈ嗬ય­મા崘 છ ેઅન ે岊㱾ુ હોવા ંછતા ં宦ુ㱾 㸸ારા 嫤એુ છ.ે (૨૦)  આગળ આપણ ેજોઈ ગયા ક㌐­નીચામા ંનીચા જડ પદાથ㍤ થી લઈન ે宦ુ㱾 岺ધુી孚ું­સવ㍤ કઈં 崨媈િૃત­䓤પ છ.ે 崨媈િૃત થી પર 宀尾ુષુ (આ啞મા) છ.ેઅન ેત ેિન媾㍤ુણ (કોઈ પણ 媾ણુ િવનાનો) છ.ેતને ેકોઈ 岺ખુ­孊ુઃખ નથી. પણ 娼વી ર㉪ત ે埦વ呮છ 埦ફじટક ની પાસ ેજો લાલ રગં孚ું 䓤લ 富કુવામા ંઆવ ેતો ત ે埦ફじટક લાલ દ㌐ખાય છ,ે તવેી ર㉪ત ેઆ啞મા ના ં娼 岺ખુ­孊ુઃખ દ㌐ખાય છ ેત ે­ક㌐વળ 岺ખુ­孊ુઃખ ના ં崨િત⾠બ⽞બો જ છ.ે આ啞મા નો કોઈ રગં નથી,અન ેત ે崨媈િૃત થી અલગ છ.ે崨媈િૃત એક વ埦嬤 ુછ ેતો આ啞મા બી䋾 વ埦嬤 ુછ.ે  સા勞ંયો કહ㌐ છ ેક㌐­宦ુ㱾 એ િમ嵴ણ છ,ેએ વધ ેછ ેઅન ેઘટ㌐ છ.ે娼મ શર㉪રમા ંફ㌐રફાર થાય છ ેતમે 宦ુ㱾મા ંપણ ફ㌐રફાર થાય છ.ેએટલ ેત ે宦ુ㱾 નો 埦વભાવ એ શર㉪રના 娼વો જ છ.ે 娼મ નખ­એ "શર㉪ર"નો બહારનો 巐શ છ,ેઅન ેએજ શર㉪ર  એ "宦ુ㱾" નો બહારનો 巐શ છ.ે  એ શર㉪રનો 巐શ ખરો,પણ તને ેસ嶄કડો વાર કાપી શકાય છ­ેઅન ેતમે છતા ંશર㉪ર ટક㉪ રહ㌐ છ.ે એ જ 崨માણ ે宦ુ㱾 વષ嶪 岺ધુી ટક㉪ રહ㌐,ભલ ેઆ શર㉪ર ન ેઅળ媾ું કર㉪ દ㌐વામા ંઆવ ેતો પણ.... પણ આમ છતા ંએ 宦ુ㱾 અજર­અમર નથી કારણક㌐ તમેા ંપじરવત㍤ન થાય છ ે(વધ ેછ­ેઘટ㌐ છ)ે અન ે娼 વ埦嬤મુા ંપじરવત㍤ન થાયત ેનાશ વગર ની હોઈ શક㌐ નじહ. એટલ ે宦ુ㱾 એ અવ埖ય ઉ啞પ㸸 થયલેો પદાથ㍤ છ.ેઅન ેતથેી એ બતાવ ેછ ેક㌐­તનેાથી ચじડયા嬤ું કઈંક હો層ું જ જોઈએ.宦ુ㱾 એ 埦વત崘ં હોઈ શક㌐ જ નじહ.કારણક㌐ જડ 崨埆ય સાથ ેસબંિંધત સવ㍤ કઈં એ­崨媈િૃત ની 巐દર છ.ે અન ેતથેી ત ે宦ુ㱾 સદાન ેમાટ㌐ પરત崘ં છ.ે  તો પછ㉪ "富冰ુત" કોણ છ?ે  娼 "富冰ુત" હોય ત ેકારણ અન ેકાય㍤ થી પર હોય. જો કોઈ એમ કહ㌐ ક㌐ "富ુ冰ત" નો ખયાલ એ "嵎મ" છ­ેતો યોગી કહ㌐ છ ેક㌐­"બધંન" નો ખયાલ પણ "嵎મ" છ.ે 富ુ冰ત­અન­ેબધંન­ એ બનં ેહક㉪કતો 孚ું આપણ ન ેભાન થાય છ,ેએટલ ેત ેબનં ેટક㉪ રહ㌐ ક㌐ ના ટક㉪ રહ㌐, પણ ત ેબનં ેએક­બી䅔 ની સાથ ેછ ેજ.  જો આપણ ેએક じદવાલ ની સાસં尾ું જ層ું હોય,અન ેજો આપ嬤ું મા孊ું ભટકાય,તો આપણ ન ેલાગ ેછ ેક㌐­ આપણ ે"મયા㍤じદત" છ㉪એ.(એમ કર㉪ શક㉪એ તમે નથી)­પણ સાથોસાથ ­ આપણી 巐દર એક "ઈ呮છા­શ冰ત" રહ㌐લી પણ જણાય છ­ેઅન ેતથેી આપણન ેલાગ ેછ ેક㌐­ આપણ ેઆપણી ઈ呮છા 富જુબ બધ ેજઈ શક㉪એ છ㉪એ. પગલ ેઅન ેપગલ ેઆવા પર埦પર િવરોધી િવચારો આપણા મનમા ંઉઠ㌐ છ.ે આપણન ેએમ મા嗬યા િવના ચાલ嬤ું નથી ક㌐ ­અન ેકહ㉪એ છ㉪એ ક㌐ "આપણ ે埦વત崘ં" છ㉪એ" પણ તમે છતા,ં હર­㓈ણ ેઆપણ ન ેઅ孚ભુવ થાય છ ેક㌐ આપણ­ે埦વત崘ં નથી ( "પર­ત崘ં" છ㉪એ.)  એટલ ેઅહ嶪 જો એક િવચાર­એ 嵎મ હોય તો બીજો િવચાર પણ 嵎મ જ છ.ેઅન ેજો  

   

84 

એક િવચાર સાચો હોય તો બીજો િવચાર પણ સાચો છ.ે કારણ ક㌐ બનં ેનો આધાર છ­ે"㚜ાન"  યોગી કહ㌐ છ ેક㌐­બનં ેસાચા છ.ે "宦ુ㱾" ની 崨埖ટએ આપણ ે"બ㱾" છ㉪એ અન ે"આ啞મા" ની 崨埖ટએ આપણ ે"富冰ુત" છ㉪એ. કાય㍤­કારણ ના સમ崘 િનયમથી 娼 "પર" છ ેત ેમ孚埖ુય 孚ું સા嫤ું 埦વ䓤પ­આ啞મા ક㌐ 宀尾ુષુ­ છ.ે અન ેત ે"宀尾ુષુ" 孚ું 埦વાત壼ંય­એ 宦ુ㱾,મન­વગરે㌐ જડ­崨媈િૃત ના "થરો" મા ંથઈન ેબહાર નીકળ ેછ.ે એ ત ે"宀尾ુષુ" નો 崨કાશ છ ેક㌐ ­娼 એ બધા ં(મન­宦ુ㱾­વગરે㌐) 㸸ારા બહાર આવ ેછ.ે (એટલ ેત ે宦ુ㱾 ­વગરે㌐ 崨કાિશત હોય તમે દ㌐ખાય છ)ે પણ ત ે宦ુ㱾­ વગરે㌐ ન ેપોતાનો 崨કાશ નથી.  દર㌐ક ઇ嗬崨ય 孚ું મગજમા ંએક આગ層ું ક㌐嗬崨 હોય છ.ેએ層ું નથી ક㌐ બધી ઇ嗬崨યો 孚ું એક જ ક㌐嗬崨 છ.ે દર㌐ક ઇ嗬崨ય એ 嫤દુ㉪嫤દુ㉪ છ.ે આમ છ ેતો­ત ેઇ嗬崨યો ની સવંદેના નો 岺મુળે (એક­વા㟠તા) ક㌐વી ર㉪ત ેઅન ે㟠ા ંથાય છ?ે  જો ત ેએક­વા㟠તા મગજમા ંથતી હોત ­તો 巶ખ­કાન­વગરે㌐ ઇ嗬崨યો ­માટ㌐孚ું એક જ ક㌐嗬崨 હો層ું આવ埖યક  બનત.પર嬤ં ુઆપણ ેચો㟠સ 䅔ણીએ છ㉪એ ક㌐­દર㌐ક ઇ嗬崨ય 孚ું ક㌐嗬崨 ­મગજ ની 巐દર 嫤孊ુુ嫤孊ુુ ંછ.ે આમ હોવા છતા ંમ孚埖ુય એક જ વખત ેજોઈ શક㌐ છ ેઅન ેસાભંળ㉪ પણ શક㌐ છ ે­તથેી­ 宦ુ㱾 ની પાછળ (કોઈ જ厸યાએ) એકતા હોવી જ જોઈએ.  宦ુ㱾 મગજ ની સાથ ેજોડાયલેી છ,ેપણ 宦ુ㱾 ની પાછળ "宀尾ુષુ" (આ啞મા) 䓤પી એક ત啞વ રહ㌐尾ું હોય છ.ે ક㌐ 帮યા ંઆગળ િવિવધ સવંદેનો અન ેઇ嗬崨યોના અ孚ભુવો એકઠા થાય છ.ેન ેએક­䓤પ થાય છ.ે "આ啞મા" એ પોત ેજ એક ક㌐嗬崨 છ ેક㌐ 帮યા,ંસઘળા 嫤દુા嫤દુા અ孚ભુવો,ક㌐嗬崨ગામી થઇ ન ે એકિ崘ત થાય છ.ે એ "આ啞મા" 富冰ુત છ ેઅન ેએ孚ું 富冰ુત­પ嬤ું 㓈ણ ે㓈ણ ેઆપણન ેકહ㌐ છ ેક㌐­"તમ ે富冰ુત છો"   પણ થાય છ ેએ層ું ક㌐­આપણ ેત ે富冰ુત­પણા ન ેહર 㓈ણ ે­富લૂ થી­宦ુ㱾 અન ેમન સાથ ેસળેભળે કર㉪ દઈએ છ㉪એ.અન ે娼વા એ આ啞મા ના 埦વાત壼ંય ન ે宦ુ㱾મા ંઆરોિપત કરવામા ંઆવ­ેક㌐ 娼 宦ુ㱾 埦વત崘ં નથી, ત ેકહ㌐શ ેક㌐­"આપણ ે富冰ુત નથી" અન ેઆ ર㉪ત ે"富ુ冰ત અન ેબધંન" ની એક િમિ嵴ત લાગણી પદેા થાય છ.ે  યોગી ક㌐ 娼 "富ુ冰ત અન ેબધંન" 孚ું િવ埖લષેણ કર㉪ન ેતમેણ ે嫤દુા પાડ㌐ છ,ેઅન ેતથેી ત孚ેું "અ㚜ાન" 孊રૂ થાય છ,ે અન ેતને ે(આ啞માનો) "અ孚ભુવ" થાય છ.ે તને ેઅ孚ભુવ થાય છ ેક㌐­宀尾ુષુ (આ啞મા) 富冰ુત છ,ે㚜ાન­埦વ­䓤પ અન ે⾠ચ嗬મય છ.ે અન ેઆ "આ啞મ­㚜ાન"  પા䄆 ં"宦ુ㱾­ત啞વ" 㸸ારા 崨ગટ થઈન ે"સમજ­શ冰ત­䓤પ" બન ેછ­ેઅન­ેએથી ત ે"㚜ાન" એ "સમજ­શ冰ત­䓤પ"ે બ㱾 (બધંન­વા䘨)ં છ.ે  

● तदथတတ एव ጃ̀Ⴐ뀐यᄠတयाတတमा  (૨૧)  

孊埖ૃય (崨媈િૃત) 孚ું 埦વ䓤પ ­એ 宀尾ુષુ (આ啞મા­崨埖ટા) ન ેમાટ㌐ જ છ ે (૨૧)  崨媈િૃત ન ે崨કાશ નથી,帮યા ં岺ધુી 宀尾ુષુ રહ㌐લો છ ે啞યા ં岺ધુી ત ે崨કાશ­䓤પ ેદ㌐ખાય છ.ે 娼મ ચ崨ંનો 崨કાશ એ 崨િત⾠બ噮બત 崨કાશ છ,ેતમે 崨媈િૃત નો 崨કાશ પણ આ啞મા નો ઉછ㉪નો મળલે 崨કાશ છ.ે યોગીઓ કહ㌐ છ ેક㌐­崨媈િૃત ના સઘળા ં䓤પો એ 崨媈િૃત પોત ેજ બનાવ ેછ,ેપણ ત ેપોતાન ેમાટ㌐ નじહ, પણ,"宀尾ુષુ" (આ啞મા) ન ે富冰ુત કરવાના (રાખવાના) એક મા崘 ­હ㌐嬤થુી.  

● कृताथრᑠ တတჱत नႰ뀐टम ्अတတयनႰ뀐ट ंतदတတयसाधारणတတवात ्(૨૨) 

   

85 

 娼孚ું 嗜યયે (સા㓈ા啞કાર) િસ㱾 થઇ ગ寲ું છ,ેતવેા મ孚埖ુય ન ેમાટ㌐ 崨媈િૃત નાશ પામી ગઈ છ,ે તમે છતા ંબીજો માટ㌐ ત ે(崨媈િૃત) સવ㍤­સામા嗬ય હોવાથી,તનેો નાશ થતો નથી. (૨૨)  崨媈િૃત ની સઘળ㉪ 崨層િૃ㮔 ­એ આ啞માન ેપોત ે崨媈િૃત થી અલગ છ ેએવો અ孚ભુવ કરાવવા માટ㌐ છ,ેઅન,ે જયાર㌐ આ啞મા ત ે䅔ણ ેછ,ે啞યાર પછ㉪ તને ે崨媈િૃત તરફ આકષ㍤ણ રહ㌐ નじહ,એટલ ેજ 娼 宀尾ુષુ 富冰ુત થયો છ,ે તને ેજ માટ㌐ સમ埦ત­崨媈િૃત લોપ (નાશ) પણ ેછ,ેજયર㌐ બી䅔 અસ勞ંય 䋾વો તો બધંન મા ંરહ㌐વાના જ, અન ેતમેન ેમાટ㌐ 崨媈િૃત પોતા孚ું  કાય㍤ કર㌐ જવાની.  

● ᄠတवᄠတवा耂मश뀐တတတयोः ᄠတव〰〰पोपलिတတधहतेःु सयंोगः (૨૩)  孊埖ૃય (崨媈િૃત) અન ે崨埖ટા (આ啞મા) એ બનં ેની "શ冰ત" ના અ孚ભુવ 孚ું કારણ તમેનો "સયંોગ" છ.ે (૨૩)  宀尾ુષુ અન ે崨媈િૃત નો જયાર㌐ સયંોગ હોય છ ે啞યાર㌐ 孊埖ૃય જગતની શ冰તઓ નો આિવભા㍤વ થાય છ.ેઅન ે સવ㍤ 崨埖યો 崨ગટ થાય છ.ેઅન ેઆ સયંોગ 孚ું કારણ "અિવ㸸ા" છ.ે  આપણ ેરોજ જોઈએ છ㉪એ ક㌐ આપણા 岺ખુ ક㌐ 孊ુઃખ 孚ું કારણ એ­આપ嬤ું દ㌐હ સાથ ે孚ું તાદા噮ય છ.ે આ શર㉪ર એક સયંો䋾ત વ埦嬤 ુછ.ે સમ埦ત િવ㾦 એ "જડ­崨埆યો" (શર㉪ર 娼વા) નો 䅔ણ ેમહાસાગર છ.ે એમાનંા એક પરમા嬤ું 孚ું નામ આપણ ેછ㉪એ.તો બી䅔 પરમા嬤ું 孚ું નામ ­岺યૂ㍤­ચ崨ં­વગરે㌐ છ.ે આ જડ 崨埆યો નો સ富હૂ િનરતંર પじરવત㍤ન પામતો રહ㌐ છ,ે 娼 જડ 崨埆ય આ娼 岺યૂ㍤­䓤પ ેઉ啞પ㸸 થ寲ું છ ેત ેબી娼 સમય ેઆપણા શર㉪ર孚ું ઉપાદાન 崨埆ય બની શક㌐.  

● तᄠတय हतेरु耂वᰯᰌया  (૨૪)  

સયંોગ (宀尾ુષુ અન ે崨媈િૃત ના) 孚ું કારણ છ ેઅિવ㸸ા (૨૪)  આપણ ેઅિવધા (માયા) ન ેલીધ ેજ એક­અ富કુ શર㉪ર સાથ ેજોડાઈ ગયા છ㉪એ.અન ેએ ર㉪ત ે孊ુઃખ ન ેનોત寲㏊ુ છ.ે હક㉪કતમા ંઆ શર㉪રનો 勞યાલ ­એ ક㌐વળ વહ㌐મ­ક㌐­嵎મ છ,ેઅન ેઆ વહ㌐મ જ આપણન ે岺ખુી­孊ુઃખી કર㌐ છ.ે આ વહ㌐મ થી પર થ層ું ત ેઆપ嬤ું કામ છ,ેઅન ેતમે ક㌐વી ર㉪ત ેકર㉪ શકાય ત ેયોગી બતાવ ેછ.ે  એ層ું 宀રુવાર થય尾ેું છ ેક㌐­અ富કુ 崨કારની માનિસક­અવ埦થાઓમા ં­મ孚埖ુય કદ㉪ક દાઝી 䅔ય તો પણ તને ે પીડાનો જરાય અ孚ભુવ થતો નથી.અન ેએવી માનિસક­અવ埦થા જો ક㌐ળવી શકાય તો­ આપણ ેઆ啞મા ન ેશર㉪રમાથંી કાયમ ન ેમાટ㌐ 富冰ુત કર㉪ શક㉪એ. પણ 富埖ુક㌐લી એ છ ેક㌐­મન ની આ અવથા નો ઓ⾠ચ⽞તો ઉછાળો ­એક વટંો⾠ળયા ની પઠે㌐ એક 㓈ણ ેઆવ ેછ,ે અન ેબી䋾 㓈ણ ેચા囪યો 䅔ય છ.ે  

● तदभावात ्सयंोगाभावो हान ंतᇀတशृःे कैवဒ瀐यम ् (૨૫)  

યોગ­શા䄆 崨માણ ેઆ啞મા એ અિવ㸸ાન ેકારણ ે崨媈િૃત ની સાથ ેજોડાયલેો છ.ેએટલ­ે આપણા પર 崨媈િૃતએ 娼 કા宦 ૂધરાવી લીધો છ,ેત­ે "崨媈િૃત" ના કા宦નૂ ે孊રૂ કરવો એ મ孚埖ુય 孚 ુ"嗜યયે" છ.ે(૨૫)  㠀Ȇ漀稂યકે આ漀稂મા એ અ㠀Ȇગટ­嬀પ ેપરમા漀稂મા છ,ેઅન ે(મ䴀Ȇᰀ倃ય 䴀Ȇું) એ 鴀먃યયે છ ેક�­ બા最氆 તમેજ 一䨉તર­㠀Ȇ笀逄િૃત પર કા最㠆 ુમળેવી ન ેઆ (આ漀稂માના) પરમા漀稂મ­ભાવ ન ે㠀Ȇગટ કરવો. 

   

86 

ચાહ�­તો ત ેકમ嫽� 吀娄ારા ક� ઉપાસના 吀娄ારા ક� યોગ ક� પછ䠂­ત漀稂વ먀氆ાન 吀娄ારા­તમેાનંા ­કોઈ એક સાધન થી ક�  આ બધા ંય ેસાધન થી 㠀Ȇ笀逄િૃત પર કા最㠆 ૂમળેવીન ે"眀츅嬀렃ત" થઇ શકાય છ.ેધમ嫽� 䴀Ȇું સમ儀氆 "ત漀稂વ" આ છ.ે કમ嫽�­કાડં,શા쯿�­儀氆થંો,મ䴀�દરો ક� 眀츅િૂત�ઓ ­એ બધા ંતો ગૌણ "િવગત­મા堀Ȇ" છ.ે અહ嶪 પતજં⾠લ ⾠ચ㮔ના િનરોધ ના 㸸ારા આ 嗜યયે ેપહ嶄ચવા孚ું શીખવ ેછ.ે  帮યા ં岺ધુી આપણ ેપોતાન ે崨媈િૃતના બધંનમાથંી 富冰ુત કર㉪ શક㉪એ નじહ 啞યા ં岺ધુી આપણ ેત ે崨媈િૃતના  媾લુામ છ㉪એ અન ેત ે崨媈િૃત 娼મ નચાવ ેતમે આપણ ેનાચ層ું પડ㌐ જ છ.ે યોગી કહ㌐ છ ેક㌐­娼 મ孚埖ુય મન (⾠ચ㮔) પર કા宦 ૂમળેવ ેછ ેત ેજડ પદાથ㍤ પર પણ કા宦 ૂમળેવ ેછ.ે 巶તર­崨媈િૃત એ બા䄆­崨媈િૃત કરતા ંઘણા 巶ચા દર啞䅔 ની છ.ેઅન ેતનેી સાથ ેલડ層ું,ત ેવધાર㌐ 富埖ુક㌐લ છ,ે તનેા પર કા宦 ૂમળેવવો ત ેવધાર㌐ કじઠન છ,ેપણ 娼ન ેએક વખત 巶તર­崨媈િૃત પર કા宦 ૂમળે埆યો ત ે­ સમ埦ત જગત પર કા宦 ૂધરાવ ેછ.ેજગત ત孚ેું 媾લુામ બની 䅔ય છ.ે "રાજયોગ" એ આ કા宦 ૂમળેવવાની ર㉪તો (સાધનો) બતાવ ેછ.ે  શર㉪ર એ તો "મન" 孚ું મા崘 બહાર孚ું પડ છ,ેજો ક㌐ એ બ ે嫤દુ㉪嫤દુ㉪ વ埦嬤ઓુ નથી. 巐દરના 岺壼ૂમ બળો ક㌐ 娼ન ે"મન" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ,ેત ેબહારથી 埦孊ળૂ 崨埆ય ન ેલ ેછ,ે અન ેબા䄆 શર㉪ર બન ેછ.ે એટલ ેજો આપણી 巐દરની વ埦嬤 ુ"મન" પર કા宦 ૂહોય,તો બા䄆 શર㉪ર પર કા宦 ૂમળેવો સહ㌐લો છ.ે  

● 耂ववकेတႰयाჱतर耂वတတलवा हानोपायः  (૨૬)  અ㚜ાન ના નાશ નો ઉપાય છ ે­િનરતંર િવવકે નો અ噮યાસ. (૨૬)  અ噮યાસ 孚ું  ખ尾ું 嗜યયે એ છ ેક㌐­આ 宀尾ુષુ (આ啞મા) એ 崨媈િૃત નથી,જડ 崨埆ય નથી,અન ેમન પણ નથી, એટલા માટ㌐ ત ેપじરવત㍤ન પામી શક㌐ નじહ,એમ 䅔ણી ન ે"સ嬤 ્અન ેઅસ嬤"્ નો િવવકે કરવો. અન ેિનરતંર અ噮યાસ ન ેપじરણામ ેજયાર㌐ આપણ ેએ િવવકે કરતા ંશીખી岊ું,啞યાર㌐ અ㚜ાન નો નાશ થશ ેઅન ે 宀尾ુષુ (આ啞મા)  પોતાના સવ㍤㚜­સવ㍤શ冰તમાન­સવ㍤埆યાપી­埦વ­䓤પમા ં崨કાશવા લાગશ.ે(㚜ાન)  

● तᄠတय सတတतधा တတाတတतभ耂मः တတ쀐ተा  (૨૭)  તનેી (આ啞માની) 崨㚜ા (㚜ાન)  સાત 崨કારની સવ嶪呮ચ 富િૂમકાઓની  છ.ે (૨૭)  જયાર㌐ આ 㚜ાન આવ ેછ ે啞યાર㌐ 䅔ણ ેક㌐ એક પછ㉪ એક એમ સાત 富િૂમકાઓ આવ ેછ,ેઅન ેઆમાનંી એકની  શ䓤આત થાય 啞યાર㌐ આપણન ેજણાય છ ેક㌐­આપણ ન ે㚜ાન થવા લા厸寲ું છ.ે ­崨થમ­富િૂમકાએ એમ લાગશ ેક㌐ ­娼 આપણ ે䅔ણવા孚ું છ ેત ે䅔ણી 嫤㟠ુા છ㉪એ.મન નો અસતંોષ 孊રૂ થાય છ,ે જયાર㌐ આપણન ે㚜ાન ની 嬤ષૃા લાગ ેછ ે啞યાર㌐ આપણ ેઅહ嶪­તહ嶪­帮યા ંપણ આપણ ન ેલાગ ેક㌐ કઈંક સ啞ય­㚜ાન  મળ㉪ શકશ ે啞યા ંઆપણ ે㚜ાનની શોધ શ尾 ુકર㉪એ છ㉪એ.અન ે啞યા ં㚜ાન ના મળ ેતો અસતંોષ થાય છ.ેઅન ે વળ㉪ પાછ㉪ કોઈ બી䋾 じદશામા ંશોધ શ尾 ુકર㉪એ છ㉪એ.  પણ એ બધી શોધ 埆યથ㍤ 宀રુવાર થઇ છવેટ㌐ આપણ ન ેઅ孚ભુવ થવા લાગ ેછ ેક㌐­㚜ાન તો આપણી 巐દર જ રહ㌐尾ું છ.ેબી嫤ું કોઈ આપણન ેમદદ કર㉪ શક㌐ તમે નથી.અન ેઆપણ ેપોત ેજ પોતાન ેમદદ કરવાની છ.ે અન ેજયાર㌐ આ િવવકે નો અ噮યાસ શ尾 ુકર㉪એ છ㉪એ,啞યાર㌐ આપણ ેસ啞ય ની ન䋾ક જઈએ છ㉪એ. તનેી પહ㌐લી િનશાની એ છ ેક㌐­આપણી અસતંોષ ની લાગણી ચાલી જશ.ેઅન ેઆપણ ન ેચો㟠સ ખાતર㉪  થશ ેક㌐­આપણ ન ેસ啞ય લા嗜寲ું છ.ેઅન ે娼 સ啞ય લા嗜寲ું છ ેત ેસ啞ય િસવાય બી嫤ું ક岊ું હોઈ શક㌐ નじહ.અન ે 啞યાર㌐ આપણ ન ેજણાય છ ેક㌐­આ 娼 岺યૂ㍤ ઉગ ેછ,ેસવાર થાય છ­ેત ેબ孚ું આપણા માટ㌐ જ છ.ે 

   

87 

એટલ ેહવ ેじહ⽞મત હાયા㍤ વગર ખતં­宀વૂ㍤ક માડં㓈ા રહ㉪ ન ે嗜યયે ેપહ嶄ચવા孚ું છ,ેબી嫤ું ક岊ું નじહ.  ­બી䋾 富િૂમકામા ંસવ㍤ 崨કારના ં孊ુઃખો ની િન層િૃ㮔 થાય છ,ે啞યાર પછ㉪ આ 孊ુિનયામાનંી  巶તじરક ક㌐ બા䄆 ­ કોઈ પણ વ埦嬤 ુઆપણ ન ે孊ુઃખી કર㉪ શકશ ેનじહ. ­崘ી䋾 富િૂમકા છ­ે宀ણૂ㍤ 㚜ાન ની 崨ા噮ત.આપણામા ંસવ㍤㚜તા આવશ.ે ­ચોથી 富િૂમકા મા ંિવવકે­㸸ારા સઘળા ંકત㍤埆યો ની સમા噮ત નો અ孚ભુવ થશ.ે ­પાચંમી 富િૂમકામા ં娼ન ે"⾠ચ㮔 નો મો㓈" કહ㌐ છ ેત ેઅવ埦થા આવ ેછ­ે娼મા ંઅ孚ભુવ થાય છ ેક㌐­ 娼વી ર㉪ત ેપવ㍤તના િશખર પરથી પ嗜થર ગબડ㉪ન ેખીણમા ંપડ㉪ 䅔ય ત ેફર㉪ પાછો કદ㉪ ઉપર આવતો નથી. તવેી ર㉪ત ેઆપણી સઘળ㉪ 富埖ુક㌐લીઓ અન ેમથામણો અન ેમન ની અિનિ㾦તતાઓ જતા ર䄆ા છ.ે  ­છ㮔ી 富િૂમકામા ં⾠ચ㮔 ન ેપોતાન ેજ એવો અ孚ભુવ થશ ેક㌐­જયાર㌐ જયાર㌐ આપણ ેઈ呮છા કર㉪એ 啞યાર㌐ 啞યાર㌐  ત ે⾠ચ㮔 તનેા કારણોમા ંલય પામી 䅔ય છ.ે ­સાતમી (છ囪ેલી) 富િૂમકામા ંઆપણન ેજણાશ ેક㌐ આપણ ેઆ啞મામા ં崨િત埖ઠત થયા છ㉪એ. સમ埦ત િવ㾦મા ંએક મા崘 આપણ ેજ છ㉪એ.દ㌐હ ક㌐ મન નો આપણી સાથ ેકોઈ સબંધં હતો જ નじહ.તો પછ㉪, તમેની સાથ ેજોડવાની વાત જ 㟠ા ંરહ㉪? શર㉪ર અન ેમન તમેની પોતાની ર㉪ત ેકાય㍤ કરતા ંહતા,અન ેઆપણ ેઅ㚜ાન ન ેલીધ ેતમેની સાથ ેજોડાયલેા  માનતા હતા.પર嬤ં ુઆપણ ેતો એકાક㉪ જ,સવ㍤શ冰તમાન,સવ㍤埆યાપી અન ેસદા ધ嗬ય છ㉪એ.  આપનો પોતાનો આ啞મા એટલો બધો 岊㱾ુ,પિવ崘 અન ે宀ણૂ㍤ હતો ક㌐ આપણન ેબી䅔 કશાની જ䓤ર જ નહોતી. આપણ ન ે岺ખુી કરવા માટ㌐ બી䅔 કોઈની ય ેગરજ નહોતી,કારણક㌐ આપણ ેપોત ેજ આનદં­埦વ­䓤પ છ㉪એ. એ વખત ેઆપણ ન ેજણાશ ેક㌐ આ "㚜ાન" બી䋾 કોઈ વ埦嬤 ુપર આધાર રાખ嬤ું નથી. િવ㾦 આખામા ંએવી કોઈ વ埦嬤 ુનじહ હોય ક㌐ 娼 આપણા 㚜ાન થી 崨કાિશત થઇ ના શક㌐.  અન ેઆ છ ેછ囪ેલી 富િૂમકા­અન ે啞યા ંપહ嶄ચીન ેયોગી શાતં અન ે埦થર થશ,ેપછ㉪ તને ેપીડાનો  અ孚ભુવ નじહ થાય,તને ેકદ㉪ 嵎ાિંત નじહ થાય,તને ે孊ુઃખ નો 埦પશ㍤ પણ નじહ થાય. એણ ેઅ孚ભુવ થશ ેક㌐­પોત ેસદા ધ嗬ય.સદા 宀ણૂ㍤ અન ેસવ㍤શ冰તમાન છ.ે  

● योगा퉑섰गानႰ뀐ठानाᰯᰌ अश耂တတĴय े쀐ተानदတတिတတतरा 耂ववकेတႰयातःे  (૨૮)  યોગના 巐ગોના અ孚埖ુઠાન 㸸ારા અ岊ુ㱾 નો નાશ થવાથી 㚜ાનનો 崨કાશ થાય છ,ે અન ેછવેટ㌐ િવવકે (સદ­宦ુ㱾) આવ ેછ.ે (૨૮)  હવ ે娼 આવ ેછ ેત ેઅ噮યાસ ન ેઆચરણ મા ં富કુવાની વાત. હમણા ંઆગળ 娼 વાત કહ㉪,ત ેઘણા 巶ચા 崨કારની છ,ેએ છ ેઘણી 巶ચી અન ેઆપણી મગજ­શ冰ત થી  પણ 媘બૂ 孊રૂ 巶ચ ેછ.ેપણ એ આદશ㍤ છ.ે શાર㉪じરક અન ેમાનિસક સયંમ મળેવવો એ પહ㌐尾ું અન ેજ䓤ર㉪ છ.ે અન ે啞યાર પછ㉪ આપણી અ孚富ુિૂત  એ આદશ㍤મા ં孊ઢૃ થશ.ેઆદશ㍤ 孚 ુએક વાર 㚜ાન થાય પછ㉪ ત ેઆદશ㍤ 岺ધુી પહ嶄ચવા ­ સાધના નો અ噮યાસ કરવા孚ું બાક㉪ રહ㌐ છ.ે  

● यमჱनयमासनတတाणायामတတတတयाहारधारणाတတयानसमाधयोऽႰ뀐टाव अ퉑섰गाჱन (૨૯)  યમ,િનયમ,આસન,崨ાણાયામ,崨啞યાહાર,ધારણા,嗜યાન અન ેસમાિધ­એ યોગ ના આઠ 巐ગ છ.ે (૨૯)  

   

88 

● अတတहसंासတတयाᄠတतयेတတᄠတमचयाတတपတတरတတहा यमाः  (૩૦) ● जाჱतदशेकालसमयानविⰁāछတတनाः सावတတभौमा महा▗▗तम ्(૩૧) 

 અじહ⽞સા,સ啞ય,અ埦તયે,嵎䄆ચય㍤ અન ેઅપじર崘હ­ન ે"યમો" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે (૩૦) આ યમો જયાર㌐ 䅔િત,દ㌐શ,કાળ અન ેપじર埦થિત થી બધંાયા િવના લા媾 ુપાડવામા ંઆવ­ે 啞યાર㌐ ત ે"મહા嵎ત" કહ㌐વાય છ.ે  

● शौचसतंोषतपःᄠတवाတတयायႰे뀐वरတတ耂णधानाჱन ჱनयमाः (૩૨)  (બા䄆 અન ે巶તર) 岊ુ㱾,સતંોષ,તપ,埦વા嗜યાય અન ેઈ㾦ર­宀જૂન ­એ "િનયમો"  છ.ે (૩૨)  

● 耂वतकတတबाधन ेတတჱतपĴभावनम ् (૩૩)  

યોગમા ં崨િતબધંક િવચારો ન ેઅટકાવવા માટ㌐ તમેના િવરોધી િવચારો孚ું ⾠ચ⽞તન કર層ું. (૩૩)  "િનયમો" તર㉪ક㌐ 娼 સદ媾ણુો નો ઉ囪લખે કય嶪,તમેનો અ噮યાસ કરવાનો ર埦તો એ છ ેક㌐­ તમેના િવરોધી િવચારો 孚ું ⾠ચ⽞તન કર層ું. દાખલા તર㉪ક㌐­મનમા ં媾埦ુસો આ埆યો હોય તો ત ે媾埦ુસાનો િવરોધી િવચાર­તરગં ­એટલકે㌐ 崨મે ની ભાવના  મનમા ંલાવવો. ત ેજ 崨માણ ેચોર㉪ કરવાનો િવચાર આવ ેતો અ埦તયે નો િવચાર મનમા ંલાવવો,અન ે દાન લવેાનો િવચાર આવ ેતને ેઅપじર崘હ ની ભાવના થી દાબી દ㌐વો જોઈએ.  

● 耂वतकाတတ တတहसंादयः कृतकाတတरतानमुोတတदता लोभတတोधमोहपवूတတका  मदृमुတတया耂धमाတတा दःुखा쀐ተानानတတतफला इჱत တတჱतपĴभावनम ् (૩૪)  

યોગમા ંઆવતા 崨િતબધંો­એટલ ેક㌐ ­じહ⽞સા ,અસ啞ય­વગરે㌐ ­મા ં­દાખલા તર㉪ક㌐­じહ⽞સા, જો પોત ેકર㉪ હોય,ક㌐ બી䅔 પાસ ેકરાવી હોય ક㌐ બી嫤ું કોઈ કર嬤 ુહોય તને ેઅ孚મુોદન આ噮寲ું હોય, તો ત ેપણ અનતં 孊ુઃખ અન ેઅ㚜ાન લાવ ેછ.ે 娼 崨િતબધંો,લોભથી,崈ોધથી ક㌐ મોહ થી ઉ啞પ㸸 થયા હોય ત ેભલ ેધીમા,મ嗜યમ ક㌐ જોરદાર હોય, તો ત ેપણ અનતં 孊ુઃખ અન ેઅ㚜ાન લાવ ેછ,ેઅન ે એવી ભાવનાઓ ન ેિવરોધી િવચારો 孚ું ⾠ચતવન કહ㌐ છ.ે (૩૪)  

● अတတहसंाတတჱतႰ뀐ठाया ंतတတसिတတनधौ वरैတတयागः  (૩૫)  "અ䴀�હ鷾�સા" મા ં崨િત埖ઠત (孊ઢૃ) થવાથી,ત(ેયોગી)ની હાજર㉪મા ંસૌ કોઈમાથંી વરેભાવ નીકળ㉪ 䅔ય છ.ે(૩૫)  娼 યોગી બીજો 崨啞ય ેઅじહ⽞સા ના આદશ㍤ મા ં孊ઢૃ થાય તો તનેી પાસ ેじહ⽞સક 崨ાણીઓ પણ શાતં થઇ 䅔ય છ,ે એવા યોગી ની પાસ ેવાઘ અન ેઘ嫴ેું એક સાથ ેરમશ.ે  

● सတတयတတჱतႰ뀐ठाया ं耂တတयाफला▗▗यတတवम ् (૩૬)  "સ漀稂ય" મા ં崨િત埖ઠત થવાથી યોગી કમ嶪 કયા㍤ િવના કમ嶪 ના ફળ 崨ા噮ત કરવાની િસ㱾 મળેવ ેછ ે(૩૬)  જયાર㌐ યોગીમા ં"સ啞ય" ની શ冰ત 孊ઢૃ થશ,ે啞યાર㌐ ત ે埦વ噮નમા ંય ે嫤䘨ુ ંનじહ બોલ,ેઅન ેમન­વચન­કાયાથી 

   

89 

સ啞ય 孚ું જ આચરણ કરશ.ેઅન ે啞યાર㌐ ત ે娼 કઈં બોલાશ ેત ેસા嫤ું પડ㌐ છ.ે 娼મ ક㌐ ત ેકોઈન ેઆશીવા㍤દ આપ ેક㌐­"તમા尾ું ક囪યાણ થાઓ' ક㌐ "તારો રોગ મટ㉪ 䅔ઓ" તો  ત ેમ孚埖ુય 孚ું  જ䓤ર ક囪યાણ થાય છ ેક㌐ તનેો રોગ મટ㉪ 䅔ય છ.ે   

● अᄠတतयेတတჱतႰ뀐ठाया ंसवတတरတတनोपᄠတथानम ्(૩૭)  "અ吀倃તયે" (ચોર㉪ નじહ કરવી ત)ે મા ં孊ઢૃ થવાથી સવ㍤ ર啞નો યોગી પાસ ેઆવ ેછ.ે (૩૬)  崨媈િૃત થી 娼ટલા 孊રૂ ભાગવામા ંઆવ ેતટેલી ત ેવ孚 ુપાછળ પડ㌐ છ,ેપણ જો તનેી ⾠બલ媈લુ પરવા  કરવામા ંના આવ ેતો ત ે媾લુામ થઈન ેરહ㌐ છ.ે  

● တတᄠတमचयတတတတჱतႰ뀐ठाया ंवीयတတलाभः (૩૮)  "最氆最㠆ચય嫽�"  મા ં埦થર થવાથી "શ冰ત" મળ ેછ.ે (૩૮)  嵎䄆ચય㍤ 㸸ારા 崨બળ મગજ­શ冰ત ખીલ ેછ.ેઅન ેઅણનમ ઈ呮છા­શ冰ત િવકસ ેછ.ે嵎䄆ચય㍤ વડ㌐ માનવ䅔િત  પર અદ富તૂ 崨ભાવ મળેવી શકાય છ.ેઆ嗜યા啞મક આચાય嶪 嵎䄆ચય㍤­પરાયણ હતા.  

● अपတတरတတहᄠတथयैတတ जတတमकथतंासबंोधः (૩૯)  

"અપ䴀�ર儀氆હ" (દાન ન 埦વીકાર層ું) મા ં孊ઢૃ થવાથી પાછલા જ嗬મો ની 埦富િૃત થાય છ.ે (૩૯)  મ孚埖ુય જયાર㌐ બી䅔 પાસથેી કઈં (娼મ ક㌐ દાન) 埦વીકારતો નથી,啞યાર㌐ ત ેબી䅔ઓના ઉપકાર નીચ ેઆવતો નથી.અન ેતથેી ત ે埦વત崘ં અન ે富冰ુત રહ㌐ છ.ેત孚ેું મન પિવ崘 થાય છ.ે જયાર㌐ જયાર㌐ દાન લવેામા ંઆવ ેછ ે啞યાર㌐ 啞યાર㌐ લનેાર孚ું મન દ㌐નાર ના ખરાબ સ埦ંકારો થી ખરડાય છ.ે અપじર崘હ થી પાછલા જ嗬મ ની 埦富િૃત ની િસ㱾 મળ ેછ.ે  

● शौचात ्ᄠတवा퉑섰गजगुတတसा पररैससंगတတः (૪૦)  "શૌચ" (બા䄆 અન ે巶તじરક­岊ુ㱾) 孊ઢૃ થવાથી પોતાના શર㉪ર 崨啞ય ે孚ણૃા ઉપ娼 છ,ે અન ેબી䅔 સાથ ેસસંગ㍤ નじહ રાખવાની 層િૃ㮔 પદેા થાય છ.ે (૪૦)  

● सတတတတवश耂တတसौमनᄠတयकैाሁāयिेတတတတयजयाတတमदशတတनयोတတयတတवाჱन च (૪૧)  

(તમેજ) શૌચ થી ⾠ચ㮔 ની 岊ુ㱾,મન ની 崨સ㸸તા,એકા崘તા,ઇ嗬崨ય­જય (ઇ嗬崨યો પર િવજય) તથા, આ啞મ­દશ㍤ન માટ㌐ ની યો厸યતા­વગરે㌐ 媾ણુો આવ ેછ.ે (૪૧)  

●  सतंोषाᰯᰌ अनတတतमः सखुलाभः (૪૨)   "સતંોષ" થી સવ嶪㮔મ 岺ખુ ની 崨ા噮ત થાય છ.ે (૪૨)  

● कायिेတတတတय耂स耂တတरश耂တတĴयात ्तपसः (૪૩) "તપ" વડ㌐ અ岊ુ㱾 નો નાશ થવાથી શર㉪ર અન ેઇ嗬崨યો ની િસ㱾ઓ આવ ેછ.ે (૪૩) 

   

90 

 તપના ંપじરણામ તરત જ નજર㌐ ચડ㌐ છ­ે娼વાક㌐­孊રૂ­દશ㍤ન, 孊રૂ­嵴વણ....વગરે㌐.  

● ᄠတवाတတयायाᰯᰌ इႰ뀐टदवेतासတတयोगः  (૪૪)  "吀倃વા鴀먃યાય" (અહ嶪 મ崘ં­જપ­વગરે㌐) થી ઇ埖ટ­દ㌐વતા ક㌐ દ㌐વો નો સા㓈ા啞કાર થાય છ.ે (૪૪)  娼ટલા વ孚 ુઉ呮ચ કોじટના દ㌐વતાના દશ㍤ન ની ઈ呮છા­ તટેલી  સાધના વ孚 ુકઠણ.(દ㌐વ­એ "嵎䄆" નથી)  

● समा耂ध耂स耂တတरတတႰ뀐वरတတ耂णधानात ्(૪૫)  પણ­ ઈ㾦ર (嵎䄆) ન ેસવ㍤ "સમપ嫽�ણ" કરવાથી સમાિધ 崨ા噮ત થાય છ,ેઅન ે ઈ㾦ર ન ેઆ啞મ­સમપ㍤ણ કરવાથી સમાિધમા ંિસ㱾 થવાય છ.ે (૪૫)  

● िᄠတथरसखुम ्आसनम ् (૪૬)  娼 埦થિતમા ં埦થર થઈન ે岺ખુ­宀વૂ㍤ક બસેી શકાય ત ે"આસન".  (૪૬)  帮યા ં岺ધુી આસન 埦થર ના ંથાય 啞યા ં岺ધુી આગળ ની 崨ાણાયામ,嗜યાન ­વગરે㌐ બી䋾 じ崈યાઓ ના થઇ શક㌐. "આસન ની 埦થરતા" નો અથ㍤ એ છ ેક㌐­શર㉪ર 孚ું ભાન જરાય થાય નじહ. (રહ㌐ નじહ) સામા嗬ય ર㉪ત ેઆપણ ેથોડ㉪ક િમિનટ બસેીએ ­ક㌐ તરત જ શર㉪રમા ંતર㌐હ­તર㌐હ ની ચચંળતા ઉભી થવા માડં㌐ છ.ે   યોગીઓ કહ㌐ છ ેક㌐­ પણ જયાર㌐ 埦孊ળૂ શર㉪રના ભાન થી પર થવાય તો શર㉪ર નો સઘળો 勞યાલ જ જતો રહ㌐ છ.ેઅન ે પછ㉪ 岺ખુ­ક㌐ 孊ુઃખ નો અ孚ભુવ થતો નથી.અન ેજયાર㌐ દ㌐હભાન પા䄆 ંઆવ,ે啞યાર㌐ સાધક ન ેએમ લાગ ેછ ેક㌐  તનેા શર㉪ર ન ે媘બૂ આરામ મ埆યો છ.ેશર㉪ર ન ેઆપી શકાય તવેો સ宀ંણૂ㍤ મા ંસ宀ંણૂ㍤ આરામ આ જ છ.ે  જયાર㌐ શર㉪ર પર િવજય મળેવવામા ંસફળ થવાય 啞યાર㌐ સવ㍤­じ崈યા 埦થર થાય.પણ જો શર㉪ર ની ચચંળતા  ખલલે પાડ㌐ તો 啞યાર㌐ 㚜ાનત嬤ંઓુ 峰噮ુધ થાય અન ેમનન ેએકા崘 કર㉪ શકાય નじહ. એટલ ેશ䓤આતમા ંશર㉪ર ન ેઅ孚媈ુળૂ આવ ેત層ેું આસન ધારણ કર層ું જોઈએ ક㌐ 娼 આસનમા ંલાબંા સમય  岺ધુી બસેવા છતા ંશર㉪ર ન ેઆળસ ક㌐ કોઈ 孊ુખાવા ન થાય.(અ富કુ જ આસન ની 富崨ુા જોઈએ ત ેજ䓤ર㉪ નથી)  

● တတयတတनश耂थဒ瀐यानတတतसमापिတတतတတयाम ् (૪૭)  

埦વાભાિવક (ચચંળતાની) 層િૃ㮔 ન ેનરમ પડવાથી તથા અનતં 孚ું 嗜યાન કરવાથી,  આસન 埦થર અન ેઆરામ­દાયક બન ેછ.ે (૪૭)  અનતં 孚ું 嗜યાન કરવાથી આસન 埦થર થઇ શક㌐ છ,ેશ䓤આતમા ંભલ,ેકોનાથી, અનતં­પરમા啞મા 孚ું  嗜યાન થઇ શક嬤ું ના હોય,પણ અનતં આકાશ 孚ું 嗜યાન તો સવ㍤ કોઈ કર㉪ શક㌐ !!   

● ततो ᰯᰌवတတᰯᰌवान耂भघातः (૪૮) આસન­જય (આસન પર િવજય) થયો ­એટલ ે㸸દંો િવ呮નો કર㉪ શકતા ંનથી. (૪૮)  

   

91 

㸸દંો­એટલ­ેસા尾ું­નર岺ું,ઠડં㉪­ગરમી,岺ખુ­孊ુઃખ­વગરે㌐ 娼વા એકબી䅔 થી ઉ囪ટ㉪ વ埦嬤ઓુના ંજોડકા.ં આસન­埦થર બન ેએટલ ેઆ 㸸દંો ­કોઈ પણ ખલલે (િવ呮ન) કર㉪ શકતા ંનથી.   

● तिᄠတमन ्सჱत Ⴐ뀐वासတတႰ뀐वासयोगတတჱत耂वⰁāछदेः တတाणायामः (૪૯)  ત ેપછ㉪ 㾦ાસો㾦ાસ ની ગિતના િનયમન­䓤પ "崨ાણાયામ" આવ ેછ.ે (૪૯)  જયાર㌐ આસન િસ㱾 થાય પછ㉪,"崨ાણ ની ગિત" ન ેકા宦મુા ંલઈન ેતને ેક㌐ળવવાની હોય છ.ે એટલ ેક㌐ હવ­ે"崨ાણાયામ" યાન ે"શર㉪ર孚ું  䋾વન ધારક બળ" યાન ે"崨ાણ ની ગિત­શ冰ત" પરના  કા宦 ૂનો િવષય હવ ેશ尾 ુથાય છ.ે  આગળ બતા埆寲ું તમે­"崨ાણ" એટલ ે"㾦ાસ" નじહ, (સામા嗬ય ર㉪ત ે崨ાણ નો અ孚વુાદ 㾦ાસ કરવામા ંઆવ ેછ)ે પણ "崨ાણ" એટલ ે"િવ㾦ની શ冰તનો એકદંર સરવાળો" યાન ે"સમ埖ટ­િવ㾦­ શ冰ત". અન ેઆ જ 崨ાણ એ "埆ય冰ત­શ冰ત" તર㉪ક㌐ દર㌐ક㌐દર㌐ક મા ંરહ㌐લી "શ冰ત" છ.ે અન ેત孚ેું 埦પ埖ટ મા ં埦પ埖ટ કાય㍤ ક㌐ 娼 દ㌐ખી શકાય છ ેત­ે"ફ㌐ફસા ંની 巶ચી­નીચી­ગિત" આ ગિત (ફ㌐ફસા ંની ગિત)­એ 崨ાણ­શ冰ત 㾦ાસ ન ે巐દર ખ嶄ચ ેછ,ેતથેી ઉ啞પ㸸 થાય છ.ે  અન ે崨ાણાયામ મા ં娼ના પર કા宦 ૂમળેવવાનો છ ેત ે­આ "ગિત" (ફ㌐ફસા ંની ગિત) છ ે. 崨ાણ­શ冰ત (崨ાણની ગિત­શ冰ત) પર કા宦 ૂમળેવવાના સહ㌐લામા ંસહ㌐લા ઉપાય તર㉪ક㌐ ­ સામા嗬ય­ર㉪ત­ે 㾦ાસ ન ે"િનયિમત" કર㉪ન ેતનેી શ䓤આત થાય છ.ે  

●  बाᄠတयाတတयတတतरᄠတतတတभविृတတतः दशेकालसတႰया耂भः पတတरጃ̀Ⴐ뀐टो दတတघတတसᄠတमः (૫૦)  崨ાણાયામ ના 崨કારો છ­ેબા䄆­巶તじરક અન ેગિત­રじહત, વળ㉪ ત ેદ㌐શ­કાળ અન ેસ勞ંયા વડ㌐ િનયિમત હોય,અન ેલાબંા ક㌐ 嫴ૂંકા હોય. (૫૦)  崨ાણાયામ ની 崘ણ 崨કારની ગિતઓ ન ેપાછળ થી નામ આ噮寲ું છ.ે­宀રૂક­ર㌐ચક અન ે媈ુંભક. ક㌐ 娼મા ં宀રૂક મા ં㾦ાસ ન ે巐દર લવેામા ંઆવ ેછ,ેર㌐ચક મા ં㾦ાસ ન ેબહાર કાઢવામા ંઆવ ેછ,ેઅન ે娼મા ં㾦ાસ ન ેફ㌐ફસા ંની 巐દર રોક㉪ રાખવો ક㌐ 㾦ાસ ન ેબહાર રોક㉪ન ેફ㌐ફસામા ં崨વશે કરતો રોક㉪  રાખવામા ંઆવ ેતને ે媈ુંભક કહ㌐ છ.ે(આ 媈ુંભક મા ં㾦ાસ­ગિત રじહત હોય છ)ે  આ 崘ણ ેじ崈યાઓમા ંદ㌐શ અન ેકાળ 崨માણ ેફ㌐રફાર થાય છ.ે "દ㌐શ" નો અથ㍤ એ ક㌐­崨ાણન ેશર㉪ર ના "કોઈ િવિશ埖ઠ ભાગમા"ં રોક㉪ રાખવામા ંઆવ.ેઅન ે "કાળ" નો અથ㍤ છ ેક㌐­崨ાણ ન ે"અ富કુ­ભાગમા­ંક㌐ટલા સમય 岺ધુી રાખવો" પતજં⾠લ એ અહ嶪 કોઈ િવિશ埖ઠ િનયમો બતા埆યા નથી.(પાછળથી 崨ાણાયામની િવગતો ઉમરેાઈ છ)ે (આ 崨ાણાયામ 孚ું ફળ છ­ેઉદઘાટ યાન ે媈ુંડ⾠લની શ冰ત ની 䅔媾િૃત)  

● बाᄠတयाတတयတတतर耂वषयाĴपेी चतथुတတः (૫૧)   崨ાણાયામ નો "ચોથો" 崨કાર છ­ેબા䄆 ક㌐ 巶તર ­િવષય ના ⾠ચ⽞તન 㸸ારા 崨ાણ 孚ું િનયમન (૫૧)  આગળ ના 崘ણ 崨કારોમા ં'⾠ચ⽞તન" હો嬤ું નથી,અહ嶪 બા䄆­ક㌐ 巶તર­િવષયો 孚ું ⾠ચ⽞તન હોય છ.ે (ક㌐ 娼 લાબંા સમયના અ噮યાસ 㸸ારા 媈ુંભક થી િસ㱾 કરવામા ંઆવ ેછ)ે 

   

92 

 ● ततः Ĵीयत ेတတकाशावरणम ् (૫૨) 

 તનેાથી (崨ાણાયામથી)  ⾠ચ㮔 ના 崨કાશ પર 孚ું આવરણ 㓈ીણ થાય છ.ે (૫૨)  ⾠ચ㮔 ની 巐દર 埦વભાવથી જ સવ㍤ 㚜ાન રહ㌐尾ું હોય છ,ેત ેબન尾ેું છ ે­"સ啞વ ત嗬મા崘ાઓ" થી ­ પણ રજસ અન ેતમસ­ત嗬મા崘ા ઓથી ઢકંાઈ ગય尾ેું હોય છ,ે崨ાણાયામ થી આ આવરણ 孊રૂ થાય છ.ે  

● धारणास ुच योတတयता मनसः  (૫૩)  અન ેમન "ધારણા" ન ેમાટ㌐ યો厸ય બન ેછ.ે(આ આવરણ 孊રૂ થતા ંમન ન ેએકા崘 કર㉪ શકાય છ)ે (૫૩)  

● ᄠတवᄠတव耂वषयासတတयोग े耂चတတतᄠတय ᄠတव〰〰पानकुार इविेတတတတयाणा ंတတတတयाहारः (૫૪)  "崨啞યાહાર" એટલ ેઇ嗬崨યોનો ­તમેના પોતપોતાના િવષયો નો 啞યાગ અન ે䅔ણ ેક㌐­⾠ચ㮔 નો આકાર ધરવો.  ઇ嗬崨યો એ 娼 કઈં (િવષય) તનેી સામ ેઆવ ે啞યાર㌐ તમેા ંત崈પુ ના થતા ંતનેો 啞યાગ કર㌐ તો કોઈ પણ  તરગં મન ન ેના મળતા ંત ેશાતં રહ㌐શ­ેત孚ેું નામ "崨啞યાહાર" (પાછા વળ層ું)   

● ततः परमा वႰ뀐यतिेတတတတयाणाम ् (૫૫)  તથેી ઇ嗬崨યો પર નો સ宀ંણૂ㍤ કા宦 ૂઆવ ેછ.ે  (૫૫)  જયાર㌐ યોગી ઇ嗬崨યો ન ેબા䄆­િવષયો નો આકાર લતેી અટકાવ,ે啞યાર㌐ મન શાતં થઇ ઇ嗬崨યો પર સ宀ંણૂ㍤ કા宦 ૂઆવ ેછ.ેઅન ેજયાર㌐ ઇ嗬崨યો કા宦મૂા ંહોય 啞યાર㌐ દર㌐ક માસં­પશેી અન ેદર㌐ક 㚜ાન­ત嬤ં ુપણ કા宦મૂા ંઆવ ેછ,ે કારણક㌐­ઇ嗬崨યો જ સઘળા ંસવંદેનો (㚜ાને嗬崨યોથી) અન ેસઘળ㉪ じ崈યાઓ (કમ㍤嗬崨યોથી) ના ક㌐嗬崨 છ.ે એટલ ેજયાર㌐ ઇ嗬崨યો પર કા宦 ૂઆવ ે啞યાર㌐ ­ત ેયોગી­સઘળ㉪ લાગણીઓ (સવંદેનો) અન ેじ崈યાઓ ન ે કા宦મૂા ંકર㉪ ન ેઆખા શર㉪ર પર કા宦 ૂકર㌐ છ,ેઅન ે啞યાર㌐ ત­ેધ嗬ય બની 䋾વન ધારણ કરવા નો આનદં મળેવ ેછ.ેઅન ેત ેવખત­ેતને ેશર㉪ર ની અદ富તૂતા નો 勞યાલ આવી 䅔ય છ.ે    સાધનપાદ ­સમા㤀먃ત     

   

93 

(૩) િવ尀㠆િૂત­પાદ  (૫૫­縀Ȇ堀Ȇો)­યોગ­િસ䬀�뀂ઓ 䴀Ȇું વણ嫽�ન  

● दशेबတတधिႰ뀐चတတतᄠတय धारणा (૧)  ધારણા એટલ ેઅ富કુ ખાસ વ埦嬤 ુ(ક㌐­િવષય)  પર ⾠ચ㮔ન ે埦થર કર層ું. (૧)  મન જયાર㌐ કોઈ "એક વ埦嬤"ુ પર (પછ㉪ ત ે"વ埦嬤"ુ ભલ ેશર㉪ર ની 巐દર ની હોય ક㌐ શર㉪ર ની બહારની હોય) પર 埦થર થાય અન ેત ેઅવ埦થામા ંચ嶄ટ㉪ (埦થર) રહ㌐ 啞યાર㌐ તને ે"ધારણા" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે  દાખલા તર㉪ક㌐­શર㉪ર નો કોઈ એક ખાસ ભાગ­娼વો ક㌐­મ埦તક ની ટોચ ક㌐ કપાળ ની મ嗜યમા ક㌐ 䘨દય પર ­ મન 埦થર રહ㌐વાનો 崨યાસ કર㌐ અન ેમન જો ત ેએક ભાગ ­㸸ારા જ સવંદેનો લવેામા ંસફળ થાય­埦થર થાય. (બી䅔 કોઈ ભાગ 㸸ારા નじહ) તો ત ે"ધારણા" કહ㌐વાય છ.ે  

● तတတ တတတတययकैतानता တတयानम ्(૨)  એ વ埦嬤 ુ(ક㌐ િવષય) સાથ ેએકતાનતા થઇ ત ેવ埦嬤નુા 㚜ાન નો અખડં 崨વાહ વહ㌐ ­ત孚ેું નામ  嗜યાન. (૨)  જયાર㌐ મન એ 埦થિતમા ં"અ富કુ સમય 岺ધુી"  埦થર રહ㌐વામા ંસફળ થાય ત­ે"鴀먃યાન"  

● तᰯᰌ एवाथတတमाတတჱनभाတတस ंᄠတव〰〰पशတတयम ्इव समा耂धः (૩)  ત ે"嗜યાન" જયાર㌐ ત ેવ埦嬤 ુ(ક㌐ િવષય) ના ંબા䄆­䓤પો ન ેછોડ㉪ દઈન ેક㌐વળ અથ㍤ ન ેજ 崨કાિશત કર㌐, 啞યાર㌐ તને ે"સમાિધ"  કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે (૩)  જયાર㌐ 崈મ­ે崈મ ેમન ન ેકોઈ વ埦嬤 ુપર એકા崘 કરવામા ંસફળતા મળેવી,અન ેપછ㉪ ત ેવ埦嬤 ુના મા崘  સવંદેનો ન ેજ (તનેા આકાર 䓤પ ેનじહ) અ孚ભુવવી,એટલ ેક㌐­ત ેવ埦嬤 ુના કોઈ પણ આકાર 䓤પ ે埆ય冰ત થયા િવના,ત ેવ埦嬤 ુના અથ㍤ નો જ અ孚ભુવ કરવામા ંઆવ ેતો­ત ે嗜યાન ની અવ埦થાન ે"સમાિધ" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે  

● တတयम ्एकတတ सयंमः (૪)  ઉપરની 崘ણયે じ崈યાઓ (ધારણા­嗜યાન­સમાિધ) જયાર㌐ એક જ વ埦嬤 ુપર કરવામા ંઆવ ે­ 啞યાર㌐ તને ે"સયંમ" એ層ું નામ આપવામા ંઆવ ેછ.ે (૩)  જયાર㌐ કોઈ મ孚埖ુય પોતાના મનન ેકોઈ ખાસ વ埦嬤 ુ(ક㌐ િવષય) પર લગાડ㉪ન ેતને ે啞યા ંચ嶄ટાડ㉪ શક㌐, અન ેપછ㉪ ત ેવ埦嬤 ુ(ક㌐ િવષય) ના 巶તじરક િવભાગ થી તનેા બા䄆 આકાર ન ેઅલગ પાડ㉪ન,ે ત ે巶તじરક િવભાગ (અથ㍤) પર લાબંા સમય 岺ધુી 埦થર રાખી શક㌐ ­તને ે"સયંમ" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે  અથવા,ધારણા,嗜યાન અન ેસમાિધ­એ 崘ણયે じ崈યાઓ જયાર㌐ એક બી䋾 ન ેઅ孚સુર㉪ન ેએક­䓤પ થઇ 䅔ય­ 啞યાર㌐ તને ે"સયંમ" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ેક㌐ 娼મા ંવ埦嬤 ુક㌐ િવષય નો બા䄆 આકાર અ孊埖ૃય થઇ 䅔ય,અન ે ફ冰ત તનેો "અથ㍤" જ મનમા ંરહ㌐ છ.ે  

● तတတजयात ्တတ쀐ተालोकः (૫)  આ "સયંમ" મા ંિસ㱾 થવાથી "㚜ાન" નો 崨કાશ થાય છ.ે (૫) 

   

94 

યોગી જયાર㌐ આ "સયંમ" િસ㱾 કરવામા ંસફળ થાય છ­ે啞યાર㌐ સવ㍤ િવ富િૂતઓ તને ે埦વાધીન થાય છ.ે અન ેઆમ આ "સયંમ" એ જ યોગી 孚ું મહાન સાધન છ.ે  㚜ાન ના િવષયો અનતં છ,ેઅન ેતઓે­ 埦孊ળૂ,વ孚 ુ埦孊ળૂ અન ેસૌથી 埦孊ળૂ­અન­ે 岺壼ૂમ,વ孚,ુ岺壼ૂમ અન ેસૌથી 岺壼ૂમ­એવા િવભાગોમા ંવહ嶪ચાયલેા છ.ે એટલ­ેઆ "સયંમ" 崨થમ 埦孊ળૂ િવષયો પર કરવો જોઈએ,અન ેજયાર㌐ 埦孊ળૂ વ埦嬤ઓુ孚ું 㚜ાન 崨કાિશત  થવા લાગ,ેપછ㉪ 崈મ­ે崈મ ેતનેો 崨યોગ વ孚 ુ岺壼ૂમ વ埦嬤 ુપર કરવો જોઈએ.  

● तᄠတय भ耂मष ु耂वჱनयोगः (૬)  એ "સયંમ" નો ઉપયોગ ­崈મ­ે崈મ ેકરવાનો છ.ે (૬)  અિત ઝડપથી આગળ વધી જવાનો  ­崨ય啞ન કરવો નじહ­(આ ચતેવણી છ.ે)  

● တတयम ्अတတतर퉑섰ग ंपवूတတတတयः (૭)  પહ㌐લાનંી じ崈યાઓ (આસન­崨ાણાયામ­崨啞યાહાર) કરતા ંઆ 崘ણ じ崈યાઓ (ધારણા­嗜યાન­સમાિધ) એ વ孚 ુ巐તરગં (સાધનો ) છ.ે (૭)  પહ㌐લા ંઆવી ગયલે આસન­崨ાણાયામ­崨啞યાહાર­યમ­િનયમ­ ત ેબધા ં­ આ 崘ણ 巐તરગં (ધારણા­嗜યાન­સમાિધ) ના બા䄆 િવભાગો છ.ે જયાર㌐ મ孚埖ુય આ 崘ણ (ધારણા­嗜યાન­સમાિધ) મા ંિસ㱾 થાય 啞યાર㌐ તને ેિસ㱾ઓ મળ㉪ ­સવ㍤­શ冰તમાન  થાય ખરો,પણ ત ે富ુ冰ત નથી. આ 崘ણ ેમન ન ેિનિવ㌐ક囪પ ­層િૃ㮔 રじહત­ક㌐ પじરવત㍤નરじહત ­બનાવી શકતા નથી.પણ ફર㉪­પા䄆 ં શર㉪ર ધારણ કર層ું પડ㌐ તવેા ં"વાસના­બીજો"ન ે巐દર રહ㌐વા દ㌐ છ.ે  યોગી ની ભાષામા ંકહ㉪એ તો ­જો ત ેબીજો "શકેાઈ" 䅔ય તો પાછો 巐媈રુ 䓤ટવાની શ㟠તા રહ㌐તી નથી. પણ આ િસ㱾ઓ ત ેબીજો (વાસના­બીજો) ન ેશકે㉪ શકતી નથી.(એટલ ેબી嫤ું શર㉪ર ધારણ કર層ું પડ㌐ છ)ે  

● तᰯᰌ अ耂प बတတहर퉑섰ग ंჱनबᇀတजᄠတय  (૮)  (આમ) આ 崘ણ (ધારણા­嗜યાન­સમાિધ) પણ "િનબ㌐જ­સમાિધ" ની સરખામણીમા ં"બા䄆" છ.ે (૮)  એટલ ેક㌐ યોગી હ嫤 ુખર㉪ (સવ嶪呮ચ) સમાિધએ પહ嶄呮યો નથી.પણ હ嫤 ુત ેનીચનેી 富િૂમકા મા ંજ છ,ે એમ કહ㌐વાય ક㌐ 娼મા ંઆ િવ㾦 આપણ ે娼層ું જોઈએ છ㉪એ ત層ેું જ હયાતી ધરાવ ેછ,ેઅન ે 娼મા ં(娼 આ અવ埦થામા)ં બધી "િસ㱾ઓ" રહ㌐લી છ.ે   

● တႰयတတथानჱनरोधसᄠတकारयोर耂भभवတတादभुाတတवौ ჱनरोधĴण耂चတတताတတवयो ჱनरोधपတတरणामः (૯)  જયાર㌐ 埆寲啞ુથાન સ埦ંકારો (મન ની ચચંળતા) દબાઈ 䅔ય અન ે(મનના) િનરોધ­સ埦ંકારો ની ઉ啞પિ㮔 થાય, 啞યાર㌐ ત ેસમયમા ં­⾠ચ㮔 ની 埦થિત ન ે"િનરોધ­પじરણામ" (િનરોધ 孚ું પじરણામ) કહ㌐વામા ંઆવ ેછ,ે (૯)  સમાિધ ની આ 崨થમ 富િૂમકામા ંમન ની 層િૃ㮔ઓ દબાઈ ગઈ હોય છ,ેપણ 宀રૂ㌐宀રૂ㉪ ર㉪ત ેનじહ. કારણક㌐ જો ત ેસ宀ંણૂ㍤ ર㉪ત ેદબાઈ ગઈ હોત તો,ત ે層િૃ㮔ઓ ­ત ેપછ㉪­જરાય ઉઠત નじહ. 

   

95 

જો ઇ嗬崨યો 㸸ારા મન ન ેબહાર દોડ㉪ જવા 崨રે㌐ તવેી કોઈ 層િૃ㮔 ઉઠ㌐­અન ે­જો યોગી તનેો િનરોધ કરવાનો  崨ય啞ન કર㌐ ­તો ત ેિનરોધ પોત ેજ­એક "層િૃ㮔­䓤પ" હોય,એટલ ેએક મો䅔 ંન ેબી䅔 મો䅔 ંથી દબાવવા  娼層ું જ થાય,અન ેજો આમ થાય તો ત ેસાચી સમાિધ ના કહ㌐વાય (ક㌐ 娼મા ંબધી 層િૃ㮔ઓ શમી 䅔ય છ)ે કારણક㌐ "િનરોધ" પોત ેજ એક મો嫤ું છ.ે  અમ છતા ંપણ,આ નીચલા (崨થમ) કોじટ ની સમાિધ,એ મનમા ં層િૃ㮔ઓ ઉછળતી હોય તનેા કરતા ંતો  વ孚 ુસાર㉪ છ ેઅન ે娼થી ત ે(નીચલા કોટ㉪ની સમાિધ) ઉ呮ચ કોટ㉪ની સમાિધની વ孚 ુન䋾ક છ.ે  

● तᄠတय တတशाတတतवाတတहता सᄠတकारात ् (૧૦)  ત ે(સયંમ) નો 崨વાહ,(સતત­સાધનાની) ટ㌐વ ન ેપじરણામ ે埦થર થાય છ.ે (૧૦)  મનના " િનરતંર સયંમ" નો 崨વાહ,તનેી (ત ેસમાિધની) રોજ રોજ સાધના કરવાથી, 埦થર થાય છ,ે અન ેમનમા ંઅખડં 嗜યાન ની શ冰ત આવ ેછ.ે  

● सवाတတथတတतकैाတတतयोः Ĵयोदयौ 耂चတတतᄠတय समा耂धपတတरणामः (૧૧)  ⾠ચ㮔 ની "સવ㍤ િવષયો" ન ેએક㉪ સાથ ે崘હણ કરવાની શ冰ત અટક㉪ 䅔ય અન ે"એક જ િવષય" પર, એકા崘 થવાની શ冰ત 崨ગટ㌐,啞યાર㌐ ત ે埦થિતન ે⾠ચ㮔ની "સમાિધ­અવ埦થા" થઇ એમ કહ㌐વાય. (૧૧)  મન ની ચચંળ અવ埦થા એવી છ ેક㌐ ત ેિવિવધ િવષયો ન ેએક㉪ સાથ ેપકડ㌐ છ,ેઅન ેતર㌐હતર㌐હ વ埦嬤ઓુમા ં દોડ㓈ા કર㌐ છ,ેઆ તનેી નીચામા ંનીચી અવ埦થા છ,ેપણ,મન ની એક એવી 巶ચી અવ埦થા ક㌐­­જયાર㌐­ ત ે(મન) બી䅔 બધા િવષયોન ેબાદ કર㉪ દઈન ેમા崘 એક જ િવષય પર 埦થર થાય તને ેસમાિધ કહ㌐ છ.ે  

● ततः पनुः शाတတतोတတदतौ तဒ瀐यတတတတययौ 耂चတတतᄠတयकैाတတतापတတरणामः (૧૨)  જયાર㌐ શમી ગયલેી,અન,ેવત㍤માનમા ં(હાલમા)ં ઉ啞પ㸸 થયલેી 層િૃ㮔 (એકા崘તા) એકસરખી ર㉪ત ેઅ孚ભુવવામા ંઆવ ે啞યાર㌐ તને ે"⾠ચ㮔 孚ું પじરણામ" કહ㌐વાય  (૧૨)  મન એકા崘 થ寲ું છ ેક㌐ નじહ ત ે䅔ણ層ું શી ર㉪ત?ે મન એકા崘 થાય એટલ ેસમય નો 勞યાલ ચા囪યો 䅔ય,અન ે勞યાલ ર䄆ા વગર 娼ટલો વ孚 ુસમય ચા囪યો 䅔ય તટેલી એકા崘તા વધાર㌐.  દાખલા તર㉪ક㌐ આપણન ેકોઈ 宀埦ુતક વાચંવામા ંરસ પડ㌐ છ,ે啞યાર㌐ આપણન ેસમયનો ⾠બલ媈લુ 勞યાલ રહ㌐તો નથી,અન ેજયાર㌐ આપણ ે宀埦ુતક 富કુ㉪એ 啞યાર㌐ ક㌐ટલા કલાક ચા囪યા ગયા ત ેજોઈન ેઆપણ ન ેનવાઈ લાગ ેછ,ે અન ેતટેલો સમય 䅔ણ ેએક "વત㍤માન" થઈન ેઉભો રહ㉪ 䅔ય છ.ે  એટલ ે埆યા勞યા આપવામા ંઆવી છ­ેક㌐­富તૂકાળની અન ેવત㍤માન ની 層િૃ㮔ઓ એકજ સમય પર ઉભી રહ㌐, 啞યાર㌐ ત ેમન એકા崘 થ寲ું કહ㌐વાય.  

● एतने भतूिेတတတတयषे ुधमတတलĴणावᄠတथापတတरणामा တႰयाတႰयाताः (૧૩)  

આમ,પચં富તૂો મા ંઅન ેઇ嗬崨યોમા ં"ધમ㍤­લ㓈ણ અન ેઅવ埦થા" 䓤પી પじરણામની 埆યા勞યા થઇ 䅔ય છ.ે(૧૩) 

   

96 

આગળ 岺崘ૂ­૯­૧૧­૧૨ મા ંજણા埆યા 崨માણ ે­ ⾠ચ㮔 ­િનરોધ 層િૃ㮔મા ંપじરણામ પામ ેછ,ેત ેધમ嫽�­પ䴀�રણામ. ત ે⾠ચ㮔 કાળ (富તૂ­ભિવ埖ય­વત㍤માન) મા ંથઈન ેપસાર થાય ત­ેલ輀氆ણ­પ䴀�રણામ,અન ે આ 層િૃ㮔ઓ એક જ કાળ (ધારોક㌐ વત㍤માન કાળ)મા ંજ તમેની તી嵎તા ક㌐ 富孊ૃુતા 崨માણ­ે 娼 પじરણામ પામ ેત­ેઅવ吀倃થા પ䴀�રણામ.  આ 岺崘ૂો ના આગળ ના 岺崘ૂોમા ં娼 "એકા崘તા" નો ઉપદ㌐શ આપવામા ંઆ埆યો છ,ેત ેયોગીન ેપોતાના ⾠ચ㮔 ની 層િૃ㮔ઓ પર 埦વ呮ેછા­宀વૂ㍤ક નો કા宦 ૂમળેવવા માટ㌐ નો છ,ેઅન ેએ 埦વ呮ેછા­宀વૂ㍤કના કા宦 ૂવડ㌐ જ  યોગી "સયંમ" (崨કરણ­૩­岺崘ૂ­૪) કરવાન ેશ冰તમાન થાય છ.ે  

● शाတတतोတတदताတႰयपदႰे뀐यधमाတတनपुाती धमᇀတ  (૧૪)  富તૂકાળના ં(શાતં) વત㍤માનકાળના ં(ઉじદત) અન ેભિવ埖યકાળના ં(અ埆યપદ㌐શ) ­ પじરવત㍤નો (ધમ嶪) 娼નામા ંથાય ત ે"ધમ㌐"  (૧૪)  "ધમ㌐" એટલ ેક㌐ એક એ層ું ત啞વ­ક㌐ 娼ના પર કાળ અન ેસ埦ંકારો ની じ崈યા (પじરવત㍤નો) થતા ંરહ㌐, અન ે娼 હમંશેા ંનવ ેજ 䓤પ ે埆ય冰ત થ嬤ું રહ㌐.  

● တတमाတတयတတव ंपတတरणामाတတयတတव ेहतेःु  (૧૫)  પじરણામો (ઉપર જણાવલે 崘ણ ­ધમ㍤­લ㓈ણ­અવ埦થા) મા ંથતા  પじરવત㍤નો 孚ું કારણ­ એ  崈મ મા ંથ嬤ું પじરવત㍤ન છ ે(૧૫)  

● पတတरणामတတयसयंमाᰯᰌ अतीतानागत쀐ተानम ् (૧૬)  આ 崘ણ 崨કારના ંપじરણામો પર "સયંમ" (નો 崨યોગ) કરવાથી, 富તૂકાળ અન ેભિવ埖યકાળ 孚ું 㚜ાન થાય છ.ે (૧૬)  અહ嶪 ફર㉪થી એકવાર "સયંમ" ની 埆યા勞યા યાદ કરવી જ䓤ર㉪ બન ેછ.ેઆગળ આવી ગયા 富જુબ­ મન જયાર㌐ એવી અવ埦થામા ંઆવ ેક㌐­娼મા ંત ેબા䄆­આકાર ન ેછોડ㉪ દઈન ેતનેા 巐દરના "સ埦ંકાર" સાથ,ે ત崈પુ થઇ 䅔ય,અન ેલાબંા કાળ ના અ噮યાસ ન ેપじરણામ ેત ે"સ埦ંકાર" જ મનમા ંપકડાઈ રહ㌐, વળ㉪, મન જો એક જ 㓈ણ મા ંત ે埦થિતમા ંઆવી જઈ શક㌐­ત ે埦થિત ન ે"સયંમ" કહ㌐વાય.  આ અવ埦થા (સયંમ) મા ંઆવી ગયલે મ孚埖ુય­જો 宦તુકાળ અન ેભિવ埖યકાળ ન ે䅔ણવાની િસ㱾 ઈ呮છ­ે તો­તણે ે"સ埦ંકારો"મા ંથતા પじરવત㍤નો (崨કરણ­૩­岺崘ૂ­૧૩) પર સયંમ કરવો પડ㌐. ક㌐ટલાક સ埦ંકારો અ啞યાર㌐ વત㍤માન મા ંじ崈યાશીલ છ,ેક㌐ટલાકની じ崈યા 富તૂકાળમા ં宀રુ㉪ થઇ ગઈ છ,ેઅન ે ક㌐ટલાક じ崈યાશીલ થવાના બાક㉪ છ,ે અન ેતથેી આ "સ埦ંકારો" (崘ણ 崨કારના ંપじરણામો) પર "સયંમ" કરવાથી  યોગી 富તૂકાળ અન ેભિવ埖યકાળ ન ે䅔ણી શક㌐ છ.ે (િસ㱾)   

● शတတदाथတတတတတတययानाम ् इतरतेराတတयासात ्सकंरः तတတတတ耂वभागसयंमात ्सवတတभतूጃ̀त쀐ተानम ् (૧૭)  શ噮દ­અથ㍤ અન ે㚜ાન ક㌐­娼 崘ણ ેપર埦પર સળેભળે (િમિ嵴ત) થઈન ેરહ㌐લા છ ેતમેના અલગ અલગ­ 埦વ䓤પ પર "સયંમ" કરવાથી સવ㍤ 崨ાણીઓ ની ભાષા孚ું 㚜ાન થાય છ.ે (૧૭) 

   

97 

શ噮દ એટલ ેબહાર孚ું કારણ (કપંન),અથ㍤ એટલ ેઇ嗬崨યો 㸸ારા મગજ 岺ધુી જ嬤ું 巐દર孚ું 埦પદંન, (ક㌐ 娼 બા䄆 સવંદેન ન ેમન 岺ધુી પહ嶄ચાડ㌐ છ ે) અન ે㚜ાન એટલ ેમન ની 崨િતじ崈યા ક㌐ 娼 થવાની સાથ ેજ અ孚ભુવ થાય છ.ે અન ેઆ 崘ણ ે孚ું િમ嵴ણ એટલ ેઆપણા ઇ嗬崨ય­ગોચર "િવષયો"  એટલ ેએમ પણ કહ㉪ શકાય ક㌐­શ噮દ ક㌐ 娼孚ું આપણન ે㚜ાન થાય છ ેત­ેકપંન­સવંદેન અન ે崨િતじ崈યા­ એ 崘ણ ે孚ું િમ嵴ણ છ ેક㌐ 娼 સામા嗬ય ર㉪ત ે䄨ટા ંપાડ㉪ ના શકાય તવેા ંછ.ે પર嬤ં ુઅ噮યાસ (સયંમ) ન ેપじરણામ ેયોગી તમેણ ેઅલગ­અલગ કર㉪ શક㌐ છ.ેઅન ેિસ㱾 મળેવ ેછ,ે ક㌐ 娼નાથી ત ેકોઈ પણ "અવાજ" પર તનેા સયંમ (િસ㱾) નો 崨યોગ કર㌐ તો ­ત ેઅવાજ ­પરથી­ ત­ેતનેા 埆યકત થવાના અથ㍤ ન ેસમ䋾 શક㌐ છ,ેપછ㉪ ભલ ેન ેત ેઅવાજ મ孚埖ુય નો હોય ક㌐ પ岊 ુનો...(િસ㱾)  

● सᄠတकारसाĴတတकरणात ्पवूတတजाჱत쀐ተानम ् (૧૮)  સ埦ંકારો નો સા㓈ા啞કાર કરવાથી પાછલા જ嗬મો 孚ું 㚜ાન થાય છ.ે (૧૮)  આપણ ન ેથતો એક㌐એક અ孚ભુવ એ ⾠ચ㮔મા ંઉઠતા તરગં ના 䓤પમા ંઆવ ેછ.ેઅન ેત ેશમી જઈન ે વ孚 ુન ેવ孚 ુ岺壼ૂમ થઇ 䅔ય છ ેપણ સ宀ંણૂ㍤ પણ ેનાશ પામતો નથી.અન ેઅિત­岺壼ૂમ 埦વ䓤પમા ં⾠ચ㮔મા ં સઘંરાઈ રહ㌐ છ,ેહવ ેજો ત ે岺壼ૂમ­ તરગં ન ેઆપણ ેફર㉪થી ઉભો કર㉪ શક㉪એ,તો ત ે"埦富િૃત­䓤પ" બન ેછ.ે  એટલ ેયોગી જો મનમા ંરહ㌐લા 富તૂકાળના સ埦ંકારો પર "સયંમ" નો 崨યોગ કર㉪ શક㌐ તો­ તણે ેતનેા સઘળા ંપાછલા જ嗬મો ની 埦富િૃત આવવા લાગશ.ે (િસ㱾)  

● တတတတययᄠတय पर耂चတတत쀐ተानम ् (૧૯)  બી䅔ના શર㉪ર પરના ં⾠ચ䄆ો પર "સયંમ" કરવાથી તનેા મનના 埦વભાવ 孚ું 㚜ાન થાય છ,ે (૧૯)  દર㌐ક મ孚埖ુય ના શર㉪ર પર ખાસ­ખાસ ⾠ચ䄆ો હોય છ,ેક㌐ 娼નાથી ત ેબી䅔 મ孚埖ુય થી 嫤દુો તર㉪ આવ ેછ,ે જયાર㌐ યોગી આ ⾠ચ䄆ો પર "સયંમ" નો 崨યોગ કર㌐ ­啞યાર㌐ ત ે埆ય冰તના મન નો 埦વભાવ 䅔ણી શક㌐.(િસ㱾)  

● न च तत ्सालတတबन ंतᄠတया耂वषयीभतूတတवात ्(૨૦)  પણ યોગી ત ે埆ય冰તના મનની 巐દરની બાબતો 䅔ણી શકતો નથી,કારણક㌐ ત ેસયંમ નો િવષય નથી (૨૦)  મન ની 巐દરની બાબતો 䅔ણવા બ ે崨કારના સયંમ ના 崨યોગ ની જ䓤ર પડ㌐ છ.ે એક તો શર㉪રના ⾠ચ䄆ો પર નો સયંમ અન ેબીજો 媘દુ ના મન પર નો સયંમ. અન ે啞યાર પછ㉪ યોગી એ મન ની  巐દર હોય ત ેસઘ䘨 ં䅔ણી શક㌐ છ.ે (િસ㱾)  काय〰〰पसयंमात ्तᰯᰌတတाᄠတयशि뀐တतᄠတतတတभ ेचĴःुတတकाशासတတयोगऽेတတतधाတတनम ्(૨૧)  શર㉪ર ના આકાર પર સયંમ કરવાથી "આકારની 崘હણ થવાની શ冰ત" 埦ત⾠ંભત થાય ­એટલ­ેક㌐­ ચ峰મુાનંી "崨કાશ­શ冰ત" એ ચ峰થુી 嫤દુ㉪ પડ㉪ જવાથી યોગી 孚ું શર㉪ર અદ埖ય થઇ 䅔ય છ.ે (૨૧)  ઓરડાની વ呮ચ ેઊભલેો યોગી દ㌐ખીતી ર㉪ત ે巐તધા㍤ન (અ孊埖ૃય) થઇ શક㌐, 

   

98 

પણ હક㉪કતમા ંત ેઅદ埖ય થતો નથી,પણ તને ેકોઈ દ㌐ખી શક嬤ું નથી. અન ેઆમ 啞યાર㌐ જ બની શક㌐ ક㌐ જયાર㌐ યોગી મા ંસમાિધ ના બળ થી એવી શ冰ત આવી હોય ક㌐­ ત ેવ埦嬤 ુઅન ેતનેા આકાર ન ે䄨ટા પાડ㉪ શક㌐.અન ે啞યાર પછ㉪ ત ેઆકાર પર સયંમ કર㌐,એટલ­ે આકાર ન ે崘હણ કરવાની (જોવાની) શ冰ત 埦ત⾠ંભત થઇ 䅔ય છ.ેકારણક㌐­ આકાર ન ેજોવાની શ冰ત ત ેઆકાર અન ેઆકાર ન ેધારણ કરનાર㉪ વ埦嬤 ુના સયંોગ માથંી આવ ેછ.ે(િસ㱾)  

● एतने शတတदाᰯᰌयတတतधाတတनम뀐တतम ्(૨૧­બ)  આ જ ર㉪ત ેશ噮દો 孚ું 巐તધા㍤ન થ層ું,અથવા શ噮દો ન ેબી䅔 થી સભંળાતા અટકાવવા,અન ે એવી બી䋾 બાબતો નો 媘લુાસો પણ થઇ 䅔ય છ.ે  (૨૧­બ)  

● सोपတတम ंჱनጃ̀पတတम ंच कमတတ । तတတसयंमाᰯᰌ अपराတတत쀐ተानम,् अတတरႰ뀐टတेတयो वा  (૨૨)  કમ嶪 બ ે崨કારના હોય છ­ેએક તો ત啞કાલ ફળ આપ ેતવેા ંઅન ેબી䅔 ંલાબંા ગાળ ેફળ આપ ેતવેા.ં એ કમ嶪 પર સયંમ કરવાથી અથવા 富啞ૃ寲નુા ંલ㓈ણો (અર㉪埖ટ) 㸸ારા,યોગીઓ પોતાના દ㌐હન ે છોડ㉪ દ㌐વાનો સમય 䅔ણી શક㌐ છ.ે (૨૨)  જયાર㌐ યોગી પોતાના 崨ાર噮ધ ક㌐ સ⾠ંચત કમ嶪 (娼 ફળ દ㌐વાની રાહ જોઈ બઠેા ંહોય છ)ે તનેા પર  સયંમ કર㌐ તો તનેા 㸸ારા પોતાનો દ㌐હ 㟠ાર㌐ પડશ ે(કયા じદવસ­ેકલાક㌐­ક㌐ મીનીટ㌐) ત ેબરાબર 䅔ણી શક㌐ છ.ે (િસ㱾)  

● मတတयाတတदष ुबलाჱन  (૨૩)  મ崘ૈી,દયા વગરે㌐ 媾ણુો પર સયંમ કરવાથી યોગીના ત ેત ે媾ણુો 崨બળ બન ેછ.ે (૨૩)  

● बलषे ुहिᄠတतबलादတတჱन (૨૪)  હાથી તથા બી䅔ઓના બળ પર સયંમ કરવાથી તમે孚ું બળ યોગીમા ંઆવ ેછ.ે (૨૪)  

● တတवတတတတयालोकတတयासात ्सᄠတमတႰयवတတहत耂वတတकृႰ뀐ट쀐ተानम ् (૨૫)  ઝળહળતી 帮યોિત (崨કરણ­૧ 岺崘ૂ­૩૬) પર સયંમ કરવાથી 岺壼ુમ 孊ૃ埖ટ થી અગોચર અન ે孊રૂ રહ㌐લી વ埦嬤ઓુ 孚ું 㚜ાન થાય છ.ે (૨૫)  

● भवुन쀐ተान ंसयूတတ सयंमात ्(૨૬)  

岺યૂ㍤ પર સયંમ કરવાથી "જગત" 孚ું 㚜ાન મળ ેછ ે(૨૬)  

● चတတတတ ेताराတႰयहू쀐ተानम ्(૨૭)  ચ崨ં પર સયંમ કરવાથી તારા­મડંળ 孚ું 㚜ાન થાય છ.ે (૨૭)  

● တတवु ेतᰯᰌगჱत쀐ተानम ्  (૨૮) 

   

99 

崈વુ­તારા પર સયંમ કરવાથી તારા ઓની ગિત孚ું 㚜ાન થાય છ.ે (૨૮)  

● ना耂भचတတ कायတႰयहू쀐ተानम ्(૨૯)  ના⾠ભ­ચ崈 પર સયંમ કરવાથી શર㉪ર ની રચના 孚ું 㚜ાન મળ ેછ.ે(૨૯)  

● कတတठकूप ेĴिुတတपपासाჱनविृတတतः (૩૦)  કઠં ના પોલાણ પર સયંમ કરવાથી 富ખૂ­તરસ મટ㉪ 䅔ય છ.ે(૩૦)  

● कूमတတना⸥㠯या ंᄠတथयैတတम ्(૩૧)  媈મૂ㍤નાડ㉪ પર સયંમ કરવાથી શર㉪ર ની 埦થરતા આવ ેછ.ે (૩૧)  

● मधूတတတတयोჱत耂ष 耂सတတदशတတनम ्(૩૨)  મ埦તકમા ંરહ㌐લી 帮યોિત ઉપર સયંમ કરવાથી­ િસ㱾ો  (દ㌐વ અન ેમાનવ વ呮ચ ેની એક 嵴ણેી ના 䋾વો) ના દશ㍤ન થાય છ.ે (૩૨)  

● တတाჱतभाᰯᰌ वा सवတတम ्(૩૩)  અથવા 崨િતભા વડ㌐ સવ㍤ 㚜ાન મળ ેછ.ે(૩૩)  娼 મ孚埖ુયમા ં"崨િતભા" એટલ ેક㌐ પિવ崘તા ન ેપじરણામ ેઆવતો 埦વાભાિવક 㚜ાન­崨કાશ હોય­ તનેામા ં"સયંમ­િવના" પણ આ બધી િસ㱾ઓ આવ ેછ.ે "崨િતભા" ના 㚜ાન­崨કાશ આગળ બધી બાબતો તનેી પાસ ેદ㉪વા 娼વી થઇ 䅔ય છ.ેઅન ે સવ㍤ વ埦嬤ઓુ 孚ું 㚜ાન તને ે"સયંમ" કયા㍤ િવના પણ આવી 䅔ય છ.ે  

● 〰İदय े耂चတတतस耂वत ्(૩૪)  䘨દય પર સયંમ કરવાથી બી䅔ના મન 孚ું 㚜ાન થાય છ.ે (૩૪)  

● सတတတတवपጃ̀षयोरတတयတတतासकंတတणတတयोः တတတတयया耂वशषेो भोगः पराथတတတတवात ्ᄠတवाथတတसयंमात ्पጃ̀ष쀐ተानम ्(૩૫)  પર埦પર સ宀ંણૂ㍤ ર㉪ત ે嫤દુા ં­એવા­ "宦ુ㱾 અન ેઆ啞મા" ના ⾠ભ㸸તા (ત ે嫤દુા છ­ેતમે) ના 㚜ાન ના અભાવ­ે "િવષયો" નો ભોગ થાય છ.ે宦ુ㱾 ની "宀尾ુષુ ન ેભોગ આપનાર㉪" (પરાથ㍤) અવ埦થા થી 嫤દુ㉪­ એટલ ે"宀尾ુષુ ન ેજ િવષય કરનાર㉪" અવ埦થા (埦વાથ㍤) પર સયંમ કરવાથી "宀尾ુષુ" 孚ું 㚜ાન થાય છ.ે (૩૫)  

● ततः တတाჱतभ▗▗ावणवदेनादशाတတᄠတवादवाताတတ जायတတत े(૩૬)  તથેી "崨િતભા" એટલ ેક㌐­અલૌじકક­ "嵴વણ,埦પશ㍤,દશ㍤ન,埦વાદ અન ે崘ાણ" ­ઉ啞પ㸸 થાય છ.ે (૩૬)  

● त ेसमाधाव ्उपसगाတတ တႰयတတथान े耂सတတयः (૩૭) 

   

100 

જો ક㌐ એ બધા ંસમાિધ ના માગ㍤ મા ંિવ呮ન­䓤પ છ,ેપણ 埆યવહાર­દશામા ંએ િસ㱾ઓ કહ㌐વાય છ.ે (૩૭)  યોગી 䅔ણ ેછ ેક㌐­સસંારના પદાથ嶪 ન ેભોગવવાની ભાવના ­એ­ 宀尾ુષુ (આ啞મા) અન ેસ啞વ (崨媈િૃત) ના સયંોગ 㸸ારા આવ ેછ.ેએટલ ેજયાર㌐ ત ે"崨媈િૃત અન ે宀尾ુષુ 嫤દુા ંછ"ે એ 㚜ાન પર "સયંમ" કર㌐ 啞યાર㌐ તને ે宀尾ુષુ (આ啞મા) 孚ું 㚜ાન થાય છ­ેક㌐ 娼માથંી િવવકે ઉ啞પ㸸 થાય છ,ે  અન ેજયાર㌐ િવવકે ઉ啞પ㸸 થાય 啞યાર㌐ "崨િતભા" એટલ ે"સવ嶪呮ચ મઘેા" નો 崨કાશ આવ ેછ.ે અન ેઉપર બતા埆寲ું તમે તનેામા ંબધી િસ㱾ઓ આવ ેછ.ેપણ આ િસ㱾ઓ ત­ે岊㱾ુ આ啞મા ના 㚜ાન­䓤પી­ "સવ嶪呮ચ­嗜યયે" (富ુ冰ત) ની 崨ા噮તમા ંિવ呮ન­䓤પ છ.ે  આ િસ㱾ઓ ­એ યોગ­માગ㍤મા ંઆવજે છ ેઅન ેજો યોગી તનેો અ埦વીકાર કર㌐ તો ત ેસવ嶪呮ચ 嗜યયે ેપહ嶄ચ,ે પણ જો યોગી એ િસ㱾ઓમા ંલલચાઈ ગયો તો તનેી આગળ ની 崨ગિત અટક㉪ 䅔ય છ.ે  

● बတတधकारणश耂थဒ瀐यात ्တတचारसवंदेनाच ्च 耂चတတतᄠတय परशरတတरावशेः (૩૮)  ⾠ચ㮔 ના બધંન 孚ું કારણ િશિથલ થઇ 䅔ય,અન ે㚜ાન­ત嬤ંઓુ ની નાડ㉪ઓ 孚ું 㚜ાન થઇ 䅔ય, 啞યાર㌐ યોગી પોતાના ⾠ચ㮔 㸸ારા બી䅔ના શર㉪રમા ં崨વશે કર㉪ શક㌐. (૩૮)  યોગી મર㌐લા શર㉪રમા ં崨વશે કર㉪ તને ે䋾વ嬤ું કર㉪ શક㌐ તવેી િસ㱾 મળેવી શક㌐ છ,ે એ વખત­ેત ેપોતાના શર㉪રમા ંરહ㉪ન ેકાય㍤ કરતો હોય ­ક㌐­(અથવા)­પોતા孚ું શર㉪ર છોડ㉪,ત ેબી䅔ના  શર㉪ર ના મન અન ેઇ嗬崨યો 㸸ારા ­ત ેશર㉪ર ન ેકામ કર嬤ું (䋾વ嬤ું) કર㉪ શક㌐ છ.ે અન ેઆ િસ㱾 ત ે"宀尾ુષુ અન ે崨媈િૃત" ના "અલગ­પણા" પર સયંમ કર㉪ મળેવી શક㌐ છ.ે  યોગના િસ㱾ાતં 崨માણ­ે娼મ યોગી નો આ啞મા સવ㍤­埆યાપી છ ેતમે ત孚ેું મન પણ સવ㍤­埆યાપી છ.ે ત孚ેું મન એક િવરાટ મન નો જ એક 巐શ છ.ેઅન ેત ેમન સામા嗬ય­ર㉪ત­ેપોતાના શર㉪રના નાડ㉪­崨વાહો, 㸸ાર જ  કામ કર㉪ શક㌐. પર嬤ં ુયોગી જયાર㌐ આ નાડ㉪­崨વાહોમાથંી 富冰ુત થઇ 䅔ય 啞યાર㌐ બી䋾 વ埦嬤ઓુ, (બી䅔 ના નાડ㉪­崨વાહો) 㸸ારા પણ કાય㍤ કર㉪ શક㌐ છ.ે  

● उदानजयाတတजलप퉑섰ककတတटकाတတदႰ뀐वस퉑섰ग उတတတတािတတतႰ뀐च (૩૯)  નાડ㉪ના "ઉદાન" 崨વાહ ન ેવશ કરવાથી યોગી પાણીમા ં嬄બૂતો નથી,ક㉪ચડ મા ં媘ૂંચી જતો નથી, એ કાટંા પર ચાલી શક㌐ છ,ેઅન ેપોતાની ઈ呮છા થાય 啞યાર㌐ 富啞ૃ寲 ુપામી શક㌐ છ,ે (૩૯)  

● समानजयात ्တတတတवलनम ्(૪૦)  નાડ㉪ના "સમાન" 崨વાહ પર જય મળેવવાથી,ત ેયોગી 崨કાશ­મય ઝાળ થી ઘરેાયલેો જણાય.(૪૦)  

●  ▗▗ोတတाकाशयोः सबंတတधसयंमाᰯᰌ တတदတႰय ं▗▗ोတတम ्(૪૧)  嵴વણે嗬崨ય (કાન) અન ેઆકાશ ના સબંધં પર સયંમ કરવાથી じદ埆ય 嵴વણ­શ冰ત આવ ેછ.ે (૪૧)  

● कायाकाशयोः सबंတတधसयंमाल ्लघतुलूसमापတတतႰ뀐चाकाशगमनम ्(૪૨)  

   

101 

શર㉪ર અન ેઆકાશ ના સબંધં પર સયંમ કરવાથી યોગી 䓤 娼વો હળવો બનીન ે આકાશ­ગમન કર㉪ શક㌐ છ.ે (૪૨)  આકાશ એ શર㉪ર 孚ું ઉપાદાન છ,ેએ આકાશ જ એક­䓤પ ેશર㉪ર બ嗬寲ું છ.ેજો યોગી તનેા શર㉪રના અન ે આકાશ ના સબંધં પર સયંમ કર㌐­તઓે તનેામા ંઆકાશ 娼ટલી િવશાળતા આવ ેઅન ેત­ે આકાશમા ંગમ ે啞યા ંફર㉪ શક㌐.  

● बတတहरकिဒ瀐पता विृတတतमတတहा耂वदहेा ततः တတकाशावरणĴयः (૪૩)  શર㉪ર ની બહાર રહ㌐લી મન ની ખર㉪­層િૃ㮔 (ક㌐ 娼ન ેમહા­િવદ㌐હા કહ㌐ છ)ે તનેા પર સયંમ કરવાથી, 㚜ાન­崨કાશ પર 娼 આવરણ થ寲ું હોય ત ેઆવરણ નો નાશ થાય છ.ે (૪૩)  મન પોતાની 富ખૂ㍤તા ન ેલીધ ેમાની લ ેછ ેક㌐­ત ેઆ શર㉪રમા ંકાય㍤ કર㌐ છ,ે જો મન સવ㍤­埆યાપી હોય તો શા માટ㌐ મ孚埖ુય ે"એક જ 崨કારના 㚜ાનત嬤ં"ુ વડ㌐ બધંાઈ ન ે"એક જ શર㉪ર"મા ં "અહ­ંભાવના" કરવી જોઈએ? એક જ શર㉪ર મા ંબધંાઈ રહ㌐વા孚ું કોઈ કારણ નથી.!!!!  યોગી તો પોતાની ઇ呮છા孚સુાર ગમ ે啞યા ં "峠ું­પણા" નો અ孚ભુવ કરવા માગ ેછ.ે પોતાના શર㉪ર સાથનેા "峠ું­પણા ના "અભાવ"ન ેલીધ ેઉ啞પ㸸 થતી­層િૃ㮔ઓન ે "ખર㉪­層િૃ㮔ઓ" (મહા­િવદ㌐હા­અવ埦થા) કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે યોગી જયાર㌐ આ "層િૃ㮔ઓ" પર સયંમ ­િસ㱾 કરવામા ંસફળ થાય­啞યાર㌐­ "㚜ાન" (崨કાશ) ની આડ㌐ આવતા ંસવ㍤ આવરણો 孊રૂ થઇ,સવ㍤ 巐ધકાર (અ㚜ાન) નાશ પામી 䅔ય છ,ે અન ેદર㌐ક વ埦嬤 ુ"㚜ાન­મય" દ㌐ખાય છ.ે  

● ᄠတथलूᄠတव〰〰पसᄠတमाတတवयाथတတवတတတတवसयंमाᰁāतूजयः  (૪૪)  埦孊ળૂ અન ે岺壼ૂમ 富તૂો (પચં­富તૂો) પર,તમેના 埦વ䓤પ ઉપર,અ嗬વય ઉપર,અન ેઆ啞મા ન ેભોગ આપવાની, તમેની શ冰ત પર,સયંમ કરવાથી "富તૂ­જય" (પચં­富તૂ­જય) થાય છ.ે (૪૪)  

● ततोऽ耂णमाတတदတတादभुाတတवः कायसपंत ्तတတमाတတन耂भघातႰ뀐च  (૪૫)  તમેાથંી અ⾠ણમા­વગરે㌐ િસ㱾ઓ ,"કાય­સપંત" (䓤પ,લાવ啞ય,બળ અન ે孊ઢૃતા))  અન ેશર㉪રના 媾ણુો 孚ું અભદે­પ嬤ું આવ ેછ ે(૪૫)  જયાર㌐ યોગી અ埖ટ­િસ㱾ઓ મળેવ ે啞યાર㌐ ત ે­પોતાન ેએક કણ 娼ટલો બાર㉪ક ક㌐ પવ㍤ત 娼ટલો િવશાળ, અથવા,宀嗜ૃવી 娼ટલો ભાર㌐ ક㌐ હવા 娼વો હળવો ­બનાવી શક㌐.ત ેધાર㌐ 啞યા ંજઈ શક㌐,ત ેધાર㌐ તને ેકા宦મૂા ંલઇ શક㌐, ત ેઈ呮છ ેત ેવ埦嬤 ુપર િવજય મળેવી શક㌐ અન ેતનેી સઘળ㉪ ઈ呮છાઓ તનેી મર䋾 富જુબ 宀રુ㉪ થાય. (45)  

● 〰〰पलावတတयबलवတတसहंननတတवाჱन कायसपंत ्(૪૬)  

"કાય­સપંત" એટલ ે䓤પ,લાવ啞ય,બળ અન ેવ崘 娼વી 孊ઢૃતા. (૪૬)  યોગી孚ું શર㉪ર અિવનાશી બન ેછ,ેકોઈ વ埦嬤 ુતને ેઈ䅔 પહ嶄ચાડ㉪ શક㌐ નじહ,ત孚ેું 䓤પ­લાવ啞ય ન ેબળ ખીલ ેછ,ે અન ેત ેયોગીમા ંવ崘 娼વી 孊ઢૃતા આવ ેછ.ેઅન ેતનેી પોતાની ઈ呮છા ના થાય 啞યા ં岺ધુી, 

   

102 

કોઈ પણ ચીજ તનેો નાશ કર㉪ શક㌐ નじહ.કાળ­દડં નો ભગં કર㉪ ત ેશર㉪ર ન ેટકાવી રાખ ેછ.ે  

● တတहणᄠတव〰〰पािᄠတमताတတवयाथတတवတတတတवसयंमाᰯᰌ इिတတတတयजयः (૪૭)  ઇ嗬崨યો ની­­િવષયા⾠ભ富ખુતા,તમેની 崨કાશક શ冰ત,峠ું­પ嬤ું,媾ણુો 孚ું ઇ嗬崨યોમા ંરહ㌐વા­પ嬤ું,અન ે આ啞મા ન ેભોગ આપવા­પ嬤ું­­એ બધા ંપર સયંમ કરવાથી ઇ嗬崨યો પર જય મળ ેછ.ે (૪૭)  ઇ嗬崨યો,મનમાથંી બહાર િવષયો (બહાય­પદાથ嶪) તરફ દોડ㌐ છ,ેએટલ ેત ેબા䄆­પદાથ㍤ 孚ું 㚜ાન થાય છ,ે અન ેઆ 㚜ાન­મળવાની じ崈યા મા ં"峠ું­પ嬤ું" સામલે હોય છ.ે યોગી જયાર㌐ (૧) 㚜ાન­じ崈યા (૨) 㚜ાન­䓤પી­ફળ અન ે(૩) અહકંાર­ઉપર 崈મ­ે崈મ ેસયંમ કર㌐ છ,ે 啞યાર㌐ ત ેઇ嗬崨યો પર િવજય મળેવ ેછ.ે  

● ततो मनोज耂वတတव ं耂वकरणभावः တတधानजयႰ뀐च (૪૮)  ઇ嗬崨યો પર જય થવાથી ­શર㉪રની જ䓤ર િવના પણ­ઇ嗬崨યોની­ િવષયોનો અ孚ભુવ કરવાની શ冰ત અન ે 崨媈િૃત પર જય મળ ેછ.ે (૪૮)  

● सတတတတवपጃ̀षाတတयताတႰयाჱतमाတတᄠတय सवတတभावा耂धႰ뀐ठातတတव ंसवတတ쀐ተातတတव ंच  (૪૯)  宦ુ㱾 અન ે宀尾ુષુ (આ啞મા) વ呮ચનેા ભદે પર સયંમ કરવાથી સવ㍤­શ冰ત­માન­પ嬤ું અન ેસવ㍤㚜­પ嬤ું મળ ેછ.ે  

● तᰯᰌवरैाတတयाद耂प दोषबीजĴय ेकैवဒ瀐यम ् (૫૦)  પણ,એ શ冰તઓ નો 啞યાગ કરવાથી ­દોષોના ંબીજ 岺嗜ુધા ંનો નાશ થાય છ,ેઅન ેતથેી­ "ક㍤વ囪ય­પદ" ની 崨ા噮ત થાય છ.ે (૫૦)  યોગી­જયાર㌐ ક㍤વ囪ય અન ે埦વાત壼ંય મળેવા છ ે啞યાર㌐ ત ે富冰ુત થાય છ.ે જયાર㌐ મ孚埖ુય સવ㍤શ冰તમાનપણા નો અન ેસવ㍤㚜­પણા નો પણ 勞યાલ છોડ㉪ દ㌐ છ,ે啞યાર㌐­ ભોગોનો અન ેદ㌐વતાઓ તરફ થી આવતા 崨લોભનો નો સ宀ંણૂ㍤ 啞યાગ થઇ 䅔ય છ,ે જયાર㌐ યોગી અ સઘળ㉪ અદ富તૂ િસ㱾ઓ ન ેજોઈ 嫤㟠ુો હોય છ ે­અન ેતમેનો 啞યાગ કર㉪ ત ે嗜યયે ેપહ嶄ચ ેછ.ે  આખર㌐ આ બધી શ冰તઓ છ ે岊ું?  તો કહ㌐ છ ેક㌐­મા崘­"આભાસ" 埦વ噮ન થી  તમે孚ું 富囪ુય જરાય ેવધાર નથી.સવ㍤­શ冰તમાન­પ嬤ું પણ એક 埦વ噮孚ું જ છ.ે તનેો બધો આધાર મન છ,ે帮યા ં岺ધુી મન 孚ું અ埦ત啞વ છ ે啞યા ં岺ધુી તનેો અ孚ભુવ થાય છ.ે  

● ᄠတथाတတयपुჱनमတတတတण ेस퉑섰गᄠတमयाकरण ंपनुः अჱनႰ뀐टတတस퉑섰गात ् (૫૧)  દ㌐વતાઓના 崨લોભનો થી લલચાઈ જ層ું નじહ,ક㌐ 媘શુ થઇ જ層ું નじહ,કારણક㌐­ તમેાથંી વળ㉪ અિન埖ટ આવવાનો ભય છ.ે (૫૧)   બી䅔 વધારાના ભયો બતાવતા ંકહ㌐ છ ેક㌐­દ㌐વતાઓ યોગીન ેલલચાવવા આવ ેછ,ેતઓે ઇ呮છતા નથી ક㌐­ કોઈ સ宀ંણૂ㍤­પણ ે富冰ુત થાય,તઓે પણ સામા嗬ય મ孚埖ુય ની 娼મ જ અદ㌐ખા હોય છ.ે તમેણ ેપોતાના 埦થાન અન ેઅિધકાર 媾મુાવવાની બ峠 ુબીક હોય છ.ે 

   

103 

娼 યોગી­宀尾ુષુો 宀ણૂ㍤啞વ ેપહ嶄ચતા નથી,તઓે મર㉪ન ેદ㌐વતા થાય છ.ે 娼 યોગીઓ સીધો ર埦તા (嗜યયે) ન ેછોડ㉪ન ેઆડ­ગલીમા ંપહ嶄ચી ન ેબધી િસ㱾ઓ મળેવ ેઅન ેતનેો  孊ુ尾પુયોગ કર㌐ તમેન ેબીજો જ嗬મ લવેો પડ㌐ છ.ેપણ­ 娼 આ લાલચો સામ ેટક㉪ રહ㌐વા 娼ટલો મનનો મજ宦તૂ હોય, અન ેસીધો 嗜યયે ના ર埦ત ેજ 䅔ય ત ે富冰ુત બન ેછ.ે  

● Ĵणतတတတတमयोः सयंमाद耂ववकेज ं쀐ተानम ् (૫૨)  

સમયની એક 㓈ણ અન ેતનેી આગળ­પાછળ ના સયંમ પર "સયંમ" કરવાથી­ સ嬤­્અસ嬤 ્孚ું િવવકે­㚜ાન આવ ેછ.ે(અન ેિવવકે થી િસ㱾ઓ­દ㌐વતાઓ વગરે㌐ થી 孊રૂ રહ㉪ શકાય છ)ે  (૫૨)  

● जाჱतलĴणदशेरैတတयताऽनवⰁāछदेात ्तဒ瀐ययोᄠတततः တတჱतपिတတतः (૫૩)  

娼 બ ેવ埦嬤ઓુની ⾠ભ㸸તા­䅔િત,લ㓈ણ અન ે埦થળ­વડ㌐ 䅔ણી શકાય નじહ,અન ે娼 એક­સરખી દ㌐ખાતી હોય, તમેની વ呮ચનેો તફાવત,પણ આ સયંમ વડ㌐ 䅔ણી શકાય  (૫૩)  આપણ ે娼 孊ુઃખ ભોગવીએ છ㉪એ ત­ેસ嬤 ્અન ેઅસ嬤 ્નો ભદે ના 䅔ણવાન ેલીધ ે(અ㚜ાન ન ેલીધ)ે આવ ેછ.ે આપણ ેઅસ嬤 ્ન ેસ嬤 ્તર㉪ક㌐ અન ે埦વ噮ન ન ેવા埦તવ તર㉪ક㌐ ગણીએ છ㉪એ. આ啞મા­એ જ એકમા崘 સ啞ય છ ેત ેઆપણ ે富લૂી ગયા છ㉪એ.અન ેશર㉪ર એ એક િમ嗜યા 埦વ噮ન છ,ે છતા ંઆપણ ેમાનીએ છ㉪એ ક㌐ આપણ ેબધા શર㉪ર છ㉪એ. આ啞મા સ啞ય છ ે­ત ેિવવકે­㚜ાન નો અભાવ એ જ 孊ુઃખ 孚ું 富ળૂ છ.ે  આ 䅔ત નો અિવવકે એ અ㚜ાન થી ઉ啞પ㸸 થાય છ­ેપણ  જયાર㌐ િવવકે­㚜ાન આવ ેછ,ે 啞યાર㌐ તનેાથી બળ આવ ેછ,ેઅન ે娼થી આપણ ે嫤દુા 嫤દુા 崨કારના ખોટા 勞યાલો ન ેટાળ㉪ શક㉪એ છ㉪એ.  આ અ㚜ાન ની ઉ啞પિ㮔 થાય છ­ે䅔િત,લ㓈ણ અન ે埦થળ વડ㌐ ⾠ભ㸸તા કરવાથી. દાખલા તર㉪ક㌐­ગાય એ 媈તૂરાથી "䅔િત" વડ㌐ 嫤દુ㉪ પડ㌐ છ,ેપણ એક ગાય એ બી䋾 ગાય થી "લ㓈ણો" થી  嫤દુ㉪ પડ㌐ છ.ેપણ જો બ ેપદાથ嶪 ⾠બલ媈લુ સરખા હોય ­તો તમેન ે嫤દુ㌐嫤દુ㌐ 埦થળ ેરાખવાથી ઓળખી શકાય.  પર嬤ં ુકોઈ­પદાથ嶪 એવી ર㉪ત ેસળેભળે થઇ ગયા હોય ક㌐ ⾠ભ㸸તા દશા㍤વનારા સાધનો (䅔િત,લ㓈ણ,埦થળ) વડ㌐ પણ તમેની વ呮ચ ેનો તફાવત ન દશા㍤વી શક㌐­啞યાર㌐­ ઉપર દશા㍤વલેી સાધના વડ㌐ મળેવલેી­િવવકે­શ冰ત ­તમેન ેઅલગ­અલગ ઓળખવાની શ冰ત આપ ેછ.ે  યોગ નો સવ嶪呮ચ "ત啞વ­િસ㱾ાતં" આ હક㉪કત પર આધાじરત છ.ેક㌐­ 宀尾ુષુ (આ啞મા) 岊㱾ુ અન ે宀ણૂ㍤ છ,ેઅન ેત ેએક જ આ િવ㾦મા ં"અિમ嵴ીત ત啞વ" છ.ે શર㉪ર અન ેમન એ િમ嵴ણ છ.ેઅન ેછતા ંઆપણ ેસદા તમેની (આ啞મા અન ેશર㉪ર) ની તાદા噮યતા માની  ર䄆ા છ㉪એ.ત ેમોટ㉪  富લૂ છ.ેદ㌐હ અન ેઆ啞મા વ呮ચનેો ભદે 富લૂાઈ  ગયો છ.ે(સળેભળે થઇ ગઈ છ)ે  પણ જયાર㌐ એ બનં ેન ે嫤દુા­嫤દુા માનવાની િવવકે­શ冰ત આવ ેછ­ે啞યાર㌐  મ孚埖ુય ન ેદ㌐ખાય છ ેક㌐­આ જગતની 巐દરની સવ㍤ વ埦嬤ઓુ,શાર㉪じરક અન ેમાનિસક િમ嵴ણ જ છ,ે અન ેત ેકારણસર­ત ેસવ㍤ વ埦嬤ઓુ 宀尾ુષુ (આ啞મા) હોઈ શક㌐ નじહ.  

● तारकं सवတတ耂वषय ंसवတတथा耂वषयम ्अတတम ंचჱेत 耂ववकेज ं쀐ተानम ् (૫૪) 

   

104 

娼 િવવકે­㚜ાન સવ㍤ વ埦嬤ઓુ ન ેતમેની સવ㍤ અવ埦થાઓમા ંએક㉪ સાથ ેઆવર㉪ શક㌐ છ,ેતને,ે "સસંારમા ંથી તારના尾ું 㚜ાન" (તારક­㚜ાન) કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે (૫૪)  "તારક­㚜ાન" કહ㌐વા孚ું કારણ એ છ­ેક㌐­એ 㚜ાન યોગીન ેજ嗬મ­મરણ ના સાગર ના પલેપેાર (તરાવીન)ે લઇ 䅔ય છ.ે 埦孊ળૂ અન ે岺壼ૂમ ­સવ㍤ 崨કારની ­અવ埦થાઓ સじહતની સમ埦ત 崨媈િૃત આ 㚜ાન ની પકડમા ંછ,ે આ 㚜ાન 㸸ારા થતા અ孚ભુવમા ંકોઈ 崈મ હોતો નથી­ એ સવ㍤ વ埦嬤ઓુ ન ેએક㉪ સાથ ે­એક જ 崨埖ટમા ંસમાવી લ ેછ.ે  

● सတတတတवपጃ̀षयोः श耂တတसाတတय ेकैवဒ瀐यम ्इჱत (૫૫)  

સ啞વ (宦ુ㱾) અન ે宀尾ુષુ (આ啞મા) એ બનં ેની 岊ુ㱾 એક સમાન થાય 啞યાર㌐ "ક㍤વ囪ય­崨ા噮ત" થાય.(૫૫)  જયાર㌐ આ啞મા ન ેભાન થાય ક㌐­ આખા િવ㾦મા­ંદ㌐વતાઓ થી લઇ ન ે峰崨ુમા ં峰崨ુ અ嬤ું 岺ધુી­કોઈનો ય પોત ેપરાધીન નથી, 啞યાર㌐ ત ે埦થિત ન ે"ક㍤વ囪ય અન ે宀ણૂ㍤啞વ" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ેઅન ે આ 宀ણૂ㍤啞વ 啞યાર㌐ જ થાય છ ેક㌐ જયાર㌐ આ 岊ુ㱾­અ岊ુ㱾 ના િમ嵴ણ­䓤પ સ啞વ (宦ુ㱾) ન ે­ 宀尾ુષુ (આ啞મા) ના 娼ટલી જ 岊㱾ુ કરવામા ંઆવ.ેઅન ે­啞યાર㌐­ એ 宦ુ㱾 પિવ崘તા ના િનભ㍤ળ સ啞વ ન ેજ 崨િત⾠બ噮બત કર㌐ છ­ેઅન­ે ત ેિનભ㍤ળ સ啞વ છ­ે宀尾ુષુ.   િવ尀㠆િૂતપાદ ­સમા㤀먃ત      

   

105 

(૪) ક⟼�વ吀먃ય­પાદ­૩૩­縀Ȇ堀Ȇો    

● जတတमौष耂धमတတတတतपःसमा耂धजाः 耂सတတयः (૧)  જ嗬મ,ઔષિધઓ,મ崘ં,તપ અન ેસમાિધ 㸸ારા િસ㱾ઓ મળ ેછ.ે (૧)  કોઈ કોઈ વખત ેએ層ું ન ેછ ેક㌐ ક㌐ કોઈ મ孚埖ુય િસ㱾ઓ લઈન ેજ જ嗬મ ેછ.ેઆ層ું બન ેછ ે­કારણક㌐­ એ િસ㱾ઓ તને ેઆગલા જ嗬મમા ંમળેવલેી હોય છ.ેઆ જ嗬મમા ંતો 䅔ણ ેત ેફળ ભોગવવાન ેજ  જ嗬મલેો હોય છ.ેસા勞ંય­દશ㍤ન ના જનક મહિષ㌐ કિપલ િવષ ેએમ કહ㌐વાય છ.ેક㌐­ તઓે જ嗬મ થી જ િસ㱾 હતા.  યોગીઓ એવો દાવો કર㌐ છ ેક㌐­આ િસ㱾ઓ રસાયણો 㸸ારા પણ મળેવી શકાય.ભારતમા ંરસાયણ­િવ㸸ા  䅔ણનારાઓનો એક સ崨ંદાય હતો.તમેનો મત એવો હતો ક㌐­આદશ㍤વાદ,㚜ાન,ધમ㍤ અન ેઅ嗜યા啞મકતા­ એ બધા ંઠ㉪ક છ,ેકારણક㌐ ત ેબધાન ેપામવા孚ું સાધન તો એક­મા崘 શર㉪ર છ.ેજો શર㉪ર વારવંાર નાશ પામ嬤ું હોય તો ­તને ે嗜યયે ેપહ嶄ચતા તો ઘણો બધો સમય લાગ,ેઘણી વખત જ嗬મો ના જ嗬મો વીતી 䅔ય. એટલ ેજો શર㉪ર ન ેમજ宦તૂ અન ેસ宀ંણૂ㍤ બનાવી શકાય ક㌐ 娼થી જ嗬મ­富啞ૃ寲­ુરોગ ટાળ㉪ શકાય.તો  આ嗜યા啞મક બનવા માટ㌐ આપણ ન ેવ孚 ુસમય મળ.ે  તમેની એક મા嗬યતા એવી પણ હતી ક㌐­પારો અન ેગધંક મા ંઅદ富તૂ મા ંઅદ富તૂ શ冰ત 䄆પાયલેી પડ㉪ છ.ે આ બનં ેમાથંી તયૈાર કર㌐લ રસાયણો 㸸ારા ­મ孚埖ુય પોતાના શર㉪ર ન ેધાર㌐ તટે尾ું ટકાવી શક㌐. અ啞યારના આ孚િુનક સમયની ઘણીય ેઅદ富તૂ દવાઓ આ રસાયણ­શા䄆 ન ેઆધાર㌐ છ.ે પતજં⾠લ પણ ઔષિધ થી મળતી િસ嗜ધીઓ ન ેનકાર㉪ કાઢતા નથી.  મ崘ં­શ冰ત­ક㌐ટલાક પિવ崘 શ噮દો ન ેમ崘ંો કહ㌐વામા ંઆવ ેછ,ેતમેનો જયાર㌐ યો厸ય સજંોગોમા ંજપ કરવામા ંઆવ ેતો ત ેઅદ富તૂ િસ㱾ઓ આપવાની શ冰ત ધરાવ ેછ.ે  તપ­ じહ⽞孊ુ ધમ㍤ અન ેબી䅔 અનકે ધમ嶪 મા ંપણ કઠોર તપ㾦યા㍤ઓ અન ે嵎તો બતા埆યા છ,ેન ેતનેા 㸸ારા પણ િસ㱾ઓ 崨ા噮ત થાય છ.ે  સમાિધ­સમાિધ એટલ ેએકા崘તા.ખરો યોગ આ જ છ,ેસમાિધ એ િવ㚜ાન નો િવષય છ ેઅન ેસવ嶪呮ચ સાધન છ.ે આની પહ㌐લા ંના સાધનો ગૌણ છ.ેક㌐ 娼ના વડ㌐ આપણ ેસવ嶪呮ચ 嗜યયે ેપહ嶄ચી ના શક㉪એ.પણ, મા崘 સમાિધ જ એ層ું સાધન છ ેક㌐­娼ના વડ㌐ આપણ ેમાનિસક,નિૈતક ક㌐ આ嗜યા啞મક ­સવ㍤ મળેવી શક㉪એ.  

● जाတတयတတतरपတတरणामः တတकृတတयापरूात ्(૨)  崨媈િૃત 㸸ારા (જોઈતી ખોટ) 宀રૂ㉪ પડવાથી,એક જતી બી䋾 䅔િતમા ંપじરણામ પામ ેછ.ે (૨)  િસ㱾ઓ નો િસ㱾ાતં સમ䅔埆યા પછ㉪,પતજં⾠લ,કહ㌐ છ ેક㌐­એક 䅔િતમાથંી બી䋾 䅔િતમા ંપじરવત㍤ન થવામા,ં કારણ富તૂ છ ે­崨媈િૃત ની 宀રૂવણી.અન ેતનેો 媘લુાસો હવ ેપછ㉪ના 岺崘ૂમા ંકર㌐ છ.ે  

● ჱन耂मတတतम ्अတတयोजकं တတकृतीना ं। वरणभदेᄠတत ुततः Ĵᰁᰜတတकवत ्(૩)  

   

106 

䅔િતમા ંપじરવત㍤નો થવામા ંસારા­ંનરસા ંકમ嶪 એ સા嫤ું કારણ નથી,પણ 崨媈િૃત ની ઉ啞崈ાિંતમા ં આવતી અડચણો ન ે孊રૂ કરનાર­તર㉪ક㌐ તઓે કામ કર㌐ છ.ે 娼વી ર㉪ત­ેખ嬄ેતૂ,ચા囪યા આવતા પાણીના 崨વાહન ે­㟠ાર㉪મા ંજતા રોકનાર㉪ પાળ­䓤પી અડચણ ન ે ભાગં ેછ ેએટલ ેપાણી એની મળે ે㟠ાર㉪મા ંવહ㉪ 䅔ય છ ેતમે.......(૩)  ખતેરો ની િસ⽞ચાઇ માટ㌐孚ું પાણી તો નહ㌐રમા ંછ ેજ,પણ તમેાથંી ખતેરમા ંઆવવાના દરવા䅔ઓ  બધં છ,ેપણ જયાર㌐ ખ嬄ેતૂ ત ેદરવા䅔ઓ ખોલી નાખ ેછ ે啞યાર㌐ પાણી 媾尾ુ啞ુવાકષ㍤ણના િનયમ 崨માણ ે­ એની મળે ેજ ખતેરમા ં崨વશેી 䅔ય છ.ે ત ે崨માણ­ેસઘળ㉪ શ冰ત અન ે崨ગિત એ મ孚埖ુયમા崘 મા ંપહ㌐લ ેથી જ રહ㌐લા ંછ.ે宀ણૂ㍤啞વ એ માનવી નો  埦વભાવ છ.ેજો કોઈ તનેી વ呮ચ ેઆવતી અડચણ 孊રૂ કર㌐ તો ત­ે宀ણૂ㍤啞વ­䓤પી 埦વભાવ પામવામા ંઝડપથી  崨ગિત કરશ.ેઅન ે啞યાર㌐ મ孚埖ુય,પોતાનામા ંપહ㌐લથેી જ રહ㌐લી શ冰તઓન ે崨ા噮ત કર㌐ છ.ે   娼વો એ 崨િતબધં 嬤ટૂ㌐ ન ે­宀ણૂ㍤啞વ­䓤પી 埦વભાવ 崨ગિત ન ેપથં ેઝડપભરે ચાલવા માડં㌐,啞યાર㌐, 娼મણ ેઆપણ ે孊ુ埖ટ કહ㉪એ છ㉪એ તવેો મ孚埖ુય સતં બની 䅔ય છ.ે  崨媈િૃત જ આપણન ે宀ણૂ㍤啞વ 崨િત ધક㌐લી રહ㉪ છ,ેઅન ે崈મ崈ેમ ેસૌ­કોઈ 宀ણૂ㍤啞વ ેપહ嶄ચશ ેજ . આપણી,ધાિમ㌐ક બનવા માટ㌐ ની બધી  સાધનાઓ, અન ેમથામણો એ મા崘 કાય嶪 જ છ.ે(ક㌐ 娼) આપણા જ嗬મ­િસ㱾 હ㟠,આપણા 埦વભાવ­䓤પી 宀ણૂ㍤啞વ ન ેઆડ㌐ આવતી,અડચણો 孊રૂ કર㉪ન ેતનેા  દરવા䅔 媘囪ુલા કરવા માટ㌐ છ.ે  ભારતના 崨ાચીન ઉ啞崈ાિંત­વાસી પતજં⾠લ ઘોષણા કર㌐ છ­ેક㌐­ઉ啞崈ાિંત એટલ ે崨ાણીમા崘મા ં崨થમ થી જ  રહ㌐લી 宀ણૂ㍤તા孚ું 崨ગટ થ層ું.આ 宀ણૂ㍤તા ન ેઆડ㌐ 崨િતબધં આવી રહ㌐લા છ,ેઅન ેતમેની પાછળ રહ㌐લી  અનતં­શ冰ત ની ભરતી પોતાન ે崨ગટ કરવા મથામણ કર㉪ રહ㉪ છ.ે આ મથામણો એ આપણા અ㚜ાન 孚ું જ પじરણામ છ,ેકારણક㌐ પાણી ન ે巐દર આવવા દ㌐વાનો દરવાજો  ક㌐મ ઉઘાડવો? તનેી ર㉪ત આપણ ે䅔ણતા નથી.  પાછળ રહ㌐લી અનતં ભરતી 崨ગટ થવી જ જોઈએ.અન ેએ જ સમ崘 િવકાસ 孚ું કારણ છ.ે અ㚜ાન ની પલે ેપાર રહ㌐લો એ 宀ણૂ㍤啞વ­䓤પી 埦વભાવ,帮યા ં岺ધુી એક㌐એક મ孚埖ુય 宀ણૂ㍤啞વ ેપહ嶄ચ ેનじહ, 啞યા ં岺ધુી આપણન ેઆગળ ન ેઆગળ જવા માટ㌐ ધક㌐囪યા જ કરશ.ે  પ岊­ુયોિન મા ંમ孚埖ુય啞વ દબાઈ રહ㌐尾ું હ嬤ું,પણ 娼વો દરવાજો 媘囪ુલો થઇ ગયો,ત層ેું જ મ孚埖ુય啞વ બહાર 崨ગટ થ寲ું.અન ેત ેજ 崨માણ ેમ孚埖ુયમા ંતનેી 巐દર દ㌐વ啞વ  દબાઈ રહ㌐尾ું છ,ેઅ㚜ાન ના દરવા䅔 અન ે આડશો ની પાછળ અટકાઈ ન ેરહ㌐尾ું છ,ેપણ 㚜ાન થી જયાર㌐ આ 崨િતબધંો 嬤ટૂ㉪ 䅔ય છ ે啞યાર㌐, દ㌐વ啞વ 崨ગટ થાય છ.ે  

● ჱनमाတတण耂चတတताတတयिᄠတमतामाတတात ्(૪)  િનમા㍤ણ ⾠ચ㮔ો ની ઉ啞પિ㮔 એકલા અહકંારમાથંી જ થાય છ.ે (૪)  કમ㍤ નો િસ㱾ાતં એવો છ­ેક㌐­સારા ંક㌐ નરસા ંકારમો 孚ું ફળ આપણ ેભોગવ層ું પડ㌐ છ.ેઅન ે સમ崘 じફલ岺ફુ㉪ નો િસ㱾ાતં એ છ ેક㌐­મ孚埖ુય ન ેમじહમા­મય 埦થિતએ પહ嶄ચવા孚ું છ.ે સઘળા ંશા䄆ો ­મ孚埖ુયના આ啞માની ગાથા ગયા કર㌐ છ,ેઅન ેસાથો સાથ કમ㍤ કરવાનો પણ ઉપદ㌐શ આપ ેછ.ે  

   

107 

કહ㌐ છ ેક㌐­岊ભુ કમ嶪 孚ું ફળ એક 崨કાર 孚ું અન ેઅ岊ભુ કમ嶪 孚ું ફળ બી䅔 崨કાર孚ું હોય છ.ેપણ, જો આ啞મા પર એ સારા ંક㌐ નરસા ંકમ㍤ નો 崨ભાવ પડ㉪ શકતો હોય તો એ આ啞મા 孚ું કોઈ 富囪ુય નથી.  પર嬤ં ુથાય છ ેએ­ક㌐­ખરાબ કમ嶪 宀尾ુષુના 埦વ䓤પ ન ે崨ગટ થવામા ંઆડો 崨િતબધં ઉભો કર㌐ છ,ેઅન,ે સારા ંકમ嶪 ત ે崨િતબધં ન ે孊રૂ કર㌐ છ ેએટલ ે宀尾ુષુ (આ啞મા) નો મじહમા 崨ગટ થાય છ.ે 宀尾ુષુ (આ啞મા) મા ંકોઈ જ પじરવત㍤ન થ嬤ું નથી,ક㌐ ત孚ેું 埦વ䓤પ નાશ પામ嬤ું નથી.કારણક㌐­ત ેઆ啞માની  ઉપર કોઈ વ埦嬤 ુનો 崨ભાવ પડ㉪ શકતો નથી,પણ  તનેી આડ㌐ 娼 આવરણ આવી ગય尾ેું છ ેતનેાથી, તનેી 宀ણૂ㍤તા ઢકંાઈ ગયલેી છ.ે  પોતાના કમ嶪 નો જ囪દ㉪ જ囪દ㉪ 㓈ય કર㉪ નાખવાના હ㌐嬤 ુથી,યોગી 宀尾ુષુો­"કાય­埆寲હુ" એટલ ેક㌐­ શર㉪રો ના સ富હૂ િનમા㍤ણ કર㌐ છ.ેઅન ેઆ બધા શર㉪રો ના માટ㌐ના "મન" ન ેયોગીઓ "અહ­ંત啞વ" માથંી  િનમા㍤ણ કર㌐ છ,ેએ બધા ંશર㉪રોન,ે 富ળૂ મનથી તમે孚ું ⾠ભ㸸啞વ દશા㍤વવા માટ㌐ તમેન ે"િનમા㍤ણ­⾠ચ㮔ો" કહ㌐ છ.ે  

● တတविृတတतभदे ेတတयोजकं 耂चတတतम ्एकम ्अनकेेषाम ् (૫)  જો ક㌐ 嫤દુા嫤દુા "િનમા㍤ણ­⾠ચ㮔ો" ની 崨層િૃ㮔ઓ 嫤દુ㉪嫤દુ㉪ હોય છ,ેતો પણ ત ેબધા孚ું, િનયામક તો ત ેપ尾ેું એક "富ળૂ­⾠ચ㮔" જ હોય છ.ે (૫)  આ 嫤દુા嫤ંદુા ંમન,ક㌐ 娼ઓ 嫤દુા ં嫤દુા ંશર㉪રોમા ંરહ㉪ ન ેકાય㍤ કર㌐ છ.ેતમેણ ે"િનમા㍤ણ­⾠ચ㮔ો" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે અન ેત ેશર㉪રો ન ેિનમા㍤ણ શર㉪રો કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે જડ­崨埆ય (શર㉪ર) અન ેમન એ બનં ેશ冰તના અ媘ટૂ ભડંાર 娼વા છ,ેઅન ેમાનવ જયાર㌐ યોગી બન ેછ ે啞યાર㌐ તને ેત孚ેું મહ啞વ સમ䅔ય છ.ેએ બ孚ું સદા સાથ ેહ嬤ું પણ િવસરાઈ ગ寲ું હ嬤ું ત ેતને ેયાદ આવ ેછ.ે અન ેપછ㉪ તને ેત ેમન ગમ ેત ેર㉪ત ે­તનેો ઉપયોગ ક㌐ 埆યવહાર કર㉪ શક㌐ છ.ે  娼 ઉપાદાન  崨埆યમાથંી િનમા㍤ણ­⾠ચ㮔 તયૈાર થાય છ,ેત ેજ ઉપાદાન 崨埆ય સમ埖ટ­嵎䄆ાડં માટ㌐ વપરા寲ું છ.ે ત ેબનં ેએક જ વ埦嬤 ુના બ ે嫤દુા嫤દુા 崨કાર છ.ે 娼માથંી યોગીના ંિનમા㍤ણ­⾠ચ㮔ો તયૈાર થાય છ­ેત ે"અ埦મતા" (અહ­ંભાવના ક㌐ અ埦ત啞વ ની 岺壼ૂમ અવ埦થા)  તથેી જયાર㌐ યોગીન ેઆ 媈દુરતની શ冰તઓના રહ埦ય નો પ㮔ો લાગી 䅔ય છ,ે啞યાર㌐ આ  "અ埦મતા" (અહ­ંભાવના) માથંી જોઈએ તટેલા ંમન ક㌐ શર㉪રો ઉ啞પ㸸 કર㉪ શક㌐ છ.ે   

● तတတ တတयानजम ्अनाशयम ्(૬)  આ િવિવધ ⾠ચ㮔ોમાથંી ­嗜યાન 㸸ારા સમાિધ એ પહ嶄ચ尾ેું ⾠ચ㮔 વાસના­રじહત થય尾ેું હોય છ.ે (૬)  嫤દુા 嫤દુા મ孚埖ુયોમા ંજોવામા ંઆવતા 嫤દુા嫤દુા ⾠ચ㮔ોમાથંી મા崘 娼 ⾠ચ㮔 સમાિધ અવ埦થા યાન ે સ宀ંણૂ㍤ એકા崘તા ની અવ埦થાએ પહ嶄呮寲ું હોય ત ેજ સવ嶪呮ચ છ.ે娼 મ孚埖ુય­ેઔષિધઓ,મ崘ં ક㌐ તપ વડ㌐, અ富કુ િસ㱾ઓ મળેવી હોય છ,ેતનેામા ંવાસનાઓ હ䋾 રહ㌐લી હોય છ,ેપણ 娼 મ孚埖ુય ેએકા崘તા એટલ ેક㌐  嗜યાન 㸸ારા સમાિધ­અવ埦થા 崨ા噮ત કર㉪ હોય છ ેત ેજ ક㌐વળ સવ㍤ વાસનામાથંી 富冰ુત હોય છ.ે  

● कमाတတश뀐တलाकृႰ뀐ण ंयो耂गनः ᰁᰜတတ耂वधम ्इतरषेाम ्(૭)  યોગીઓ ન ેમાટ㌐ કમ嶪,岊ભુ ક㌐ અ岊ભુ­હોતા નથી પણ  

   

108 

બી䅔ઓ માટ㌐ ત ે岊ભુ­અ岊ભુ­િમ嵴 એમ 崘ણ 崨કારના હોય છ.ે(૭)  યોગી જયાર㌐ 宀ણૂ㍤તાએ પહ嶄ચલેો હોય છ,ે啞યાર㌐ તનેા કાય嶪 (કમ嶪)  અન ેકાય嶪 ના પじરણામ ેઉ啞પ㸸 થય尾ેું કમ㍤­ફળ તને ેબધંન કતા㍤ બનતા નથી.કારણક㌐ તણે ેત ેકમ嶪 કશી વાસનાથી 崨રેાઈન ેકર㌐લા ંહોતા ંનથી. ત ેસહજ ર㉪ત ેકાય㍤ કર㌐ 䅔ય છ,ેબી䅔孚ું ભ尾ું કરવા કમ㍤ કર㌐ છ.ે અન ે帮યાર㌐ ત ેબી䅔孚ું ભ尾ું કર㌐ છ,ેપણ  તનેા ફળ ની 埦宀હૃા (બદલાની આશા) રાખતો નથી.  પણ સાધારણ મ孚埖ુયો ક㌐ સવ嶪呮ચ 埦થિતએ પહ嶄呮યા નથી,તમેણ ેમાટ㌐ કમ嶪 崘ણ 崨કારના ંહોય છ.ે 岊ભુ (岊冰ુલ) અ岊ભુ (媈埖ૃણ એટલ ેક㌐ કા䘨)ં અન ેિમ嵴 (岊ભુા岊ભુ)  

● ततᄠတतᰯᰌ耂वपाकानगुणुानाम ्एवा耂भတႰयि뀐တतवाတတसनानाम ् (૮)  આ િ崘િવધ (岊ભુ­અ岊ભુ­િમ嵴) કમ嶪 ના ફળ­䓤પ ે娼 અવ埦થામા ં(શર㉪રમા)ં 娼 યો厸ય હોય ત ેવાસનાઓ જ  埆ય冰ત થાય છ.ે (૮)  ધારો ક㌐ કોઈએ ઉપર બતાવલેા 崘ણ 崨કારના કમ嶪 કયા㍤ છ ેઅન ેત ેમયા㍤ પછ㉪,埦વગ㍤ જઈન ેદ㌐વ થાય તો, ત ેદ㌐વ­શર㉪રમા ંમ孚埖ુય­શર㉪ર 娼વી વાસનાઓ હોતી નથી.દાખલા તર㉪ક㌐ દ㌐વ­શર㉪રમા ંખાવા­પીવા孚ું હો嬤ું નથી,તો પછ㉪ 娼 કમ嶪 ખાવા­પીવાની 層િૃ㮔 કર㌐ તવેા ંભોગ埆યા વગરના ં宀વૂ㍤­કમ嶪 孚ું 岊ું થાય? દ㌐વ શર㉪રમા ંએ કમ嶪 㟠ા ં䅔ય? તનેો ઉ㮔ર એ છ ેક㌐­વાસનાઓ ક㌐વળ "તમેન ેઅ孚䓤ુપ " વાતાવરણમા ંજ  埆ય冰ત થઇ શક㌐ છ.ે  એટલ ેક㌐ 娼 વાસનાઓન ેમાટ㌐ 娼 વાતાવરણ યો厸ય હોય ત ેજ વાસનાઓ 崨ગટ થવાની.બી䋾 બાક㉪ની  સઘંરાઈ રહ㌐વાની.આ બતાવ ેછ ેક㌐­વાતાવરણ ના સહયોગ થી આપણ ેવાસનાઓન ેદાબી શક㉪એ. આમ,વાતાવરણ ન ેઅ孚媈ુળૂ હોય તવેા ંજ કમ嶪 崨ગટ થાય છ,ેક㌐ 娼 બતાવ ેછ ેક㌐­વાતાવરણ ની શ冰ત એ 媘દુ કમ㍤ ન ેપણ િનયિં崘ત કરના尾ું  બ峠 ુમો嫴ું બળ છ.ે  

● जाჱतदशेकालတႰयवတတहतानाम ्अတတयानတတतयრᑠ । ᄠတमჱतसᄠတकारयोः एक〰〰पတတवात ्(૯)  

埦富િૃત અન ેસ埦ંકારો એક­䓤પ હોવાથી વાસનાઓ­䅔િત.દ㌐શ.કાળ વડ㌐ 嫤દુ㉪ પડ㌐લી હોવા છતા ં­ તમેનો અ孚崈ુમ બરાબર રહ㌐ છ.ે (૯)  અ孚ભુવો 岺壼ૂમ થઈન ે"સ埦ંકાર" બન ેછ,ેઅન ેસ埦ંકારો ફર㉪ 䅔崘ત થતા ં"埦富િૃત" બન ેછ.ે અહ㉪યા ં"埦富િૃત" શ噮દ નો અથ㍤­એ છ ેક㌐­સ埦ંકાર­䓤પ થઇ ગયલેા 富તૂકાળના અ孚ભુવોનો, વત㍤માનમા ંથતા સમજ­宀વૂ㍤ક ના કાય㍤ ની સાથ ે"અ㚜ાત­ર㉪ત"ે થતો 岺મુળે.  દર㌐ક શર㉪ર (દ㌐વ­崨ાણી­માનવ­વગરે㌐)મા,ં宀વૂ㍤ તનેા 娼વા જ મળેવલેા શર㉪રમા ંથી મળેવલેા  સ埦ંકારો નો સ富હૂ­­­એ આ શર㉪રમા ંના "કાય㍤ 孚ું કારણ" બન ેછ.ે 嫤દુા 嫤દુા શર㉪ર (દ㌐વ­માનવ­崨ાણી­વગરે㌐) મા ંમળલેા સ埦ંકારો (娼 ના વપરાયા ત)ે પાછળ ઠ㌐લાયલેા રહ㌐ છ.ે દર㌐ક શર㉪ર,䅔ણ ેક㌐ ત ે䅔િતના 宀વૂ㍤ના ંશર㉪રો 孚ું વારસદાર ના હોય­તમે કામ કર㌐ છ.ેઅન­ે આ ર㉪ત ેવાસનાઓનો 崈મ 嬤ટૂતો નથી.  

● तासाम ्अनाတတदတတव ंचा耂शषो ჱनတတयတတवात ् (૧૦)  

   

109 

岺ખુ ની આશા િન啞ય હોવાથી આશાઓ અનાじદ છ.ે (૧૦)  સઘળા ંઅ孚ભુવ ની 宀વૂ㍤ 岺ખુ (વાસના) ની આશા રહ㌐લી હોય છ.ેઅ孚ભુવો નો કોઈ આじદ નથી. કારણક㌐ દર㌐ક અ孚ભુવ 宀વૂ㍤ના અ孚ભુવથી ઉ啞પ㸸 થયલેા મનના વલણ પર આધાર રાખતો હોય છ.ે તથેી વાસના (આશા) અનાじદ છ.ે   

● हतेफुला▗▗यालတတबनःै सगंहृတတतတတवाᰯᰌ एषाम ्अभाव ेतदभावः (૧૧)  હ㌐嬤 ુ(કારણ), ફળ (કાય㍤) અન ેઆલબંન (િવષયો) વડ㌐ વાસના બધંાયલેી હોવાથી, આ બધા ંનો અભાવ થાય 啞યાર㌐ વાસનાઓનો અભાવ થાય. (૧૧)  

● अतीतानागत ंᄠတव〰〰पतोऽᄠတတတयတတवभदेाᰯᰌ धमाတတणाम ्(૧૨)  વ埦嬤ઓુના "ધમ嶪" ના 崨કાર 嫤દુા嫤દુા હોવાન ેલીધ,ે富તૂકાળ અન ેભિવ埖યકાળ વા埦તિવક­䓤પ લાગ ેછ.ે(૧૨)   અહ嶪 કહ㌐વા એ માગ ેછ ેક㌐­અ埦ત啞વ­ની ઉ啞પિ㮔 કદ㉪ "અભાવ" માથંી થાય નじહ. 富તૂકાળ અન ેભિવ埖યકાળ ­એ "埆ય冰ત­䓤પ"ે ના હોવા છતા ં"岺壼ૂમ­䓤પ"ે હોય છ.ે  

● त ेတႰय뀐တतसᄠတमा गणुाတတमानः  (૧૩)  એ વ埦嬤ઓુના "ધમ嶪" એ િ崘媾ણુા啞મક (સ啞વ­રજસ­તમસ) હોવાથી 埆ય冰ત ક㌐ 岺壼ૂમ­䓤પ ેરહ㌐ છ.ે (૧૩)  媾ણુો (એટલ ેસ啞વ­રજસ­તમસ) ની 埦孊ળૂ (埆ય冰ત) અવ埦થા એ એ આ "ઇ嗬崨ય­ગોચર­ જગત" છ.ે આ 媾ણુો ના 崨ગટ થવાના 嫤દુા嫤દુા 崨કારોમાથંી,富તૂકાળ અન ેભિવ埖ય­કાળ ની ઉ啞પિ㮔 થાય છ.ે  

● पတတरणामकैတတवाᰯᰌ वᄠတततुတတတတवम ्(૧૪)  પじરણામો મા ંએકતા હોવા ન ેલીધ­ે વ埦嬤ઓુ મા ંએકતા રહ㌐લી છ.ે (૧૪)  媾ણુો,જો ક㌐ 崘ણ છ ેપણ,તમેના ંપじરણામો પર埦પર સકંળાયલેા ંહોવાથી,સઘળા પદાથ嶪 મા ંએકતા રહ㌐લી છ.ે  

● वᄠတतसुाတတय े耂चတတतभदेात ्तयो耂वတတभ뀐တतः पတတथाः  (૧૫)   વ埦嬤 ુએક જ હોવા છતા ંત ેવ埦嬤 ુિવશનેો "અ孚ભુવ અન ેઈ呮છાઓ " એ ⾠ભ㸸 ⾠ભ㸸 હોવાન ેલીધ­ે ત ેવ埦嬤 ુઅન ેવ埦嬤 ુનો અ孚ભુવ કરનાર મન­એ બનં ે嫤દુા嫤દુા 崨કારના છ.ે (૧૫)  કહ㌐વા એ માગ ેછ ેક㌐­આપણા મનથી 埦વત崘ં એ層ું એક બા䄆 જગત છ.ે એ એક વ埦嬤 ુનો 嫤દુા嫤દુા માણસો 嫤દુ㉪嫤દુ㉪ ર㉪ત ેઅ孚ભુવ કર㌐ છ,ેત ેકારણસર­ ત ેવ埦嬤 ુકોઈ એક જ વ埦嬤 ુની ક囪પના­મા崘 નથી.  

● न चकै耂चတတततတတတတ ंवᄠတत ुतᰯᰌ अတတमाणकं तदा 耂कं ᄠတयात ् (૧૬)  વ埦嬤 ુએક જ ⾠ચ㮔 પર આધાર રાખી રહ㌐લ છ,ેએમ ન કહ㉪ શકાય,કારણક㌐ અ富કુ અવ埦થામા ંત ે⾠ચ㮔 ના 

   

110 

અ埦ત啞વ 孚ું 崨માણ ન રહ㌐તા ંત ેવ埦嬤 ુઅ埦ત啞વ­રじહત બની 䅔ય. (૧૬)  

● तदपुरागापेĴတတवात ्耂चတတतᄠတय वᄠတत ु쀐ተाता쀐ተातम ्(૧૭)  ત ેવ埦嬤,ુ એ ⾠ચ㮔 પર ક㌐層ું 崨િત⾠બ⽞બ પાડ㌐ છ,ેતનેા પર 㚜ાન થવાનો ક㌐ ન થવાનો આધાર રહ㌐લો છ.ે(૧૭)  

● सदा 쀐ተातािႰ뀐चတတतवတတतयᄠတतတတတတभोः पጃ̀षᄠတयापတတरणा耂मတတवात ् (૧૮)  ⾠ચ㮔­層િૃ㮔ઓ સદા 㚜ાત છ,ેકારણક㌐ ⾠ચ㮔 નો મા⾠લક સદા અપじરણામી છ,ે (૧૮)  જગત માનિસક અન ેભૌિતક બનં ેછ,ેઆ બનં ે崨કાર孚ું જગત િનરતંર પじરવત㍤ન પા噮યા જ કર㌐ છ.ે પじરવત㍤ન રじહત,િનરજંન,અન ે岊㱾ુ ­એક મા崘 宀尾ુષુ (આ啞મા) છ.ે 娼વી ર㉪ત ેじફ囪મ­崨ો娼冰ટર એ સફ㌐દ પડદાન ેબગડ㓈ા િવના તનેા પર ⾠ચ崘ો પાડ㌐ છ,ે તવેી ર㉪ત,ે宀尾ુષુ પર જગતના બધા અ孚ભુવો મા崘 崨િત⾠બ噮બત થયલેા છ.ે  

● न तत ्ᄠတवाभासጃ̀Ⴐ뀐यတတवात ् (૧૯)  મન­એ 孊埖ૃય­વ埦嬤 ુ હોવાન ેલીધ ે­埦વય­ં崨કાશ નથી. (૧૯)  崨媈િૃત મા ંસવ㍤崘 જબરદ埦ત "શ冰ત" 埆ય冰ત થયલેી જોવામા ંઆવ ેછ.ેતમે છતા ં崨媈િૃત 埦વય­ં崨કાશ નથી. ક㌐વળ 宀尾ુષુ (આ啞મા) જ 埦વય­ં崨કાશ છ.ેઅન ેપોતાનો 崨કાશ સવ㍤ વ埦嬤ઓુન ેઆપ ે છ.ે સમ埦ત જડ­崨埆ય અન ેબળ (શ冰ત) મા ંથઈન ે崨સર㉪ રહ㌐લી શ冰ત­એ 宀尾ુષુ (આ啞મા) ની જ છ.ે  

● एकसमय ेचोभयानवधारणम ् (૨૦)  ⾠ચ㮔 પોતાન ેતમે જ બી䋾 વ埦嬤નુ ેએક જ સમય ેઅ孚ભુવી શક嬤ું નથી. (૨૦)  જો ⾠ચ㮔 埦વય­ં崨કાશ હોત તો­ત ેપોતાન ેન ેબી䅔 પદાથ嶪 ન ેએક㉪ સાથ ેજ 䅔ણી શકત,પણ ત ેતમે કર㉪ શક嬤ું નથી.જયાર㌐ ત ેપદાથ㍤ ન ે䅔ણ ેછ,ે啞યાર㌐ ત ેપોતાન ે䅔ણી શક嬤ું નથી,તથેી 宀尾ુષુ જ 埦વય­ં崨કાશ છ,ે⾠ચ㮔 નじહ.  

● 耂चတတताတတतरጃ̀Ⴐ뀐य ेब耂တတबတတरेჱतတတस퉑섰गः ᄠတमჱतसकंरႰ뀐च (૨૧)  જો ⾠ચ㮔 ન ેબી嫤ું એક ⾠ચ㮔 崨કાિશત કર㌐ છ ેએમ માનવામા ંઆવ ેતો­એવી ક囪પનાઓનો 㟠ાયં 巐ત નじહ આવ,ેઅન ેપじરણામ ે埦富િૃતઓની સળેભળે થઇ જશ.ે (૨૧)  ધારો ક㌐ એક બી嫤ું ⾠ચ㮔 છ,ે娼 આ સામા嗬ય ⾠ચ㮔 ન ે䅔ણ ેછ,ેતો પછ㉪ એ (પહ㌐લા) ⾠ચ㮔 ન ે䅔ણવા 崘ી䅔  કોઈ ⾠ચ㮔 ની જ䓤ર પડશ.ેઅન ેએ ર㉪ત ેતનેો કોઈ 巐ત નじહ આવ.ેઅન ેપじરણામ ે埦富િૃતમા ંગોટાળો ઉભો  થશ.ે  

● 耂चतरेတတჱतसတတमायाᄠတतदाकारापတတतौ ᄠတवब耂တတसवंदेनम ्(૨૨)  ⾠ચ㮔­વ埦嬤 ુ(એટલ ેક㌐ 宀尾ુષુ­આ啞મા) એ અપじરવત㍤નશીલ હોવા ન ેલીધ,ે જયાર㌐. ⾠ચ㮔 એ 宀尾ુષુ (આ啞મા) નો આકાર લ ેછ,ે啞યાર㌐ તને ે(⾠ચ㮔ન)ે પોતા孚ું ભાન થાય છ,ે (૨૨)  

   

111 

પતજં⾠લ આ 岺崘ૂ 㸸ારા એ 埦પ埖ટ કરવા માગ ેછ ેક㌐­"㚜ાન" એ 宀尾ુષુ (આ啞મા) નો 媾ણુ નથી.પણ, જયાર㌐ ⾠ચ㮔­એ 宀尾ુષુની ન䋾ક આવ ેછ ે啞યાર㌐ 宀尾ુષુ એ 䅔ણ ેક㌐ ⾠ચ㮔 પર 崨િત⾠બ噮બત થાય છ,ે અન ે⾠ચ㮔 એટલા સમય 宀રૂ嬤ું ­䅔ણ ેક㌐ સચતેન બન ેછ.ેઅન ેપોત ેજ 宀尾ુષુ હોય તમે ભાસ ેછ.ે  

● တတႰ뀐टጃृ̀Ⴐ뀐योपर뀐တत ं耂चတတत ंसवाတတथတတम ्(૨૩)  崨埖ટા (આ啞મા) અન ે孊埖ૃય (બા䄆­જગત) થી રગંાય尾ેું­એ ⾠ચ㮔 સવ㍤ વ埦嬤 ુન ે䅔ણી શક㌐ છ.ે(૨૩)  ⾠ચ㮔 ની એક બા嫤એુ 孊埖ૃય (બા䄆­જગત) અન ેબી䋾 બા嫤એુ 崨埖ટા (આ啞મા) 崨િત⾠બ⽞⾠બત થાય છ,ે ક㌐ 娼ના લીધ ે⾠ચ㮔મા ંસઘ䘨 ં䅔ણવાની શ冰ત આવ ેછ.ે  

● तदसတႰययेवासना耂चတတम ्अ耂प पराथრᑠ सहंတတयकाတတरတတवात ् (૨૪)  ⾠ચ㮔 અસ勞ંય વાસનાઓથી ⾠ચ崘­િવ⾠ચ崘 થય尾ેું હોવા છતા­ંત ે િવષયો ની સાથ ેમળ㉪ન ેકાય㍤ કર嬤ું હોવાથી બી䅔 (宀尾ુષુ) ન ેમાટ㌐ છ.ે (૨૪)  ⾠ચ㮔 એ િવિવધ વ埦嬤ઓુ孚ું િમ嵴ણ છ,ેઅન ેતથેી ત ેપોતાન ેમાટ㌐ કાય㍤ કર㉪ શક嬤ું નથી, અન ે孊ુિનયામા ં 娼 娼 વ埦嬤 ુિમ嵴ણ­䓤પ છ,ેતમેનો ત ેિમ嵴ણ થી અલગ કોઈ હ㌐嬤 ુહોય છ.ેક㌐ 娼ન ેમાટ㌐ ત ેિમ嵴ણ­じ崈યા ચાલી  રહ㉪ હોય છ.ેઅહ嶪,⾠ચ㮔­䓤પી િમ嵴ણ એ 宀尾ુષુ (આ啞મા) ન ેમાટ㌐ છ.ે  

● 耂वशषेद耂शတတन आတတमभावभावना耂वჱनविृတတतः (૨૫)  宀尾ુષુ (આ啞મા) અન ે⾠ચ㮔 નો તફાવત દ㌐ખી શકનાર 孚ું­ "⾠ચ㮔 એ આ啞મા છ"ે એ層ું (અ㚜ાન) 孊રૂ થાય છ ે (૨૫)  

● तदा 耂ववकेჱनတတन ंकैवဒ瀐यတတाတတभार ं耂चတတतम ्(૨૬)  啞યાર㌐ "િવવકે" તરફ વળ尾ેું ­⾠ચ㮔 ­એ "ક㍤વ囪ય" ની "宀વૂ㍤­અવ埦થા" ન ે崨ા噮ત કર㌐ છ.ે (૨૬)  આમ,યોગ ની સાધના િવવકે­શ冰ત તરફ­ક㌐­દશ㍤ન ની 埦વ呮છતા તરફ લઇ 䅔ય છ.ે 巶ખ ની સામથેી આવરણ હટ㉪ 䅔ય છ,ેઅન ેવ埦嬤ઓુ "娼વી છ"ે તવે ેજ 埦વ䓤પ ેજણાય છ.ે યોગી ન ે崨તીત થાય છ ેક㌐­崨媈િૃત એ િમ嵴 વ埦嬤 ુછ ેઅન ેસા㓈ી­䓤પ 宀尾ુષુ ન ેઆ જગત孚ું 孊埖ૃય દ㌐ખાડ㉪ રહ㉪ છ,ે તથા­崨媈િૃત એ મા⾠લક નથી અન ે崨媈િૃતના ંસઘળા ંિમ嵴ણો­એ ક㌐વળ 巐તરના િસ⽞હાસન પર િવરાજમાન­ સ嵎ાટ­宀尾ુષુ ન ેઆ જગત孚ું 孊埖ૃય બતાવવા માટ㌐ જ છ.ે  લાબંા કાળની સાધના વડ㌐ જયાર㌐ િવવકે 崨ા噮ત થાય છ,ે啞યાર㌐ ભય નીકળ㉪ 䅔ય છ ેઅન ે⾠ચ㮔­ ક㍤વ囪ય ની 宀વૂ㍤ અવ埦થા ન ે崨ા噮ત કર㌐ છ.ે  

● तिⰁāछတတषे ुတတတတययाတတतरा耂ण सᄠတकारတेတयः (૨૭)  ત ેક㍤વ囪ય­埦થિતના વ呮ચ ેના ગાળાઓમા ંઅડચણ­䓤પ 娼 娼 િવચારો ઉઠ㌐ છ,ેત ેસ埦ંકારોમાથંી આવ ેછ.ે (૨૭)  "岺ખુી થવા માટ㌐ બા䄆 વ埦嬤 ુની જ䓤ર રહ㌐ છ"ે એ層ું આપણ ન ેમનાવનારા 娼 િવિવધ 崨કારના િવચારો ઉઠ㌐ છ,ે 

   

112 

ત ેબધા 宀ણૂ㍤啞વ ની અવ埦થામા ંઅડચણ­䓤પ છ.ે宀尾ુષુ (આ啞મા) પોત ેઆનદં­埦વ­䓤પ છ.ેપણ­ આ 㚜ાન ­એ 宀વૂ㍤ ના "સ埦ંકારો" ન ેલીધ ેઢકંાઈ  ગ寲ું છ,ે娼 સ埦ંકારો નો 㓈ય થઇ જવો જોઈએ.  

● हानम ्एषा ं뀐တलशेवद뀐တतम ्(૨૮)  તમેનો (ત ેસ埦ંકારો નો) નાશ અગાઉ ક䄆ા 崨માણ ે冰લશેો (અિવ㸸ા­અ埦મતા) નો નાશ કર㉪ કરવાનો છ.ે(૨૮)  

● တတसတႰयानऽेတတयकुसीदᄠတय सवတတथा耂ववकेတႰयातधेတတमတတमघेः समा耂धः (૨૯)  ત啞વો 孚ું િવવકે­㚜ાન થતા,ંતમેાથંી ઉ啞પ㸸 થતી "ઐ㾦ય㍤ માટ㌐ ની 埦宀હૃા" ન ેછોડવાથી, યોગી ન ે"સ宀ંણૂ㍤­િવવકે­㚜ાન" થાય છ.ેઅન ેતનેાથી ત ે"ધમ㍤­મઘે" નામની સમાિધ­અવ埦થાએ પહ嶄ચ ેછ.ે(૨૯)  જયાર㌐ યોગી આ "િવવકે­㚜ાન" મળેવી 嫤કુ㌐­啞યાર㌐ પાછલા 崨કરણમા ંજણાવલેી સવ㍤ િવ富િૂતઓ (િસ㱾ઓ) તનેી પાસ ેઆવ ેછ,ેપર嬤ં ુસાચો યોગી તમેનો અ埦વીકાર કર㌐ છ.ેઅન ેતનેામા ંએક "ખાસ­崨કાર孚ું સ宀ંણૂ㍤­િવવકે­㚜ાન"  અન ેએક ખાસ 崨કાર孚ું તજે આવ ેછ­ેતને ે"ધમ㍤­મઘે" કહ㌐વામા ંઆવ ેછ.ે  

● ततः 뀐တलशेकमတတჱनविृတတतः (૩૦)  ક㌐ 娼નાથી કલશે અન ેકમ㍤ ની િન層િૃ㮔 થાય છ.ે (૩૦)  જયાર㌐ "ધમ㍤­મઘે" સમાિધ 崨ા噮ત થાય છ,ે啞યાર㌐ યોગી ન ેપતન નો ભય રહ㌐તો નથી.કોઈ પણ વ埦嬤 ુતને ે નીચ ેખ嶄ચી શકતી નથી.એન ેમાટ㌐ ક岊ું અિન埖ટ રહ㌐嬤ું નથી.ક㌐ ક岊ું 孊ુઃખ રહ㌐嬤ું નથી,   

● तदा सवाတတवरणमलापतेᄠတय 쀐ተानᄠတयाऽनတတတတयाတတ쀐ተयेम ्अဒ瀐पम ्(૩૧)  啞યાર㌐ સવ㍤ આવરણ અન ેમળ 孊રૂ થતા ં㚜ાન અનતં થાય છ ેઅન ેતથેી 㚜યે અ囪પ બન ેછ ે(૩૧)  㚜ાન તો પોત ે啞યાજં રહ㌐尾ું છ ેપણ તનેા પર 孚ું આવરણ 孊રૂ થાય છ.ેઅન ેતથેી, 㚜યે­િવષયો સાથ孚ેું સમ埦ત જગત 宀尾ુષુ ની પાસ ેનહ㉪વત થઇ 䅔ય છ.ે સાધારણ મ孚埖ુય પોતાન ેબ峠 ુજ અ囪પ માન ેછ,ેકારણક㌐ તને ેમન 㚜યે­િવ㾦 અનતં લાગ ેછ.ે  

● ततः कृताथाတတना ंपတတरणामတတमपတတरसमािတတतगတुတणानाम ्(૩૨)  啞યાર㌐ લ壼યમા ંપહ嶄ચી ગયલેા હોવાન ેલીધ,ે媾ણુો ની પじરણામ­પરપંરા સમા噮ત  થાય છ.ે(૩૨)  

● Ĵणတတჱतयोगी पတတरणामापराတတतჱनတတाᄠတयတတः တတमः (૩૩)  㓈ણો ની સાથ ેસબંિંધત અન ેપじરવત㍤નો ની પરપંરાન ેબી娼  છડે㌐ 娼નો અ孚ભુવ થાય છ ેતને ે崈મ કહ㌐ છ ે(૩૩)  "崈મ" ની 埆યા勞યા આપતા ંપતજં⾠લ કહ㌐ છ ેક㌐­崈મ એટલ ે㓈ણો ની સાથ ેસબંિંધત થઈન ેરહ㌐ છ ેત ેપじરવત㍤નો. જયાર㌐ મ孚埖ુય િવચાર કર㌐ છ ે啞યાર㌐ ­ત ેઅરસામા ંઘણી 㓈ણો ચાલી 䅔ય છ,ેઅન ે㓈ણ ની સાથ ેિવચાર પણ  બદલાય છ.ેઅન ેઆ ફ㌐રફારો ન ેમા崘 "એક­પરપંરા" ના "છડે㌐"પારખી શકાય છ.ેક㌐ 娼ન ે崈મ કહ㌐ છ.ે  

   

113 

પર嬤ં ુ娼 ⾠ચ㮔 સવ㍤­埆યાપકતા ની 埦થિતએ પહ嶄呮寲ું હોય તને ેમાટ㌐ 崈મ હોતો જ નથી. તને ેમાટ㌐ સવ㍤­કઈં વત㍤માન બની ગ寲ું છ,ેતનેી પાસ ેએક મા崘 વાતમા ંની જ હયાિત છ.ે 富તૂકાળ અન ેભિવ埖યકાળ અ孊埖ૃય થઇ 䅔ય છ,ેકાળ 埦થ⾠ગત થઇ રહ㌐ છ,ેઅન ે સઘ䘨 ં㚜ાન એક 㓈ણમાજં થઇ 䅔ય છ.ેસવ㍤ કઈં એક ચમકારા ની પઠે㌐ જણાય છ.ે   

● पጃ̀षाथတတशတတयाना ंगणुाना ंတတჱतတတसवः कैवဒ瀐य,ं ᄠတव〰〰पတတჱतႰ뀐ठा वा 耂चჱतशि뀐တतरჱेत (૩૪)  "ક㍤વ囪ય" એટલ ે"宀尾ુષુ" (આ啞મા) માટ㌐ની ઉપયો⾠ગતાથી રじહત થયલેા 媾ણુો નો ઉલટા 崈મમા ંલય (崨િતલોમ) ­અથવા­ "⾠ચ㮔 શ冰ત ની પોતાના 埦વ䓤પમા ં崨િત埖ઠા"  હવ ેહ㌐તાળ માતા ­崨媈િૃત 孚ું િન埦વાથ㍤ કાય㍤ 宀尾ુ ુથ寲ું,ક㌐ 娼 તણે ેપોતાન ેમાથ ેલી孚ું હ嬤ું. પોતાના 埦વ䓤પ ન ેિવસર㉪ ગયલેા 䋾વા啞મા નો 䅔ણ ેક㌐ હાથ ઝાલીન ેતણે ે嫤દુા嫤ંદુા ંશર㉪રો 㸸ારા  巶ચો ન ે巶ચો લઈ જઈન ેજગતમા ંના સઘળા ંઅ孚ભુવો કરાવી,સઘળા 䓤પો બતા埆યા.અન­ે 巐ત­ેતનેો 富લૂાઈ ગયલેો મじહમા તને ે崨ા噮ત કરા埆યો.埦વ­䓤પ ની 埦富િૃત કરાવી.  啞યાર પછ㉪ ત ેહ㌐તાળ મા 娼 ર埦ત ેથઈન ેઆવી હતી ત ેજ ર埦ત ેપછ㉪ વળ㉪ ગઈ અન ેજ⽞દગીના વરેણ રણમા ં 富લુા પડ㉪ ગયલે બી䅔 䋾વા啞માઓન ેમાગ㍤ દશ㍤ન કરવામા ંલાગી ગઈ. અન ેઆ ર㉪ત ેઅનાじદ કાળથી ત ેઅનતં­કાળ 岺ધુી આમ કામ કયા㍤ જ કર㌐ છ.ે  આ ર㉪ત ે岺ખુ­孊ુઃખમા ંથઈન,ે岊ભુા岊ભુ મા ંથઈન ે䋾વા啞માઓના અનતં 崨વાહ ­ 宀ણૂ㍤啞વ ના મહાસાગર મા ં­આ啞મ­સા㓈ા啞કાર ના મહાસાગરમા ંવ䄆ા જ કર㌐ છ.ે  娼મણ ેપોતાના 埦વ­䓤પ નો સા㓈ા啞કાર કય嶪 છ ેતમેનો જય હો.. આપણા સવ㍤ પર તમેના આશીવા㍤દ હો.......   ક⟼�વ吀먃યપાદ સમા㤀먃ત     

   

114 

યોગ ના િવષય પર ના સદંભ᧽ᐂ અન ેઆધારો  䨀Ȇતેા䨀Ȇતર ઉપિનષદ­અ鴀먃યાય­૨  帮યા ંઅ厸ન 孚ું મથંન થાય છ,ે帮યા ંવા寲 ુનો િનરોધ થાય છ,ે帮યા ંસોમરસ છલકાઈ 䅔ય છ,ે 啞યા ં(િસ㱾) મન ઉ啞પ㸸 થાય છ.ે (૨)  છાતી,ગ䘨 ંઅન ેમા孊ું ટ㮔ાર  રહ㌐ તવેી ર㉪ત ેશર㉪રન ેસીધી (આસન) ની 埦થિતમા ંરાખીન,ેઇ嗬崨યો નો મનમા ંલય કર㉪ન,ે嵎䄆 ( ॐ કાર )䓤પી તરાપા વડ㌐ િવ㸸ાન 宀尾ુષુ ેજોખમકારક 崨વાહો તર㉪ જવા (૮)   યોગીએ પોતાની સવ㍤ じ崈યાઓ િનયમમા ંરાખીન,ે崨ાણ નો િનરોધ કર㉪ન ેજયાર㌐ 崨ાણ ની ગિત,અિતશય ધીમી  થઇ 䅔ય 啞યાર㌐ તને ેનસકોરા ં㸸ારા બહાર કાઢવો.娼મ સારથી તોફાની ઘોડાઓન ેકા宦મૂા ંરાખ ેછ,ેતમે, સાવધાન યોગીએ પોતા孚ું મન કા宦 ૂમા ંરાખ層ું (૯)  帮યા ંકાકંરા ક㌐ અ厸ન ક㌐ ર㌐તી ન હોય,娼 મ嫤ંલુ શ噮દ,જળાશય વગરે㌐ થી મનન ે崨સ㸸 કર㌐ ત層ેું હોય,અન ે 巶ખન ેઅણગમ嬤ું ના હોય,તથા 帮યા ંપવન 䓤કંાતો ના હોય,તવેા સમતળઅન ેપિવ崘, 媾હુા 娼વા 埦થાનમા ંયોગ નો અ噮યાસ કરવો. (૧૦)  孚噮ુમસ,孚મુાડાઓ,તડકો,અ厸ન,આ⾠ગયાના ઝબકારા,વીજળ㉪,埦ફじટક,ચ崨ં 娼વા ­ભાસો સામ ેઆવીન ે યોગ સાધનામા ં崈મ ે崈મ ે嵎䄆 孚ું ભાન કરાવ ેછ.ે (૧૧)  જયાર㌐ 崈嗜ુવી,જળ,તજે,વા寲 ુઅન ેઆકાશ­એ પચં­富તૂોની અ孚富ુિૂતઓ યોગ માગ㍤મા ંઆવવાની શ尾 ુથાય, 啞યાર㌐ તવેા યોગા厸ન­મય શર㉪ર 崨ા噮ત થયલેા ન ેરોગ,層㱾ૃાવ埦થા ક㌐ 富啞ૃ寲 ુઆવતા નથી (૧૨)  શર㉪ર 孚ું હળવા­પ嬤ું,આરો厸ય,અલો尾પુતા,岺ુંદર વણ㍤,અવાજમા ંમીઠાશ,શર㉪રમા ં岺ગુધં,મળ­富崘ૂ ની અ囪પતા­આ બધા યોગમા ં崨層િૃ㮔 થયાના ં⾠ચહનો છ.ે (૧૩)  娼વી ર㉪ત ેમાટ㉪થી ખરડાય尾ેું ­સોના­䓤પ 孚ું ચક嬤ું જયાર㌐ સાફ થાય 啞યાર㌐­宀રૂ㌐宀尾ૂું ચકચじકત દ㌐ખાય, તવેી ર㉪ત,ે䋾વા啞મા આ啞મ­ત啞વ 孚ું દશ㍤ન કર㉪ન ેએક­埦વ­䓤પ,媈તૃાથ㍤ અન ેશોક­રじહત થાય છ.ે    㠀Ȇી શકંરાચાય侰� ટાકં�લા મહિષ� યા먀氆વ吀먃કય ના 鴀倃લોકો.  "હ㌐,ગાગ㌐,ઈ呮છા 崨માણ ે આસનો નો યથાિવિધ અ噮યાસ કયા㍤ પછ㉪ 娼 埆ય冰તએ આસન િસ㱾 ક寲㏊ુ છ,ે તણે ે崨ાણાયામ નો અ噮યાસ કરવો"  "岺ખુકર જગા પર દભા㍤સન ⾠બછાવ層ું,તનેા પર 富ગૃચમ㍤ પાથર層ું,આસન પર 埦વ埦થ થઈન ેબસે層ું, ફળ અન ેલા嬄 ુથી ગણપિત ની 宀䅔ૂ કરવી,પછ㉪ ડાબા હાથ ની હથળે㉪મા ંજમણી હથળે㉪ 富કુવી, ડોક અન ેમા孊ું સીધા ંરાખવા,ંશર㉪ર ન ે埦થર રાખીન,ે宀વૂ㍤ ક㌐ ઉ㮔ર じદશા તરફ મો嬔ું રાખી ન ેબસે層ું, તથા 孊ૃ埖ટ ન ેનાકા ની અણી પર 埦થર કરવી. અિતભોજન ક㌐ ઉપવાસ નો કાળ䋾­宀વૂ㍤ક 啞યાગ કર㉪ ન ેઆગળ કહ㌐લી ર㉪ત ેનાડ㉪­岊ુ㱾 કરવી. નાડ㉪ 岊ુ㱾 નじહ કરનાર નો સાધના નો 嵴મ 埆યથ㍤ 䅔ય છ.ે  

   

115 

ઈડા અન ેિપ⽞ગલા (જમણા અન ેડાબા નસકોરા)ં ના સયંોગ ના 埦થળમા ં"峠ું" બીજ 孚ું ⾠ચ⽞તન કર㉪ન,ે ઈડા (ડાબા નસકોરા) 㸸ારા બહારથી હવા ભરવી (宀રૂક) 啞યા ં(媈ુંભક) અ厸ન 孚ું ⾠ચ⽞તન કર㉪ન,ે"ર" બીજ 孚ું 嗜યાન કર層ું.અન ેએ 嗜યાન કરતી વખત­ેજ­ િપ⽞ગલા (જમણા નસકોરા) 㸸ારા વા寲 ુન ેબહાર કાઢવો.(ર㌐ચક)  વળ㉪ પાછા,િપ⽞ગલા (જમણા નસકોરા) 㸸ારા 宀રૂક કર㉪ન ેઆગળ ની ર㉪ત 崨માણ ેઈડા (ડાબા નસકોરા) તરફ બહાર કાઢવો.(ર㌐ચક)  媾尾ુનુા ઉપદ㌐શ 崨માણ ેઆનો અ噮યાસ 崘ણ­ચાર માસ ક㌐ 崘ણ­ચાર વષ㍤ 岺ધુી કરવો, 帮યા ં岺ધુી આ ર㉪ત ેનાડ㉪­ 岊ુ㱾 ના થાય­啞યા ં岺ધુી,ઉષા­કાળ ે(સવંાર㌐) મ嗜યા䄆,ેસા娼ં અન ેમધરાત,ે એકાતંમા ંઆ અ噮યાસ કરવો.  શર㉪ર 孚ું હળવા­પ嬤ું,岺ુંદર વણ㍤,જઠરા厸ન 崨દ㉪噮ત થવો,અ富કુ 崨કાર ના નાદ 孚ું 嵴વણ­વગરે㌐­ નાડ㉪­岊ુ㱾 ના ં⾠ચ䄆ો છ.ે  啞યાર પછ㉪ ­宀રૂક­媈ુંભક­ર㌐ચક じ崈યાઓ 䓤પી 崨ાણાયામ કરવો. 崨ાણ ન ેઅપાન સાથ ેજોડવો ત孚ેું નામ 崨ાણાયામ. સોળ મા崘ા (સકેડં) મા ંમાથા થી પગ 岺ધુી શર㉪ર ન ે(㾦ાસથી) ભર層ું ત­ે宀રૂક,બ崘ીસ મા崘ા મા ંર㌐ચક અન ે ચોસઠ મા崘ા નો 媈ુંભક કરવો.  崨ાણાયામ નો બીજો એક 崨કાર છ ેક㌐­娼મા­ં ચોસઠ મા崘ા નો 媈ુંભક 崨થમ કરવાનો હોય છ,ેપછ㉪ સોળ મા崘ા નો ર㌐ચક,અન ેસોળ મા崘ા નો 宀રૂક.  崨ાણાયામ­­ વડ㌐ ­­શર㉪ર­­ના સવ㍤ દોષો બળ㉪ 䅔ય છ,ે ધારણા­­ થી ­­મન­­ ની મલીનતા 孊રૂ થાય છ.ે 崨啞યાહાર­­ થી ­­સસંગ㍤­દોષો­­ નાશ પામ ેછ.ેઅન ે 嗜યાન­­ 㸸ારા­આ啞મા ની (ઈ㾦રની) 崨ા噮તમા ં­­娼 કઈં આવરણ­䓤પ­­ છ ેતનેો નાશ થાય છ.ે  સા踄ય­દશ嫽�ન અ嗜યાય­૩  嗜યાન ની 層ૃ㱾 㸸ારા,岊㱾ુ (宀尾ુષુ­આ啞મા) ની પાસ ે崨媈િૃત ની પઠે㌐ સવ㍤ શ冰તઓ આવ ેછ ે(૨૯) આશ冰ત નો નાશ ­એ 嗜યાન કહ㌐વાય.  (૩૦) 層િૃ㮔ઓ ના િનરોધ થી 嗜યાન િસ㱾 થાય છ.ે (૩૧) ધારણા,આસન અન ેપોતાના ંકત㍤埆ય કમ㍤ કરવાથી 嗜યાન િસ㱾 થાય છ.ે (૩૨)  㾦ાસો㾦ાસ ના 啞યાગ અન ેધારણા 㸸ારા "崨ાણ" નો િનરોધ થાય છ.ે (૩૩) 娼 埦થિત મા ંસહ㌐લાઈ થી 埦થર થઈન ેબસેી શકાય ­ત ેઆસન. (૩૪) વરૈા厸ય અન ેઅ噮યાસ થી પણ 嗜યાન િસ㱾 થાય છ.ે (૩૬) 崨媈િૃત ના ંત啞વો ના અ噮યાસ થી અન ે"નિેત­નિેત" (ત ેએ ­આ啞મા­નથી) કર㉪ન ેસવ㍤ વ埦嬤નુો  啞યાગ કરવાથી "િવવકે" આવ ેછ.ે  (૭૪)   

   

116 

અ嗜યાય­૪  ઉપદ㌐શ 孚ું 宀નુરાવત㍤ન જ䓤ર㉪ છ.ે (૩) 娼મ,બાજ પાસથેી તનેો િશકાર લઇ લવેામા ંઆવ ેતો ત ે孊ુઃખી થાય છ,ેપણ ત ેપોત ેજ ત ેિશકાર છોડ㉪ દ㌐, તો ત ે岺ખુી થાય છ­ે તમે,娼 મ孚埖ુય પોતાની ઈ呮છા થી સવ㍤ વ埦嬤 ુનો 啞યાગ કર㌐,તો ત ે岺ખુી થાય છ.ે (૫) 娼મ,સપ㍤ પોતાની કાચંળ㉪નો 啞યાગ કર㉪ન ે岺ખુી થાય છ ેતમે. (૬)  娼 富ુ冰ત孚ું સાધન નથી ત孚ેું ⾠ચ⽞તન કર層ું નじહ,ભરત (રા䅔­જડ­ભરત) ની 娼મ ત ેબધંન­䓤પ થાય છ.ે(૮) 娼મ,媈મુાじરકા એ એક કરતા ંવધાર㌐ બગંડ㉪ઓ પહ㌐ર㉪ હોય તો ત ેઅવાજ કર㌐ છ,ે તમે,ઘણી વ埦嬤ઓુ ના સબંધંથી આશ冰ત­崈ોધ વગરે㌐ ઉ啞પ㸸 થાય છ.ે (૯) બ­ેવ埦嬤 ુ(એક કરતા ંવધાર㌐) હોય તો ત ેબાબતમા ંપણ આમ જ સમજ層ું (૧૦)  "આશા" નો 啞યાગ કરનારો­િપ⽞ગલા" (ભરથર㉪­િપ⽞ગલા) ની પઠે㌐ 岺ખુી થાય છ.ે (૧૧) શા䄆ો ઘણા ંછ­ેત ેશા䄆ો અન ે媾䓤ુ પાસ ેથી 㚜ાન મળેવ層ું , પણ  ત ેબધામાથંી,ભમરા ની 娼મ  મા崘 સાર 崘હણ કરવો.(૧૩) બાણ બનાવનાર ની પઠે㌐ 娼孚ું મન એકા崘 થય尾ેું હોય છ,ેતને ેસમાિધમા ંઅડચણ ઉ啞પ㸸 થતી નથી.(૧૪) 娼મ,સસંાર ની સવ㍤­બાબતો મા ં(ન㟠㉪ કર㌐લા િનયમો પાળવા પડ㌐ છ)ે તમે­(યોગમાગ㍤મા)ં ન㟠㉪ કર㌐લા િનયમો 孚ું ઉ囪લઘંન કરવાથી "嗜યયે­崨ા噮ત" થઇ શ冰તી નથી. (૧૫)  ન嵎તા,嵎䄆ચય㍤ અન ે媾尾ુસુવેા થી "િસ㱾" લાબં ેગાળ ે崨ા噮ત થાય છ ે(૧૯) વામદ㌐વ ની 娼મ સમય ની કશી મયા㍤દા નથી  (૨૦) અથવા 娼મણ ેિસ㱾 崨ા噮ત કર㉪ છ ેતનેી સાથનેા સપંક㍤ મા ંયોગ િસ㱾 થાય છ.ે (૨૪) ભોગ 㸸ારા આસ冰ત ની િન層િૃ㮔 થતી નથી.સૌભર㉪­富િુન ની પઠે㌐. (૨૭)  અ嗜યાય­૫ 娼મ ઔષિધઓ 㸸ારા મળેવલેી આરો厸ય­崨ા噮ત ન ેનકાર㉪ શકાય નじહ, તમે,યોગ ની િસ㱾ઓ ન ેપણ નકાર㉪ શકાય નじહ (ત ેમળ ેજ છ)ે  (૧૨૮)  અ嗜યાય­૬ 埦થર અન ે岺ખુકર હોય ­ત ેજ આસન­બીજો કોઈ િનયમ નથી. (૨૪)  砀倃યાસ­縀Ȇ堀Ȇો અ嗜યાય­૪­વ囪લી­પહ㌐લી. ઉપાસના બસેી ન ેજ કર㉪ શકાય. (૭) 嗜યાન માટ㌐ પણ એ જ િનયમ (૮) કારણક㌐ 嗜યાન埦થ 宀尾ુષુ ન ેિન㾦ળ 宀嗜ૃવી ની સાથ ેસરખાવવામા ંઆવ ેછ.ે (૯) 埦富િૃતઓ પણ તમે કહ㌐ છ.ે (૧૦) જયા ંમન એકા崘 થાય 啞યા ંઉપાસના કરવી,埦થળ નો બીજો કોઈ િનયમ નથી (૧૧)  સમા㤀먃ત 吀倃વામી િવવકેાનદં ના "રાજ­યોગ" 㤀츅吀倃તક પર આધા䴀�રત. ર☀Ȇઆૂત­અિનલ 㠀Ȇિવણભાઈ 鴀Ȇ嬀렃લ ­www.sivohm.com