qartvelebi wminda miwaze vaxtang rceulisvili...

50
qarTvelebi wminda miwaze vaxtang rCeuliSvili winaTqma “ra bednierebaa, iyo qristiani”,, - vifiqre wminda miwis mosalocad Casulma. RvTismSoblis saflavis taZris danaxvisas TiTqos mSrali burTi gameCxira yelSi, xmas ver viRebdi uCveulo aRelvebisagan. es grZnoba TiTqmis yvela momlocvels eufleba. - “ra bednierebaa, iyo qarTveli”, - vifiqre ukve jvris monasterSi Sesulma. qarTvelebs monasteri samyaros centrSi agvigia. rogorc CvenTvis, wminda gardamocemiTaa cnobili am adgilze amosul sinanulis xisagan damzadebul jvarze CvenTvis ewama macxovari, ieso qriste. am jvris gamosaxulebas atarebs dRes yvela qristiani. am monasterSi daasrula sicocxle genialurma SoTa rusTavelma. rac unda Salon misi freska, uflis wyalobiT, veRarc mis xsovnas da verc mis samSoblos veRarafers daakleben. Cven xom RvTismSoblis wilxvedri qveynis Svilebi varT. xolo Tu amisi ar gvwams, maSin, saerTod, raRa gvinda wminda miwaze?! dRes, saqarTvelo eklesiuri aRmSeneblobis tempiT msoflios erT-erTi lideri qveyanaa. amis dasturia aseulobiT axladaSenebuli eklesia, maT Soris wminda samebis grandiozuli sakaTedro taZari. uprecedentoa Tanamedrove msoflios istoriaSi saukuneebis win gamahmadianebuli aWaris mosaxleobis masobrivi, nebayoflobiTi dabruneba dedaeklesiaSi. aRdga momlocvelobis mravalsaukunovani tradiciac: aTasobiT qarTvelma qristianma moiloca palestina, aTonis mTa, sxva wminda adgilebi. beTlemSi gaixsna wminda ninos qalTa qarTuli monasteri. bibliur qalaq lodSi, sadac wminda giorgia dakrZaluli, oficialurad gaixsna `qarTuli saxli”, romelic saqarTvelos marTlmadidebel eklesias gadaeca da sadac ukve qarTveli mRvdeli moRvaweobs. yovelive es keTdeba saqarTvelos kaTolikos-patriarqis, uwmindesisa da unetaresis, ilia meoris locva-kurTxeviTa da mrevlis SemowirulobiT. erT-erTi aseTi Semomwirvelis mamuka jinWaraZis xsovnas eZRvneba es naSromic. swored misi saxsrebiT SeviZineT beTlemSi is pirveli saxli saqarTvelos eklesiisaTvis, sadac dRes wminda ninos monasteri mdebareobs. wminda miwis mosalocad Casuli yoveli piligrimi aucileblad midis am monasterSi da amiT pativs miagebs mis naTel xsovnasac. vinaidan aseTia qtitorTa gamorCeuli bedi, maT mier aSenebul eklesiaSi sanTeli maT mosaxseniebladac inTeba. es saxli saukuneebis manZilze wminda miwaze saqarTvelos eklesiisaTvis Sewiruli pirveli qonebaa. misi SeZenis istoria imdenad sainteresoa, rom calke davurTe am wigns (ix. sarCevi). 2003 wels, qarTvel momlocvelTa jgufma, mama ilias (nasiZe) xelmZRvanelobiT, ierusalimidan TbilisSi litaniobaze wminda cecxli CamovitaneT. es iyo pirveli SemTxveva, rodesac wminda cecxli gadmosvlisTanave sagangebo TviTmfrinaviT imave dRes, did SabaTs, CamobrZanda

Upload: others

Post on 26-Jan-2021

11 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • qarTvelebi wminda miwaze

    vaxtang rCeuliSvili

    winaTqma

    “ra bednierebaa, iyo qristiani”,, - vifiqre wminda miwis mosalocad

    Casulma. RvTismSoblis saflavis taZris danaxvisas TiTqos mSrali burTi

    gameCxira yelSi, xmas ver viRebdi uCveulo aRelvebisagan. es grZnoba TiTqmis

    yvela momlocvels eufleba. - “ra bednierebaa, iyo qarTveli”, - vifiqre ukve

    jvris monasterSi Sesulma. qarTvelebs monasteri samyaros centrSi agvigia.

    rogorc CvenTvis, wminda gardamocemiTaa cnobili am adgilze amosul

    sinanulis xisagan damzadebul jvarze CvenTvis ewama macxovari, ieso qriste.

    am jvris gamosaxulebas atarebs dRes yvela qristiani. Aam monasterSi

    daasrula sicocxle genialurma SoTa rusTavelma. rac unda Salon misi

    freska, uflis wyalobiT, veRarc mis xsovnas da verc mis samSoblos

    veRarafers daakleben. Cven xom RvTismSoblis wilxvedri qveynis Svilebi varT.

    xolo Tu amisi ar gvwams, maSin, saerTod, raRa gvinda wminda miwaze?!

    dRes, saqarTvelo eklesiuri aRmSeneblobis tempiT msoflios erT-erTi

    lideri qveyanaa. amis dasturia aseulobiT axladaSenebuli eklesia, maT Soris

    wminda samebis grandiozuli sakaTedro taZari. uprecedentoa Tanamedrove

    msoflios istoriaSi saukuneebis win gamahmadianebuli aWaris mosaxleobis

    masobrivi, nebayoflobiTi dabruneba dedaeklesiaSi. aRdga momlocvelobis

    mravalsaukunovani tradiciac: aTasobiT qarTvelma qristianma moiloca

    palestina, aTonis mTa, sxva wminda adgilebi. beTlemSi gaixsna wminda ninos

    qalTa qarTuli monasteri. bibliur qalaq lodSi, sadac wminda giorgia

    dakrZaluli, oficialurad gaixsna `qarTuli saxli”, romelic saqarTvelos

    marTlmadidebel eklesias gadaeca da sadac ukve qarTveli mRvdeli

    moRvaweobs. yovelive es keTdeba saqarTvelos kaTolikos-patriarqis,

    uwmindesisa da unetaresis, ilia meoris locva-kurTxeviTa da mrevlis

    SemowirulobiT.

    erT-erTi aseTi Semomwirvelis mamuka jinWaraZis xsovnas eZRvneba es

    naSromic. swored misi saxsrebiT SeviZineT beTlemSi is pirveli saxli

    saqarTvelos eklesiisaTvis, sadac dRes wminda ninos monasteri mdebareobs.

    wminda miwis mosalocad Casuli yoveli piligrimi aucileblad midis am

    monasterSi da amiT pativs miagebs mis naTel xsovnasac. vinaidan aseTia

    qtitorTa gamorCeuli bedi, maT mier aSenebul eklesiaSi sanTeli maT

    mosaxseniebladac inTeba.

    es saxli saukuneebis manZilze wminda miwaze saqarTvelos eklesiisaTvis

    Sewiruli pirveli qonebaa. Mmisi SeZenis istoria imdenad sainteresoa, rom

    calke davurTe am wigns (ix. sarCevi).

    2003 wels, qarTvel momlocvelTa jgufma, mama ilias (nasiZe)

    xelmZRvanelobiT, ierusalimidan TbilisSi litaniobaze wminda cecxli

    CamovitaneT. es iyo pirveli SemTxveva, rodesac wminda cecxli

    gadmosvlisTanave sagangebo TviTmfrinaviT imave dRes, did SabaTs, CamobrZanda

  • saqarTveloSi. yovelwliurad amas mxolod berZnebi akeTeben sagangebo

    samxedro TviTmfrinaviT. maSin es pirvelad qarTvelebma da rusebmac vcadeT.

    kaTalikos-patriarqma im wels swored ierusalimidan Camotanili wminda

    cecxliT daloca eri saaRdgomod. Cveni es pirveli delegacia sul 27

    kacisagan Sedgeboda da erT patara TviTmfrinavSi moTavsda. 2006 wels ki oTxi

    didi boingiT Cavidnen qarTveli piligrimebi ierusalimSi aRdgomis

    dResaswaulze, magram yvela msurveli TviTmfrinavebma mainc ver daitia. wels

    kidev ufro meti qarTveli piligrimi miemgzavreba wmida miwaze. swored es aris

    saqarTvelos sulieri da materialuri aRorZinebis yvelaze utyuari

    maCvenebeli.

    me, romelmac uflis wyalobiT ramdenjerme moviloce wminda adgilebi,

    Tavs ufleba miveci, es samaxsovro wigni momemzadebina wminda miwis qarTvel

    momlocvelTaTvis. Tavis droze israelSi Cvens mcirericxovan momlocvelTa

    jgufs megzuroba gauwies

    qarTvelma monazonma deda evgeniam da dekanoz petre kenWoSvilis cnobilma

    wignma - `mogzauroba wm. qalaq ierusalimsa da wm. aTonis mTaze~. cxadia,

    aTasobiT adamians aseTi megzuri ver eyoleba, Tundac imis gamo, rom

    kenWoSvilis wigni ukve bibliografiuli iSviaTobaa, erTi saukunis winaa

    dawerili da sakmaod sqeltaniania. Tumca winamdebare naSroms,

    garkveulwilad, sainformacio - saganmanaTleblo funqcia aqvs, amitomMme

    uwinaresad im momentebze gavamaxvile yuradReba, rac adre ar vicodi da

    Tavadac damainteresa. rogorc axalbeda avtors, gTxovT, momitevoT da Zalian

    mkacrad nu ganmsjiT. miTumetes, rom Cemi namdvili mizani ara megzuroba,

    aramed saqarTvelos istoriisaTvis ierusalimis gadamwyveti rolisa da

    mniSvnelobis Sexsenebaa, raTa erTi mxriv, male davbrundeT wminda miwaze,

    xolo meore mxriv, ukeT gaverkveT, Tu vin varT Cven, qarTvelebi, Tu romeli

    civilizaciis Svilebi varT. saqme is gaxlavT, rom msoflio istoria es

    civilizaciebis istoriaa. kacobrioba iyofa civilizaciebad. civilizaciebi

    yovelTvis epaeqrebian erTmaneTs, cdiloben ra Tavisi faseulobebisa da

    cxovrebis wesis upiratesobebis damtkicebas, zogjer ki sxvebisaTvis iZulebiT

    Tavs moxvevas. civilizaciis ganmsazRvreli faqtori ki uwinaresad religiaa.

    Damitom uwodeben dasavlur civilizacias xSirad ebraul-qristianuls, rusul

    civilizacias - marTlmadideblurs, afro-aziur civilizacias - muslimanurs,

    indur civilizacias - induisturs, Cinurs - konfucianurs, laTinuri amerikis

    religiur kuTvnilebaze Tavad saxelic migvaniSnebs, magaliTad, braziliis

    mosaxleobis 95 % kaTolike, anu laTini qristiania. yoveli xalxi Tavad

    gansazRvravs, Tu romeli civilizaciis Svilia da Semdgom am arCevanze

    pasuxismgeblobasac Tavad tvirTulobs. marTlmadideblur ruseTsa da

    muslimanur irans Soris arCevanis gakeTeba CvenTvis SedarebiT martivi iyo.

    Cemi Rrma rwmeniT, erekle mefis gza im droisaTvis erTaderTi swori gza iyo,

    Tumca erekle maSinve eZebda pirdapir gzas evropisaken, magram UuSedegod. dRes

    arCevani ruseTsa da dasavleTs Soris gvaqvs, rac bevrad ufro rTulia, imitom,

    rom religiurad, ruseTis msgavsad, marTlmadi-debluri qveyana varT. arCevani

    Tavad ruseTma gagvimartiva, samwuxarod, daadga ra aRa-mahmad-xanis, anu urCi

    qarTvelebis dasjis gzas. aseT pirobebSi marTlmadideblurma saberZneTma,

    kviprosma, bulgareTma, rumineTma da serbeTmac ki ukve gaakeTes Tavisi arCevani

    evropis sasargeblod, amasTan marTlmadideblobac SeinarCunes. amavdroulad,

  • dasavlur civilizaciaSi ebrauli elementic gamokveTilia, xolo ebraelebTan

    qarTvelebs saukuneebis manZilze gansakuTrebulad Tbili urTierToba

    Camogviyalibda. dResac israeli axlo aRmosavleTSi saqarTvelos strategiul

    partniorad moiazreba.A amitomac Cveni erisaTvis am metad mniSvnelovan

    gzajvaredinze winsvlis swori gza unda avirCioT. amisaTvis ki ierusalimze

    sulier orientacias, Cemi azriT, udidesi mniSvneloba gaaCnia.

    israelis STambeWdavi warmatebebi axali teqnologiebis danergvaSi gvarwmunebs,

    rom WeSmariti mecniereba da religia bunebrivi mokavSireebi arian qveynisa da

    eris ayvavebis saqmeSi. amitomac didia

    uwmindesis survili, danergos israelis mowinave gamocdileba Tundac

    saqarTvelos soflis meurneobaSi. saerTod, gazardos ganaTlebisa da

    mecnierebis roli qveynis socialur-ekonomikur cxovrebaSi. rogorc yoveli

    misi wamowyeba, esec did sikeTes moutans saqarTvelos.

    amasTan erTad ierusalimi muslimanuri civilizaciis erT-erTi

    centricaa. dRes muslimanebis raodenoba msoflioSi miliard-naxevars, anu

    mosaxleobis 25 %-s aRwevs. Qqristianebis raodenobac daaxloebiT 1,5-2

    miliardi adamiania, anu 25-30%. Ee.i. msoflios mosaxleobis naxevarze

    metisaTvis ierusalimi sulieri centria. marTalia, ebraelebi raodenobrivad

    muslimanebis an qristianebis naxevar procentsac ki ar Seadgenen (sul 13 mln.

    adamiani), msoflioSi finansuri da politikuri gavleniT isini namdvilad

    aravis CamorCebian. dameTanxmebiT, rom Tanamedrove adamianma kargad unda

    icodes, ara marto Tavisi religiis, aramed sxva religiebis istoriac,

    miTumetes, rodesac isini mniSvnelovan rols TamaSoben msoflioSi. Cven ki

    kargad qristianobis istoriac ki ar viciT, rom araferi vTqvaT islamze da

    iudaizmze. ierusalimSi mogzauroba dagvexmareba maT ukeT gagebaSi.cxadia,

    yvelaferi rodi mogewoneba kacs israelSi. amitomac minda, gavafrTxilo yvela

    axalbeda piligrimi, rom ierusalimSi sakmaod daZabuli mdgomareobaa. aq ar

    vgulisxmob marto ebraul-arabul konfliqts. Cemi azriT, wminda qalaqSi

    gansakuTrebuli simZafriT igrZnoba ara marto RmerTis, aramed eSmakis

    arsebobac. amis magaliTia Tundac mudmivi dapirispireba sxvadasxva qristianul

    konfesiebs Soris, Tundac ierusalimis marTlmadidebel da somxur-

    monofizitur eklesiebs Soris, rac gansakuTrebuli simZafriT, uflis

    saflavze, did SabaTs, wminda cecxlis gardamosvlisas vlindeba. swored

    Aamitom daayenes osmalebma Tavis droze taZris mcvelebad muslimebi, raTa

    erTmaneTTan moqiSpe qristianebi daeSoSminebinaT. amitomac iRebs israelis

    policia am dRes usafrTxoebis gansakuTrebul zomebs da yvela piligrimic,

    Sesabamisad, unda gafrTxildes. am sakiTxze naSromSi dawvrilebiT

    mogiTxrobT. masala isea ganlagebuli, rom mkiTxvels SeuZlia misTvis

    sainterso Tema sarCevSi moiZios da pirdapir iqidan daiwyos kiTxva. wigns

    darTuli aqvs sagangebo damatebebi da fotogalerea mokle komentarebiT.

    madlobeli dagrCebiT, Tuki vinme damatebiT masalas an SeniSvnebs momawvdiT,

    Semdgom gamocemebSi gasaTvaliswineblad. Cvens gegmebs gaecnobiT damatebaSi,

    romelic saqvelmoqmedo fondis saqmianobaze mogiTxrobT. axla ki, yvelas

    gilocavT wminda adgilebis molocvas da uflis aRdgomis brwyinvale

    dResaswauls.

    qriste aRsdga!

  • 1.saqarTvelo da Zveli aRTqmis samyaro

    a. biblia: Zveli da axali aRTqma

    saqarTvelo istoriulad evropuli ki ara, axlo aRmosavluri qveyanaa, im

    regionis ganapira mxarea, sadac pirveli uZvelesi civilizaciebi da udidesi

    msoflio religiebi Seiqmna. Tumca, zogadad, samxreT evropelebTan erTad Cvenc

    xmelTaSua zRvis qveynebis didi civilizaciis Svilebi varT.

    ierusalimi am regionisa da mTeli msoflios umniSvnelovanesi

    religiuri centria da msoflio religiebidan mxolod budizms ar ukavSirdeba.

    qristianTaTvis ierusalimi, uwinaresad, uflis jvarcmisa da aRdgomis

    qalaqia. ebraelTaTvis igi istoriuli dedaqalaqi da solomonis taZris

    adgilia. muslimebi mas rigiT mesame wminda adgilad miiCneven meqasa da medinas

    Semdeg, saidanac, maTi rwmeniT, zecad amaRlda muhamedi. am religiebs Soris

    damokidebuleba rTuli da winaaRmdegobrivia. samive maTgani aRiarebs bibliis

    pirvel nawils – Zvel aRTqmas: samyarosa da adamianis Seqmnas erTi

    RmerTisagan, samoTxidan adamisa da evas gaZevebas, pirvelqmnili codvis gamo,

    warRvnas, noes kidobanisa da babilonis godolis arsebobas, noes

    STamomavlobidan mravalricxovani xalxebis warmoSobas, moses aT mcnebas,

    abraamis, isaakisa da iakobis patriarqobas da a.S., magram am religiebs Soris

    gansxvaveba, maTi swavlebidan gamomdinare, arsebiTia. CvenTvis,

    qristianebisTvis, axali aRTqmis wminda wignebs gansakuTrebuli mniSvneloba

    aqvs. isini safuZvelTa safuZvelia eklesiis wiaRSi daunjebuli im ucvalebeli

    rjulisa da moZRvrebisa, romelsac axali aRTqmis rjuli ewodeba.

    `biblia~ berZnulad wignebs niSnavs. es sityva Zveli finikiuri qalaqis –

    biblosis saxelwodebidan momdinareobs, sadac mzaddeboda masala

    wignebisaTvis. aq Seiqmna Tanamedrove tipis pirveli anbani, romelsac finikiuri

    ewoda da romelic, Tavis mxriv, berZnuls daedo safuZvlad. sityva `aRTqma~ ki,

    bibliuri gagebiT, xelSekrulebas, kavSirs niSnavs da ara mxolod dapirebas,

    aramed RmerTsa da adamians Soris dadebul SeTanxmebasac gulisxmobs,

    romelzec pasuxismgeblobas orive mxare kisrulobs. diplomatiur

    xelSekrulebaTa teqstebis arseboba uZvelesi droidan iRebs saTaves.

    magaliTad, xeTur arqivebSi aRmoCenili diplomatiuri xelSekrulebebi

    dadebulia xeTebsa da maTi mfarvelobis qveS Semosul xalxebs Soris, sadac,

    pirvelad istoriaSi, dawvrilebiT aris aRwerili mxareTa

    urTierTvaldebulebebi. Zveli aRTqmis wminda wignebSi aRwerilia, Tu rogor

    sjida ufali Tavis rCeul ers, israels, aRTqmis darRvevis, kerpTmsaxurebisa

    da RvTis mcnebebis SeusruleblobisaTvis. Zveli aRTqmis wminda wignebi,

    romlebic ebraul enazea dawerili, uflis rCeuli erisTvis iyo gankuTvnili,

    romelsac RmerTma rjuli ganuwesa mose winaswarmetyvelis meSveobiT. axali

    aRTqmis epoqaSi RvTis rCeuli eri aris ara erTi romelime erovnebis xalxi,

    aramed qristes wminda eklesiis wevrebi, miuxedavad maTi eTnikuri

  • warmomavlobisa, romlebic uflis aRTqmis memkvidreni naTlobis saidumlo

    madliT xdebian. amdenad, aRTqma, dadebuli RmerTsa da adamianebs Soris,

    bibliis umTavresi Temaa.

    saRmrTo istoriidan cnobilia, rom warRvnis Semdeg RmerTma aRTqma

    misca noes, mis Svilebsa da mis STamomavlobas, rom aRar iqneboda warRvna

    qveyanaze, da am aRTqmis niSnad Seqmna ci-

    sartyela (dab. 9,11-13). ufalma aRTqma daudo abraamsac, rodesac dahpirda, rom

    miscemda mis STamomavlobas mTel miwas egviptis sazRvridan mdinare

    evfratamde (dab. 15,16). am aRTqmis dadasturebis niSnad ufalma Tavisi rCeuli

    eris yvela mamakacs winadacveTa daudgina. Zveli aRTqma, romelic ufalma

    israels daudo, Seicavda rogorc aT mcnebas, - aseve RvTis sxva

    dadgenilebebsa da kanonebs, rac mose winaswarmetyvels ganecxada sinas mTaze.

    rogorc wminda werilSia nauwyebi, RvTis kacma-mosem, msxverplad Sewirul

    zvarakTa sisxli asxura sams-

    xverplosa da xalxs, uwoda ra mas `aRTqmis sisxli~, `aha, sisxli aRTqmisa,

    romeli aRTqma-yo RmerTma Tqvenda momarT yovelTa maT sityuaTaTÂis~ (gam.

    24,8). Zveli aRTqmis wignebi (sul 50) dawerilia qristes Sobamde daaxloebiT

    1600 wlidan 430-420 wlebamde, Tumca Tavad abraamis Semosvlas qanaanSi, riTac

    ebraeli xalxis istoria iwyeba, mecnierebi aTariReben 2000 wliT, qristes

    Sobamde.

    rac Seexeba bibliis meore nawils - `axal aRTqmas~, is mogviTxrobs

    macxovris gankacebis, misi amqveyniuri moRvaweobis, jvarcmis, aRdgomisa da

    zecad amaRlebis, axali aRTqmis eklesiis dafuZnebis, mociqulTa moRvaweobisa

    da qristianobis gavrcelebis Sesaxeb. axali aRTqmis wminda wignebSi naTlad

    aris miniSnebuli, rom ieso qriste adamis modgmis mxsnelia, romlis Sesaxebac

    ufalma adamianebs Zvel aRTqmis epoqaSi auwya winaswarmetyvelTa piriT.

    rogorc pavle mociquli wers: `RmerTma rogorc iwinaswarmetyvela yvela

    Tavisi winaswarmetyvelis piriT qristes vneba, ise aRasrula~ (saqme, 3,18).

    axali aRTqma Seicavs 27 wigns: oTxTavs (oTx kanonikur saxarebas),

    mociqulTa saqmeebs, Svid kaTolike (sayovelTao) epistoles, pavle mociqulis

    14 epistolesa da gamocxadebas (apokalifsi). axali aRTqmis wminda wignebi

    daiwera a. w.-is pirveli saukunis meore naxevarsa da meore saukunis dasawyisSi.

    termini `axali aRTqma~ momdinareobs Tavad ieso qristesgan, romelmac

    ierusalimSi, sionis qorSi gamarTul saidumlo serobaze gamoiyena es termini,

    rodesac, rogorc maTe maxarebeli gvauwyebs: `moiRo puri da hmadlobda da

    gantexa da misca mowafeTa TÂisTa da hrqua maT: miiReT da WameT, ese ars Ãorci

    Cemi. da moiRo sasumeli da hmadlobda da misca maT da Tqua: suT amisgan

    yovelTa, ese aris sisxli Cemi axlisa aRTqmisaÁ, mravalTaTÂis daTxeuli

    misatevebelad codvaTa~ (mT. 26, 26-28). jer kidev Zveli aRTqmis epoqaSi Cans,

    rom ufali aRTqmas udebs mTel kacobriobas, rodesac `abraamis Sesaxeb

    ambobs: `iyos naTesavad didad da mravlad da ikurTxeodian misa mimarT

    yovelni naTesavni queyanisani~ (dab. 18,18) - am sityvebiT ufali hpirdeba abraams,

    rom misi meSveobiT kurTxeuli iqneba yvela xalxi, rac axal aRTqmaSi

    aRsrulda, radgan qristianuli eklesia, Zveli aRTqmis eklesiisagan

    gansxvavebiT, qveynierebis kidiT-kidemde ganivrco da WeSmariti naTlisRebis

    madliT, Tavis macxovnebel wiaRSi Semoikriba yvela erovnebis adamiani.

    rogorc wminda pavle mociquli ambobs: `ara ars warmarT da huria,

  • winadacueTileba da winadaucueTeleba, barbaros, skÂiTel, moneba, aznaureba,

    aramed yovlad yovelsa Sina qriste~ (kol. 3, 11). Ees aris adamianebisadmi

    miniWebuli uflis uzenaesi Tavisufleba.

    Zveli da axali rjulis urTierTmimarTebasTan dakavSirebiT wminda

    ioane RvTismetyveli wers, rom `sjuli mosesgan moeca, xolo madli da

    WeSmaritebaÁ qriste iesoÁs mier iqmna~.

    axali aRTqmis wminda eklesia sayovelTaoa. igi dafuZnebulia Cveni macxovris –

    ieso qristes mier, romelmac sakuTari Tavi msxverplad Seswira codvis

    tyveobisagan kacobriobis gamoxsnas.

    b. damokidebuleba qristianebsa da muslimebs Soris

    rogorc aRiniSna, biblias muslimebic aRiareben nawilobriv. Tavad

    muhamedis TqmiT, is arc mTlianad unda uaryo da arc mTlianad daijero.

    yuranSi noes uwodeben nuhs, abraams – ibrahims, loTs – luts, isaaks – ishaks,

    ismails – izmails, iosebs – iusufs, moses – musas, aarons – haruns, daviT

    mefesa da winaswarmetyvels – davuds, mefe solomons – suleimans. ieso

    qristes isini `isa ibn mariams~ (e.i. ieso mariamis Svils) uwodeben da masac

    winaswarmetyvelad miiCneven, magram ara RmerTad da RvTis Zed. maTi rwmeniT,

    RmerTs saerTod ar SeiZleba hyavdes Ze. qristes Rvawli islamSi

    erTRmerTianobis (monoTeizmis qadagebiT) amoiwureba. yuranSi masve miewereba

    qadageba israelianTa Soris, momavalSi erTaderTi WeSmariti mociqulis,

    ahmedis, anu muhamedis mosvlis Sesaxeb (61,6). Amuslimebs mtkiced swamT, rom

    bibliuri mesia swored muhamedia, xolo uflis rCeuli xalxi arabebi da,

    zogadad, muslimebi arian. muslimuri tradiciis mixedviT, abraams uflisaTvis

    ara isaaki, aramed ufrosi Svili, ismaili, unda Seewira. yurban-bairami,

    muslimTa udidesi dResaswauli, ismailis gadarCenas ukavSirdeba, radgan maTi

    rwmeniT, ufalma ixsna ismaili rogorc msxverplad Sewirvisas, aseve

    dedamisTan, agarTan, erTad udabnoSi sikvdilisagan. gadmocemiT maT udabnoSi

    beduinebi Sexvdnen da swored im adgilze aages mogvianebiT qalaqi meqa.

    muslimuri tradicia mogviTxrobs aseve muhamedis ierusalimSi (Soreul

    meCeTSi) mogzaurobaze, sadac muhamedma iloca abraamTan, mosesTan da ieso

    qristesTan erTad. yovelive es migviTiTebs islamis bibliur fesvebze. Tumca

    qristianebisagan gansxvavebiT, muslimebs biblia Taviseburad esmiT.

    ARvTismSobel mariams isini SecdomiT moses dasTan, mariamTan, aigiveben. amis

    miuxedavad, isini biblias “wminda werils” uwodeben da swavloben mas, xolo

    ebraelebsa da qristianebs “wminda werilis” xalxebad moixsenieben da sxva

    religiebis warmomadgenlebTan SedarebiT garkveul privilegiebsac ki

    aniWeben, Tumca, politikuri mosazrebebiT, “wminda werilis” xalxebsac xSirad

    umowyalod devnidnen. saqarTvelos istoriidan Cven gvaxsovs musliman

    dampyrobelTa mier qristianTa devnis faqtebi: 100 000 qarTveli

    marTlmadideblis sikvdiliT dasja jalal-ed-inis mier, aRdgomis Rames 6000

    garejeli beris amowyveta Sah-abasis mier, an Tundac TbilisSi

    jvarTamaRlebis dResaswaulze sasuliero pirebis daxocva aRa-mahmad-xanis

    mier. magram muslimebi xSirad aseTive sisastikiT devnidnen sxva muslimebsac

  • magaliTad, Siiti sparselebi daRestnis dapyrobisas sunit daRestnelebs

    urwmunoebs uwodebdnen da umowyalod Jletdnen,

    iseve, rogorc laTini raindebi - marTlmadidebel bizantielebs. magram,

    amavdroulad, qristianebsa da muslimebs mSvidobiani Tanaarsebobis,

    Semwynareblobisa da TanamSromlobis SesaSuri SemTxvevebic gvqonia. es

    ierusalimis magaliTzec kargad Cans. 1229 wels, Ggermaniis imperatorma

    fridrix meorem, romelmac mokle xniT ierusalimi daibruna muslimebisagan,

    sulTan qamalTan miaRwia SeTanxmebas, rom muslimebi da qristianebi erTad

    daeuflebodnen omaris meCeTs (meCeTi `gumbaTi kldeze~). Aam SeTanxmebiT,

    meCeTSi qristianTa da muslimTa Zmobis simboluri Zeglic ki aRimarTa.

    daZmobileba xanmokle aRmoCnda. is mxolod droebiTi aliansi iyo monRolTa

    sawinaaRmdegod. 1250 wels jvarosnebi

    sabolood gandevnes ierusalimidan. USuRli da dapirispireba qristianebsa da

    muslimebs Soris ufro metad jvarosnuli laSqrobebis Semdeg damkvidrda.

    Mmanamde aziaSi da axlo aRmosavleTSi isini mSvidobianad Tanaarsebobdnen.

    mTel aziaSi gavrcelebuli iyo qristianuli moZRvrebis eretikuli

    mimarTuleba - nestorianoba. Aaq milionze meti qristiani cxovrobda da

    ramdenime aTeuli eparqia arsebobda, romelTac nestorianelTa kaTalikosi

    marTavda. monRolTa erT-erTi yaenic nestorianeli qristiani iyo. gadmocemiT,

    muhameds swored nestorianelma berma uwinaswarmetyvela `didi momavali~.

    jvarosnuli laSqrobebis Semdeg daiw-yo marTlmadidebelebis sayovelTao

    Seviwroeba da devna, aseve devnas daeqvemdebarnen sxvadasxva eretikuli

    mimdinareobani: nestorianelebi, monifizitebi, iakobitebi. arsebobs mosazreba,

    rom monRolTa laSqroba palestinaSi nestorianelTa waqezebiT gan-

    xorcielda da mas “yviTel“ jvarosnul laSqrobasac uwodeben. monRolebi,

    iseve rogorc evropeli jvarosnebi, wminda miwidan, egviptelma mamluqebma

    gaaZeves. sabolood am laSqrobebma aziasa da axlo aRmosavleTSi muslimebi

    gaabatona.

    unda gvaxsovdes isic, rom swored muslimma mmarTvelebma mianiWes

    qarTvelebs didi privilegiebi ierusalimSi. kaTolike mogzauris – ioane

    kotoviCis cnobiT, (1598w.) `kairos sulTanis sagangebo nebarTvisa da TurqeTis

    imperatoris damowmebuli privilegiis wyalobiT, yovel weliwads, rodesac,

    aRmosavleTis sxva qristianTa msgavsad, qarTvelebi ierusalimSi qristes

    saflavis Tayvanissacemad midian, isini, qristianTa Soris erTaderTni,

    mravalricxovani SemadgenlobiT, meomrebiviT jarad modian, samxedro almebiT

    Sedian qalaqSi baJis gareSe da wminda adgilebs afrialebuli bairaRebiT

    naxuloben...~

    rac Seexeba ierusalimis meCeTebs, muslimTa rwmeniT, am wminda adgilze

    aRvlenil locvas sxva adgilebze Sesrulebul locvasTan SedarebiT 25 000 -

    jer meti Zala aqvs. swored imitom, rom muslimebs swamdaT meqis, medinasa da

    ierusalimis gansakuTrebuli siwmindis da sjerodaT, rom iq aRvlenili locva

    pirdapir ufalTan midis, isini sikvdiliT dasjis muqaris qveS ukrZalavdnen

    aramuslimebs aq arsebul meCeTebSi Sesvlas. maT eSinodaT, rom aramuslimi am

    wminda adgilebze maT ganadgurebas sTxovda ufals!

    yuranSi moxseniebulia muhamedis “Ramis mogzauroba”, rodesac ufalma

    myisierad gadaiyvana is `xelSeuxebeli meCeTidan~ `Soreul meCeTSi~. muslimuri

    tradiciiT, es Soreuli meCeTi ierusalimia, sadac jibraelma

  • (mTavarangelozma gabrielma) muhamedi jadosnuri cxeniT, buraqiT, pirdapir

    meqidan gadaiyvana. amitomac daarqves morias mTaze solomonis taZris adgilze

    agebul meCeTs (al-masjid al-aqsa) `Soreuli meCeTi~.

    muslimTa rwmeniT, al-aqsas kompleqsSi Sedis `iesos akvnis miwisqveSa

    meCeTi~ - “megd-isa”. Aaq qvaSi gamokveTili didi embazis msgavsi nakeTobaa,

    romelSic muslimuri gadmocemis Tanaxmad, yrma ieso iwva. Ees akvani mihrabad

    gamoiyeneba, anu locvisas yiblas - meqis mimarTulebas aCvenebs muslimebs. imave

    meCeTSia mariam RvTismSoblis `mihrabi~ da mRvdelmTavar zaqarias - ioane

    naTlismcemlis mamis, `mihrabi~. Qqristes akvnis Tavze uamravi lampari anTia,

    rogorc es qristianul taZrebSia miRebuli.

    A ”al-aqsas” aSenebamde aq, RvTismSoblis taZrad miyvanebis sa-

    xelobis eklesia idga. muslimebi udidesi pativiscemiT inaxaven uflisa da

    mariam RvTismSobelis saxelTan dakavSirebul siwmindeebs. meCeTSi, iq sadac

    qristianuli sakurTxeveli iyo, ori niSaa daculi. erTSi macxovris erTi fexis

    nakvalevia (is eleonis, anu zeTis xilis mTidan CamoutaniaT, sadac meore fexis

    nakvalevia darCenili), xolo meore, niSaSi, RvTismSoblis orive fexis

    anabeWdia daculi.

    muslimTaTvis sarwmuno gadmocemiT, mTavarangeloz jibraels “al-aqsas”

    meCeTis axlos mdebare kldidan aumaRlebia cad muhamedi. cidan muhameds

    mariam RvTismSoblis Sobis adgilze aRmarTuli sinaTlis sveti uxilavs. Aim

    adgilze, saidanac muhamedi cad amaRlda da sadac, gadmocemiT, herodes taZari

    idga, xalifa abdel-maliq ibn mervanma 687-691 wlebSi aago axali, grandiozuli

    rvakuTxedis formis, meCeTi, romelsac `gumbaTi kldeze~ (arabulad “qubaT as-

    saxra”) hqvia, da xSirad omaris meCeTsac uwodeben, Tumca misi aSenebis dros

    xalifa omari cocxali aRar iyo. omaris mier ierusalimis dapyrobis Semdeg,

    638 wels, aSenebuli meCeTi 3000 kacs itevda, Mmis adgilze aSenebuli axali

    meCeTi ki ramdenejerme mets. Aaxali meCeTi imdenad grandiozuli da lamazi

    iyo, rom ierusalimis dapyrobisas jvarosnebs is solomonis bibliur taZrad

    miuCneviaT. omeiadebis dinastias, romelsac abdel-meliqi ekuTvnoda, saxalifos

    dedaqalaqi medinidan damaskoSi, xolo sulieri centri - meqidan ierusalimSi

    gadmoutaniaT. maTi mmarTvelobis dros yibla, anu locvis mimarTuleba,

    droebiT meqidan ierusalimisaken Seicvala. anu muslimebs isev saxiT

    ierusalimisaken mibrunebulebs unda elocaT, rogorc es Tavdapirvelad Tavad

    muhamedma brZana. Mmagram, radganac, yuranis mixedviT, muhamedma ierusalims

    sabolood meqa amjobina (vinaidan ebraelebma is ar scnes meSiaxad, anu mesiad),

    muslimebis mTavar salocavad, sabolood mainc meqa damkvidrda. Tumca

    ierusalimi, meqasa da medinas Semdeg, muslimTa mTavar sasuliero centrad

    darCa.

    omaris meCeTSi, kldesTan axlos, daculia adgili, sadac RvTismSobelma

    qristes Sobis meormoce dRes taZarSi ganwmendis msxverpli miitana. gumbaTis

    rotondaze oqros asoebiT weria ieso qristesadmi miZRvnili yuranis sura:

    “ieso, mariamis Svili, RvTis mociquli, misi sityva, RmerTma ganakaca is

    mariamSi, is misi amosunTqvaa”.

    M meore mxriv, mihrabebs, anu specialur muslimur niSebs, romlebic

    yiblas - meqisadmi mimarTulebas uCveneben morwmuneebs, dResac SexvdebiT

    ierusalimis qristianul eklesiebSic, magaliTad, RvTismSoblis miZinebis

    taZarSi.

  • rac Seexeba arabTa warmomavlobas, miuxedavad imisa, rom wminda miwis

    saxelwodeba palestina bibliaSi naxsenebi xalxis, arasemituri

    (indoevropuli) warmomavlobis filistimelebidan modis, Tavad arabebs

    TavianT pirdapir winaprad Zveli aRTqmis patriarqi - abraami (muslimTaTvis

    ibrahimi) miaCniaT, rogorc zemoT aRvniSneT, misi pirveli Svilis, ismailis,

    xaziT. ismaili (arabulad izmaili) saras mxevlis agaris, Svili iyo da amitomac

    ismailis STamomaval arabebs agarianelebs uwodebdnen (samxreTeli, e.w. iemeneli

    arabebi STamomavlobas abraamis meore colis, qeTurasagan iTvlian da Sesabamisad, maT

    qarTaxebi ewodebaT). imdroindeli kanoniT colisa da mxevlisagan gaCenili Svilebi

    absoluturad Tanasworebi iyvnen, miTumetes, rom agarma abraamisagan Svili

    Tavad saras moTxovniT gaaCina, saerTod uSvilod rom ar darCeniliyvnen.

    aseTive wesiT iyo gaCenili iakobis, romelic aseve israelad iwodeboda,

    ramdenime Svilic, misi colebis - liasa da raqelis mxevlebisagan, Mmagram

    isini ebraelTa Tormeti tomis iseTive mamamTavrebad gvevlinebian, rogorc

    Tavad kanonieri colebis - liasa da rahilis Svilebi. maTgan gansxvavebiT,

    Msaram isaakis gaCenis Semdeg mxevlisagan gaCenili pirveli Svilis, ismailis,

    saxlidan gaZeveba moiTxova. Sewuxebuli abraami ufalma anugeSa da ismailis

    mfarvelobas dahpirda. deda-Svils udabnoSi angelozi mouvlina

    (mTavarangelozi gabrieli, arabulad jibraeli) da daRupvisagan ixsna, Tan

    aRuTqva, rom ismailisagan mravalricxovani xalxebi da maTi mefeebi

    gaCndebodnen. arabuli gadmocemiT, abraami Cavida ismailTan meqaSi da iq,

    qaabas salocavTan, masTan erTad iqadaga. sakuTriv bibliaSi meqaSi locvis

    Sesaxeb araferia naTqvami, magram naxsenebia, rom abraami orive Svilma, ismailma

    – arabTa mamamTavarma da isaakma – Zveli aRTqmis patriarqma, erTad daitira da

    daasaflava. yovelive amas imitom vixsenebT, rom warmoCndes, ramdenad didia

    TiToeuli maTganisaTvis ierusalimisa da wminda miwis mniSvneloba. es istoria

    sxva mxrivadac sainteresoa. swored mezobeli da yvelaze axlo naTesavi

    xalxebi eqiSpebian xSirad erTmaneTs yvelaze metad.

    g. damokidebuleba qristianebsa da ebraelebs Soris

    rogorc aRvniSneT, muslimebi nawilobriv cnoben Zvel aRTqmas. isini

    qristesac aRiareben, magram ara rogorc RvTis Zesa da macxovars, aramed

    rogorc winaswarmetyvels. maT aseve miaCniaT, rom igi iqneba msajuli

    gankiTxvis dRes. Zvel aRTqmaSi nawinaswarmetyveleb mesiad isini muhameds

    miiCneven. Mmagram ebraelebi, Zveli aRTqmis rCeuli eri, mesiad arc qristes da,

    miTumetes, arc

    araebrael muhameds cnoben. isini dResac elodebian mxsnels. amasTan,

    zogierTi maTgani miiCnevs, rom mesia ukve mosulia,Mmagram vinaidan mesiam, maTi

    warmodgeniT, pirvel rigSi, solomonis taZari unda aRadginos, anu mis

    adgilze aSenebuli meCeTi unda daangrios, muslimebi, cxadia, didi SeSfoTebiT

    xvdebian aseT gancxadebebs. A

    ebraelebis didma nawilma uaryo qriste, sinedrionma ki aiZula romaeli

    prokuratori - pilate, sikvdiliT daesaja igi. devna qristes mociqulebzec

    gavrcelda, rasac `mociqulTa saqmeebic~ adasturebs. iakobs, mociqul ioanes

  • Zmas, Tavi mokveTes. uflis xorcieli Zma, romelsac aseve iakobi erqva da

    ierusalimis pirveli episkoposi iyo, taZris saxuravidan gadmoagdes. qvebiT

    Caqoles stefane pirveldiakoni. Mmociqulebi iZulebulni gaxdnen, gaclodnen

    ierusalims. sulTmofenobis Semdgom ki isini msoflios sxvadasxva qveynebSi

    qadagebdnen qristes moZRvrebas. Aase gavrcelda qristianoba imdroindel

    samyaroSi, maT Soris, saqarTveloSic, sadac mociqulebma - andria

    pirvelwodebulma, svimon kananelma, mataTam da barTlomem iqadages uflis

    sityva. A

    qristianTa devna mogvianebiTac gagrZelda. meSvide saukuneSic ki,

    rodesac ierusalimi bizantiis imperiaSi Sedioda, sparselebma ierusalimi

    daipyres, ebraelebi ki maT miemxrnen. sapasuxod, bizantielebi, mas Semdeg,

    rac ierusalimi daibrunes, ebraelebs devnidnen da aiZulebdnen qristianoba

    mieRoT, iseve,

    rogorc adrec sCadiodnen amas.

    istoriaSi uamravi magaliTia cnobili ebraelTa devnisa, iseve, rogorc

    bevri sxva xalxebisa, magram arc erTi maTganis istoria ase sayovelTaod

    cnobili ar gamxdara msofliosTvis. wminda werili mogviTxrobs im uamravi

    tkivilisa da tanjvis Sesaxeb, rac Zveli aRTqmis epoqaSi uflis rCeulma erma

    ganicada. rac Seexeba uaxles istorias, sayovelTaod cnobilia faSistebis mier

    ebraelTa genocidi - holokosti. amis miuxedavad, devnilebma ara marto Tavi

    gadairCines, aramed msoflioSi absoluturad unikaluri adgili daikaves.

    EmaSin, rodesac bevri maTze ufro mravalricxovani xalxi saerTod

    gadaSenda, ebraelebi dRes, Tavisi mcirericxovnobis miuxedavad (as Cinelze

    dRes msoflioSi sul erTi ebraeli modis), erT-erTi yvelaze ufro

    gavleniani eria msoflioSi. Ffinansebi, masmedia, mecniereba, kultura - ai,

    arasruli CamonaTvali im sferoebisa, sadac maT msoflio lideris pozicia

    uWiravT. ebraelebi erTgulad emsaxurebian ara marto israelis, aramed im

    qveynebis ayvavebasac, sadac cxovroben.

    holandia me-16 saukuneSi msoflios umsxvilesi savaWro imperia gaxda ara

    marto pirveli burJuaziuli revoluciis Sedegad, aramed espaneTidan da

    evropis sxva qveynebidan devnili ebraelebis Sefarebis gamo, (ebraelTa nawili

    muslimurma saxelmwifoebmac Seifares )espaneTma, ki ebraelTa gandevnis

    Semdeg, msoflio imperiis statusi TandaTanobiT dakarga.

    ebraelebi, iseve, rogorc somxebi da Cinelebi, im erebs miekuTvnebian, romlebic

    diasporebs qmnian. saukuneebis manZilze ebraelebsa da somxebs Tavisi saxelmwifo ar

    hqoniaT da swored diasporebma itvirTes erovnuli enis, kulturisa da rwmenis

    SenarCuneba, rac, Cveulebriv SemTxvevaSi, saxelmwifos movaleobaa. rogorc

    wesi, isini saukune-

    ebis manZilze ar ereodnen im qveynebis mosaxleobas, sadac cxovrobdnen,

    qorwindebodnen mxolod erTmaneTze, inarCunebdnen rwmenas, enasa da

    tradiciebs. eweodnen vaWrobas, xelosnobas, qmnidnen pirvelad kapitals da

    kapitalis saukeTeso dabandebad Svilebis ganaTleba miaCndaT. amitomac

    gaunaTlebeli ojaxebis Svilebic ki meore TaobaSi eqimebi, afTiaqarebi,

    advokatebi, mecnierebi, anu inteligenciis warmomadgenlebi xdebodnen. maTi am

    Taviseburebidan gamomdinare, tailandis erT-erTma mefem, Cinelebs

    aRmosavleTis ebraelebi Searqva, somxebs ki xSirad kavkasiis ebraelebs

    uwodeben.

  • diasporebs, rogorc wesi, ar qmnian is erebi, visac Tavisi saxelmwifo

    aqvT. amitom aris susti qarTvelebis, rusebis, sxva qristiani erebis

    saTvistomoebi ucxoeTSi. gamonaklisia, albaT, saberZneTi, romelsac

    SedarebiT struqturirebuli diaspora gaaCnia aSS-Si, magram es mainc im

    periodis gamoZaxilia, rodesac saberZneTi maTTvis saZulvel TurqeTis

    imperiaSi Sedioda. amitom nu ganvicdiT, rom qarTvelebs susti saTvistomoebi

    gvyavs ucxoeTSi. uflis wyalobiT, Cven ar Segviwyvetia saxelmwifoebrivi

    arseboba ruseTis SemadgenlobaSi Sesvlamde. ruseTSi yofnisas ki diasporis

    Seqmnam azri dakarga, imitom, rom daisporas eTnikuri an religiuri umciresoba

    qmnis, xolo TurqeTsa da ruseTSi umciresoba religiuri niSniT

    ganisazRvreboda. qarTvelebi ruseTSi - marTlmadideblebi, xolo TurqeTSi -

    muslimebi iyvnen, anu umravlesobas miekuTvnebodnen. somxebi da ebraelebi ki

    umciresobas warmoadgendnen, iseve, rogorc berZnebi - TurqeTSi. Aamitomac

    aris, rom TurqeTis imperiaSi, romelSic ierusalimic Sedioda, somxebs,

    ebraelebs, laTinebsa da berZnebs, rogorc religiur umciresobebs, kanoni

    icavda da maT eklesiebsa da samlocveloebs, qarTulisagan gansxvavebiT,

    oficialuri statusi hqondaT imperiaSi. igive grZeldeba israelSic, romelic

    Zveli Turquli kanonmdeblobiT sargeblobs da Tavisi kanoni religiis Sesaxeb

    arc ki miuRia.

    rac Seexeba qarTul - ebraul urTierTobebs, is marTlac unikaluria. mas

    mravali faqtori ganapirobebs. keTilmezoblobis tradicia jer kidev VI

    saukunidan iRebs saTaves, rodesac saqarTveloSi CamoabrZanes elia

    winaswarmetyvelis xaleni, ramac saSualeba misca qarTvelebs, Semecnebodnen

    mose winaswarmetyvelis rjuls da SeecnoT erTi WeSmariti RmerTi. es xaleni

    ebraelTa baginSi inaxeboda. udidesi mniSvnelobisaa is faqti, rom macxovris

    uwmindesi kvarTi, romelic wminda eklesiis erTianobis, ganuyo-

    flobis simboloa, swored mcxeTelma ebraelebma CamoabrZanes saqarTveloSi.

    sabolood kvarTi wminda sidoniasTan erTad daifla miwaSi. garda amisa,

    saqarTvelos gaqristianeba qristes mociqulebs - andria pirvelwodebuls,

    svimon kanonels, mataTas, barTlomes ukavaSirdeba, romlebic eTnikuri niSniT

    ebraelebi iyvnen. da bolos, tolerantoba, romelic, iSviaTi gamonaklisis

    garda, saqarTveloSi yovelTvis saxelmwifo politikis rangSi iyo ayvanili.

    qarTul - ebrauli urTierTobebi istoriulad unikaluria, ramac erT-

    erT cnobil qarTvel ebraels, rafael eligulaSvils, aTqmevina:

    `saqarTveloSi Cven bevri megobari gvyavs, magram ebraeli xalxis yvelaze didi

    megobari aris saqarTvelos istoria~. es moxda mas Semdeg, rac qarTvelma

    emigrantebma parizSi nacistebis sakoncentracio banakebidan bevri ebraeli

    ixsnes, misces ra maT oficialuri sabuTebi, rom isini mxolod rwmeniT iyvnen

    ebraelebi, xolo erovnebiT qarTvelebi, qaldevelTa STamomavlebi.

    dRes msoflioSi aqtiuri dialogi daiwyo ebraelebsa da qristianebs

    Soris. vatikani da israeli emzadeba wminda adgilebis uprecedento

    gacvlisaTvis. israeli vatikans gadascems ierusalimis sionis qors, sadac

    saidumlo seroba gaimarTa, sadac xSirad ikribebodnen macxovari da misi

    mowafeebi. swored aq, am saxlSi, aziara qristem mociqulebi. xolo misi zecad

    amaRlebis Semdgom amave saxlSi iyvnen Sekrebilni mociqulebi, romlebzec

    suli wmindis madli gardamovida. jvarosnebma iq eklesia gaxsnes, muslimebma -

  • meCeTi, xolo ebraelebma - religiuri skola. sanacvlod israeli vatikanisagan

    miiRebs toledos cnobil sinagogas.

    2002 wels, israelSi istoriuli vizitisas, romis papma ioane-pavle

    meorem, godebis kedelSi vatikanis oficialur blankze dawerili Tavisi

    werilic Cado, romelic dRes ierusalimis muzeumSi inaxeba. Ppapi locavda

    wminda miwas da patiebas iTxovda ebraelebis mravalsaukunovani devnisaTvis.

    es romis papis pirveli viziti iyo wminda miwaze, vinaidan vatikani israels

    adre ar scnobda.

    G rac Seexeba godebis kedels, mogexsenebaT, rom es ebraelTaTvis wminda

    adgilia. Ggodebis kadelTan ara marto loculoben, aramed mis qvebs Soris

    arsebul napralebSi werilebs deben sxvadasxva TxovniT. Aase iqcevian ara

    marto ebraelebi, aramed uamravi araebraeli turistic, maT Soris qristianebic.

    cnobil adamianebs Soris, visi werilic kedelSi Caido, amerikis prezidenti

    buSi-umcrosic aris. iTvleba, rom qristianTaTvis es dasaSvebia, vinaidan

    godebis kedeli herodes taZris dasavleTis kedelis nawilia, im taZrisa,

    sadac saeklesio gadmocemiT, mariam RvTismSobeli cxovrobda da izrdeboda.

    Aaqve xom RvTismSoblis taZrad miyvanebis eklesia iyo agebuli.

    ebraelTa godeba taZris nangrevebTan adreve dawyebula, maSin, rodesac

    romaelebs taZari daungreviaT da miwasTan gausworebiaT. Sua saukuneebSi

    ucnauri wesi SemouRiaT - ebraelebi Soreul qveynebSi gamgzavrebisas,

    dangrevas gadarCenili taZris kedlis dasavleT nawilSi, lursmans asvamdnen,

    xolo dabrunebisas, isev aZrobdnen mas. iTvleboda, rom es adamians

    mogzaurobisas icavda. zogierTi ki kedelze kveTda Tavis Txovnas uflisadmi.

    rabinebs aukrZalavT aseTi vandaluri meTodi da SeuTavazebiaT

    mlocvelTaTvis weri-lebis Cadeba kedlis napralebSi rac aqamdec xdeba.

    Tu Tqvenc gagiCndaT survili, godebis kedelSi werilis Cadebis,

    girCevT, kurTxeva Tqveni moZRvrisagan aiRoT. piradad me aseTi werili

    Cadebuli maqvs godebis kedelSi.

    sabednierod, Cven, qarTvelebma, ebraelebTan dialogi 26 saukunis win

    daviwyeT, rodesac pirveli ebraelebi dasaxldnen saqarTveloSi. Dqristianobis

    istoriaSi unikaluri magaliTia evstaTe mcxeTelis arCevani, romelic, RvTis

    SewevniT, qristes rjulze moeqca.

    d. noes kidobani da saqarTvelo

    istoriulad saqarTvelo, rogorc urartusa da SuamdinareTis sxva didi

    civilizaciebis erT-erTi memkvidre qveyana, ganuyofeli nawili iyo Zveli

    bibliuri samyarosi. sakmarisia gavixsenoT, rom sityva eri (erin) Sumerulad

    xalxs-ers niSnavs, sityva me-Cems, enim-enas da a.S. xolo bibliaSi naxseneb

    ararats urartusTan akavSireben (4 mef. 19,37). maSasadame is adgili, romelsac

    warRvnis Semdeg noes kidobani miadga, qarTvelTa tomebis istoriuli

    samSobloa. am faqts adasturebs wm. epifanes cnobac: `roca warR

    vnis Semdeg noes kidobani gaCerda araratis mTebze, somexTa da qarTvelTa

    qveynebs Sua, lubarad wodebul mTaze, gaCnda pirveli adamianTa sacxovrebeli

    da iq gaaSena winaswarmetyvelma noem venaxi da Seiqmna iqauri binadari~.

  • arqanjelo lamberti yuradRebas amaxvilebs Semdeg sityvebze: `somexTa da

    qarTvelTa qveynis Sua~ da ambobs: `am qveyanas dResac qarTli hqvia, misi

    mkvidrni ki Tavis Tavs uwodeben qarTvelebad. es kuTxe aris saqarTveloserTi

    nawili~ (arqanjelo lamberti. samegrelos aRwera. Tb.,1938, gv. 9).

    giorgi kedrenes cnobiT, qarTvelebi noes mesame Svilis, iafetis,

    STamomavlebi arian. igi wers: ` noem Tavis mesame vaJs, iafets, romelic 425

    wlisa iyo, misca CrdiloeTisa da dasavleTis qveynebi midiidan-britaneTis

    kunZulebamde, armenia, iberia, ponto, kolxeTi da maT iqeTYmdebare qveynebi da

    kunZulebi vidre italiamde da galebamde, ispaniamde, keltiberiamde da

    listaniamde~ (georgika, t. V).

    saqarTvelo rom vazis samSobloa, amaSi eWvi dRes TiTqmis aRaravis epareba.

    saintereso cnobebi moepoveba italiel misioners, arqanjelo lambertis,

    romelic oci wlis ganmavlobaSi cxovrobda saqarTveloSi. 1654 wels neapolSi

    gamocemul Tavis wignSi igi exeba qarTvelTa warmomavlobis sakiTxs da wers:

    `iqaurebs dRemde marto saxeli ki ara, Cveulebanic Tavis pirvandel winaprisa

    SerCeniaT..., marTlac, miwis damuSavebas, rogorc saqarTveloSi, ise kolxidaSi

    imdenad etanebian, rom yvelas keTilSobilur saqmed miaCnia Tavis yanaSi

    muSaoba. yovelgan venaxebs aSeneben da cdiloben bevri Rvino moiyvanon,

    romelic Zlier uyvarT...~ bibliuri Txrobis mixedviT, noem pirvelad igema mis

    mier dawuruli Rvino, daTvra da gaSiSvlda. misma SuaTana Svilma, qamma,

    dascina mamas, rodesac misi siSiSvle ixila, Semdeg ki amis Sesaxeb Zmebs uambo.

    semi da iafeti zurgSeqceviT miuaxlovdnen mamas da samosi gadaafares ise, rom

    misi siSiSvle ar uxilavT. gamofxizlebulma noem qamis STamomavloba dawyevla

    da semisa da iafetis modgmis monoba uwinaswarmetyvela.

    e. qarTvelTa bibliuri warmomavloba

    xalxTa warmoSobis bibliuri genealogiebi, romlebic noes SvilTa

    STamomavlobasa da maTgan warmoSobil xalxebs asaxeleben (dab. 10.1-24); 1 neSt.

    1.5-27), dResac mecnierTa Soris udidesi ndobiT sargeblobs. uaxlesi

    arqeologiuri kvlevebiT mecnierulad dasturdeba bibliuri cnobebis

    utyuaroba. sxva saqmea, rom bibliuri genealogiebi mxolod im xalxebs aRweren,

    romlebic Zveli aRTqmis epoqaSi arsebobdnen da gviandeli xalxebis maTgan

    momdinareoba mecnierulad naklebad dasabuTebulia, Tumca aseTi mcdelobebi

    dResac ki gvxvdeba. Tavad qarTvelebic, uSualod am saxeliT moxseniebulni,

    genealogiebSi ar arian iseve, rogorc somxebi da regionis bevri sxva mkvidrni,

    magram bibliaSi moixsenieba urartu. qarTveluri tomebi mesxebi da

    Tubarelebi, genealogiebSi ixseniebian moSeqisa da Tubalis saxiT, xolo

    bibliuri noes SviliSvili da iafetis Svili, Targamosi, qarTvelTa da

    somexTa saerTo winaprad aris miCneuli.

    bibliis mixedviT, noes mier dawyevlili qamis STamomavlebi, anu qamitebi,

    arian qanaanelebi, egviptelebi, eTiopielebi da sxva afrikelebi. ufrosi

    Svilis-semisDSTamomavlebi arian semitebi: ebraelebi, sirielebi, arabebi,

    aqadelebi, qaldevelebi da sxvebi. umcrosi Svilis- iafetis STamomavlebad ki

    evropelebi, maT Soris qarTvelebic iTvlebian. Tumca, zogierTi mkvlevris

  • azriT, Cven ufro semitebs mivekuTnebiT, vinaidan semsac hyavda SviliSvili

    meSexi, romlisganac SesaZloa momdinareobdes erT-erTi qarTveluri tomis,

    mesxebis, saxelwodeba. zogierTi mkvlevari qarTvelebs, kerZod, kolxebs,

    saerTod, Zvel egviptelTa, anu qamitelTa, STamomavlebadac ki miiCnevs.

    istoriis mamis- herodotes (Zv. w. V s.) cnobiT, faraon sesostrisis laSqarma

    Savi zRvis am ukidures aRmosavleT wertilamdec moaRwia, daipyro es miwebi da

    Tavisi jaric datova aq, saidanac kolxebi warmoiSvnen. ase rom, es cnobebi

    kolxebis winaprebad Savkanian, xuWuWa egviptelebs asaxelebs.

    qarTveli mematiane leonti mroveli (XI s.), romlis mier mocemul

    kavkasiel xalxTa genealogiis udides istoriul mniSvnelobas praqtikulad

    yvela kavkasieli mkvlevari iziarebs,

    kavkasiel xalxTa saerTo winaprad iafetis SviliSvils, Targamoss, asaxelebs,

    romelsac rva Svili: haosi, qarTlosi, movakosi, egrosi, lekosi, kavkasosi da

    a.S. hyolia, romelTa Soris mas Tavisi samflobelo (savaraudod, urartu)

    gaunawilebia. Targamosis Svilebisagan warmoiSvnen somxebi, qarTvelebi,

    albanelebi da kavkasiis sxva xalxebi. haosi urartueli RmerTis, qaldis,

    saxelTan SeiZleba iyos dakavSirebuli da rigi kavkasieli mkvlevarebis azriT,

    mxolod somxebs ki ara, Tavad urartuelebsac unda gulisxmobdes. swored

    amitom, haosi ufros Svilad aris moxseniebuli genealogiaSi; xolo vainaxebi,

    iseve, rogorc qarTvelebi, urartus memkvidre uZveles tomebad iTvlebian.

    egrosis samflobeloSi, anu egrisSi ki mTeli kolxida igulisxmeboda.

    Tavis mxriv, qarTvelTa mamamTavris, anu eTnarqis (winapari, romlis

    saxeli ers mieniWa)- qarTlosis Svilebs erqvaT: mcxeTosi, gardabosi, kaxosi,

    kuxosi da gaCinosi, romelTa saxelebi dRevandlamde nacnobia yvela

    qarTvelisaTvis Sesabamisi regionebiTa da qalaqebiT.

    rac Seexeba abraamis STamomavlobas isaakis xaziT, anu ebraelebs, maTi

    saxelwodeba- israeli, abraamis SviliSvilisagan, iakobisagan modis, romelsac

    ufalma israeli uwoda (gam. 35.10). israelis saxelmwifo, romelic Tormeti

    tomis gaerTianebas warmoadgenda, sakmaod gaZlierda daviTisa da solomonis

    mefobisas. am saxelmwifoSi, aRniSnul Tormet tomTagan, gansakuTrebiT iudas

    tomi iyo gaZlierebuli. solomonis Zis, robuamis, mefobisas israelis

    saxelmwifo or – Crdilo da samxreT samefoebad daiyo. Crdilo samefos darCa

    saxelwodeba israeli (radgan masSi israelis samefos tomTa umravlesoba

    moeqca), xolo samxreT samefos iudas tomis gavleniT iudeis samefo ewoda.

    iakobis STamomavloba egvipteSi gadasaxlebisas sul 70 suls Seadgenda. maTgan

    warmoiSva yvela ebrauli tomi, romelTa warmomadgenlebma, moses dros 70 -

    kaciani uxucesTa sabWo Seqmnes. israelis Tormeti tomis msgavsad, macxovarma

    12 upiratesi mociquli gamoarCia, romlebic yvelaze daaxloebulni iyvnen

    masTan. 12 mociqulTan erTad axal aRTqmaSi ixsenieba uflis 70 mowafe. Zvelsa

    da axal aRTqmaSi xSirad fiqsirdeba erTi da igive ricxvi sxvadasxva

    movlenasTan dakavSirebiT, rac maT bunebriv kavSirze miuTiTebs. Zveli da

    axali aRTqma erTi mTliani wignis – bibliis ori Semadgeneli nawilia.

    SemTxveviTi ar aris, rom Tavad macxovaric da misi mowafeebic xSirad

    imowmeben sityvebs Zveli aRTqmis wignebidan. rogorc cnobilia, VI saukuneSi

    qarTlSi asureli mamebi – wm. ioane zedazneli da misi Tormeti mowafe

    movidnen marTlmadideblobis gansamtkiceblad da samonastro cxovrebis

  • dasafuZneblad. maTi raodenobac, ra Tqma unda, garkveul simbolur kavSirs

    gulisxmobs macxovarTan da mis mowafeebTan.

    v. ierusalimis daarseba

    saqarTvelo, iseve rogorc israeli, uZvelesi civilizaciebis keris,

    axlo aRmosavleTis samyaros, nawilia da istoriulad am qveynebs bevri ram

    akavSirebs erTmaneTTan. SuamdinareTis civilizaciaTa akvani- babiloni,

    asureTisa da Semdeg sparseTis, aseve egviptis imperiebi did rols TamaSobdnen

    orive eris istoriaSi. rodesac patriarqi abraami, Tavisi saxleuliTa da

    avladidebiT, Zv. w.-is II aTaswleulis dasawyisSi SuamdinareTidan qanaanSi

    movida, iq centraluri xelisufleba ar arsebobda. erT-erT brZolaSi

    gamarjvebis Semdeg, melqisedekma, maRali RmerTis mRvdelma, romelic

    maradiuli mRvdelmTavris- macxovris winasaxea da salimis mefed iwodeba,

    uflis saxeliT akurTxa abraami. abraamma ki mas Tavisi nadavlis meaTedi

    Seswira (dab. 14.18-20). meaTedis Sewirva aRuTqva ufals iakobmac (dab. 28.21), rac

    mogvianebiT moses rjuliTac dakanonda.

    ierusalimi iudevelTa, qristianTa da muslimTa wminda qalaqia. saxeli

    `salimi~ momdinareobs ebrauli `Salemi~-sagan, rac `mSvidobas~ niSnavs. aqedanaa

    warmomdgari sityva `salami~. arabuli saxeli `al-kudsi~-wmindas niSnavs.

    amitomac ierusalims yvela `wminda qalaqs~ uwodebs.

    iebusevelni (qanaanelTa erT-erTi tomi), romlebic ierusalimis istoriul

    teritorias daviTis mier dapyrobamde flobdnen, qalaqs sakuTar saxels - `iebus~-s

    uwodebdnen (yovel SemTxvevaSi, Zv. w.-is XIX-XVIII saukuneebSi, anu abraamis epoqaSi.

    egviptur wyaroebSi moixsenieba qanaanuri qalaqi ruSalimu, mogvianebiT ki -urusalimi,

    rac aseve dasturdeba gviandeli asuruli wyaroebiTac). swored iebusevelebma aages

    saTvalTvalo koSki qalaqis Crdilo-eTiT mdebare sionis mTaze. sainteresoa, rom

    qarTveli mematianis - leonti mrovelis cnobiT, aleqsandre makedonelis laSqars

    mcxeTaSi swored ierusalimidan gandevnili iebusevelebis STamomavlebi daxvdnen. es

    cnobac, garkveulwilad, asaxavs saqarTvelos istoriul kavSirs bibliur xalxebTan

    mefe daviTmac qalaqs Tavisi saxeli `ir-daviTi~ uwoda da sionis mTaze Tavisi

    koSki aago. qalaqis am ubans sioni erqva da xSirad mTel qalaqsac sions

    uwodebdnen. swored daviTma aqcia ierusalimi israelis dedaqalaqad, xolo,

    rodesac solomonis sikvdilis Semdeg israeli iudead da israelad gaiyo,

    ierusalimi iudeis dedaqalaqad darCa.

    paralelebi israelsa da saqarTvelos Soris bevri SeiZleba gaivlos.

    daviTisa da solomonis dros, israelma gareSe mtrebis sisustiT isargebla da

    Zlieri saxelmwifo Seqmna. man daimorCila mezobeli qveynebi da qalaqebi, maT

    Soris, qalaqi damasko. im epoqaSi israeli regionalur zesaxelmwifod iqca,

    romelic Semdeg or samefod gaiyo. daviT winaswarmetyvelma udidesi mefis

    saxeli daimkvidra istoriaSi. mas araerTi winaswarmetyveleba aqvs macxovris

    Sesaxeb.

    Tavis mxriv, saqarTvelo axlo aRmosavleTSi uZlieres saxelmwifod iqca

    daviT aRmaSeneblisa (1089-1125) da Tamar mefis (1178-1213) dros. orive mefe

    wmindanis SaravandediT Seimosa. daviT aRmaSeneblis `galobani sinanulisani~

  • Tavisi Rrma sulierebis wyaros bibliuri mefisa da winaswarmetyvelis

    `fsalmunebsa~ da andria kritelis `did kanonSi~ poulobs.

    `wm. grigol xanZTelis cxovrebaSi” uaRresad sagulisxmo cnoba moipoveba imis

    Sesaxeb, rom bagrationTa samefo dinastia saTaves iRebs daviT

    winaswarmetyvelisagan. amasve adasturebs daviT aRmaSeneblis mematianec. mefeTa

    genealogias xom gansakuTrebuli politikuri mniSvneloba hqonda (grigol

    xanZTeli xom gaerTianebuli qarTuli saxelmwifos ideologiis Semqmneli

    gaxldaT: “yovelive is saqarTveloa, sadac wirva-locva qarTulad aRevlineba”).

    Tavad konstantine porfirogeneti (X s.), bizantiis imperatori, mis mier 952

    wels daweril TxzulebaSi “imperiis mmarTvelobis Sesaxeb” wers: `...iberebi

    amboben, rom isini daviTis- winaswarmetyvelisa da mefis naTesavebi arian da

    aqedan- yovladwmida RvTismSoblisac... isini, rogorc TviTon amboben,

    ierusalimidan STamomavloben da, radgan didi rwmena aqvT- maTi da Cveni

    uflis, ieso qristes saflavisa, isini gansazRvrul xanebSi uxvad ugzavnian

    fuls wm. qalaqis patriarqs da iqaur qristianebs~.

    bagrationebis ebraul warmomavlobaze, rogorc qarTuli, aseve somxuri

    wyaroebic miuTiTeben. amitomac iwerebodnen saqarTvelos mefeni iesian-

    daviTian-solomonian-bagrationebad (iese daviT winaswarmetyvelis mama iyo).

    aseTi warmomavloba amtkicebda bagrationebis gansakuTrebul, RvTis mier

    boZebul uflebas samefo taxtze. vinaidan mefe daviTisa da solomonis

    STamomavlebs, bibliis mixedviT, ufalma mudmivi mefoba aRuTqva: “ganvamtkiceb

    Sens samefo taxts israelSi samaradisod” (mes.mef. 9:5). eTiopuri tradiciiT,

    daaxloebiT aseTive warmomavloba aqvT eTiopelTa mefeebsac, romlebic Tavis

    winaprad meneliq pirvels, mefe solomonisa da bibliuri sabas dedoflis

    (mes.mef.10:1-13) Svils (romelic bibliaSi ar aris moxsenebuli) miiCneven da

    amiT asabuTeben maT mefur warmomavlobas.

    Uunda aRiniSnos, rom orive dinastiam saukuneebis manZilze SeinarCuna

    Zalaufleba. eTiopiam - 1974 wlamde, xolo saqarTvelom ruseTTan SeerTebamde,

    anu sanam qveyanaSi monarqia arsebobda, daviTis STamomavlobas veravin Seecila

    mefobaSi, rac monarqizmis msoflio istoriaSi iSviaTi gamonaklisia.

    2. saqarTvelo da axali aRTqma

    ierusalimis udidesi mniSvneloba saqarTvelosaTvis, cxadia, qristianobis

    gavrcelebasTanaa dakavSirebuli. amasTan, unda gvaxsovdes, rom VII saukuneSi,

    islamis gavrcelebamde da ufro gvianac, bizantiis dasustebamde, palestinasa

    da saqarTvelos Soris mdebare qveynebi-siriaca da mcire aziis (dRevandeli

    TurqeTis teritoria) sxva saxelmwifoebic-ZiriTadad qristianebiT iyvnen

    dasaxlebulni, rac, cxadia, aadvilebda saqarTvelos kavSirs palestinasTan.

    udidesia sirieli (asureli) wminda mamebis roli saqar-Tvelosa da mTel axlo

    aRmosavleTSi qristianobis gavrcelebaSi. ufali, iseve rogorc ebraelTa didi

    nawili, axlo aRmosavleTSi maSin farTod gavrcelebul (arameul) enaze

    laparakobda. jvarze sulis gantevebis win iesom arameul enaze warmoTqva

    Semdegi sityvebi: `eloi, eloi, lama sabaqTani?~, rac Semdegnairad iTargmneba

    - `RmerTo, RmerTo Cemo, raÁsaTvis damiteveb me~ (mk. 15.34). antioqiis eklesia,

    romelmac saqarTvelos eklesias avtokefalia mianiWa jer kidev V saukuneSi,

  • xom swored siriaSi mdebareobs, da, gadmocemiT, Tavad wmida petres mieraa

    dafuZnebuli. wminda mociquli pavle mcire aziis qalaq tarsus mkvidri iyo

    (amJamad Turquli qalaqi side). yvela msoflio saeklesio kreba bizantiis

    imperiis sazRvrebSi (dRevandeli TurqeTis teritoria) gaimarTa. aqve, qalaq

    patraSi, daibada wminda nikoloz miron-lukiis episkoposi. q. efesoSi

    mdebareobs wm. ioane maxareblis saflavic. aqve moRvaweobda da miicvala wm.

    mariam magdalineli. aq qristianoba wminda mociqulebma: andria

    pirvelwodebulma, svimon kananelma da iuda iskariotelis nacvlad arCeulma

    mataTam iqadages, romlebmac trapizonis gavliT aWaramde moaRwies. maT

    moaqcies lazebi, kolxebi, mesxebi, svanebi, afxazebi da alanebi, anu saqarTvelo

    moeqca im qveynebis ricxvSi, sadac mociqulebs unda eqadagaT qristes

    macxovnebeli moZRvreba. qarTlis moqcevis Sesaxeb umniSvnelovanesi wyaroebi

    arsebobs rogorc ucxouri, aseve qarTuli, romlebSic dawvrilebiT aris

    aRwerili Cveni qveynis istoriaSi momxdari yvelaze mniSvnelovani movlena -

    qristianobis miReba.

    a. RvTismSoblis wilxvedri qveyana

    ierusalimis dapyrobis Semdeg mefe daviTma sionis mTaze, qalaqis

    samxreTiT, daido bina. iq Seqmnes savane, sadac aRTqmis kidobani daasvenes.

    Semdeg daviTma iyida miwa qalaqis CrdiloeT nawilSi taZris asaSeneblad,

    magram ufalma ar darTo daviT mefes taZris aSenebis ufleba, radgan mas

    mravalricxovan omebSi adamianTa sisxli hqonda daRvrili. RmerTma auwya daviT

    winaswarmetyvels, rom taZars misi Svili-solomoni aaSenebda, romlis mefobis

    drosac israelSi mSvidoba daisadgurebda. vinaidan taZarSi gadasvenebamde

    aRTqmis kidobani sionze inaxeboda, mTas wminda adgili, uflis samyofeli

    daarqves da es saxeli man taZris aSenebis Semdegac SeinarCuna. axal aRTqmaSi

    sionma axali brwyinvaleba SeiZina. aq mdebareobda is saxli, romelSic

    macxovari da misi mowafeebi ikribebodnen. aq aRasrula macxovarma saidumlo

    seroba; aq gadmovida wminda suli uflis mowafeebze macxovris aRdgomidan

    ormocdameaTe dRes. aqve, sionis mTaze, cxovrobda ioane maxarebeli. aqve miiZina

    yovladwmida RvTismSobelma. saqarTveloSi Zalze gavrcelebulia

    RvTismSoblis miZinebis eklesiebi, romlebic sionad iwodeba. magaliTad,

    Tbilisis sioni, bolnisis sioni, atenis sioni da a. S.

    sulTmofenobis Semdeg, mociqulebma wili yares, Tu vin, romel qveyanaSi

    unda wasuliyo saqadageblad. yovladwminda RvTismSobels wilad xvda

    saqarTvelo. gadmocemis mixedviT, RvTismSobeli saqarTveloSi wamosasvlelad

    emzadeboda, rodesac ufali gamoecxada da auwya, rom moaxloebuli iyo misi

    miZineba – gardacvaleba da amitom mis nacvlad saqarTveloSi mas unda

    waregzavna wm. andria pirvelwodebuli. andriam saqarTveloSi yovladwmida

    RvTismSoblis xelTuqmneli xati CamoabrZana, romelic wminda qalwulis saxeze

    dadebiT gamoisaxa. igi awyuris RvTismSoblis xatis saxelwodebiTaa cnobili.

    mociqulTa moRvaweobis epoqaSi kviprosis episkoposi iyo macxovris mier

    mkvdreTiT aRdgenili lazare, romelmac, gadmocemis mixedviT, wm. qalwuli -

    mariami kviprosSi miiwvia. qariSxalma xomalds, romelsac RvTismSobeli da

    mociquli ioane kviprosSi gadahyavda, gezi Seucvala da is aTonis mTas miadga.

  • aTonis na-xevarkunZuli savse iyo warmarTuli kerpebiT, aqve iyo apolonis

    uzarmazari taZaric. rodesac RvTismSoblis moaxloeba igrZnes, kerpebi Tavad

    daimsxvrnen. RvTismSoblis qadagebis Semdeg mosaxleoba moeqca. amitom

    uwodeben eklesiis mamebi, maT Soris maqsime berZeni, dimitri rostoveli,

    serafim saroveli da sxvebi, aTonis mTas, iveriis Semdeg, RvTismSoblis

    wilxvedrs.

    SemTxveviTi rodia, rom swored aTonis mTasTan micurda RvTismSoblis

    saswaulmoqmedi xati, romelic xatmbrZolobis dros (IX saukune) bizantielma

    meomarma SubiT gangmira. xatis naiarevidan sas-waulebrivad daiwyo sisxlma

    dena. nikielma RvTismoSiSma qvrivma, xatmebrZolTa mxridan Sebilwvisa da

    ganadgurebisagan rom exsna yovladwminda RvTismSoblis xati, zRvis talRebs

    miando igi. erT dRes, ivironis monastris berebma zRvis zedapiridan camde

    aRmarTuli sveti SeniSnes. es saswauli ramdenime dRe-Ramis ganmavlobaSi kvlav

    ganmeorda. monastrebidan Sekrebilma berebma sanapiroze moiyares Tavi da

    SeamCnies, rom cecxlovani sveti RvTismSoblis xatze iyo aRmarTuli. rodesac

    masTan miaxloeba daapires, xatma ukan daixia. ase ganmeorda ramdenjerme.

    winamZRvris rCeviT, iveronis berebi taZarSi Seikribnen da cremlismieri

    locviT SesTxov-

    dnen ufals, raTa maTTvis miemadlebina es fasdaudebeli saunje - uwmidesi

    xati misi yovladwmida dedisa. im dros iverTa savaneSi angelozebrivi

    cxovrebiT gamorCeuli qarTveli beri - gabrieli moRvaweobda. wmida bers

    ZilSi zeciuri naTliT gabrwyinebuli RvTismSobeli gamoecxada da uTxra:

    `gadaeci winamZRvarsa da sulier Zmebs, rom saTnod miCns Cemi xatis TqvenTvis

    momadleba. niSnad amisa, guldajerebiT Sedi zRvaSi da rwmeniT gaiare mis

    talRebze. am saswauliT yvela Seityobs Tqveni monastrisadmi Cems Sewevnasa da

    mfarvelobas~.

    berma gamocxadeba winamZRvars mouTxro da imave diliT ivironis

    monastris mamebi savedrebeli galobiT gavidnen zRvis napirze. berma gabrielma

    saswaulebrivad gaiara zRvis talRebze da RvTismSoblis xati krZalviT da

    sasoebiT amoabrZana napirze. saRvTo sixaruliT aRvsilma mamebma, iqve, patara

    samlocvelo aRmarTes da sami dRe-Ramis ganmavlobaSi daucxromlad

    samadlobel paraklisebs aRuvlendnen mowyale RmerTs. am adgilidan oci

    nabijis moSorebiT mdgara gumbaTovani eklesia, sadac dausvenebiaT

    yovladwminda RvTismSoblis xati. Semdeg ki igi monastris sakurTxevelSi

    gadaubrZanebiaT. meore dRes erT-erT bers, romelsac sakurTxevelSi kandeli

    unda aenTo, xati sakurT-

    xevelSi aRar daxvedria. xangrZlivi Zebnis Sedegad berebs igi monastris

    karibWis kedelze aRmouCeniaT. rogorc ki berebi mas sakurTxevelSi

    SeabrZanebdnen, meore diliT kvlav karibWis kedelze poulobdnen. yovladwmida

    qalwuli kvlav gamocxadebia gabriel bers da ubrZanebia: `auwyeT Zmebs, rom ar

    mnebavs, viyo Tqven mier daculi, aramed ufro is msurs, Tavad viyo Tqveni

    mcvelica da mfarvelic...~ am gamocxadebis Semdgom xati monastris karibWesTan

    daabrZanes sagangebod agebul patara taZarSi. amitom eZaxian RvTismSoblis

    saswaulmoqmed xats `portaitisas~, anu `karibWisas~.

    uaRresad mniSvnelovania, rom RvTismSoblis xati dResac ivironis

    monasterSia dasvenebuli, monasterSi, romelic qarTvelTa mier aris aSenebuli.

    am monastris mniSvneloba gansakuTrebulia Cveni qveynisTvis, radgan wlebis

  • ganmavlobaSi aq uaRresad nayofier saganmanaTleblo moRvaweobas eweodnen

    wminda ioane da eqvTime mTawmindelebi, wminda giorgi mTawmindeli, ioane beri

    da sxva qarTveli mamebi.

    andria pirvelwodebulTan erTad, marTalia, saqarTveloSi uflis sxva

    mociqulebmac, maT Soris, svimon kananelma, barTlomem, Tadeozma da mataTam

    iqadages qristianuli moZRvreba, magram pirvelobis pativi wminda andrias

    ekuTvnis da swored is iTvleba saqarTvelos samociqulo eklesiis

    damaarseblad.

    trapizonidan saqarTveloSi Semosulma mociqulebma iqadages lazeTsa

    da WaneTSi, Semdeg ki aWaraSi gadainacvles. andria pirvelwodebulma gzad,

    mTaSi, zaden-goraze, rkinis didi jvari aRmarTa. RvTismSoblis xelTuqmneli

    xatiT mravali saswauli moaxdina: adgilobrivi mTavris qvrivis Svili

    mkvdreTiT aRadgina, ris Semdeg dedac, Svilic da samcxelebic moinaTlnen.

    aRSfoTebul warmarT qurumebs andriam uflis Zalis dasamtkiceblad

    SesTavaza RamiT RvTismSoblis xatis datoveba artemidas warmarTul taZarSi.

    diliT kerpebi damsxvreuli, xati ki gabrwyinebuli daxvdaT.

    samcxelebis TxovniT, andriam xati awyurSi sagangebod agebul patara

    ekvderSi daasvena. mogvianebiT bizantiis imperatorma, heraklem, wminda xatis

    pativsacemad didi taZari aaSena awyurSi. awyuris RvTismSoblis xelTuqmneli

    xati saukuneebis manZilze icavs saqarTvelos.

    andriam, simon kananelma da mataTam iqadages taoSi, klarjeTSi,

    samegreloSi, svaneTSi, afxazebSi, alanebSi, jiqebSi. svimon kananeli afxazeTSi

    miicvala da afxazeTSivea dakrZaluli (axal aTonSi). mataTa-aWaraSi, gonioSia,

    dakrZaluli. andria pirvelwodebuli q. patraSi (saberZneTSi) ewama laTinuri

    `X~ formis jvarze. dRes am qalaqSia misi Tavis qala dasvenebuli.

    saqarTvelos marTlmadidebluri eklesiis saWeTmpyroblis taxti iwodeba

    andria pirvelwodebulis saydrad, radgan Cveni eklesia mis mier aris

    dafuZnebuli. saqarTvelodan wminda andria pirvelwodebuli gaemarTa skviTur

    hersonesSi da Semdeg patara daba-bizantionSi da iqac pirveli episkoposi

    daadgina. patara bizantioni SemdgomSi marTlmadidebluri samyaros centrad-

    konstantinopolad iqca. teritoria, sadac skviTebi cxovrobdnen, SemdegSi

    ruseTis saxelmwifos SemadgenlobaSi moeqca. SemTxveviTi ar aris is, rom

    ruseTis imperiis samxedro sazRvao droSaze andrias jvari gamosaxes. ruseTis

    marTlmadidebeli eklesiis umaRlesi jildo aris andria pirvelwodebulis

    ordeni. giorgi mciris cnobiT, xatmebrZolobis periodSi, guTebis saepiskoposo

    kandidati, ioane, episkoposad swored saqarTveloSi, mcxeTaSi ikurTxa, rac

    naTeli dadasturebaa imisa, rom saqarTvelos marTlmadidebeli eklesia

    yovelTvis ubiwod icavda wminda marTlmadideblur moZRvrebas. Cveni eklesiis

    roli yovelTvis mniSvnelovani iyo msoflio marTlmadideb

    lobaSi. amis safuZveli uwinaresad unda veZeboT imaSi, rom saqarTvelo

    RvTismSoblis wilxvedri qveyanaa, romlis kurTxeviTac aq qristes pirvelma

    mowafem andria pirvelwodebulma jer kidev pirvel saukuneSi daaarsa

    qristianuli eklesia.

    xucesmonazon giorgi mciris cnobiT, 1047 wels swored andria

    pirvelwodebulis saqarTveloSi qristianobis qadagebis faqtma saSualeba misca

    giorgi aTonels daecva antioqiis patriarqis winaSe saqarTvelos eklesiis

    avtokefalia, romelsac maSin eWvqveS ayenebdnen. `wmidao meufeo~, - mimarTa man

  • patriarqs-`Sen ityÂ, viTarmed Tavisa mis mociqulTaÁsa petres saydarsa vzio

    (antioqiis eklesia dafuZnebulia petre mociqulis mier-v.r.). xolo Cuen _

    pirvelwodebulisa da Zmisa TÂsisa mwodebelisa (pirvelad andria daemowafa

    ufals da Semdeg man miiyvana macxovarTan Tavisi Zma petre), (in. 1.42) nawilni

    varT da samwysoni, da mis mier moqceulni da ganaTlebulni,...- wmidao meufeo,

    Suenis esreT, raTa wodebuli igi mwodebelsa mas daemorCilos, rameTu petresi

    jer ars, raÁTa daemorCilos mwodebelsa TÂssa da Zmasa andrias da raÁTa

    Tqven Cuen dagvemorCilneT~. (giorgi mTawmidelis cxovreba).

    cxadia, rogorc mTel danarCen qristianul samyaroSi, qristianobis

    saboloo gamarjvebas da mis saxelmwifo religiad gamocxadebas saukuneebi

    dasWirda. romis imperiaSi qristianoba saxelmwifo religiad iqca IV saukunis

    dasawyisSi. amave periodSi qristianoba saxelmwifo sarwmunoebad gamocxadda

    saqarTvelosa da somxeTSi. bizantiis gavlenis miuxedavad, saqarTvelos

    eklesia uZveles epoqaSi yvelaze metad ierusalimis eklesiasTan iyo

    dakavSirebuli, rasac adasturebs Tundac is faqti, rom es uZvelesi tipikoni,

    romelic saqarTvelos eklesia-monastrebSi gamoiyeneboda, ierusalimuri

    warmoSobisa iyo. uaRresad mniSvnelovania isic, rom andria mociqulis Rvawlis

    gamgrZelebeli, mociqulTa swori nino, ierusalimidan gamoemgzavra

    saqarTveloSi saqadageblad yovladwminda RvTismSoblisa da Tavisi biZis,

    ierusalimis patriarqis, iubenalis, kurTxeviT.

    g. mcxeTa - `meore ierusalimi~

    gasuli saukunis miwuruls saqarTvelom izeima qarTlSi ebraelTa pirvelad

    Semosvlis 2006 wlisTavi. sazeimo marTlac gvqonda, vinaidan, qarTvelebisa da

    ebraelebis mravalsaukunovani keTilmezobluri tradicia uaRresad

    mniSvnelovani magaliTia sarwmunoebiT gansxvavebuli am ori uZvelesi eris

    mSvidobiani Tanaarsebobisa. Zv.w.aR. VI saukuneSi ebraelebi pirvelad movidnen

    qarTlSi da mcxeTaSi dasaxldnen. elia winaswarmetyvelis xalenTan erTad maT

    Tan moitanes erTi RmerTis rwmena, rac qarTvelobas gzas uxsnida, Semecneboda

    Zveli aRTqmis sarwmunoebas.

    ,,qarTlis moqcevis” Satberdul redaqciaSi sagulisxmod aris moTxrobili

    elioz mcxeTelisa da longinoz karsnelis ierusalimSi gamgzavrebis ambavi,

    mas Semdeg, rac mcxeTaSi mcxovrebma ebraelebma werili miiRes

    mRvdelmTavrisagan, rom vinme, rjulismcodne, Casuliyo ierusalimSi da

    monawileoba mieRo macxovris gansjaSi. eliozis dedam Svili daariga, rom

    damorCileboda mRvdelmTavris mowodebas da wasuliyo ierusalimSi, magram

    Tanaziari ar gamxdariyo im ganzraxvisa, rac gulisxmobda macxovris

    sikvdiliT dasjas. rodesac macxovari jvars acves golgoTaze, eliozis dedas,

    suliwmidis madliT, mcxeTaSi esma jvarze uflis mimsWvalvis (milursmvis) xma

    da myisve aResrula im tkiviliT, rom kacTa modgmis mxsneli jvars acves.

    macxovris sikvdilis Semdgom, romaelma jariskacebma misi samoseli

    gainawiles oTx nawilad. xolo kvarTi, romelic iyo mTliani, daunawevrebeli,

    uflis gangebiT, wilad xvdaT mcxeTel ebraelebs. mcxeTaSi Camosul eliozs

    daxvda misi da, sidonia da dedis sikvdili auwya. sidoniam gulSi Caikra

    macxovris kvarTi da iqve suli ganuteva. igi kvarTTan erTad dakrZales.

  • sidonias saflavze kiparisis xe amovida. rusuli da sparsuli wyaroebis

    mixedviT ki, uflis kvarTi Sah-abasma gaitana saqarTvelodan, xolo Semdgom

    ruseTs wargzavnilma Sahis despanma igi imperators miarTva. kvarTi

    mogvianebiT, imave cnobis mixedviT, ruseTis erT-erT monasterSi daasvenes. ra

    Tqma unda, amgvar cnobebs araviTari saerTo ara aqvs WeSmaritebasTan, radgan

    qsovili, romelic mcxeTidan waiRes Sah-abasis laSqrobis dros, ar iyo

    macxovris kvarTi. kvarTi, romelic wminda eklesiis mTlianobis simboloa,

    mcxeTaSia dafluli da is aravis amouRia sidonias saflavidan. uflis

    kvarTzea dafuZnebuli sveticxovlis wmida taZari, romelic saqarTveloSi

    arsebuli yvela eklesiis deda eklesiad iwodeba. sveticxovelSi inaxeba aseve

    elia winaswarmetyvelis xaleni, romelic erT-erTi umniSvnelovanesi siwmindea.

    swored macxovris kvarTisadmi Tayvaniscemis survilma STaagona

    kabadokiel qalwuls, wm. giorgis naTesavs, cnobili RvTismosavi mSoblebis,

    mxedarTmTavar zabulonisa da ierusalimis patriarqis - iubenalis dis,

    sosanas, erTaderT qaliSvils saqarTveloSi Camosvla. locvebSi is yoveldRe

    evedreboda RvTismSobels mis wilxvedr qveyanaSi gamgzavrebisa da misive

    xeliT moqsovili uflis kvarTis Tayvaniscemis nebarTva mieca. Semweobisa da

    dalocvis niSnad RvTismSobelma wmida ninos vazis jvari gadasca, romlis

    ZaliTac igi sZlevda xilul da uxilav mters. vazis jvari wmindanma Tavisi

    TmiT Sekra. (es jvari amJamad sionis sakaTedro taZarSia dasvenebuli)

    saqarTveloSi gamomgzavrebis win wminda nino misma biZam, ierusalimis

    patriarqma - iubenalma, daloca.

    wminda nino samcxe-javaxeTis gziT Semovida qarTlSi da mcxeTaSi

    imyofeboda eliozis STamomaval ebrael mRvdelTan, abiaTarTan, da mis asul -

    sidoniasTan erTad. dauRalavi qadagebiT, locviT, gaWirvebulTa SewevniTa da

    sneulTa kurnebiT (gankurnebulTa Soris iyo dedofali nanac) man jer abiaTar

    mRvdeli da misi Svili sidonia, Semdeg dedofali nana, mefe miriani da mTeli

    qarTli, Semdeg ki kaxeTi moaqcia qristes rjulze. mefis brZanebiT, daiwyes

    didi taZris mSenebloba. moWres erTi naZvi, romlisganac Svidi sveti daamzades.

    mSeneblebma verafriT SeZles umTavresi svetis saZirkvelSi damagreba. Sewuxda

    mefe miriani, wmida nino da yoveli eri. xalxi mimoifanta. mSeneblobis adgilas

    mxolod wmida nino darCa sulier debTan erTad. igi mTeli Ramis ganmavlobaSi

    loculobda da RmerTs evedreboda Semweobas, raTa ar dabrkolebuliyo taZris

    mSenebloba. ganTiadisas man ixila uflis angelozi sxivmosili Wabukis saxiT,

    romelmac xeli mohkida svets, zemoT waiRo da misTvis gankuTvnil adgilze

    daamyara. es umniSvnelovanesi saswauli wmida ninos locvis Sedegad aRsrulda,

    rac safuZveli gaxda upirvelesi qarTuli taZris dafuZnebisa.

    wminda ninos TxovniT, mirian mefem werili gaugzavna imperator

    konstantines da iTxova misgan sasuliero pirebis qarTlSi gamogzavna, raTa

    maT aResrulebinaT naTlobis uwmidesi saidumlo. qarTlSi moavlines

    episkoposi ioane, mRvdlebi da diakvnebi, romlebmac Tan CamoabrZanes uflis

    cxovelmyofeli jvris nawili (ferÃTa ficari) da samsWvalni. qarTuli

    werilobiTi wyaros mixedviT, wmida ninosa da mirian mefis TanxmobiT,

    mcxeTaSi mokveTes saswaulmoqmedi xe da misgan sami jvari daamzades. mravali

    dRis ganmavlobaSi RamiT eklesias varskvlavebiT garSemortymuli cecxlovani

    jvari adgeboda Tavs, ganTiadisas ori varskvlavi gamoeyofoda sxvebs, erTi

    aRmosavleTisken moZraobda, meore ki - dasavleTisken. Tavad cecxlovani jvari

  • ki aragvis gaRma, kldovani borcvis Tavze Cerdeboda. wm. ninos rCeviT, erTi

    jvari erTi varskvlavis mimarTulebiT, anu dasavleTiT waiRes da TxoTis

    mTaze aRmarTes, meore aRmosavleTiT - ujarmaSi, xolo mesame jvris dasadgami

    adgili Tavad ufalma amcno mefe mirians - aragvis gadaRma mdebare kldovani

    borcvi, sadac aRmarTes umTavresi siwminde - mcxeTis jvari. mogvianebiT aq

    aSenda msoflio saeklesio xuroTmoZRvrebis unikaluri nimuSi - mcxeTis jvris

    monasteri. yovelive zemoTqmuli naTlad mianiSnebs saqarTvelos umWidroes

    kavSirs qristianuli samyaros imdroindel centrTan - ierusalimTan. SeiZleba

    iTqvas, rom sulierebis TvalsazrisiT, mcxeTa aris meore ierusalimi, rasac

    adasturebs is saxeldebani, romlebic ierusalimTan dakavSirebiT gvxvdeba.

    ierusalimis sionis taZari, romelic agebulia Tormeti mociqulis saxelze,

    analogs poulobs pirvel qarTul taZarTan, sveticxovelTan, romelic `did

    sionad~ iwodeba da, romelic aseve Tormeti mociqulis saxelzea aSenebuli.

    mcxeTaSi aseve aris beTlemad saxeldebuli gamoqvabuli, Taboris mTa, eleonis,

    anu zeTisxilis mTa, golgoTa, beTania, geTsimania da sxva. saukuneebis

    ganmavlobaSi SesamCnevia qarTvelTa swrafva wmida miwisken. gansakuTrebiT es

    exeba ierusalims, sadac araerTi monasteri aaSenes Cvenma winaprebma. wmida

    ilia marTlis sityvebiT rom vTqvaT, Cveni mefeebi, dedoflebi da didebulebi

    aranair saxsrebs ar zogavdnen, raTa Semweoba aRmoeCinaT im uwmidesi

    samonastro kerebisadmi, romlebic warmoadgenda umniSvnelovanes sulier da

    saganmanaTleblo

    centrebs. vin icis am monastrebSi, ramdeni qarTveli sasuliero piri, wmida

    beri Sevedrebia RmerTs Cveni samSoblos aRorZinebisa da sulieri

    gabrwyinebisTvis. RmerTma Seiwiros RvTisTvis saTno maTi locva da Rvawli.

    ierusalimi, sulierebis TvalsazrisiT, qarTvelTaTvis meore samSobloa,

    romelTanac aris dakavSirebuli macxovris amqvey

    niuri moRvaweoba. uZveles epoqaSi qarTvelebi macxovris Sobas, ierusalimuri

    tradiciis mixedviT, savaraudod, 6 ianvars, macxovris naTlisRebis dRes,

    aRniSnavdnen. ierusalimi qarTvelebisaTvis udidesi siwmindea, rac ganapirobebs

    sxvebTan erTad qarTvelTa swrafvas wminda miwis mosalocad.

    d. qarTvelebi ierusalimSi

    rogorc aRvniSneT, pirvel qarTvel piligrimad da ierusalimis qarTuli

    koloniis damfuZneblad qarTveli ufliswuli, bizantiaSi kargad cnobili

    saeklesio piri da filosofosi, maiumis episkoposi petre iberi (412-491)

    iTvleba. mis mier dafuZnebuli pirveli qarTuli (lazTa) monastris nangrevebi,

    uZvelesi qarTuli warwerebiTurT, italieli arqeologis virjilio korbos

    mier aris aRmoCenili beTlemis udabnoSi. warwerebSi moxseniebuli arian,

    rogorc petre iberi, aseve misi winaprebic, rac saqarTveloSi qristianobis

    adreul gavrcelebaze miuTiTebs. xolo `lazTa monasteri~ petre iberis

    aRmzrdelis, ioane lazis, pativsacemad ewoda. petrem aago qarTuli monasteri

    ierusalimSic, sionis mTaze, romelic mogvianebiT imperator iustinianes

    ganuaxlebia. V saukunidan XVIII saukunemde qarTuli kolonia erT-erTi

    uZlieresi iyo ierusalimSi. qarTvelebi palestinaSi 19 monastersa da eklesias

    flobdnen.

  • qarTuli kulturis, sulierebisa da mwerlobis umniSvnelovanesi da amave

    dros, uZvelesi sazRvargareTuli centri, sadac VIII-X saukuneebSi qarTveli

    berebi intensiur saganmanaT-

    leblo moRvaweobas eweodnen, iyo sabas lavra, sadac moRvaweobdnen cnobili

    qarTveli mwignobrebi: martvili monazoni, seiTi, makar leTeTeli, amona,

    basili sabawmindeli, arseni, ioane-zosime (romelic aris gadamweri

    mniSvnelovani qarTuli Zeglisa - `qebaÁ da didebaÁ qarTulisa enisaÁ~),

    svimeon mgalobeli, miqael Cixuareli da sxvebi. aq unda iyos Sesrulebuli IX

    saukuneSi qarTuli oTxTavis sabawminduri redaqcia, romelic ixsenieba wm.

    giorgi mTawmindlis cnobil anderZSi.

    sabas lavra, anu `sabawmindas~ lavra, ierusalimidan samxreT-

    aRmosavleTiT, daaxloebiT, 13-15 kilometrze mdebareobs. monastris

    damaarsebeli wm. saba ganwmendili (439-532) warmoSobiT (iseve, rogorc wminda

    nino) kabadokiidan iyo da qarTvelebTan misi axlo urTierToba gasakviri ar

    unda iyos. aleqsandre xaxanaSvilis cno-

    biT, bevr kabadokiels qarTuli enac ki esmoda.

    kirile skviTopolelis cnobiT, rodesac sabawmindis lavras eretikos

    origenes momxreebi daesxnen Tavs, besni (ase uwodebdnen ierusalimSi

    qarTvelebs, kerZod lazebs) iordanedan movidnen mo-nastris dasaxmareblad.

    eretikosebisgan Seviwroebulma marTlmadidebelma mamebma didi lavris

    qsenadoqs Seafares Tavi. hagiografi mogviTxrobs: `miuÃdes mbrZolni igi

    didiTa guliswyromiTa da unda, raÁTamca mamani warwymidnes. da viTarca

    qsenadoqisa karni daÃSulni povnes, sarkumelni qviTa dalewnes da Sina myofTa

    maT qviTa esrodes. da viTarca didad Seaurves mamaTa, erTman vinme, Teodulos

    saxeliT, besi monazoni, SewyudobilTa maTgani, aman pova niCabi da aRiRo igi

    da qsenadoqiT gamovida. xolo mbrZolni igi iyvnes viTar samas oden, da aman

    martoman yovelni ganabnivna. xolo uxeTqna aravis, xolo amas uxeTqnes maT

    qviTa, da daeca. da Semdgomad mciredTa dReTa aResrula~. (`mamaTa cxovrebani~,

    Tb., 1975, gv. 121).

    wm. saba ganwmendilis anderZidan Cans, rom qarTvelebs lavraSi Tavisi

    eklesia hqoniaT da RvTismsaxurebas qarTul enaze aRavlendnen. arabTa

    batonobis dros monasteri araerTxel daarbies, magram masSi samonastro

    cxovreba ar Sewyvetila. aq uaRresad nayofierad moRvaweobdnen qarTvelebi.

    sabawmidis saxelganTqmul lavraSi IX saukuneSi ramdenime wlis ganmavlobaSi

    mosagreobda wm. ilarion qarTveli, XI saukuneSi ki - wm. giorgi - proxore,

    jvris monastris aRmaSenebeli. monasterSi qarTvelTa nakadi arc mogvianebiT

    Sewyvetila: 1567 wels aq imyofeboda f. SaqaraSvili, XVIII - saukunis 80-ian

    wlebSi - i. gedevaniSvili, 1820 wels - g. avaliSvili, 1899 wels - p. konWoSvili,

    1883 wels _ a. cagareli. SoTa rusTavelis 800 wlis saiubileo dResaswaulis

    mzadebisas sabawmindas ewvia qarTvel moRvaweTa jgufi i. ruruas, reJisor g.

    pataraias da operator g. melqaZis SemadgenlobiT, rac adasturebs, rom

    komunisturi reJimis drosac ki qarTvelebis interesi wminda miwisadmi ar

    ganelebula. amis brwyinvale magaliTia ara marto saxelovani qarTveli

    mecnierebis saqmianoba, aramed i. abaSiZis Semoqmedebac, misi `palestinuri

    dRiurebi~.

    X-XI saukuneebSi bevri qarTveli mwignobari beri moRvaweobda palavraSi

    _ xaritonis lavraSi, romelic aseve ierusalimTan axlos mdebareobs. eseni

  • arian: ioane safareli, pavle palavreli, Teodore palavreli, grigol

    xaritonwmideli, stefane palavreli da sxv. qarTveli dedebi moRvaweobdnen

    ierusalimis dedaTa monasterSi, romelsac dertavi erqva.

    wminda miwaze gansakuTrebuli adgili qarTvelebis saqmianobaSi da,

    saerTod, saqarTvelos istoriaSi, jvris monasters ukavia.

    aRsaniSnavia, rom jvris monastris aRorZineba da misi qarTuli

    samonastro da kulturul-saganmanaTleblo cxovrebis udides kerad gadaqceva

    dakavSirebulia saqarTvelos `oqros xanasTan~, daviTisa da Tamaris epoqasTan

    (XI-XIII ss). saqarTvelo axlo aRmosavleTis Zlier saxelmwifod iqca da

    qarTulma kulturam ganviTarebis manamde arnaxul dones miaRwia.

    aleqsi tolstois TqmiT, `saqarTvelom Seqmna renesansis yvela

    winapiroba da Seqmna jotos donis xelovnebis nimuSebi ori saukuniT jotoze

    adre~. imaves amtkicebda didi rusi mecnieri aleqsi losevi. Seiqmna gelaTisa

    da iyalTos akademiebi, romlebic saRvTismetyvelo-filosofiuri azrovnebis

    aRiarebul kerebad iqca. gelaTis akademia iwoda `meore ierusalimad” da `sxvad

    aTinad~, radgan Sua saukuneebis es umniSvnelovanesi saRvTismetyvelo skola

    Tavis wiaRSi amTlianebda rwmenasa da mecnierebas,

    sxvagvarad rom vTqvaT, WeSmarit rwmenas da WeSmarit codnas. amave epoqaSi,

    romelsac `oqros xana` ewoda, Seiqmna SoTa rusTavelis genialuri qarTuli

    poema `vefxistyaosani~, romelic qarTuli mravalsaukunovani poeziis

    mwvervalia. masSi naTlad ikveTeba misi avtoris, SoTa rusTavelis, udidesi

    saRvTismetyvelo da filosofiuri ganswavluloba.

    bagrat IV kurapalatis dros, 1030-1060 wlebSi, jvris monasteri

    aRadgina wminda mamam, proxore qarTvelma (giorgi SavTelma), romelic iyo

    didi qarTveli ganmanaTlebeli da eqvTime aTonelis mowafe. masTan erTad

    moRvaweobdnen ioane dvali, miqael dvali, ioane Savi da sxvani. monasterSi

    didi mTargmnelobiTi muSaobis paralelurad iqmneboda originaluri

    nawarmoebebi, daiwera ramodenime hagiografiuli Txzuleba da Sedga

    himnografiuli krebulebi. amave periods ukavSirdeba udidesi wignsacavis

    Seqmnac. ierusalimTanaa dakavSirebuli wmida mowameebis, luka ierusalimelis

    da nikoloz dvalis, moRvaweobac.

    jvarosnebis dros TiTqmis yvela marTlmadidebluri monasteri

    kaTolikebis xelSi gadavida, Tumca jvris monasteri qarTvelebs darCaT.

    arsebobs mosazreba, rom SoTa rusTavelis freska XII-XIII saukuneebis mijnazea

    Sesrulebuli. mas miewereba jvris monastris aRdgena da moxatva. amgvari didi

    Rvawlis gamo mo-

    nasterSi misi aRapic dauwesebiaT. gadmocemiT, berad aRkvecili genialuri

    poeti amave monasterSia dakrZaluli. erT-erTi gavrcelebiuli mosazrebis

    mixedviT, Tamaris saflavic aq unda iyos. aseTi versiis safuZvels iZleva erTi

    saintereso werili, romelic gasuli saukunis dasawyisSi aRmouCeniaT

    safrangeTis arqivebSi. ai, ras wers kaTolike mTavarepiskoposs jvarosani

    raindi debua ierusalimidan: `jer yurmokvriT Sevityve, xolo Semdeg sarwmuno

    elCebis meSveobiT danamdvilebiT Sevamowme, rom iberieli qristianebis,

    romelnic georgianebad(qarTvelebad) iwodebian, didZalma cxenosanma da qveiTma

    jarma, RvTis SemweobiT aRfrTovanebulma da Zalzed kargad SeiaraRebulma,

    gamoilaSqra urwmuno warmarTebis winaaRmdeg, swrafad dahkra maT da ukve

    aiRo samasi cixe da cxra didi qalaqi, romelTaganac Zlierni daipyro, xolo

  • sustni nacartutad aqcia. zemoaRniSnuli jari moeSureba, raTa gaaTavisuflos

    ierusalimis wminda miwa-wyali da daipyros warmarTTa mTeli samyaro. maTi

    warCinebuli mefe 16 wlis Wabukia. igi aleqsandre makedonels hgavs vaJkacobiT

    da saTnoebiT, magram ara sarwmunoebiT. am Wabuks Tan moaqvs Zvlebi Tavisi

    dedisa, uZlieresi mefis Tamarisa, romelsac Tavis droze ierusalims

    wamosvlis aRTqma daudvia da uTxovia SvilisaTvis, Tu aRTqmis asruleba ar

    damcaldes, Cemi Zvlebi qristes saflavze waiReo. Svils ar daviwyebia dedis

    Txovna da gadauwyvetia, wminda qalaqSi gadmoitanos dedis neSti, miuxedavad

    imisa, moisurveben amas warmarTni Tu ara~.

    laSa-giorgis (1213-1222) es laSqroba sxva masalebiT jerjerobiT ar

    dasturdeba, magram savsebiT marTebulad asaxavs daviT aRmaSeneblis mier

    gaZlierebul saqarTvelos rols mTel axlo aRmosavleTSi. SemTxveviTi ar

    aris, rom mematiane daviT aRmaSenebels uwodebs mesiis maxvils da qristianobis

    damcvels.

    1244 wels jvarosnebma sabolood dakarges ierusalimi. sanam saqarTvelo

    Zlieri iyo, igi qristianobis damcvelad gvevlineboda axlo aRmosavleTSi. im

    epoqaSi mcxovrebi erT-erTi kaTolike episkoposis, vitriusis, cnobiT,

    `cxovrobs aRmosavleTSi qristiani xalxi - omis moyvaruli da brZolaSi

    gamocdili. mas hyavs uamravi mebrZoli, metad daSinebuli hyavs sarkinozni da

    Tavdasxmebis dros did zarals ayenebs sparselebs, midielebsa da asurelebs,

    romelTa siaxlovesac cxovrobs, vinaidan garSemortymulia urjuloebiT, maT

    ewodebaT qarTvelebi. rodesac isini midian qristes saflavis Tavyanissacemad,

    wminda qalaqSi Sedian gaSlili droSebiT, baJis gadaxdis gareSe, rac Seexeba

    sarkinozebs, isini ver bedaven maTs Sewuxebas, raTa ukan dabrunebisas

    qarTvelebma javri ar iyaron maT mezoblad mcxovreb sarkinozebze. qarTvelebi

    Zalian aRSfoTebulni arian da emuqrebian koradinuss, damaskos princs, imis

    gamo, rom man ganizraxa imaTi survilis gareSe ierusalimis kedlis dangreva,

    maSin, rodesac laTinni damietas iRebdnen~. (m. TamaraSvili `qarTuli eklesia

    dasabamidan dRemde~, Tb. 1995, gv. 474.)

    saqarTvelos dasustebasTan erTad sustdeboda misi poziciebic wminda

    miwaze. 1273 wels, mamluqi sulTnebis dros, jvris monasteri meCeTad gadakeTda

    da qarTveli berebi monastridan gaaZeves. monastris winamZRvari, `jvris mama~,

    wm. luka ierusalimeli, awames da Tavi mohkveTes. aRSfoTebulma qarTvelebma,

    monRolTa laSqarSi yofnisas, rodesac monRolebi egviptel sulTans

    eomebodnen, brZoliT scades monastris dabruneba, magram uSedegod. mxolod

    diplomatiuri molaparakebebis gziT moaxerxa mefe daviT VIII-m monastris

    dabruneba da aRdgena. amitomac moixsenieba is monastris aRapSi mis

    aRmSeneblad. 1314 wels damaskoSi ewama jvris monastris beri, wm. nikoloz

    dvali. Zveli dideba kidev didi xnis manZilze mohyvebodaT qarTvelebs wminda

    miwaze. sulTanma ara marto daubruna qarTvelebs jvris monasteri, aramed

    jvarosnebis gaZevebis Semdeg mxolod maT misca ufleba-daecvaT uflis

    saflavi. amaze didi pativi ers ar Rirsebia. aTwleulebis manZilze mxolod

    qarTveli berebi rCebodnen Rame uflis saflavis

    taZarSi, mxolod qarTvelebi aRavlendnen wirva-locvas uflis saflavze, maT

    epyraT uflis saflavis samlocvelos gasaRebi da ekuTvnodaT golgoTa.

    rodesac qristianobis udides siwmindes, macxovris saflavs, uaxlovdebiT da,

    miTumetes, rodesac wminda cecxlis gardamosvlas veswrebiT, unda gvaxsovdes,

  • rom uflis wyalobiT am wminda adgils Cveni winaprebi flobdnen da icavdnen.

    dideba mamasa da Zesa da wmida sulsa aw da maradis da ukuniTi ukunisamde!

    Aamin.

    400 wels ierusalimi da jvris monasteri Temur lengs auoxrebia. 1454

    wels bizantiis dacemiT qristianTa da maT Soris - qarTvelTa mdgomareoba

    kidev ufro gauaresda. Tumca drodadro qarTvelebis gavlena izrdeboda. 1525

    wels aRdga qarTvelTa ufleba golgoTaze, beTlemsa da jvris monasterze,

    aseve yvela is privilegia, rac qarTvelebs gaaCndaT ierusalimSi. am dros

    jvris monasterSi moRvaweobda vinme ColoyaSvili, romelmac laTinebisa da

    somxebis mier mitacebuli sakuTrebis dabrunebasTan erTad mo-nasterSi

    saganmanaTleblo saqmianobac aRadgina. udidesi wvlili Seitana jvris

    monastrisa da qarTvelTa koloniis saqmianobaSi `jvris mamam~, anu monastris

    winamZRvarma, nikoloz ColoyaSvilmac. magram, sabolood, qarTvelebma ver

    gauZles gaWirvebasa da im did gadasaxadebs, romlebic Turqebma

    qristianebisTvis daaweses. maRali gadasaxadebis gamo, ierusalimis berZenma

    patriarqebmac ki patriarqis rezidencia konstantinpolSi gadaitanes da

    konstantinopolis patriarqs Seekedlnen. somxebs ierusalimSi TavianTi

    diaspora hqondaT, maT Soris iyvnen vaWrebi, xelosnebi, SeZlebuli xalxi.

    isini somxur-monofizitur eklesias exmarebodnen da amitom gadasaxadebis

    gadaxda SeZles. laTinebsa da berZen marTlmadideblebs rogorc maTi

    adgilobrivi mrevli, aseve romi da konstantinopolis eparqia exmareboda.

    qarTvel berebs mxolod samSoblodan daxmarebis imedi hqondaT, magram,

    samwuxarod, yovelTvis ver xerxdeboda daxmarebis gaweva qarTveli berebisTvis.

    amitom ierusalimeli qarTvelebi TandaTan iZulebulni gaxdnen, monastrebisa

    da eklesiebis qoneba daegiravebinaT. es qoneba saukuneebis manZilze mTlianad

    berZnebis, somxebisa da laTinebis xelSi gadavida. ruseTis imperiis mier

    saqarTvelos mierTebas, qarTuli saxelmwifoebriobisa da qarTuli

    marTlmadidebluri eklesiis avtokefaliis gauqmebas Sedegad mohyva

    ierusalimTan kavSiris gawyveta da wminda miwaze arsebuli qarTuli savaneebis

    sabolood dakargva. uflis wyalobiT, dRes am kavSirebis TandaTanobiTi

    aRdgena xdeba.

    e. ebraelTa da qristianTa saeklesio dResaswaulebi

    aRdgoma udidesi saeklesio dResaswaulia da momlocvelebi xSirad

    wminda miwaze piligrimobas mas ukavSireben. saxarebidan viciT, rom qristes

    wameba da jvarcma swored im dRes moxda, rodesac ebraelebs paseqi unda

    aReniSnaT. wminda sulis gardamosvla mociqulebze aRdgomidan ormocdameaTe

    dRes aRsrulda, maSin rodesac ierusalimSi ormocdaaTianobis dResaswauli

    aRiniSneboda, es Zveli aRTqmis rjulis miRebas ukavSirdeboda, ra kavSiri

    aqvT ebraul da qristianul dResaswaulebs erTmaneTTan?

    ebraelebis paseqi udidesi religiuri dResaswaulia, romelic

    ukavSirdeba egviptis tyveobidan ebraelTa gamosvlas. sityva `fasek~, ebraulad

    _ `fesax~ `gverdis avlas~ niSnavs da uflis mier egviptel pirvelSobilTa

    sikvdiliT dasjisas ebraelTa saxlebis gverdis avlas ukavSirdeba. egviptidan

    gamosvlis wina dRes yoveli ebraelis ojaxSi unda dakluliyo sapaseqo

  • tarigi, romlis sisxliTac jvris niSi unda gamoesaxaT sakuTari saxlebis

    karebze. RmerTma mose winaswarmetyvels amcno yvela is wesi, rac daculi unda

    yofiliyo paseqis aRsrulebisas.

    paseqze yvela ebraelis ojaxi vaxSmad ikribeba, ixseneben tyveobidan

    gamosvlas. sadResaswaulo vaxSami iwyeba locva-kurTxeviT, RvTisadmi

    madlobiT. qaSeruli RviniT ismeva oTxi sadResaswaulo sadRegrZelo, magram

    sufraze aseve dgamen mexuTe Wiqas ilia winaswarmetyvelisaTvis, rac, maTi

    rwmeniT, dakavSirebulia bibliur winaswarmetyvelebasTan, rom uflis

    sasufevlis dadgomamde da mesiis mosvlamde RmerTi moavlens caSi cocxlad

    amaRlebul ilia winaswarmetyvels (mal. 4.5). amitomac ekiTxebodnen

    farisevlebi ioane naTlismcemels, Tu vin iyo is - mesia Tu ilia

    winaswarmetyveli (in. 1.19-21).

    ebrauli paseqis wina dRes ufalma ieso qristem gamarTa saidumlo

    seroba Tavis mowafeebTan sionis qorSi. es iyo macxovris mier aRsrulebuli

    axali paseqi Zvelis nacvlad. swored am dRes daawesa qristem wminda ziarebis

    saidumlo. amave dRes man fexebi dabana Tavis mowafeebs, riTac Tavmdablobis

    udidesi magaliTi misca maT. Zveli aRTqmis rjulis miRebis dRes mosem

    samsxverplod Sewiruli zvarakis sisxli apkura ers da uTxra: `ese ars sisxli

    aRTqumisaÁ, romeli aRuTqua ufalman yovelTaTÂs sityvaTa amaT~ (gam. 24.8).

    macxovarma ki, rogorc wminda luka maxarebeli gvauwyebs, saidumlo serobisas

    Tavis xorcsa da si