Ër moisiu” durrËs fakulteti i shkencave politike … · u lidhën traktate tregtare me shtetet...

kopje

UNIVERSITETI “ALEKSANDËR MOISIU” DURRËS

FAKULTETI I SHKENCAVE POLITIKE-JURIDIKE

DEPARTAMENTI ADMINISTRIMIT PUBLIK

MASTER NË “ADMINISTRIM PUBLIK”

MIKROTEZË

“REDUKTIMI I BARRIERAVE NË TREGTI,

PJESË E PROÇESIT TË INTEGRIMIT”

PUNOI: UDHËHEQËSE E TEMËS:

Vilma HOXHA Gerta XHAFERI

SHTATOR 2013

kopje

REDUKTIMI I BARRIERAVE NË TREGTI, PJESË E PROÇESIT TË INTEGRIMIT 2013

2

ABSTRAKTI

Nëpërmjet kësaj mikroteze, jam përpjekur të përshkruaj evolimin e doganave shqiptare në kohë duke u

fokusuar në proçedurat që ndiqen në lidhje me zhdoganimin e mallrave, eksportimi, kalimin tranzit etj.

Ndryshimet që kanë pësuar proçedurat administrative apo niveli i taksave me krijimin e marrëveshjeve

bilaterale për tregtinë e lirë apo më pas, me krijimin dhe impementimin e marrveshjeve rajonale e më

gjërë për tregtinë e lirë, si pjesë e pandarë e proçesit të integrimit.

Në mënyrë të veçantë janë trajtuar mënyrat e eleminimit të barrierave jo-tarifore në marrveshjen

rajonale të Tregtisë së Lirë CEFTA 2006 të cilat krijojnë pengesa të dukshme në rritjen e fluksit të

tregtisë, në kushtet e eleminimit tashmë të barrierave tarifore për shkak të implementimi të plotë të

Marrveshjes në fushën e taksave doganore.

Eleminimi i barrierave jo-tarifore ka si qëllim hapjen dhe liberalizimin e tregut rajonal e më gjërë

duke rritur ekonomitë, rritur eficencën, rritur cilësinë e shërbimeve të ofruara nga shteti, rritur

konkurencën, ulur çmimet, proçes paraprak përgatitje për integrimin në BE.

ABSTRACT

Through this micro-theme, I tried to describe the evolution of Albanian customs in time focusing on the

procedures folloëed in connection ëith the clearance of goods, export, transit, etc.. Changes that have

occurred in administrative procedures or tax rates by establishing bilateral agreements on free trade

and then creating and groëing up of the ëider regional agreements on free trade, as an integral part of

the integration process.

Specifically, are handled the ëays of eliminating non-tariff barriers to regional free trade agreement

CEFTA 2006 ëhich create significant barriers to increased trade floës, in terms of the elimination of

tariff barriers already, due to the full implementation Agreement in the field of customs duties.

The elimination of non-tariff barriers intended market opening and liberalization of regional and ëider

by increasing economies, increase efficiency, increase the quality of services provided by the state,

increased competition, loëer prices, preliminary preparation process for EU integration.

kopje


3

MIRËNJOHJE

Në përfundim të këtij proçesi studimor, dëshiroj të shpreh mirënjohejn time për të

gjithë stafin akademik të Universitetit “Aleksandër Moisiu” dhe në veçanti falenderoj

përzemërsisht pedagogen time Gerta Xhaferi për përkushtimin dhe ndihmën e dhënë

në formimin e këtij punimi.

Dua të falenderoj miqtë e mij dhe në veçanërisht familjen time, për mbështetjen dhe

ndihmën e dhënë.

Gjithashtu një falenderim shkon për bashkëpunëtorët të cilët më munduan në hartimin

e kësaj teme nëpërmjet materialeve apo eksperiencave të ndryshme.

kopje


4

PËRMBAJTJA E TEMËS

HYRJA 7

KAPITULLI I

HISTORIA DHE MISIONI I SISTEMIT DOGANOR

1.1 Sistemi doganor shqiptar 8

1.2 Mënyra e organizimit të sistemit doganor shqiptar 9

1.3 Misionet aktuale të shërbimit doganor shqiptar 10

KAPITULLI II

PROCEDURAT DOGANORE DHE RAPORTI ME BIZNESIN

2.1 Proçedurat doganore 12

2.1.1 Tarifat doganore 12

2.1.2 Eksportimi i mallrave 12

2.1.3 Importimi i mallrave 13

2.1.4 Tranzitimi i mallrave 13

2.1.5 Importimi dhe Eksportimi i përkohshëm i mallrave 14

2.2 Marrëdhëniet e biznesit me administratën 14

2.3 Nevojat e ndërhyrjes për lehtësimin e proçedurave 14

KAPITULLI III

MARRËVESHJET E TREGTISË SË LIRË

3.1 Hyrje 16

3.2 Shqipëria dhe Marrëveshjet e Tregtisë se Lirë 16

3.3 Marrëveshjet bilaterale të tregëtisë së lirë 18

3.3.1 Misioni i MTL-ve 18

3.3.2 Përfitimet nga MTL- të 18

3.4 Marrëveshjet Rajonale të Tregëtisë së Lirë 19

3.5 Marrëveshja CEFTA 21

3.5.1 Rregullat e origjinës 22

3.5.2 Origjina e mallrave 22

3.5.3 Si përcaktohet origjina e mallrave 22

3.5.4 Rëndësia e konceptit të origjinës 23

3.5.5 Ndryshimi i rregullave të origjinës në marrëveshjen CEFTA në raport me me

Marrveshjet Bilaterale të Tregtisë së Lirë 24

3.5.6 Ndërthurja e CEFTA-s me MTL-ët Bilaterale 24

3.5.7 Ndikimi në sistemin tarifor (barrierat tarifore) i MTL-ve 25

kopje


5

KAPITULLI IV

BARRIERAT JO-TARIFORE NË MARRËVESHJEN CEFTA

4.1 Hyrje 26

4.2 Barrierat teknike ne tregti 27

4.2.1 Kuadri institucional për standartizimin dhe bashkëpunimin e jashtëm 27

4.2.2 Zhvendosja e rregullave teknike të BE-së në sektorët prioritare 28

4.2.3 Vendosja e standarteve Europiane në sektorët prioritarë 28

4.2.4 Kuadri institucional për akreditimin dhe bashkëpunimin e jashtëm 28

4.2.5 Informaconi dhe mekanizmat e njoftimit 29

4.3 Proçedurat Sanitare dhe Fitosanitare (SPS) 30

4.3.1 Kuadri institucional për proçedurat SPS 31

4.3.2 Bashkëpunimi në nivel agjensie brënda dhe jashtë CEFTA-s 32

4.3.3 Korniza ligjore SPS 32

4.3.4 Zhvendosja e proçedurave Europiane në SPS 33

4.3.5 Informacioni dhe mekanizmat e njoftimit 33

4.4 Pengesat administrative të tregtisë 35

4.4.1 Krijimi i një faqe zyrtarë kombëtare interneti për Doganat dhe sigurimi i

cilësisë së informacionit 37

4.4.2 Pika e vetme hetimore kufitare 37

4.4.3 Përfshirja e Komunitetit të Biznesit në vendimarrje 38

4.4.4 Proçedurat e përcaktuara 38

4.4.5 Proçedurat e apelimit 39

4.4.6 Eleminimi i tarifave dhe shpenzimeve të shërbimit 40

4.4.7 Formalitet, dokumentat dhe përpunimi elektronik 40

4.4.8 Proçedurat doganore dhe proçeset e tjera 41

4.4.9 Institucionet e brëndshme dhe kufitare, koordinimi dhe bashkëpunimi i tyre.

44

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME 44

BIBLIOGRAFIA 45

kopje


6

SHKURTESAT E PËRDORURA

MTL Marëveshje e Tregtisë së Lirë

BE Bashkimi Europian

OBT Organizata Botërore e Tregtisë

HS Sistemi Harmnizues i Mallrave

ËCO Organizata Ndërkombëtare e Doganave

MSABE Marrëvshja e Stabilizim Asocimit me Komunitetin Europian

GATT Marrëveshje e Përgjithshme mbi Tarifat dhe Tregtinë

CEFTA Marrëveshje e Tregëtisë së Lirë për Vëndet e Europës Qëndrore

EFTA Marrëveshje e Europiane e Tregëtisë së Lirë

EURO-MED Marrëveshje e Bashkëpunimit Europian

SPS Masat Sanitare dhe Fitosanitare

BTT Barriera Tarifore

BJT Barriera Jo-Tarifore

OECD Organizata për bashkëpunim dhe zhvillim ekonomik

kopje


7

HYRJE

“Asnjë vënd nuk është dëmtuar

kurrë nga tregtia”

Benjamin Franklin

Shkëmbimi i mallrave ka qenë një ndër verimtaritë më të hershme të njerëzimit.

Pamundësia për të prodhuar vetë gjithçka në mënyrë efiçente, ka nxitur shkëmbimin e

mallrave dhe lëndëve të para. Nga ky veprim i iniciuar për mbijetesë, sot tregtia është

shëndruar në një element qëndror të politikës botërore. Politikat tregtare, sidomos ato

të nxitjes së eksporteve dhe gjetjes së tregjeve të reja, kanë vëndin kryesor në politikat

ekonomike të qeverive dhe vëndeve të ndryshme.

Mekanizma të ndryshëm janë “shpikur” për të lehtësuar marrëdhëniet tregtare

ndërmjet shteteve. Mentaliteti tregtar ka evoluar së tepërmi. E gjithë vëmëndja është

përqendruar në liberalizimin tregtar të ekonomive të vëndeve të ndryshme, hapjen

kundrejt investitorëve të huaj, reduktimin e barrierave tregtare, me qëllimin e vetëm të

përfitimin maksimal nga avantazhet konkuruese të secilit vënd dhe nga transferimi i

teknologjive, kapitaleve dhe njohurive. Vetëm gjatë vitit 2012, eksportet neto botërore

të mallrave arritën shifrën 18`428`800 milion USD1.

Perkundrejtë rritjes së efiçensës së veprimtarisë së intitucioneve shtetërore kufitare,

punohet për reduktimi e barrierave jo-tarifore me synimin e përshtatjes me trendet e

reja drejtë tregut global.

1 Të dhënat e publikuara në faqën e Komisionit Europian http://madb.europa.eu/madb/statistical_form.htm

http://madb.europa.eu/madb/statistical_form.htm

kopje


8

KAPITULLI I

HISTORIA DHE MISIONI I SISTEMIT DOGANOR

1.1 Sistemi doganor Shqiptar

Dogana nënkupton një organizim të natyrës publike i krijuar me qëllimin e mbledhjes

së detyrimeve doganore të importit si dhe të kontrollit të hyrjes dhe daljes së mallrave

nga territori kombëtar.

Dogana ka lindur dhe është zhvilluar së bashku me shtetin, megjithatë roli dhe misioni

i saj kanë mbetur për mijëra vjet i pandryshuar. Në kohët e sotme, kur liberalizimi

dhe integrimi i tregjeve i ka zënë vëndin proteksionizmit, dogana ka marrë një rol të ri

që ka të bëjë me lehtësimin e tregtisë dhe mbrojtjen e komunitetit.

Në gjuhën shqipe fjala “doganë” duket se rrjedh nga italishtja “la dogana”.

Akoma nuk është shumë e qartë se ku dhe kur lindi saktësisht koncepti i doganës për

herë të parë. Adam Smith në veprën e tij të famshme “Pasuria e Kombeve” tregon se

dogana, si një pagesë e zakonshme detyrimesh, ka ekzistuar qysh prej kohëve që nuk

mbahen mend.

Thuhet se dogana ka ekzistuar që në kohën e Mbretërisë së Vjetër në Egjiptin e

Lashtë, rreth viteve 2700-2200 para Krishtit por nuk ka dokumenta konkrete historike

që të konfirmojë ekzistencën e doganës në Mbretëritë e Vjetra të Faraonëve të

Egjiptit.

Dëshmitë e para për një organ të krahasueshëm me institucionin aktual të doganës

vijnë nga Greqia e lashtë, rreth 2500 vjet më parë, kur në hyrje të qytetit të Athines, në

portin e Pireut, të gjithë mallrat që tranzitoheshin në të, i nënshtroheshin një takse

(mendohet të ketë qenë 2%) e cila quhej “pentecoste”.

Në Shqipëri, taksa doganore njihet që në pushtimin Otoman e cila quhej “Zeqri

Ashir”. Kjo taksë, e vendosur mbi mallrat tregtare, ishte në masën 1/40 për tregtarët

vendas dhe 1/10 për tregtarët e huaj duke u ndarë në katër lloje: importim, eksportim,

konsum dhe tranzite.

Tregtia e jashtme varej nga një autorizim i posaçëm i qeverisë turke, ku e drejta e

tregtimit i ishte dhënë nënshtetasve të huaj si një privilegj i veçantë. Në kohën e

perandorisë Otomane u nënshkruan një sërë marëveshjesh me Venedikun, Austrinë

dhe Francën. U lidhën traktate tregtare me shtetet e huaja si Anglia, Franca, Rusia,

Spanja. Ndërkohë që tregtia me jashtë ishte e lokalizuar në qytete kufitare si:

Gjirokastra, Saranda, Durrësi dhe Shkodra.

Sistemi doganor ka ekzistuar dhe në pashallëkun e Janinës me Ali Pashë Tepelenën i

cili ndiqte një politikë proteksioniste. Më vonë dogana mori emrin “kryedrejtori” me

në krye Qani Pashën, i cili hartoi ligjin për ndalimin e kontrabandës, për përdorimin e

vulave të plumbta, për ndalimin e mashtrimeve për anullimin e taksave të doganave.

Shpallja e Pavarësisë Kombëtare e gjeti qeverinë e re para vështirësive të mëdha.

Lindën kështu problemet e para:

kopje


9

Sistemi doganor i trashëguar nga qeverisja otomane aplikonte një taksë doganore fikse

prej 11% mbi të gjithë mallrat e importuar. Qeveria e Ismail Qemalit vuri në fuqi

tarifat doganore me bazë specifike në varësi të llojit të mallrave.

Nëpërmjet shtimit të diversitetit të taksave doganore mbi produktet e importuara, u

shtua dhe sasia e të ardhurave doganore. Por fatkeqësisht jeta e kësaj qeverie ishte

shume e shkurtër, si pasojë e së cilës e la dhe sistemin doganor në një fazë

embrionike.

Pas Kongresit të Lushnjës administrata doganore u çentralizua edhe më tej me një

drejtori në Durrës. Doganat administroheshin me anën e drejtorave që vareshin nga

Ministria e Financave. Pas çlirimit të vendit u ndalua eksportimi dhe importimi i

monedhave me vlerë, ar, argjend, platin, gurë të çmuar etj. Në këtë periudhë

marrëdhëniet e mira midis Shqipërisë dhe Jugosllavisë çuan në lidhjen e një traktati.

Si pasojë e këtij traktati në Ministrinë e Ekonomisë u krijua një seksion doganor i

përbashkët shqiptaro-jugosllav. Seksion i cili lëshonte lejet dhe merrej me kontrollin e

ekspotimit dhe të importeve. Por shpejt nisën abuzimet me këtë traktat. Doganat ishin

një marionet për të arritur kontrollin e monopolit të tregtisë së jashtme, e për të luftuar

kontrabandën dhe spekulatorët.

Në 16 nëntor të 1956 u hartua Kodi Doganor i cili trajtonte detyrat e organizimit e të

funksionimit të doganave. Politika super proteksioniste e përdorur nga sistemi

komunist bëri që për një periudhe gati 50 vjeçare Shqipëria të qëndronte nën një

“Status Quo” të krijuar vet prej saj duke u ndarë prej zhvillimeve të botës, e kjo jo

vetëm nën këndvështrimin e doganave.

Fillimet doganat moderne i njeh pas vitit 1991 periudhë kjo ku me propozimin e

Këshillit të Ministrave, Kuvendi Popullor vendosi të aprovojë Kodin Doganor të

Republikës së Shqipërisë dhe ligjin për tarifat doganore.

Kodi Doganor i vitit 1992 karakterizohet nga thjeshtësia, pra nga numri i pakët i

dispozitave (74 nene), ku janë përshkruar në mënyre të përgjithshme terminologjia,

proçedurat etj. Pamvarësisht se ligji parashikonte vlerësimin doganor, bazuar në

vlerën e transaktuar, për vetë kushtet e Shqipërisë, mosformimi legjislativ, mungesa e

një administrate të konsoliduar dhe pamundësia e verifikimit të informacioneve, e

detyruan Qeverinë e asaj kohe të marrë masa “mbrojtëse” duke vendosur në mënyrë

të detyrueshmë “çmimet dysheme”.

Zhvillimet ekonomike e sociale që pasuan vitin 1997, bënë të domosdoshëm

rishikimin e Legjislacionit Doganor të vitit 1992.

Nën asistencën e misionit ndërkombëtar CAM-ALBANA (Customs Albania Mission)

me datë 27.01.1999 u miratua Kodi i ri Doganor (Ligji nr.8449 dt. 27.01.1999), kodi i

cili për vetë rëndësinë që kishte u miratua me shumcië të cilësuar (2/3 e Parlamentit).

1.2 Mënyra e organizimit të sistemit doganor shqiptar.

Sistemi doganor është i drejtuar nga Drejtori i Përgjithshëm i Doganave.

Drejtoria e Përgjithshme e Doganave, si një strukturë shtetërore nën varësinë e

Ministrisë së Financave, është e organizuar në 5 departamente:

Departamenti Administrativ.

Departamenti Operativ e Hetimor

Departamenti IT

Departamenti i Akcizës

Departamenti Teknik.

kopje


10

Gjithashtu nën varësinë e Drejtorit të Përgjithshëm është edhe kabineti i tij i cili

përfishin struktura të fuqishme kontrolli si Auditin e Brëndshëm, Drejtorinë e

Investigimit / Antikonrrupsion etj.

Personeli i Administratës Doganore kategorizohet si më poshtë:

* Zyrtarë të lartë drejtues të kategorisë A dhe B

* Zyrtarë drejtues të kategorisë Cl

* Zyrtarë zbatues të kategorisë C2

* Personel ndihmës i kategorisë Dl dhe D2

Në të gjithë Shqipërinë janë të vendosura 17 Degë Doganore të cila klasifikohen në:

Degë doganore kufitare tokësore;

Degë doganore kufitare detare;

Degë doganore të brëndshme.

Tabela 1.1 Struktura operative e sistemit doganor

1.3 Misionet aktuale të shërbimit doganor shqiptar

Veprimtaria doganore siguron mbrojtjen e interesave të Republikës së Shqipërisë që

kanë të bëjnë me hyrje, daljet apo kalimet e mallrave pamvarësisht mënyrës së

transportit, lidhur me dërgesat ndërkombëtare, me kalim në pikat kufitare dhe me

qarkullim të lirë të mallrave, të personave dhe të bagazheve të tyre.

Kjo veprimtari sigurohet nëpërmjet përmbushjes më së miri të misioneve të

Administratës Doganore Shqiptare:

kopje


11

- të ruajë interesat financiarë dhe ekonomikë të Shqipërisë

- të garantojë sigurinë dhe mbrojtjen e shoqërisë dhe të partnerëve tanë të

biznesit duke u mbështetur në menaxhimin e riskut dhe kontrolle efikase dhe efektive

- të lehtësojë tregtinë duke implementuar metoda dhe teknologji moderne pune

- të bashkëpunojë në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar me të gjithë aktorët

përkatës

MISIONI FISKAL

Misioni fiskal konsiston në mbledhjen e detyrimeve të importit të cilat përbëhen nga

detyrimet doganore dhe taksa të tjera me efekt të njëjtë si TVSH, Akcizat, Renta

Minerare, Taksa e Karbonit etj. Ç’ka bërë që pesha specifike e të ardhurave që mbledh

dhe derdh dogana në buxhetin e shtetit të jetë një shifër e konsiderueshme duke u bërë

qe ky të jetë një nga misionet më të rëndësishme aktuale të saj.

MISIONI EKONOMIK

Misioni ekonomik konsiston në marrjen e masave konkrete me qëllim stimulimin dhe

zhvillimin e ekonomisë vëndase, mbrojtes së prodhuesve vëndas etj.

Ky mision realizohet nëpërmjet aplikimit të taksave dhe tarifave sezonale për

prodhimet bujqësore, nëpërmjet kontrollimit të sistemit të liçencave duke mbrojtur

prodhuesin vendas dhe duke stimuluar importet për sfera të caktuara. Nëpërmjet

heqjes apo reduktimit të taksave të caktuara duke inkurajuar investimet në vendin

tone. Si shembull për përmbushjen e këtij misioni mund të marim Regjimin e

Përpunimit Aktiv (fasonët). Ky regjim jepet, administrohet dhe kontrollohet nga

shërbimi doganor. Ky është një nga sektorët ku punojnë rreth 600 firma dhe në të cilët

janë të punësuar një pjesë e konsiderueshme e fuqisë punëtore, duke stimuluar

individet dhe ndikuar në përgjegjësinë sociale.

MISIONI MBROJTËS

Misioni mbrojtës i doganës shtrihet në disa fusha:

Mbrojtja e sigurisë kombëtare dhe rendit publik .

Ndalimi i trafikut të jashtëligjshëm të armeve, eksplozivëve, lëndëve helmuese.

Kontrolli i sigurisë në Aeroport dhe Porte në kuadrin e luftës kundër terrorizmit.

Ndalimi i trafikut të narkotikeve.

Kontrolli i parasë "së pisët".

Ndalimi i importit, eksportit, tranzitimit të materialeve të shkruara që rrezikojnë

sigurinë kombëtare.

Mbrojtja e konsumatorëve

Kontrolli i respektimit të normave të prodhimit si dhe kontrolli i normave teknike të

sigurimit.

Lufta kundër fallsifikimive të markave dhe prodhimeve pirate.

Mbrojtja e shëndetit publik.

Kontrolli sanitar dhe fitosanitar i kafshëve dhe bimëve të importuara.

Kontrolli i prodhimeve farmaceutike të importuara.

Lufta kunder trafikut të drogës dhe substancave psikotrope, etj.

Mbrojtja e pasurisë kulturore kombëtare

Kontrolli i eksportit të veprave të artit dhe të koleksioneve antike me vlera kombëtare

si dhe ndalimi i eksportit klandestin të tyre.

Ruajtja e moralit publik.

kopje


12

Mbrojtja e ambientit

KAPITULLI II

PROÇEDURAT DOGANORE DHE RAPORTI ME BIZNESIN

2.1 Proçedurat doganore

Në ditët e sotme, ndërmjet misioneve të ndryshme, ajo që mbizotëron është kontrolli i

lëvizjes së mallrave, jo vetëm për qëllime të mbledhjes së të ardhurave, por edhe për

mbrojtjen e ekonomisë dhe konsumatorëve vëndas. Ky mision realizohet nëpërmjetë

kryerjes së një sërë proçedurash të mirë përcaktuara në Kodin Doganor, të cilat në

gjuhën e përditshme njohen si “proçedura doganore”.

2.1.1 Tarifat Doganore

Çdo mall, përpara kryerjes së proçedurave kufitare, duhet të klasifikohet, që do të

thotë të kombinohet me një numër specific. Për këtë qëllim përdoret Sistemi i

Harmonizuar (Harmonized System - HS) i cili është një sistem ndërkombëtar i

standartizuar që klasifikon çdo produkt të vecantë nëpërmjet përdorimit të një serie

numrash.

Sistemi i harmonizuar është i menaxhuar nga Organizata Ndërkombëtare e Doganave

(Word Customs Organization – WCO), organizatë kjo me karakter ndërkombëtar, me

aderimin e 179 shtete dhe me qendër në Bruksel, Belgjikë.

Shqipëria ka aderuar në këtë organizatë që më datën 31.08.1992.

Për të evituar klasifikimin e gabuar me penalitete për palët, Kodi Doganor në nenin 22

ka parashikuar “Klasifikimin tarifor të detyrueshëm” me anë të së cilës çdo importues

ka të drejtë të kërkojë nga autoritetet doganore informacion në lidhje me klasifikimin

e mallit të tij, informacion ky i detyrueshëm për një periudhë 6-vjecare për të gjitha

palët.

Në Shqipëri, kjo e drejtë është pak e përdorur apo më mirë të themi aspak (më pak se

20 raste rezultojnë në historikun e doganës), kjo mendojmë se ka ardhur për shkak të

burokracisë administrative në vëndin tonë.

2.1.2 Eksportimi i mallrave.

Në rast të daljes së mallrave nga territori doganor (kufiri shtetëror), dogana ka

detyrimin të kontrollojë nëse mallrat janë të lira për tu eksportuar, nuk janë objekt i

proçedurave specifike apo autorizimeve nga ana e organeve të tjerë të përcaktuar (si

shembull mund të përmendim eksportimin e lëndës drusore e cila detyrimisht duhet të

shoqërohet me leje të posaçme nga Drejtoria e Administrimit të Pyjeve si dhe nga

kopje


13

Drejtoria e Përgjithshme e Doganave, apo veprave të artit të cilat duhet të shoqërohen

me leje paraprake nga Ministria e Kulturës).

Në të njëtjën kohë, dhe në bashkëpunim edhe me agjensitë doganore, dogana lëshon

deklaratën doganore e cila jo vetëm konfirmon rregullshmërinë e veprimtarisë së

eksportit por përdoret edhe për të vërtetuar përpara Organit Tatimor se malli realisht

është eksportuar duke justifikuar në këtë mënyrë transaksionin financiar pa TVSH.

2.1.3 Importimi i mallrave.

Në të gjitha rastet kur importohet një mall nga jashtë, dogana, përveç kontrollit të

rregullshmërisë së lëvizjes së mallit ka detyrimin edhe të vjeljes së “detyrimeve

doganore të importit”.

Pas klasifikimit të mallrave në bazë të tarifës doganore, është e detyrueshme

përcaktimi i origjinës së mallrave.

Me anë të këtyre dy elementëve, është e mundur të përcaktohet nëse bëhet fjale për një

import të lirë, import të kushtëzuar nga ndonjë liçensë specifike (si shembull mund të

marrin importimin e hidrokarbureve të cilat janë të kushtëzuar nga liçensimi i

shoqërisë importuese nga Ministria e Ekonomisë), import i ndaluar (si shembull mund

të marrim importimin e gomave të përdorur, vajit të përdorur etj, të cilët në mënyrë të

posaçme janë të ndaluar të importohen në Shqipëri apo kafshë nga shtete të ndryshme

të publikuara se mund të mbartin sëmundje ngjitese) apo nëse bëhet fjalë për një

import i cili i nënshtrohet një proçedure strikte (si shembull mund të marrim

importimin e armëve të gjahut të cilat duhet paraprakisht të rregjistrohen në Drejtorinë

e Policisë së Kufirit).

Hapi i dytë është llogaritja e taksës doganore konkrete të cilave do t`i nënshtrohen

mallrat. Kjo është një taksë e cila ka lindur në të gjithë shtetet e botës për qëllime

proteksioniste dhe fiskale. Aktualisht Taksa Doganore e ka humbur shumë misionin e

saj mbrojtës të prodhimit të brëndshëm për shkak se nivelet e saj jane reduktuar ose

jane bërë zero në vijim të marrveshje ndërkombëtare preferenciale.

Llogaritja e detyrimit doganor bëhet mbi bazën e vlerës statistikore të mallrave gjë e

cila nënkupton shumën e vlerës reale të mallrave në momentin e kalimit të kufirit. Kjo

vlerë përfshin përveç vlerës së faturës (vlerës së transaksionit), edhe të gjithë

shpenzimet e çdo lloji qofshin, të bërë për mallrat deri në atë moment (shpenzimet e

transportit, sigurimit të mallit etj). Kështu mbi bazën të kushteve të blerjes, të

përshkuara në faturë më anë të Inkotermave ndërkombëtare, vlerës së transaktuar

duhet ti shtohen apo ti zbriten shpenzimet e kryera (psh i shtohen nëse kushti është

EXW, FCA etj apo i zbriten nëse është CFR, CIF etj).

Gjithashtu në të njejtën proçedurë llogariten edhe taksat e tjera me efekt të njëjtë me

Taksën Doganore si TVSH, AKCIZËS, etj.

Efektivisht, të gjithë kontrollet realizohen nga dogana mbi bazën e “deklarimit”

nëpërmjet depozitmit në rrugë elektronike dhe më pas në “Hard-Copy” të DAV-it

(Dokumenti Administrativ i Vetëm). Ky deklarim gjithnjë paraqitet nga importuesit

nëpërmjet një agjensie doganore të autorizuar, të cilës i janë prezantuar dokumentat.

Në eventualitet të zbulimit të ndonjë parregullsie, qoftë edhe në mënyrë aposteriori,

aplikohen penalitet përkatëse.

kopje


14

2.1.4 Mallrat në tranzit.

Në rastet e mallrave që kërkojnë të lëvizin në tranzit nëpërmjet territorit kombëtar, të

mbërritura për shembull në një port, aeroport apo kufi tokësor dhe të destinuara për

një shtet tjetër (apo edhe për një doganë të brëndshem në një qytet të ndryshëm nga

qyteti i doganës ku kanë mbërritur), dogana duhet të sigurohet që ky mall nuk do të

hidhet në treg (qarkullim të lirë) në mënyrë të paligjshme. Për këtë qëllim lëshohet

deklarata doganore e tranzitit (T1). Një nga subjektet e këtij tranzitimi, (zakonisht

agjensitë doganore marrin përsipër, nëpërmjet vendosjes së garancisë ekonomike se

malli do të mbërrijë në destinacion në kohë dhe i paprekur). Në rast të kundërt, krahas

vjeljes së garancisë së detyrimeve doganor, aplikohen saksione tepër të larta deri në

fillimin e ndjekjes penale nga organi i akuzës.

2.1.5 Importimi dhe Eksportimi i përkohshëm i mallrave.

Në disa raste, mallrat lëvizin me qëllim hyrjen apo daljen e përkohshme të tyre nga

territori doganor (p.sh për tu riparuar, për të marrë pjesë në panaire etj). Në këtë rast

kemi të bëjmë me import apo eksport të përkohshëm. Në të tilla raste, detyra e

doganës është që të garantohet se operacionet doganore do të jenë realizuar në

respektim të kërkesave të ligjit (në rastin e importit për të garantuar se asnjë mall nuk

do të vendoset në qarkullim të lirë pa paguar taksën doganre, TVSH-në etj). Kjo

proçedurë ndonjëherë mund të shoqërohet edhe me vendosjen e një garancie

financiare e cila rimbursohet vetëm kur mbyllen me sukses proçedurat doganore

(mallrat ri-eksportohen).

2.2 Marrëdhëniet e biznesit me administraten

Proçedurat doganore ndikojnë në mënyrë direkte apo indirekte në jetën, në

performancën e bisnesit apo të sipërmarjeve të ndryshme. Lehtësimi i tyre do të sjellë

rrjedhimisht dhe një klimë më të mirë për sipërmarjet shqiptare. Integrimi Europian ka

qënë dhe mbetet një endërr për Shqipërinë. Ëndërr, por jo e pa realizueshme, e mesa

duket, trendi i ecurisë është në drejtim të mbarë. Kalvari ynë nuk është i thjeshtë, i

shëndritshëm, por shpesh herë ai vështirësohet, të lodh e të mundon. Në sektorin

ekonomik doganat, ridimensionimi i tyre, marëveshjet e tregtisë së lirë, proçedurat

doganore, risqet, koha etj përbëjnë disa nga kushtet kryesore për integrimin në BE.

Paralelisht me respektimin e standarteve të BE-së vendi ynë duhet të angazhohet nga

kalimi në një ekonomi importuese në një ekonomi eksportuese, duhet të fuqizojë

mekanizmat e brendshëm kundër kontrabandës e trafiqeve dhe duhet të përmirësojë

strukturat e mbledhjes së detyrimeve tatimore e doganore duke lehtësuar njëkohësisht

proçedurat, duke qenë transparent dhe kompetitiv me kërkesat e kohës.

2.3 Nevoja e ndërhyrjes për përmisimin e proçedurave doganore

A është e nevojshme të ndërhyjmë në proçedurat doganore për t’i përmirësuar ato, apo

ato janë në një nivel të kënaqshëm dhe tani për tani nuk kanë nevojë të ndryshohen?

Lehtësimi i tregtisë dhe përfitimet e pritura.

kopje


15

Emancipimi shkon paralelisht me zhvillimin ekonomik, me rritjen e të ardhurave, sa

më shumë të ardhura aq më shumë do të rriten kursimet, aq më shumë do të rriten

investimet e aq më shumë do të kemi për të shpenzuar e për rrjedhojë do të kemi një

mirëqënie më të mirë. Rritje e të ardhurave do të thotë më shumë tregti mes vendeve

dhe ajo zhvillohet përmes përpjekjeve për lehtësimin e saj. Lehtësimi i proçedurave

është një harmonizim, koordinim e s’është vetëm përmirësimi i tyre në dogana, por ka

një kuptim më të gjerë2.

Proçesi i lehtësimit të tregtisë eshtë një proçes multilateral. Proçedurat doganore janë

një pengesë dhe më e kushtueshme për tregtinë dhe bisnesin në vendet në zhvillim.

Komisioni Europian së fundmi ka implementuar Kodin e ri Doganor Komunitar që

synon, lehtësimin më tej të transaksioneve tregtare. Shqipëria është në fazën e

përgatitjes së draftit, nën mbikqyrjen e misionit të asistencës, por akoma nuk është

materializuar në projekt ligj. Pengesë kanë qenë edhe zhvillimet politike në shqipëri

pasi miratimi i Kodit Doganor kërkon shumicë të cilësuar në Parlament.

Lehtësimi i tregtisë me jashtë ndikon tek të ardhurat e qytetarëve për shkak të

reduktimit të kostove të transaksionit.

“Kostot e transaksionit = Kosto të proçedurave doganore të nevojshme dhe efiçente +

kostot e proçedurave doganore të panevojshme dhe inefiçente + kostot e korrupsionit

dhe kontrabandës3.”

Sipas një studimi të Joseph Francois, Hans van Meijl & Frank van Tongeren,

përfitimet globale nga liberalizimi tregtar vlerësohet të arrijnë 367 miliardë $/vit, 40%

të të cilave realizohen nga lehtësimi i tregtisë, 28% e përfitimeve do të vinin nga

përmirësimi i efiçencës së infrastrukturës portuale, 9% nga përmirësimi i proçedurave

doganore, 22% nga mjedisi rregullator i bisnesit dhe 41% nga përmisimi i shërbimeve

(tregtia elektronike). Vlerësimet e tjera flasin për kostot e proçedurave doganore, të

cilat luhaten 2.5-15% të vlerës së mallit. Po të marrim shifrën minimale 2.5%, kjo do

të kishtë një kosto në tregtinë globale prej 325 miliardë $4.

Në ekonominë shqiptare ka edhe kosto për shkak të proçedurave jo efiçente doganore.

Zinxhiri tregtar përfshin :

- porosinë për mallrat;

- pagesat;

- transport;

- doganat:

Hallka më problematike që kërkon një zgjidhje më imediate në Shqipëri është dogana.

Në këtë aspekt lehtësimi i tregtisë do të shihet në 4 dimensione:

Racionalizim - eliminimi i proçedurave jo efiçente, masave penguese;

Thjeshtëzim - masat që mbeten të jenë lehtësisht të zbatueshme;

Harmonizim - të kemi të njëjta rregulla loje për të gjithë tregtarët;

Automatizimi - përdorimi i teknologjisë moderne të komunikimit dhe të informacionit.

Masat që duhet të marrë administrata doganore për përmirsimin e proçedurave

doganore.

Të eliminojë kërkesat dhe proçedurat e tepërta.

Të zbatojë proçedura efiçente duke marë në konsideratë aktivitetet e bisneseve dhe

analizën e riskut.

2 Faqja e OBT-së : http://www.wto.org/english/tratop_e/tradfa_e/tradfac2_e.htm 3 Salvatore Schiavo-Campo “Introduction to the economics and governance dimension of customs procedures” 4 Marrë nga: Trade Facilitation-Impact and potential gains, National board of trade, "Trade liberalization in the Doha

Development Round”.

http://www.i4ide.org/a/bla/ecpoli/v20y2005i42p349-391.html

http://www.i4ide.org/a/bla/ecpoli/v20y2005i42p349-391.html

kopje


16

Të krijohen mundësia reale që bisnesi të bëjë aplikimet e tij on-line pa humbur kohë.

KAPITULI III

MARRËVESHJET E TREGTISË SË LIRË

3.1 Hyrje

Objektivi kryesor i organizatave qeveritare e jo qeveritare ka qenë stabiliteti midis

vendeve. Për shumë studiues ka qenë e pamundur tregtia e lirë për shkak të mureve të

larta tarifore. E parë nën këtë prizëm politikat ekonomike e tregtare duheshin

rikonsideruar dhe rihartuar. Në vijim të kësaj ideje u krijuan disa institucione

ndërkombëtare që do të koordinonin politikat ekonomike për të garantuar stabilitetin

monetar global (Fondi Monetar Ndërkombëtar) dhe do të nxisnin zhvillimin

ekonomik të kombeve nëpërmjet dhënies së kredive për zhvillim (Banka

Ndërkombëtare për Rindërtim dhe Zhvillim, më vonë e njohur si Banka Botërore).

Krahas krijimit të organizatave të mësipërme u bënë disa tentativa jo efikase, për të

krijuar një Organizatë Ndërkombëtare të Tregtisë, edhe pse më vonë u krijua një

Marrëveshje e Përgjithshme për Tregtinë dhe Tarifat (GATT). Qëllimi i GATT-it

ishte liberalizimi i tregtisë globale, duke bërë kështu të mundur dhe rregullimin e

tregtisë midis kombeve, edhe pse kanë qënë jo të paktat debatet mbi këtë temë midis

vendeve nënshkruese5, deri në krijimin e më vonshëm, në vitin 1995, të Organizatës

Botërore të Tregtisë (OBT). Rezultati i negociatave në kuadrin e sistemit global të

tregtisë ka çuar në një reduktim të ndjeshëm të mbrojtjeve tarifore. Nivelet e tarifave

doganore në vendet e zhvilluara variojnë (sipas vendeve) në 3-5% me disa përjashtime

për sektorë. Ndërsa mbrojtjet tarifore vazhdojnë të jenë mjaft të larta në vendet në

zhvillim, ku niveli mesatar i tarifave të aplikuara arrin në mbi 10%. Një dimension

tjetër i politikave tregtare është rritja e barrierave jo tarifore e parë kjo si një mjet

mbrojtës i industrisë. Rritja e rolit të masave jo tarifore është parë proporcionalisht me

rënien e rolit të tarifave doganore. Janë marrë masa që lidhen me lehtësimin e tregtisë.

Raundi i Uruguajt i OBT-së e vuri theksin në reduktimin e barrierave tarifore ndaj

tregtisë, me qëllim lehtësimin e saj. Dimensioni i Tretë janë marëveshjet bilaterale të

tregtisë së lirë.

3.2 Shqipëria dhe Marrëveshjet e Tregtisë së Lirë

Marrëveshjet e quajtura “të tregtisë së lirë”, janë bërë tema të ditës për pothuaj gjithë

opinionin ekonomik, politik, gazetaresk dhe administrativ në vendin tonë. Këta terma

diskutohen gjerë edhe në vënde të tjera të Ballkanit. Në aspektin morfologjik ne i

kemi quajtur “Marrëveshje të Tregtisë së Lirë”, ndërsa në fakt ato janë “marrëveshje

5 GATT duke mos qënë një institucion nuk kishte vende anëtare, por vetëm nënshkrues ( 8 të tillë) të kësaj marëveshjeje, [ky

është dhe dallimi midis OBT-së dhe GATT].

kopje


17

të tregtisë pa tarifa doganore” ose “me tarifa doganore që reduktohen”. Marrëveshjet e

tregtisë së lirë janë pa asnjë diskutim një arritje e vlerësueshme në rajon e më gjerë.

Ato kanë ndryshuar dhe po ndryshojnë dita ditës klimën e komunikimit tregtar midis

vendeve. Hapi i parë i madh për të liberalizuar dhe për të lehtësuar tregtinë midis

vendeve të Rajonit është hedhur me këto marrëveshje. Vendi ynë është ndër më të

avancuarit në këtë fushë. Kjo është një premisë pozitive, më e rëndësishmja është që

tek ne të nxitet prodhimi për eksport, që në kushtet e tregtisë së lirë, ne të ndjehemi

edhe blerës edhe shitës. Deri tani subjekti është zgjidhur: Marrëveshjet ekzistojnë.

Mungon objekti, s`ka prodhime sufiçitare në vend. Në këto rrethana, mendojmë se

është po kaq dobiprurës angazhimi po kaq i madh i strukturave shtetërore për nxitjen e

prodhimeve vendase, veçanërisht atij për eksport. Përvojat turke, polake, hungareze,

bullgare, sllovene etj, janë të suksesshme sepse kanë si çelës të zgjidhjes ekonomike

dhe të rritjes, prodhimin vendas. Këto përvoja tregojnë, gjithashtu, se nuk mund të

ketë strategji të verteta të reduktimit të varfërisë apo të nxitjes së eksporteve pa nxitur

dhe pa stimuluar prodhimin vendas. Nuk di të ketë ndonjë ligj apo ndonjë iniciativë që

favorizon dhe stimulon prodhimet e vendit për eksport aq sa, për shembull, u

stimuluan me të drejtë, firmat e ndërtimit dhe vëllimi i ndërtimeve nga mungesa e

tatimeve dhe e TVSH-ës, për një periudhë kohe relativisht të gjatë. Zgjerimi i

përmasave të tregut shqiptar, me reduktimin dhe me heqjen e tarifave doganore pas

vitit 2008, përbën një avantazh të madh por vetëm potencialisht. Këmbimet e lira janë

tipar i vëndeve relativisht të zhvilluara, ekonomitë e të cilave këmbejnë reciprokisht

lirisht ashtu siç qarkullojnë lirisht lëngjet në enët komunikuese. Në rrugën e zhvillimit

perspektiv edhe vendet e Ballkanit kanë çfarë të prodhojnë, të këmbejnë dhe të

komunikojnë me njeri - tjetrin. Sot është koha e nxitjes së fuqishme të iniciativave

dhe investimeve në ato degë e sektorë të ekonomisë shqiptare, që kanë avantazhet e

rritjes e të zhvillimit për ekonominë rajonale. Edhe brenda Komunitetit Evropian

tregu i përbashkët, i zgjeronte kufijtë paralelisht me reduktimin e pengesave politike

dhe me rritjen ekonomike të vendeve antare të Tregut. Për të kaluar nga Traktati i

Romës në Tregtinë pa Dogana u deshën gati 45 vjet. Në këtë këndvështrim mendojmë

se është koha të përqëndrohet vëmendja tek investimet e intensifikuara në degët që na

favorizojnë dimesionet e reja të tregut rajonal. Është koha t`i rikthehemi prodhimit

dhe eksportit të disa prodhimeve tradicionale në fushën e bujqësisë, të industrisë agro-

ushqimore, të artizanatit, të turizmit dhe të prodhimeve të traditës, drejt veriut të

Rajonit.

A ka reciprocitet në tregtinë e lirë rajonale të vendit tonë? A kemi tregti të barabartë?

Kjo është një pyetje paksa e vështirë. Në njëfarë mënyre dihet se ne mund të kemi

kushte të barabarta tregtare me vendet e rajonit por kurrsesi tregti të barabartë. Ky

konkluzion është trajtuar tashmë. Dëshirojmë ta vëmë theksin tek efekti që kanë

marrëveshjet e tregtisë së lirë në ristrukturimin e ekonomisë shqiptare ose më saktë,

në një orientim të ri strukturor.

Është e nevojshme të konkludojmë se marrëveshjet e tregtisë së lirë të vendit tonë me

vendet e tjera të rajonit, duhet të shoqërohen me paketa dhe me politika inkurajuese që

kanë për objektiv zhvillimin dhe përdorimin e burimeve të brenëdshme. Me tendencat

aktuale të rritjes së shpejtë të importeve, të reduktimit ose të qëndrimit në vend të

eksporteve, të thellimit përditë të bilancit të tregtisë me jashtë, të thellimit apo të

vështirësisë në bilancin e veprimeve rrjedhëse me jashtë, mendojmë se në të ardhmen

ekonomia jonë do të ballafaqohet me vështirësi të mëdha.

kopje


18

Kur flasim për marrëveshje të tregtisë së lirë mbajmë gjithnjë parasysh faktin se

përveç anës ekonomike, vendet palë në marrëveshje kanë edhe një kuadër tjetër;

kuadrin politik, strategjik, institucional, kuadrin integrues apo përgatitje për t`u

integruar në strukturat evropiane. Pa shumë komente, marrëveshjet në aspektin politik

janë iniciativë dhe veprim inkurajues. Ato, kemi përshtypjen, vlerësohen si të tilla prej

të gjithëve. Por, marrëveshjet nuk duhet të ngelen gjithnjë dokumente kuadër,

garniturë politike. Përveç rregullimeve në fushën e tarifave doganore, aplikimi i

marrëveshjeve do të kërkonte edhe rregullime të tjera në fushën e regjimeve

ekonomike të vendit tonë dhe të vendeve të tjera, të regjimeve aktive dhe të regjimeve

pasive. Nëse sektorët bujqësor e blegtoral, për shembull, kanë aktualisht klimë të

favorshme në fushën fiskale për brenda vendit, në eksport ata nuk gëzojnë lehtësira.

Nëse prodhimet agroindustriale eksportohen, atëherë ato përfitojnë vetëm nga

lehtësirat e marrëveshjeve të tregtisë së lirë, por ndërkohë i nënshtrohen njëlloj

detyrimeve për të paguar TVSH, akcizat, tarifat e shërbimeve etj.

3.3 Marrëveshjet Bilaterale të Tregtisë së Lirë

Kur flasim për politikat fiskale dhe doganore dhe ndikimin e tyre në ekonomi, nuk

duhet lënë pa përmendur edhe marrëveshjet e tregtisë së lirë bilaterale që Shqipëria ka

nënshkruar me shtetet fqinje. Liberalizimi i tregtisë në Europën Jug-Lindore është

mbështetur shumë nga Bashkimi Europian si një ndër iniciativat me qëllim stimulimin

e bashkëpunimit rajonal mes vëndeve të Europës Jug-Lindore. Proçesi i Stabilizimin

Asocimit i nisur në vitin 1999 për Ballkanin Perëndimor, kërkonte në mënyrë

eksplicide implementinin e bashkëpunimit rajonal mes këtyre vëndeve në fusha të

ndryshme. Në sferën ekonomike, liberalizimi i tregtisë është bërë mjeti kryesor i

promovimit të bashkëpunimit rajonal, materializuar kjo me memorandumin e

Mirëkuptimit dhe Lehtësimit të Tregtisë të firmosur në 2001 nga Ministrat e Jashtëm

të Shtatë Vëndeve të Europës Jug-Lindore.

Materializimi i mevonshëm u shfaq me firmosjen e marrveshjeve bilateral për tregti të

lirë, disa nga ato janë:

Shqipëri – Bosnje Hercegovina,

Shqipëri – Kroaci,

Shqipëri – Bullgari,

Shqipëri – Rumani,

Shqipëri – Ish Republika e Jugosllavisë (Serbi dhe Mal i Zi)

Shqipëri – Maqedoni,

Shqipëri – Moldavi

Shqipëri – Turqi, etj

3.3.1 Misioni i MTL-ve

Disa nga qëllimet e Marrëveshjeve të Tregëtisë së Lirë janë:

• Krijimi i një ambient të ri ekonomik

• Konsolidimi i reformave të filluara

• Krijimi i një bilanci tregtar të përmirësuar

• Këmbim tregtar pa barriera te tepërta

• Nxitje të eksporteve, dhe mbështetje të mëtejshme me politika fiskale:

Për prodhuesit vendore

kopje


19

Për eksportuesit potencial

Për industritë e reja të sapokrijuara, me potencial eksporti, apo

substituimi të importit

• Këmbim tregtar në interes reciprok

3.3.2 Përfitimet nga MTL-të

Një plotësim më i mirë i nevojave të tregut, veçanërisht për mallrat dhe

shërbimet që mungojnë në nomeklaturat e siguruara në vënd.

Influencë në uljen e cmimeve

Rritje në konkurrencën ekonomike

Nxitje të përmisimeve teknologjike të prodhueve vëndas për të qenë konkurent

në tregun e hapur

Ulje deri në eleminim të kontrabandës

Nxitje reciproke midis tregjeve të ndryshme në kushtet e ndryshme të trajtimit

tarifor

Nxitje dhe rritje të investimeve të huaja prodhuese

Nxitje të prodhimit për eksport dhe rritje të eksportit

3.4 Marrëveshjet Rajonale të Tregtisë së Lirë.

Përveç marrëveshjeve të tregtisë së lirë bilaterale me vënde të ndryshme, Shqipëria ka

arritur marrveshje edhe më grup vëndesh të ndryshme;

* Marrveshja e Stabilizim Asociimit ndërmjet Republikës së Shqipërisë dhe

shtetve anëtare të Bashkimit Europian, hyrë në fuqi në vitin 2009.

Në shkurt 2006, u siglua në Tiranë MSA-ja dhe më 12 qershor 2006, kjo marrëveshje

bashkë me Marrëveshjen Interim u nënshkruan në Bruksel, nga Kryeministri Shqiptar

dhe Ministrat e Jashtëm të vendeve anëtare të BE-së. Vendi i parë (dhe i vetëm për

vitin 2006) që e ratifikoi MSA-në BE-Shqipëri ishte Letonia (19 dhjetor 2006). Gjatë

vitit 2007, vijuan ratifikimet nga plot 14 vende të tjera (Slloveni, Spanjë, Hungari,

Suedi, Irlandë, Sllovaki, Lituani, Poloni, Luksemburg, Mbretëri e Bashkuar, Itali,

Estoni, Hollandë dhe Finlandë). Vendet e tjera anëtare (Danimarkë, Maltë, Austri,

Republika Çeke, Qipro, Portugali, Belgjikë, Francë dhe Gjermani) e përmbyllën

proçesin e ratifikimit brenda vitit 2008. Me mbylljen e ratifikimit nga Greqia në janar

2009, dhe pas dorëzimit të pritshëm të instrumentave të ratifikimit në KE, përfundon

dhe proçesi i ratifikimit të MSA-së, i cili së bashku me nënshkrimin Protokolleve të

Zgjerimit me dy vendet e reja anëtare (Rumania dhe Bullgaria), i hapi udhë hyrjes në

fuqi të kësaj marrëveshjeje.

* Marrëveshja e Tregtisë së Lirë me vendet anëtare të EFTA, hyrë në fuqi në

2010.

Mrrëveshja e Tregtisë së Lirë ndërmjet Republikës së Shqipërisë dhe Shteteve EFTA

dhe marrëveshjet për bujqësinë ndërmjet Republikës së Shqipërisë dhe Konfederatës

së Zvicrës e Principatës së Lihtenshtejnit, Republikës së Shqipërisë dhe Mbretërisë së

Norvegjisë dhe Republikës së Shqipërisë e Republikës së Islandës (Ligji Nr 10288

datë 17/06/2010), ka hyrë në fuqi më 01 Nëntor 2010 ndërmjet Republikës së

Shqipërisë, Konfederatës së Zvicrës dhe Principatës së Lihtenshtejnit; me datën 01

Gught 2011 për Norvegjinë dhe me datën 01 Tetor 2011 për Islandën. Nëpërmjet

kësaj marrëveshje dhe marrëveshjeve shtesë për bujqësinë Shqipëria dhe shtetet e

kopje


20

EFTA-s krijojnë një zonë të tregtisë së lirë, me qëllim nxitjen e prosperitetit dhe

zhvillimit ekonomik, duke synuar arritjen e liberalizimit gradual dhe hapjen e tregjeve

midis tyre.

* Marrëveshja për amendimin dhe zgjerimin e Marrëveshjes së Tregtisë së lirë

të Europës Qëndrore (CEFTA), hyrë në fuqi në vitin 2007.

Marrëveshja për amendimin dhe zgjerimin e Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë të

Europës Qendrore (CEFTA) konsiderohet si Marrëveshje e Tregtisë së Lirë ndërmjet

Republikës së Shqipërisë, Bosnjes dhe Hercegovinës, Republikës së Kroacisë,

Republikës së Maqedonisë, Republikës së Moldavisë, Republikës së Malit të Zi,

Republikës së Serbisë dhe Misionit të Administratës së Përkohshme të Kombeve të

Bashkuara në Kosovë u nënshkrua në Bukuresht më 19 Dhjetor 2006 dhe filloi të

zbatohet më datë 26.07.2007 për Shqipërinë, Maqedoninë, Malin e Zi, Moldavinë dhe

UNMIK-Kosovë. Në datë 22/08/2007 filloi të zbatohet për Republikën e Kroacisë, me

24.10.2007 për Republikën e Serbisë dhe në datë 22/11/2007 filloi të zbatohet edhe

për Republikën e Bosnje-Hercegovinës. Përmes saj sigurohet që vendet e Rajonit të

vendosin bazat për liberalizimin dhe lehtësimin e tregtisë në rajon si një

domosdoshmëri për rritjen e përgjithshme ekonomike në këto vende, në funksion të

zgjerimit të marrëdhënieve me Bashkimin Europian, me qëllim përfundimtar

integrimin e mëtejshëm në sistemin tregtar shumëpalësh si dhe anëtarësimin e

vendeve të Rajonit në Bashkimin Europian.

* Marrëveshja EURO-MED. Në nëntor të vitit 1995, u themelua në Barcelonë një partneritet Euro-Mesdhetar me

qëllimin e vetëm për të promovuar paqe, stabilitet dhe prosperitet në rajon. Ky

bashkëpunim, i quajtur edhe “Proçesi i Barcelonës”, paraqet korrnizën institucionale

të politikës mesdhetare të BE-së me 16 fqinjët në jug të saj, në Afrikën e Veriut dhe

Lindjen e Mesme.

Kjo marrëveshje bashkëpunimi, u rilançua në vitin 20086, si një vendim i shteteve

pjesmarrëse për të zgjeruar tashmë bashkëpunimin edhe me vëndet mesdhetare.

Rilançimi ishte një mundësi për ta bërë bashkëpunimin më konkrete dhe më të

dukshëm nëpërmjetë inicimit të projekteve të reja rajonale me rëndësi të madhe për

banorët e këtyre rajoneve.

Së bashku me 28 shtetet anëtare të BE, 16 shtete Jug-Mesdhetare, Afrikane dhe

Lindjes së Mesme, u bënë anëtar të marrëveshjes EURO-MED (Shqipëria, Algjeria,

Bosnja dhe Hercegovina, Egjipti, Izraeli, Jordania, Libani, Mauritania, Monaku, Mal i

Zi, Maroku, Palestina, Siria, Tunizia dhe Turqia.

Rregullat e përbashkëta të origjinës janë baza e zonës Euro-Mesdhetar të tregtisë së

lirë. Vetëm kur të gjithë partnerët tregtarë të aplikojnë të njëjta rregulla të origjinës,

atëherë është e mundur për të aplikuar kumulimin diagonal.

6 Déclaration commune du sommet de Paris pour la Méditerranée - Paris, 13 juillet 2008

kopje


21

3.5 Marrëveshja CEFTA

CEFTA (Central European Free Trade Agreement) është një marrëveshje e tregtisë së

lirë në të cilën aktualisht marrin pjesë shtatë vende të rajonit të Europës Jug lindore

(Ballkanit Perëndimor): Shqipëria, Maqedonia, Mali i Zi, Serbia, Bosnja dhe

Hercegovina, Kosova dhe Moldavia.

Marrëveshja e parë e CEFTA-s u nënshkrua nga Polonia, Hungaria, Çekia dhe

Sllovakia ne Dhjetor 1992 dhe hyri në fuqi në Korrik 1994. Nëpërmjet CEFTA-s këto

vende pjesëmarrëse u mobilizuan për t’iu përafruar institucioneve politike, ligjore dhe

ekonomike të Bashkimit Evropian, duke forcuar në këtë mënyrë demokracinë dhe

ekonomitë e tyre të tregut. Sllovenia iu bashkua CEFTA-s në 1996, Rumania në 1997,

Bullgaria në 1999, Kroacia në 2003 dhe Maqedonia në 2006.

Meqenëse në 2007 te gjitha palët e mëparshme të CEFTA-s kishin hyrë në Bashkimin

Evropian dhe kishin dalë nga CEFTA, u vendos që CEFTA të shtrihej në pjesën e

Ballkanit të mbetur jashtë BE-se. Në këtë kohë Shqipëria, Kosova, Maqedonia, Mali i

Zi, Serbia, Bosnja dhe Hercegovina, Kroacia dhe Moldavia kishin nënshkruar një

numër te madh marrëveshjesh bilaterale të tregtisë së lire në kuadrin e Paktit të

Stabilitetit për Evropën Juglindore. Këto u zëvendësuan nga një marrëveshje e vetme

multilaterale - CEFTA. Në shtypin dhe media kur flitet për CEFTA-n dhe për

ndikimin e saj në ekonominë e Shqipërisë, përgjithësisht diskutimet përqendrohen në

aspekte të shkëputura të CEFTA-s, sidomos në liberalizmin e tarifave doganore me

vendet e rajonit. Mirëpo në të vërtetë, duke qenë një marrëveshje me një natyrë

shumë-dimensionale, CEFTA është shumë më tepër sesa thjesht një marrëveshje për

tarifat doganore. Në këtë aspekt, është shumë e rëndësishme që CEFTA të shihet në

kopje


22

një kontekst më të gjerë dhe nga këndvështrime të ndryshme në mënyrë që të kuptohet

për atë cfarë ajo është në të vërtetë. Si fillim është i nevojshëm një shpjegim i shkurtër

i përmbajtjes dhe qëllimit të CEFTA-s

Nga këndvështrimi politik, CEFTA është pjesë e përpjekjeve të vendeve të Rajonit

dhe Bashkimit Evropian (BE) për të krijuar një treg rajonal që mundëson zhvillimin

ekonomik dhe që do të kontribuojë eventualisht në rritjen e sigurisë dhe stabilitetit

politik ne Ballkan. Në fakt, CEFTA është një instrument i para-hyrjes (pre-accession)

në BE. Çdo vend i ish-bllokut komunist që është bërë anëtar i BE-së sot, ka qenë më

parë anëtar i CEFTA-s. Në të njejtën mënyrë, çdo vend që është në proçesin e hyrjes

në BE, është berë sot anëtar i CEFTA-s. Hyrja eventuale e Shqipërisë në BE kërkon

përgatitje në aspektin institucional dhe në atë të administrimit të marrëdhënieve me

vendet e tjera anëtare. Me specifikisht, hyrja e Shqipërisë në BE do të thotë

liberalizim dhe intensifikim i marrëdhenieve tregtare me vendet e BE-së. Nga ky

këndveshtrim, CEFTA i ofron Shqipërisë një mundësi për tu ushtruar dhe për tu

mësuar me rregullat e lojes në një treg rajonal në mënyrë që procesi i integrimit në

BE të përballohet me sukses. Të gjitha vendet e tjera ish komuniste kanë kaluar në

këtë proçes.

Nga këndvështrimi ekonomik, CEFTA do të ndihmojë zhvillimin ekonomik në rajon

me anë të liberalizimit dhe zhvillimit të tregtisë. Eksperienca botërore ka provuar se

vendet që ia mbyllin dyert tregëtisë ia mbyllin dyert zhvillimit. Shqipëria e viteve të

komunizmit dhe Koreja e Veriut e diteve të sotme janë shembuj tipikë të dështimit të

politikave të izolimit dhe mbylljes së dyerve. Që në kohët e lashta, shkëmbimet

tregtare kanë qene faktori më i rendesishëm i zhvillimit kulturor dhe ekonomik të

rajoneve, shteteve e perandorive. Mënyra se si CEFTA do të lehtësoje zhvillimin e

tregtise është nëpërmjet bashkëpunimit më të ngushtë midis vendeve pjesëmarrëse në

nivele politike dhe teknike; harmonizmit të politikave, institucioneve dhe rregullave

që lidhen me tregtinë; liberalizmit të tarifave doganore; eleminimit të barrierave

jotarifore; dhe aplikimit te rregullave të favorshme të origjines. Siç e përmenda edhe

më lart, është e rëndësishme të kuptohet që zbatimi i CEFTA-s nuk lidhet vetem me

liberalizimin e tarifave doganore në tregtinë me vendet e rajonit. Perkundrazi, tarifat

doganore janë vetem një pjesë e vogël e asaj çka përfshin CEFTA.

3.5.1 Rregullat e origjinës

Një element i rëndësishëm i CEFTA-s janë rregullat e origjinës. CEFTA i lejon

prodhuesve Shqipëtar të importojnë lëndë të para nga vendet pjesëmarrëse të CEFTA-

s dhe ti përdorin ato për përftimin e prodhimeve Shqiptare pa e rrezikuar origjinën

Shqiptare të prodhimit përfundimtar. Me fjalë të tjera, çdo lëndë e parë e importuar

nga vendet e CEFTA-s mund të përdoret sikur të ishte prodhim Shqiptar dhe produkti

përfundimtar mund të eksportohet me tarifë doganore zero (trajtim tarifor

preferencial) në secilin vend të CEFTA-s. Në marreveshjet bilaterale të tregtise së lirë

ky përfitim nuk ishte i mundur. Për të mos e rrezikuar origjinën e prodhimit të tij, një

prodhues shqiptar ishte i detyruar të përdorte vetëm lëndë të para nga vendi ku do ta

eksportonte prodhimin përfundimtar. Ndërsa CEFTA i lejon këtij prodhuesi

të importoje lëndë të parë nga cilido vend i CEFTA-s dhe ta eksportojë produktin

përfundimtar në cilindo vënd të CEFTA-s

3.5.2 Origjina e mallit

kopje


23

Ashtu si çdo njëri i përket një vendi të veçantë, edhe mallrat kanë një origjinë të

caktuar. Në rastin kur malli prodhohet krejtësisht në një vend, origjina e tij është e

qartë. Për shembull prodhimet bujqësore, blegtorale, pyjore, minerale (në përgjithësi

lëndë të para) marrin automatikisht origjinën e vendit ku prodhohen. Por një pjesë

e madhe e mallrave (kryesisht ato të përpunuara) prodhohen duke përdorur inpute ose

pjesë të importuara nga një vend tjetër. Për shembull, lëngu i frutave i prodhuar në

Shqipëri mund të jetë përftuar duke përdorur ekstrakte të frutave të importuara nga

Maqedonia dhe sheqer të importuar nga Turqia. Në ketë situatë, pyetja që shtrohet

është: “lëngu i prodhuar ne Shqipëri a do te ketë origjinë Shqiptare, Maqedonase apo

Turke”? Vendosja e kritereve të qarta për përcaktimin e origjinës së mallrave i jep

përgjigje të saktë kësaj pyetjeje.

3.5.3 Përcaktimi i origjinës së mallit

Siç e përmenda edhe më lart, kur malli është prodhuar në një fazë të vetme ose

përftohet krejtësisht në një vend të vetëm, atëherë origjina e tij është relativisht e lehtë

për tu përcaktuar. Në rastet kur malli është prodhuar duke përdorur materiale ose pjesë

të importuara nga një vend tjetër, për të përcaktuar origjinën e tij përdorën rregullat e

origjinës. Këto rregulla përcaktojnë metodën qe përdoret për të vlerësuar nëse malli në

fjale ka pësuar përpunim të mjaftueshëm ose i është nënshtruar një transformimi

thelbësor në mënyrë që të marrë origjinën e vendit ku u krye ky përpunim ose

transformim.

3.5.4 Rëndësia e koncepti të origjinës së mallit

Koncepti i origjinës së mallit bëhet i rëndësishëm në rastin e trajtimit preferencial që

një vend i bën prodhimeve të një vendi tjetër. Për shembull, nëpërmjet sistemit të

“Preferencave Tregtare Autonome”, Bashkimi Evropian i lejon prodhimet Shqiptare të

hyjnë në tregun e përbashkët Evropian pa ndonjë taksë doganore. Nga ana tjetër,

prodhimet Kineze, për shembull, nuk e gëzojnë ketë trajtim preferencial. Në këtë

situatë, për Bashkimin Evropian është e rëndësishme që vetëm mallrat Shqiptare të

përfitojnë nga ky trajtim. Mallrat e importuara në Shqipëri nga Kina nuk duhet të

hyjnë ne BE duke përfituar nga trajtimi preferencial që i është akorduar vetëm

Shqipërisë. Gjithashtu, mallrat e importuara nga Kina dhe që nuk kanë pësuar ndonjë

përpunim apo transformim të rëndësishëm në Shqipëri (p.sh. vetëm paketim dhe

etiketim) nuk mund të hyjnë në BE duke përfituar trajtimin preferencial që i përket

Shqipërisë. Për këto arsye është e nevojshme të përcaktohet qartë se cilat mallra do të

njihen nga BE si mallra të Shqipërisë. Kjo cështje zgjidhet me anë të konceptit të

“Rregullave të origjinës”

Cili përpunim është i mjaftueshëm dhe sa thelbësor duhet të jetë transformimi në

mënyrë që malli të marrë origjinën e vendit ku është bërë transformimi? Për këto

përdoren disa kritere që masin shkallen e transformimit. Fatkeqësisht, nuk ekziston

një rregull origjine i thjeshtë, standard dhe universal për të gjitha vendet

Në praktikat tregtare zakonisht përdoren tre metoda kryesore për të përcaktuar nëse

përpunimi ka qenë i mjaftueshëm dhe transformimi thelbësor:

• Ndryshimi i klasifikimit tarifor sipas Nomenklatures Doganore;

• Sasia minimale e vlerës së shtuar (vlerës doganore EXW);

kopje


24

• Një proçes i caktuar i përpunimit;

• Kombinimi i metodave të mësipërme.

Asnjë nga këto metoda nuk është superiore. Secila ka te mirat dhe dobësitë e veta.

3.5.5 Ndryshimi i rregullave të origjinës në Marrëveshjen e CEFTA-s në raport

me rregullat e përdoruara në Marrëveshjet Bilaterale?

Në marrëveshjet bilaterale të tregtisë së lirë përdoren të gjitha llojet e metodave te

përmendura me lart për të përcaktuar origjinën. Çdo marrëveshje ka një listë shumë të

gjatë prodhimesh dhe grup prodhimesh për të cilat specifikohet qartë metoda që

përdoret për përcaktimin e origjinës. Kumulimi që aplikohet në këto marrëveshje

është ai bilateral. Mënyra se si funksionon ky lloj kumulimi mund të shpjegohet me

një shembull konkret

Një prodhues Shqiptar mund të blejë pëlhurë nga Maqedonia dhe të prodhojë rroba.

Nëse nuk do të aplikohej Kumulimi bilateral me Maqedoninë, rrobat e prodhuara në

Shqipëri nuk do të përftonin origjinën Shqiptare sepse përpunimi i bërë në Shqipëri

nuk do të ishte i mjaftueshëm (transformimi i mjaftueshëm do të ishte nga fill në

rroba). Në ketë rast ky mall do të rihynte në Maqedoni me tarifën jo-preferenciale

bazë që aplikon Maqedonia. Mirëpo me anë të marrëveshjes bilaterale, Shqipëria e

Kumulon origjinën me Maqedoninë. Kjo do të thotë që pëlhura e importuar nga

Maqedonia konsiderohet me origjine Shqiptare. Në ketë mënyrë plotësohet kushti

i transformimit të mjaftueshëm dhe rrobat e përftuara marrin origjinën Shqiptare dhe

mund të eksportohen përsëri në Maqedoni me tarifë Zero %. E njëjta gjë ndodh me

vendet e tjera me të cilat Shqipëria ka marrëveshje bilaterale (Kosova, Bosnia, Serbia,

Turqia, etj). Megjithatë është e rëndësishme të kuptohet që nëse prodhuesi Shqiptar e

blen pëlhurën në Maqedoni, ai nuk mund ti eksportoje rrobat me tarife zero ne Kosovë

sepse origjina nuk Kumulohet kur lënda e parë (pëlhura) është blerë jashtë Kosovës.

Domethënë kumulimi bëhet vetëm midis dy palëve (Shqipëri –Maqedoni, ose

Shqipëri – Kosovë, ose Shqipëri – Mal i Zi, etj.). Marrëveshjet bilaterale te tregtisë së

lirë tashmë janë zëvendësuar nga marrëveshja e CEFTA-s. Në baze të kësaj

marrëveshje, prodhimet me origjinë Shqiptare kanë mundësi të hyjnë me tarife Zero

në vendet anëtare të CEFTA-s (Maqedoni, Kosovë, Serbi, Mal i Zi, Bosnia dhe

Hercegovina dhe Moldavi). Në ketë marrëveshje, të gjitha metodat e përmendura më

lart përdoren për të përcaktuar origjinën e mallrave. Lista e metodës që përdoret për

secilin produkt ose grup produktesh është shumë e gjatë. Akumulimi që aplikohet në

ketë marrëveshje është ai diagonal. Mënyra se si funksionon ky lloj akumulimi mund

të shpjegohet me një shembull konkret. Një prodhues Shqiptar mund të blejë pëlhurë

nga një vend i CEFTA-s, p.sh.Maqedonia, dhe të prodhoje rroba. Pëlhura e importuar

nga Maqedonia konsiderohet me origjinë Shqiptare (në momentin që importohet) dhe

transformimi në rroba është i mjaftueshëm për të kënaqur rregullin e origjinës. Rrobat

e përftuara marrin origjinën Shqiptare dhe mund të eksportohen me tarife zero jo

vetëm në Maqedoni (siç ishte rasti I marrëveshjeve bilaterale) por në çdo vend tjetër

anëtar te CEFTA-s.

3.5.6 Ndërthurja e CEFTA-s me Marrëveshjet Bilaterale të Tregtisë së Lirë?

Shqipëria gjatë viteve të fundit, nën kuadrin e Paktit të Stabilitetit (iniciative kjo e

promovuar nga Bashkimi Evropian), ka negociuar dhe nënshkruar Marrëveshje

kopje


25

Bilaterale të Tregtisë së Lirë me vendet fqinje: Kosova, Maqedonia, Bosnia dhe

Hercegovina, Mal i Zi, Serbia. Qëllimi i këtyre marrëveshjeve ka qene përmirësimi

i bashkëpunimit tregtar dhe rritja e shkëmbimit të mallrave me këto vende. Nga

aspekti tarifor, është bërë liberalizmi i plotë i tregtisë. Nën kuadrin e Paktit të

Stabilitetit, të gjitha vendet e rajonit kanë nënshkruar marreveshje bilaterale të tregtise

midis tyre. Pas një ekperience të suksesshme disa-vjecare me marreveshjet bilaterale,

gjatë vitit 2006 vendet e rajonit ranë dakord që ta zëvëndësojnë rrjetin ekzistues të

marrëveshjeve bilaterale (mbi 30 marrëveshjete tilla) me një marrëveshje të vetme

(CEFTA). Epërsitë e një marrëveshje të vetme ndaj rrjetit të marrëveshjeve bilaterale

janë të shumta. Disa prej këtyre epërsive janë si vijon:

- Marrëveshja e vetme do të sjellë uniformitet rregullash dhe politikash, në vënd

të rregullave dhe politikave të ndryshme për secilën marrëveshje bilaterale

- Marrëveshja e vetme do të përmirësojë transparencën për kompanitë që

operojnë midis kufijve. Domethënë një kompani që vepron në disa vende të rajonit do

të ndeshet me të njëjtat rregulla dhe politika, si në Shqipëri ashtu dhe në Maqedoni,

Mal të Zi etj..

- Marrëveshja e vetme e bën më të lehtë zbatimin për qeverinë. Në vend të një

numri të madh marrëveshjes bilaterale, qeveria implementon vetëm një marrëveshje të

përbashkët.

- Marrëveshja e vetme përmirëson bashkëpunimin rajonal. Të gjitha vendet

negociojnë së bashku.

Është e rëndësishme të theksohet se regjimi tarifor (përfshirë edhe mbrojtjen e

siguruar për prodhimet sensitive) të arritura në marrëveshjet bilaterale janë mbartur

plotësisht në CEFTA.

3.5.7 Ndikimi në sistemin tarifor (barrierat tarifore) i MTL-ve.

1. Çdo marrveshje, që nga hyrja në fuqi e tyre, ka një periudhë kohe maturimi (6-

vjeçare) në të cilën redukton gradualisht tarifat doganore për ato produkte të cilat i

nënshtrohen një mbrojtje tarifore të përkohshme, me qëllim ndihmimin e industrisë së

prodhimit vendas.

2. Eleminimin e menjëhershëm për të gjithë grup mallrat të cilat nuk janë

sensibël për vëndet respektive, pra kryesisht mallra të paparashikuara në grupin e

mallrave të parashikuar në pikën 1.

3. Lënia në fuqi të tarifave respektive në momentin e firmosjes së marrveshjes

(tarifa bazë), për produktet sensitive ndaj të cilave aplikohet mbrojtje e plotë tarifore.

Kjo kategori kryesisht përfshin mallrat bujqësore dhe ato ushqimore (kapitujt 1-24 të

Sistemit të Harmonizuar të mallrave).

4. Konçensione për produktet bujqësore të cilat janë sensitive ndaj importve nga

vëndi partner.

Pra barrierat tarifore (tarifat doganore) në krijimin e zonave të lira tregate, kryesisht

janë prekur për produktet industrial, ndërsa sektoret e bujqësisë dhe të industrisë së

mallrave ushqimore, në shumë raste parashikojnë hapje të pjeshme e graduale ose

ruajtjen e regjimit aktual tregtar.

Si produkte bujqësore konsiderohen të gjithë grup mallrat që klasifikohen në kapitujt

1 deri 24 të HS.

kopje


26

Në të gjithë marrëveshjet, shkëmbimi i konçnsioneve është baza e marrëveshjes në

fushën e bujqësisë. Kjo për shkak se bujqësia është një sektor sensitiv për vëndet

nënshkruese. Palët i ofrojnë njëra-tjetrës konçensione në formën e:

- Tarifave zero përqind mënjëherë pas hyrjes në fuqi të marrëveshjes;

- Tarifa zero përqind, për kuota të caktuara produktesh, sipas anekseve

bashkëlidhur teksit të marrëveshjes.

Në këtë mënyrë sigurohet mbrojtje për produktet bujqësore si : mollët, patatet, vezët,

duhani, gruri etj. Duke siguruar njëkohësisht nxitje për eksportet e produkteve

bujqësore si peshku, fasulet, vaji i ullirit, ullinjtë, fiq, mjalt etj.

Si produkte industrial konsiderohen të gjithë ato produkte të cilat klasifikohen në

kapitujt 25-97 të nomeklaturës së Harmonizuar të Mallrave.

Për këtë kategori mallrash, marrveshjet parashikojnë eleminimin e menjëhershëm të

tarifave doganore për të gjithë ato produkte eksporti apo me potencial eksporti të cilat

nuk janë sensitive ndaj importeve nga vendi partner.

Për një kategori tjetër produktesh, tarifa shkon në zero përqind në mënyrë të

përshkallëzuar pas maksimumi 6 vjetësh. Kjo ndodh për të gjithë ato produkte

eksporti që janë sensitive ndaj importeve nga vëndi partner.

Në përgjithësi këto produkte të cilat gëzojnë mbrojtje të përkohshme janë karburanti,

kripa e gjellës, prodhimet e hekurit, prodhimet e drurit, kozmetikës etj.

E rëndësishme të theksohet është se pas hyrjes në fuqi të marrëveshjes, asnjëra nga

palët nuk mund të rrisë tarifat ekzistuese apo të reduktuara e për më tepër nuk mund të

vendosë taksa të tjera me efekt të barazvlefshëm. (Në Shqipëri, pas hyrjes në fuqi të

marrveshjeve, u vendos një taksë e re në importimin e automjetve të përdorura e cila

ishte në kundërshtim të plotë më kushtet e marrveshjes CEFTA dhe MSABE. Pas

“presionit” ndërkombëtar, (pasi i arriti efekte e “dëshiruara”), kjo taksë tashmë

është hequr)

KAPITULLI IV

BARRIETAT JO-TARIFORE NË MARRËVESHJEN CEFTA 2006

4.1 Barrierat Jo-Tarifore

Marrëveshja e Tregtisë së lirë CEFTA 2006, është një marrëveshje ambicioze dhe

novatore e cila ofron liberalizimin e menjëherëshëm të tregut me produkte industriale

dhe liberalizimin gradual të tregtisë së mallrave bujqësore. Ajo gjithashtu përfshin

dispozita për: tregti të lirë në shërbime, mbi prokurimin qeveritar, mekanizmat për

zgjidhjen e mosmarrëveshjeve si dhe klauzola mbi promovimin dhe mbrojtjen e

investimeve.

Që kur Marrëveshja CEFTA-s hyri në fuqi, shtetet e CEFTA-s kanë arritur

liberalizimin e plotë të tarifave në tregtine e produkteve të prodhuara (heqjen e

barrierave tarifore) dhe kanë bërë përparim të konsiderueshëm në reduktimin e

tarifave në mallrat bujqësore. Edhe pse marrëveshja ka gjeneruar një rritje të tregtisë

brënda CEFTA-s, flukset vazhdojnë të jenë të fuqishme dhe të orientuar drejt BE-së.

Për të përmirësuar më tej bashkëpunimin tregtar brenda CEFTA-s, ka nevojë të bëhet

progres në eliminimin e barrierave jo-tarifore (BJT). Një kuadër bashkëpunues për

eliminimi e BJT është vendosur ndërmjet palëve, megjithatë duke pasur parasysh

kopje


27

natyrën teknike të BJT, eliminimi i tyre mbi një bazë shumëpalësh ka qenë relativisht i

ngadaltë.

Është thelbësore që palët e CEFTA-s të ndërmarrin veprime koordinuese për trajtimin

e barrierave jo tarifore (BJT). Këto veprime janë të fokusuara në rreth tre

dimensioneve:

i) Barrierat teknike në tregti,

ii) Masat sanitare dhe fitosanitare, dhe

iii) Barrierat administrative.

4.2 Barrierat teknike në tregti

Standardet, rregullat teknike dhe proçedurat e vlerësimit të konformitetit

(Infrastruktura e cilësisë së sistemit) mund të japin rritje të barrierave teknike në

tregti. Masat e lartpërmendura synojnë të arrijnë objektivat e politikës publike, duke

përfshirë edhe sigurinë kombëtare, shëndetin publik, sigurinë dhe mbrojtjen e

mjedisit.

Megjithatë, ato në mënyrë eksplicite apo implicite mund të bëhen barriera në tregti kur

ata janë zbatuar në mënyrë jo-proporcionale dhe nuk janë të fokusuar në arritjen e një

objektivi specifik. Gjithashtu lindin probleme kur rregullat dhe proçedurat janë të

implementuar në mënyrë arbitrare dhe të paqarta.

Në të gjitha këto raste, marrëveshjet e ndërsjellta njohja ose harmonizimi i

standardeve teknike, rregulloret dhe proçedurat e vlerësimit të konformitetit me

kërkesat ndërkombëtare dhe BE-në mund të ndihmojnë të kapërcehen këto barriera të

mundshme.

Marrëveshja e OBT mbi Barrierat Teknike në Tregti (BTT), përmban rregulla të cilat

kanë si qëllim parandalimin e rregulloreve dhe proçedurave të cilat bëhen barriera të

panevojshme në tregti. Shumica e shteteve anëtare të CEFTA-s janë anëtarë të OBT-

së dhe kanë rënë dakord për të identifikuar dhe eliminuar barrierat teknike të

panevojshme brënda përkufizimit të Marrëveshjes së OBT-së për barrierat teknike në

tregti (neni 13 i Marrëveshja CEFTA 2006).

Treguesit për t`u vlerësuar në eliminimin e barrierave teknike brënda CEFTA-s

përfshijnë:

1 Kuadrin institucional për Standardizimin dhe bashkëpunimin e jashtëm

2 Zhvendosja e rregullave teknike të BE-së në sektorët prioritarë

3 Vendosja e standardeve evropiane në sektorët prioritarë

4 Kuadri institucional për akreditimin dhe bashkëpunimin e jashtëm

5 Informacione dhe mekanizmat e njoftimit.

kopje


28

4.2.1 Kuadri institucional për Standardizimin dhe bashkëpunimin e jashtëm

Është e nevojshme që një Organ Kombëtar i Standardeve të jetë i pranishëm në

ekonomi, të funksionojë dukë zbatuar parimet e standardizimit vullnetar.

Karakteristikat kryesore të legjislacioni mbi standardizim duhe të jetë në përputhje me

legjislacionin e BE-së si dhe duhe të ketë një shkallë pjesëmarrje aktive në të gjitha

aktivitetet që lidhen me standardet në nivel rajonal dhe ndërkombëtar.

Prioritetet e institucioneve standartizuese kombëtare janë miratimi i standarteve

Europiane dhe eleminimi i atyre kombëtare që bien në konflikt me to. Është fakt që në

shumicën e shteteve, mbi 90% të standarteve Europiane janë vendosur. Prandaj është

e rëndësishme për të gjitha Shtetet për të siguruar që operatoratorët ekonomik të tyre

janë në gjëndje ti përdorin ato siç duhet.

Në Shqipëri struktura e Institucioneve Standartizuese është plotësisht në përputhje

me praktikat e BE-së, por nuk mund të themi për shtete të tjera si Kosoven dhe Bosnje

Hercegovinën ku një numër i madh i ish standardeve të detyrueshme ende nuk janë

përmbushur.

4.2.2 Zhvendosja e rregullave teknike të BE-së në sektorët prioritarë

Pjesa më e madhe e shteteve të CEFTA-s është në proçesin e miratimit të paketës

ligjore të BE-es dhe për këtë arsye proçedurat, rregulloret dhe standardet janë duke u

ndërtuar në përputhje me ato të BE-së. Një progres është arritur në vitet e fundit në

lidhje me adaptimin e legjislacionit në përgjithësi apo atij të sektorit përkatës në

veçanti, ku shumica e anëtarëve të CEFTA-s kanë adaptuar rregulla teknike të BE-së

dhe direktivat e përafrimit “New Approach".

kopje


29

Megjithatë, miratimi i rregullave teknike të BE-së dhe standardeve me shpejtësi të

ndryshme nga një shtet në tjetrin, mund të rezultojë në krijimin e "Barrierat Teknike

Shtesë" për marrëdhëniet brënda CEFTA-s. P.sh Produktet me origjinë nga njëra

palët, që nuk ka adaptuar standartet nuk mund të pranohet në tregjet e çdo pale tjetër e

cila ka adaptuar standarte të rrepta.

4.2.3 Vendosja e standardeve evropiane në sektorët prioritarë

Pajtueshmëria me standardet teknike duket se është një nga faktorët që pengojnë

zgjerimin e tregtisë me BE-në, e cila tashmë është partneri më i madh tregtar i

rajonit. Përdorimi i Standarteve Europiane në proçesin e prodhimit duhet të sigurojë

një "pajtueshmëri" të produktit me kërkesat teknike të BE-së, dhe te lehtësojë hyrjen

në tregun e BE-së.

Duhet të theksohet se kur rregulloret teknike të BE-së janë të implementuara

plotësisht ajo është e detyrueshme për prodhuesit dhe importuesit për të siguruar që

produkti i tyre është në përputhje me to. Megjithatë, adoptimin i Standardet evropiane

nënkupton se nuk ka standartet te tjera kombëtare në konflikt me to, ndaj përdorimi i

standarteve evropiane varet nga prodhuesit.

4.2.4 Kuadri institucional për akreditimin dhe bashkëpunimin e jashtëm

Përgjegjësia më e madh e një Organit Kombëtar të Akreditimit është të sigurojë një

sistem efektiv, efikas dhe të drejtë në vlerësimin e konformiteteve. Krijimi i organeve

kombëtare të konformitetit, lejon operatoret ekonomik lokal të jenë të sigurtë për

çertifikimin e mallrave të tyre

Prandaj, efikasiteti i sistemit të Akreditimit është një faktor i rëndësishëm në

parandalimin e barrierave teknike ne tregti.7

Në të gjithë shtetet, përveç Moldavisë, parimet e akreditimit janë njohur. Ato janë

reflektuar plotëshisht në strukturat e organeve të brendëshme të akreditimit, rregullat

dhe proçedurat e brëndëshme në përputhje me Standartin Europian EN ISO/IEC

17011:2004 dhe me dokumentacionin e rëndësishëm të Korporatës Europiane të

Akreditimit (EA), Forumit ndërkombëtar për Akreditimin Laboratorik (ILAC) dhe

Forumit Ndërkombëtar të Akreditimit për cilësinë dhe Inspektimin dhe Certifikimin e

produktit (IAF).

Sistemi shqiptar i akreditimit është në përputhje me Rregulloren (EC) 765/20088, mbi

akreditimin dhe përcaktimin e organizmave të vlerësimit të konformitetit, i cili është

në proçesin duhur, duke u përditësuar për të siguruar pajtueshmëri ligjore me

direktivat e BE-së.

4.2.5 Informacioni dhe mekanizmat e njoftimit

Neni 13.3.b i Marrëveshjes së CEFTA-s parashikon krijimin e një sistemi informimi

dhe njoftimit, duke i detyruar Palët të njoftojnë draftet për rregulloret teknike,

proçedurat dhe standartet e detyrueshme ndërkombëtare etj. Ky sistem është i detyruar

të ndjekë formatin e sistemit ndërkombëtar për anëtarët e OBT-së sipas kërkesave

7 B. Fliess and R. Schonfeld (2006), "Trends in Conformity Assessment Practices and Barriers to Trade. 8 (Rregullorja (KE) Nr 765/2008 e Parlamentit Europian dhe e Këshillit e datës 9 korrik 2008 përcakton kërkesat për

akreditimin dhe mbikëqyrjen e tregut Lidhur me marketingun e produkteve).

kopje


30

funksionale për "Marrëveshjen për Barrierat Teknike në tregti". Një model është

parashikuar nga Direktiva 98/34/BE, dhe modifikuar nga Direktiva 98/48EC

("Direktiva e BE-së për Informacionin).

Institucionet përgjegjëse për njoftimin e barrierave tregtare të panevojshme në

Komitetin e përbashkët të CEFTA-s dhe për dhënien e informacionin në lidhje me to,

janë përcaktuar nga të gjithë shtetet e CEFTA-s. Megjithatë, nga rezultatet e

deritanishme, shtetet që dërgojnë sistematikisht njoftimet për draft rregulloret teknike,

proçedurat e vlerësimit të konformitetit dhe standarteve kombëtar, janë Shqipëria dhe

Moldavia.

Mekanizmat e bashkëpunimit kombëtar me të gjitha autoritetet përgjegjëse në lidhje

me rregulloret teknike, standardet dhe proçedurat e vlerësimit të konformitetit janë

përcaktuar, por nuk janë implementuar plotësisht ose zbatuara nga të gjitha

shtetet. Bosnja dhe Hercegovina nuk e ka përcaktuar ende mekanizmin kombëtar të

bashkëpunimit.

Shumica e anëtarëve janë duke punuar në përmirësimin e sistemeve të tyre të

njoftimit. Për shembull, Serbia ka implementuar programin e aplikimit (i quajtur

"TEHNIS") për të dërguar njoftimet e draft-rregulloreve të detyrueshme teknike dhe

proçedurat e vlerësimit të konformitetit. Ky sistem përfshin një Data-Baze elektronike

të të dhënave dhe një portal në Internet.

Edhe pse proçedurat operacionale për njoftimet dhe informatat janë themeluar, ata nuk

janë funksionale plotësisht në të gjitha shtetet. Aktualisht, vetëm Shqipëria ka

implementuar plotësisht proçedurat operacionale për njoftimin dhe informacion për

Komitetin e CEFTA-s.

4.3 Proçedurat Sanitare dhe Fitosanitare (SPS)

kopje


31

Proçedurat e kontrollit Sanitar dhe Fitosanitar (SPS), nga natyra e tyre mund të

rezultojë për bllokime të tregtisë.

Të gjithë qeveritë pranojnë faktin që disa kufizime në tregti mund të jenë të

nevojshme për të siguruar sigurinë e ushqimit dhe kafshë dhe mbrojtjen e shëndetit të

bimëve. Megjithatë qeveritë janë nën presion ndonjëherë për të shkuar përtej asaj që

është e nevojshme për mbrojtjen e shëndetit dhe mund të përdorin kufizime sanitare

dhe fitosanitare për të mbrojtur prodhuesit vendas nga konkurrenca ekonomike.

Për më tepër, ndërsa Masat Sanitare dhe Fitosanitare (SPS-së), mund të futet për arsye

ligjore, në ekonomitë në tranzicion mund të ndikojnë në reduktimin e mundësive per

eksport, sepse institucionet, infrastruktura dhe legjislacioni i cili suporton masat SPS

shpeshherë ka nevojë të përmirsohet.

Marrëveshja e OBT-së për masat SPS, lejon ekonomitë për të vendosur nivelin e tyre

të sigurisë ushqimore dhe standardeve shëndetësore, ndërsa në të njëjtën kohë siguron

që masat SPS nuk përfaqësojnë panevojshmëri, arbitraritet, pajustifikueshmëri

shkencore ose do të krijojnë pengesa në tregtinë ndërkombëtare. Marrëveshja SPS

inkurajon anëtarë të përdorin standardet ndërkombëtare, udhëzimet dhe

rekomandimet, ku ato ekzistojnë.

Palët e CEFTA-s janë të angazhuar për të respektuar kërkesat kryesore të

Marrëveshjes SPS, domethënë: si Vlerësimi i rrezikut, parimi i ekuivalencës dhe

transparenca9.

Treguesit për t`u vlerësuar në eliminimin e barrierave jotarifore nëpërmjetë

proçedurave SPS përfshijnë:

1. Kuadri institucional për proçedurat SPS

2. Bashkëpunimi në nivel agjencisë, brenda CEFTAS dhe jashtë saj

3. Korniza e legjislacionit SPS

4. Zhvendosja e proçedurave Evropiane SPS

5. Informacione dhe mekanizmat e njoftimit.

9 Marrëveshja e OBT-së SPS (Neni 7 dhe aneksi B) përmban dispozita mbi dy njoftimit dhe pikat hetim.

kopje


32

4.3.1 Kuadri institucional për proçedurat SPS

Një sistem kontrolli kombëtar SPS, shërben për të siguruar sigurinë e ushqimit dhe

mbrojtjen e shëndetit të konsumatorëve dhe interesave të tyre. Në të njëjtën kohë, ajo

garanton se ushqimi dhe produktet bujqësore përmbushin kërkesat e tregjeve

bujqësore ku eksportohen duke lehtësuar në këtë mënyrë eksportimin e mallrave për

në tregjet partnere.

Për më tepër, në kontekstin ndërkombëtar sistemi SPS mund të operojnë ndërmjet

a) Bashkëpunimit rajonal

b) Bashkëpunimi Internacional duke përfshirë organizmat e standarteve

ndërkombëtare (CODEC, IPPC, OIE).

Në një sistem të mirë organizuar, proçedurat SPS, janë të rregulluara nëpërmjet

përfshirjes së analizës së riskut, fakt ky që parashikohet në marrëveshjen e OBT-së për

SPS-të. Masat që duhet të merren mbi bazën e analizës së rriskut duhet të jenë të

përputhura me nivelin e analizës së rriskut, të minimizojnë efektet negative në tregti,

të rrespektojnë principet kryesore dhe të adaptohen me kushtet rajonale. Ato

gjithashtu duhet të bazohen në rregulla të shkruara dhe të qarta.10

11

Agjencitë e kontrollit SPS ekzistojnë në të gjitha shtetet, qoftë si organe të pavarura

administrative ose dhe brenda ministrive si autoritetet kompetente për sigurinë

ushqimore (Në Shqipëri AKU). Kapacitetet në këto institucione ndryshojnë nga shteti

10

Reg BE/178: 2002, Neni 7, Parimi i kujdesit 11

Neni 5 dhe 6 i marrëveshjes së OBT-së për SPS-të.

kopje


33

në shtet. Disa prej tyre janë duke përjetuar një mungesë të stafit të trajnuar (Shqipëria,

Bosnja dhe Hercegovina, Serbia, Kosova), mungesë të pajisjeve jo të përshtatshme për

inspektimin e plotë në terren (Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Kosova, Moldavia,

Serbia), apo mungesë të theksuar të komunikimit elektronik (Moldavia, Mali i Zi,

Serbia).12

Përgjithsisht financimi i këtyre institucioneve sigurohet nëpërmjet buxheteve

shtetërore dhe publikohen në gazetën zyrtare në baza vjetore, por mungojnë të dhëna

të qarta për faktin nëse financimi bëhet mbi bazën e analizës së rriskut.

Analiza e rrezikut rregullohet me ligj ose me akte nën ligjore në të gjitha shtetet e

CEFTA-s. Planet strategjike shumëvjeçar të veprimit në lidhje me kërkesat e SPS

shpesh nuk ekzistojnë dhe nuk janë të përditësuar, ose ata janë zëvendësuar me planet

vjetore të përgatitura nga agjenci të ndryshme të ngarkuar me sigurinë e ushqimit.

Në Shqipëri strategjitë SPS ekzistojnë, por ato nuk janë përditësuar në kuptim

të shpërndarjes së përgjegjësive, kërkesave të transparencës, rezultateve të arritura apo

problemeve të reja të lindura. Organizatat ndërkombëtare dhe projektet e donatorëve

kanë organizuar një numër të madh trajnimesh në shtetet anëtare të CEFTA-s.

4.3.2 Bashkëpunimi në nivel agjencisë, brënda CEFTA-s dhe jashtë saj

Të gjithë shtetet janë anëtarë të Komisionit të Ushqimit CODEX, OIE, IPPC.

Bashkëpunimi ndërmjet agjencive SPS në nivel kombëtar është i parashikuar në

legjislacionin e brendshëm të Palëve të CEFTA-s (ligji për Sigurinë Ushqimore apo

Ligji për Veterinarinë), por nuk ka funksionuar gjithmonë shumë mirë. Dublimi i

kontrolleve apo mosmarrveshjet për kompetence ndërmjet institucioneve mund të

krijojnë barrierë të konsiderueshme në tregtisë.

Në Shqipëri dhe Bosnjë Hercegovina ky problem është eliminuar duke krijuar një

autoritet të vetëm kontrolli si Autoriteti Kontrollit Ushqimor (AKU).

Palët anëtare në CEFTA-s janë duke kontribuar aktivisht në negocimin për

harmonizimin ose njohjen e ndërsjelltë të masave SPS. Megjithatë, ata ende

mbështeten në organizimin e takimeve zyrtare të CEFTA-s në mënyrë që të diskutojnë

dhe të bien dakord mbi masat.

4.3.3. Korniza e legjislacionit SPS

Sipas nenit 12 të marrveshjes CEFTA 2006, korniza legjislative e SPS-ve, në të gjthë

shtetet duhet të vlerësohet kundrejt kërkesave të Marrëveshjes së OBT-së për SPS-

të. Për më tepër, palët e CEFTA-s duhet të përafrojnë legjislacionin e tyre me atë të

BE-së, në kuadër të proçesit të zgjerimit.

Situata në CEFTA varion në statusin e secilit shtet në drejtim të negociatave për

anëtarësimi në OBT dhe BE. Kroacia, e cila është pranuar në BE, ka korniza ligjore,

rregullore dhe akte nënligjore të harmonizuar tashmë me OBT-n dhe BE-n, në të

gjithë sektorët.

Shtetet e tjera janë në fazën e miratimit të hershëm të korrnizës legjislative që është në

përputhje me kërkesat ndërkombëtare dhe të BE-së, apo në fazën e implementimit

pararprak të kornizës legjislative.

12 Marrë nga studimi i OECD 2011

kopje


34

Në Shqipëri, Moldavia, Serbia dhe Kosova, korrniza ligjore në përputhje me

kërkesat ndërkombëtare të BE-së është në stadin e implementimit. Sektori më i

avancuar në Shqipëri është AKU, (Autoriteti Kombëtar i Ushqimit) i cili ka një

legjislacionin plotësisht të përputhur me atë të OBT-së dhe EU-së "Mbi Sigurinë

ushqimore". Në shërbimin veterinare dhe fitosanitar, rregulloret janë pjesërisht të

harmonizuar. Parimet e vlerësimit të rrezikut, harmonizimi dhe transparenca janë

kryesisht të integruar në legjislacion.

Botime në fletoren zyrtare është një kërkesë për të gjitha shtetet dhe shumica e

tyre bëhet publike dhe në faqet e internetit. Megjithatë, kapacitetet për analizën e

riskut janë të kufizuara në disa shtete dhe transparenca në drejtim të shkëmbimit të

informacionit me tregjet partnere kur ka ndryshim rregullash dhe masash, përsëri ka

nevojë të përmirësohet në përputhje me marrëveshjen e OBT-së për SPS-të dhe

rregullave të BE-së.13

Politikat dhe proçeset vendim-marrëse zakonish merren brenda zyrave të

institucioneve pa përfshirjen e mjaftueshem të sektorit privat.

Duhet te theksohet se nga analiza e sektorët të veçantë të shteteve në CEFTA janë disa

sektorë më të avancuar se të tjerë. Kryesisht kjo është e varur nga karakteristikat e

bujqësisë dhe agro-industrisë në çdo shtet. Për këtë arsye, disa ligje ende duhet të

zhvillohen (kryesisht në zonën fitosanitar) dhe shtetet anëtare kanë nevojë që të mund

të përdorin eksperiencat e shteteve të tjera të CEFTA-s.

4.3.4 Vendosja e proçedurave Europiane për kontrollin Sanitar dhe

Fitosanitare (SPS).

Shumica e palëve në CEFTA-s kanë, ose janë në proçesin e adoptimit të paketës së

rëndësishme ligjore të BE-së në përputhje me rrethanat, proçedurat, rregulloret dhe

standardet të cilat priren të jenë në përputhje me normat e BE.14

Megjithatë, mos sinkronizimi dhe nivelet e ndryshme në adaptimin e masave të BE-së,

mund të rezultojnë në krijimin e barrierave shtese teknike në tregtinë brenda CEFTA-

s

Produktet origjinuese në ekonomitë e shteteve të cilat kanë mbetur mbrapa me

implementimin e masave të SPS-së mund të përjashtohen nga tregjet e atyre

ekonomive të cilat kanë adaptuar masa më të rrepta në këtë proçes.

4.3.5 Informacioni dhe mekanizmat njoftimit

Ky tregues vlerëson, mekanizmat e transparencës dhe informimit në fushën e SPS-ve

në vendet anëtare të CEFTA-s, duke u fokusuar në veçanti në ekzistencën e hetimit

dhe pikat e informacionit dhe se si ata funksionojnë në praktikë.15

13

Marrëveshja e OBT-së për SPS-të, Aneksi B, Transparenca e masave sanitare dhe fitosanitare

14

Reg BE 178:2002, Neni 11 15

Marrëveshja e OBT-së për SPS-të (neni 7 dhe në Aneksin B) përmban dispozita mbi dy njoftimit dhe pikat informuese. Për

njoftimin, marrëveshja përcakton se anëtarët e OBT-së duhet të njoftojë masat SPS nëse: (i) një standart ndërkombëtar,

udhëzues apo rekomandimi nuk ekziston ose përmbajtjen e rregullores së propozuar sanitare ose fitosanitare nuk është në

thelb e njëjtë si përmbajtja e një udhëzimi, standard ndërkombëtar apo rekomandim, dhe (ii) rregullorja mund të ketë një efekt

të rëndësishëm në tregtinë e anëtarëve të tjerë. Përveç kësaj, anëtarët e OBT-së janë të detyruar të ngrejnë një pikë informuese,

ku anëtarët e tjerë të OBT-së mund të kërkojë informacione mbi rregulloret e SPS-së, procedurat e kontrollit dhe të inspektimit,

vlerësimit të rrezikut procedurat dhe aspektet ndërkombëtare të SPS –ve.

kopje


35

Edhe pse shumica Palëve CEFTA-s kanë krijuar baza informacioni dhe pikat e

njoftimit dhe po publikojnë njoftimet e legjislacionit të tyre dhe masat në faqet zyrtare

të internetit, këto nuk funksionojnë siç duhet dhe kanë kufizime në kapaciteteve e

tyre.

Megjithatë masat dhe proçedurat e qarta për njoftim kanë nevojë të zhvillohen në disa

shtete si (Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Mali i Zi dhe Serbia).

Personeli i përkushtuar në kryerjen e njoftimeve është i nevojshëm në çdo ekonomi

dhe duhet të ketë njohuri në lidhje me menaxhimin e informacionit që mund t`i bëhet i

disponueshëm publikut. Ato gjithashtu, duhet të jenë të aftë për të vendosur se cili lloj

informacioni duhet t`i drejtohet ndërkombëtarisht institucioneve të brendëshme,

organeve të kontrollit apo industrisë.

Për më tepër, mungesa e komunikimit efektiv dhe bashkëpunimit brenda kufirit

kombëtarë dhe mungesa e hyrjes në një bazë të dhënash të përbashkët të SPS-ve

mund të ndërhyjë në vendimet që marrin shtetet anëtare të CEFTA-s.

Në fakt, vështirësia kryesore në të gjithë palëve e shteteve CEFTA-s është mungesa e

qartë e mekanizmave dhe proçedurat e njoftimt. Njoftimet e draft-rregulloreve të reja

nuk është praktikë në marrëdhëniet rajonale CEFTA-s, as nga ligjet apo masat të cilat

nuk janë plotësisht në përputhje me marrëveshjen e OBT-s për SPS-të dhe dispozitat e

BE-së. Prandaj, partnerët tregtare nuk mund të shprehin mendimin e tyre në fazën

përgatitore të plotësimit të dokumenteve rregullatore. Ndonjëherë, edhe kur

adaptohen dokumente, ato nuk janë plotësisht të njoftuara. Kjo praktikë është në

kontradiktë me parimet e BE-së. 16

Ekzistenca e masave të cilat nuk janë në përputhje me rregullat e OBT-së për SPS-të

dhe BE-në është zakonisht e shpjeguar si një masë e përkohshme e cila ka si qëllim

për të mbrojtur prodhuesit kombëtare derisa ata të bëhen të aftë për të prodhuar sipas

normave ndërkombëtare. Megjithatë, këto masa mund të jenë një burim i BJT dhe

njoftimi në një afat të përshtatshëm paraprak mund të parandalojë krijimin e BJT të

reja.

Së fundi, Shqipëria ka marrë pjesë në sistemin e lajmërimit të shpejtë për sigurinë

ushqimore (RASFF) si një mjet efektiv për shkëmbimin e shpejtë të informacionit

ndërmjet autoriteteve të kontrolllit ushqimor në lidhje me masat e marra në përgjigje

të rreziqeve të rënda të zbuluara në ushqim.17

16

Reg BE 178:2002, Neni 9 :

17

Reg KE 178:2002, Neni 50

kopje


36

4.4 Pengesat administrative të tregtisë

Proçedurat Doganore dhe administrative në kufi janë një kosto e nevojshme e të bërit

biznes. Megjithatë, vështirësimi i kërkesave të import - eksportit, përtej asaj që është

e nevojshme për të lëvizur një produkt përtej kufjve në një mënyrë konsistente me

objektivat e politikës lokale, mund të pengojë tregtinë e panevojshme nga "pengesat "

kufitare.

Proçedurat e komplikuara mund të vështirësojnë ekonominë për të arritur të gjithë

përfitimet ekonomike dhe të marrë pjesë në zinxhirin ndërkombëtarë të furnizimit të

prodhimit dhe mund të dekurajojë investimet e huaja direkte.

Thjeshtëzimi dhe Harmonizimi i proçedurave të tregtisë ndërkombëtare ka një ndikim

pozitiv mbi flukset tregtare dhe mund të ul ndjeshëm kostot për të gjitha bizneset,

ndërkohë që vazhdon të plotësojë objektivat e politikave të këtyre proçedurave.

Më konkretisht, shpenzimet e transaksioneve mund të reduktohen duke realizuar

proçedura transparente dhe të qëndrueshme, kërkesa administrative kufitare të

paanshëm dhe uniforme, sisteme të harmonizuar, reduktimin e proçedurave të

rënduara, aplikimi i standarteve ndërkombëtare të rëna dakord, menaxhimi i riskut dhe

implementimi i sistemit elektronik të doganave në të gjitha shtetet (në Shqipëri

AsycudaËord është implementuar në vitin 2009)

kopje


37

Treguesit për tu vlerësuar si barriera administrative ndaj tregtisë mes shteteve

anëtare të marrëveshjes CEFTA përfshijnë:

1 Krijimi i një faqe zyrtare kombëtare interneti për doganat dhe sigurimi i

cilësisë së informacionit

2 Pikat e vetme hetimore kufitare

3 Përfshirjen e komunitetit të biznesin në vendimarrje

4 Proçedurat e përcaktuara

5 Procedurat e apelimit

6 Tarifat dhe shpenzimet për shërbimet

7 Formalitetet, dokumente dhe përpunimi elektronik

8 Proçedurat doganore dhe proçeset e tjera

9 Institucionet e brëndshme dhe kufitare, kordinimi dhe bashkëpunimi i tyre

kopje


38

4.4.1 Krijimi i një faqe zyrtare kombëtare interneti për doganat dhe sigurimi i

cilësisë së informacionit

Transparenca e doganave dhe tregtisë të lidhura me rregulloret dhe proçedurat janë të

përfshirë në mënyrë eksplicite në OBT, veçanërisht në nenin X të GATT-it. Përveç

kësaj, neni 44 i Marrëveshjes së CEFTA-s përmban Dispozitat mbi transparencën.

Këto dispozita synojnë transparencën dhe hyrjen në informacion mbi politikat

tregtare, rregulloret dhe legjislacionin. Përfitimet e pritura qëndrojnë në linjë me

kushtet nën të cilat operatorët dhe tregtarët angazhohen në transaksionet tregtare

ndërkombëtare.

Detyrimi për transparencës i parashikuar në Nenin X të GATT-it është e lidhur

kryesisht për tekstet legjislative (ligjet, rregulloret, vendimet gjyqësore dhe rregullat

administrative për zbatimin e përgjithshëm).

“Informacioni i mëtejshëm, shembujt, procedurat operacionale të doganave dhe

agjencive kufitare, hyrja në modelet on-line, përshkrimi i qartë i kërkesave të import

eksportit, si dhe përditësime mbi ndryshimet në legjislacion janë njësoj të

rëndësishme për tregtarët, dhe përbëjnë vlerë të shtuar për një perspektivë të

lehtësimit të tregtisë”.

Në të gjitha shtetet ekziston një një faqe interneti kombëtare doganore dhe pothuajse

të gjitha kanë publikuar informacion mbi rregullat tregtare në dy gjuhë, në gjuhën

lokale dhe në gjuhën anglisht. Megjithatë, shpesh vetëm një sasi e kufizuar

informacionit është e disoponueshme në anglisht .

Niveli i taksave publikohen dhe përditësohen rregullisht ashtu si dhe proçedurat e

import - eksportit.

Edhe Vlerësimi doganor është zakonisht në dispozicion. Megjithatë, nga studimi i

bërë në 2011 pak shtete publikojnë informacionin e plotë mbi rregullat doganore si

(Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë dhe

Serbia),

Në Shqipëri konstatohet se nuk publikohen gjobat për shkeljet e proçedurave të import

- eksportit, nuk jepet informaacion për proçedurat që ndiqen nga agjensitë e tjera

ndërkombëtare dhe për më tepër siç vërehet në të gjitha shtetet, nuk publikohen

vendimet gjygjësore të cilat duhet të bëjnë preçedentin për interpretimin e rregullave

doganore.

4.4.2 Pikë e vetme hetimore kuftare

Një pikë kombëtare hetimi duhet të veprojë si një pikë e vetme koordinimi për

kërkesat për informacion mbi doganat dhe legjislacionin dhe proçedurat tregtare. Kjo

mund të forcojë zbatimin e dispozitave mbi transparencën të parashikuar në Nenin X

të GATT-it. Për më tepër, neni 44.2 i Marrëveshjes CEFTA-s kërkon krijimin e

pikave të kontaktit në lidhje me përpunimin e kërkesave për informacion të lindura

nga palët.

Për qartësinë dhe transparencën e transaksioneve në tregtinë ndërkombëtare është e

domosdoshme që të jetë aksesi në informacionet e tregtisë ndërnjet palëve.

kopje


39

“Një pikë e vetme kombëtare hetimore ofron nje mjet për të lehtësuar aksesin në

informacionin e publikuar tashme me një përfitim shtesë për të siguruar një mënyrë të

personalizuar informacioni duke iu përgjigjur kërkesave specifike”.18

Krijimi dhe mbajtja e një pikë të vetme kombëtare hetimore nuk gjeneron shpenzime

shtesë, pasi ajo rezulton në një kursim kohe per stafin i cili është mësuar tashmë me

keto hetime rutinë.

Në shumicën e shteteve CEFTA-s më shumë se një institucion është përgjegjës për t'iu

përgjigjur pyetjeve mbi rregullat dhe proçedurat në lidhje me tregtinë, me përjashtim

të Serbisë dhe Kroacisë të cilat kanë një pikë të vetme (Kroacia tashme hyri ne

Europë).

Shumë pika hetimore kanë kapacitete të kufizuara dhe në disa prej shteteve as brenda

doganave nuk ka njesi specifike hetimore. Koordinimi mes palëve të CEFTA-s mbi

funksionimin dhe operimin e një pike të vetme hetimi nuk është arritur.

4.4.3 Përfshirja e komunitetit të biznesit në vendimarrje

“Mekanizma efektiv për konsultim në nivel kombëtar mbi proçedurat e propozuara,

ligjet mbi tregtinë, rregulloret, rregullat administrative duhet të vendosen në atë

mënyrë që të sigurojnë palët e interesuara me një mundësi për të komentuar mbi

rregullat e reja tregtare të propozuara në mënyrë që qeveritë ti marrin në konsideratë

këto komente si të përshtatshme, përpara implementimit të tyre. Konsultimet duhet të

zhvillohen në një fazë të hershme në mënyrë që të sigurohet ndonjë ndryshim i

mundshëm, ata gjithashtu duhet të përfshijë grupin më të gjerë të mundshme të palëve

të interesuara.”19

Në shumicën e shteteve, realizohen konsultime zyrtare midis shteteve dhe grupeve të

interesit. Konsultimet mes qeverisë dhe tregtarëve veprojnë në rregulla bazë dhe

lehtësohen nëpërmjet dhomave të tregtisë dhe në disa shtete nëpërmjet disa Këshilleve

Konsultativ dhe Biznesit .

Kur vendosim apo amendojmë një ligj apo rregullore që lidhet me doganat apo me

proçedurat e tregtisë, në shumicën e shteteve qeveritë zakonisht përfshijnë katër ose

më shumë grupe interesi. Një minimum prej dy javësh është i nevojshme për

konsultimin me komunitetin e biznesit. Nga studimet rezulton se vetëm Ish-

Republika Jugosllave e Maqedonisë dhe Serbia përfshijnë komunitetin e biznesit në

fazën e hartimit të ligjeve dhe rregulloreve doganore. Ndërsa në shtetet e tjera ato nuk

përfshihen direkte në proçeset konsultative. Objektivat e politikës doganore i janë

komunikuar zakonisht publikut të gjerë nëpërmjet publikimit në fletoren zyrtare apo

publikimi në faqet e internetit të shteteve pas miratimit të tyre.

4.4.4 Proçedurat e përcaktuara

“Proçedurat e përcaktuara” janë zakonisht rregulla administrative të cilat konsistojnë

në një vendim detyrues zyrtar, me një afat të përcaktuar, përpara importimit apo

eksportimit të lëshuar nga autoritetet doganore me shkrim i cili i ofron aplikantëve me

rregulla për mallrat që do të importohen

18

UNCTAD (2011), “Technical Notes on Trade Facilitation Measures”, United Nations, Geneva 19

ËTO (2009), Negotiating Group on Trade Facilitation – ËTO Negotiations on Trade Facilitation – Self Assessment

Guide, TN/TF/Ë/143/Rev. 3, ËTO, Geneva.

kopje


40

Mënyra sesi mallrat janë trajtuar për qëllime doganore (për shembull, përcaktimi i

vlerës, klasifikimi i mallrave, si dhe përcaktimi i rregullave të origjinës) është një

burim kryesor i mosmarrëveshjes ndërmjet zyrtarëve doganorë dhe

tregtarëve. Prandaj, “proçedurat e përcaktuara” janë instrumente të rëndësishëm në

lehtësimin e tregtisë, pasi ata kontribuojnë të sigurojnë një mjedis të qëndrueshëm

dhe transparent tregtare për operatorët ekonomikë.

Pasi i siguron një herë “proçedurat e përcaktuara” janë ligjërisht detyruese për

autoritetin doganor, ashtu si dhe për tregtarët për një periudhë të caktuar kohe.

Të gjitha shtetet CEFTA disponojnë një mekanizëm për proçedurat e përcaktuara.

Zakonisht këto përfshijnë klasifikimin bazuar në klasifikimi tarifor kombëtar si dhe

verifikimin e origjinës së mallit për trajtimin preferencial. Informacioni tarifor i

detyrueshëm në Shqipëri parashikohet nga neni 22 i Kodit Doganor dhe ka një

vlefshmëri detyruese 6 vjecare.

Megjithatë, qëllimi i proçedurave të përcaktuara në shtetet pjesëmarrëse të CEFTA-s

është më e kufizuar sesa ai i propozuar nga negociatate e OBT-s. Për shembull, nuk ka

asnjë proçedurë të përcaktuar në lidhje me informacionin apo metodologjinë që do të

aplikojë dogana në vlerësimin doganor.

Proçedurat e përcaktuara me interes të përgjithshëm zakonisht janë në dispozicion të

publikut përmes rregulloreve të publikuara dhe Interneti (për shembull, nëpërmjet

faqes ëeb të doganave).

Në të gjitha shtetet CEFTA-s, rastet e refuzimit apo revokimit të rregullave të

përcaktuara duhet të jenë të motivuara. Një kërkesë mund të refuzohet në të gjitha

rastet kur aplikanti nuk e lidh me ndonjë qëllim për ta përdorur në një proçedurë

doganore. Gjithashtu ato mund të revokohen kur një ose më shumë nga kushtet nuk

plotësohen më. Në të gjitha rastet parashikohet proçedura e ankimit.

4.4.5 Procedurat e Apelimit

Është shumë e rëndësishme që Operatorët Ekonomikë të mund të ankohen kundër

doganës apo institucioneve të tjera kufitare në rast se vendimet e tyre nuk janë në

përputhje më ligjet apo rregulloret.

Ndër proçedurat e ndryshme të apelimit, shqyrtim gjyqësor në veçanti mund të zgjasë

shumë dhe me kosto të lartë për tregtarët. Proçesi i apelimit administrativ shpesh

ofron avantazhe thelbësore mbi atë gjyqësor pasi ato mundësojnë një vendim më të

shpejtë dhe me pak shpenzime për tregtarët. Prandaj, sigurimi i një proçedure

ankimore me disa faza është i favorshem si për tregtarët dhe për institucionet

administrative.

“Për të garantuar pa-anësinë dhe shqyrtimin e drejtë, autoritetet të cilave i drejtohet

ankimi duhet të jenë të pavarura nga administrata qe e ka marrë vendimin”.20

Në disa shtete si (Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina dhe Moldavia) proçedurat

ligjore parashikojnë të drejtën e ankimit ndaj një autoriteti jo të pavarur nga organi që

e lëshon vendimin origjinal në nivel administrativ. Megjithatë, në të gjitha shtetet,

ankimimi pranë një autoriteti gjygjësor i cili ështe i pavarur nga organi administrativ

është në dispozicion të të gjithë individëve. Personat fizikë dhe juridikë mund të

iniciojë një proçedim gjyqësorë në përputhje me ligjet dhe rregulloret administrative.

Në shumicën e shteteve informacionet për proçedurat e apelimit në faqet e internetit

20

UNCTAD (2011), “Technical Notes on Trade Facilitation Measures”, Technical Notes on Trade Facilitation Measures:

Right of appeal against customs and other agency rulings and decisions, United Nations, Neë York and Geneva

kopje


41

doganor janë të kufizuara dhe nuk është fare i publikuar. Informacioni mund të

gjenden në kodet doganore. Shqipëria, Moldavia dhe Serbia kanë një faqe interneti të

sistemit doganor të plotë.

4.4.6 Tarifat dhe shpenzimeve për shërbimet

Neni VIII i Marrveshjes GATT 1994 i referohet të gjitha tarifave dhe pagesave të

imponuara nga doganat dhe agjensi të tjera qeveritare (duke përfshirë edhe organet që

veprojnë në emër të institucioneve shtetërore) për shërbimet e kryera në lidhje me

importimin apo eksportimin e mallrave ose për ndonjë formalitet të kërkuar. Ajo

vendos detyrime për anëtarët e OBT-së që vlera e tarifës dhe pagesave duhet të jetë e

përafërt me koston e shërbimeve të kryera dhe nuk duhet të shërbejë si motiv i fshehtë

proteksioniste fiskale.21

Nga një perspektivë e lehtësimit të tregtisë, niveli i taksave dhe e tarifave duhet të ulet

sa më shumë të jetë e mundur, bazuar në parametrat transparente dhe objektive, duke

korresponduar në mënyrë të arsyeshme me shpenzimet e shërbimit të dhënë dhe të

administrohen në një mënyrë të qëndrueshme.

Në shumicën e shteteve, tarifat dhe pagesat nuk llogariten ad valorem, dhe janë të

përcaktuara nga një shumë fikse që reflektojnë koston aktuale të shërbimeve të

ofruara. Moldavia dhe Kosova përdorin sistemin e llogaritjes së tarifës ad valorem ,

ndërkohë që në Shqipëri të gjitha tarifat dhe taksat e shërbimeve janë shfuqizuar.

Përshtatshmëria dhe rëndësia e kostove të shërbimit në zonën doganore nuk janë të

rregulluara në mënyrë të njejtë në të gjitha shtetet CEFTA. Për më tepër, informacioni

mbi tarifat dhe pagesat nuk janë shkëmbyer rregullisht ndërmjet administratave të

shteteve të CEFTA-s.

4.4.7 Formalitetet, dokumente dhe përpunimi elektronik

Neni 14.4 parashikon se "palët do të ... reduktojnë sa më shumë që të jetë e mundur,

formalitetet e imponuara mbi tregtinë". Thjeshtëzimi i dokumentacionit tregtar të

kërkuar është gjithashtu në qendër të Nenit VIII të marrveshjes GATT-it 1994, i cili e

parashikon në paragrafin 1 (c) "nevojën për minimizimin e kompleksitetit të

proçedurave të import - eksportit si dhe për të ulur dhe për të thjeshtëzuar

dokumentacionin e kërkuar në import – eksport”.

Për shumicën e shteteve numri i dokumenteve për eksport - import janë brenda

mesatares së CEFTA-s. Vetëm në Shqipëri, Kroaci dhe Kosovë numri i dokumenteve

të kërkuara është mbi mesataren e CEFTA-s.

Dokumentet mund të dorëzohen plotësisht elektronikisht vetëm në Kroaci dhe

Moldavi. Në Mal të Zi, Serbi dhe Kosovë dokumentet mund të bëhen elektronikisht

me disa përjashtime, ndërsa në Shqipëri, Bosnje dhe Hercegovina dhe Ish Republika

Jugosllave Maqedonia nuk ka asnjë mundësi për dorëzimin e dokumenteve

elektronikisht. (Deklarata doganore përpilohet elektronikisht por më pas ajo duhet të

21

Neni 6 i Marrëveshjes CEFTA 2006 përcakton se "Palët do të eliminojnë taksat doganore në kundërshtim me nenin VIII të

Marrëveshja e Përgjithshme mbi Tarifat dhe Tregtinë, 1994 [...] në tregtinë e tyre reciproke dhe shërbime të tjera të ngjashme"

Marrëveshja - CEFTA 2006

kopje


42

dorëzohet në Hard Copy si dhe ti bashkëlidhen të plota të gjithë dokumentat tregtar të

cilat nuk janë transmetuar elektronikisht)

Në shumicën e shteteve, menaxhimi i riskut është implementuar dhe ekziston një njësi

speciale për administrimin e rriskut në administratën doganore.

Disa shtete po operojnë me një sitem rrisku bazuar në modulet e rriskut të programit

informativ ASYCUDA në përdorim nga ana e administratës doganore. Megjithatë,

pengesa kryesore për një implementim të plotë të menaxhimin e rrezikut janë:

I) Kapaciteti i kufizuar i sistemit teknologjik të informacionit,

ii) Nevoja për një zhvillimi të moduleve të menaxhimit të rriskut si dhe mjeteve,

duke përfshirë kriteret e selektivitetit, dhe

iii) mungesa e një numër të mjaftueshëm të stafit të trajnuar.

Zbatimi i duhur i menaxhimit të rrezikut është i rëndësishme për rritjen e efikasitetit

dhe lehtësimin e jo vetëm të shërbimit doganor dhe kontrollit të tij, por edhe të

lehtësimit të proçedurave të tjera të tregtisë

Në shumicën e shteteve CEFTA shkëmbimi i të dhënave elektronikisht (EDI,

Electronic Data Interchange), është në proçes të implementimit por nuk është

plotësisht operative. EDI mund të kontribuojë dukshëm në zvogëlimin e kostove dhe

kursimit të kohës aq të çmuar për tregtarët. Aktualisht vetëm Maqedonia dhe Kroacia

e kanë plotësisht operativ sistemin EDI.

Rregullat në lidhje me nënshkrimin dhe çertifikimin elektronik dhe përdorimi i tyre

potencial në proçedurat doganore është adaptuar në shumë shtete. Në këtë moment të

dyja janë të aplikueshme vetëm në Ish-Republikën Jugosllave të Maqedonisë.

4.4.8 Proçedurat doganore dhe proçeset e tjera

Shtetet CEFTA-s duhet të lehtësojnë tregtinë përmes thjeshtësimit të proçedurave

doganore dhe proçeseve të tjera, duke përfshirë implementimin e një dritare të vetme

për doganat, përpunimin e informacionit para mbërritjes së mallit, ndarjen e çlirimit të

mallit nga proçedurat e zhdoganimit dhe forcimin e Auditit Aposteriori. Në mënyrë të

posaçme paragrafi katër i nenit 14 të CEFTA 2006 përcakton se "shtetet duhet të

thjeshtojnë dhe lehtësojnë proçedurat doganore ... "

"Dritarja e vetme" është një sistem në lidhje me dorëzimin dhe përpunimin në mënyrë

elektronike të dokumenteve, dhe në këtë mënyrë është një masë lehtësuese e

rëndësishme për tregtinë në lidhje me rritjen e efikasitetit dhe uljen e kostove si për

tregtarët dhe për qeverinë .22

Modeli i një "dritare të vetme" lejon autoritetet përgjegjëse shtetërore si dhe agjensitë

e tyre të kenë mundësi hyrje në informacionin e rëndësishëm nëpërmjet përdorimit të

teknologjisë së komunikimit dhe informacionit që menaxhohet nga dogana, të

centralizohet pagesa e taksave detyrimeve apo sherbimeve të tjera dhe për të siguruar

dhe kordinuar se kontrolli doganor është në perputhje me parimin "One Stop Shop"

Përpunimi paraprak është një tjetër thjeshtësim i rëndësishëm i proçedurave i cili i

lejon tregtarëve të paraqesin deklaratat e zhdoganimit për përpunim dhe lejim të

mallit menjëherë sapo kalojnë kufirin.

Shumë shtete kanë ndërmarrë ndryshimet e nevojshme legjislative për të lejuar futjen

e përpunimit paraprak, por asnjëri prej tyre nuk ka filluar të zbatojë këto ndryshime

ashtu siç kërkohen nga sistemi automatik i përpunimit të të dhënave në

22

UN CEFTACT (2005), “Recommendation and Guidelines on establishing a Single Ëindoë”, Recommendation No. 33,

United Nations, Neë York and Geneva

kopje


43

doganë. Kapacitetet aktuale të sistemit IT ne të gjithë rajonin CEFTA është i limituar

vetëm tek shtimi i disa mundësive të përpunimit paraprak por jo të plotë.

Duke ndarë daljen e mallrave nga proçedurat e zhdoganimit mund të kontribojnë në

uljen e kohës dhe shpenzimeve për tregtarët duke lejuar mallrat të lirohen nga dogana

para pagesës së detyrimeve dhe taksave, në ato rastet kur klasifikimi final i mallrave,

përcaktimi i vlerës dhe transaksioneve të tjera është në pritje.

Në shume shtete ndarja e daljes së mallit nga përcaktimi final dhe pagimi i

detyrimeve doganore kushtëzohet nga dhënia e një garancie bankare.

Bazuar në të drejtën e tyre doganore, mallrat mund të bëhen të disponueshëm për

tregtarët vetëm kur detyrimet doganore janë paguar apo janë garantuar. Në Kosova

lejohet kjo ndarje e sistemi vetëm për shoqëritë e autorizuara.

Shumica e shteteve kërkojnë dokumenta apo aplikojnë proçedura të ndryshme

kontrolli fizik për mallrat normale apo mallrat që prishen shpejt, bazuar në udhëzimet

e brendëshme të autoriteteve doganore. Zakonisht punonjësit e doganës i japin

prioritet përfundimit të proçedurave doganore mallrave qe prishen shpejt.

Në të gjitha shtetet ekziston sistemi i Auditimit Aposteriori. Organizimet të veçanta

brenda administratës doganore janë të autorizuar të ndjekin këtë proçedurë.

Kontrolli Aposteriori parashikohet në kodet doganore rrespektive "neni 102 e Kodit

Doganor Shqiptar" i cili lejon që autoritetet doganore në mënyrë të pavarur apo me

kërkesë të palëve munet të rishikojnë deklaratat doganore edhe pasi malli është

çliruar, megjithatë nga eksperienca rezulton se sistemi i auditit aposteriori nuk është i

integruar me sistemin e menaxhimit të rriskut duke bërë që kontrolli aposteriori të

bëhet rrutinë pa u bazuar në analizën e rriskut "jo eficente".

4.4.9 Institucionet e brëndshme dhe kufitare, koordinimi dhe bashkëpunimi i

tyre.

Janë dy aspekte për këtë tregues:

i) Bashkëpunime të brendshme ndërmjet agjencive kombëtare të përfshira në

kontrollet kufitare, dhe

ii) Bashkëpunimi kufitar dhe ndërkombëtar ndërmjet institucioneve të shteteve të

CEFTA-s, dhe institucioneve të shteteve fqinj që ndajnë një kufi të përbashkët.

Bashkëpunimi dhe koordinimi kombëtar përfshin disa komponent, bashkëpunimi,

kordinimi ose delegimi i kryerjes së kontrolleve të përbashkëta nëpërmjet një sitemi të

menaxhimit të rriskut, shkëmbim i të dhënave duke lejuar tregtarët dhe agjensitë të

bëjnë një përpunim unik të të dhënave dhe menaxhim të përbashkët të pikës kufitare

apo objekteve të ngjashme;

Bashkëpunimi ndërkufitar i institucioneve nga ana tjetër, mbështetet në një

marrëveshje ligjore formale nga të dyja shtetet, si një deklaratë politikë, një

memorandum mirëkuptimi, ose një marrëveshje dypalëshe.

Në mënyrë të veçantë, operacionet e përbashkëta kufitare kërkojnë bashkëpunim të

ngushtë në menaxhimin e përditshëm të kufijve, harmonizimin e dokumentacionit të

kërkuar, shkëmbimin e të dhënave, bashkëpunim apo kontrolle të përbashkëta si dhe

operimin e nënpunësve të institucioneve kufitare në "tokën e ndërmjetme ".

Legjislacioni kombëtar i të gjitha shteteve mundëson bashkëpunimin në mes të

doganave dhe të institucioneve të tjera të rëndësishme shtetërore nëpërmjet

përcaktimit të detyrave dhe përgjegjësive të qarta.

kopje


44

Në shumë shtete është implementuar sistemi i menaxhimit të kufijve (IBM Integrated

Boarder Menagemant) ndërsa në Shqipëri dhe Maqedoni ky sistem nuk është

implementuara.

Disa shtete aktualisht kanë nënshkruar një marrëveshje dypalëshe mbi kontrollet e

përbashkëta kufitare. Për shembull, një marrëveshje e përbashkët kontrolli doganor

është në fuqi ndërmjet Shqipërisë dhe Malit të Zi;

Pothuajse të gjitha shtetet e CEFTA-s janë të përfshirë në implementimin e

shkëmbimit të të dhënave me shtetet e tjera të CEFTA-s, kryesisht nëpërmjet

programit shumë funksionesh IPA apo programeve te tjera ndërkombëtare. Vetëm 2

shtete bëjnë shkëmbim të rrregullt të të dhënave brënda misionit të programeve

komunitare "CUSTOMS 2013” dhe “FISCALIS 2013".23

23 Programi “CUSTOMS 2013” synon të mbështesë zhvillimin e sistemi elektrik doganore Pan-Europian i cili siguron se

aktivitetet doganore do të përputhen me nevojat e tregut të brendshëm, garanton mbrojtjen e interesat financiare të BE-së dhe

rrit garancinë dhe sigurinë.

Programi “FISCALIS 2013” është një program bashkëpunimi Europian e cila mundëson administratën kombëtare të taksave

për të krijuar dhe shkëmbyer informacion dhe eksperieca. Kjo lejon zhvillimin dhe operimin e Trans-Evropian të sistemeve IT

partnere, si dhe krijimin e një rrjeti komunikimi duke bashkuar të gjithë zyrtarët kombëtare nga e gjithë Evropa.

kopje


45

Konkluzionet dhe rekomandimet

Shoqëria e mbështet zhvillimin e vet në ndarjen shoqërore të punës, e cila filloi që me

lindjen e familjes, vazhdoi me kolonitë, me shtetet dhe në kohën bashkohore drejtë

globalizmit. Tregtia ka qenë mjeti kryesor përmes së cilës filluan jo vetëm

komunikimet në mes të njerëzve por edhe shkëmbimi i të mirave dhe mallrave, ku të

gjitha realizoheshin përmes mekanizmave të njohura si “treg”. Me krijimin e

bashkësive të mëdha dhe më vonë me lindjen e shteteve, u paraqit nevoja e këmbimit

të produkteve dhe shërbimeve ndërmjetë shteteve. Pra lindi nevoja për krijimin e

mekanizmave të reja që tregtia të marrë përmasat e shkëmbimeve ndërkombëtare.

Krijimi i këtyre mekanizmave të reja bëri që sot ekonomia ndërkombtare të

konsiderohet si një nga komponentët kryesorë të ekonomisë botërore. Që tregtia të

arrijë përmasat ndërkombëtare është dashur një zhvillim gradual përgjatë shekujve,

ç`ka solli një zhvillim ekonomik, social, politik dhe kulturor duke arritur një nivel të

lartë dekadat e fundit si rezultat i proçesit të industrializimit, transportit të avancuar,

globalizmit, lindjes së korporatave multinacionale. Tregëtia ndërkombëtare është

rregulluar tradicionalisht përmesh marrëveshjeve bilateral, por kohët e fundit njeh

zgjerim nënshkrimi i traktateve multilateral, me qëllim të krijimit të një strukture

rajonale që rregullonte tregtinë ndërkombëtare përmes krijimit të rregullave të njëjta

dhe mbikqyrjes së tyre nga institucionet ndërkombëtare. Roli i shteteve në nivelin

rajonal dhe më gjerë po ndryshon.

Organizatat ndërkombëtare, korporatat multinacionale dhe organizatat

joqeveritare kanë hyrë në skenë si aktorë të rëndësishëm në politikë. Ekonomia

ndërkombëtare ka përparësi të shumta, në rradhë të parë për bizneset. Mënjanimi i

barrierave tregtare kufitare, rajonale apo më gjërë u mundëson kompanive të

përfitojnë nga fuqia më e madhe dhe më e lirë punëtore dhe njëkohësisht nga

zhvillimet e vrullshme teknike. Në epokën modern, bizneset e vogla kanë terren më të

përshtatshëm për t’u zgjeruar më shpejtë, kanë më shumë zgjedhje në rekrutimin e

fuqisë punëtore dhe në fund kanë më shumë mundësi për të shitur produktet e tyre në

një treg më të gjërë. Kjo tregon se në kohen e sotme është e vështirë të mendohet

funksionimi i një ekonomie të izoluar nga tregu ndërkombëtar i mallrave, i

shërbimeve, kapitalit dhe fuqisë punëtore. Ndërsa ekonomia globale vazhdon të

zgjerohet, reduktimi i barrierave tregtare do të krijonte mundësi të reja dhe të

ndryshme nga ato me të cilat përballen bizneset sot.

Pavarësisht arritjeve të rëndësishme që janë bërë nga shtetet për të siguruar

implimentimin e plotë të marrëveshjeve rajonale, nuk është realizuar plotësisht

objektivi kryesor, eliminimi i barrierave në tregti.

Barrierat tarifore (taksat doganore) tashmë janë hequr, ndaj objektivi primar mbetet

reduktimi deri në eliminim i Barrierave Jo-Tarifore (BJT) me synimin rritjen e fluksit

të tregtisë.

Duhet të eleminohen Barrierat Teknike nëpërmjet ngritjes së institucioneve kombëtare

të standartizimit dhe akreditimit si një detyrim për anëtarësimin e plotë në BE.

Harmonizimit të rregullave CEFTA-s, OBT-ës dhe BE-së si dhe përshtatjes së

proçedurave dhe infrastrukturës në konfomitet me kërkesat e përafrimit të BE-së.

Ndërtimit të strukturave kompetentë të përpunimit të të dhënave dhe shkëmbimit të

infomacionit si dhe standartizimin e praktikave në vëndet e rajonit.

Duhet të punohen më shumë në amendimin e ligjit, rregulloreve dhe praktikave për

inspektimin Sanitar dhe Fitosanitar në përputhje me kërkesat e ndërkombëtarëve dhe

kopje


46

kriteret e përafrimit në BE. Duhet të harmonizojnë rregullat dhe praktikat në ushtrimin

e kontrolleve në mallrat ushqimorë, blektoral dhe bujqësor si dhe të krijojnë pika

informimi me qëllim garantimin e transparencës në kontrollin e sigurisë ushqimore.

Duhet të intesifikohet komunikimi rajonal në nivel agjënsie si bazë për analizimin e

aktivitetit aktual me qëllim identifikimin dhe uljen e barrierave jo-tarifore.

Është e domosdoshme, ngritja e një strukture të vetme ivestigative për të gjithë

institucionet kufitare apo jo, që kanë marrëdhënie me tregtinë ndërkombëtare.

Përcaktimi dhe aplikimi i proçedurave të qarta të apelimit, shërbimi pa pagesë,

automatizimi dhe përpunimi paraprak i dokumentacionit në proçedurat doganore,

efektiviteti i tyre apo bashkëpunimi ndërmjet institucioneve kombëtare dhe atyre

kufitare, shihen si masa të nevojshme për tu ndërrmarrë me qëllim eliminimin e

barrierave jotarifore administrative në tregëti.

Një ndër rekomandimet kryesore është shfaqja e transparencës nëpërmjet publikimit të

veprimtarive të institucioneve, rregullave dhe proçedurave që duhet të ndiqen.

BIBLIOGRAFIA

- Kodi Doganor i Republikës së Shqipërisë

- Dispozitat Zbatuese të Kodit Doganor

- Marrëveshja për Amendimin dhe Zgjerimin e Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë

të Evropës Qëndrore – CEFTA 2006

- Marrëveshja e Stabilizim Asociimit ndërmjet Komuniteteve Europiane e

Shteteve të Tyre Anëtare dhe Republikës së Shqipërisë – MSABE 2006

- Përmbledhje legjislacioni “Misioni, vizioni, strategjia”, publikim i Drejtorisë

së Përgjithshme të Doganave / 2013

- Botim, Marrëveshjet tregtare, i Agjensisë Shqiptare e Zhvillimit të Investimit /

2012

- Orientime nga botimi, Trade Liberalisation in the Doha Development Round,

Economic Policy, April 2005

- Orientime nga botimi, Trade in Corformity Assessment Practices and Barriers

to Trade, B. Fliess and R. Schonfeld (2006).

- Orientime nga botimi, WCO SAFE Framework of Standards, June 2007

- Orientime nga botimi, Guide, TN/TF/W/143/Rev.6, WTO Negotiations on

trade Facilitation Self Asssessment Guide / 2013

- Orientime nga botimi,

- Orientime nga botimet në faqen web:

http://unctad.org/en/Pages/Publications/Trade-Facilitation---Technical-Note.aspx - Orientime, informacione dhe statistika në publikimet e OECD (The

Organisation for Economic Co-operations and Development në faqen e saj

web: http://www.oecd.org

Burime të ndryshme interneti nga faqet web:

www.wikipedia.org

http://www.wto.org/english/tratop_e/tbt_e/tbt_e.htm http://madb.europa.eu/madb/statistical_form.htm

http://unctad.org/en/Pages/Publications/Trade-Facilitation---Technical-Note.aspx

http://www.oecd.org/

http://www.wikipedia.org/

http://www.wto.org/english/tratop_e/tbt_e/tbt_e.htm

http://madb.europa.eu/madb/statistical_form.htm

Ër moisiu” durrËs fakulteti i shkencave politike … · u lidhën traktate tregtare me shtetet...

Documents