raforkueftirlit hagfræði raforkumála - orkustofnun.is · hagfræði raforkumála • helstu...
TRANSCRIPT
Raforkueftirlit
Hagfræði raforkumála
Silja Rán Sigurðardóttir, PhD.Verkefnastjóri hagfræði raforkumála
Ársfundur Orkustofnunar
5. apríl 2017
Raforkueftirlit Orkustofnunar
• Raforkueftirlit Orkustofnunar annast eftirlit með
framkvæmd raforkulaga
• Raforkulögin innleiða tilskipanir 96/92 og 2003/54
• Eftirlit með fyrirtækjum á raforkumarkaði
– Sérleyfisfyrirtækjum, þ.e. fyrirtækjum sem flytja og
dreifa rafmagni
– Ýmsum skyldum vinnslu- og sölufyrirtækja raforku
• Raforkueftirlitið er fjögurra manna teymi með
bakgrunn í verkfræði, lögfræði, fjármálum og
hagfræði
2
Raforkukerfið á Íslandi
3
Árið 2016 voru 18,6 TWst af rafmagni fluttar um flutningskerfið
Virkjanir Stærri en 10 MW
Minni iðnaður og virkjanirNota/framleiða minna en 10 MW (80 GWst/ári)
Heimili
Stórnotendur raforkuNota meira en 80 GWst/ári
Flutningsfyrirtæki
Dreifiveita
Kr.
Kr.
Kr.
Kr.
.
Raforkueftirlit OrkustofnunarHagfræði raforkumála
• Helstu verkefni – sérleyfisfyrirtæki
– Uppgjör og setning tekjumarka
sérleyfisfyrirtækja
– Eftirlit með gjaldskrám fyrirtækja í
sérleyfisstarfsemi
– Eftirlit með kerfisáætlun Landsnets
– Eftirlit með gæðum raforku og afhendingaröryggi
– Raforkueftirlitið úrskurðar í ágreiningsmálum
sem upp koma
4
• Þurfa fyrirtæki sem flytja og dreifa rafmagni á
raforkumarkaði að vera sérleyfisfyrirtæki?
• Væri samkeppni möguleg?
• Sérleyfi er nauðsynlegt ef stuðla á að
þjóðhagslega hagkvæmu raforkukerfi
6
Raforkueftirlit OrkustofnunarAfhverju eftirlit?
Eftirlit með sérleyfisfyrirtækjum almennt• Býr til hvata fyrir bæði stjórnvöld og iðnaðinn
– Stjórnvöld setja sérleyfisfyrirtækjum takmörk.
– Takmörk gefa m.a. til kynna landfræðilega, hvar þessi fyrirtæki
mega stunda viðskipti.
– Þ.e.a.s. eitt ákveðið fyrirtæki er eina fyrirtækið á ákveðnu
landsvæði sem má veita fólkinu sem býr þar ákveðna þjónustu.
Ekkert annað fyrirtæki hefur leyfi til þess að veita þessa
sömu þjónustu á skilgreindu landsvæði.
– Í staðinn fyrir að fá að starfa undir verndarvæng stjórnvalda á
skilgreindum svæðum, fá stjórnvöld að hafa eftirlit með tekjum
slíkra fyrirtækja, og þarf af leiðandi hvað þau rukka viðskiptavini
sína.
7
Tekjumarkalíkön almennt• Dæmi um tekjumarkalíkön eru: Revenue
Cap (CPI-X) and Price Cap (CPI-X), Rate of
Return og Yardstick
• Tekjumarkalíkanið á að hvetja fyrirtæki til
fjárfestinga og meiri skilvirkni í rekstri
• Hámarks verð eða tekjur sérleyfisfyrirtækis
m.t.t. verðbólgu að frádreginni
hagræðingarkröfu X, eða framfarastuðli (e.
improvement factor)
• Skipt niður á tímabil, 3 til 8 ár.
• Venjulega er það bara rekstrarkostnaðinum
(og hagræðingarkröfu) sem er skipt niður á
tímabil
9
Tekjumörk (TM)
Rekstrarkostnaður
Hagræðingarkrafa
Afskriftir
Arður
WACC = Weighted Average Cost of Capital eða veginn fjármagnskostnaður
Setning tekjumarka
• Setning tekjumarka fer fram á fimm ára fresti
– síðast árið 2015.
10
• Leyfilegur rekstrarkostnaður (RK) næstu 5
ára ákvarðaður
– Byggður á 5 ára meðaltali rekstarkostnaðar að
teknu tilliti til verðlags
– RK 2016 – 2020 er meðaltal rekstrarkostnaðar árin
2010 til 2014
• Hagræðingarkrafa ákvörðuð
– Fræðilega mismunurinn á eftirlitsskyldu fyrirtæki og
meðal fyrirtæki
– Almennt er hagræðingarkrafa byggð á
samanburðargreiningu (DEA)
Setning tekjumarka – á fimm ára fresti
• Afskriftir (frá undangengnu ári)
– Línulegar afskriftir, afskriftatími fer eftir tegund
fjárfestingar
• Arðsemi (eignastofn til tekjumarka frá
undangengnu ári nýjasta ákvörðun um
WACC)
– Með eignastofni til tekjumarka er átt við eignir að
viðbættum fjárfestingum, eftir að búið er að draga
frá afskriftir, eignstofn til tekjumarka er
uppreiknaður m.t.t. verðlags
11
• Uppgjör tekjumarka fer fram ár
hvert
• Sett tekjumörk uppfærð m.v.
síðasta rekstrarár. Uppgjör
rekstrarársins 2016 fram 2017
(venjulega í ágúst)
• Skoðað hvort UGTM, þ.e. leyfðar
tekjur árisins eru hærri en tekjur
fyrirtækisins
• Flutningsgjöld og tapakostnaður
dreifv. hluti af óviðráðanlegum
rekstrarkostnaði og því er notast
við raunkostnað
• Flutningsfyrirtækið og tvær
dreifiveitur eru með tvískipt
tekjumörk
12
Tekjur
Uppgjör tekjumarka (UGTM) Uppgjör tekjumarka
(= leyfðar tekjur)
UPPGJÖR TEKJUMARKA 2015 Heildar tekjumörk í milljónum króna (mISK)
13
Alls 33 milljarðar króna, annars vegar um 19,8
milljarða til dreifiveitna og um 13,6 milljarða
til flutningsfyrirtækis.
13,643 mISK
8,321 mISK
6,574 mISK
2,905 mISK
1,210 mISK
632 mISK
132 mISK
Landsnet
RARIK
Veitur ohf
HS Veitur
Orkubú Vestfjarða
Norðurorka
Rafveita Reyðarfjarðar
14
45%
26% 22% 22% 21%16% 12%
31%
18%
13% 17% 16%
15%
10%
25%
28%38%
27%37%
38%
38%
6% 3%
6%
5%
5%
11%
21% 22%29%
21%26%
29%
Arður Afskriftir Rekstrarkostnaður Töp Flutningskostnaður
LANDSNET RARIK VEITUR
OHFHS VEITUR
ORKUBÚ
VESTFJARÐA
NORÐURORKA
RAFVEITA
REIÐARFJARÐAR
UPPGJÖR TEKJUMARKA 2015Hlutföll þeirra þátta sem mynda tekjumörk
Tekjur á móti tekjumörkum (leyfðum tekjum)
16
Árleg
uppgerð
tekjumörk
(leyfðar tekjur)Tekjur
Leyfður arður
Leyfður
rekstrarkostnaður
Leyfðar afskriftir
Árlegar
vanteknar
tekjur
17
Árleg
uppgerð
tekjumörk
(Leyfðar tekjur)
Tekjur
Árlegar
ofteknar tekjur
Tekjur á móti tekjumörkum (leyfðum tekjum)
Leyfður arður
Leyfður
rekstrarkostnaður
Leyfðar afskriftir
Uppsafnaðar ofteknar og
vanteknar tekjur
18
Uppgjör
Tekjumarka
Tekjur Uppgjör
Tekjumarka
Tekjur
Ofteknar tekjur ár 1
OT1
Ofteknar tekjur ár 2
OT2
Ár 1 Ár 2
Uppsafnaðar ofteknar tekur
mega ekki vera meira 10% af
uppgjöri tekjumarka, þ.e.
leyfðum tekjum.
𝑶𝑻𝟏 + 𝑶𝑻𝟐
𝑼𝒑𝒑𝒈𝒋ö𝒓 𝒕𝒆𝒌𝒋𝒖𝒎𝒂𝒓𝒌𝒂 á á𝒓𝒊 𝟐≤ 𝟏𝟎%
𝑽𝑻𝟏 + 𝑽𝑻𝟐
𝑼𝒑𝒑𝒈𝒋ö𝒓 𝒕𝒆𝒌𝒋𝒖𝒎𝒂𝒓𝒌𝒂 á á𝒓𝒊 𝟐≤ 𝟏𝟎%
VT1Uppgjör
TekjumarkaTekjur
Uppgjör
TekjumarkaTekjur
Vanteknar tekjur ár 1 Vanteknar tekjur ár 2VT2
Ár 1 Ár 2
Uppsafnaðar vanteknar
tekjur umfram 10%
afskrifast.
Eftirlit með gjaldskrám• Allar breytingar á gjaldskrám skulu tilkynntar til raforkueftirlits
Orkustofnunar með 6 vikna fyrirvara
• Brjóti breytingin í bága við raforkulög ber Orkustofnun að
koma athugasemdum á framfæri við viðkomandi fyrirtæki
– Uppsafnaðar ofteknar og vanteknar tekjur fyrirtækjanna úr nýjasta
uppgjöri tekjumarka eru skoðaðar
– Ef um hækkun er að ræða er skoðað hvort innistæða sé fyrir henni í
tekjumarkarammanum
• Orkustofnun tekur ekki ákvörðun um gjaldskrár og
gjaldskrár eru ekki byggðar á ákvörðunum Orkustofnunar,
nema þá fræðilega lækkun á gjaldskrár.
19
Saga WACC-sins á ÍslandiSérleyfisfyrirtæki í dreifingu og flutningi á raforku
• Árin 2005 til 2010 var WACC-ið sett jafnt 5 ára meðaltali
ríkisskuldabréfa í tekjumörkum
• Árið 2011 var raforkulögunum breytt
– WACC ákvarðað með CAPM (Capital Asset Pricing Model)
• Árið 2012 tók reglugerð um veginn fjármagnskostnað gildi sem
lýsti með nákvæmum hætti aðferðarfræði og formúlum við að
reikna út veginn fjármagnskostnað
• WACC ákvarðar stóran hluta tekjumarkanna og inniheldur
matskenndar breytur sbr. CAPM formúlan
• Óháðir sérfræðingar eru ráðnir til að meta breyturnar, sbr.
raforkulög
21
Saga WACC-sins á ÍslandiSérleyfisfyrirtæki í dreifingu og flutningi á raforku
• Ákvörðun um WACC var kærð
– Málsaðilar eru ásamt sérleyfisfyrirtækjunum framleiðendur raforku,
stórnotendur og neytendur
• Eftir löng kæruferli og þar af leiðandi óvissu um tekjumörk í
langan tíma, hafa matsbreyturnar verið festar í nýja
reglugerð nr. 192/2016
• Reglugerðin inniheldur að sjálfsögðu með
endurskoðunarákvæði á matsbreytunum
• Orkustofnun tekur nú ákvörðun um grunnvexti sem leiðir af
sér ákvörðun um WACC fyrir 1.maí ár hvert
• Nú liggur fyrir ákvörðun um WACC árisins 2016, 2017 og
drög að ákvörðun fyrir WACC 2018
22
WACC 2016 - 2020
23
WACC Stórnotendur
2016 2017 2018drög
2019 2020
Post-tax 5,46% 5,45% 5,32%
Pre-tax 6,85% 6,82% 6,65%
WACC Almennir
notendur og
dreifiveitur
2016 2017 2018drög
2019 2020
Post-tax 5,92% 5,75% 5,64%
Pre-tax 7,40% 7,19% 7,05%
Dreifiveitur - Þéttbýli (ÞB)Meðaltal: Breyting frá 100 á tekjum og tekjumörkum á flutta einingu (MWh)
frá árinu 2005-2015 uppreiknað m.t.t. vísitölu neysluverðs árið 2016
60
70
80
90
100
110
120
130
140
150
160
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
ÞB: TM/MWh ÞB: Tekjur/MWh
96
Ofteknar tekjurVanteknar tekjur
99
Dreifiveitur - Dreifbýli (DB)
26
60
70
80
90
100
110
120
130
140
150
160
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
DB: TM/MWh DB: Tekjur/MWh
135
Meðaltal: Breyting frá 100 á tekjum og tekjumörkum á flutta einingu (MWh)
frá árinu 2005-2015 uppreiknað m.t.t. vísitölu neysluverðs árið 2016
149
Vanteknar tekjurOfteknar tekjur
27
Flutningur til dreifiveitnaBreyting frá 100 á tekjum og tekjumörkum á flutta einingu (MWh)
frá árinu 2005-2015 uppreiknað m.t.t. vísitölu neysluverðs árið 2016
60
70
80
90
100
110
120
130
140
150
160
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
TM alls/GWst Tekjur/GWst
Vanteknar tekjurOfteknar tekjur
66
81
28
Flutningur – StórnotendurBreyting frá 100 á tekjum og tekjumörkum á flutta einingu (MWh)
frá árinu 2005-2015 uppreiknað m.t.t. vísitölu neysluverðs árið 2016
60
70
80
90
100
110
120
130
140
150
160
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
TM alls/GWst Tekjur/GWst
Ofteknar tekjur
Ofteknar tekjurVanteknar tekjur
Vanteknar tekjur
80
88
Árangur eftirlits?• Ofgem (Orkustofnun Bretlands)
– Segist hafa verið með farslælt eftirlit frá 1990 til 2005
– Gjaldskrár lækkuðu um 60% að raunvirði
– Hagræðingarkrafa (samanburðargreining) skipti þar
miklu máli
• Eru gjaldskrár eina leiðin til að meta árangur?
– Mörg þeirra landa sem við berum okkur saman við
meta gæði raforku, virði straumleysis og eru með
rannsóknarhvata (R&D incentives) í sínum
tekjumarkalíkönum
– Væri betra að vera með flóknara eða einfaldara
tekjumarkalíkan?
– Hvað með hvata fyrir notendur raforku?
29