radyasyon sagligi-1
TRANSCRIPT
![Page 1: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/1.jpg)
RADYOLOJĠ
Dr. Erol Akgül
ÇÜ SHMYO 2. Sınıf
![Page 2: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/2.jpg)
RADYASYON SAĞLIĞI VE
RADYASYONDAN
KORUNMA 1
![Page 3: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/3.jpg)
• 1895’te x-ışınlarının bulunmasından hemen sonra
1896’da radyasyona bağlı 23 radyodermatit olgusu
yayınlanmıştır.
• 1911-1914 yılları arasında 3 ayrı yayında
radyasyonla ortaya çıkmış 198 kanser olgusu ve
54 kanserden ölüm bildirilmiştir.
• 1928’deki ll.Uluslararası Radyoloji Kongresinde
radyasyon şiddetini ölçmede kullanılmak üzere
birim geliştirilmesi kararlaştırılmıştır.
• Bunun için görevlendirilen komite kullanılacak
birimin Röntgen olmasına karar vermiştir.
![Page 4: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/4.jpg)
ĠYONĠZAN RADYASYON
KAYNAKLARI 1
• İnsanlar doğal çevrede iyonizan radyasyon ile
karşılaşırlar.
• Başlangıçta bu radyasyon tamamen doğal
kaynaklardan ortaya çıkarken son zamanlarda insan
eliyle oluşturulan radyasyon da giderek artmıştır.
• Doğal radyasyon dış ve iç kaynaklardan gelebilir.
• Dış kaynaklar kozmik ışınlar ve gamma
radyasyondur.
![Page 5: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/5.jpg)
ĠYONĠZAN RADYASYON
KAYNAKLARI 2
• Kozmik radyasyon yükseklikle yakından ilgilidir,yükseklik arttıkça artar ve 30-70 mrem/yıl arasındadeğişir.
• Gama ışınlar 30-130 mrem/yıl olup bina içinde veyadışında olup olmamaya göre değişir.
• Total dış kaynak radyasyonu 100 mrem/yıl’dır.
• İç kaynaklar su, yemek ve hava yolu ile alınanradyonükleidlerden gelir.
• Yıllık miktarı 25 mrem kadardır.
• Total doğal radyasyon dozu 125 mrem/yıl civarındadır.
![Page 6: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/6.jpg)
ĠYONĠZAN RADYASYON
KAYNAKLARI 3
• İnsan eliyle oluşturulan radyasyon doğal
radyasyondan az olmakla birlikte miktarı giderek
artmaktadır.
• En önemlisi yıllık 50-75 mrem değere ulaşan tanı
ve tedavi amaçlı kullanılan radyasyondur.
• Mesleki ekspojur yüksek değerlere ulaşabilir
ancak toplumda az kişiyi ilgilendirdiği için genetik
etkisi azdır.
![Page 7: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/7.jpg)
Günlük hayatımızda aldığımız
radyasyon miktarları
• Doğal radyasyon % 48
• Tıbbi amaçlı radyasyon % 46
• Nükleer silah testleri ve sızıntılar % 3
• Diğer % 3
![Page 8: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/8.jpg)
• Hayvanlarda yapılan deneyler ve kaza
sonucu radyasyona maruz kalan insanlarda
yapılan gözlemler, radyasyon dozu ile
biyolojik etkisi arasında belirgin bir ilişki
olduğunu göstermektedir.
• Tıpta radyasyon, tanısal (radyodiagnostik,
nükleer tıp) ya da tedavi (radyoterapi)
amacıyla kullanılmaktadır.
![Page 9: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/9.jpg)
RADYASYONUN
BĠYOLOJĠK ETKĠLERĠ 1
• Röntgen ışınları, bulunduğu ilk yıllarda zararlı etkilerininbilinmemesi nedeniyle hiçbir korunma önlemi olmadanyıllarca kullanılmıştır.
• Korumasız x-ışını tüplerini kullanan bazı kişiler,radyodermit nedeniyle el parmaklarını yitirmişler, bazılarıkatarakt olmuş, kimileri kısırlaşmış, hatta lösemi vekanserler sonucu ölenler olmuştur.
• Günümüzde, röntgen ışınlarının zararlı etkileri bilinmekteve radyoloji pratiğinde radyasyondan korunma kurallarıön planda tutulmaktadır.
• Günümüzde korunma şartlarında, tanısal dozlardakullanılan radyasyona bağlı ölüm söz konusu değildir.
![Page 10: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/10.jpg)
RADYASYONUN
BĠYOLOJĠK ETKĠLERĠ 2
• İyonizan radyasyonun canlı üzerine etkilerini“radyobiyoloji” bilim dalı inceler.
• Radyasyonun dokuya etkisi atomik seviyedeolmaktadır. İnsanda görülen radyasyon hasarı,atomik seviyede olan etkilere bağlı molekülleryapının bozulması sonucudur.
• Makromoleküller üzerinde yapılan invivoçalışmalarda daha az dozda zararlı etkigözlenirken, invitro çalışmalarda hasarı gözlemekiçin daha yüksek doz gerekmektedir.
![Page 11: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/11.jpg)
RADYASYONUN
BĠYOLOJĠK ETKĠLERĠ 3
• DNA, hücre ve insanın büyümesini ve gelişmesinikontrol eden kromozomları oluşturduğu içinradyasyon hasarından etkilenen moleküllerin enönemlilerindendir.
• Radyasyonun DNA’yı etkilemesi, organizmaya üç şekilde zarar verebilir.
1. Hücre ölümü,
2. Malignite,
3. Genetik hasar,
![Page 12: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/12.jpg)
![Page 13: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/13.jpg)
RADYASYONUN
BĠYOLOJĠK ETKĠLERĠ 4
• Eğer hasar germ hücrelerindeki DNA’da oluşursa
bir sonraki ya da daha sonraki nesillerde zararlı
etki görülebilir.
• DNA’daki hasar sonucu kromozomal
değişikliklerin neden olduğu mutasyonlar, resessif
özelliktedir.
• Bu durumda genetik etki, ancak aynı özellikte
mutasyona uğramış diğer bir üreme hücresi ile
fertilizasyon olduğunda ortaya çıkar.
![Page 14: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/14.jpg)
RADYASYONUN
BĠYOLOJĠK ETKĠLERĠ 5
• İyonizan ışınların maddeyle etkileşimi
sonucu ısı, eksitasyon ve iyonizasyon
oluşur.
• Canlı organizma ile bu etkileşim, doğrudan
veya dolaylı olarak iki şekilde olur.
![Page 15: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/15.jpg)
Doğrudan Etki
• Hücredeki makro moleküllerde (enzim,
protein, RNA, DNA) olur.
• Enzim ve proteinlerde oluşan etki hücre
tarafından onarılabilir.
• DNA’da oluşan etki ise onarılamaz.
• DNA’da oluşan bu etkiler genetik
mutasyon ve hücre ölümüne neden olabilir.
![Page 16: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/16.jpg)
Dolaylı Etki 1
• Su moleküllerinde görülen etkidir.
• İnsan vücudunun % 80’i sudur.
• Su, radyasyona maruz kaldığında, başkamoleküler yapılara bölünür.
• Buna suyun radyolizi denir.
• Suyun radyolizi sonucunda yaklaşık 1milisaniyelik bir süre için, H ve OH serbestkökleri oluşur.
![Page 17: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/17.jpg)
Dolaylı Etki 2
• Bunların enerji fazlaları, diğer molekülleri
etkileyerek moleküler bağları çözebilir.
• Ayrıca serbest köklerin birleşmesi sonucu,
hidrojen peroksit (H2O2) oluşabilir.
• Bu madde, hücreye toksik etkilidir.
• Bu şekilde oluşabilen hidrojenperoksid (H2O2)
kökü de hücreye hasar vermektedir.
![Page 18: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/18.jpg)
RADYASYONUN
BĠYOLOJĠK ETKĠLERĠ 6
• Radyasyonun canlı üzerindeki etkileri, ışınlamanınşiddeti ve süresine göre değişir.
• Etkiler hemen görülebildiği gibi latent birdönemden sonra da görülür.
• Tanısal amaçlı x-ışını cihazlarıyla alınan dozundüşük olması nedeniyle burada oluşan etkiler,nükleer silah ya da reaktör kazalarında görülenetkilerden farklı olmaktadır.
![Page 19: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/19.jpg)
Işına Duyarlılık Derecesi
• Hücrelerin ışına duyarlılık derecesi de farklılıkgösterir.
• Hızlı çoğalan ve bölünme fazındaki hücreler(kemik iliği hücreleri, derinin basal hücreleri,intestinal kript hücreleri) radyasyona dahaduyarlıdır.
• Buna karşın kemik, kıkırdak, kas, sinir ve bağdokusu gibi yapısal ve fonksiyonel özellikkazanmış hücreler radyasyona dirençlidir.
![Page 20: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/20.jpg)
Stokastik Etki
• Radyasyonun biyolojik etkilerinin oluşması içingereken dozun bir alt sınırı yoktur.
• Küçük dozlarda bile kanser ya da genetik etkiolabilir.
• Radyasyonun bu şekildeki dozdan bağımsız olanetkilerine “stokastik etki” denir.
• Bundan dolayı çalışanların ya da kitleninkorunmasında, mümkün olan en az dozun alınmasıönerilmektedir.
![Page 21: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/21.jpg)
Non-stokastik (deterministik)
Etki
• Belli bir eşik değerden sonra ortaya çıkan
etkidir.
• Bu değer altında etki izlenmez.
• Bu değer üzerinde etkinin ortaya çıkması
%100’dür.
• Radyoterapide doz arttırıldıkça ortaya çıkan
değişik cilt bulguları buna iyi bir örnektir.
![Page 22: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/22.jpg)
RADYASYONUN ERKEN
ETKĠLERĠ
• İnsanda 300 rad’lık total vücut
ışınlamasında bir ay içinde ölüm oranı %50
iken aralıklı olarak birkaç aylık periyodda
5000 rad’lık bölgesel radyoterapi
uygulamasında, sadece deri değişiklikleri
izlenmektedir.
![Page 23: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/23.jpg)
Radyasyon ekspojurunun
insandaki belli erken etkileri
Etki Işınlanan Bölge Minimum doz(rad)
Ölüm Tüm vücut 100
HematolojikYıkım Tüm vücut 25
Deri eritemi Bölgesel 300
Epilasyon Bölgesel 300
KromozomAberrasyonu Tüm vücut 5
GonadalDisfonksiyon Bölgesel 10
![Page 24: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/24.jpg)
AKUT RADYASYON
SENDROMU• Yüksek doz radyasyon sonrasında günler ya da
haftalar içinde ölüm olayına akut radyasyonsendromu adı verilir.
Doz (rad) Ortalama yaşam
(gün)
Hematolojik
ölüm200-1000 10-60
Gastrointestinal
ölüm1000-5000 3-10
SSS ölümü >5000 <3
![Page 25: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/25.jpg)
• Bu sendromlar dışında süreye bağlı
olmayan iki ayrı peryod vardır.
1. Prodromal sendrom
2. Latent dönem
![Page 26: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/26.jpg)
Prodromal Sendrom
• Vücuda 100 rad ve üzerinde radyasyon
verildiğinde, bulantı, kusma, ishal ve lökosit
(akyuvar) sayısında azalma şeklinde
görülen tablodur.
• Birkaç saatten birkaç güne kadar sürer.
• Semptomların ciddiyeti radyasyon dozuna
bağlıdır.
![Page 27: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/27.jpg)
Latent Dönem
• Radyasyona maruz kalma sonrasında
görülen geçici bir iyilik dönemidir.
• Bu dönemde radyasyon hastalığına ait
bulgular gözlenmez.
• 100-500 rad arası dozlarda bu dönem
haftalarca sürebilirken, 5000 rad ve üzeri
dozlarda birkaç saatten az sürer.
![Page 28: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/28.jpg)
RADYASYONUN ERKEN
ETKĠLERĠ
• Radyasyondan sonra 30 günlük periyod içinde
ölüm oranının %50 olduğu doz miktarı (LD50/30)
insanlar için 300 rad’dır.
• Bazı hayvan türlerinde bu değer, 3000 rad’a kadar
çıkabilmektedir.
• Hatta nükleer reaktörlerin kanallarında yaşayan ve
üreyen bir bakteri türü (Mikrokokküs
radyodurens) olduğu bilinmektedir.
![Page 29: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/29.jpg)
RADYASYONUN GEÇ
ETKĠLERĠ 1
• Az dozlarda üzün süreli radyasyon alımı sonucu
görülen etkilerdir.
• Deri: Eritem, desquamasyon, pigmentasyon ve
geç dönemde cilt kanserleri görülmektedir.
• Lens: Radyasyona bağlı katarakt olma riski dozla
orantılı olarak artar. Mesleki korunma sınırları
içinde alınan dozlarda, cilt bulgurları ve katarakt
oluşmaz.
![Page 30: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/30.jpg)
RADYASYONUN GEÇ
ETKĠLERĠ 2
• Hematolojik sistem:
• Çalışan personel maksimum dozun üzerinde doz
alırsa kan tablosunda değişiklikler görülür.
• En erken bulgu, lenfositlerin artması, granülosit ve
trombositlerin azalmasıdır.
• Lökositlerde azalma ya da artma olabilir.
• Eritrosit sayısındaki değişiklikler geç görülür fakat
x-ışınının etkilerinin önemli olduğunu düşündürür.
![Page 31: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/31.jpg)
RADYASYONUN GEÇ
ETKĠLERĠ 3
• Yaşam kısaltıcı etki:
• 1930-1965 yılları arasında Amerika’da
radyolojistler ile normal nüfus arasında
karşılaştırmalı yapılan istatistiksel çalışmada,
başlangıçta radyolojistlerin normal nüfusa göre
ortalama 5 yıl daha az yaşadığı görülmüşse de
1960 yılı ve sonrasında her iki grubun da
ortalama ölüm yaşı eşitlenmiştir.
![Page 32: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/32.jpg)
RADYASYONUN GEÇ
ETKĠLERĠ 4
• Kanser riski ve genetik etkiler:
• Atom bombası atıldıktan sonra Hiroşima ve
Nagazaki’de kurtulan kişiler üzerinde
yapılan çalışmada, radyasyona maruz
kalanlarda löseminin görülme sıklığının
normal nüfusa oranla belirgin olarak fazla
olduğu (10 katı kadar) gözlenmiştir.
![Page 33: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/33.jpg)
• Yüzyılın başlarında radyoloji çalışanlarında lösemi
insidansının oldukça yüksek olduğu görülmüştür.
• Bu dönemde, çalışanların, radyasyondan
korunmadıkları için tahmini olarak ortalama 100
rad/yıl kadar doz aldıkları hesaplanmıştır.
• 1929-1943 yılları arasındaki bir araştırmada radyoloji
çalışanlarında lösemi görülme oranı, normal nüfusun
10 katı fazla bulunmuş, 1948-1963 arasında yapılan
başka bir araştırmada ise 4 kat fazla olarak
belirlenmiştir.
RADYASYONUN GEÇ
ETKĠLERĠ 5
![Page 34: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/34.jpg)
• Toplumda kanser oranının fazla olması nedeniyleradyasyona bağlı kanser oluşma olasılığını belirlemek çokzordur.
• Radyojenik kanser riski olan organlar; meme, akciğer,tiroid ve sindirim sistemidir.
• Genetik Etki: Üreme dönemindeki olgular incelenirken,sonraki nesillerde olabilecek mutasyon riskini en azaindirmek için, gonadların ışınlanmasından mümkünolduğunca kaçınılmalıdır.
• Gonadların aldığı herbir mGy (0,1 rad) için bir sonrakinesilde genetik etki görülme olasılığı (nominal risk)1/250.000 dir.
RADYASYONUN GEÇ
ETKĠLERĠ 6
![Page 35: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/35.jpg)
![Page 36: Radyasyon sagligi-1](https://reader034.vdocuments.site/reader034/viewer/2022050808/5597b3431a28abbb2b8b483a/html5/thumbnails/36.jpg)