qartlis cxovreba - patriarchate.gepatriarchate.ge/wp-content/uploads/2017/08/... · gailasqra asot...

264
qarTlis cxovreba mamuli ena sarwmunoeba 2 matiane qarTlisa cxovreba wmida mefe daviT aRmaSenebelisa saeklesio gamomcemloba `axali iveroni~ Tbilisi 2012

Upload: others

Post on 01-Sep-2019

16 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

qarTlis

cxovreba

mamuli ena sarwmunoeba

2

m a t i a n e q a r T l i s a

c x o v r e b a w m i d a m e f e d a v i T a R m a S e n e b e l i s a

saeklesio gamomcemloba `axali iveroni~

Tbilisi2012

eZRvneba soflis maswavlebels

teqstebi Zveli qarTulidan nino meliqiSvili

axal qarTulze gadmoitanes nana Cikvatia

da komentarebi daurTes: Tamar margiani

redaqtori: dekanozi maqsime Wanturia

mxatvari: spartak cincaZe

garekanis gaformeba: giorgi wereTeli

teqnikuri redaqtorebi: irakli xuciSvili

nino burduli

© gamomcemloba `axali iveroni”

ISBN 978-99940-900-1-3

ISSN 2233-3428

3

[249]1 qarTlis ormocdamexuTe mTavrebi, iovane da Zma misi juanSeri, wmida mowamis,

arCil mefis Zeni. xosroianni*

wmida mowamis, arCilis aRsasrulis Semdeg darCnen mas

Svilebi – iovane da juanSeri. wavida iovane egrisSi da YTan waiyvana deda da ori da. juanSeri da misi ori da ki darCnen qarTlsa da ka­xeT Si. juanSeris umcrosi da saxiT mSvenieri iyo. Eesma amis Sesaxeb xazarTa mefes, xakans. Ggamougzavna juanSers mociquli da sTxo­va SuSani colad, Tan daxmarebas Sepirda sarkinozTa winaaRmdeg. xakanis mociqulis mosvla juanSerma Zmasa da dedas Seatyobina. maT ar inebes xakanis Txovnaze daTanxmeba da juanSers uTxres: `Tu Cveni yofa gausaZlisi Seiqneba, sjobs saberZneTs SevafaroT Tavi da viyoT qristianebTan, vidre Seiginos Svili Cveni warmarT­Ta mier.~ Dda SuSanic risxviT kicxavda xazarTa mefes.

sami wlis Semdeg xakanma gamogzavna Tavisi spasalari, bluCani. lekeTis gzis gavliT Semovida is kaxeTSi; moadga cixes, sadac Se­farebulni iyvnen juanSeri da misi da, SuSani. Mramdenime dReSi aiRo cixe da daatyveva isini; aaoxra qalaqi tfilisi, daipyro qar­Tli da mTeli es mxare.

[250] rodesac daadgnen darialanis gzas, erT dRes SuSanma uTxra Zmas: `warmarTTagan Seginebas sikvdili mirCevnia, raTa

matiane qarTlisa

Prinect Color Editor
Page is color controlled with Prinect Color Editor 4.0.55 Copyright 2008 Heidelberger Druckmaschinen AG http://www.heidelberg.com You can view actual document colors and color spaces, with the free Color Editor (Viewer), a Plug-In from the Prinect PDF Toolbox. Please request a PDF Toolbox CD from your local Heidelberg office in order to install it on your computer. Applied Color Management Settings: Output Intent (Press Profile): GrayCoated_hdm.icc RGB Image: Profile: eciRGB.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no RGB Graphic: Profile: eciRGB.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no CMYK Image: Profile: ISOcoated_v2_eci.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Preserve Black: no CMYK Graphic: Profile: ISOcoated_v2_eci.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Preserve Black: no Device Independent RGB/Lab Image: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Device Independent RGB/Lab Graphic: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Device Independent CMYK/Gray Image: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Device Independent CMYK/Gray Graphic: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Turn R=G=B (Tolerance 0.5%) Graphic into Gray: yes Turn C=M=Y,K=0 (Tolerance 0.1%) Graphic into Gray: no CMM for overprinting CMYK graphic: no Gray Image: Apply CMYK Profile: no Gray Graphic: Apply CMYK Profile: no Treat Calibrated RGB as Device RGB: no Treat Calibrated Gray as Device Gray: yes Remove embedded non-CMYK Profiles: no Remove embedded CMYK Profiles: yes Applied Miscellaneous Settings: Colors to knockout: yes Gray to knockout: yes Pure black to overprint: no Turn Overprint CMYK White to Knockout: yes Turn Overprinting Device Gray to K: no CMYK Overprint mode: set to OPM1 if not set Create "All" from 4x100% CMYK: no Delete "All" Colors: no Convert "All" to K: no

4

ufalma Rirsad CamTvalos wmida dedebTan yofnisa.~ hqonda mas be­Wedi, amougdo Tvali, romlis qveSac sawamlavi iyo – amoswova da maSinve suli ganuteva.

warsdga bluCani xakanis winaSe, mihgvara juanSeri da Seatyo­bina misi dis, SuSanis sikvdilis Sesaxeb. xakani ganurisxda bluCans SuSanis neStis armitanisaTvis, romlis xilvac surda. Seipyres bluCani, Seabes yelze Toki da misces or cxenosans aqeT­iqiT saTrevad – daundoblad moswyvites Tavi. Svidi wlis tyveobis Semdeg didad dasaCuqrebuli juanSeri xakanma Tavis qveyanaSi gamoistumra.

Aam droidan iwyo Sesusteba xosroianTa didTa mefeTa Zliere­bam. sarkinozTa uflebebi didad gaizarda da isini drodadro mTel am qveyanas arbevdnen da aoxrebdnen. Semdeg momravld­nen mTavrebi qarTlSi, dauwyes erTmaneTs mtroba da brZola. Tu vinme gamoCndeboda vaxtangis SvilTa Soris mefobis Rirsi, sarkinozebi mas aviwrovebdnen. radgan daipyres agarianebma qalaqi Tbilisi, aqcies is TavianT samkvidrebelad. iRebdnen am qveynisgan xarks, romelsac hqvia xaraja. RvTis gangebiT, Cveni codvebis simravlis gamo, gandidda agarianTa modgma.

[251] [usjulo mahmadis moZRvreba moedo qveyanas da mravalma erma miiRo is. amis Semdeg gamoCndnen sparselebi da pontomde moaRwies – mTeli kabadukia daipyres 766 wels].

juanSerma colad SeirTo bagratovanTa gvaris qali, adar­nases asuli, saxelad latavra. Ggakicxa amis gamo juanSeri de­dam, radgan ar icoda, rom isini daviT winaswarmetyvelis modg­misani iyvnen, romelic uflis xorciel winaprad iqna miCneuli. magram rodesac ixila Tavisi Zis coli, Seuyvarda is, akurTxa da daloca.

gavida amis Semdeg mravali weli, dajda amirad agariani, saxelad xuasro, romelic ganagebda somxiTs, qarTlsa da hereTs. Mman xazarTagan mooxrebuli qalaqi tfilisi kvlav aRaSena.

rodesac berZenni dauZlurdnen, ganudga maT afxazTa erisTa­vi, saxelad leon, leon erisTavis Zmiswuli, romelsac memkvi­dreobiT hqonda miRebuli afxazeTi. iyo meore leoni, xazarTa mefis qaliSvilis vaJi; xazarTa daxmarebiT ganudga berZnebs,

5

daipyro afxazeTi da egrisi lixamde, iwoda afxazTa mefed, rad­gan iovane gardacvlili iyo, xolo juanSeri – daberebuli. cota xnis Semdeg juanSeric miicvala.

juanSeris sicocxleSive adarnase bagratovanma gacvlis gziT daimkvidra mesamedi klarjeTis, SavSeTis, aWaris niga­lis, asisforis, artanisa da qvemo taosi da agreTve im cixeebis, romlebsac flobdnen vaxtang mefis SviliSvilebi. wavida adar­nase klarjeTSi da iq aResrula, [252] [radgan misi mama, nerse, Ze varaz­bakur anTipatrikisa, da am varaz­bakuris mama, saxelad guaram kurapalati, Ze pirveli stefanozisi da demetres Zma, gardacvlilni iyvnen; da aRarc Zmani am adarnasesi, saxelad filipe da stefanozi, iyvnen cocxlebi].

qarTlis ormocdameeqvse kurapalati, aSoti, Ze adarnasesi. Bbagratovani

adarnases sikvdilis Semdeg ganadida ufalma aSot kurapala­tis mefoba: daeufla is qarTlsa da mis sasazRvro mxareebs. im dros saberZneTze gailaSqra maslamam, magram dabrunda iqidan dasustebuli da gawbilebuli. maSin berZenTa mefem aSots kura­palatoba uboZa. sarkinozebi dauZlurebulni iyvnen, xolo aSo­ti – gandidebuli. tfilisSi aravin darCa sarkinozTagan garda alisa, Suabis Zisa. Aam dros kaxeTSi grigoli mTavrobda.

gailaSqra aSot kurapalatma da miexmara mas afxazTa mefe Tevdosi, leon meoris Ze, romelic aSot kurapalatis siZe iyo. kaxeTidan grigoli daiZra – mas mxarSi amoudgnen mTiulebi, wanarebi da tfilisis amira. qsanze Seebnen erTmaneTs aSoti da grigoli. Ggaaqcies kaxeTis mTavari grigoli [253] da daipyres qarTlis is mxare, romelic mas mitacebuli hqonda.D daipyro aSotma miwebi klarjeTidan qsnamde.

amis Semdeg movida xalil izidis Ze, arabi, da daipyro somx­iTi, qarTli da hereTi. mokles aSot kurapalati gardabanSi, eklesiaSi. maSin daTxeuli misi sisxli axlac, rogorc axali, am­Cnevia iqaurobas.

6

[254] kvlav daeuflnen sarkinozebi qarTls. rodesac wavida xalili, datova amirad ali, Suabis Ze. Aim dros moilaparakes gardabanelebma da qorepiskoposad airCies daCi, Ze iovane qvab­ulis Zisa, mis Semdeg ki qorepiskoposad dasves samoel donauri. meored kvlav movida igive xalil arabi. Seebnen mas gardabanelni gavazTan da gaaqcies xalili – brZolaSi mravalni daiRupnen.

[255] kvlav dajda amirad tfilisSi sahak ismailis Ze, xolo xal­ili movida mesamed da mokles is javaxeTSi. qarTlSi Semovida Ze misi mohamedi. miemxro mas bagrati, Ze aSot kurapalatisa, da misca mohamedma bagrats qarTli.

ormocdameSvide kurapalati, bagrati, Ze aSot kurapalatisa da Zma adarnasesi da guaramisi. bagratovani

[bagratma da misma Zmebma daipyres artanujis gamoRma TavianTi mamis yofili mamulebi. isini emorCilebodnen sarkinozebs, xolo rodesac movida mohamedi qarTlSi da miemxro mas bagrat kurapa­lati, maSin] gamovida sahak, tfilisis amira, laSqriT da dabanakda rexTan. Mmohamedma da bagratma daikaves ufliscixe. Mmovidnen sahakis mosaSveleblad gardabneli kaxelebi. Seibnen rexTan da gaCaRda maT Soris brZola: arc erTma mxarem ar daixia ukan, sanam ar daSoriSor­dnen. Aaiyara mohamedi da wavida bardavSi.

[bagratma daadgina kaTalikosoba afxazeTSi qristes aqeT welsa 830­sa].

sarkinozTa sjulisdamdebi mohamedis gamoCenidan am drom­de gasuli iyo oras cxrameti weli.

[256] maSin movida didi laSqriT buRa Turqi, mona, romelic baRdadidan gamogzavna amir­mumnma. Aaaoxra mTeli somxiTi da daatyveva yvela maTi mTavari. Mmovida da alyaSi moaqcia tfili­si, radgan ar emorCileboda mas amira saaki: mokla saaki, aaoxra tfilisi, gadawva da moaoxra misi Semogareni.

afxazTa mefe Tevdosi gamovida mis winaaRmdeg da daibanaka kvercxobSi. rodesac buRam es Seityo, gagzavna Tavisi spasal­ari ziraqi da bagrati, aSot kurapalatis Ze: Seibnen da gaaqcies

7

afxazni, daiRupa uricxvi meomari. Mmefe Tevdosim ukan daixia dvaleTis gzisken.

Uukan mobrunebul laSqars win gadaudgnen jvarisgverdTan kvlav gardabnelebi da didi ziani miayenes. rodesac buRam es Seityo, ai­yara iqidan, movida WarTaleTSi da iq dabanakda. mTiulTagan mZev­lad aiyvana samasi kaci da lamobda ovseTSi Sesvlas – miaRwia cxav­atamde. somexTa erisTavma abulabazma da guaram, aSotis Zem, mis­weres mTiulebs, raTa ar SeeSvaT. da maT gawires TavianTi mZevlebi. uSvela RmerTma: movida Tovli, win gadaeRobnen da Seebnen. mianiWa RmerTma gamarjveba da mokvda uricxvi sarkinozi. maTma cxenebma moZoves ieli da bevri daixoca. magram mravalricxovan laSqars ar etyoboda Semcireba, radgan misi ricxvi iyo as oci aTasi.

ukan daixia buRam da gamoizamTra bardavSi. Seipyro vinme mRvdlis Svili, romelic gamTavrda da Semusra gardabani. gana­Ro darubandis kari, gamoiyvana xazarTa samasi ojaxi da daasax­la SamqorSi. darialaniT gamoiyvana [257] ovsTa asi ojaxi da daasaxla dmanisSi – ganzraxuli hqonda zafxulSi ovseTSi Ses­vla. rodesac amir­mumnma Seityo, rom igi molaparakebas awar­moebda Tavis TanatomelebTan, xazarebTan, ubrZana buRas, rom daetovebina qarTli humedisaTvis, xalilis ZisaTvis. wavida buRa da amirad dajda humedi, xalilis Ze. gadaayena amirma hu­medi da daadgina mis nacvlad humedisave naTesavi, ise Sixes Ze.

qorepiskoposi iyo gabriel donauri, samoel qorepiskopo­sis Zma. ises wasvlis Semdeg amirad dainiSna abrahami. Semdeg kv­lav dabrunda amirad xalilis Ze humedi da ufro safuZvlianad daipyro mTeli es mxare: somxiTi, qarTli da rani.

wavida xalilis Ze da dadga amirad vinme saakis monaTagani, saxeliT gabuloc. Gguaramma, aSot kurapalatis Zem, Seipyro ga­bu loci da gagzavna is saberZneTSi, radgan Zalian iyo gaZliere­buli gabuloci da emorCilebodnen mas gardabanelni.

Mmtroba iyo aSotsa da mis mamis Zmiswuls, guaramis Zmas Soris. guaramma daipyro javaxeTi, TrialeTi, taSiri, aboci da artani; ebrZoda sarkinozebs: zogjer guarami imarjvebda, zogjer – sarkinozebi. Gguaramma Tavisi samflobeloebi gauyo Zmebs – adar­nasesa da bagrats, xolo aboci – Tavis colis Zmas, somexTa mefes.

8

[amis Semdeg gardaicvala adarnase, am guaramis Zma da aSot kurapalatis Ze.

[258] gardaicvala bagrat kurapalati, am adarnases Zma, qoron­ikonsa 96­sa (876 w.). darCa mas sami Ze: daviTi, aSoti da adarnase.

gardaicvala es adarnase qoronikonsa 94­sa (874 w).gardaicvala aSot, am adarnases Zma da bagrat kurapalatis

Ze, qoronikonsa105­sa (885 w)].am dros afxazTa mefem, giorgim, Teodosisa da demetres Zmam,

leonis Zem, daipyro qarTli da erisTavad CixaSi datova demetres Ze. afxazTa mefis, giorgis gardacvalebisas demetres vaJi mcirew­lovani iyo, erqva mas bagrati. is imiT aris cnobili, rom gandev­nil iqna. giorgi mefis colma mokla demetres Ze, Cixis erisTavi: moatyua ivane, Savlianis mTavari, da Caagdes bagrati zRvaSi. Mma­gram RmerTma gadaarCina bagrati da CaaRwia man konstanti nopo­lSi. Mmefe iovanem Tavis Zes, adarnases, colad SerTo aSotis Zis, guaramis asuli. rodesac mokvda afxazTa mefe ivane, gamefda misi Ze adarnase. Ddaipyro liparitma TrialeTis miwebi, aago kldekaris cixe da Tavis patronad daviT bagratis Ze gamoacxada.

[Teodosi meore gardaicvala Tavis col­Svilianad da gamef­da giorgi, romlis saufliswulo iyo aRwefi. Aamitom ewoda mas giorgi aRwefeli. Teodosim ibatona ocdaSvidi weli].

ormocdamerve mefe, daviT Kkurapalati, Ze bagrat kurapalatisa. bagratovani

[daviT kurapalats mtrad moekida nasra, guaram mamfalis Ze, romelic am daviTis mamis Zma iyo].

[259] guaramis Ze nasra da gurgeni afxazebs emxrobodnen, daviTi da lipariti ki somxebs exmarebodnen: somxebi da afxazebi erTmaneTs ebrZodnen qarTlSi gabatonebisaTvis. Aam dros guarami berad Sedga.

[am daviT kurapalatma aaSena xaxulis eklesia].rodesac mokvda kaxTa qorepiskoposi gabriel donauri, daj­

da qorepiskoposad mis nacvlad fadla arevmaneli, kaci brZeni da saqmeSi gamocdili.

9

Nnasram, guaramis Zem, miityua daviTi, bagratis Ze, Tavisi mamis Zmiswuli, da mokla is

CanarTi[qoronikonsa 101­s (881 w.) da datova Ze, saxeliT adarnase,

romelic gamefda Tavisi mamis Semdeg.gardaicvala aSot kekela, aSot didis Zis, adarnases vaJi,

qoronikonsa 87­sa (867 w.).gardaicvala sumbat mamfali artanujeli, Zma aSot keke lasi

da aSot didis Zis, adarnases Ze, qoronikonsa 109­sa (889 w.).gardaicvala Ze am sumbatisa, daviT mamfali, berad Semdgari,

qoronikonsa 169­sa (949 w.).gardaicvala sumbat erisTavTerisTavi, Ze im daviT mamfal mona zo­

nisa, qoronikonsa 208­sa (988 w.). darCa mas ori Ze: daviTi da bagrati.gardaicvala es bagrati, Ze sumbatisa da Zma daviTisi, qoron­

ikonsa 208­sa (988 w.), imave wels, rodesac aResrula misi mama sumbati.D datova ori Ze: gurgeni da sumbati.

xolo gurgenma datova erTi Ze, saxeliT demetre; sumbatmac datova erTi Ze, saxeliT bagrat.

gardaicvala gurgen kurapalati, Zma sumbat mamfal artanujeli­sa da Ze adarnasesi, aSot didis Zmis, qoronikonsa 111­sa (891w.).

[260] gardaicvala aSot kuxi, romelmac aRaSena tbeTis sae pi­s koposo, Ze im gurgen kurapalatisa, qoronikonsa 138­sa (918 w.).

gardaicvala adarnase erisTavTerisTavi, Ze gurgen kurapa­latisa, Zma aSot kuxisa, qoronikonsa 116­sa (896 w.), da datova ori Ze: daviT erisTavTerisTavi da gurgen erisTavTerisTavi.

gardaicvala es gurgen erisTavTerisTavi, Zma daviT eri­sTavisa, qoronikonsa 104­sa (884 w.).

gardaicvala bagrat mamfal­artanujeli, adarnases Zis, sum­bat mamfal anTipat artanujelis Ze, Zma daviT mamfal monazon­qmnilisa, qoronikonsa 129­sa (909 w.).

gardaicvala adarnase­yofili da monazon­qmnili basili, Ze im bagrat mamfal­artanujelisa, qoronikonsa 165­sa (945 w.).

gardaicvala aSot, Zma adarnase monazon­qmnilisa, Ze bagrat mamfal­artanujelisa, qoronikonsa 159­sa (939 w.).

10

gardaicvala daviT erisTavTerisTavi, Ze bagrat mamfal ar­tanujelisa, Zma adarnase­yofil basilisa, qoronikonsa 128­sa (908 w.).

gardaicvala gurgen erisTavi, Zma am daviT erisTavTeri­sTavisa, Ze bagrat mamfal­artanujelisa, qoronikonsa 143­sa (923 w.).

gardaicvala gurgeni, bagrat mamfal­artanujelis Zis, gur­genis Ze, qoronikonsa 188­sa (968 w.).

xolo Cven davubrundeT ambavs daviT kurapalatisa, rome­lic mokla nasram, misma mamis Zmiswulma, guaram mamfalis Zem].

nasras winaaRmdeg gaerTiandnen somexni, lipariti da qarT­velni, agreTve aSoti, Ze daviTisa, maTTan erTad sarkinozni. Seebnen nasras, gaaqcies da CamoarTves cixeebi. wavida nasra sa­berZneTSi, berZenTa mefesTan.

gardaicvala guarami, Ze aSotisa. Ddamarxes is mis mier aRor­Zinebul opizaSi.

[261] ormocdamecxre mefe, adarnase, Ze daviT mefe kurapalatisa, Bbagratovani

[dasves qarTvelTa mefed adarnase, daviT kurapalatis Ze. am adarnasem, Tavisi mefobis dros, aaSena bana kvirike banelis xe­liT, romelic gaxda pirveli baneli episkoposi].

bagrati, afxazTa mefis, demetres Ze, imyofeboda saberZneT­Si, konstantinepolSi. misca mas berZenTa mefem laSqari, gamo­amgzavra zRviT. gemiT Semovida bagrati afxazeTSi, mokla adar­nase, iovanes Ze, da daipyro afxazeTi. SeirTo colad adarnases coli, guaramis asuli. gamoiyvana bagratma, afxazTa mefem, Tav­isi colisZma, nasra, saberZneTidan da misca mas laSqari. Nxolo nasram daipyro samcxeSi sami cixe: oZrxe, jvariscixe da lom­sianTa, gvaramis mierve aSenebulni.

movidnen gurgeni da adarnase, daviTis Ze. mieSvelnen maT somxe bi; Seibnen mtkvarTan. damarcxdnen afxazni, mokles nasra da bayaTari, ovsTa mTavari da afxazTa erisTavi.

11

[262] gaZlierda fadla qorepiskoposi da daimorCila garda­banelni. mis Semdeg qorepiskoposad dajda kvirike. qarTlSi gabatondnen aznaurni.

movida am dros kostanti, afxazTa mefe. daipyro qarTli. ga­daemtera mas somexTa mefe, sumbat tiezerakali: gamoilaSqra didi jariT, moadga ufliscixes. mozides unagirebi, daawyves erTmaneTze da am xerxis meSveobiT aiRes cixe. magram Semdeg moilaparakes erTmaneTTan sumbatma da kostantim da daabruna sumbatma ufliscixe da mTeli qarTli.

amis Semdeg movida agarianTa amira, saxelad abul­kasimi, Ze abu­sajisa. gamogzavna is amir­mumnma didi da uricxvi laSqriT, romelsac ver itevda qveyana. radgan igi Tavidan somxeTSi Se­movida, gaanadgura mTeli somxeTi: sivneTi, gaeZori da asfura­gani. somexTa mefe sumbatma ver gadalaxa mis winaSe SiSi da gai­qca: Seafara Tavi afxazeTis mTebs da iq imyofeboda.

[263] moadga abu­sajis Ze tfiliss. im dros iq amirad ijda jafari, alis Ze. movida da moadga ujarmas. SigniT samasi kaci iyo gamagrebuli, romlebic ibrZodnen mravali dRis manZilze. rodesac mixvdnen, rom ver SeinarCunebdnen cixes, datoves is RamiT da gadaixvewnen: zogma moaxerxa gaqceva, zogs daewivnen da daxoces. rodesac boWormis mecixovneebma Seityes ujarmis aRebis Sesaxeb, miatoves cixe da gadaixvewnen. movidnen da naxes mitovebuli cixe, Tqves: `imisTvis, rac saqonlis sadgomze meti ar iyo, Tavdadebulad ibrZodnen, xolo namdvili cixe daucve­lad miatoves~. aiRes boWorma, gamagrdnen cixeSi, xolo ujarmis galavani daangries.

rodesac kvirike qorepiskoposma dainaxa, rom ar Seswevda wi­naaRmdeobis gawevis Zala, miendo mis fics da eaxla. hkiTxa mas sa­jma: `vin girCia aq mosvla?~ upasuxa mas qorepiskoposma: `mirCia de­daCemma~. da Tqva sajma: `ar vatken guls erTaderTi Svilis myols~. Seiyvara misi sikeTisaTvis da ganuteva, boWorma ki TviTon daikava.

amis Semdeg Semovida saji qarTlSi da moaoxra is. Mmis mosv­lamde ufliscixis kedlebi daangries, raTa ver gamagrebuli­yvnen masSi. gadavida iqidan samcxeSi, aaoxra samcxe da javaxeTi; moadga Tmogvis cixes – rodesac ixila misi simtkice da simagre,

12

miatova iqauroba, moadga yveliscixes da daiwyo brZola mis asaRebad.

iyo iq erTi Wabuki, saxelad gobroni. ibrZoda Signidan mrava­li dRis manZilze Tavis TanamoZmeebTan erTad. rodesac cixe aiRes, Seipyres [264] wmida gobroni da awames: misi wameba vrclad aRwera Cvenma wmida mamam, mtbevaris episkoposma, stefanem.

aiyara saji iqidan da daiZra qalaq dvinisken. Eeaxlnen da Seatyobines, rom sumbat mefe Sevida kapoetis cixeSi. swrafad daiZra iqidan da ubrZana Tavis laSqars, rom yoveli kaci, visac ki cocxals naxavdnen, mieyvanaT masTan. Mmovida da moadga kapo­etis cixes. cixis damcvelTa ojaxis wevrebi, vinc ki cixis gareT iyo, yvela Seipyro.Aamis gamo iZulebulni Seiqnen, cixe misTvis CaebarebinaT. Seipyro sumbati, waiyvana dvinSi, Camokida Zelze da ase mokla.

amis Semdeg, rodesac gavida ramdenime weli da kvlav aRor­Zinda qveyana, uxmo kvirike qorepiskoposma afxazTa mefes, ko­stantis. Cavidnen hereTSi da alya Semoartyes veJinis cixes: afxazTa mefe zeda mxridan moadga, kvirike – qvemodan. rodesac aRaraferi aklda cixis aRebas, movida patriki adarnase, paraskev dRes jvarSi SesTavaza dazaveba da misca afxazTa mefes ariSi da gavazni, xolo kvirikes – orWobi. zavis dadebis Semdeg daiZrnen iqidan: afxazTa mefe kostanti movida alaverdSi, iloca wmida giorgis winaSe da oqroTi Seamko misi xati. laSqris didi nawili gaamgzavra. Kkvirike qorepiskoposma didi pativi sca mas. Aamis Semdeg wavida kostanti Tavis qveyanaSi.

mcire xnis Semdeg gardaicvala afxazTa mefe kostanti. garkveuli drois manZilze iyo areuloba afxazeTis qveyanaSi, radgan hyavda kostanti mefes ori Ze: [265] erTi – ufrosi da meore – umcrosi, romelic uSva mas meore colma. ufross erqva giorgi, umcross – bagrati.D da iyo maT Soris didi brZola, ris Sesaxebac dawvrilebiT SegiZlia Seityo maT Sesaxeb dawerili cxovrebidan.

es bagrati iyo gurgen erisTavTerisTavis siZe. rogorc ki See­Zlo, exmareboda mas gurgeni. sanam bagrati ar gardaicvala, ver damyarda mSvidoba. Mmisi sikvdilis Semdeg afxazTa sruluflebiani mefe gaxda giorgi. iyo giorgi aRsavse sikeTiT, mxneobiTa da axo­

13

vanebiT; iyo RvTismoyvare – yvela sxvaze metad maSenebeli ekle­siebisa; glaxakTa Semwyalebeli, uxvi da Tavmdabali, yvelanairi sikeTiTa da saTnoebiT savse. Tavisi mamulisa da samefos yvela saqme moawesriga da moagvara: aaSena Wyondidis saydari, daaarsa saepiskoposo da daamSvena is mowameTa mravali wmida nawiliT.

im dros gardaicvala kvirike qorepiskoposi da dajda qor­episkoposad fadla, kvirikes Ze. Mman aaSena lowobanis cixe. imave dros movidnen sarkinozni, romlebic iwodebodnen sajebad, da moaoxres kaxeTi, dawves jvari da mcxeTa da gabrundnen. wavid­nen da Tan waiRes naWer­naWer danawilebuli jvari patiosani. Aamis Semdeg daemarTaT maT muclis avadmyofoba da mixvdnen, rom jvris mier daisajnen. Sekribes nawilebi da aRadgines jvari, Cades Tavis budeSi da kvlav aRmarTes Zvel adgilas.

[266] hereTSi, iSxanis mefobamde, yvela misi winamorbedi mwvalebeli iyo. xolo iSxani gurgen erisTavTerisTavis diswuli iyo da igi misma dedam, dinar dedofalma, moaqcia marTlmadide­blobaze. im dros salarebma daipyres bardavi da adarbadagani.

afxazTa mefem, giorgim, misca qarTli Tavis ufros Zes, ko­stantis

CanarTi[radgan maSin gardacvlili iyo mefe adarnase, qoronikonsa

143­sa (923 w.).da gardaicvala am adarnase mefis Ze, aSot kurapalati,

qoronikonsa 174­sa (954 w.).gardaicvala Zma am aSot kurapalatisa, mefe daviTi, qoron­

ikonsa 157­sa (937 w.).gardaicvala amaTi Zma, adarnase mefis Ze, bagrat magistro­

si kurapalati, qoronikonsa 165­sa (945 w.).gardaicvala am bagratis Ze, adarnase kurapalati, qoron­

ikonsa 181­sa (961 w.).gardaicvala bagrati, am adarnase kurapalatis Ze, qoron­

ikonsa 189­sa (969 w.).gardaicvala daviT erisTavTerisTavi, Zma am bagratisa,

qoronikonsa 186­sa (966 w.).

14

gardaicvala sumbati, mefe­kurapalati, adarnase mefis Ze, Zma daviT mefisa, qoronikonsa 178­sa (958 w.), da datova ori Ze: bagrat regveni, romelic mamis Semdeg gamefda, da adarnase kurapalati.

gardaicvala es adarnase kurapalati qoronikonsa 203­sa (983 w.).gardaicvala am adarnases Ze, daviT didi kurapalati, sikeTiT

aRsavse, romlis ambavsac qvemoT moTxrobili naTel­yofs, qoronikonsa 221­sa (1001 w.).

gardaicvala mamis Zma am daviT kurapalatisa, Ze sumbat mefe­kurapalatisa, bagrat regveni, qoronikonsa 214­sa (994 w.).

gardaicvala Ze am bagrat regvenisa, sumbati, qoronikonsa 212­sa (992 w.), da ar dautovebia Svili].

[267] qarTlis ormocdameaTe mefe, afxazTa mefis Ze, kostantine

gaatara ra sami weli kostantinem qarTlis mmarTvelad, dau­wyo mamas mtroba da mcdeloba, xelSi Caegdo mefoba. rodesac es gamoaSkaravda, Sevida igi ufliscixeSi da mxari dauWires mas tbelebma da kidev sxva mravalma aznaurma.

rodesac darwmunda mefe giorgi Zis gandgomaSi, gamoilaSqra mTeli Tavisi ZaliT, wamoiyvana taoeli mefeebi da fadla qor­episkoposi, Semoertynen ufliscixes da ibrZodnen mravali dRis manZilze, magram verafers avnebdnen cixes, radgan bevrni icavd­nen mas Signidan. ibrZodnen xan amxedrebulni, xan qveiTad.

maSin giorgim aseTi gziT gadaibira sazvereli aznaurebi: `gamodi, Cven gadagiyvanT afxazeTSi, dajdebi Sen mefed, xolo mama Seni darCeba mis sazRvrebs gareT.~ Ddaijera kostantinem da endo, Tumca aznaurni, romlebic masTan erTad iyvnen, ar ur­Cevdnen amis gakeTebas. kostantinem ar miiRo maTi rCeva, gamov­ida Rame tiviT mtkvarze. Ggascda Tu ara mtkvris napirs, veRar moiTmines misma mowinaaRmdegeebma da daedevnnen Sesapyrobad. rodesac mixvda kostantine maT borot ganzraxvas, miabruna tivi, raTa kvlav cixeSi Sesuliyo. veRar daimorCila tivi da

15

gadmoxta im adgilas, sadac tivebi dgebodnen. Aatyda xmauri, gam­ovida mefe da mTeli laSqari da alya Semoartyes cixes. rode­sac gaTenda, daiwyes kostantines Zebna, romelic wylidan ukve gamosuliyo da kldis napralSi imaleboda. ipova is erTma aras­ando kacma, Seipyres da mihgvares mefes. Mmefem kostantine sas­tikad dasaja: jer Tvalebi amoSanTes, [268] Semdeg daasaWurises da mokvda. aznaurebs, romlebic cixeSi iyvnen, mefem dandobis piroba misca da ase gamoiyvana iqidan: tbelebi mSvidobianad gaanTavisufla da gagzavna asfuraganSi.

gardaicvala fadla qorepiskoposi.D dajda qorepiskoposad kvirike. amis Semdeg gandgnen gardabaneli aznaurebi da daiwyes giorgisTan molaparakeba. gamoilaSqra mefe giorgim, Cavida kax­eTSi, gadawva iqauroba, amowyvita xalxi da gabrunda Tavis qveya­naSi. kvlav atenSi dabanakda.M misi Ze, leoni, qarTlis erisTavi iyo. misca giorgim mas mTeli laSqari, raTa kvlav Sesuliyo kaxeTSi. rodesac mixvda kvirike, rom ver gauwevda winaaRmdegobas, eaxla maT. Semdeg kvlav moindoma veragulad gaparva, magram Seipyro igi leonma da gaemarTa kaxeTisken, raTa xelSi Caegdo mTeli misi ojaxi. qarTlis aznaurebma acnobes maT es da gadaixvewnen.

Surta, qorepiskopos kvirikes Zma, gadavida giorgi mefis mxa­reze da gadasca mas ujarmos cixe. kaxeTis sxva cixeebsac isini daeuflnen, samis garda: naxWevanis, boWormisa da lowobanTasi.

lowobanni ekuTvnoda ivane arSis Zes. gamagrda masSi, uRala­ta patrons. Aaages Suriscixe da ganalages masSi laSqari. Mmaranis cixes flobda maSin xaxua, ivanes Zma, imave arSis Ze. Tavisi Zmis msgavsad, isic ZaliT cdilobda cixis SenarCunebas. Mmovida mefe da ubrZana laSqars brZoliT aReba cixisa. maT xerxiT moaxerxes cixis xelSi Cagdeba da Sepyrobili xaxua mouyvanes mefes. Mmefem datyvevebuli jiqeTSi gagzavna.

naxWevanis cixes flobda kvirikes Ze, fadla. isic SigniT gamagrda. rodesac qorepiskoposma kvirikem dainaxa, rom aRar SeeZlo winaaRmdegobis gaweva, iTxova piroba [269] misTvis sic­ocxlis SenarCunebisa da gadauloca kaxeTi mefe giorgis. le­ons, mefis Zes, ar surda kvirikes gaSveba, radgan arc pirveli Sepyrobisas iyo Tanaxma misi ganTavisuflebisa, magram ar is­

16

mina mamam leonisa. kvirikem iTxova piroba, rom im zamTars ar aiRebdnen boWormis cixes, xolo aRvsebis Semdeg datovebda iqaurobas. darTes amis neba. sanacvlod aiRes naxWevanis cixe da kvirikes umcrosi Svili, daviTi, daitoves mZevlad. lamprobis dRes2 ganuteves.

wavida mefe afxazeTSi da Sevida kvirike boWormaSi. emzade­boda da surda aRvsebis Semdeg wasvla. maSin moeTaTbirnen mas qarTlisa da maTTan erTad kaxeTis aznaurni: goderZi mgdeuri, mama yanCaeli, daCi korinTeli, daCi da ivane sxviloselni, Zmani fxuenelni – sara da grigoli da maTTan erTad kidev sxva or­mocdaaTi aznauri. Ggadavidnen kvirikes mxareze, daiwyes brZola cixeTa asaRebad da mokle xanSi xelSi Caigdes yvela cixe; daan­gries Suriscixe da lowobanTa da kvlav daeufla kvirike Tavis qveyanas.

eaxlnen da Seatyobines mefe giorgis kaxeTis dakargva. Ddidad Sewuxda da brals sdebda yvelas, vinc urCia kvirike qorepisko­posis gaSveba. rodesac dasrulda zamTari, kvlav gagzavna laSqari Tavisi Zis, leonis meTaurobiT. Cavida leoni da gad­awva kaxeTi. laSqrobis dros Seatyobines mas didi da RvTismoy­vare giorgi mefis gardacvaleba. maSin ixmo leonma qorepisko­posi kvirike. Sexvdnen erTmaneTs bazaleTis tbis piras, TiTo cxenosnis TanxlebiT. mTeli dRe grZeldeboda molaparakeba, sanam Seatyobina leonma Tavisi mamis gardacvaleba, daarwmuna siyvarulSi da dapirda kvirikes misi Zis siZed gaxdomas. rode­sac es kvirikem moismina [270], Camoxta cxenidan, madlierebiT Tayvani sca leons da gaixara zavisa da siyvarulis gamo, gansa­kuTrebiT ki – momavali damoyvrebis dapirebiT.

dabrunda leoni da daiwyo marTva Tavisi mamulisa da same­fosi, radgan maSinve Sevida afxazeTSi. ganadida ufalma misi mefoba, iseve rogorc misi mamisa. iyo isic RvTismoyvare da yve­lanairi sikeTiT savse. aaSena man moqvis eklesia da daaarsa iq saepiskoposo, akurTxa da uzrunvelyo yvelaferi aucilebe­liT. rodesac gamefda, Seusrula kvirike qorepiskoposs dade­buli piroba da miaTxova Tavisi asuli mis Zes. mokle xanSi gar­daicvala leonis asuli.

17

kvlav dauwyo leonma mtroba kvirikes da isev cdilobda kax­eTis xelSi Cagdebas. gailaSqra didi jariT, ganlagda aragvis piras, daarbia muxnari, xerki da bazaleTi. am laSqrobis dros dasneulda da gardaicvala.

leonis Semdeg gamefda qarTlSi misi Zma, demetre. Ggavida xani, sanam man samefos saqmeni moawesriga. Mmisi Zma Teodosi sa­berZneTSi iyo. am qveynis zogierTma kacma ixmo igi, raTa gamo­suliyo Tavisi Zmis winaaRmdeg. afxazTa mefem, didma giorgim, Tavis sicocxleSive gagzavna ori Svili saberZneTSi, Teodosi da bagrati, rom iq gazrdiliyvnen da misi sikvdilis Semdeg ar yofiliyo maT Soris brZola da mtroba.

gamovida Teodosi saberZneTidan, movida samcxeSi, dabanakda margis mereSi, ixmo mesxTa aznaurebi, agrovebda laSqars da sur­da ZaliT damorCileba Tavisi mamulis. Ddemetre mefem gagzavna laSqari, daesxnen moulodnelad da gaaqcies Teodosi. wavida qarTlSi, mivida Zamis mTavarTan, adarnasesTan [271]; Seiyvanes igi Zamis cixeSi da iqidan cdilobda Tavisi saqmis mogvarebas.

maSin demetre mefem gagzavna laSqari, Semoertynen Zamis cixes da ibrZodnen samiode Tvis manZilze. cixis garSemo mosax­leobas didi ziani adgeboda. rodesac cixis damcvelT gauWir­daT, iTxoves fici da piroba, rom uvneblad gauSvebdnen Teo­dosis. miiRes, rasac iTxovdnen: gauSves Teodosi mSvidobiT. wavida igi daviT kurapalatTan da dahyo iq erTi weli.

[es is daviT kurapalatia, visi sikvdilic zemoT aRvwereT, qoronikonis 221­Si (1001 w.). is iyo sumbat mefe­kurapalatis Zis, adarnase kurapalatis Ze, bagratovani].

kvlav wamovida taodan da movida kaxeTSi. maSin gamougzavna mociquli demetre mefem Teodosis da kvirike qorepiskoposs da SemouTvala: `radgan Camovida Zma Cemi saberZneTidan, ar das­ruldeba Cven Soris brZola, gamowveuli mis CamomyvanTa mier; Seni TavdebiT momande Zma Cemi da Tanabrad vmarTavT Cvens ma­muls, rogorc amas adre vakeTebdiT me da leoni; miiRe Cemgan piroba da Suamavalni da me didad madlieri viqnebi Seni amisT­vis~. rodesac Seityo kvirike qorepiskoposma demetre mefis SemonaTvali, moiyvana Teodosi, SesTavaza mindoboda Zmas da

18

uTxra: `me viZieb Sen gamo Surs~. Mmiando Zmas da gagzavna.waiyvanes Teodosi mtkice ficiT, romelic dades sveticxov­

lis winaSe kaTalikosma, mRvdelTmoZRvrebma da yovelTa dide­bulTa. [272] rodesac movida Teodosi ZmasTan, dahyo iq mcire xani. demetrem daiviwya Suamdgomloba RvTisa da kacTa da gabeda ficis gatexva: Seipyro Teodosi da amoSanTa Tvalebi. ixiles ra es mis samefoSi myofebma, daiwyes Zebna Teodosis Zmis, romelsac erqva Cala­mefe, magram ver moaxerxes misi povna, radgan iyo mefe demetre mxne da axovani. demetre mefis aRsrulebis Semdeg dain­axa im qveynis yvela mkvidrma, rom aRar iyo darCenili afxazeTisa da qarTlis memkvidre, gamoiyvanes Teodosi da gaamefes.

maSin gamovidnen kaxni da moadgnen ufliscixes. iyo im dros qarTlis erisTavi ivane maruSis Ze, Zlieri da mravali qveSevr­domis patroni. man gagzavna mociquli daviT kurapalatis wi­naSe da SesTavaza, rom gamoelaSqra Tavisi ZalebiT da aeRo qar­Tli: an TviTon daekavebina is, an eboZa bagratisTvis, gurgenis ZisTvis, romelic iyo afxazTa mefis, giorgis asulis vaJi da ekuTvnoda afxazeTi da qarTli memkvidreobiT dedis mxridan. Aam ivane maruSis Zes surda bagratis gamefeba. rodesac moismina daviT kurapalatma ivane maruSis Zis SemonaTvali, mTeli Tavisi ZaliT gamoemarTa da movida qarTlSi. Seityes ra kaxTa misi mos­vlis Sesaxeb, gaiqcnen da datoves qarTli.

movida daviT kurapalati, dabanakda qvaxvrelSi. Mmiegeba mas qarTlis erisTavi ivane maruSis Ze. miiRo misgan daviTma uflis­cixe da uboZa is bagrats da mis mamas, gurgens, radgan ar hyav­da Svili daviT kurapalats da bagrati, gurgenis Ze, gaezarda rogorc Svili.

[273] es daviT kurapalati yvela taoel mefeze aRmatebuli Seiqna.

CanarTi[am dros berZenTa mefes ganudga skliarosi da mTeli sam­

flobelo daipyro; mefeni da dedofali Seamwyvdia qalaqSi, sa­dac isini did gasaWirSi iyvnen. am dReSi myofebma gadawyvites: `aravin aris Cveni Semwe daviT kurapalatis garda~. Ddaweres ve­

19

drebis werili da gamogzavnes daviT kurapalatTan qarTveli Tornike, romelic imyofeboda mTawmidis did lavraSi, didi aTanases monasterSi, raTa daxmareboda maT.

gaigo ra es kurapalatma, didad gaixara: miiRo berZenTa mefis werilebi – saqmis mTeli viTareba mas Tornikem amcno. gadawyvites, rom laSqari gaegzavnaT saberZneTSi da mxedarT­mTavrad Tornike daniSnes. Tornikem berZenTa mefes gaugzavna kurapalatisa da Tavisi werilebi da kurapalatis neba auwya. ma­Sin uboZa berZenTa mefem kurapalats saberZneTSi zemo miwebi, raTa Tavisi sicocxlis manZilze yofiliyo misi mflobeli.

berZenTa mefem daviT kurapalatisgan mZevlad aznaurTa Svilebi iTxova. misca mZevlad ufliswulebi. da isev iTxova: mi­hguares berZenTa mefes mama ioanes colisZmebma misi Ze efTvime. es rom ioanem Seityo, surda Tu ara, iZulebuli gaxda TviTonac gamocxadebuliyo iq da Cavida sataxto qalaqSi. radgan mefeni icnobdnen abuharbs, ioanes simamrs, ioanes mimarTac didi siy­varuli gamoavlines da keTilad moikiTxes. amis Semdeg Sedga xangrZlivi kamaTi ioanesa da mis simamrs Soris efTvimes gamo. ar surda ioanes misi micema, adanaSaulebda abuharbs da eubne­boda: `ra aris es? nuTu Tqven ara gyavT Svilebi? gana cxadi ar aris, rom maT swyalobT rogorc Tqven Svilebs, xolo Cemi Svili, rogorc obolo, mZevlad gawireT. Mmagram ufalma SegindoT~. da amgvarad, saRmrTo gangebiTa da mefeTa gadawyvetilebiT miiy­vana Tavisi Svili, xolo TviTon kvlav ulumboze dabrunda.

xolo Tornikem miswera kurapalats: ̀ viciT, rom RmerTi aris Seni Semwe da iyavi Cveni erTguli: Tu RmerTi xels mogimarTavs da gaimarjveb yvela Cven mowinaaRmdegeze, mTeli alafi Seni iyos~.A am saqmisaTvis misca kurapalatma Tornikes Tormeti aTasi rCeuli mxedari. qristes SewevniT daamarcxa Tornikem skliarosi da sparseTSi gaaqcia. Semdeg, mefeTa TxovniT, dab­runda da daatyveva saberZneTis yvela didebuli, moaoxra maTi monagebi – zogi laSqars gaunawila, zogic, uricxvi da didi alafi, TviTon daitova: oqro da vercxli, oqromkediT naqsovi qsovilebi da sxva bevri msgavsi ram. Semdeg dabrunda, moikiTxa kurapalati da didad moimadliera]3.

20

[274] radgan iyo daviT kurapalati Tavidanve RvTismoyvare da glaxakTmowyale, Tavmdabali, mSvidi da borotebis mimtevebeli, eklesiaTa maSenebeli, keTili, uxvi, kacTmoyvare, berebis moyvar­uli, yvelasTvis keTilismyofeli da aRsavse yvelanairi sikeTiT. Mman aaSena monasteri da saydari RvTisa – xaxulis wmida eklesia.

da rodesac iqidan wamovida, datova ufliscixeSi gurgeni da Ze misi bagrati. im dros bagrati jer arasrulwlovani iyo, amitom Tanagamgebelad dautova Tavisi mama, gurgeni. Sekriba qarTlis aznaurni da ubrZana: `es aris memkvidre taosi, qarTlisa da afx­azeTisa, Svili da gazrdili Cemi, da me var misi mouravi da TanaSem­we; amas daemorCileT yovelni~. Ddahyo kidev mcire xani da wavida].

ormocdameTerTmete mefe, bagrati, Ze mefeT mefe gurgenisa, bagratovani

garkveuli drois gasvlis Semdeg qarTlis aznaurebma, Ta­vianTi Cveulebisamebr, kvlav daiwyes veragoba: moelaparaknen naqurdevelebsa da sabotarelebs, Camoiyvanes laSqari kaxeTi­dan, Caabares ufliscixe, Seipyres gurgeni da misi Ze bagrati, agreTve dedofali guranduxti da waiyvanes kaxeTSi.

rodesac es daviT kurapalatma Seityo, Sewuxda Zalian, gamoil­aSqra mTeli Tavisi ZaliT, movida TrialeTSi, raTa Sesuliyo kax­eTSi. Seityes ra es kaxTa, miugzavnes mociquli daviTs da SesTavazes zavis pirobebi: gaeTavisuflebinaT [275] gurgeni, bagrati da guran­duxti, daebrunebinaT qarTli da ufliscixe, xolo wirqvalis cixe da grui TavianTTvis daetovebinaT. im dros ufliscixe da qarTli guranduxt dedofals ekuTvnoda. es guranduxt dedofali iyo afxazTa mefis, giorgis, asuli da deda bagratisa.

Aam ambis Semdeg, sami wlis manZilze, mefobda afxazeTSi Teo­dosi mwuxare. waxda qveyana, Seicvala wesi da gangeba, pirvel mefeTa mier dadgenili. rodesac es dainaxes im qveynis warCineb­ulebma, did mwuxarebaSi Cacvivdnen.

amave ivane maruSis Zem ineba, rom gaemefebina bagrati afxa­zeT Si. masTan erTad afxazeTisa da qarTlis yvela didebulma,

21

erisTavma da aznaurma, gamoiTxova bagrat mefe daviT kura­palatisagan. daviTma didi iZulebiTa da ZaldatanebiT aRas­rula maTi Txovna; rogorc Tavidan vTqvi, uSvilo iyo daviT kurapala ti da bagrati Svilad hyavda gazrdili, taos orive mxa ris mpyrobelad. magram radgan umemkvidreod darCa qarTli da afxa zeTi, darTo maT neba, miiRo ra piroba da mZevali.

Caiyvanes bagrati afxazeTSi, daloces mefed da daemorCila yvela mis brZanebas, radgan iyo ukve srulwlovani. ori wlis man­Zilze amis Semdeg ganagebda, agvarebda da asworebda yvelanair saqmes Tavisi papis, didi giorgi mefis, msgavsad, SeiZleba ukeTesa­dac, radgan qceviT yvelaferSi damsgavseboda Tavis gamzrdels, did mefes, daviT kurapalats. bagratis mier yvela saqme mxolod keTilad aResruleboda. Tavisi dedis Zma, Teodosi, gamogzavna taoSi daviT kurapalatTan, radgan [276] umjobesad miiCnia, rom yvelas, didsa Tu pataras, ukeTesis imedi daviTisgan hqonoda da aseve, sasjelis SiSic uweso saqcielis gamo.

Aamis Semdeg gadmovida qarTlSi, raTa moewesrigebina qar­Tlis areuli saqmeebi. Semovida da ganlagda TiRvaSi. im dros qarTlis zogierT aznaurs ar surda bagratis mosvla, radgan qarTlis saqmeebs TavianTi Sexedulebisamebr ganagebdnen, Tum­ca viTom guranduxts emorCilebodnen.

winamZRvrad qavTar tbeli airCies, brZoliT Seegebnen da gan­lagdnen moRrisis Tavze. ixila ra es bagrat afxazTa mefem, Seu­Zaxa Tavis mxedrebs, mividnen da Seebnen.G gaaqcies qarTlelni: zogi daxoces, zogi Seipyres, danarCenebi, gaqceulebi, gadaix­vewnen da daifantnen. movida ufliscixeSi, Caibara cixe Tavisi dedisagan, dahyo iq ramdenime xani, mcired moawesriga saqmeni qarTlisani; amis Semdeg waiyvana Tan deda da wavida afxazeTSi. rogorc menaveTa gamocdilma meTaurma, ise ganago afxazeTis saqmeebi: maleve amxila yvela, vinc ki hpova urCi da mis adgilze ganadida Tavisi erTguli da sando.

amasobaSi gavida ramdenime weli. im dros kldekaris erisTavi iyo rati. Mmis gamgeblobaSi iyo atenis cixe da mtkvris samxreTiT mdebare mTeli qarTli: TrialeTi, manglis­xevi da skvireTi. Aar emorCileboda is bagrat mefes.

22

moulodnelad Sekriba bagrat mefem mTeli Tavisi jari da Se­movida qarTlSi: rati erisTavis Sepyroba surda. maSin swrafad auwyes daviT kurapalats da aseTnairad uTxres: `arsad sxvagan ar wava, aramed mzad aris [277] Sen mosaklavad~. Ggurgeni, mama bagratisi, iaraRasxmuli iyo, raTa SeerTeboda Tavis Svils. da­viT kurapalati swrafad wamovida, mouxmo laSqars da somxiTis yvela mefes. maSin jer kidev cocxali iyo bagratis papa, bagrat qarTvelTa mefe. isic gamocxadda daviT kurapalatTan, radgan eSinoda, rom misi Ze, gurgeni, CamoarTmevda mefobas. movida da dabanakda dlivSi didi mxedrobiT, romlis daTvlac SeuZle­beli iyo, da gagzavna laSqari gurgenis winaaRmdeg. Seibnen `gardaTxrilTan~4, SavSeTis mTasTan. Dgaaqcies gurgeni. Ggaqceu­li Cavida da Tavi Seafara wefTis cixes.

am droisaTvis bagrati mosuli iyo TrialeTSi; dabanakda kar­uSeTSi. Ggagzavna mociquli, daaTvaliera laSqari da darwmunda, rom winaaRmdegobas ver gauwevda daviT kurapalats. maSin da­tova mxedrebi iq, sadac iyvnen, TviTon ki marto eaxla daviTs, iTxova misgan Sendoba da auwya: `movedi ara sxva mizniT, aramed imisaTvis, rom ar davemorCilo ratis~. xolo daviTma gagzavna5 da ubrZana ase: `miTxres, rom Cem mosaklavad iyavi wamosuli, magram axla davrwmundi, rom udanaSaulo xar. gaZlev uflebas gailaSqro ratis winaaRmdeg. daimorCile, rogorc gsurdes~.

maSin wamovida bagrati sixaruliT aRsavse, wavida maSinve afxazeTSi, raTa ver Seetyo ratis da moulodnelad misuliyo, rodesac ar eloda. dadga ra zamTari, movida mTeli Tavisi ZaliT da moadga kldekars. ixila es ratim, gamovida cixidan, gamoiyvana Tavisi Svili lipariti, Seavedra is [278] bagrats, afxazTa mefes, Caabara mas cixe, xolo TviTon dajda argveTSi, Tavis mamulSi.

[xolo am droisaTvis gardacvlili iyo daviT didi kurapalati, rogorc zemoT vTqviT. da rodesac mokvda es daviTi, ar darCa mas Ze.

aoxrda imier­tao. movida basili, berZenTa mefe, da Caabares am daviTis aznaurebma mas cixeebi. daipyro basil mefem mamuli daviT kurapalatisi.

eaxlnen mas bagrat, afxazTa mefe, da misi mama gurgeni. uboZa pa­tivis niSnad basilma gurgens magistrosoba, xolo bagrats – kura­

23

palatoba. amiT surda erTmaneTisTvis gadaemterebina mama­Svili.A am xerxiT iveraga basilma. Mmagram gurgeni wrfeli iyo da marTali: am mizeziT ver aRuZra mas gulSi zakva da ver miaRwia mizans.

ramdenime wlis Semdeg gardaicvala es mefeT mefe gurgeni, mama am bagrat mefisa da Ze bagrat mefe regvenisa, qoronikonsa 228­sa (1008 w.)].

rodesac gavida ramdenime xani, rogorc ukve vTqvi, moagvara bagratma afxazeTis saqmeebi: urCni gadaayena maRali Tanamde­bobebidan, maT adgilebze daadgina erTgulni da misi brZanebis usityvod aRmsrulebelni. Tavisi saqmeebiT igi afxazeTisa da qarTlis yvela mefeze aRmatebuli Seiqna da yvela drosTan Se­darebiT ganamravla Tavisi laSqari.

gamoilaSqra mTeli Tavisi mxedrobiT, gadmovida qarTlSi, gagzavna mociqulebi kaxeTSi, iTxova qarTlis cixeebi, rom­lebic kaxelebs hqondaT xelSi Cagdebuli. im dros qorepisko­posi iyo daviTi. Mman ar ineba cixeebis Cabareba, aramed ase SeuTv­ala: ̀ Tu gsurs cixeebis miReba, gadawyvitos es ambavi Cven Soris Zalam da omma. Mme Semogxvdebi qsanze~.

ganurisxda mas afxazTa da qarTvelTa mefe. maSin kurapalati dlivSi iyo, radgan ganagebda taosa da qarTlis saqmeebs: TviT mas epyra tao Tavisi mamis, mefeT mefe gurgenis gardacvalebis Semdeg. swrafad gagzavna kaci [279], ixmo jari afxazeTidan da qarTlidan, TviTon ki gamoemarTa zemo laSqriT, gaiara Tria­leTi, gadaiara mcxeTis xidi. SeuerTdnen mas afxazni da qarT­velni. Ddabanakda TianeTSi da daiwyo kaxeTis Semusvra. ver gau­wia mas winaaRmdegoba daviTma, radgan bagratis Zala uricxvi iyo: daiwyo brZola cixeebis asaRebad da amasobaSi aiRo here­Tis qveyana, mTavrad daadgina abulali da dabrunda Sin.

wamovida Tu ara bagrat, afxazTa mefe, ganudgnen hereTelebi da gadavidnen daviTis mxareze. aiRo daviTma hereTi. cota xnis Semdeg gardaicvala igi. Kkvlav Semovida mTeli Tavisi jariT bagrati, meored aiRo hereTi. Seipyro dedofali dinari da dai­wyo mcdeloba kaxeTis dapyrobisa. Tavisi usazRvro ZaliT or weliwadSi xelSi Caigdo kaxeTis yvela cixe. Ddaamwyvdia kvirike boWormaSi da dauyena mTeli wliT cixes garSemo mcvelni; xelSi

24

Caigdo boWormac. mTlianad daipyro hereTi da kaxeTi, wamoiy­vana kvirike da hyavda is Tavis karze.

im droisTvis gaZlierda fadloni, ganZis amira. daiwyo here­Tisa da kaxeTis erisTavTa Seviwroveba: drodadro Tavs esx­moda, arbevda da iklebda sxvadasxva adgilebs. rodesac didma mefe bagratma ixila misi Tavxedoba, ganrisxda da SurisZiebis grZnobiT aivso. moamzada jari, gagzavna mociquli somexTa mef­esTan, gagik SahanSasTan da moiwvia fadlonze Suris saZieblad. somexTa mefem gaixara didi sixaruliT da swrafad mouxmo [280] mTel Tavis jars, gamoemarTa da movida bagrat, afxazTa mefis winaSe. Seikribnen oriveni ZorakertSi, gaemarTnen didad gan­laRebuli, qristianTa moZule fadlonisken, romelsac survi­li hqonda moespo jvris yvela msaxuri. rodesac fadlonma dai­naxa maTi uZleveli Zala, SeSinda, ukan daixia da Tavi Seafara cixeebs.

Aam didma da yvelanairad Zlevamosilma mefe bagratma aaoxra ranis qveyana, moadga qalaq Sanqors, daayena iq qvissasroli man­qanebi da ramdenime dReSi dalewa Sanqoris galavani. Mmeore dRes fiqrobda am qalaqis Semusvras da aoxrebas. im Rames gamougzav­na mas fadlonma mociquli, iTxova Sendoba; aRuTqva sicocxlis bolomde samsaxuri, daiwesa xarki da daudo piroba, rom Tavisi laSqriT ibrZolebda misi mtris winaaRmdeg. MmaSin ixmo bagratma da Seikriba yvela didebuli mis winaSe; Tavidan SesTavaza Tavi­anTi ZaliT aeRoT qalaqi. mosinjes niadagi da moaxsenes, rom aravis eyofoda amisTvis Zala, mTavari mizezi ki is iyo, rom ver moiclidnen sxva salaSqro saqmeTagan.

kvlav mouwoda didebulebs da Seatyobina, rom ganzraxuli hqonda fadlonTan dazaveba. Yyvelam brZnulad gadawyvita, rom umjobesi iyo zavis dadeba. brZana da gagzavna mociquli, misca Tanxmoba zavze. maSin ganixara fadlonma didi sixaruliT da yvelaferi, sityviT aRTqmuli, saqmiT aRasrula: uZRvna didi da uricxvi ZRveni, aavso yvela didebuli uTvleli saCuqriT. Ddabrunda bagrati gamarjvebuli.

[amis mefobisas iyo wmida mama Cveni efTvime qarTveli, qarT­velTaTvis wignebis mTargmneli].

25

[281] amave didma mefem aaSena bediis taZari da daaarsa iq saepiskoposo; gaauqma gudayvis saepiskoposo, Sewira axladdaarse­bul saepiskoposos mravali sofeli TavianTi xevebiTa da mimde­bare adgilebiT, aRWurva yvelaferi aucilebliT, Seamko eklesia yvela saWiro nivTiT, akurTxa da dasva episkoposi. Tu vinmes surs SeigrZnos da Sewvdes bagratis didebis simaRles, pirvel rigSi ixilos bediis eklesiis mSveniereba da amiT mixvdeba, rom aravin yofila misi msgavsi mefe qarTlisa da afxazeTis qveyanaSi.

Amanve akurTxa quTaTisis eklesia gangebiTa didiTa da miuwv­domeliT, radgan Sekriba yvela maxlobeli qveynis xelmwifeni, kaTalikosni, mRvdelTmoZRvarni da yvela monastris winamZR­varni, yvela didebuli, zemoni da qvemoni, mis samefosa da mam­ulSi myofni da yvela sxva saxelmwifosani.

[am bagrat mefem, kurapalatma, daipyro mTeli kavkasia ji­qe Tidan gurgenamde; adarbadagani da Sirvani somxiTis mefis moxarkeebad aqcia. Tavisi sibrZnisa da Zlierebis wyalobiT sparsTa mefe gaierTgula da mTeli Tavisi saxleulobiT mego­brad aqcia; berZenTa mefesac misi SiSi hqonda].

es bagrati, afxazTa da qarTvelTa mefe, yovelmxriv aRemate­boda yvela xelmwifes. mas epirferebodnen da misi Semaxvewarni iyvnen maxlobeli qveynis xelmwifeni, misi mamulisa da samefos meTaurebi, erTgulni, rogorc misi sakuTari molaSqreebi. dau­morCila bagrats RmerTma yvela mteri da mowinaaRmdege; uboZa misi mmarTvelobis Jams mSvidoba da didi dawynareba [282] qveyni­sa. da Tu vinme inebebs saTiTaod mogviTxros mis saqmeTa Sesaxeb, ar eyofa Zala. maTgan mxolod mciredi warmovTqvi, raTa JamTa msvlelobaSi ar miecnen isini daviwyebas.

vityvi kidev imas, rom didi mefis, vaxtang gorgasalis Semdeg aravin gamoCenila bagratis msgavsi sxva vinme Tavisi didebiT, ZaliTa da gonebiT: iyo eklesiaTa maSenebeli, glaxakTa mowy­ale da samarTliani yvelas mimarT.

[mokvda kaTalikosi svimoni da dasva am mefem kaTalikos­pa­triarqad melqisedeki, warmoSobiT didebuli, Tavisi naTesavi da gazrdili. wavida es wmida mefe konstantinopolSi, berZenTa mefesTan, basilTan, raTa eTxova misTvis Semweoba: daZvelebu­

26

liyo didi kaTolike samociqulo eklesia, sveticxoveli; JamTa svlam daangria misi stoani da bWeni. aravin Canda SemZlebeli misi ganaxlebisa da aravis Seswevda amis Zala. mivida da moaxsena qarTvelTa gasaWiri da Tavisi saTxovari.

maSin mefe basilma uboZa monasteri kestoria, romelsac hqonda 105 sofeli, ganZi da eklesiaTa Sesamkobelni: xatebi da jvrebi da yvelanairi samRvdelTmTavro da samRvdelo sam­kauli. wamovida da Camovida qarTlSi, Tavis qveyanaSi da samefo qalaq mcxeTaSi. daiwyo Seneba gareTa bWeebisa da irgvliv stoe­bisa gadaxurviTurT da yvelaferi daasrula. da misca RmerTma Zala ganeaxlebina qalaqi mcxeTac. Seamko didi kaTolike samo­ciqulo eklesia sveticxoveli yvelanairi samkauliT, oqroTi da vercxliT, TvlebiTa da margalitiT; SesWeda sveticxoveli oqroTi da vercxliT; SesWeda wmida sakurTxeveli oqroTi da vercxliT, TvlebiTa da margalitiT; moWeda kankeli da sakurTxevlis karni oqroTi da vercxliT; daamSvena wmida sa­martvilo oqroTi da vercxliT, TvlebiTa da margalitiT; gaa­keTa ori jvari, Semkulni TvlebiTa da margalitiT; daasvena iq auracxeli wmida nawili da kidev sxva jvrebi; TvlebiTa da margalitiT moWedili xatebi, Semkulni oqroTi da vercxliT, ricxviT ormocdaTxuTmeti; moWedil­mouWedeli wignebi, rom­lebic TviTon daawerina, sul ocdaxuTi].

CanarTi[isic vTqvaT, rom bagratovani mefeebi da kurapalatebi,

romelTa Sesaxebac zemoT vwerdiT, zogni qarTlSi mefobdnen, zogni – samcxe­taoSi [283] am bagratis gamefebamde. da rodesac is gamefda, zogi ukve gardacvlili iyo, zogic im dros miicvala. mis dros sxva bagratovani aRaravin iyo darCenili, garda sumba­tisa da misi Zmis, gurgenisa, bagrat artanujelis ZeTa, romlebic mefobdnen klarjeTSi da romelTa sikvdili zemoT aRvwereT.

sumbatis sikvdili, 231 qoronikonze (1011 w.).misi Zmis, gurgenis, sikvdili, 232 (1012 w.) qoronikonze.gardacvaleba maTi amgvarad moxda: rodesRac im dros am

bagrat mefem, kurapalatma, moiyvana sadarbazod es ori Zma,

27

klarjTa xelmwifeni, sumbati da gurgeni, bagrat artanujelis Zeni, fanaskertis cixeSi; iq Seipyro isini da aiRo maTi cixeebi da qalaqebi. sumbati da gurgeni Tmogvis cixeSi hyavda datyveve­buli, sadac gardaicvalnen kidec.

amaTi Svilebi wavidnen konstantinopolSi basilTan: gurgenis Ze demetre da sumbatis Ze bagrati. klarjTa mefeTa STamomavalni, romlebic jer kidev iyvnen cocxlebi, patimrobaSi daixocnen].

CanarTi[amis Semdeg bagrat mefem moiara mTeli Tavisi samefo, afx­

azeTi, hereTi da kaxeTi; movida da gamoizamTra taos xevSi. zaf­xuli rom dadga, dabrunda fanaskertis cixeSi, welsa mesamesa. da iq gardaicvala es bagrat mefe].

imefa ocdaTeqvsmeti weli da, WaRariT damSvenebuli, garda­icvala qoronikonis 234­s (1014 w.), maisis SvidSi, paraskev dRes. gardacvalebisas taoSi imyofeboda. wamoiRo misi gvami zviad erisTavT­erisTavma da damarxa bediaSi.

gamefda bagratis Semdeg misi Ze giorgi. iyo is aRsavse yvela­nairi sikeTiT].

[284] ormocdameTormete mefe, giorgi, Ze bagrat afxazTa da qarTvelTa mefisa, bagratovani

es giorgi Tavisi mamulisa da samefos gamgebeli Seiqna si­yrmisa da siWabukis Jams, radgan gamefebisas iyo Tormeti wlis.

[im dros am qveyanas ganudga hereT­kaxeTi da aznaurTa siver­agiT Seipyres erisTavni. maT miwebs kvlav daeuflnen maTi pa­tronni, romelTac Tavidanve ekuTvnodaT es qveynebi].

giorgis mefobis meSvide wels berZenTa mefem, basilma, gamoil­aSqra masze saberZneTis mTeli jariTa da uricxvi ucxotomelebiT. giorgi mefe didi jariT gamovida mis dasaxvedrad. orive laSqari basianis qveyanaSi iyo dabanakebuli mravali dRis manZilze da arc erTi mxare ar iwyebda brZolas. gamoerida giorgi mefe, movida da dawva qalaqi olTisi. iqidan wamovida kolaSi. gamoedevna mas ber­

28

ZenTa mefe basili. Sexvdnen erTmaneTs giorgis laSqris ukana da basilis mxedrobis mowinave razmebi. moxda didi brZola sofelTan, romelsac hqvia Sirimni. orive mxridan mravali daiRupa, mokles erisTavni da didebulni: liparitis Ze rati da xursi. gvian miaRwia giorgi [285] mefemde ambavma, rom ibrZodnen ukana razmebi. maSin ubr­Zana giorgim Tavis mxedrebs da swrafad moemzadnen sabrZolvelad. Caeba brZolaSi TviT mefec, radgan iyo axovani da uSiSari, viTarca uxorco, da masTan erTad misi mravali meomari. movida meore mxri­dan mefe basili mTeli Tavisi laSqriT. Seikribnen orive mxridan, moxda didi brZola, mravali berZeni daiRupa. wamoiRes didi nadav­li. brZola ise gagrZelda, rom basili ukan dasaxevad moemzada.

magram qarTvelebi mouTmenelni aRmoCndnen, ganeridnen da wamovidnen. gamoedevnnen maT berZnebi da Zalian bevrni xmliT daxoces. moaRwia berZenTa laSqarma artans, daipyro da moaoxra is. rodesac wavida mefe giorgi TrialeTSi, gamohyva mas basili, gaanadgura javaxeTis mxare da gadavida TrialeTSi. kvlav Sexvd­nen iq erTmaneTs. gaZlierebuli iyo am droisaTvis mefe giorgi, radgan miiRo daxmareba kaxeTidan da hereTidan, magram meored SebmaSi xeli SeuSales.

ukan daixia mefe basilma TrialeTidan, gadaiara javaxeTi da ar­tani. kvlav usastikesad moaoxra es mxareebi. wavida da gamoizamTra xaldis qveyanaSi, qalaq trapizonis maxloblad. da dadiodnen maT Soris mociqulebi, raTa damyarebuliyo zavi da siyvaruli.

im dros moxda didi areuloba saberZneTSi. gaerTiandnen spas­peti da warvezi [286], foka gandgomilis Ze, da daikaves aRmosav­leTis qveyana. didad SeZrwunda amis gamo basili. magram wyaloba uyo RmerTma da mokla qsifem warvezi, xolo misma momxreebma ukan daixies. qsifes miego warvezis mimarT Cadenili orgulo­bisaTvis: Seityues igi dalasanosebma cixeSi fokas Zis daRvrili sisxlis gamo, Seipyres da [287] mohgvares mefe basils. basilma is romeliRaca kunZulze gadaasaxla, xolo mis mraval momxres xm­liT mohkveTa Tavi. maT Soris iyo ferisi, jojikis Ze, warmoSo­biT taodan. danarCenebi berZnebi iyvnen.

kvlav dabrunda basili, movida basianSi, iTxovda miwebsa da cixeebs da aRuTqvamda zavsa da mSvidobas. Seityo ra es mefe

29

giorgim, gagzavna zviad erisTavi laSqriT da ubrZana, rom za­vze saubriT cota xniT Seeyovnebina basili adgilze, TviTon ki ukan gahyva Zlieri jariT. ase fiqrobda: `Tu mefe basili in­ebebs dazavebas, iyos ase; Tu inebebs oms, amisTvisac movemza­doT.~ visac ar surda mSvidoba, daiwyes brZolisaTvis mzadeba. da mividnen im adgilas, sadac dabanakebuli iyo basili mefe, da uwodeben mas svindaqss6.

daiwyes brZola da basilis laSqris nawili gaaqcies. ganrisx­da mefe basili, brZana jvris motana, daafina miwaze wmida mandi­li da Tqva: `Tu Camagdeb mtris xelSi, aRar viqnebi Seni Tayvan­ismcemeli ukunisamde~. rodesac gagrZelda maT Soris brZola, kvlav gaiqcnen [288] qarTveli mxedrebi da ukan daixies; maTgan uricxvi moklul iqna maxviliT, zogi daatyveves. waiRes didi nadavli da samefo xazina, romelic mefe giorgis Tan hqonda.

sdia ukan mefe basilma. daiwyes kvlav samSvidobo molapar­akeba, rogorc Tavidan, radgan didi SiSi hqonda basils, kvlav areuloba ar momxdariyo saberZneTSi. daamyares mSvidoba da dazavdnen. misca mefe giorgim mZevlad Tavisi sami wlis vaJi; daucala da Caabara is cixeebi, romlebic adre aznaurebma ga­dasces; sxva cixeebic, adre micemuli, da kidev sxva ToTxmeti; agreTve daviT kurapalatis samflobeloebi taoSi, basianSi, kola­artanSi da javaxeTSi. am mxareTa zogi eklesia, sofeli da adgili uboZa basilma giorgi mefes. wavida basili da Tan waiy­vana mZevlad bagrat ufliswuli, [289], Cveni mefis, giorgis Ze. ficiT daudo basilma giorgis piroba: `mesame wels dagibruneb Sens Zes~. da dahyo bagratma sami weli samefo qalaq konstan­tinepolSi. da mesame wels, rogorc aRuTqva, gamogzavna ukan.

sanam bagrati moaRwevda Tavisi mamulisa da samefos sazRvars, moacilebda mas aRmosavleTis katabani. rodesac katabani mo­brunda saberZneTisken, moewia mas swrafad mandaturi da moarT­va kostantine mefis werili, romelSic igi werda: `RvTis gange­biT miicvala sanatreli Zma Cemi, basili mefe, da mis nacvlad me gavmefdi mTel saberZneTSi. da aw, sadac ar unda iyos Cemi sam­flobelos farglebSi bagrati, Ze afxazTa xelmwife giorgisa, daabruneT didi siswrafiT da warsdges Cven winaSe~.

30

waikiTxa ra katabanma mefis brZaneba, surda, rom daebrune­bina bagrati brZanebisaebr. swrafad Semobrunda da daedevna ufliswuls. rodesac miuaxlovda, dainaxa, rom didi simravle iyo gamosuli mis Sesagebeblad: didebulebi, erisTavebi, taoe­li aznaurebi, mesxni da qarTvelni – uTvalavi raodenobiT. dab­runda katabani da mandaturs, romelic mas daewia, uTxra: `Tu Zala Segwevs, daabrune. me amas veRar SevZleb~.

[290] hoi, didi sakvirveleba da RvTis mowyaleba! rogor swrafad gaanTavisufla marTali imaTgan, visac misi veragulad dabruneba surda. Tu vinmes gsurT amis gageba, RvTismieri SewevniT ixileT da SeicaniT RvTis uricxvi mfarveloba afxazeTis did mefe bagratze, romlis msgavsi arc erT sxva mefeze ar gadmosula da romelTa Ses­axebac gzadagza gauwyebT winamdebare Txroba.

rodesac warsdga bagrati Tavisi mamis, mefe giorgis winaSe, maT saxlSi, quTaTisSi, mSoblebma dainaxes, rom Svili Tavisi auwereli da eniT gadmoucemeli sikeTiT maTive msgavsi iyo, yvelanairad mSvenieri – SeuZlebelia adamianma gadmosces misi srulyofileba. dainaxes ra es, ganixares uzomo sixaruliT da Sewires RmerTs madloba. iyo maSin qoronikonis oras or­mocdaxuTi weli (1025 w.).

[amis Semdeg wavida patriarqi melqisedeki konstantinopolSi kostantine mefesTan. Seiwynara is berZenTa mefe kostantinem da misca eklesiaTa Sesamkobelni: xatebi, jvrebi, yvelanairi samRvdelTmTavro da samRvdelo Sesamkobeli. movida kostan­tine Tavis kuTvnil mxareSi da samwysoSi da iyida taos soflebi: zadkareki xuTi agarakiTurT, ZaRlisxevSi iyida sofeli oroTa sami agarakiTurT. es orive sofeli maTi agarakebiT Tavisi Zmis qonebiT iyida. klarjeTSi SeiZina erTi sofeli – sxloani, Sav­SeTSi – didi sxlobani Tavisi agarakiTa da xeviTurT; javaxeTSi – sofeli tonTio. kolaSi SeiZina da daasaxla sofeli didi oro­tani agarakiTurT. fanavarSi ganaaxla erTi sofeli, maxarovani. sakoeTSi daimorCila da ganaaxla ori sofeli: naqalaqevi da ber­daZoni da Sewira wmida dedaqalaq mcxeTas, svetsa cxovelsa].

ori wlis Semdeg gardaicvala jer kidev axalgazrda mefe gior­gi, yvelanairi sikeTiT savse. mis winaparTa Soris aravin iyo, vinc

31

Seedreboda mas Tavisi axovanebiT, raindobiT, simama ciT, garegno­biTa da gonierebiT [291], saxelmwifos marTvis una riT. gardaicva­la qoronikonis oras ormocdaSvid wels (1027 w.), agvistos Teqvs­metSi, TrialeTis mxareSi, adgilas, romelsac ewodeba myinvari, igive ̀ iwroni”. datova glova da mwuxareba Tavisi mamulisa da same­fos yvela mkvidrSi. glovobda mas yvela misi sikeTis, siWabukisa da axovanebis gamo. waiyvanes da damarxes quTaTisis saydarSi.

hyavda mas oTxi Svili: Zeni – bagrat da demetre da asulni – gu­randuxti da kata. mexuTe Svili, marTa, gardacvlili iyo. didi me­fis, giorgis, gardacvalebis Semdeg gamefda bagrati mTel mamul­Si da samefoSi, rogorc zedaSi, aseve qvedaSi, cxra wlis asakSi.

qarTlisa da afxazeTis ormocdamecamete mefe, bagrati, Ze giorgi mefisa, bagratovani

amave dros taoeli aznaurebi wavidnen saberZneTSi: vaCe kari­Wis Ze da baneli episkoposi iovane; maTTan erTad taoel aznau­rTa simravle. xolo kostantine mefem erTi wlis Semdeg gamog­zavna parkimanozi uricxvi laSqriT [292]. movida parkimanozi, da­banakda da igive mxare aiklo, romelic Tavis droze aaoxra mefe basilma. movida TrialeTSi, kldekaris cixis ZirSi. maSin am cixes flobda liparit erisTavTerisTavi, liparitis Ze. Semoikriba liparitma sxva aznaurebic, gadaeRobnen berZnebs ganZasTan da Seebnen cixis misadgomebTan. rodesac parkimanozi mixvda, rom verafers avnebda, gabrunda. amave dros wavida CanCaxi faleli saberZneTSi, Caabara maT garylobis cixe da gadavida berZenTa mxareze; arjevan hololas Zem misca berZnebs werefTis cixe.

rodesac sabam, mtbevaris episkoposma, ixila, rom SavSeTis dasa­cavad sxva gamosavali aRar iyo, tbeTis Tavze aago cixe, daikava SavSeTis mxare da gamoiCina bagrat mefis mimarT didi erTguleba. mouvlina mas RmerTma mowyaleba da ver waarTves mtrebma es mxare. swored am dros gagzavna parkimanoz­proedrosma iovane baneli xartulari, romelmac Tan waiyvana valangi didi laSqriTurT; gaay­ola mas agreTve klarjeli demetre, sumbatis Ze, raTa emoqmeda im

32

mxaris mkvidrebze da am gziT miemxro mravali iqauri macxovrebeli dabali fenebidan. Semovidnen imave cixeSi ezra anCeli da is aznau­rebi, romlebic darCnen bagrat mefis erTgulni, da gamagrdnen.

[293] artanujis cixe ekava iovanes, abuseris erisTavs. im dros am mxareebSi mravali brZola, SuRli da urTierTTavdasx­mebi xdeboda. da rodesac aseTi mRelvareba iyo qveyanaSi, kvlav mowyalebis kalTa gadmoafara RmerTma bagrats, afxazTa da qarTvelTa mefes – sasikvdilo seni daemarTa kostantine mefes. moswera parkimanoz proedross, uxmo ukan. igi swrafad gaemar­Ta saberZneTisken, magram sanam Cavidoda, miicvala kostantine mefe. gardacvalebamde dasva sxva mefe, saxelad romanozi, da SerTo colad Tavisi asuli zoia.

[294] [wavida kaTalikos­patriarqi melqisedeki kostantine­polSi berZenTa mefe romanozTan. miiRo is romanozma da uboZa eklesiis Sesamkobelni: xatebi da jvrebi, samRvdelTmTavro da samRvdelo samkauli. dabrunda amis Semdeg kaTalikosi Tavis qveyanaSi da samwysoSi].

mesame wels am ambis Semdeg bagrat afxazTa mefis deda, de­dofali mariami, wavida saberZneTSi, raTa moepovebina mSvidoba da erToba, agreTve pativi da kurapalatoba Tavisi ZisaTvis, rogori Cveuleba da wesic iyo maT samefo saxlSi; da surda de­dofals colis SerTva Tavisi ZisaTvis.

[im dros cxovrobda wmida giorgi mTawmideli, mTargmneli; is Tan axlda dedofal mariams, qristes aqeT 1068 wels. davu­brundeT Cvens Txrobas].

rodesac mariami Cavida saberZneTSi berZenTa mefesTan, sixar­uliT aRusrula dedofals yvela Txovna: daudo fici erTobisa da siyvarulisa da daumtkica es oqro­beWdiT, uboZa bagrats kurapalatobis pativi da misca colad elene dedofali.

[295] Camovida ra mariami Tavisi Zis mamulSi, taos mxareSi, moarTva kurapalatobis pativi; gadaixades qorwili, jvari das­weres bagrats banaSi].

mcire xnis Semdeg miicvala elene dedofali quTaTisSi; Seir­To bagrat mefem colad borena dedofali, ovsTa mefis asuli, dorRolelis da.

33

giorgi mefes meore colisagan, ovsTa mefis asulisagan, sxva Zec hyavda, romelic anakofiis cixeSi imyofeboda. aznaurTa Soris aqa­iq iyo saubrebi mis Sesaxeb; yrma mcirewlovani iyo, saxelad demetre. ver gaamefes, Tumca zogierTs hqonda amisi survili; verc cixidan misi gamotyueba moaxerxes bagratma, mis­ma dedam da am samefos Tavadebma da didebulebma. veRar gaZlo demetrem, wavida samefodan berZenTa mefesTan da Caabara mas anakofia. am droidan daikarga anakofia afxazeTis mefeTaTvis.

[amis Semdeg wmida meufem, kaTalikos­patriarqma melq­isedekma, SeiZina qarTlSi monasteri palavra oTxi sofliTurT; cuqiTi Tavisi gadasaxadiT; yincvisi Tavisi gadasaxadiT; Sinde­bis naxevari; kurbiTSi erTi kargi saaznauro sofeli; CoCeTSi erTi ubani, miwa da samefo venaxi; zeganze erTi sofeli, Sidari; kaxeTSi, axatanSi, erTi ubani da erTi sofeli, nosorna; hereTSi didi SeZlebis monasteri, agreTve lagodexi da katexis eklesia Tavisi begariT; kakSi Tormeti vaWari da ziari, didi sofeli. es aris is soflebi, romlebic man SeiZina.

sxva soflebis Sesaxeb, romlebic Zveladve ekuTvnoda svetsa cxovelsa da kaTolike eklesias, agreTve im gadasaxadebis Ses­axeb, romlebic iyo dawesebuli, melqisedekma moaxsena bagrats; bagratma gaaTavisufla isini gadasaxadisagan da misca xelSeux­eblobis piroba; kidev zogierT sxva gadasaxads uxdidnen am wmi­da dedaqalaqs: cxvars, cxens, amasTan erTad, Rvinos; da kidev Tu raime iyo, amira alim gaauqma [296] da gaaTavisufla misgan es wmida kaTolike eklesia. yvela sofeli, romelic ekuTvnis wmida kaTolike eklesias, aaSena, dadga yvelgan saxlebi da TiToeul maTganSi – eklesia.

Semdeg samxreTiT, wmida mowameTa samartvilos sadiakvanoSi, moimzada saflavi. dauyena mas mcvelad Tavisi gazrdili ioane da dadga iq sakurTxeveli. dauwesa am sakurTxevels da mis Jamism­wirvels Semdegi: misca TeZSi glexi sami sruli fuZiT, erTi ve­naxi, erTi mamuli, erTi wisqvili, Wala; otaTloans – glexi erTi; cixedids – glexi erTi, orive sruli fuZiT da kidev venaxi erTi. mcxeTaSi misca erTi senaki, boseli, yana, venaxi. yvelaferi es be­garisagan iyo gaTavisuflebuli. daibara TavisTvis samkvidro

34

sasuliero aRapni da mosaxsenebeli. gardaicvala es wmida adami­ani. mis Semdeg moumarTa RmerTma xeli oqropirs, melqisedekis mier Svilad gazrdils: gaxda oqropiri kaTalikos­patriarqi da manac bevri Semata did kaTolike samociqulo eklesias. aaSena yovladwmida da kaTolike eklesiis dasavleTis kuTxis samxreT nawilSi ekvderi wmida da TeTri qvisagan. rac ki sxva begara hqon­daT dawesebuli, maT Sesaxebac moaxsena bagrat kurapalatsa da kvirike kaxT mefes, kvirike mefis diswuls. maTganac gaaTavisu­fles da misces xelSeuxeblobis piroba. wmida kaTalikos­patri­arqma oqropirma mravali eklesia aaSena da ganaaxla].

amis Semdeg ganamtkica bagratma Tavisi mdgomareoba da ganagebda samefos zeda da qveda mxareebSi.

didi fadloni mtrulad iqceoda da qarTvelTa samefos yvela meTaurs swunobda. jer kidev maSin, rodesac bagrati yrma iyo, Seikriba samefos mTeli laSqari, miimxres lipariti da ivane aba­zas Ze. movida didi kvirikec, ranTa da kaxTa mefe; daviTi, somexTa mefe; jafari, tfilisis amira: eseni yvelani kvirikesTan mola­parakebis Semdeg Seikribnen eklecSi fadlonis winaaRmdeg; gaaq­cies fadloni, gaanadgures misi laSqari, aiRes alafi da uricxvi ganZi. am drodan sikvdilamde gaavebuli iyo fadloni.

bagrat mefis yrmobis drosve liparit liparitis Zem da ivane abazas Zem, qarTlis erisTavma, muxaTgverdSi gamoityues tfil­iseli amira jafari, Seipyres, didi xani hyavdaT patimrobaSi da waarTves [297] birTvisi. Seiwynara igi Semdeg afxazTa mefem da isev tfilisis amirad daabruna. amis Semdeg darCa mtroba li­paritis momxreTa da amiras Soris.

mcire drois Semdeg urCia liparitma bagrats tfilisis aRe­ba. moadga tfiliss mtkvris aqeTa mxridan, zemoT da qvemoT, af­xazTa mefis laSqari, xolo meore napiridan, isnis mxridan, moad­ga kaxTa da herTa laSqari. im dros kaxTa didi mefe kvirike ukve mokluli iyo vinme ovsi monis mier, radgan brZolaSi kvirike mefem mokla ovsTa mefe urdure, xolo kvirike mefe sisxlis aRebis mizniT fidrazis mTebSi nadirobisas mokla ovsma monam.

im dros kaxeTis mefe iyo gagiki, Ze somexTa mefis, daviTisa, samS­vildarisa da Zorakertelisa, diswuli kvirikesi. brZola tfili­

35

sisaTvis gagrZelda or weliwads. im dros amirad ijda jafari, alis Ze. iseT gasaWirSi Caagdes tfiliselebi, rom viris xorcis erTi litra xuTas dramad iyideboda; veRar uZlebdnen SimSilsa da Zlier brZolebs. tfiliselebma gadawyvites qalaqis Cabareba. tfilisisaTvis brZolisas afxazTa mefis laSqarma xelSi Caigdo orbeTisa da farcxisis cixeebi. amiram iwyo mwyobrSi moyvana Tavisi laSqrisa, moamzada tivebi da navebi, raTa Rame wasuliyo ganZaSi laSqariasTan, fadlonis SvilTan. afxazTa mefis zogierTma dide­bulma, liparitisagan farulad, urCia mefes ar gaeSva amira da kv­lav liparitisagan farulad am didebulebma dades amirasTan zavi; ganacxades TavianTi gadawyvetilebis Sesaxeb da datoves igi kvlav [298] tfilisis amirad. gadaibira afxazTa mefem kaxni, aSot mTavari marileli, kvirike mefis dis qmari, da xaxvila gurTa jvariscix­iTurT. afxazTa mefem zavi dasdo qalaqTan da gadaemtera kaxelebs. am droidan Caido liparitma gulSi Tavisi patronis mtroba.

gailaSqra afxazTa mefem kaxeTze, SeebrZola maT da daikava miqel­gabrielis mTa. brZolis dros Seipyro: stefanoz varjanis Ze, pankisis erisTavi; vaCe gurgen beris Ze, xornabujis erisTavi; jedi, goderZis diswuli, Storisa da maWelis erisTavi. gadavi­da TianeTSi da dawva bodojis sasaxle, saxelovani saxli, didi kvirike mefis mier agebuli. es erisTavebi TviTon sTxovdnen Cae­barebina maTi cixeebi, magram veRar Cavida kaxeTSi, radgan li­paritma iwyo mzadeba RalatisaTvis.

mcire xnis Semdeg Camoiyvana liparitma demetre, bagratis Zma, saberZneTidan berZenTa laSqriTurT. SeuerTda maT zogi­erTi didebuli da aznauric, Semouares zemo qveynidan da Cam­ovidnen qarTlSi, moadgnen atens, alag­alag gadawves es mxare.

miexmarnen liparits kaxni da berZenni, magram ver aiRes ate­ni, radgan cixis mflobelni mtkiceni iyvnen TavianT erTgule­baSi bagrat mefis mimarT, garda farsman Tmogvelisa da beSqen jayelisa, Tuxarisis erisTavisa. gadavidnen javaxeTSi da daiwyes axalqalaqis galavnis Seneba, radgan ar hqonda mas maSin galavani. axlovdeboda zamTari, berZnebs dabruneba surdaT. daudo li­paritma zavi afxazTa mefes; uboZa mas mefem qarTlis erisTavoba. wavidnen berZnebi saberZneTSi da Tan waiyvanes demetre.

36

[299] kvlav gaZlierda da gandidda bagrati Tavis samefoSi. kargad waremarTa bagratis bedi: gadavida mis mxareze vesti ani­sis cxra cixiTurT, amberdisis gamoklebiT. da misces anelebma anisi bagratis dedas, radgan CamomavlobiT erTni iyvnen – mariam dedofali, bagratis deda, somexTa mefis, senaqeremis asuli iyo.

idga gazafxuli da bagrati afxazeTSi iyo. moadga anakofias da TiTqmis xelSi Caigdo is. am dros Camovidnen tfiliseli uxu­cesebi, radgan momkvdariyo tfilisis amira jafari. Sepirdnen bagrats qalaqs da saswrafod uxmes tfilisSi. wamovida bagra­ti, xolo anakofiis alya Caabara qvabulel WaWas Zes, oTaRos, afxazeTis laSqriTurT. wamovida da movida quTaTisSi, waiyvana aqedan samoqalaqos laSqari, agreTve moiyvana xufaTSi aznau­rebi guriidan da lomsianebi. dadges qvis sasroli manqanebi da daiwyes brZola. wamovida mefe da Camovida qarTlSi. aqve movid­nen sxva tfiliseli uxucesebic, isini, romlebmac uxmes mas.

gaemarTa bagrati tfilisisaken da gamoegebnen qalaqis uxuce­sebi, sasaxlis msaxurni; mxedrebi Seegebnen diRmis velze. mTeli mosaxleoba, mokazmuli, xvdeboda mas umedeulSi – iyo moedan­ze simravle qalTa da kacTa. idga orive mxriT gamayruebeli xma bukisa da naRarisa: qveyanas azanzarebda es xmauri. gamefda orive mxriT gasaocari sixaruli. Seiyvanes da moatares qalaqi, ayridnen dramasa da drahkans; moarTves qalaqis kliteni, Seiyvanes amiras sasaxleSi. dajda mefe bagrati qveynis samarTavad. aiRo man qalaq­is Semosasvlelis damcavi koSkebi da daayena iq Tavisi kacebi, aiRo qalaqis cixe, darijeli, da kidev orive koSki – wyalyinisa da Tabori. Caayena maTSi Tavisi laSqari da erisTavebi. isnelebma Caagdes xidi da ar misces bagrats [300] isani. dadges qvis sasrolni da ibrZodnen isnis asaRebad, esrodnen isrebs. movida isnis velze kaxTa mefe gagiki da erisTavTerisTavi goderZi, agreTve kaxeTis yvela didebuli sadarbazod bagratTan da mSvidobis saTxovnelad. maSin gavida bagrat mefe isnis velze, moiyvana kaxni, miiRo isini Tavisi mfarvelobis qveS da mSvidobiT ganuteva. iyo sixaruli da mSvidoba, xolo samefoSi sazrunavi dRiTidRe izrdeboda.

rodesac miilia zafxuli, liparitma kvlav iwyo veragul saqmeTa mzadeba. gamoityua dedoflisagan anisidan abuseri, ar­

37

tanujis erisTavi, patroni xixas, cixisjvrisa da awyuris cix­eebis, agreTve ivane erisTavi, ivane dadiani da guaram goderZis Ze, beWis cixis patroni, da Seipyro isini anisis SesasvlelTan. datova mefem tfilisi da wavida javaxeTSi.

amis Semdeg mawyverelma bagratis saxsrebiT gamoiyvana mesx­ni, raTa SeSvelebodnen mefes. mefe RrtilaSi iyo dabanakebuli. liparitma Sekriba kaxni da moadga fokas. gaeqca mawyvereli mefe bagrats da gadavida liparitis mxareze. rodesac es mefem Seityo, zamTris saSinel qarbuqSi gadaiara SavSeTze da Cavida qarTlSi.

kvlav gamoiyvana liparitma saberZneTidan demetre, bagrat mefis Zma. liparits exmareboda berZenTa mefe saxsrebiTa da laSqriT. aman samefoSi ganxeTqileba gamoiwvia: nawili dem­etres mxareze gadavida, nawili bagratis erTguli darCa. li­paritis Ze, ivane, bagratis xelSi aRmoCnda mZevlad. iTxova igi liparitma bagratisagan, sanacvlod ki gaanTavisufla abuseri misi cixiTurT. liparitis Tanamdgomni iyvnen kaxni TavianTi ZalebiT, agreTve daviTi, somexTa mefe, Tavisi ZaliTurT. [301] maTi meSveobiT gaZlierda lipariti qarTlis am mxareSi. mefis mowinaaRmdegeebi agrZelebdnen TavianT veragul saqmianobas.

movida sami aTasi varangi; ganalaga isini liparitma baS­Si, TviTon ki Svidasi kaci wamoiyvana. movida bagrati Sida laSqriTurT. es varangebi veRar daelodnen mesxebs, mividnen da Seibnen sasireTis Walis SesasvlelTan. gaiqca Sida laSqari. am brZolaSi Seipyres abuseri da masTan erTad sxva didebulebic, ver gauwies maT winaaRmdegoba varangebs. misca liparitma paSt­ni7 da gaumaspinZldnen maT. da ase gadaiares lixi.

am ambebamde gardaicvala bagratis Zma, demetre. liparitisa­gan gaqcevis Semdeg SeeSinda bagrats, rom moxdeboda ganxeTq­ileba mis samefosa da mamulSi. Seevedra liparits dazaveboda da mcire raodenobis cxenosnebiT mivida masTan xovleSi. rode­sac liparitma misi misvlis Sesaxeb Seityo, ar moindoma bagra­tis naxva da gaerida. dabrunda mefec da wavida afxazeTSi.

mcire xnis Semdeg moilaparakes sulam, kalmaxis erisTavma, da grigol, artanujis erisTavma. miimxres sxva mesxi aznaure­

38

bic, uxmes bagrat mefes. gamoemarTa bagrati laSqriT, gadmoi­ara rkinis­jvris uReltexili da Seikribnen aryis cixesTan. Seityo es liparitma, Sekriba Tavisi laSqari, SeierTa kaxni da somexni, berZnebic Tan hyavda. moulodnelad daesxa Tavs aryis cixes da Seebnen erTmaneTs. isev liparitma gaimarjva da gaaqcia mefe [302]. Seipyres sula, kalmaxis erisTavi. wamebisa da Zelze gasmis muqariT mosTxoves kalmaxis cixe, magram sulam ar mis­ca. imave brZolaSi Seipyres grigoli, abuseris Ze, da sikvdilis muqariT mosTxoves artanuji da man misca. ganamtkica liparit­ma Tavisi Zalaufleba zemo qveyanaSi, xelSi Caigdo cixeebi, mi­imxro Tavadebi da maTive jariT kidev ufro Sors wavida, dvinze gailaSqra. ibrZoda berZenTa mefis interesebisaTvis dvinelTa winaaRmdeg. Semdeg dabrunda Tavis qveyanaSi.

erTi wlis Semdeg basianis mxareSi gamoCndnen sultan bara­him ilmisanis Turqebi. gamovida berZenTa laSqari maT winaaRm­deg. uxmes liparits. wavida lipariti berZenTa saSvelad mTeli zemo mxaris laSqriTurT. Seibnen ordrosa da ukumias qvemoT da gaaqcies Turqebma berZenTa mTeli laSqari, agreTve li­paritisa. Seiqna didi Jletva, Seipyres lipariti da waiyvanes xuarasanSi sultanTan. misi samefos didebulebma da liparitis Svilebma, ivanem da niniam, usafrTxoebis mosapoveblad mefed bagrati aRiares. kvlav gaZlierda bagrati, Seipyro liparitis Svilebi; aiRo ufliscixe da gaanTavisufla ivane.

gamagrdnen Turqebi ganZis mxareSi: dakargvis piras iyo gan­Za. gamogzavna berZenTa mefem Tavis nacvlad lixturi didi laSqriT. ixmes bagrati mTeli Tavisi laSqriT. wahyva maT bagrati. gaemarTnen Turqebisken, miadgnen ganZis karibWes; Tavi aarides Turqebma brZolas, datoves ganZis mxare. gamobrundnen berZnebi da bagrati mSvidobiT. amis Semdeg kvlav uxmes tfili­sis mcxovrebT, gadasces tfilisi bagrats da Seiyvanes is qalaq­Si. gamefda iq sixaruli da didi mSvidoba.

[303] amis Semdeg ganTavisuflda lipariti TurqTagan da Se­movida anisSi. liparitis gamo miatova bagratma tfilisi, gad­moiara qarTli da movida javaxeTSi. gaZlierda lipariti, rad­gan berZenTa mefis samsaxurisaTvis iyo datyvevebuli. wavida

39

saberZneTSi, moinaxula berZenTa mefe, miiRo misgan daxmareba. veRar gauwia mas winaaRmdegoba bagratma.

am ambebamde SeeZina bagrats Ze, giorgi. datova is quTaTisSi afxazTa samefos mefed da TviTon saberZneTSi wavida. im dros saberZneTSi mefobda kostantine monomaxi, mis Semdeg – mixaeli. liparitis gamoisobiT maleve veRar dabrunda bagrati Tavis ma­mulSi: dayo saberZneTSi sami weli did didebasa da pativSi.

[maSin wmida mama Cueni giorgi mTawmideli movida mTawmidi­dan, raTa TxovniT warmdgariyo kostantine monomaxis winaSe. Seityo ra, rom kostantinepolSi Camosulni iyvnen bagrat mefe da misi deda, dedofali mariami, eaxla maT. rodesac mefem, de­dofalma da yvela warCinebulma mTavarma ixiles igi, didi six­aruliT gaixares, radgan gagonili hqondaT misi saRmrTo mo­qalaqobis Sesaxeb. miiRes misgan wmida locva da madli, friadi sulieri sargebeli da madloba Seswires RmerTs.

amis Semdeg daemowafa mas mariam dedofali, bagrat mefis deda, da miiRo misgan samonazvno kurTxeva. iyo im dros konstan­tinopolSi warmoSobiT samariteli, svimon mogvis tomidan. mas mxecebze grZneulebis sakvirveli Zala hqonda. am giorgim jvari gamosaxa da gaauqma misi grZneuleba. rodesac mefem da mTavreb­ma ixiles beris mier Cadenili saswauli, sixaruliT aRivsnen da uambes amis Sesaxeb monomax kostantines.

amis Semdeg, ixila ra mefe bagratma misi amgvari siwmidiTa da RirsebiT aRsavse moRvaweoba, usxeuloTa msgavsi cxovreba da mis mier Cadenili saswauli, didad Seiyvara rogorc RvTis angelozi da eZebda saSualebas, rom Tavis mamulSi waeyvana. uboZa Wyondidis saydris mRvdelTmoZRvroba, sadac bagrats TavisTvis saflavi hqonda momzadebuli da dasvenebuli [304] hyavda mravali wmida martvili. am wmida berma ar miiRo bagra­tis SeTavazeba, radgan yvelanairad gaurboda kacTa didebas, amqveyniur SfoTs da Seitkbobda simdables. amgvarad dayo samefo qalaqSi ramdenime weli.

xolo Cven davubrundeT Cvens saTqmels].sanam bagrati saberZneTSi iyo, iTxova liparitma dedisagan

da im qveynis didebulTagan ufleba, raTa mefed daesva bagra­

40

tis Ze, giorgi. moiyvanes ruisis saydarSi da akurTxes mefed. dauniSnes mas gamzrdelad lipariti, xolo patronad bagratis da, guranduxt dedofali, yvelanairad srulyofili, gareg­nobiT mSvenieri, aRsavse sibrZniT, sikeTiT, siuxviT, RvTism­saxurebiT gamorCeuli. mcire xnis Semdeg sTxova guranduxtma berZenTa mefes bagratis gamoSveba; gamogzavna berZenTa mefem bagrati didi pativiT, uricxvi, Zvirfasi saCuqrebiT. mTeli laSqari miegeba mas afxazeTis zRvis piras, xufaTSi. iyo six­aruli da RvTisadmi didi madlierebis aRvlena. ineba bagratma Semosvla Tavis saxlSi, quTaTisSi.

lipariti ganagebda mTel zemo mxares. masTan keTil urTier­TobaSi iyvnen xuarasanSi sultani doRlubegi da saberZneTSi berZenTa mefe; zrdida lipariti bagratis Zes, yrma giorgis, rogorc mefes. bagrati ganagebda mTel qveyanas lixs qvemoT.

mcire xnis Semdeg am samefos didebulebs moswyindaT li­paritis batonoba. sula kalmaxeli da yvela mesxi ganudgnen liparits, dlivSi Seipyres is da misi Ze, ivane, xolo niania gai­qca da surda kldekarSi Sesvla, magram mamis mecixovneebma ar SeuSves iq da wavida anisSi berZnebTan. Sepyrobili lipariti da ivane sulam kalmaxSi waiyvana. swrafad gagzavna mefesTan mociqulebi da ixmo igi sulaSi. guranduxti da [305] giorgi, bagratis Ze, RrtilaSi imyofebodnen. rodesac iq cnobili gax­da liparitis Sepyrobis Sesaxeb, Seiyvanes dedofali da misi Ze axalqalaqSi da daelodnen bagratis sulaSi Camosvlas. movida bagrati da gaweuli samsaxuris sanacvlod uboZa sulas memkvi­dreobiT sakuTrebaSi cixisjvari da oZrxe bodo­kldiTurT da kidev sxva bevri simdidre, eklesiis Sesamkobelni da yvelaferi, rac ki isurves.

movida sula javaxeTSi mefesTan, mohgvara Sepyrobili lipari­ti da sula da moaxsena, rom Caibara liparitis qveSevrdomTagan artanujisa da yvelis cixeebi, ufliscixe da birTvisi, magram kldekars mtkiced icavdnen mecixovneebi, radgan iq gamagrebuli iyo anamori, liparitis mwignobarTuxucesi. miiyvanes lipariti da ivane TrialeTSi, magram maTi TxovniT cixis damcvelebma ar daTmes kldekari. maSin aRmarTes Zelni da gasves maTze lipariti da ivane,

41

gawires sasikvdilod. ramdenime dRis Semdeg liparitis cixis dam­cvelebma moilaparakes am samefos mefesTan da didebulebTan, rom gaenTavisuflebinaT maT lipariti da ivane da Caabares kldekari. gamoitana liparitma Tavisi qoneba, aRikveca berad da Seavedra Tavisi Ze mefes. darCa argveTis mamuli ivanes. erTgulebis fici daudo liparitma mefes da gauSves, wavida samefoSi.

mcire xnis Semdeg gaiqca ivane saberZneTSi da dahyo iq ram­denime weli. niania berZenTa qveSevrdomobaSi gardaicvala, xolo ivanesTvis misma mamam iTxova bagratisgan Sendoba.

TviTon bagratma ixmo da gamoiyvana ivane saberZneTidan, ubo­Za mamuli argveTsa da qarTlSi: emorCileboda ivane bagrats erTgulebiT; iyo is am samefos Tavadi sxva TavadTa Soris da spasalari mefis sikeTis gamoisobiT. miicvala lipariti [306] saberZneTSi, sataxto qalaq konstantinopolSi. wamoiyvanes is didi pativiT misma erTgulebma da gazrdilebma da damarxes kacxSi, Tavisi mamis saZvaleSi.

gandidna da gaZlierda bagrati am qveynis yvela mefeze metad. xelSi Caigdo hereTisa da kaxeTis yvela cixe, kvetarisa da naxW­evanis garda. amis Semdeg aRsrulda didi saqmeebi da Seeqmna gan­sacdeli bevr did mefes.

bagratis mefobis Jams gamovida sultani arfasarani, mefe sparseTisa, da daesxa Tavs qveyanas. uecrad movida, aaoxra kangari da TrialeTi. erTi dRis manZilze misma damarbevelma laSqarma miaRwia yvelis yuramde, gadavida SavSeTSi, klarjeTSi da taoSi fanaskertamde. imave dRes Camovida TorSi da Rvivis­xevSi, TviTon ki sami dRiT dabanakda TrialeTSi.

im dros moemarTeboda mefe taodan dedasTan, dasTan da Tavis ZesTan, giorgisTan erTad. Seisvenes maT xekrebulTaSi. rodesac moemzadnen gzis gasagrZeleblad, daesxaT maT Tavs sultnis laSqari: movidnen da daikaves qedi. magram mefem da mi­sianebma moaswres qarTlSi Camosvla. wavida sultnis laSqari javaxeTSi da Semoertya axalqalaqs: mesxi aznaurebi da zemo mxarisani Zlierad icavdnen axalqalaqs da ibrZodnen sami dRis manZilze. magram radgan axalqalaqis zRudis mSenebloba ar iyo dasrulebuli, ver gauwies winaaRmdegoba Zlier Semotevas;

42

iaraRi aisxes qalaqSi myofebma, gaaRes qalaqis bWeni, Seebnen momxvdurT da daxoces maxviliT. Secvivdnen Turqebi qalaqSi, uricxvi qristiani daatyveves; xelSi Caigdes didZali ganZi da tyveebi da SeRebes sisxliT axalqalaqTan Camomavali mdinare.

gamougzavna sultanma bagrat mefes axalqalaqidan moci­quli, SesTavaza danaTesaveba da [307] sTxova diswuli colad. Cavida sultani anisSi, aaoxra is da xelSi Caigdo; daxoca da tyved aiyvana uamravi macxovrebeli. amis Semdeg dabrunda Tav­is qveyanaSi, sparseTSi, anisi ki CamoarTva berZnebs da misca abu­lasvaris Zes, manuCas.

bagratis diswuli, romelsac iTxovda sultani, iyo somexTa mefis, kvirikes, Zmiswuli. sTxova mas bagratma sultnis survi­lis Sesruleba, magram ar darTo somexTa mefem neba. gaugzavna bagratma bevri mociquli erisTav varaz­bakur gamrekelis meTau­robiT. gadaibira bagratma somexTa mefesTan daaxloebuli adami­anebic da qveSis WalaSi Seipyres maT samSvildeSi mimavali somexTa mefe kvirike da misi Zma sumbati. acnobes es ambavi bagrats. wavida bagrati saswrafod qvaxvrelidan da mihgvares mas Sepyrobilebi kldekaris cixis qveS. mosTxova maT bagratma samSvilde, magram ar misces, radgan erTi Zma, adarnase, samSvildeSi imyofeboda. ma­Sin miiyvanes isini samSvildesTan, aRmarTes Zeli da gasves masze somexTa mefe kvirike sami dRis manZilze. iTxoves mSvidoba da misces bagrats samSvilde. iq imyofeboda am dros somexTa mefis ori erisTavi: lukiisa da kaqvaqarisa. kvirikes Zma, sumbati, sTava­zobda da aZlevda bagrats sam cixes: ofreTs, koSksa da varzaqars. Seiwyala bagrat mefem isini: daubruna da gaunTavisufla yvela cixe samSvildis garda; arc sxva cixeTa patronni, kacni dideb­ulni, SeuSva am cixeebSi, aramed mxolod samSvilde daitova Tavis rezidenciad da amgvarad daimorCila somexni.

[im dros, rodesac saberZneTs marTavda dedofali Teodora, sTxova man bagrats mieca misTvis Svilad aRsazrdelad Tavisi asuli marTa. bagrat mefem didi sixaruliT gaugzavna Svili erTgul adamianebTan erTad.

im dReebSi, RvTis gangebiT, dedofali Teodora aResrula. maSin iq imyofeboda bagratis deda, dedofali mariami. raRa­

43

ca saqmeebis gamo iyo iq agreTve Cveni wmida mama, giorgi mTaw­mideli. xolo rodesac miicvala moulodnelad dedofali Teodora, rogorc ukve vTqviT, Semoiyvanes samefoSi marTa, asuli bagratisi. ixila ra wmida mamam marTa, yvelas gasagonad iwinaswarmetyvela da Tqva: `uwyodeT yvelam, rom ganvida dRes dedofali da dedofali Semovida~. [308] maSin mcire xani dahyo iq marTam da kvlav samSobloSi daabrunes. garkveuli drois Semdeg isev mosTxova marTa dukicma bagrats da rZlad Seiyvana Tavis sataxto qalaqSi. rodesac dainaxes, rom aRsrulda wmida giorgi mTawmidelis winaswarmetyveleba, yvela gancvifrda da madloba Seswires RmerTs. mariam dedofalma, romelic maSin aRmosavleTSi iyo, uTxra wmida giorgis: `mamao, aRsrulda Seni winaswarmetyveleba marTas Sesaxeb, romelic odesRac iwinas­warmetyvele~].

didma mefe bagratma gaaTxova Tavis asuli marTa da SerTo is berZenTa mefes.

[amis Semdeg mariam dedofali, bagrat mefis deda, samefo qalaqidan antioqiaSi Cavida: surda wmida qalaq ierusalimSi wasvla, raTa moeloca da Tayvani eca wmida da sicocxlis mom­niWebeli adgilebisaTvis. antioqiis mTavarsa da patriarqs me­fisgan hqondaT nabrZanebi, rom didebiTa da pativiT waregza­vnaT mariam dedofali. xolo patriarqma da mTavarma mama gior­gisTan moTaTbirebis Semdeg gadawyvites, rom `ar iqneba kargi, Tu aRmosavleTis mefis deda sarkinozTa mxareSi wava, radgan Cveni codvebis gamo maT xelSia is qveyana~. moaxsenes es dedo­fals misi moZRvris, giorgis piriT da gadaafiqrebines wasvla. igi, marTalia, Sewuxda, magram RvTis nebas win ver aRudga. maSin Seevedra dedofali wmida bers, mTawmidels, raTa Seewyalebina misi suli, rogorc aqamde hyavda Sewyalebuli, da ezruna misi gadarCenisaTvis, radgan TviTon ver Seiqna Rirsi Sesuliyo im wmida da Tayvanissacem adgilebSi; agreTve sTxova, rom is simdi­dre, romlis Tan waRebac hqonda dedofals ganzraxuli, waeRo ierusalimSi da daerigebina wmida qalaqis glaxakTa da davr­domilTaTvis, wmida monastrebisaTvis, romlebic mis garSemo aris gaSenebuli].

44

amis Semdeg gaaTxova bagratma Tavisi diswuli da SerTo is sparsTa mefes, sultans. sami wlis Semdeg gamovida sultani, Se­mouara rans da moulodnelad Sevida hereTSi. im qveynis dide­bulebi bagratis momxreebi da erTgulni iyvnen. kaxeTis mefe aRsarTans, gagikis Zes, im dros mcire qoneba hqonda. yvelam mi­atova Tav­TavianTi cixeebi da Tavi Seafares kavkasiis mTebs. bagrati salaSqrod iyo wasuli kaxeTis asaRebad da laSqari win hyavda gagzavnili veJinis erisTavTan, wirqvalelTan. dabrund­nen mSvidobiT da uambes bagrats sultnis Semosvlisa da cixeTa mitovebis Sesaxeb. Semobrunda mefe swrafad da dabrunda Tavis qveyanaSi, qarTlSi.

[309] aRsarTani gadavida sultnis mxareze. miarTva didi ZRveni, Seicvala rjuli, winadaicviTa da aRuTqva xarkis gadaxda. sul­tanma mas yvela mitovebuli cixe gadasca: isini, romlebic miatoves afxazTa mefis qveSevrdomebma da isinic, romlebic TviT aRsar­Tanis xalxma datova upatronod. sami kviris Semdeg gamoemarTa sultani afxazTa mefis winaaRmdeg. SeuerTdnen mas somexTa mefe da tfiliseli amira, agreTve aRsarTani. Semovidnen qarTlSi jaWvis mxridan. gamTeniisas SemouSves damarbeveli razmi da saRamosTvis mTeli qarTli savse iyo maTiT. moxda es dekembris TveSi, aT ricx­vSi, samSabaT dRes, qoronikonis oras oTxmocdarva wels (1068 w.).

iyo qarTlSi puri da Rvino ulevi. dayo aq sultanma eqvsi kvira da daiwyo mxaris aoxreba da mcxovrebTa xocva. misi damar­beveli razmi argveTSi gadavida. miaRwies maT sveris cixemde da gzad yvelaferi daarbies. daiRupa da tyved Cavarda qristianTa uricxvi simravle. sazareli sanaxavi Seiqna qarTli: gaiZarc­va yvela eklesia, gvamebis simravle faravda miwas; zemodan ca adasturebda RvTis risxvas Cven codvaTa gamo; sisxlis mawvime­belma Rrubelma aRmosavleTidan dafara qarTli da ukuni Rame ganaTda rogorc dRe. amis xilva saSineli da SemaZrwunebeli iyo; alag­alag adamianebi sisxlis wvimas xedavdnen. zamTaric sastiki dadga. vinc mTebSi gadaixvewa, isinic zamTris yinvebi­sgan daiRupnen. mTel qarTlSi TurqTa laSqari idga, TviT maTi meTauri sultani ganlagda karbSi, Semdeg Camovida SerTulaSi. Seawuxa isini zamTris siZneleebma da Zlierma qarbuqebma.

45

miugzavna mefe bagratma sultans mSvidobis saTxovnelad mo­ciqulad ivane, liparitis Ze. xolo sultanma daabruna igi afx­azeTSi bagratTan, mosTxova xarkis gadaxda [310] da Sehpirda mS­vidobas, magram veRar gauZlo zamTris yinvebs da pasuxis miRe­bamde wavida qarTlidan. mimavalma gzad xelSi Caigdo tfilisi da rusTavi da misca ganZis patrons, fadlons. ara mxolod Cveni mefeebisadmi mtrobis gamo moswyvita tfilisi da rusTavi am samefos, arc imis gamo gaakeTa es, rom amirebi gaourguldnen mas, aramed imitom, rom sikeTisa da samsaxuris nacvlad yvelas boro­tebas miagebdnen, radgan uRmrToni iyvnen da cbierni. qarTlis aoxrebis Jams misi laSqari xuTasi aTasi meomrisagan Sedgeboda.

dabrunda sultani Tavis qveyanaSi. gazafxulis dadgomasTan erTad daiwyo didi wyaldidoba, mtkvari veRar eteoda Tavis kalapotSi, gadmovida velebze da Tan waiRo mravali adamiani, vinc sultans gadaurCa.

amis Semdeg gaampartavanda fadloni da daiwyo urjulo saqmeebis keTeba – tfilisis maxloblad mosaxle xelosnebis ayra da gayvana. rodesac gazafxuli dadga, gadmovida mefe qarTlSi da bina daido didgorSi, radgan es iyo mefeTa sazaf­xulo rezidencia. fadlonma arafrad Caagdo mefis didgorSi yofna. ocdacamet aTasiani laSqriT gamoemarTa, movida tfil­isSi da dabanakda isnis velze. datova iq gaSlili karvebi, RamiT amovida muxnarSi da daarbia qarTlis sasazRvro mxareebi.

tfilisis sapirispiro mxares myofma afxazTa mefem Seityo qarTlis gasaWirisa da fadlonis Tavdasxmis Sesaxeb; gamogzavna mdgomareobis gasarkvevad ivane, Ze liparitisa da niania, Ze qvab­ulisa, agreTve yvelis erisTavi, murvan jayeli da maTTan erTad kidev mcire raodenobiT sxva aznaurebi rCeuli laSqriT. qarTl­Si veRar Camouswres fadlons da gaqceulebs gadauswres [311] mux­naris win, wilknis gorasTan. ukana razms Seebnen da xmlis pirvel­save moqnevaze gaaqcies fadloni. fadlonis gaqceuli laSqari mi­adga narekvavis xrams. afxazTa mefis laSqari xocavda da ipyrobda maT da amoivso is xrami cxenebisa da adamianTa gvamebiT.

gaqceulma zeda laSqarma iwyo gasvla Sobos tyidan. fadlo­nis damalul molaSqreebs bagratis mxedrebi, rogorc bartyebi

46

matlebs, ise aTrevdnen tyeebidan da ZeZvnaridan. RarTis viwro gasasvlelTan miuswres qarTvelebma da cota Tu vinmem moaxerxa gaqceva. sdia bagratis laSqarma xerkis mTamde. gaanadgures da daatyveves fadlonis laSqari, xolo fadloni mxolod TxuT­met cxenosanTan erTad gamovida wilknis gzaze, gaiara aragvis piri, gadarecxili gziT gavida erwosTan da Tavi mociqulad gamoacxada: `fadlonis mociquli var da maxaroblad mivdivar aRsarTanTan, raTa vauwyo afxazTa mefis laSqris gaqceva.~

daxvda iq kaci, romelic icnobda fadlons da uTxra: `ara xar Sen mociquli, aramed xar amiraT­amira fadloni~.

uTxra mas fadlonma: `miiRe Cemgan didZali oqro da vercxli da simdidre da nu gamamJRavneb; gadamiyvane mindorze da wamomyevi me~.

upasuxa mas kacma: `ver gavakeTeb magas, radgan am qveynis mkvidri var. damijere da gamomyevi. migiyvan aRsarTanTan da man gaggzavnos Sens qveyanaSi~.

ar surda fadlons amisi gakeTeba, magram veRarsad wavidoda erwodan. wauZRva es kaci da mihgvara JaleTSi isak tolobabelis Zes [312], mesx aznaurs. rodesac am ukanasknelma Seityo, rom mis karze fadloni iyo misuli, gaZarcva misi xalxi, Camoyara cxene­bidan, Seipyro, xolo fadloni Sesva jorze. da ar gaaxsenda isaks afxazTa mefe da is, rom man afxazTa mefisagan gaqceuli fadloni Seipyro da rom unda mieyvana is boWormaSi bagratisaTvis, aramed swrafad waiyvana da mihgvara TelavSi aRsarTans. aRsarTanma maS­inve waiyvana xornabujSi, radgan eSinoda mefis dadevnebisa. miiy­vanes fadloni xornabujSi da Caabara man xornabuji aRsarTans. waiyvanes Semdeg aradeTSi da isic Caabara aRsarTans.

bagrats SeeSinda fadlonis gaSvebis, misca kaxelebs boWorma da ujarma da wamoiyvana fadloni. gasves is Zelze da tfili­sisken wamovidnen; gaWirvebiT aiRes tfilisi, radgan iq myofs TviT surda amirad dajdoma. da ar daikava bagratma tfilisi, aramed monaxa dmanisSi datovebuli siTla­arabi, Semoiyvana tfilisSi da Caabara qalaqi. TavisTvis bagratma daitova cixee­bi: rusTavi, farcxisi, agarani, grigol­wmidani, qavazini; dau­wesa gadasaxadi ormocdaoTxi aTasi drahkani da mZevlebad aiy­vana Tavisi Zmiswuli, manuCas Ze da ganZis sami Tavadi.

47

[im dros mTargmnelebi iyvnen: ioane patrik yofili, petriwi filosofosi da stefane].

gamogzavna sultanma sarangi alxazi. misi SuamdgomlobiTa da sultnis TxovniT daezava bagrati fadlons da gaanTavisufla, gagzavna Tavis samefoSi, ganZaSi. sarangic Tan wahyva fadlons.

[313] moarTves bagrats gagis kliteni da aiRo afxazTa mefem gagi. amis Semdeg daarRvia fadlonma fici da Suamdgomloba didi sult­nisa, xelSi Caigdo qavazini. Semdeg, rodesac mefe afxazeTSi iyo, movida fadloni da moadga agarans; cixisTavma misca fadlons aga­rani. swrafad aRmovida mefe, gars Semoertya agarans da daikava is.

gamoiyvana bagratma dorRoleli, ovsTa mefe, ormoc aTasiani ovsTa laSqriT, waumZRvara win Tavisi Ze, giorgi kurapalati. aaoxra ganZa, xelSi Caigdo uricxvi tyve da nadavli da gagzavna Tavis samefoSi. amis Semdeg ovsTa didma mefem, dorRolelma, moisurva Tavisi dis qmris, bagrat sevastosis naxva da sTxova bagrats mieRo is. bagratma neba darTo da gaxarebuli ovsTa mefe yvela ovs TavadTan erTad gamoemarTa, gadaiara afxazeTis gza da Camovida quTaTisSi. moinaxula Tavisi da, deda giorgi kurapalatisa; giorgi kurapalatma daaswro mas iq Casvla. Cam­oiyvanes qarTlSi ovsTa mefe. mefe bagrati am dros tinisxidis WalasTan iyo, nadarbazevSi. gamoegeba ovsTa mefes didi zeimiT da pativiT.

Sexvdnen erTmaneTs kezunTan. iyo didi sixaruli, xma bukTa da naRaraTa ayruebda iqaurobas. dahyves iq Tormeti dRe da ganisvenes yvelanairi gansvenebiTa da sixaruliT. moaxloebuli zamTris gamo iZulebulni gaxdnen aCqarebuliyvnen. daasaCuqra bagratma mefe da ovseTis yvela didebuli saCuqrebiTa da sab­oZvariT da gaamgzavra. wavidnen isini sixaruliT.

[gardaicvala kaTalikos­patriarqi oqropiri da misi adgili daikava giorgi taoelma. mcire xnis Semdeg gardaicvala giorgi taoeli da dajda sixaruliT kaTalikos­patriarqad gabrieli].

[314] amis Semdeg ugzavnida sultani bagrat mefes mociqulebs ZRveniTurT da tkbili eniT iTxovda misgan xarks. ar daado bagrat­ma qveyanas xar ki, aramed gzavnida isic mociqulebs ZRveniTurT. da iyo maT Soris sityviT siyvaruli.

48

ramdenime wlis Semdeg samSvildis tbasTan myof bagrats ue­crad daewyo muclis tkivili. gaCerdnen marabdaSi. gauZlierda tkivili da mwoliare xeliT wamoiyvanes, Tan axlda giorgi kura­palati da yvela Tavisi didebuli. giorgi kurapalati dawinaur­da; Camoiyvanes mefe qarTlSi da iq Camovida yvela misi didebuli. movidnen misi deda, mariam dedofali, da coli misi borena da asuli misi mariami. ramdenime dRis Semdeg am samefos didebulTa winaSe bagratma Ze Tvisi, giorgi kurapalati mefed gamoacxada. Seavedra mas yvela da uTxra dedas: `dedao, mebralebi, radgan yvela Sengan Sobili Senze adre wavida am qveynidan da Sen maT Sem­deg gardaicvlebi~. amis Semdeg miicvala bagrati Tvesa noember­sa, ocdaoTxSi, qoronikonis oras oTxmocdaTormetSi~ (1072 w.).

bagratis sikvdilis Jams moklul iqna sultanic erTi moxuci Turqis mier karavSi, rodesac Tavis laSqarTan erTad imyofeboda. gadaiara sultanma jeoni8 Svidasi aTasi kaciT, gailaSqra TurqTa mefis winaaRmdeg da gars Semoertya romeliRaca cixes samaryandis maxloblad. swored iq iqna mokluli am cixis patroni Turqis mier. veRar Seaswro am Turqma cixeSi – umowyalod aCexes maxviliT. ver Seityes bagratma da sultanma erTmaneTis sikvdilis Sesaxeb.

amis Semdeg gamefda bagratis Ze, giorgi kurapalati.[315] iyo sruli mSvidoba mis samefoSi9. didebiTa da pativiT

waiyvanes da damarxes WyondidSi. es mefe bagrati gamefda cxra wlisa da aResrula ormocdaTeqvsmetisa. igi jer kurapalati iyo, Semdeg – novelisimosi da mere gaxda sevastosi. Tavisi mS­venieri garegnobiT yvela sxvas aRemateboda, iyo aRsavse si­brZniT, metyveli filosofiis enaze, bednieri bedis mqone, afx­azeTis yvela mefeze mdidari, mowyale SemcodeTa mimarT, uxvi alagTa10 zeda. magram misi mefobis Jams ar iyo qveyanaSi siwynare: eklesiebi da glexebi, aznaurni da glaxakni samarTals ver pou­lobdnen.

49

qarTlisa da afxazeTis ormocdameToTxmete mefe, giorgi, Ze bagratisi, bagratovani

giorgi mefe iyo mowyale da glaxakTa ganmkiTxavi, kaci mrisx­ane da afxazeTis yvela mefeze uxvi; aRmatebuli Tavisi stu­marTmoyvareobiT, gamorCeuli cxenosani da mSvildosani.

mamis sikvdilis Semdeg mSvidobaSi gaatara erTi zamTari da zafxulis naxevari. xolo Semdeg am samefos Tavadebma – niania qvabulis Zem, ivane liparitis Zem da vardan, svanTa erisTavma, viTomda raRaciT dazaralebulebma [316] giorgi mefis axalgaz­rda asakis gamo, auSales qveyana: ivanem miimxro kaxni da dadga qsnis piras; nianiam xelSi Caigdo quTaTisis saganZuri da daika­va quTaTisi; vardanma gaaorgula svanni, siavis mdomni, daarbies da amowyvites saegro.

xolo giorgi mefem gaimarjva maTze sikeTiT, sibrZniT da arc maT mier Cadenili boroteba Caixvia gulSi: uboZa ivanes samS­vilde; ivanes Zes, liparits, nacvlad rusTavisa, romelic kaxe­lebs gadasca, misca lowobanni; nianias uboZa Tmogvi da kidev sxva gamorCeuli qoneba; vardans, ivanes rCeviT, misca jayelTa askalana da uTaRubo. erTguli da orguli, yvela wyalobiT aav­so da ase daiwynara Tavisi mefoba giorgi mefem.

isev ganudga ivane liparitis Ze. Seityo es giorgi mefem. quTaTisidan gadmovida samcxeSi, SeierTa mesxni, gadmoiara da miadga samSvildis kars. moiyvana iq kaxTa mefe aRsarTani. ver SeinarCuna ivanem cixe, Tavi Seafara samxreTis mTebs. ver gaswia ra winaaRmdegoba ivanem, waarTva aRsarTanma liparits lowoban­ni. wavida giorgi samSvildedan, gadavida javaxeTSi, miiyvana iq ivane; daifices ekranTaSi da daimtkica am gziT ivanem kldekari da samSvilde.

isev gandga ivane. gamostyua giorgi mefis mecixovneebs gagi da mihyida is ganZis patrons, fadlons. da movida am dros sul­tani maliqSa, yvela qristianis mteri. miageba mas win ivanem Tavisi Ze lipariti da Seavedra; dahyo sultanTan mcire xani, Semdeg ki gaepara. moadga sultani [317] samSvildes, aiRo is da daatyveva TviT ivane coliT, SviliSviliTa da yvela aznau­

50

riTurT ojaxebTan erTad. daikava sultanma samSvilde. iq yof­nisas aaoxra qarTli, waiyvana uricxvi tyve, waiRo didi alafi da gabrunda. amis Semdeg aiRo ganZa, datova iq mmarTvelad sa­rangi da dautova mas ormocdarva aTasi kaci, raTa ewarmoebina brZolebi garSemo qveynebTan. gamagrda fadloni erT myar cix­eSi, magram ver gauwia winaaRmdegoba, gamoiyvanes da isic daapa­timres.

mcire xnis Semdeg sarangi mTeli Tavisi da ganZis laSqriT, agreTve dvinisa da dmanisis amiraTa TanadgomiT gamoemarTa giorgi mefis winaaRmdeg. Sekriba giorgi mefem mTeli Tavisi laSqari, zemo da qvemo mxareebisa; moiwvia aRsarTanic, kaxTa mefe, da SeTanxmdnen. ganaZliera RmerTma giorgi mefe. jvari pa­tiosnis qveS darazmuli laSqriT daesxa Tavs sarangs farcxisis qvemoT da ukan daaxevina mas, gaaqcia da amowyvita. iyo mwuxris Jami da sibnelem gadaarCina sarangis laSqris darCenili nawili, xolo mefe giorgi danakargis gareSe mSvidobiT dabrunda Tavis samefoSi.

amis Semdeg, RmerTis wyalobiT, daubrundaT qarTvelebs ber­ZenTa mier warTmeuli cixeebi. waarTva mefe giorgim berZnebs anakofia, afxazTa mTavari cixe; agreTve mravali cixe klarje­Tis, SavSeTis, javaxeTisa da artanisa. Semdeg, kvlav RmerTis wyalobiT, aiRo giorgim qalaqi kari misi cixiTa da miwebiT, agreTve vanandisa da karniforis simagreebi da gandevna Turqni Tavisi qveynidan.

51

cxovreba mefeT mefisa daviTisi

amis Semdeg movida sultani maliqSa, moadga samSvil­

des da xelSi Caigdo is, daatyveva ivane, liparitis Ze, moaoxra somxiTi da wavida. imave wels movida xarangi sultnis laSqriT, dabanakda samSvildis barSi. mivida iq giorgi mefis laSqari, Seibnen farcxisSi, gaimarjves giorgis mxedrebma da gaaqcies sparsni, radgan didi Zleva mianiWa RmerTma mefes.

wavida mefe giorgi Tavis mamulSi, taoSi, da movida banaSi.da estumra iq mas aRmosavleTis zorvari, grigol bakurianis

Ze, romlis mflobelobaSic iyo olTisi, karnu­qalaqi da kari; didad gaixara orivem da ganisvenes. misca grigolma giorgi mefes karis cixe­qalaqi da misi mimdebare mxareebi. amis Semdeg gamoeTxovnen erTmaneTs. mefe giorgim datova karSi SavSeli aznaurebi da dabrunda Sin. Turqebis gaZlierebis gamo uari Tqves berZnebma im qveynebze, cixeebsa da qalaqebze, romleb­sac flobdnen aRmosavleTSi da wavidnen iqidan. amas yvelafers daepatronnen Turqni da damkvidrdnen am adgilebSi. radgan Cvens sazRvrebs mouaxlovdnen da Cveni mezoblebi Seiqnen, ga­

Prinect Color Editor
Page is color controlled with Prinect Color Editor 4.0.55 Copyright 2008 Heidelberger Druckmaschinen AG http://www.heidelberg.com You can view actual document colors and color spaces, with the free Color Editor (Viewer), a Plug-In from the Prinect PDF Toolbox. Please request a PDF Toolbox CD from your local Heidelberg office in order to install it on your computer. Applied Color Management Settings: Output Intent (Press Profile): GrayCoated_hdm.icc RGB Image: Profile: eciRGB.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no RGB Graphic: Profile: eciRGB.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no CMYK Image: Profile: ISOcoated_v2_eci.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Preserve Black: no CMYK Graphic: Profile: ISOcoated_v2_eci.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Preserve Black: no Device Independent RGB/Lab Image: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Device Independent RGB/Lab Graphic: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Device Independent CMYK/Gray Image: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Device Independent CMYK/Gray Graphic: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Turn R=G=B (Tolerance 0.5%) Graphic into Gray: yes Turn C=M=Y,K=0 (Tolerance 0.1%) Graphic into Gray: no CMM for overprinting CMYK graphic: no Gray Image: Apply CMYK Profile: no Gray Graphic: Apply CMYK Profile: no Treat Calibrated RGB as Device RGB: no Treat Calibrated Gray as Device Gray: yes Remove embedded non-CMYK Profiles: no Remove embedded CMYK Profiles: yes Applied Miscellaneous Settings: Colors to knockout: yes Gray to knockout: yes Pure black to overprint: no Turn Overprint CMYK White to Knockout: yes Turn Overprinting Device Gray to K: no CMYK Overprint mode: set to OPM1 if not set Create "All" from 4x100% CMYK: no Delete "All" Colors: no Convert "All" to K: no

52

Zlierda SiSi maT mimarT da gamravlda ubedurebani, romlebic Cvenze moawies, radgan iwyes [319] im droidan Cveni, qristianebis, rbeva, akleba, aoxreba, gadawva, xocva da datyveveba.

im dros mefe giorgis, romelsac alyaSi hyavda moqceuli yveli, moulodnelad daesxnen mravalricxovani Turqni. maT ah­madi meTaurobda, Zlieri amira da xelovani moisari, romelsac swored im dros aRebuli hqonda kari. daesxnen isini giorgis qristianTa Ralatis meoxebiT, gaaqcies mefe da misi uricxvi mx­edroba.

waiRes didZali alafi da wavidnen: saWurWleebi, samefo tab­laTa oqrosa da vercxlis WurWeli, bagrationTa kuTvnili Zvirfasi sasmisebi da doqebi, samefo da didebulTa karvebi. gaq­ceuli giorgi mefe aWaris gavliT gadavida afxazeTSi. TurqTa amgvari nadavliT savse laSqars Semoxvdnen didi amirebi, vinme iasi da buJRuSi, da maTTan erTad saberZneTSi mimavali TurqTa uricxvi simravle. ixiles ra uTvalavi oqro da simdidre, rac laSqars Tan mihqonda, Seityves giorgis gaqcevis Sesaxeb da mo­ismines Semxvedr TurqTagan Semdegi: `risTvis midixarT saber­ZneTSi? ai, qveyana saqarTvelo, daucveli da aseTi simdidriT savse~, Semobrundnen da Seesivnen mTel qveyanas kaliebiviT.

ivanobis dRes TurqebiT aivso asisforni da klarjeTi zRvis sanapiromde, SavSeTi, aWara, samcxe, qarTli, argveTi, samoqalaqo da Wyondidi. gaiJlita da datyvevebul iqna am mxareTa yvela mkvidri. erT dReSi gadawves quTaTisi, artanuji da klarjeTis udabnoni. darCnen [320] am mxareebSi Turqebi Tovlis mosvlamde, gadaWames qveyana da amoxoces yvela, vinc ki gadarCa da Tavi Sea­fara tyeebs, kldeebs, gamoqvabulebs da nebismier sxva adgils. es iyo pirveli da didi Turqoba da moxda qoronikonis 300­Si (1080 w.). Tu vinme gadarCenili iyo mTiuleTSi an romelime simagreSi, isic daiRupa zamTris yinvebis, usaxlkarobisa da SimSilis gamo.

gagrZelda qristianebze datexili es ubedureba, radgan gazafxulis dadgomisas kvlav brundebodnen Turqni da igives sCadiodnen, zamTarSi ki midiodnen. aRaraferi iTeseboda da imkeboda im dros: aoxrda qveyana da tyed gadaiqca. adamianTa nacvlad mxecni da velis nadirni damkvidrdnen aq. gausaZlis

53

gasaWirSi iyo qveynis yvela mkvidri, manamde gagonil da momx­dar yvela aoxrebasTan Seudarebelsa da aRmatebulSi. wminda eklesiebi Turqebma sajiniboebad aqcies, RvTis sakurTxevelni – maTi uwmindurebis adgilebad; zogierTi mRvdeli saRmrTo msxverplis Sewirvisas TviTon iqna Sewiruli da maxviliT gang­miruli – maTi sisxli meufis sisxls Seeria; zogi mware tyveo­baSi Caagdes; ar ibralebdnen moxucebs, qalwulebs namuss xdid­nen, WabukT asaWurisebdnen, Cvilebs itacebdnen. yvelaferi gaanadgura aqamde warmoudgeneli sisastikis cecxlma, wylis nakadulTa nacvlad moedinebodnen sisxlis mdinareebi da irw­yveboda qveyana. gavimeorebT ieremias naTqvams, radgan man kar­gad uwyoda aseTi drois Sesaferisi godeba: `sionis Zeni, patio­sanni da borotebaSi gamoucdelni, tyveobis ucxo gzebze mog­zauroben, xolo sionis gzebi glovoben maTze medResaswauleTa aryofnis gamo. mowyale dedebi zrunaven ara SvilTa sazrdelis micemisaTvis, [321] aramed sakuTar sazrdelad iyeneben TavianT sayvarel arsebebs~. da amgvar da amaze uares dReSi iyvnen eseni.

xedavda ra yvelafer amas, mefe giorgim, radgan ar Canda araviTari xsna da Sewevna im ubedurebisagan, romelsac moecva mTeli qveyana (berZnebic dasustebulni iyvnen, radgan is mxa­reebi, romlebic zRvis miRma, aRmosavleTSi hqondaT, Turqebma daipyres), Tavis didebulebTan erTad miiRo gadawyvetileba, rom wasuliyo maRal sultanTan, maliqSasTan.

ase gawira mefem sakuTari suli da xorci qristianTa xsnisaT­vis. miendo RmerTs, win waimZRvara Zeli cxovrebisa da wavida aspanSi, naxa sultani, romelmac Seiwynara rogorc sayvareli Svili.

maliqSa Zlieri iyo ara marto rogorc Seudarebeli meomari da qveyanaTa mpyrobeli, aramed sxvebze aRmatebuli iyo Tavisi sitkboebiTa da saxierebiTac. es mravalnairad iyo gamoxatuli: mis marTlmsajulebaSi, mowyalebaSi, qristianTa siyvarulSi. sityva rom ar gavagrZeloT, vityviT, rom mas sruliad uboroto goneba hqonda. amitom Seusrula mefe giorgis yvela Txovna, im­aze meti, risi imedic mefes hqonda. gaanTavisufla misi samefo marbevelTagan, daubruna kaxeTi da hereTi, magram giorgis

54

samefosagan iTxova xarkis micema, romelsac iRebda kidec xan­grZlivi drois manZilze. da ase gandidebuli da pativiT Semko­bili gamogzavna mefe giorgi Tavis samefoSi da gamoayola didi mxedroba, raTa mSvidobianad evlo da aravis waerTmia misTvis kaxeTi. rTvelobis dros Camovidnen kaxeTSi da moadgnen veJinis cixes. sanam brZola mimdinareobda, movida Tovli.

[322] mefe giorgis moaxsenes ajameTSi nadirobis dawyebis Sesaxeb. sxvaze veRaraferze moaxerxa fiqri da zrunva, aRarc veJinis aRebasa da kaxeTis dabrunebas daeloda, aramed TurqTa laSqars, romelic maliqSam gamoayola, aCuqa sujeTi da mTeli ivrispira kaxeTi, romelic dRevandlamde mooxrebulia. Tvi­Ton giorgim gadaiara lixis mTa da Cavida afxazeTSi.

maSin kaxeTis mefe aRsarTani eaxla maliqSas, ganudga qris­tianobas da gadavida sarkinozTa rjulze. am gziT miiRo sul­tanisagan kaxeTi. maSin, rodesac es yvelaferi xdeboda, ar iyo mSvidoba qveyanaSi, verc adamianebi cxovrobdnen bednierad TavianTi ukeTurebis gamo, radgan yvela asakisa da yvela mdgo­mareobisaman Sescoda RmerTs da gadauxvia swor gzas. bunebiT mowyale da saxieri RmerTi ise ganarisxes, rom TavianT Tavze daitexes is risxva, romelic usjuloebs emuqreboda da romel­ic gamoTqmulia esaias mier Semdegnairad: `vai, codvil modg­mas! xalxSi, romelic fexidan Tavamde savsea usjuloebiT, ver iqneba sicocxle, verc wylulebs moiSuSebs~, da kidev: `amitom ganadgurdeba Tqveni qveyana, ucxotomelebi gadaWamen mas, aaoxreben da daaqceven~.

es yvelaferi asec moxda da Cveni TvaliT vnaxeT; moxda war­moTqmul muqaraze ufro metic, radgan vis SeuZlia saTiTaod aRnusxos yvela is ubedureba, rac Tavs dagvatyda. magram yve­laferi amis Semdegac ar dacxra uflis risxva, radgan ar movi­nanieT, gons ar movegeT, arc [323] uflis gzas davubrundiT. amis gamo qveyanaSi Cadenil borotebaTa pasuxad RvTis mier movle­nili sxva gvemanic dagvatyda Tavs, raTa mcodvelT ar eTqvaT, rom `warmarTTagan ubedureba ara Cveni codvebis gamo dagvaty­da Tavs da arc RvTisagan iyo movlenili, aramed es JamTa siavisa da SemTxveviTobis gamoisobiT moxda­o~.

55

amitom aRvsebis dRes, TviT uflisa Cvenisa, ieso qristes aRdgomis dRes, rodesac sixaruli da gansveneba unda yofil­iyo yvelgan, risxviT gadmogvxeda ufalma da qveyana iseTi si­sastikiT Searyia, rom maRali mTebi da myari kldeebi mtvrad iqca, qalaqebi da soflebi daingra, eklesiebi ganadgurda, sax­lebs miwam uyo piri da saflavad gadaeqca masSi myofT. daiqca Tmogvis cixec da qveS moiyola nianias Ze kaxaberi coliTurT. es saSineli miwisZvrebi erT wlamde gagrZelda, romlis drosac uricxvi simravle adamianebisa daiRupa.

am risxvis Semdeg wyaloba gaixsena ufalma, is wyaloba, rom­liTac `wvrTnis Tavis yvela im Svils, romelic uyvars, klavs da sicocxles aniWebs maT~, mzad aris yvela Cvengans imaze meti mowyaleba mogvaniWos, vidre es ZaluZs mowyale mamas. rogorc werili ambobs: `ufals ar Caugdia CvenSi is Tesli, romliTac sodomad viqeciT da gomorelT davemsgavseT~. am drois Semdeg dabera cxovrebis niavma da gamoanaTes xsnis Rrublebma, radgan Tormeti wlis manZilze gagrZelebul gasaWirTa Semdgom uku­neTidan iwyo aRmociskreba mzem yoveli drois mefobisa, didma [324] saxeliTa da udidesma Tavisi saqmeebiT, RvTis mamis, davi­Tis mosaxelem, am daviTis samocdameTvramete Svilma, daviTma.

iyo maSin Teqvsmeti wlis, qoronikonsa 309­Si (1089 w.). giorgis mxolodSobil Zes mamam daadga samefo gvirgvini. vaRiaroT WeS­mariteba da vTqvaT: ̀ TviT zeciurma mamam ipova daviTi, mona Tvisi, da wmida sacxebeli scxo, radgan uflis xeli Seeweoda mas da uf­lis mklavma gaaZliera is~; `wyalobiTa da WeSmaritebiT iyo igi Se­mosili~ da ̀ ganadida is amqveynis yvela mefeze metad~; ̀ zRvebsa da mdinareebze ganavrco mefoba misi~. magram mxolod didi Sromisa da Rvawlis, mravali dRis Semdeg moxda is, rac Cven zemoT vTqviT.

daviTis gamefebisas aoxrebuli iyo qarTli da cixeebis gar­da mosaxleoba arsad iyo, arc raime nageboba idga. im dros li­pariti ganagebda TrialeTsa da kldekars da mis mimdebare mxa­reebs da TiTqos erTguli iyo mefe daviTisa. aseve Semoikribnen mis irgvliv kaxaberis Ze niania da sxva aznaurebic, cot­cotani, aqa­iq gadarCenilni. soflebis mkvidrebmac iwyes barSi Camos­vla da dasaxleba.

56

samefos sazRvari maSin lixis mcire mTaze gadioda, xolo me­fis rezidencia waRulis­Tavi iyo. rodesac qarTlis WalebSi an naWarmagevSi nadiroba moesurveboda, [325] sadac mravlad iyo irmebi da taxebi, cxenosnebs Camogzavnidnen da dazveravdnen iqaurobas. mxolod amgvarad Camodiodnen sanadirod barSi.

aseT viTarebaSi gavida oTxi weli; mokvda sultani maliqSa da liparitma iwyo Tavis mama­papaTa kvalze siaruli – Seudga veragobisa da usjuloebis qmnas. marTalia, qristes rjuls aRi­arebda, magram mefeTa orguloba da siZulvili gonebaSi hqonda gamjdari winaparTagan. radgan ar ineba sikeTis gziT siaruli, daadga borotebis gzas.

dainaxa ra es daviTma, ineba misi dasja. amitom garkveuli droiT daatyveva, rac sakmarisi iqneboda gonierisaTvis Wkuis saswavleblad. Semdeg, erTgulebis mravali da mtkice ficis damdebi lipariti, Suamdgomlad RvTis momxmobi, gaanTavisu­fla da igive pativi dautova, ar Seucvala: keTili adamiani, romelic siboroteSi ar aris gawafuli da arc sxvisgan elis amas, araTu marTals, aramed borotsac advilad Seibralebs.

xolo lipariti, rogorc ZaRli, miubrunda Tavis naTxevars da, rogorc Rori, amoigangla talaxSi: gamoucxada daviTs mtroba da umzadebda ukeTurebas sakuTar garemocvaSi. rode­sac mSvidma da RmrTivganbrZnobilma mefem dainaxa, rom ZaRlis kudi ar gaswordeba, verc kirCxibi daiwyebs sworad siaruls, meore wels kvlav Seipyro, ori weli datyvevebuli hyavda, Sem­deg ki saberZneTSi gagzavna. lipariti iq gardaicvala.

am dros gamovidnen frangni11, aiRes ierusalimi da antioqia da, [326] RvTis SewevniT, aRorZinda qarTli, gaZlierda daviTi da gaamravla mxedroba. aRar gadauxada sultans xarki da veRar izamTrebdnen Turqebi qarTlSi: am dromde, zamTris dadgomi­sas, TavianTi mxedrobiT Camodgebodnen xolme avWalaSi da diRomSi, mtkvris qvemoT da ioris piras, radgan maT ekuTvno­daT es adgilebi.

kaxeTSi kvirike mefobda, `kaci mefobisave Tana mefe­qmnili vnebaTa zeda~12 da WeSmariti qristiani. misca RmerTma daviTs xelsayreli dro da waarTva kvirikes zedaznis cixe. iyo qoron­

57

ikonis 323 weli (1103 w.). didebisa da gamarjvebebis dro daudga daviTs. yvelaferTan erTad moxda kidev is, rom mokvda rati, liparitis Ze, kaci orguli da namdvilad gvelis naSobi. ase das­rulda baRvivaSTa gvari, gvari gamamwarebelTa, radgan ratim Sesva ukanaskneli Txle risxvisa, qveynis winaSe SemcodeTa sas­meli. maTi gvaridan aRaravin darCa mkvidri, radgan gamoaSkara­vda uflis winaSe mamaTa maTTa usjuloeba da maTi mamuli mefem SeierTa.

erTi wlis Semdeg miicvala mefe kvirike; dasves kaxTa mefed misi Zmiswuli aRsarTani, romelsac ar hqonda mefobis unari: iyo avyia, usjulo, usamarTlo umecrebis gamo da sruliad gan­sxvavebuli Tavisi mamis Zmisagan.

ganWvrita mefem gonebis TvaliT da sworad mixvda, Tu ra saqme unda aResrulebina, raTa moemadlierebina RmerTi da didi sargeblobac moetana.

[gardaicvala kaTalikosi gabriel safareli da dajda kaTa­likosad ioane].

[327] RvTis saxlni, wminda eklesiebi, avazakTa TavSesafre­bad iyo gadaqceuli: saepiskoposoebi, rogorc avazakebs, xelSi hqondaT Cagdebuli ara Rirseul adamianebs, aramed Camomavlo­biT didgvarovnebs, magram uwesoebsa da uRirsebs. xucesebad da qorepiskoposebad TavianTi msgavsni hyavdaT dasmulni, rom­lebic saRmrTo sjulis nacvlad usjuloebis magaliTs aZlevd­nen mrevls. TviT uflis saxlidan da mRvdelTagan modioda yve­lanairi usjuloeba da codva. amas yvelafers RvTis Tvali xe­davda da, rogorc zemoT vTqviT, ganrisxebuli iyo.

ar aris Tanabari codva mRvdlisa da mxedrisa, mrevlisa da mRvdelTmTavrisa, mwyemsisa da samwysosi. amitom werilSi naTq­vamia: `mona, romelmac icis Tavisi batonis neba da ar moiqceva misi survilisamebr, igvemeba friad~. aseTi didi wylulis gan­sakurnavad mravalma adamianma moiyara Tavi. mefe daviTma saWiro drosa da adgilze Sekriba samefos kaTalikosi, mRvdelTmTavre­bi, meudabnoeni, moZRvarni da ganaTlebuli adamianebi. mravali dRis manZilze dawvrilebiT, srulad gamoiZies da yvelanairi Secdoma gaaswores, yoveli misaRebi da mosawoni saRmrTo wesi

58

daamtkices, [328] vinc uRirsad warmoaCina Tavi, gankveTes da SeaCvenes, gamoyares saydrebidan; Znelad Sesasrulebeli iyo es yvelaferi, radgan eseni (uRirsni) mTavarTa da warCinebulTa Svilni iyvnen, romlebmac uweso gzebiT SeaRwies saydrebSi. maT nacvlad WeSmariti mwyemsni da RvTisaTvis misaRebni daadgines; WeSmariti sarwmunoebis mSvenieri Zegli13 Seqmnes, aRmwereli da damadasturebeli Tormeti wmida krebisa. yvela monawile, dasaCuqrebuli, samefodan Tav­TavianT saxlebSi wargzavnes. da­viT mefem esec, didi kostantines msgavsad, yvela Tavis keTil saqmeze uwinaresad aRasrula da aw ixileT, Tu ra moimoqmeda san­acvlod RmerTma, israelis fxizelma mcvelma.

aRsarTani, kaxTa mefe, hereTis didebulebma – ariSianma, baramma da maTma dedis Zmam, qavTar baramis Zem, Seipyres da mefes gadasc­es. aiRo mefem hereTi da kaxeTi, erwuxSi didi brZola gadaixada da moipova cnobili da didi gamarjveba: mcirericxovani laSqriTa da TiTqos ganwiruli mxedrobiT daxoca sultnis uricxvi meo­mari, ganZis aTabagi da kaxeTisa da qveynis mosaxleobis is nawili, romelic, rogorc mteri, ise Semoertya gars qarTvelebs. ase ad­vilad da swrafad uboZa yovlisSemZle RmerTma daviTs es gama­rjveba: erTi meomari aTass araTu gaaqcevda, aramed ipyrobda kidec, xolo orni aramarto aTi aTass amarcxebdnen, aramed qris­tianebs isini sanTlebiT14 tyeebidan da ormoebidan amohyavdaT da atyvevebdnen.

[329] TviT mefe, rogorc vinme gareSe, zurgSi ki ar edga Tavis meomrebs da Soridan ki ar amxnevebda maT, rogorc erTi rome­lime mTavarTagani, aramed win miuZRoda laSqars da, rogorc lomi, maRali xmiT SeuZaxebda, grigalis siswrafiT daqroda; goliaTebr mrisxanebda da mtkice mklaviT amarcxebda mamacT, xocavda da anadgurebda Tavis gzaze yvelas. xmlis amdeni tri­alisagan misi xeli ara mxolod mieweba xmlis vadas Zveli davi­Tis eliazaris xelis msgavsad, aramed am xmliT daxocilTa sisx­liT aevso weli, rac cxadi gaxda omis dasrulebisa da sarty­lis Sexsnis Semdeg: iqidan gadmoinTxa uzarmazari raodenobiT Sesqelebuli, Seyinuli sisxli, romelic Tavidan TviT daviTis sisxli egonaT. im dRes mefes sami cxeni gamoukles, meoTxeze

59

mjdomma daasrula omi. es yvelaferi, rac aq vTqviT, aris mrav­lisgan mxolod mcire da umniSvnelo.

ganavrco ra daviTma Tavisi mefoba hereTsa da kaxeTze, dab­rkolebis gareSe Caibara maTi cixeebi da simagreebi da qveynis yvela mkvidrs gadaafina mzisebr wyaloba. da radgan RmerTi amgvarad ganagebda daviTis saqmeebs da warmatebas aniWebda yve­la mis wamowyebas, drodadro sakvirvel gamarjvebebs moapove­binebda da saocar Tanadgomas ucxadebda, arc mefe izarebda talantTa gamravlebas, aramed mTeli guliT emsaxureboda da imas akeTebda, rasac RvTis nebad da uflisTvis sasurvelad mi­iCnevda. es qvemoT naTqvamidan cxadi Seiqneba.

gadawyvita mefem monastris ageba da brZaneba gasca Senebas Sesdgomodnen RvTis madliT SerCeul umSvenieres da yvela­nairad unaklo adgilze. aq, rogorc meore ca, ise gadmoafara daviTma yovladwmida da kurTxeuli RvTismSoblis taZari, [330] yvela winandelze aRmatebuli rogorc Tavisi mSvenierebiT, ise sididiTa da Semkulobis sikeTiT da simravliT, agebuli Seu­darebeli ostatobiT, risi mowmec aris yvela misi mnaxveli. aR­avso siwmideebiT: wmidanTa patiosani nawilebiT, wmida xatebiTa da siwmidis samsaxurebeli didebuli da Seudarebeli sagnebiT.

yvelafer amasTan erTad moaTavsa daviTma taZarSi xosroan­Ta did mefeTa `taxtni da saydarni, sasanTleni da kidelni15 ferad­feradni~, alafad mopovebulni mis mier; gvirgvinni da yelsabamni, fialani da sasmisebi, romlebic nadavlad aiRo arabeTis mefeebisagan, rodesac daatyveva isini. yvelaferi es daviTma taZars Seswira RvTis saxelis ukvdavsayofad da im sak­virveli gamarjvebis samadlobelod.

Sekriba iq TavianTi patiosani cxovrebiT cnobili adamiane­bi, yvelanairi sikeTiT Semkulni; isini ara marto misi samefos mkvidrni iyvnen, aramed Tu sadme arsebobda siwmidiT, sikeTiT, srulyofilebiT, sulieri da xorcieli saTnoebiT aRvsili vinme, gamoiZia, moiyvana da adgili miuCina monasterSi.

liparitTa mamuli umemkvidreod iyo darCenili; bevr sxva sofelTan erTad, romelic ar iyo sadavo da gasayofi, isic uboZa maT, vinc mzad iyo RvTismSoblis samsaxurisaTvis – amiT

60

mudmivi saarsebo wyaro daudgina. amJamad es monasteri mTeli aRmosavleTis meore ierusalimia, [331] yvelanairi sikeTis mas­wavleli adgili, swavlulTa ganmswavleli, `meore aTina~, masze aRmatebuli saRmrTo wesebiTa da saeklesio msaxurebis mSve­nierebiT.

[misi saxelia gelaTi].kidev Caifiqra daviTma sxva ram, sakadrisi mowyale da tkbili

RvTisa da sakuTari kacTmoyvarebisa: Sesaferis, mSvenier adgilas aaSena TavSesafari, sadac Sekriba sxvadasxva seniT Sepyrobili Zmebi, uxvad da daunaneblad uzrunvelyo yvelaferi aucilebliT, daudgina Semosavali maTTvis saWiro xarjebisaTvis. TviTon mivida da daaTvaliera iqauroba, moikiTxa da saTiTaod eambora; anebivrebda rogorc mama, swyalobda da arafers aklebda, amx­nevebda da moTminebas sTxovda; Tavisi xeliT umzadebda sawols, samosels da sagebels, WurWels da maTTvis yvelafer aucilebels; TiToeuls misTvis samyof oqros aZlevda, maT mimarT moridebas moiTxovda momvlelebisagan – maTTan dakavSirebul yvelanair saqmes saukeTesod da RvTismsaxurebiT agvarebda.

am dromde qalaqi tfilisi, rusTavi da somxiTi, mTeli sam­Svil de da agarani Turqebis xelSi iyo, TrialeTsa da kldekars ki ganagebda Tevdore, Wyondidelis diswuli, gonieri da Zlieri adamiani. rodesac mefe afxazeTSi gadadioda, naklebad eSinodaT Turqebsa da maT mecixovneebs. imjerad mefe imereTSi gadavida, xolo Tevdore, abuleTi da ivane orbeli eaxlnen mwignobarTuxu­cess, giorgi Wyondidels da marjved Caigdes xelSi samSvilde.

yvela didma sixarulma moicva, radgan DdRiTidRe farTovde­boda samefos sazRvrebi. Seityves ra Turqebma samSvildis aRe­ba, somxiTis mravali cixe [332] miatoves da RamiT gaiqcnen – es cixeebi qarTvelTa xelSi gadavida. am dromde Turqebi rTvelis dadgomis Jams mTeli TavianTi mxedrobiT Camodiodnen somxiT­Si, dabanakdebodnen xolme gaCianSi, mtkvris piras, tfilisidan bardavamde, da ioris napirebze, am mSvenier gamosazamTrebel adgilebSi, sadac zamTarSi Tiva iseve iTibeba, rogorc gazafxu­lis Jams; uxvad aris SeSa da wyali, sxvadasxva nadirTa simravle da yvela piroba gancxromiT yofnisaTvis. am adgilebSi dgamdnen

61

TavianT karvebs. SeuZlebeli iyo aRricxva maTi cxen­jor­aqle­mebisa da cxvrebis simravlisa. sanatrel cxovrebas iwyobdnen: nadirobdnen, gansvenebasa da Svebas eZleodnen. araferi akl­daT. TavianT qalaqebSi vaWrobdnen, xolo Cvens sanapiro mxa­reebs ki arbevdnen, tyveebsa da alafs igdebdnen xelSi. gazafx­ulze kvlav somxiTisa da araratis mTebisken auyvebodnen. aseve Svebasa da mosvenebaSi iyvnen zafxulobiT: maT xelSi iyo mSven­ieri, abibinebuli mindvrebi, wyaroebi da ayvavebuli adgile­bi. imdenad Zlierni da mravalni iyvnen, rom ambobdnen: `mTeli qveynis Turqoba iq ariso~. aravis warmoedgina maTi gaZeveba an maTTvis zianis miyeneba, TviT sultansac ki.

qoronikonis 330­Si (1110 w.) samSvilde da Zerna aiRes. im wels movida sultani didi ZaliT, mTeli Turqoba, daaxloebiT asi aTasi kaci; sultani moulodnelad da didi moxerxebulobiT Semovida. mefe am dros naWarmagevSi iyo Tavisi msaxurebiTurT. rodesac saRamo Jams Seityo maTi TrialeTSi mosvlis Sesaxeb, imave Rames maslaTaSi wavida aTas xuTasi kaciT, radgan amdeni aRmoCnda masTan myofi. gamTeniisas movidnen Turqni; sastiki brZola gaimarTa da, RvTis SewevniT, daamarcxes qarTvelebma mteri. dRis bolos [333] gaaqcies SeSinebulebi da imdenad moC­qareni, rom karvebisa da WurWlis wasaRebadac ar Seyovndnen – qonebaze metad sakuTar fexTa siswrafe daafases da ase dab­rundnen Tav­TavianT qveynebSi.

mtris esoden sakvirveli gaqceva imdenad ver daijera TviT mefem da misma mxedrobam, rom arc aravin daedevna maT: egonaT, rom meore dRisaTvis gadaido brZola. giorgi Wyondidelma me­fis muxnarSi yofnisas rusTavic Caigdo xelSi – iyo qoronikonis 335 (1115 w.). es TurqTaTvis didad sawyeni aRmoCnda – iZulebul­ni gaxdnen gamosazamTrebel adgilebsac moridebodnen, radgan daazvervinebda xolme mefe winaswar im midamos, romelze Tav­dasxmasac apirebda, moulodnelad daatydeboda Tavs Turqebs da Jletda. da es moxda ara erTxel da orjer, gindac samjer, aramed mravalgzis. vityviT axla erT­erTis Sesaxeb.

taoSi TurqTa didi simravle karvebSi dabinavda: eimedebodaT mkacri zamTrisa da maRali mTebis gamo. qarTvelTa mefem aseT

62

xerxs mimarTa: qarTlis mxedrobas mzadyofna ubrZana, TviTon ki quTaTisSi gadavida – amiT mters eWvi gauqarwyla. Tebervlis TveSi Seatyobina qarTlelebsa da mesxebs, rom klarjeTSi daxve­drodnen mas, TviTon ki Sida jariT, xufTis gavliT, Woroxis na­pirebiT iara. SeerTda jari da moulodnelad daesxa mters Tavs, romelic uSiSrad da mSvidad grZnobda Tavs da ganlagebuli iyo basianamde da karniforis mTaze. iyo qoronikonis 336 (1116 w.).

[334] gaJlites uricxvi Turqi; xelSi Caigdes maTi saxleu­loba, cxenebi, cxvrebi, aqlemebi da mTeli maTi qoneba. aRivso daviTis samefo yvelanairi sikeTiT.

imave welsa mefem Tavisi asuli kata gagzavna saberZneTSi berZenTa mefis rZlad. amaze adre pirmSo asuli, Tamari, gag­zavnili hyavda Sarvanis dedoflad, raTa rogorc or mnaTobs mamisagan miRebuli mzisebri SaravandediT gaeciskrovanebinaT dedamiwa, erTs – aRmosavleTi, meores – dasavleTi.

[am dros moRvaweobdnen wignTa mTargmnelebi: efrem mcire, Teofile da arsen iyalToeli, agreTve iovane taiWis Ze, qristes aqeT qoronikonis 1174 wels].

Semdeg wels daviTma Seipyro grigolis Zeni, asam da SoTa, da aiRo giSis cixe. Tavisi Ze, demetre, Zlieri mxedrobiT SarvanSi gagzavna salaSqrod. demetrem gasakviri brZola gadaitana, riTac gaaoca mx­ilvelni da msmenelni. xelSi Caigdo qalaZoris cixe da Zlevamisili warsdga mamis winaSe, savse alafiTa da uricxvi tyveebiT.

Semdeg wels, bzobis dRes, gamoemarTa mefe Ranuxidan raxsi­saken da idResaswaula naxidurSi. iq Seatyobines TurqTa mier beSqen jayelis javaxeTSi mokvlis Sesaxeb. amitom didebulebi ewinaaRmdegebodnen mefis wasvlas. ar usmina maT, aramed daesxa Turqebs, raxsis piras mdgomT, amoJlita didi simravle, wamoiy­vana uricxvi tyve da wamoiRo auracxeli alafi.

[335] im wels aiRo somxiTis cixe – lore. imave wels, ivlisis orSi, gamTeniisas, xelSi Caigdo agarani. adre es cixe aRebuli hqonda mis papas, bagrats, magram mxolod samTviani brZolis Sedegad. amave wels, agvistoSi, mokvda sultani maliqi, mal­iqSas Ze, da aleqsi, berZenTa mefe. ver gaiges maT erTmaneTis sikvdili. moxda es qoronikonis 338­Si (1118 w.).

63

xedavda mefe daviTi, rom misi Zlevani da gamarjvebani Rv­Tis mier masze movlenili wyalobisa da Sewevnis Sedegi iyo, rom RmerTi aZlevda mas samefoTa mxareebs, qalaqebsa da cixeebs. magram ar hyavda mas iseTi simravle mxedrebisa, rom sakmarisi yofiliyo aRebuli qalaqebisa da cixeebis SesanarCuneblad da, amave dros, im laSqrobebSic monawileobis misaRebad, romelT­ac daviTi daucxromlad awarmoebda zamTar­zafxul. amitom moikriba daviTma swori, brZnuli gadawyvetilebebis mimRebi goneba, `viTarca daviT, sulisa mier wmidisa, aRiRo maRlad Tavi T¢si~, gadaxeda irgvliv yvelafers da mefuri gamWriaxo­biT sworad daaskvna, rom ar hyavda sakmarisi laSqari, romelic fexs aubamda misi sulis moZraobasa da survilebs.

aleqsandres msgavsad mefe daviTic Sewuxda, radgan masac SeiZleba mivusadagoT erTi filosofosis naTqvami: `aris mravali da uricxvi samefo, romelTa saxelic ki ar gsmenia Sen~. amoioxra da Tqva: `Tu eseni daumorCilebeli damrCa, ra fasi eqneba Cems mefobas~. amitom am meore aleqsandrem Tavisi didi gonebiT ganizraxa, rom ar iyo sxva gamosavali: [336] icoda yiv­CayTa tomis simravlis Sesaxeb, uwyoda maTi simamacis, simar­jvis, simardisa da sisastikis Sesaxeb brZolebSi; isic icoda, rom advilad samarTavni iyvnen da daemorCilebodnen mis nebas. amasTan erTad, ar iyo rTuli maTi moyvana, radgan axlos iyvnen da araferi gaaCndaT. amas emateboda is, rom mravali wlis win Tavis kanonier meuRled da saqarTvelos dedoflad daviTma moiyvana sanatreli da sikeTiT ganTqmuli guranduxt dedofa­li, Svili yivCayTa upirvelesi mTavris, aTraqa SaraRanis Zisa. amitom gagzavna mefem sando adamianebi, ixmo yivCayebi da Tavisi simamri.

yivCayebma sixaruliT miiRes misi mowveva. mxolod iTxoves ovsTagan mSvidobiani gatareba. amitom ganizraxa mefem ovseTSi wasvla da TqmisTanave gaemarTa kidec; Tan gaiyola Tavisi mwi­gnobarTuxucesi, giorgi Wyondideli, sulieri da xorcieli sikeTiT Semkuli adamiani, aRsavse sibrZniTa da gonierebiT, rCevis mimcemi, `sviani da frTxili, TanaaRzrdili aRmzrdeli patronisa~, yvela misi wamowyebis, saqmisa da Rvawlis monawile.

64

Sevidnen ovseTSi da gamoegebnen maTi mefeebi da mTavrebi; rogorc monebi dadgnen maT winaSe. aiyvana mZevlebi daviTma orive mxridan – ovsebisa da yivCayebisagan da am gziT advilad moariga es ori xalxi: daamyara maT Soris Zmuri siyvaruli da mS­vidoba. daeufla darialas, ovseTis misadgomebisa da kavkasiis mTianeTis yvela cixes. Seuqmna usafrTxo gza yivCayebs; Semoiy­vana maTi didi simravle. daviTis simamri da colis Zmani amaod ar damSvralan; uSedego ar yofila maTi Semoyvana: yivCayTa xe­liT gaunadgura qarTvelTa mefem sparseTs mTeli Zala, SiSis zari dasca sxvadasxva qveynis mefeebs; yivCayTa TanadgomiT aRasrula daviTma daujerebeli saqmeni, rac Semdgom iTqmeba.

[337] ovseTSi yofnisas gardaicvala giorgi Wyondideli. si­yrmidan patronis samsaxurSi iyo. didi pativiT Camoasvenes axal monasterSi da iq dakrZales. rogorc mama da mamaze meti ise gamoiglova is mTelma samefom da TviT mefemac; SaviT Sei­mosnen ormoci dRis manZilze, vidre ar iSva vaxtangi, romlis dabadebis sixarulmac gadafara glova.

daviTma yivCayebi ojaxebiTurT nayofier adgilebSi daasax­la. maTgan laSqarSi ormoci aTasi msaxurobda. isini cxenebiTa da saWurvliT aRkazma. xuTi aTasi yivCayi, yvela gaqristianeb­uli, sando da simamaceSi gamocdili, mudmivad Tavis gverdiT hyavda mefes. yoveldRiurad izrdeboda gaqristianebul yiv­CayTa raodenoba, uricxv simravles iZenda qriste. Semoikriba ra yivCayebi, daanawila isini razmebad, daudgina sardlebi da winamZRolni, Seiyvana am razmebSi Tavisi samefos rCeuli mx­edrebic, saukeTeso iaraRiTa da cxenebiT aRWurvilni, uRala­toni. maT win daviTi miuZRoda, Seudarebeli mxedarTmTavari da brZolebSi pirveli, romelzec SeiZleba gavimeoroT Zvelad, qaixosroze monayoli ambebi. iwyo sparseTis rbeva, Sarvanisa da didi somxiTisa. ar iRleboda, arc bezrdeboda, aramed Sesafer­is dros gonivrulad warmarTavda laSqrobebs, rogorc es mis did gonebas ekadreboda. vinRa SeZlebda misTvis winaaRmdego­bis gawevas an vin moaxerxebda Tavs dasxmoda? marTalia, wignebSi makedoneli frTovan vefxvs aris Sedarebuli Tavisi Tavdasxme­bis sisastikis, qveynebSi swrafi gadaadgilebis, saomar xerxTa

65

da ganzraxvaTa mravalferovnebis gamo, magram [338] Cveni gvir­gvinosani da axali aleqsandre, droiT misi Semdgomi, saqmiT, CanafiqrebiTa da simamaciT ar Camouvardeboda mas: imgvar saqmeebSi, romlebiTac aleqsandre iyo ganTqmuli, daviTi masze naklebi ar iyo – me is bevrad aRmatebuli mgonia. iseve, rogorc aleqsandre aRemateboda Tavis Tanamedroves16, aseve saRmrTo rjulisa da qristes mcnebebis dacvaSi yvelaze Tavdadebulebs gadaaWarba. da es yvelaferi imis fasad, rom ar misca Tavs Zilisa da mosvenebis ufleba, ar ahyva xorciel siamovnebebsa da survi­lebs; ar daakava goneba sasmel­saWmelsa da simRera­garTobaze fiqriT, aramed izruna mxolod saRmrTo da sulieri saqmeebis gasrulebisaTvis da amisaTvis moikriba mTeli Tavisi nebisyo­fa. ismineT mis mier oTxi wlis manZilze aRsrulebul saqmeTa Sesaxeb, rac mxolod mcire nawilia mTelisa.

Cveulebad hqonda mefes, rom winaswari ganzraxviT gadasu­liyo xolme afxazeTSi da amiT Camoetyuebina Turqmenebi mt­kvris piras gamosazamTrebel adgilebSi – maTi mstovrebi kval­Si edgnen daviTs da Tvalyurs adevnebdnen mis gadaadgilebas. gadavida mefe geguTSi, iqidan xufaTSi da amiT mters usafrTx­oebis SegrZneba gauCina. iyo qoronikonis 340 (1120 w.). Seityes ra Turqebma misi Sors yofnis Sesaxeb, Camodga maTi didi simravle botoraSi da dabanakda gamosazamTreblad. ar eZina mefes, fren­iT gamoiara mTeli gza da Tebervlis 14­Si moulodnelad daesxa maT Tavs. cota vinmem moaswro cxenze Sextoma da Tavis Svela. Caigdes qarTvelebma xelSi tyveebi, uricxvi alafi da movidnen RanuxSi.

[339] marxvis SvideulSi17 aiRo daviTma SarvanSi qalaqi yabala da aavso Tavisi samefo oqroTi, vercxliTa da yvelanairi sim­didriT. wamovida qarTlSi, swrafad Sekriba laSqari, Cavida SarvanSi maisis SvidSi, daarbia iqauroba liJaTadan vidre qur­devanamde da xiStalanTamde: alafiT datvirTulni dabrund­nen qarTlSi. im dReebSi Seebnen erTmaneTs Sarvanelni da dar­ubandelni, mokles afridoni da amowyvites Sarvanelni.

noembris TveSi wavida mefe aSorniaSi, daesxa Turqmenebs, ga­Jlita da daatyveva, wamoiRo uricxvi nadavli. ukan dabrunebisas,

66

gzad, isev Turqmenebs daesxa sevgelamejSi da motiralic ki ar da­tova maT karvebSi. da es yvelaferi erT weliwadSi moimoqmeda.

imave zamTars Cavida afxazeTSi biWvinTamde da moawesriga iqauri saqmeebi: wyalobis Rirsni Seiwyala, damnaSaveni Seipy­ro da dasaja. iyo mkacri zamTari, ido didi Tovli. rode­sac Turqebma Seityves, rom mefe Sors iyo, guldamSvidebiT Camodgnen mtkvris piras, magram loms, romelmac xerxi ixmara, arc omi ezareboda da arc eZina, verc veravin SeuSlida xels. swrafad wamovida afxazeTidan saSinel TovlSi, gadaawmendi­na lixis mTa, sadac Tovlis simaRle sami mxari18 iyo. mxedroba mzadyofnaSi daxvda. sanam qarTlSi cnobili gaxdeboda mefis Camosvlis Sesaxeb, daesxa Tavs Turqebs xunanSi. aavso laSqarma [340] midamo mTidan mtkvramde da gagidan berdujamde. maxviliT gaJlites mteri ise, rom ambis mimtanic aravin gadarCa. moxda es qoronikonis 341­Si (1121 w.), martis TveSi.

adidda gazafxulze mtkvari, kalapoti veRar itevda. amiT gulmocemuli Turqmenebi mSvidad Camodgnen bardavSi. maTac miagno mefem, yivCayebTan erTad gacura gauyinav wyalSi aloni­sken, gaJlita isini, daarbia bardavi, dahyo iq ori dRe da mSvi­dad dabrunda Sin alafiT aRvsili. iyo ivnisis Tve.

amgvarad Seviwrovebuli Turqmenebi, agreTve ganZel­tfilel­dmaneli vaWrebi, eaxlnen sultans: sparseTSi Ca­sulebma Savad SeiRebes zogma piri, zogma xelebi, zogmac mTeli sxeuli. uambes sultans maTze moweuli gasaWirisa da ubedure­bis Sesaxeb – am gziT daxmarebis miReba surdaT misgan. iyo maT Soris didi glova.

ixmo maSin sultanma arabeTis mefe durbezi, sadayas Ze, misca mas Tavisi Ze maliqi da mTeli laSqari; mxedarTmTavrad daad­gina elRazi, arduxis Ze, kaci dahmani19 da veragi. ubrZana sul­tanma mTel TurqmenTa modgmas, sadac ki vinme iyo brZolis Sem­Zle damaskodan da halabidan amoRma, Tavi moeyaraT salaSqrod; maTTan erTad ganZis aTabags mxedrobiTurT da somxiTis yvela amiras. iyo qoronikonis 341 (1121 w.).

Seikribnen isini, SeTanxmdnen, Seikvrnen viTarca zRvaSi qviSa; [341] aivso am meomrebiT qveyana – agvistos 18­Si moadgnen Tria­

67

leTs, manglissa da didgors – fexis dasadgmeli adgili aRar iyo aq. xolo rogor SeebrZola maT daviT mefe, uSiSari da gu­liT udreki, rogor warmarTa yovelive brZnulad, saqmis cod­niTa da mRelvarebis gareSe, rogor uvnebelad daicva Tavisi mxedrebi – amis srulad gadmocemas araTu Cveni, aramed qveynis yvela brZenis enac ki ver SesZlebs.

pirvelsave brZolaSi gandevna, gaaqcia maTi razmi, radgan uflis xeli Seeweoda da zeciuri Zala ifaravda daviTs; wmida mowame giorgi daufaravad da yvelas dasanaxad win miuZRoda da sakuTari mklaviT Jletda urjulo warmarTebs: TviT es urju­loni da umecarni aRiarebdnen amas da hyvebodnen mTavarmowame giorgis mier Cadenili saswaulis Sesaxeb, imis Sesaxeb, Tu ra simamaciT gaJlita man arabeTis saxelovani mebrZolebi, gaq­ceulebi rogori simarjviTa da mondomebiT devna da amoxoca: aivso maTi mZorebiT velebi, mTebi da Releebi.

Cveni laSqari da, saerTod, mTeli samefo aivso oqroTi da vercxliT, arabuli cxenebiT, asuruli jorebiT, karvebiT, sra­fardagebiT, nairgvari, Cvengan gansxvavebuli sabrZolo aR­WurvilobiT; qosebiTa da filakavanebiT20, sanadimo turfa sas­misebiT, avzebiTa da aTasgvari WurWliT21 – romeli furceli da melani ikmarebs amis CamosaTvlelad! glexebma isic dainax­es, [342] Tu rogor mohyavdaT datyvevebuli arabTa mefe. raRa saWiroa saubari TurqTa sxva saxelovan mebrZolTa Sesaxeb.

Sevudeqi ra amis Sesaxeb Txrobas, sibralulis Rirsad CavT­vale didi da ganTqmuli mWevrmetyvelebi; davasaxeleb mxolod umirossa22 da berZen aristovlis, agreTve iosipos ebraels, romelTagan erTma Seamko troelebi da aqevelebi, saqmeni aRamemnonisa da priamosisa, aqilevsisa da ektorisa, odiseosi­sa da orestisa – Tu romeli romels Seeba da vin vin daamarcxa; meorem ganadida aleqsandres gamarjvebani, misi simamace da Zlevamosileba; mesamem ki aRwera vespasiane­titos mier Tavi­anT Tanatomelebze moweuli ubedurebani. radgan maT sakmarisi saTqmeli ar hqondaT momxdaris Sesaxeb, amitom ritorobis xe­lovnebiT gaavrces monaTxrobi. rogorc TviTon aleqsandrem Tqva odesRac, `didi ar iyavi aqilevi, aramed didma umirosma

68

Segasxa xotba~: troadelTa ocdarvawliani omis manZilze Ses­aqebi araferi momxdara. xolo daviT mefem aseT brZolaSi sam saaTSi gaimarjva: mterma pirveli Setevis mogeriebac ki ver Se­Zlo. im brZen adamianebs mosaTxrobad xelT daviTis saqmeni rom hqonodaT da TavianTi ritorobis Sesaferisad aReweraT, maSin warmoiTqmoda sakadrisi qeba. `da eseni esoden~.

Semdeg wels pirvelive brZoliT aiRo mefem qalaqi tfilisi, oTxasi weli sparselTa xelSi namyofi; daumkvidra Tavis STamo­mavlebs saukuno `saWurWled da saxlad~. iyo qoronikonis 342 (1122 w.).

[343] Semdeg wels movida sultani SarvanSi, Seipyro SarvanSa, aiRo Samaxia da gamogzavna mociquli mefis winaSe, moswera weri­li da SemouTvala: `Sen tyeebis mefe xar da verasdros gamoxval velebze. radgan me Sevipyari SarvanSa, xarks viTxov Sengan; Tu in­ebeb, gamogzavne jerovani ZRveni, Tu arada, gamodi samalavidan da mnaxe~. gaigo Tu ara es mefem, swrafad uxmo Tavis mxedrobas; brZanebisTanave gamocxadda masTan samefos mTeli laSqari. gaemarTa sultanTan Sesabmelad; yivCayTa raodenobac cnobili iyo. sul ormocdaaTi aTasi kaci mzad iyo sabrZolvelad. rode­sac auwyes sultans daviTis laSqris mosvlis, misi Zlierebisa da simravlis Sesaxeb, SeSinda, aiyara velidan, romelzec iyo da­banakebuli, swrafad Sevida qalaqSi da gamagrda mis erT nawilSi xeTagan gavlebuli zRudiTa da TxrilebiT, meore mxridan ki mas qalaq Samaxiis zRude icavda. Seityo ra es mefem, aRar CaTvala saWirod gaqceulze ieriSis mitana, aramed daeca muxlebze, mad­loba Seswira saxier da kacTmoyvare RmerTs da iqve dabanakda.

maSin sultanma, mravali xvewna­mudaris SemoTvliTa da ZR­venis gamogzavniT, rogorc gasaWirSi Cavardnilma monam, iTxova ara ZRveni an SebrZoleba, aramed gza gasaqcevad; mravaldRiani SimSiliTa da wyurviliT Sewuxebulma iTxova ukve didi simd­abliT da ara ise, rogorc sultans Seefereboda.

[344] imave dRes mefis mxedrebma gaanadgures didi ZaliT sultnis dasaxmareblad mimavali ranis aTabag aRsunRulis razmi, oTxi aTas kacamde. mxolod gaqceulma aTabagma Zlivs miaRwia sultanamde. amis mxilveli sultani imave Rames gaipara

69

da sasdunidan gaqceuli sxva gziT dabrunda Tavis qveyanaSi. da dabrunda amgvarad gamarjvebuli da RvTisaTvis madlobis Sem­wirveli mefe. mcire xniT daisvena amTenSi.

Semdeg Tves, ivnisSi, kvlav wavida daviTi SarvanSi, saSinel sicxeSi aiRo gulistani, Sarvanis mTavari qalaqi, SeierTa Sar­vani da misi brZanebis yvela morCilad Semsrulebeli sikeTiT aavso. wamovida qarTlSi. rTvelobis Jams gadavida geguTSi, in­adira, moisvena, iqauri saqmeebi moagvara da martSi isev qarTl­Si dabrunda, aiRo qalaqi dmanisi. aprilSi Tavs daesxa dar­ubandel Saburans, amowyvita qurdni, lekni da darubandeli yivCayni, xelSi Caigdo Sarvanis cixeebi: Rasanni da xozaondi da maTi mimdebare mxare.

arwivisamebr, SeuCereblad ganagrZo dawyebuli: maisis TveSi daipyro somxiTis cixeebi: gagni, teronakali, qavazinni, nor­bedi, manasgomni da talinjaqari; ivnisSi laSqriTurT gadaiara javaxeTi, kola, karnifora, basianni speramde da sadac Turq­mani naxa, yvela gaJlita da daatyveva; Camoiara buRTayurze da dawva olTisi: didi gamarjvebiT dabrunda TrialeTSi. patara Sualedi gaCnda brZolebs Soris da laSqari droebiT Tav­Tavis adgilsamyofels daubrunda.

agvistos 20­Si eaxlnen daviTs anel TavadTa mociqulni23 da moaxsenes boJanas wyaros zemoT mdgari cixisa da qalaqis mtris xelSi gadasvlis Sesaxeb. swrafad dagzavna [345] mefem laSqris Sesakrebi werilebi da mesame dRes samoci aTasi mxedari ukve mis winaSe idga. gaemarTa daviTi iqiTken da rodesac miaRwia daniS­nul adgils, advilad aiRo mesame dRes qalaqi anisi da misi cixe­ebi, agreTve anisis garSemo soflebi da mxareebi.

[Seipyro arfaslanianni da amowyvita isini, vinc anisis say­dari misgiTad aqcia, iqauroba da qalaqi qristianTa sisxliT morwya. samagiero gadauxada maT RvTismoyvare daviT aRmaSen­ebelma da Tavidan morwya iqauroba molaTa da dariSmanTa sisx­liT; saydari, romelic berZenTa dedoflis, katronites, aSeneb­uli iyo da TviTonac iq ganisvenebda, Tavidan akurTxa. mividnen saflavTan daviTi, kaTalikosi, episkoposni da mTeli laSqari, Tavidan auges wesi da TviTon mefem samjer CasZaxa saflavSi:

70

`gixarodes, wmidao dedofalo, radgan ixsna RmerTma Seni say­dari usjuloTagan”. mkvdris Zvlebma am dros saflavidan xma gamosces. micvalebulma RmerTs madloba Seswira. gancvif rda mefe da mTeli eri. wamovida iqidan mefe daviTi.

wamoiyvana daviTma bulasvari Tavis rva ZesTan, mxevlebTan da rZlebTan erTad da gagzavna afxazeTSi; anisis mcvelad mesxi aznaurebi datova, TviTon ki qarTlSi dabrunda. mcire xniT daasvena mxedrebi. Semdeg gaemarTa Sarvanisken, aiRo qalaqi Samaxia da biritis cixe, daimorCila mTeli Sarvani da cixeebsa da qalaqebSi herTa da kaxTa didi laSqari Caayena. yvela iqauri saqmis gamgebelad da zedamxedvelad Tavisi mwignobarTuxuce­si svimoni, Wyondideli mTavarepiskoposi, im dros bediel­ala­verdeli, daadgina, msgavsi Tavisi dedis Zmis, giorgisa, yvela RirsebiT Semkuli da brZeni adamiani.

Sarvanis yvela saqme moawesriga mefem, saboZvariTa da yvela­nairi sikeTiT aRavso qurdni, lekni, Tarasni. movida qarTlSi – yivCayebs gamosazamTreblad sadgomi miuCina, uzrunvelyo sazrdeliT da daudgina zedamdgomni. yvelaferi moagvara [346] qarTlsa, somxiTsa da anisSi. didi saqmeebi hqonda Cafiqrebuli gazafxulze da kidev ufro Zlieri laSqrobebi, radgan veravin uwevda winaaRmdegobas: TviT sultanic ki, yvelgan, sadac iyo, misi SiSiT Zrwoda da adre dapyrobil qalaqebsa da qveynebsac veRar miiCnevda Tavisad; Sors myofsac ki ZilSi SiSi ar asven­ebda da mRviZares sikvdili elandeboda.

amis gamo zedized gzavnida sultani mociqulebs ZRven­iT, raTa daecxro mefis risxva: gzavnida mZime saWurWleebs, turfebsa da nairgvars, ucxo da iSviaT frinvelebsa da cxove­lebs. cdilobda daemyarebina mSvidoba, keTili urTierToba da daecva Tavi yivCayTa Tavdasxmebisagan. arafrad agdebda gaweuli xarjis sidides, oRond ki sakuTari TavisTvis, sadac ki iqneboda, mSvidoba da xsna moepovebina. mamaci daviTis mier xelSi Cagdebuli mxareebi, tyeebi da simdidre mravaljer aRe­mateboda adre mis mama­papaTagan warTmeuls. mSvidoba daamyara qveyanaSi, aavso da gadaavso yvelanairi sikeTiT, yvelaferi ganadgurebuli aRadgina da gaamSvena. Cvens samefoSi, nacvlad

71

gardasul dReTa ganadgurebisa, yvela droze aRmatebuli mSvi­doba da keTildReoba damyarda.

aseTia daviTis mefobrivi mimoslvani, brZolani da Rvawlni, Zlevani, gamarjvebani, dapyrobani, qveynisaTvis didi da mrava­li mtruli samefosa da samTavros CamoSoreba. es yvelaferi man qmna da aRasrula, Cven mxolod mciredi warmovaCineT da isic ara iseTi aRmatebulebiT, rogorsac imsaxureben mis mier aR­srulebuli didi da mosayolad SeuZlebeli saqmeebi. rogorc lomis brWyalis da yvavilis mcire fesvis aRweriT ver gamosax­av lomsa da yvavils, aseve, Cveni mcdelobiT, mxolod daviTis Crdilis warmoCena movaxerxeT aq.

[347] SeiZleba vinmem ifiqros, rom amqveyniur saqmeTa ase warm­marTvels rogor unda moecala saRmrTo da sulieri saTnoebebis araTu xorcSesasxmelad, aramed maTze safiqraladac ki: erTi mokv­davi adamianisaTvis sruliad sakmarisia imis gakeTeba, rac daviT­ma SeZlo – rogori ganadgurebuli samefo ra simaRlemde aiyvana, qveynis sazRvrebi sadamde gadaswia, damarcxebulni gamarjvebule­bad aqcia! yvelafer amis verdamnaxvelni ki ar unda SevibraloT, aramed unda vauwyoT, rom vinc gamoiZiebs da zedmiwevniT Seityobs daviTis saqmeebs, aq Cvengan warmoTqmuli mis mier aRsrulebul amqveyniur saqmeTa Sesaxeb uvargisad da arafrismTqmelad moeCve­neba – damcrobilad da male dasaviwyeblad. saukuneebSi dasarCen saRmrTo saqmeebze, romelTac is amqveyniurze mets akeTebda da ufro saWirodac miiCnevda, Cvenc giambobT aq, mravlisgan mxolod mcireTa Sesaxeb, ise, rogorc mtkvridan dasalevad asaReb erT peSv wyalze. solomoni ambobs: `sibrZnis dasabami sibrZnea” , xolo daviTi, mama RvTisa – `sibrZnis dasabami uflis SiSia”. uflis SiSi hqonda daviTs siyrmidan da asakis matebasTan erTad uZlierde­boda: Tavis droze aman iseTi nayofi gamoiRo, rom ormxriv Seamko is – mefem iseTi saqmeebi moimoqmeda, romliTac daamSvena Tavisi rogorc xorcieli, aseve sulieri cxovreba.

ismineT: Tavisi gonierebis wyalobiT daviTma sibrZnis dedad uflis SiSi miiCnia, RmerTad – saRmrTo werili. rac ki moipov­eboda sxva enaTagan gadmoRebuli qarTulad, yvelafers Tavi mouyara, Zvelsa da axals, rogorc meore ptolemeosma; mxolod

72

amis imedi hqonda da imdenad Seiyvara da SeiTvisa, rom TavisTvis sicocxlisa da gezis mimcemad aRiara. [348] es iyo misi saukeTeso sazrdeli, tkbili da sawadeli sasmeli; Sveba, romelic misTvis erTdroulad gancxromac iyo da sargeblobis momtanic, Wkuis saswavlebeli. dRedaRam ganuwyvetel momosvlaSi da mouwyenel laSqrobebSi, dausrulebel garjaSi myofs mudam Tan dahqonda jorTa da aqlemTa simravleze akidebuli wignebi. sadac ki Camo­qveiTdeboda, pirvel rigSi wigns iRebda xelSi da ar wyvetda kiTxvas, sanam ar daasrulebda.

vaxSmis Semdeg, Zilis an sxva raime saqmis nacvlad – kvlav wign­is kiTxva. rodesac Tvalebi daeRleboda, yurebs Seunacvleb­da: sxvaTaSoris ki ar ismenda wamkiTxvelisagan warmoTqmuls, aramed gulisyuriT gamoiZiebda, hkiTxavda, ufro metad ki TviTon ganmartavda wakiTxulis siRrmesa da azrs. saocari ram aris: yvelam uwyiT, rom nadirobis dros yvelaze mTavaria nadi­ris danaxva da misi devna, xelSi Cagdebis Semdeg ki – nanadirevis daTvaliereba. magram daviTis sibejiTe amasac sZlevda: nadi­robisasac ki wigni eWira xelSi da rodesac gadamwyveti momenti dadgeboda, mxolod maSin Caabarebda wigns romelime msaxurs, TviTon ki daedevneboda nadirs. nuTu ggoniaT, rom xelcarieli dabrundeboda da amaod daSvreboda? verc erTi xorcieli ver Seedreboda mas nadirobaSi da veravin imdens ver moinadirebda. vinme mosimaxos ebraeli mSvildosnobaSi da laSqris winamZ­RolobaSi mxedarTa Soris saukeTesod aleqsandres asaxelebs, aqilevi [349] kentavrosis mier elinTa Soris mSvildosnobaSi misabaZad aris miCneuli, sparsi baram­juri ki sparselTa So­ris gasaocar, sakvirvel saqmeTa Camdenad, magram sinamdvileSi, rogorc davinaxeT, verc erTi amaTgani ver Seedreboda daviTs.

kidev sxvasac vityvi, rac misi wignis siyvaruls warmoaCens da am naTqvamSi araferi iqneba tyuili, radgan warswymeds ufa­li `yvelas, vinc ki icruebs”: kiTxulobda daviTi samociqulos. rodesac daasrulebda, wignis bolos niSans ukeTebda. im niSnebiT davTvaleT, rom erTi wlis manZilze ocdaoTxjer waikiTxa.

kidev bevri sxva ram arsebobs am adamianis warmosaCenad, mag­ram me mxolod erTs davumateb ukve Tqmuls: qalaqi tfilisi,

73

marTalia, jer srulad ar iyo damorCilebuli, rogorc amJamad aris, magram qristianTa sisxliT ki savse iyo – xan Tavs daesx­modnen xolme da vinc ki qristiani iyo, yovelgvari mizezis ar­sebobis gareSe gaJletdnen, xan qaravnebs Semoyolil Turqebs Caugdebdnen xelSi droebiT Semosul da ukan wamsvlel qris­tianebs, daatyvevebdnen an daxocavdnen. ase nadgurdeboda didi xnis manZilze qveyana, rac daviTis mudmivi wyromis mizezi iyo.

Semovida erTxel didi qaravani ganZidan da mravali Turqi Semoyva Tan. Seityo ra es mefem, gagzavna TxuTmeti rCeuli msax­uri, raTa loWinis mxares saZovarze gayvanili qalaqis naxiri moetacebinaT da maT dasabruneblad gamosuli Turqebi am xe­rxiT amoeJlitaT. daviTma mxolod samasi mxedari damala avWa­lis ReleebSi – ar endo sxvas, meomrebi iq datova da [350] wavida marto, iaraRis gareSe, mxolod xmlis amara. Tan waiRo saRmrTo wigni da mxedrebs ubrZana, adgilidan ar daZruliyvnen, sanam TviTon ar mividoda maTTan.

msaxurebma Seasrules nabrZanebi, wamoasxes naxiri; gamo e dev­nen Turqebi, daaxloebiT asi kaci. didi Setakebis Semdeg cxen­ebi dauxoces daviTis msaxurebs, Tumca qveiTadac mamacurad ibrZodnen. mefes ki, rodesac CamoqveiTda, ar egona jer TurqTa mosvla da gaerTo kiTxvaSi. imdenad moicva misi goneba aman, rom sruliad daaviwyda, ra saqmis gamo iyo mosuli, sanam xmauri ar miswvda mis yurT. maSinve Sewyvita kiTxva da, cxenze amxedrebul­ma, miaSura im xmas. rodesac Tavze waadga Tavis msaxurebs, aseT gasaWirSi myofT, da imasac mixvda, rom verc mxedrebis dasaZax­eblad wavidoda, radgan amasobaSi dauxocavdnen msaxurebs, swrafad gadaeSva brZolaSi rogorc arwivi, gafanta Turqebi kak­bebiviT da erTbaSad imdeni daxoca, rom maTi cxenebi sakmarisi aRmoCnda mis msaxurTaTvis. amxedrebulebma gaJlites Turqebi da maTgan mxolod Zalian mcireT Seaswres qalaqSi. mTeli gza TurqTa gvamebiT iyo mofenili. amdeni jafisagan daviTis xmalic ki gaiRuna da veRar Tavsdeboda qarqaSSi. mxolod maSin mivida Tavis mxedrebTan, romlebmac didi sayveduri uTxres. SeityeT, Tu rogori saqmis dros da rogori mouclelobis Jamsac ki um­niSvnelovanesad wignis kiTxva miaCnda?! ai, ase iyo es.

74

vityvi imasac, rom Tu ara codna wmida werilisa24 da imisa, ramac gardasul droTagan moaRwia, Tu ara gaTvaliswineba, rac wina mefeebma sworad moimoqmedes [351] an ver aRasrules garkveul mizezTa gamo, rogorc solomoni ambobs: `icis JamTa cvalebadobis Sesaxeb, SeuZlia igavTa axsna da momavlis gan­Wvreta warsulze dayrdnobiT”, rom ara es, rogor moaxerxebda ase damdablebuli mefobis kverTxis, aseTi dacemuli da Znelad aRsadgeni qveynis iseT simaRleze ayvanas, rogorzec sxvam ve­ravin SeZlo? saRmrTo werilSi aRweril beseleilisa da eTam israitelis sibrZnes aRemata daviTis goniereba; vin aRracxos is, rac mefeebs moeTxovebaT: marTva­gamgebloba, samefos sxva­dasxva kuTxis damorCileba, qveynis sazRvarTa dacva, Sida da­pirispirebaTa aRkveTa, samefos dasawynareblad zomebis miRe­ba, laSqrobebi, mTavarTa mier Cafiqrebuli mzakvrobebis amoc­noba, meomarTa Soris wesrigis damyareba, saeroTa morCilebaSi yola, xelisufalTa da sasamarTlo moxeleTa SerCeva, qveynis saxazino SemosavlisaTvis Tvalis midevneba, mociqulebTan Sexvedra da maTTvis pasuxis gacema, ZRvenis momrTmevTa Rir­seulad gastumreba, Semcodeebis wyalobiT gamosworeba, erT­gulTa uxvad dasaCuqreba, moCivarTa saqmeebis samarTliani gamoZieba, mosakiTxavTa Sesatyvisi mokiTxvani, mxedarTa gaZ­Rola da Zlieri brZolebi – vin moaxerxebs im amouwurav samefo saqmeTa CamoTvlas, romelTa aRsrulebaSi veravin – verc Zveli da verc axali mefe ver Seedreboda daviTs: amas misi sibrZniT aRsrulebuli saqmeni mowmoben, mzis Saravandedze ubrwyinva­lesni da cxadni.

sultani moxarked gaixada, xolo berZenTa mefe, rogorc ojaxis wevri, ise gaierTgula; daamarcxa warmarTebi, gaJlita yvela momxduri, gaiumcrosa mefeni, daimona xelmwifeni; gan­devna arabebi, aaoxra ismaitelni, mtvrad aqcia sparsni, gaaRa­taka maTi mTavrebi. mokled rom vTqva, [352] sakuTar TavTan Se­darebiT araraobad warmoaCina yvela winamorbedi mefe, goli­aTni, gmirni, odiTganve saxelovanni, mxneni da Zlierni.

romel gonebas SeuZlia Caswvdes mis RvTiur saTnoebebs da sulier saqmeebs, an, Tu Caswvda, romelma enam SeZlos Rirseu­

75

lad Txroba maT Sesaxeb! rogorc ufali, iseTi simarTliTa da miukerZoeblobiT marTavda da gansjida Tavis samwysos da iseve, rogorc solomonis Sesaxeb gvsmenia da rasac gvauwyeben moses mierni gansjani da Txrobani, mis mier samarTlis aRsrulebi­sas arsaiT gadaixreboda sasworis pina. yvelanairi saTnoebis saTave, siwmide, imdenive hqonda, ramdenic did antons. veravin gaixsenebs Tundac misi siWabukis droindel misTvis Crdilis mimayenebel raime SemTxvevas, radgan amdagvaris gaxseneba TviT ufals ar ZaluZs! danamdvilebiT vici, rom aTi wlidan moyole­buli mudmivad eziareboda qristes uxrwnel saidumlos wmida bageebiTa da ganwmedili gonebiT, svindisis karnaxiT da ara gonebis mxilebiT: amis mowmea zecaSi ufali. locvisa da marxvis Sesaxeb xom zedmetia saubari, imdenad Tavis saqmed miaCnda es. monastrebi, saepiskoposoebi da eklesiebi locvis wessa da rigs da mTel saeklesio gangebas darbazis karidan iRebdnen, rogorc zedmiwevniT Sesasrulebel kanons, yvelanairad mSveniersa da gamarTuls, locviTa da marxviT sikeTis momtans.

macduri simRerebi, sanaxaobebi da drostarebani, RvTis sa­Zulveli gmoba da yvelanairi uwesoba aRmofxvrili iyo misi laSqridan da uricxvi modgmidan25, rogorc zeciuri arsebebi­dan. glaxakTaTvis imdeni wyaloba hqonda gacemuli, rom misma keTilma saqmeebma aavso zRva da xmeleTi. ara mxolod Tavisi samefos lavrebis, sakrebuloebisa da monastrebisaTvis [353] zrunavda, aramed aseve saberZneTis, mTawmidis, borRaleTis, asureTisa da kvipris, Savi mTisa da palestinisa. gansakuTrebiT gaamdidra nairgvari SesawiraviT saflavi uflisa Cvenisa, ieso qristesi da ierusalemSi arsebuli wmida adgilebi. misi wyaloba amaze Sors gavrcelda: sinas mTaze, sadac mosem da eliam Rmer­Ti ixiles, monasteri aaSena da Seswira uamravi oqro, Zvirfasi qsovilisgan damzadebuli gadasafareblebi, rac ki arsebobda saeklesio wigni da yvela saWiro nivTi, damzadebuli uZvir­fasesi oqrosagan. vin aRracxos is, rasac Tavisi xeliT aZlevda farulad, yoveldRiuri xarjebisaTvis, Tu ara zeciurma mamam, romelic mas amisTvis daufaravad miagebs. iyo misi Qqisa msub­uqi: aucileblad avsebda qisas misi sando adamiani yoveldRe

76

drakniT, dRis bolos carieli mohqonda gaxarebulsa da suli­erad kmayofils. zogjer mis naxevars gascemda, zogjer verav­is naxavda, savses Seanaxvinebda meore dRisTvis da amooxvriT ityoda: `dRes veraferi SevsZine qristes Cem codvaTa gamo”. da amas akeTebda ara moxeleTagan morTmeulis xarjze an qveynis saWurWles aklebda raimes, aramed Tavisi sakuTari monagebidan: erTxel Tavis moZRvars, iovanes ocdaoTxi aTasi drahkani misca glaxakTaTvis dasarigeblad. da es mxolod mciredia im mrav­lisagan, risi moyolac SeiZleba.

ara marto monastrebi da lavrebi gaaTavisufla Semawuxebel miwis mesakuTreTagan, yvelanairi gaWirvebisa da begarisagan, aramed Tavisi samefos mRvdlebic, raTa SesZlebodaT mTeli mondomebiT aRevlinaT saRmrTo msaxureba.

yvelafer amasTan erTad ramdeni eklesia aaSena, ramdeni xidi gasdo saSiS mdinareebze, ramden Znelad saval gzaze daago qva, ramdeni [354] eklesia, warmarTTagan Seginebuli, ganwmida da Rv­Tis saxlad aqcia, ramdeni urwmuno wmida embazamde miiyvana da qristes Seavedra, ramdeni iRvawa, raTa mTeli qveyana exsna eSmak­isagan da RmerTisTvis daesakuTrebina! amis gamo gadmovida masze mociqulobis madli, rogorc pavlesa da did kostantineze.

bevr sikeTesTan erTad Semdegic daadgina: radgan mraval­ricxovan laSqarTan erTad misi swrafi gadaadgilebis gamo advilad ver midiodnen masTan moCivarni, gaWirvebulni da da­Cagrulni, isini, visac gankiTxva da mefobrivi Sewevna sWird­eboda, gzis maxloblad mdebare romelime borcvze an kldeze, gindac xeze unda asuliyvnen, rogorc zaqni. Tu vinme amgvars SeniSnavda mefe, gagzavnida masTan mis mierve dadgenil samar­Tlian kacebs, romelTac unda gamoeZiebinaT moCivaris saqme da daxmareba gaewiaT misTvis. bevrjel gvixilavs igi cremlmdinare nairgvari mZime seniT SepyrobilTa danaxvisas, seniT, romelic xSirad emarTeba xrwnad da ubadruk sxeuls – aseTi daavadebebi sxvaze metad quTaTisis mxareSi Cndeba; vin aRracxos im yivCay tyveTa raodenoba, romlebic man gaanTavisufla da safasuris fasad daibruna; vin aRweros jerovnad is pativi, romliTac daviTi monazvnebs eqceoda, Tavmdabluri Sexvedrebi da maTi

77

mokiTxva, siyvaruliT urTierToba da TiToeuli maTganisaT­vis mirTmeuli saboZvari – yovelive is, rac maT yoveldRiur yofaSi sWirdebodaT.

am yovladbrZen mefeze kidev erTi ram unda iTqvas, riTac is yvelasaTvis `saSiSad sazareli” iyo, radgan es niWi da sruliad gansacvifrebeli unari mas RvTisagan hqonda boZebuli. samefos Tundac moSorebul kuTxeSi an mis laSqarSi ar moiZeveboda didi Tu mcire, visi Cadenili [355] saqmec, keTili an boroti naTqva­mi, mefisaTvis dafaruli darCeboda. araferi rCeboda dasaid­umloebuli – yvelafari, farulad qmnili Tu Tqmuli, misTvis gacxadebuli xdeboda; iseT SiSis zars scemda, rom damnaSaveTa zraxvebsa da fiqrebsac ki moaxsenebdnen mas. monazonTa Rvawl­isa da keTil saqmeTa Sesaxebac, romelTac isini TavianT ganmar­toebul senakebSi akeTebdnen, uwyoda daviTma; kargad icoda, ra Sori manZili iyo gasavleli eklesiamde da moTminebisaTvis aqebda da Senatroda maT. nu iZieb, mkiTxvelo, Tu rogor axerx­ebda amas: kargad uwyoda, Tu ra sargebloba moyveboda misTvis amgvar simkacres. es imisTvis rodi keTdeboda, rom mxolod viRaceebi gaekicxa maT mier Cadenil saqmeTa gamo. ar iyo ase. damigde yuri!26

didi da saSuri saqmeebi moagvara am gziT mefem, rac bevri sike­Tis mizezad iqca: uwindeburi orgulobis, mzakvrobisa da Rala­tis gulSi gavlebasac ki veravin gabedavda, verc didi da verc pat­ara, araTu Tqmas Tundac Tavisi meuRlisa da TanamecxedrisaTvis, axloblisaTvis Tu SvilebisaTvis, radgan yvelam danamdvilebiT uwyoda, rom sityvis piridan amosvlisTanave es sityva mefisaTvis cnobili gaxdeboda. mravali swored amis gamo iqna dasjili da mx­ilebuli. amis gamo misi mefobis manZilze veravin gaivlo gulSi Ralati – daviTi yvelasaTvis mosaridebeli da pativsacemi iyo.

yvelani – mRvdelTmoZRvarni, mRvdelni, diakonni, monazon­ni – TavianT saqmes wesierad asrulebdnen da saTaves udebdnen yovelgvar saTnoebas, radgan daviTis SiSiT veravin gabedavda uweso saqcielis Cadenas; icodnen, rom [356] araferi daifare­boda misgan; isic icodnen, rogor aqebda mefe yovelgvar saT­noebas da aZagebda arawmida da uweso saqmeebs. verc soflis da

78

verc qalaqis mkvidri, verc mxedari da verc nebismieri pativi­Ta da asakiT Semkuli adamiani gabedavda uweso gziT siaruls: yvelgan gamefebuli iyo wesiereba, kanonmorCileba, patiosneba; TviT meZavnic ki daculni iyvnen – SiSi aiZulebda yvelas saRm­rTo da mSvidobis gziT siaruls.

es didi saqmeebi, romlebic mxolod RvTis mier SeiZleba yo­filiyo aRsrulebuli, iseTi siadviliT warmarTa, rogorc sxva veravin moaxerxebda. amitom mTel qveyanas ganefina SiSi da zari da yvela mkvidrs hqonda misi didi krZalva.

warsdgnen erTxelac mefis winaSe veragi xalxis warmomadgen­lebi – yovlad boroti somxebis episkoposebi, maTi monastrebis winamZRvrebi, mravalni, romlebic Tvlidnen, rom miaRwies gan­swavlulobisa da mecnierebis mwvervals. sTxoves, rom ebrZane­bina krebis mowveva, sadac isini pasuxs gascemdnen sacilobel kiTxvebs TavianTi rwmenis Sesaxeb. Tu am kamaTSi somxebi dama­rcxdebodnen, isini qarTvelTa rjulze gadavidodnen da sa­kuTars SeaCvenebdnen, xolo Tu gaimarjvebdnen, iTxovdnen, rom aRar ewodebinaT maTTvis mwvaleblebi da aRar SeeCvenebinaT.

maSin ixmo mefem ioane, qarTlis kaTalikosi, mis daqvemde­barebaSi myofi episkoposebi da meudebnoeni, agreTve berZnul da qarTul enebze mTargmneli da mecnieri, mTeli eklesiis gan­manaTlebeli arsen iyalToeli, da kidev sxva mcodne da brZeni adamianebi.

paeqroba gagrZelda ciskridan saRamos cxra saaTamde da ver SeZles kamaTis dasruleba, radgan orive mxridan mxolod gamarjvebis survili iyo da erTmaneTisTvis Seuracxyofis mi­yeneba: iWrebodnen iseT sakiTxebSi, saidanac Znelad arsebobda gamosavali. [357] moswyinda mefes amisi smena da uTxra maT: ̀ Tqven, mamano, rogorc filosofosni, siRrmeebSi da CvenTvis ucnobi codnis sferoSi SexvediT; araferi gvesmis, rogorc uswavle­lebs da eriskacebs. minda icodeT, rom me, rogorc mxedrobaSi aRzrdili, Sors var swavlulebisa da codnisagan, amitom uswav­leli, litoni da martivi sityvebiT dagelaparakebiT”.

Tqva ra es, iwyo maTTan saubari im sityvebiT, romelTac, ueWvelad, RmerTi STaagonebda. imdeni igavi da magaliTi mou­

79

tana, imdeni gasaocari da damajerebeli ganmarteba moiSvelia, rom iseve daamarcxa isini, rogorc odesRac egviptelni dama­rcxdnen da aiZula dadumebuliyvnen; ver gasces veraferze pa­suxi, rogorc odesRac did basils aTinaSi.

es mwvaleblebi imdenad SeaSina da imdenad ususurad agrZno­bina Tavi, rom aSkarad aRiares TavianTi damarcxeba da mxolod esRa Tqves: `mefeo, Cven Sen am moZRvarTa mowafe gvegone, magram vxedavT, rom TviTon yofilxar moZRvarTa moZRvari da Sens quslamdec ki ver amaRlebulan isini, vinc Tqven moZRvrad aris miCneuli”. da aseTnairad damadanaSaulebelni sakuTari Tav­isani, Sercxvenilni gabrundnen da aRarasodes gaubediaT ig­ives gakeTeba.

arseboben iseTebic, romlebic adanaSauleben mefes aseTi be­jiTi moRvaweobisa da amdeni brZolebis, laSqris Seusvenebeli mimosvlisa da gansacdelSi yofnis gamo. maTi TqmiT, `mSvil­dic ver aitans mudmivad mozidulobas, verc orRanos simi27 – ganuwyvetel daWimulobas, radgan xmarebis manZilze [358] isini gacvdebian”. amgvarad, sruliad umizezod kicxavdnen mas.

magram amis mTqmelebma jer is moisminon, rom am dros afxaze­Tis samefo dasustebuli da dauZlurebuli iyo; tyveobisa da zemoT naxseneb gaWirvebaTa gamo laSqari Zalian iyo Semcire­buli da vinc iyo, isinic galaCrebulni, mterTagan bevrjel damarcxebulni, uiaraRod da ucxenod darCenilebi, TurqebTan brZolaSi sruliad gamoucdelni da maT winaSe didi SiSis mqone­ni. rom ara es amdeni laSqroba, patar­patara brZolebi, swori da mamacuri winamZRolobiT mxedarTa brZolebSi gawvrTna, mravali gamarjvebiT molaSqreTa gamowrToba, maTTvis mxneo­bis Canergva Zlieri brZolebis gadatanis Sedegad – SeqebiTa da dasaCuqrebiT, jabanTa laCrebad gamocxadebiT – SercxveniTa da gakicxviT, ris Sedegadac mis mxedarTa Soris aRaravin ip­oveboda mxdalad Seracxuli, rom ara yovelive es, rogor moe­povebina amdeni gamarjveba, an rogor moeSorebina qveynisTvis amdeni mtruli samefo? nuTu SeiZleboda amis miRweva ZiliT, amwvanebul adgilebSi Rvinis smiTa da gancxromiT, laCruli qceviT? ara, ver moxerxdeboda es; arc aleqsandre moqceu­

80

la ase: jer Tavisi Tanamemamuleebi Sekriba da maTi meSveobiT daipyro evropis dasavleTi: italia, romi da afrikeTi; Semdeg, amaTi daxmarebiT, karqedonSi Sesulma daipyro egvipte; egvip­tidan – palestine da finike; kilikiis xelSi Cagdebis Semdeg SeebrZola darioss. mxolod mas Semdeg, rac sparseTi SeierTa, gaimarjva hindos pirosze – am gziT Semoiara mTeli msoflio da miaRwia imas, rasac miaRwia. [359] mxolod qarTvelTa laSqriT verc aleqsandre verafers gaxdeboda. xolo daviTi rom sparsTa mefe yofiliyo, an berZenTa da hromTa laSqari hyoloda, an sxva romelime didi samefosi, maSin genaxaT mis mier Cadenili saqme­ni, aRmatebulni yovelive imaze, rac aq iqna Seqebuli.

vityvi meore mizezsac: qarTvelebs odiTganve orguloba axasiaTebT TavianT ufalTa mimarT. rodesac aRzevdebian, gamdidrdebian, gandiddebian da gancxromiT iwyeben cxovre­bas, maSinve boroti zraxvebi uCndebaT, rogorc amis Sesaxeb mogviTxrobs qarTlis Zveli matiane da razec metyvelebs isic, risi danaxvac Cven TviTon SegviZlia amJamad. daviTma, ubrZnes­ma kacTa Soris, es kargad icoda. amitom arasdros aravis misca mocla imisaTvis, rom aseTi ram CaefiqrebinaT, gancxromis dro hqonodaT, Sekrebiliyvnen da raime msgavsi moemoqmedebinaT. yvelaferi, risi gakeTebac daiwyo, mSvenivrad da Rirseulad ganasrula kidec. lomsac SeiZleba brali wauyenon, rom maimu­niviT ar aRiqvams garemos da arc kvernasaviT mfrTxalia.

kidev sxvagvar bralsac sdeben, amboben ra: `zogs Seiyvarebs da ganadidebs, zogs moiZulebs da daamcirebs; zogierTs aRamaRlebs, zogierTs daamdablebs”. eha, usamarTlobav, hoi, ugunurebav! im saqmis gamo sdeb brals miwier adamians, riTac RmerTs miemsgavsa? vis gaugonia, rom odesme aseTi ram momxdariyo, hoi, adamiano! maS RmerTsac ratom ar uyeneb brals, ugunuro? gana xuTi qanqaris aTad mqcevs ar misca is aTi qanqari? gana erTis Semnaxvels ar waarTva is erTic da ar daumata im aTze meTerTmeted?

ris gamo aris naqadagebi samoTxis Svebani da sasufevlis ne­tarebani RvTis nebis WeSmaritad aRmsrulebelTaTvis, xolo urCTa da uRirsTaTvis – saSinelebani?28 gana usamarTlobas Caidens mefe, Tu ganadidebs erTgulT, frTxilT da mamacT

81

nacvlad orgulTa, jabanTa da uRirsTa? nuTu gonjma brali [360] unda dasdos sarkes, radgan masSi Tavis gamosaxulebas cxadad xedavs: uRirsebma da gamousadegarebma amaSi sakuTari Tavi unda daadanaSaulon da ara sarke. nuTu aravin iyo iseTi, vinc sworad Seafasebda yvelafers da gaerkveoda im adamianSi, romlis CrdilqveSac iyvnen Sekrebilni erebi, tomebi, enebi, ovseTisa da yivCayeTis mefeni, somxeTisa da frangeTisani, Sar­vanisa da sparseTisani. moviSvelioT nabuqodonosoris xilva: `vxedavo, ambobs, dedamiwaze xeTa Soris iseTs, romelic Tavisi simaRliT cas swvdeba, xolo misi rtoebi – cis kides. foTlebi misi mSvenieria, nayofi ki – uxvi da sakmarisi yvela garSemo myo­fis dasanayreblad. mis qveS damkvidrdnen mxecni qveyanisani, mis totebSi binadroben cis frinvelni: misiT sazrdoobs yoveli xorcieli”.

ai, nimuSi ara Seuferebeli, aramed mefobis Rirsi pirovne­bisa! sityvebiT aris gamoTqmuli Cven mier danaxuli! misi sit­kboebis, sikeTisa da sibrZnis xilvis msurvelni qveynis kideTa­gan ikribebodnen mis winaSe. vin iyo misebr tkbili SexvedraTa Jams, mosawoni Tavisi ganzraxvebiTa da TavSekavebiT, mSvenieri saxiT, warmosadegi, axovani taniT, sxeulis awyobili aRnagobiT, RoniT Zlieri, uZlieresi Tavisi SemarTebiT 29, momxiblavi Rim­iliT, dardiT imaze, rac sadardebeli iyo, mowyale mzeriT, Si­Sis zaris damcemi Tavisi lomebrivi sisxartiT, brZeni gonebiT, ubrZnesi Tavisi gadawyvetilebebiT, ubralo qceviT, mraval­gvarad warmmarTavi saqmeTa, simSvidiT damsjeli, Semqebeli saqmis codniT, yvelanairi sikeTisaTvis gzis mimcemi; maRali umaRlesTaTvis da mdabali umdablesTaTvis; TviT mtrebisT­visac ki sawadeli, sayvareli da maTi Semarcxveneli gamoCenili lmobierebis gamo. vis axasiaTebs [361] erTi mainc am sikeTeTa­gani? vin mouyara yvela maTgans erTad Tavi? es warmosadgena­dac ki Znelia, araTu misabaZad. ise iyo igi aRsavse yvelafer amiT, rogorc navi saTnoebaTa uZvirfasesi tvirTiT da SeuZle­beli iyo amaze zemoT aRsvla.

mSvidoba da siwynare sufevda daviTis samefoSi. maSin Cve­ni cxovrebis didma gamgebelma da Tavisi gangebiT yvelafris

82

ukeTesobisaken warmmarTvelma, romelmac uwyis da romelic gviwesebs amqveyniuri cxovrebis Jamsa da wlebs, ise ganago, rogorc keTilma muSakma: rodesac ixila marcvliT savse da miwisken dazneqili TavTavebi, iCqara nayofis daunjeba iseve, rogorc navis gonieri mmarTebeli iswrafvis navsadgurisaken Tavisi mravalgvari tvirTiT savse naviT, raTa araferi evnos mas qveynis mRelvare zRvisagan.

zamTris Jams, damSvidebul da dawynarebul samefoSi, ara mis romelime ganapira adgilas, aramed SuagulSi, TviT mis mi­erve Tavis gansasveneblad da misaZineblad winaswar dadgenil adgilas daiZina mSvenieri ZiliT da mieaxla Tavis winaprebs. mxolod esec ki sakmarisia misi RmerTTan siaxlovis saRiare­blad. mravaljer da mravali mizeziT emuqreboda mas sikvdi­lis safrTxe – maTgan mxolod mcires vityviT: nadiris devnisas erTxel muxnarSi cxeni waeqca da ise daSavda, rom sami dRis man­Zilze usulod da uZravad iyo, mxolod sunTqviT xvdebodnen mis cocxlad yofnas. sami dRis Tavze, Sededebuli sisxlis aR­monTxevis Semdeg, daubrunda sicocxle da metyvelebis unari, aRdga mkvdreTiT. aseTi ram bevrjer SeemTxva da RmerTma ixsna sikvdilisagan.

kidev gavixseneb sxva SemTxvevas: romeliRaca cixisTvis ibr­Zodnen qarTlSi; idga mefe SuadRisas Tavisi karvis win, mxolod perangiT mosili. cixidan gamotyorcna viRacam isari da [362] moxvda mTavarangelozis patara oqros xats, romelic gulze ekida daviTs – saRmrTo Zalam ixsna igi sikvdilisagan. ramdenjer ganizraxes misma yivCayebma Ralati da miugzavnes am mizniT mama­ci kacebi, zogi xmliT, zogic SubiTa Tu isriT. da es moxda ara erTxel da orjer, gindac samjer, aramed mravalgzis. arasdros miuSva `RmerTman kuerTxi codvilTa marTalsa mas zeda”, 30 aras­dros `misca igi ÃelTa meZiebelTa misTasa” 31 , radgan mravaljer Turqebisagan gamodevnebuli, marto, uiraRo yofila, magram yovelTvis ifaravda mas zeciuri Zala mdevarTagan; yovelTvis da yvelanair saqmeSi iyo bednieri da sviani, madliT aRsavse.

mSvenier da Sesaferis dros mouwoda RmerTma TavisTan uflis­moyvare daviTs; surda, rom samaradiso mefoba daemkvidrebina

83

misTvis: aRar daRala xangrZlivi iZulebiT yofiliyo mkvidri Cveulebriv mokvdavTaTvis gankuTvnili am mZime, miwiuri sau­flosi, ar aiZula misi amaRlebuli suli SeboWili yofiliyo mi­wiuri sxeuliT; arc is iyo saWiro daviTisTvis, rom didi xnis man­Zilze Seeqcia Tavi warmavali, xrwnadi gvirgviniTa da samefo sa­mosliT, aramed Seamko namdvilad WeSmaritiT, dausrulebeliTa da samaradisoTi, sadac TviT bunebiT RmerTi meufebs `madliT RmerT­qmnilTa zeda” – iq, TavisTan aiyvana samefod, Semkuli uxrwneli, brwyinvale gvirgviniTa da porfiriT: iq mkvidrobs igi amJamad da garemoculia RmrTaebis naTeliT.

moxda es ianvris TveSi, ocdaoTx ricxvSi, SabaT dRes, qoron­ikonis 345­Si; iyo daviTi gardacvalebis Jams ormocdacameti wlis. [363] imefa ocdaTeqvsmeti weli da, rogorc adre daviTma gaamefa solomoni, amanac TviTon aiyvana taxtze Tavisi Ze dimi­tri, misgan mxolod saxeliT gansxvavebuli, srulad momcveli da msgavsi mamulTa Zirebis; daadga Tavze patiosani qvebiT Semkuli mSvenieri gvirgvini – winaparTa saTnoebaTa simbolo; Semoartya welze Zlieri maxvili – eha, rogori RirsebiT xmarebuli! Semosa porfiri lomebriv mklavebze da axovan tanze. daloca warmate­buli cxovrebisaTvis da bednieri dReebisaTvis, uanderZa am qveynis wina mefeebis Tayvaniscema da warmarTTa damorCileba, Tavisi mefobis Jams simarTliT marTva qveynisa da mSvidobiano­ba. ase gacvala amqveynis mkvidroba zena sasufevelze, romlis binadarnic Tavisufalni arian Sromisagan, oflisa da zrunvis­agan; mefobs iq daviTi im simdidreTa wyalobiT, rac win waimZ­Rvara, im maRali saujis wyalobiT, romelsac mparavTagan verc moakldeba da verc Semcirdeba, qalaqSi, romlis mSveniereba ar uxilavs mokvdavis Tvals da romlis brwyinvalebas ver daitevs xorcielis guli, xolo monaTxrobs mis Sesaxeb – sasmeneli, rad­gan iq aris Sveba da sixaruli, romelsac Tan ar axlavs mwuxareba da simdidre, romelsac Tan ar moyveba siRatake da mxiaruleba, romelsac ver Secvlis mwuxareba da mefoba, romelsac ara aqvs dasasruli – iq aris sicocxle, romelsac ver Seexeba sikvdili.

84

cxovreba da uwyeba qarTvelTa mefeebis, bagrationebis, Sesaxeb, Tu saidan movidnen isini am qveyanaSi, anu ra droidan floben qarTlSi mefobas, romelic aRwera

sumbat daviTis Zem

adamma Sva seiTi. seiTma Sva enosi. enosma Sva kainani. kain­

anma Sva maleli. malelma Sva iaredi. iaredma Sva enoqi. enoqma Sva maTusala. maTusalam Sva lameqi. lameqma Sva noe. noem Sva semi. semma Sva arfaqsadi. arfaqsadma Sva kainani. kainanma Sva sala. salam Sva eberi. eberma Sva falegi. falegma Sva ragavi. ragavma Sva seruqi. seruqma Sva naqori. naqorma Sva Tara. Taram Sva abra­mi. abramma Sva isaki. isakma Sva iakobi. iakobma Sva iuda. iudam Sva farezi. farezma Sva esromi. esromma Sva arami. aramma Sva aminad­abi. aminadabma Sva naasoni. naasonma Sva salmoni. salmonma Sva boosi. boosma Sva iobedi. iobedma Sva iese. iesem Sva daviT mefe. daviT mefem Sva solomoni. solomonma Sva robuami. robuamma Sva abia. abiam Sva asafi. asafma Sva iosafati. iosafatma Sva iorami. ioramma Sva ozia. oziam Sva ioTami. ioTamma Sva aqazi. aqazma Sva ezekia. ezekiam Sva manase. manasem Sva amoni. amonma Sva iosia. io­siam Sva iovakimi. iovakimma Sva ieqonia. ieqoniam Sva salaTaeli. salaTaelma Sva zorababeli. zorababelma Sva abiudi. abiudma Sva eliakimi. eliakimma Sva azori. azorma Sva saduki. sadukma Sva aqimi. aqimma Sva eliudi. eliudma Sva eliazari. eliazarma Sva mataTani. mataTanma Sva iakobi. iakobma Sva iosebi, qmari mariami­si da Zma kleopasi. kleopam Sva naomi. naomma Sva sala. salam Sva

sumbat daviTis Ze

Prinect Color Editor
Page is color controlled with Prinect Color Editor 4.0.55 Copyright 2008 Heidelberger Druckmaschinen AG http://www.heidelberg.com You can view actual document colors and color spaces, with the free Color Editor (Viewer), a Plug-In from the Prinect PDF Toolbox. Please request a PDF Toolbox CD from your local Heidelberg office in order to install it on your computer. Applied Color Management Settings: Output Intent (Press Profile): GrayCoated_hdm.icc RGB Image: Profile: eciRGB.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no RGB Graphic: Profile: eciRGB.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no CMYK Image: Profile: ISOcoated_v2_eci.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Preserve Black: no CMYK Graphic: Profile: ISOcoated_v2_eci.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Preserve Black: no Device Independent RGB/Lab Image: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Device Independent RGB/Lab Graphic: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Device Independent CMYK/Gray Image: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Device Independent CMYK/Gray Graphic: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Turn R=G=B (Tolerance 0.5%) Graphic into Gray: yes Turn C=M=Y,K=0 (Tolerance 0.1%) Graphic into Gray: no CMM for overprinting CMYK graphic: no Gray Image: Apply CMYK Profile: no Gray Graphic: Apply CMYK Profile: no Treat Calibrated RGB as Device RGB: no Treat Calibrated Gray as Device Gray: yes Remove embedded non-CMYK Profiles: no Remove embedded CMYK Profiles: yes Applied Miscellaneous Settings: Colors to knockout: yes Gray to knockout: yes Pure black to overprint: no Turn Overprint CMYK White to Knockout: yes Turn Overprinting Device Gray to K: no CMYK Overprint mode: set to OPM1 if not set Create "All" from 4x100% CMYK: no Delete "All" Colors: no Convert "All" to K: no

85

robuami. robuamma Sva moxTari. moxTarma Sva eliakimi. eliakim­ma Sva beniameni. beniamenma Sva ierobemi. ierobemma [373] Sva mose. mosem Sva iuda. iudam Sva eliazari. eliazarma Sva levi. levim Sva iorami. ioramma Sva manase. manasem Sva iakobi. iakobma Sva miqia. miqiam Sva iovakimi. iovakimma Sva ierubemi. ierubemma Sva abrahami. abrahamma Sva iobi. iobma Sva aqabi. aqabma Sva svimoni. svimonma Sva izaqari. izaqarma Sva abia. abiam Sva gaadi. gaadma Sva aseri. aserma Sva isaki. isakma Sva dani. danma Sva solomoni. sol­omonma Sva Svidi Zma, romlebic mas RmerTma tyveobis Jams uboZa.

es Svidi Zma, Zeni solomonisni, tyveobidan wamosuli huriebi, wamovidnen filistimTa qveynidan, Camovidnen eklecSi, raqael dedoflis winaSe da mis mier moinaTlnen. darCnen isini somxiTis qveyanaSi da dRemde maTi STamomavlebi ganageben somxiTs.

maTi oTxi Zma movida qarTlSi: erT­erTi maTgani, saxelad guarami, daadgines erisTavad. es aris qarTlis erisTavi da bagrationTa pirveli winapari. qarTlis bagratovanni im guara­mis SviliSvilni da STamomavalni arian.

guaramis Zma, saxelad sahaki, wavida kaxeTSi da daumoyvrda ners­es. amaTi ori sxva Zma, saxelad asami da varazvardi, wavidnen kambe­CanSi, mokles sparselTa spasalari, daipyres kambeCani da dasaxld­nen xornabujSi. am dromde maTi STamomavlebi iq mTavroben.

mas Semdeg, rac gorgaslis STamomavlebma dakarges mefoba, qarTlSi Zalaufleba amaT dromde epyraT aznaurebs, magram maTi ukeTuri saqmeebis gamo maTac dakarges qarTlis gamge­bloba.

im dros mcxeTaSi kaTalikosi iyo svimon­petre; mcxeTaSi mosax­leobam kleba iwyo, xolo tfilisi aRmSeneblobis gzaze idga.; ar­mazi knindeboda da kala gandiddeboda. sparselebi batonobdnen qarTlSi, kaxeTSi, hereTSi, somxiTSi, sivneTSi, aspurangSi.

[mokvda kaTalikosi svimoni da dajda mecxre kaTalikosad samoeli].

[374] im dros mcxeTaSi kaTalikosi iyo samoeli; Seikriba mTeli qarTli da airCies guarami, daviTis STamomavalTagani, romelic mosuli iyo Cven mier ukve naxseneb Tavis ZmebTan, asamTan da varazvardTan erTad. Svidni Zmani huriani, filistim­

86

Ta qveynidan tyveobidan Tavdaxsnilni, eklecidan wamovidnen, sadac isini monaTla raqael dedofalma. dedofalma sam maT­gans saxeli Seucvala: erTs daarqva muSeli, meores – bagrati, romelic aris bagratovanTa winapari, xolo mesames – abgavari. erTi siZed Semoiyvana, ori ki daamoyvra somxiTis mefeebTan.

es oTxi Zma, rogorc ukve vTqviT, gamoemarTa qarTlisken. guarami dasves erisTavad. berZenTa mefem mas kurapalatobis pativi uboZa da gamogzavna mcxeTaSi. guaramma Cauyara safuZ­veli jvris eklesias, romelic mcxeTaSia.

danarCeni sami Zma wavida kaxeTSi; sahaki daumZaxlda bakurs, nerses Zes, xolo asami da varazvardi wavidnen kambeCoanSi da aumxedres xalxi vezans, bahar Cubinis erisTavs; mokles vezani da daipyres kambeCoani.

im dros mcxeTaSi kaTalikosi iyo samoeli. mis dros tfilisis mcxovreblebma daiwyes eklesiis Seneba: naxevars mTeli mosax­leoba aSenebda, xolo meore naxevars – erTi vinme dedakaci.

kaTalikosi mcxeTaSi iyo barTlome.am guaramis Semdeg erisTavobda Ze misi stefanozi, demetres

Zma. agrZelebdnen mcxeTaSi jvris eklesiis Senebas.mis dros wamovida berZenTa mefe erekle da Cavida tfilisSi.

ganlagda kalis cixis pirdapir. cixisTavi Seexmiana mas gaRmidan da dauZaxa erekles: `vacis wveri gaqvs, xolo kiseri – mamali Tx­isa~34. rodesac gaigo es sityvebi erekle mefem, ganrisxda da dan­iel winaswarmetyvelis wignidan aseTi ram amoikiTxa: ̀ aRmova vaci dasavleTidan da Seumusravs rqebs aRmosavleTis verZs~. da upa­suxa mefem cixisTavs: ̀ Tu [375] eg sityvebi me mekuTvnis, kadniere­bisaTvis ormagad dagsji~. datova tfilisSi cixis asaRebad ji­bRu erisTavi, TviTon ki baRdadisken gaemarTa. mivida gardabanSi varaz gagelTan da im adgilas dabanakda, romelsac hqvia xuzaSe­ni. monaTla ereklem varaz gageli da mTeli misi xalxi. iwyo ekle­siis Seneba, romelic ubrwyinvalesia yvela sxva eklesiaze. wavida berdujSi, ganlagda soflis SuagulSi, aRmarTa qvis jvari da safuZveli Cauyara wmida RvTismSoblis eklesias; daasrula misi gumbaTis mSenebloba. xolo jibRum aiRo kala, agreTve tfilisis cixe, cixisTavi ki Seipyro. amouvso mas piri drahknebiT, radgan

87

Tqva man erekle mefis sadidebeli, xolo mefis SeuracxyofisaT­vis tyavi gaaZro da gaugzavna erekles gardabanSi, varaz gagelT­an. gardabanidan mefem gadainacvla lalSi, ixmo TavisTan mewekev­nelTa mTavari, monaTla is da wavida baRdadSi. xelSi Caigdo baRdadi, Seipyro mefe xuasro da moatanina `Zeli cxorebisa”35. daiwyo ierusalimis aRdgena, dasva patriarqad modisto da ukanve gamoemarTa. dabrunda Tavisi wasvlidan meSvide wels. mis dabrunebamde tfilisSi sionis eklesiis mSenebloba dasrulda, xolo jvris eklesia jer kidev dasamTavrebeli iyo.

erekle mefem tfilisSi, mcxeTasa da ujarmaSi mqadagebelni waravlina, raTa yvela qristiani eklesiaSi Sesuliyo, xolo mogvebi da cecxlis msaxurni, vinc ar moinaTleboda, brZana, rom moeklaT. maT monaTvla ar isurves, aramed cbierebiT Seerivnen qristianebs. aRmarTes yvela maTganze maxvili da eklesiebSi iwyo sisxlis mdinareebma Ddena. ganwmida ra qristes rjuli, RvTisa Cvenisa, dabrunda erekle mefe Tavis samefoSi.

qarTlSi mTavrobda igive stefanoz didi. kaTalikosi ki iyo meore barTlome.

qarTlSi mis dros da mis Semdeg mTavrobda adarnase, Ze ste­fanozisa. mis dros sami kaTalikosi gamoicvala: iovane, babila da Tabori. amis Semdeg mokvda adarnase mTavari da mis nacvlad dajda Ze misi, stefanozi. man daasrula jvris eklesia, daawesa jvris dResaswauli da dasaxlda tfilisSi. kaTalikosni iyvnen samoeli da enoni. mis dros aRweres qarTli [376] da waiRes [es sabuTi] saberZneTSi. moaRwia ambavma, rom agarianelebma daipyres baRdadi.

am stefanozis Semdeg erisTavobda misi Ze, guaram kurapalati.mis Semdeg – varaz bakuri; Semdeg – Ze misi, anTipatrosi,

romelmac moaqcia gardabanelni; Semdeg – nerse da misi Zeni: filipe, stefanozi da adarnase; Semdeg – adarnases Zeni: gurgen erisTavi da aSot kurapalati.

aSot kurapalati, rodesac ganagebda am qveyanas, damkvidreb­uli iyo bardavsa da tfilisSi; mis mflobelobaSi iyo garSemo mdebare mxareebic. maSin gaZlierdnen agarianelebi da daiwyes aSot kurapalatis devna. ver gauwia maT aSotma winaaRmdegoba

88

da gacla gadawyvita. gaemarTa saberZneTisken. Tan hyavda deda, coli da ori mcirewlovani Ze: ufrosi adarnase da misi Semdgo­mi, bagrati. umcrosi Ze, guarami, jer ar iyo dabadebuli. Tavisi xalxi, samefos mkvidrni, mcire raodenobiT axldnen: vinc mi­hyveboda, iyvnen colSviliTurT. moadgnen javaxeTis mTas, didi tbis, faravnis napirs; mgzavrobisagan daRlilni, ganlagdnen dasasveneblad tbis napirze. sakvebis miRebis Semdeg mcire xniT daiZines. mZinareebs daesxaT Tavs sarkinozTa didi laSqari. maSin Seewia RmerTi aSot kurapalats da mis patara laSqars mi­aniWa mterze gamarjveba: moisra uricxvi sarkinozi. wamovidnen iqidan da CamoaRwies SavSeTis xeobaSi.

SavSeTis xeoba maSin dausaxlebeli iyo, mxolod ramdenime sofeli arsebobda, radgan sparsTa batonobis dros aoxrda iqauroba, rodesac yru baRdadelma Semusra yvela cixe. verc SavSeTi da Radoni gadaurCa mas. da amis Semdeg muclis senma gawyvita SavSeTisa da klarjeTis mosaxleoba da mciredni ga­darCnen mxolod alag­alag. SavSeTis darCenilma mosaxleobam isini sixaruliTa da siyvaruliT miiRo da damkvidrda aSoti iq. keTilad warumarTa RmerTma aSots da amefa SavSeT­klarjeTze. zogi sofeli iyida, zogic, dangreuli, xelaxla aaSena da am gziT gaamravla soflebi maT mxareSi. RmerTi Seewia da berZenTa mefis nebiT ganmtkicda misi xelmwifeba.

[377] klarjeTis tyeebSi miagno aSot kurapalatma erT kldes, romelzec adre vaxtang gorgasals cixe hqonda aSenebu­li, saxelad artanuji. dangreuli iyo es cixe yru baRdadelis droidan. ganaaxla is aSotma da kvlav cixed aqcia, mis mopirda­pire mxares ki, cixis qvemoT, qalaqi aaSena. cixis SigniT aRmarTa wmida mociqulTa, petresi da pavles, eklesia. moimzada ekle­siaSi saflavi da damkvidrda am cixeSi. Semdeg kvlav daeufla qveyanas qalaq bardavis misadgomebamde. bevrjer mianiWa Rmer­Tma aSots Zleva da didi dideba brZolebSi.

gavida erTxel aSoti, raTa Seekriba laSqari sarkinozTa wi­naaRmdeg sabrZolvelad. mivida erT adgilas da dagzavna iqidan laSqris Semgrovebelni. sanam laSqari Seikribeboda, daesxnen mas moulodnelad sarkinozni da gaaqcies. gamoemarTa aSoti, movida

89

nigalis xevSi da daiwyo xalxis Segroveba, raTa gaezarda laSqari. isini, visac man mosvla ubrZana, gamoemarTnen, magram modiodnen Turme mis mosaklavad. sanam mis karamde moaRwevdnen, araferi icoda aSotma maTi mzakvrobis Sesaxeb; mxolod maTi mosvlis Sem­deg Seityo, ra ganzraxva hqondaT. aSots mcire laSqari hyavda da ver gauwevda winaaRmdegobas. amitom Tavi eklesias Seafara. sakurTxevelze mokles is maxviliT, daisvara sakurTxeveli me­fis sisxliT, radgan dakles aSoti mis safexurebTan, rogorc cx­vari da misi daRvrili sisxli dResac amCnevia iqaurobas.

rodesac aSotis qveSevrdomebma, romlebic dolisyanaSi iyvnen, Seityes TavianTi patronis, aSotis, mokvlis Sesaxeb oroz­morozis ZeTa mier, gamoeSurnen dolisyanidan da daedevnen me­fis mkvlelebs; daewivnen maT WoroxTan da daundoblad daxoces yvela. wamoiRes mkvdari aSot kurapalati da dakrZales is Tavis saflavSi artanujis cixeSi, wmida mociqulTa eklesiaSi. mok­les aSot kurapalati `dasabamiTgan welsa 6830­sa, `qoronikonsa meaTcameted moqceulsa Sina 46­sa~ (826 w.), ocdacxra ianvars.~

darCa aSots sami Ze: ufrosi adarnase, misi Semdegi – bagrati; es ori [378] mas Tan hyavda, rodesac SavSeT­klarjeTSi movida. umcrosi, guarami, misi artanujSi mosvlis Semdeg daibada.

mamis, aSotis, sikvdilis Semdeg misma Svilebma dakarges yve­la gare samflobelo, radgan mcirewlovanni iyvnen da sarkino­zebma miitaces es miwebi. rodesac srulwlovanni Seiqnen, Rmer­Tma kvlav daubruna yovelive, rasac maTi mama flobda. sanam mcirewlovanni iyvnen, izrdebodnen artanujis cixeSi; SavSeT­klarjeT­nigalis mTeli xeoba sarkinozebs xarks uxdida. Sem­deg aSotis Svilebma daipyres artanujis aqeTa mxares TavianTi mamis naqonebi mamulebi, dasves kurapalatad bagrati. RmerTma keTilad warmarTa maTi xelmwifeba.

maT ufros Zmas, aSotis Zes, adarnases, hyavda sami Ze: gurge­ni, romelic siberis Jams dasves kurapalatad da misi Zmebi: aSot kekela da sumbat artanujeli, romelmac bagratis xelmwifobis Jams miiRo anTipatros­patrikoba. bagrat kurapalats hyavda sami Ze: daviTi, romelic Tavisi mamis Semdeg gaxda kurapalati, adarnase da aSoti. aSotis umcros Zes, guarams, hyavda ori Ze:

90

nasra da aSoti.aSot kekela, adarnases Ze, gardaicvala qoronikonis 87­s (867

w.); datova gurgeni, romelic Semdeg kurapalatad dasves da sumbat artanujeli anTipatriki.

aSoti, mamfal guaramis Ze, Tavis mamaze adre gardaicvala, qoronikonis 89­Si (869 w.). Ze ar dautovebia.

adarnase, bagrat kurapalatis Ze, gardaicvala qoronikonis 94­Si (874 w.), Tavisi mamis sicocxleSive; Svili ar dautovebia. misi mama, bagrat kurapalati, aSot kurapalatis Ze, gardaicv­ala qoronikonis 96­Si (876 w.) da datova Zeni: daviTi, romelic mamis Semdeg gaxades kurapalati; igi mamis Zmiswulma, nasra guaramis Zem mokla guaramisave sicocxleSi qoronikonis 101­Si (881 w.). guaram mamfali, misi mamis Zma, mama nasrasi, udanaSaulo iyo daviT kurapalatis mkvlelobaSi. am moklulma daviTma [379] datova mcirewlovani, mouwifavi Ze, adarnase. mkvleli nasra ki gaiqca konstantinopolis samefoSi da dahyo iq mravali weli.

amis Semdeg dasves kurapalatad didi aSot kurapalatis Zis, adarnases Ze, gurgeni.

gardaicvala guaram mamfali, aSot didis Ze, mama nasrasi, qoronikonis 102­Si (882 w.).

gardaicvala aSoti, Ze bagrat kurapalatisa, qoronikonis 105­Si (885 w.).

amis Semdeg gamovida nasra berZenTa samefodan da movida afx­azeTSi. afxazeTSi maSin mefobda nasras dis qmari, bagrati. daex­mara afxazeTis mefe nasras didi laSqriT; gadmovida nasra iqidan samcxeSi da kidev ufro didi laSqari Sekriba. adarnase, moklu­li kurapalatis Ze, gamovida mis winaaRmdeg sabrZolvelad; daex­marnen adarnases gurgen kurapalati da misi Svilebi. gadaixades didi brZola da omi nasras winaaRmdeg. Seewia RmerTi adarnases mcirericxovan momxreebs da daamarcxes nasra, gaaqcies, Seipyres da mokles samcxis xevSi, sofel aspinZaSi, qoronikonis 105­Si (885 w.). ar dautovebia Svili nasras da waiSala misi saxsenebeli.

qarTvelTa mefed dasves adarnase, Ze daviT kurapalatisa, nacvlad mokluli daviTisa. adarnasem, Zem daviT moklulisa, aa­Sena bana kvirike banelis xeliT, romelic Semdeg gaxda pirveli

91

baneli episkoposi.mamfali sumbat artanujeli, aSot didis Zis, adarnases Ze,

gardaicvala qoronikonis 109­Si (889 w.). datova ori Ze: bagrat mamfali artanujeli da daviT mamfali.

sumbat artanujelis sicocxleSive mokles nasra. misi miwebi sxva mTavrebma daipyres.

gurgen kurapalati Tavisi mamulidan, tao­kalmaxidan, sacx­ovreblad SavSeTsa da artanSi gadavida. amis Semdeg mtrad moekidnen da erTmaneTis winaaRmdeg laSqari Sehyares, erTi mxriv, gurgen kurapalatma da misma xalxma, meore mxriv, qarTvel­Ta mefe adarnasem da bagrat artanujelma. Sexvdnen erTmaneTs artanis xevSi, sofel mglinavSi, da SeebrZolnen. gaiqca gurgen kurapalati, daWres da Seipyres. am Wrilobebisagan mokvda gur­gen kurapalati, aSot didis Zis, adarnases Ze, qoronikonis 111­Si (891 w.). datova ori Ze: adarnase da aSot erisTavTerisTavi.

[380] adarnase gardaicvala Tavisi mamis, gurgen kurapalatis, Semdeg, qoronikonis 116­Si (896 w.) da datova ori mcirewlovani Ze: daviT erisTavTerisTavi da gurgeni, romelic Semdeg didi erisTavTerisTavi gaxda.

bagrat mamfali artanujeli, sumbatis Ze, gardaicvala qoronikonis 129­Si (909 w.), aprilis TveSi, 20 ricxvSi, aRdgoma dRes da datova oTxi Ze: adarnase, romelic Semdeg beri gaxda da iwoda basilad; gurgen erisTavi, aSoti da daviTi.

daviT erisTavi, gurgen kurapalatis Zis, adarnases Ze, Zma didi gurgenisi, gardaicvala qoronikonis 128­Si (908 w.) da ar dautovebia Svili.

aSot erisTavTerisTavma, gurgen kurapalatis Zem, romel­sac uwodes kuxi, aaSena SavSeTSi tbeTis taZari, gamarTa is yve­laferi aucilebeliT da pirvel episkoposad, suli wmidis uw­yebiT, dasva sanatreli stefane. gardaicvala aSot kuxi qoron­ikonis 138­Si (918 w.) da ar darCenia Svili.

mis Semdeg erisTavTerisTavad dasves misi Zmiswuli, gurgeni, Ze adarnasesi.

daviTi, bagrat artanujelis Ze, gardaicvala qoronikonis 142­Si (922 w.) da datova jer kidev daubadebeli Ze, romelsac

92

daarqves bagrati.qarTvelTa mefe adarnase, Ze daviT moklulisa, gardaicvala

qoronikonis 143­Si (923 w.) da datova oTxi Ze: daviTi, romelic Tavi­si mamis Semdeg qarTvelTa mefe gaxda; aSot kurapalati, bagrat mag­istrosi da sumbati, romelic Zmebis Semdeg dasves kurapalatad.

gurgen erisTavi, bagrat artanujelis Ze, gardaicvala qoronikonis 143­Si (923 w.), imave wels, rodesac miicvala qarT­velTa mefe adarnase. da datova gurgenma jer kidev daubade­beli Ze, romelsac ewoda agreTve gurgeni, Tavisi mamis saxeli.

qarTvelTa mefe daviTi, Ze qarTvelTa mefis, adarnasesi, gar­daicvala qoronikonis 157­Si (937 w.) da ar darCenia mas Ze.

aSoti, bagrat artanujelis Ze, gardaicvala qoronikonis 159­Si (939 w.), ivnisis TveSi, da ar darCenia mas Ze.

gurgeni, didi erisTavTerisTavi, adarnases Ze, romelmac yvela Tavis winaparze meti mamacoba gamoiCina, uamravi brZola gadaitana da daimorCila yvela garSemo myofi, gardaicvala qoronikonis 161­Si (941 w.), Tebervlis TveSi, 14 ricxvSi. ar dar­Cenia mas Ze.

[381] daviT mamfali, sumbat artanujelis Ze, gardaicvala berobaSi, qoronikonis 163­Si (943 w.), Tebervlis TveSi, oc ricxv­Si. datova Ze sumbati, romelic dasves erisTavTerisTavad.

bagrat magistrosi, adarnase qarTvelTa mefis Ze, gardaicvala qoronikonis 165­Si (945 w.), martis TveSi, da datova Ze adarnase, romelic Tavisi mamis Semdeg magistrosi gaxda, xolo mamis Zmeb­is Semdeg kurapalati Seiqna. bagrat magistrosis gardacvalebis welsve gardaicvala basili, klarjeli beri, bagrat mamfalis Ze.

aSot kurapalati, adarnase qarTvelTa mefis Ze, gardaicvala qoronikonis 174­Si (954 w.). ar hyavda mas Svili. amave wels garda­icvala aSoti, sumbatis Ze. ar darCenia mas Ze.

aSot kurapalatis Semdeg kurapalatad dasves misi Zma, sum­bati. sumbat kurapalati, adarnase qarTvelTa mefis Ze, gar­daicvala qoronikonis 178­Si (958 w.) da datova ori Ze: bagrat eris TavTerisTavi, regveni, romelic qarTvelTa mefed dasves, da adarnase kurapalati.

adarnase kurapalati, bagrat magistrosis Ze, gardaicvala

93

qoronikonis 181­Si (961 w.). igi Tavisma Svilebma Seipyres da be­rad aRkveces. mokvda berobaSi iZulebiT myofi da datova Zeni: bagrati da daviT erisTavTerisTavi. gardaicvala es bagrat erisTavTerisTavi, adarnase kurapalatis Ze, qoronikonis 186­Si (966 w.), xolo misi Zma, daviT kurapalati, gandidda.

gurgeni, bagrat mamfalis Zis, gurgenis Ze, gardaicvala qoronikonis 188­Si (968 w.).

adarnase, sumbat kurapalatis Ze, bagrat regvenis Zma, garda­icvala qoronikonis 203­Si (983 w.) da datova Ze, daviT mcire.

sumbat artanujeli, erisTavTerisTavi, Ze daviT mamfalisa, samarTliani adamiani, gardaicvala qoronikonis 208­Si (988 w.) da datova ori Ze: daviTi da bagrati. mamis gardacvalebidan meormoce dRes gardaicvala misi Ze bagrati da datova ori Ze: sumbati da gurgeni.

sumbati, qarTvelTa mefis, bagrat regvenis Ze, gardaicvala qoronikonis 212­Si (992 w.) da ar darCenia Svili.

gardaicvala daviTi, Ze samarTliani da didebuli sumbat erisTavTerisTavisa; gardaicvala qarTvelTa mefe, bagrat regveni, Ze kurTxeuli [382] sumbat kurapalatisa, qoroniko­nis 214­Si (994 w.) da datova Tavisi pirmSo, gurgeni, romelsac uwodes mefeT mefe. am gurgens hyavda Ze bagrati, romelic de­dis mxridan iyo afxazTa mefeebis, demetresa da Tevdoses, dis­wuli. gurgenis gamefebamde es bagrati mefobda afxazeTSi, ami­tom ewoda gurgens mefeT mefe.

gardaicvala daviT didi kurapalati, adarnase kurapalatis Ze, qoronikonis 221­Si (1001 w.) da ar darCenia mas Ze.

gaCanagda imier­tao. movida berZenTa mefe basili da am davi­Tis aznaurebma Caabares mas cixeebi; daipyro basil mefem daviT kurapalatis samflobelo. eaxlnen mas afxazTa mefe daviTi da misi mama gurgeni; uboZa basilma pativis niSnad gurgens magis­trosoba, xolo bagrats – kurapalatoba. aseTi veragobiT mas surda erTmaneTisTvis gadaemterebina mama­Svili, magram gur­geni patiosani da samarTliani iyo da am mizeziT ver aRuZra mas Suri da verc sxva gziT moaxerxa es basilma.

gurgen mefeT mefe, Ze bagrat qarTvelTa mefisa, gardaicv­

94

ala qoronikonis 228­Si (1008 w.) da datova Tavisi Ze, afxazTa mefe daviTi, didi kurapalati. bagrati ganagebda Tavis mamuls, taos, Zalaufleba ganavrco mTel kavkasiaze jiqeTidan gurge­namde. adarbadagani da Sarvani somxiTis moxarked aqcia. mSvi­dad ganagebda bagrati. Tavisi sibrZnisa da Zlierebis wyalobiT sparseTis mefe sakuTari ojaxis wevrebze ufro metad daimego­bra da gaierTgula. berZenTa mefesac mudmivad misi SiSi hqonda.

am bagrat kurapalatma daibara fanaskertis cixeSi Tavisi ma­mis diswulebi, klarji xelmwifeni, sumbati da gurgeni, bagrat artanujelis Zeni. Seipyro isini, xelSi Caigdo maTi cixeebi da samflobeloebi, xolo isini daatyveva Tmogvis cixeSi. da iq, Tmogvis cixeSi, gardaicvala sumbat artanujeli qoronikonis 231­Si (1011 w.). imave wels gardaicvala gurgenic, sumbatis Zma, qoronikonis 232­Si (1012 w.). amaTi Svilebi wavidnen konstanti­nopolSi, basil mefesTan: Ze sumbatisa, bagrati da Ze gurgenisa, demetre. klarjTa mefeTa STamomavlebi, vinc ki darCa sakuTar qveyanaSi, yvelam patimrobaSi daasrula sicocxle.

amis Semdeg Semoiara bagratma mTeli Tavisi samefo, afxaze­Ti, hereTi da kaxeTi; movida da gamoizamTra taos xevSi. rode­sac dadga zafxuli, movida [383] imave fanaskertis cixeSi, me­same wels. iq gardaicvala bagrati qoronikonis 234­Si (1014 w.), maisis TveSi, 7 ricxvSi, paraskev dRes. datova Tavisi Ze giorgi, romelic gamefda 18 wlis asakSi.

gamefda Tu ara giorgi, ganudga mas hereT­kaxeTi. aznaurTa siveragis gamoisobiT Seipyres erisTavebi: am mxares kvlav daeu­flnen maTi adrindeli gamgebelni.

giorgis mefobis meSvide wels berZenTa mefem, basilma, gam­oilaSqra mis winaaRmdeg. giorgi didi laSqriT gamovida da orive mravali dRis manZilze dabanakebuli iyo basianis mxareSi. arc erTi mxare ar iwyebda brZolas. gamoerida giorgi, wamovida da dawva qalaqi olTisi; iqidan movida kolaSi. fexdafex dae­devna mas berZenTa mefe da rodesac Sexvdnen erTmaneTs gior­gis ukana razmebi da basilis laSqris winamavali mxedroba, gaim­arTa didi brZola sofelSi, romelsac hqvia SirimTa. mravali daiRupa orive mxridan. daiRupnen didi erisTavebi: liparitis

95

Ze rati da xursi. esma ra giorgi mefes omis xma, ganrisxda, da­iZra da movida im adgilas, sadac brZola mimdinareobda. movida iq mefe basilic didi laSqriT.

daupirispirdnen isini ori mxridan erTmaneTs. gaimarTa sas­tiki brZola da daiRupa bevri saxelganTqmuli berZeni. gior­gis mxarem nadavli wamoiRo. imdenad didi brZola iyo, rom basi­li mefe ukve gasaqcevad emzadeboda, magram giorgis mxedrebma sulmokleoba gamoiCines, radgan ganeridnen da miatoves brZo­lis veli. basili daedevna maT, movida artanSi da dawva is. vinc ki xelSi Caigdo, yvela daatyveva. giorgi nialis gavliT wavida samcxeSi, daedevna mas basili javaxeTis mxridan da Tavis gzaze yvelaferi gaanadgura. gadavida giorgi TrialeTSi, basilic ukan mihyva. Sexvdnen ra aq erTmaneTs, giorgis laSqari ukve ga­Zlierebuli iyo, radgan SeierTa man wanarebi da Saqni. dainaxa es basilma, mibrunda TrialeTisken, gadaiara javaxeTsa da ar­tanze zamTarSi da kvlav saSinlad aaoxra iqauroba. wavida da gamoizamTra xaldiaSi, qalaq trapizonTSi. da mimodiodnen am ori mefis mociqulebi erTmaneTTan zavisa da mSvidobisaTvis.

am dros saberZneTSi didi mRelvareba iyo, radgan gaerTiand­nen basilis spaspeti da warvezi, foka gandgomilis Ze. gamefda qsifi. gadaibires mTeli aRmosavleTis mxare. RmerTma didad SeSinebul basils [384] wyaloba mouvlina, radgan ganudga qsife­ni warvezs, yvela misi momxre Seityues cixeSi, warvezi Seipyres da gamogzavnes basilis winaSe. basilma is kunZulze gadaasaxla, xolo mis mraval momxres Tavi mohkveTa. maT Soris iyo ferisi, jojikis Ze, qarTveli.

mefe basili kvlav dabrunda da movida basianSi. iTxovda is mefe giorgisagan cixeebsa da mxareebs da aRuTqvamda zavsa da mS­vidobas. giorgi mefem win gagzavna zviadi didi laSqriT. TiTqos gamosazamTreblad dabanakda zviadi basianis aqeTa mxares. TviT giorgi mefe didi da Zlieri laSqriT, magram dazavebis survil­iT, ukan gamohyva. mzakvarma aznaurebma orive mxridan ar misces giorgis dazavebis saSualeba, radgan ar surdaT mSvidoba, aramed ganawyves is sabrZolvelad basilis winaaRmdeg. basils egona, rom isini zavisa da mSvidobisaTvis midiodnen masTan da elodeboda

96

maT. giorgis mxarem daiwyo brZola da basilis laSqris nawili gaaqcia. maSin brZana basil mefem Subis wverze Camokideba giorgis mier mowerili werilisa kavSirisa da zavis Sesaxeb. Subis wveriT amarTa mefe basilma werili da RmerTs mimarTa: `ixile, ufalo, maTi werili da is, rasac aw sCadian~.

kvlav aiRo basilma wminda xelsaxocSi gamoxveuli Zeli cxo­rebisa, daagdo is miwaze da Tqva: `Tu Camagdeb mtris xelSi, aRa­rasodes gcem Tayvans~. rogorc ki es gaakeTa da Tqva, maSinve dama­rcxdnen giorgis mxedrebi da is laSqari, romelic ufro adre mivi­da, gaiqca brZolis velidan. meore mxridan gamovidnen mefis momxre rusTa razmebi, xolo adre mosulTagan, Zalian mcire raodenobis garda, aravin darCa. TviT mefe giorgi Tavisi uZlieresi laSqriT jer ar iyo iq misuli. im dRes daixocnen isini, visac mSvidoba ar surda. gaaqcies yvela. uricxvi raodenoba gaqceulebisa maxviliT daxoces. berZnebma didi nadavli Caigdes xelT da mTeli samefo ganZi, romelic Tan hqondaT qarTvelebs waRebuli.

win wamoiwia odnav basilma da ukan moudga mefe giorgis. kv­lav Camoagdo sityva dazavebisa da mSvidobis Sesaxeb, radgan saberZneTSi areulobis dawyebis SiSi hqonda. daamyares maSin mSvidoba da dazavdnen.

mZevlad mefe giorgim basils Tavisi sami wlis Cvili yrma bagrati misca; Caabara Tormeti cixe da daviT kurapalatis mflobelobaSi myofi mxareebi taoSi, basianSi, [385] javaxeTsa da SavSeTSi. ase wavida berZenTa mefe basili da Tan waiyvana mcirewlovani yrma bagrati. misi dabruneba sami wlis Semdeg aR­uTqva mefe giorgis.

gavida ra sami weli, gamogzavna mefe basilma bagrati, Ze giorgisi, qalaq konstantinopolidan, rogorc aRuTqva. moaR­wia bagratma taomde da Semovida Tavis mamulSi, banaSi. aRmosav­leTis katabani Tan axlda mas misi mamulis sazRvramde. gabrun­da Tu ara katabani, Semoxvdnen mas mandaturni aseTi weriliT: `miicvala Cemi Zma, mefe basili. me gavmefdi mTel saberZneTSi. da aw, sadamdec ginda iyos misuli saxelmwifoSi giorgis Ze bagrati, swrafad daabrune da gamogzavne Cven winaSe.~ rogorc ki es katabanma waikiTxa, swrafad gabrunda da daedevna bagrats,

97

magram ver daewia, radgan is ukve Sesuli iyo Tavis mamulSi da gaZlierebuli iyo laSqriT, romelTan SebrZolebis Zala kata­bans ar Seswevda. amitom gatrialda da wavida. eha, RvTis didi da sakvirveli mowyaleba! ase daaRwia Tavi marTalma Tavis dam­tyvevebelTa da mterT qoronikonis 245­Si (1025 w.).

Camovida bagrati saberZneTidan Tavis mamasTan, mefe gior­gisTan da dedasTan, mariam dedofalTan qalaq quTaTisSi. da ase mSvidobiT Seikribnen, madloba aRavlines uflis mimarT maTTvis amgvari sikeTis miniWebisaTvis. amis Semdeg, gavida ra ori weli, gardaicvala giorgi, bagratis mama, TrialeTSi, im adgilas, romelsac ewodeba myinvari, qoronikonis 247­Si (1027 w.), agvistos TveSi, 16 ricxvSi. dakrZales is quTaTisSi.

giorgis Semdeg, cxra wlis asakSi, gamefda Ze misi bagrati. taoeli aznaurebi wavidnen saberZneTSi: vaCe kariWis Ze, baneli episkoposi iovane da maTTan erTad taos aznaurTa umetesoba, zogi cixis mflobeli, zognic – ucixoni, ganudgnen bagrats da miemxrnen kostantines, berZenTa mefis, basilis Zmas, romelic basilis Semdeg gamefda.

Tavisi gamefebis meore wels gamogzavna mefe kostantinem parkimanosi36 uzarmazari laSqriTa da uricxvi ganZiT, gac­ilebiT didi ZalebiT, vidre adre gamoilaSqra misma Zmam, mefe basilma. moiara da moaoxra is mxareebi, romlebic adre ukve mooxrebuli hqonda mefe basils. mivida is TrialeTSi, kldeka­ris cixesTan, sadac maSin iyvnen bagratis aznaurebi. SeebrZol­nen isini kostantines, magram msubuqad da kvlav ganudgnen mef­es: Caabares berZnebs cixeebi. CanCaxam, SavSeTis erisTavma, misca wefTis cixe. TviTon aznaurebi ki wavidnen saberZneTSi.

[386] tbeTis eklesiis maxloblad mtbevarma episkoposma sabam aaSena simagre da uwoda mas `sveti~. Sekriba episkoposma Tavisi mrevli da Sevida Sig; gamagrdnen iq agreTve ezra, anCeli episko­posi, da SavSeTis aznaurebi.

gamogzavna parkimanosma didi laSqriT iovane xartulari, zedwodebiT valangi. gamoayola mas demetre, Ze gurgen klar­jisa, im mxaris mkvidrTa mosatyueblad. da marTlac ase moxda: gadavidnen berZenTa mxareze soflis macxovrebelni, ugunur­

98

ni da ususurni TavianTi gonebiTa da survilebiT. Semoertya laSqari tbeTis svets da ibrZoda Zlierad. magram RmerTma gaa­Zliera svetSi myofni wmida mociqulTa madliTa da meoxebiT da mRvdelTmoZRvarTa locviT. maT, rogorc erTgulma da WeS­maritma saRmrTo mowameebma, sasikvdilod gawires Tavi, moci­qulTa sityvisaebr, mzad iyvnen momkvdariyvnen TavianTi xor­cieli uflisaTvis, sisxls Rvridnen, Zlierdebodnen da yvelas eubnebodnen: `nu Segvacdenen Cven macduri sityvebi da swrafad warmavali simdidre, aramed movipovoT erTgulebis madli da simamacis gvirgvini~. amas ambobdnen imitom, rom gars Semorty­muli mteri cdilobda maT Secdenas yvelanairi sikeTisa da sim­didris aRTqmiTa da dapirebiT.

maSin, rodesac aRmosavleTi, mRelvarebiT moculi, amgvarad igvemeboda, usamarTlo mefe kostantines, msgavsad ivliane ur­julosi, RvTis risxva ewia Cveni mefis, bagratis mimarT Cadeni­li umowyalobis – misi mamulis aoxrebis gamo. swrafad moswera Tavis parkimanos­proedross, raTa maSinve Ddabrunebuliyo is laSqriTurT konstantinopolSi. gaigo ra es parkimanosma, wavi­da. rodesac gardaicvala kostantine mefe, mefoba dautova ro­manozs, Tavis naTesavsa da momxres.

am ambebidan mesame wels sanatreli dedofali mariami, bagrat mefis deda, aRiWurva mxneobiTa da simamaciT, radgan iyo brw­yinvale, Zlieri da didi arSakunianTa samefo sagvareulos STa­momavali, da wavida konstantinopolSi romanoz mefesTan, raTa Sevedreboda mas mSvidobas aRmosavleTisaTvis, eTxova, rom aRar yofiliyo brZola berZenTa da qarTvelTa Soris, raTa glaxakT dawynarebuli da mSvidobiani cxovreba hqonodaT da raTa mieRo mis Zes, bagrat mefes, Tavisi Sesaferisi pativi.

99

cxovreba mefeT mefisa Tamarisi

qoronikonis [115]37 375 wels (1155 w.) gamefda daviTis Zis,

demetres vaJi giorgi. ZlierebaSi gaatara man cxovreba, imefa keTilad, Semata saydrebs, monastrebs, episkoposebs. Mmefis wux­ilis sagani uSviloba iyo, magram ufalma moiRo masze wyaloba, dabera saamo niavma da SeeZinaT qali, yovelmxriv unaklo da Rirseuli. Ddaarqves saxelad Tamari.

Ggavida ramdenime weli da gardaicvala mefe giorgi. Seiqna uzomo glova da mwuxareba. gansakuTrebulad iglovda misi da, rusudani.

rusudani SamirameTis didi sultnebis rZal­yofili iyo – xvarasnelTa38 mTeli samflobelos dedofali. Ddaqvrivebis Semdeg samSobloSi daabrunes da qarTvelTa dedoflad dasves, sadide­blad misi gvarisa da samefosi. im droisaTvis Tamari Tavis dasTan erTad, romelsac agreTve rusudani erqva, mamidasTan imyofebo­da. aq ver giambobT imis Sesaxeb, Tu ramdenad iyo is Semkuli da aR­matebuli Tavis winamorbed dedoflebTan SedarebiT.A gavbedav da vityvi mxolod, rom oTxmoci wlis asakSi rusudani iyo siwmidiTa da sikeTiT aRsavse da `Seiyuara mtkiced qalwuleba~.39

basili ezosmoZRvari

Prinect Color Editor
Page is color controlled with Prinect Color Editor 4.0.55 Copyright 2008 Heidelberger Druckmaschinen AG http://www.heidelberg.com You can view actual document colors and color spaces, with the free Color Editor (Viewer), a Plug-In from the Prinect PDF Toolbox. Please request a PDF Toolbox CD from your local Heidelberg office in order to install it on your computer. Applied Color Management Settings: Output Intent (Press Profile): GrayCoated_hdm.icc RGB Image: Profile: eciRGB.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no RGB Graphic: Profile: eciRGB.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no CMYK Image: Profile: ISOcoated_v2_eci.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Preserve Black: no CMYK Graphic: Profile: ISOcoated_v2_eci.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Preserve Black: no Device Independent RGB/Lab Image: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Device Independent RGB/Lab Graphic: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Device Independent CMYK/Gray Image: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Device Independent CMYK/Gray Graphic: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Turn R=G=B (Tolerance 0.5%) Graphic into Gray: yes Turn C=M=Y,K=0 (Tolerance 0.1%) Graphic into Gray: no CMM for overprinting CMYK graphic: no Gray Image: Apply CMYK Profile: no Gray Graphic: Apply CMYK Profile: no Treat Calibrated RGB as Device RGB: no Treat Calibrated Gray as Device Gray: yes Remove embedded non-CMYK Profiles: no Remove embedded CMYK Profiles: yes Applied Miscellaneous Settings: Colors to knockout: yes Gray to knockout: yes Pure black to overprint: no Turn Overprint CMYK White to Knockout: yes Turn Overprinting Device Gray to K: no CMYK Overprint mode: set to OPM1 if not set Create "All" from 4x100% CMYK: no Delete "All" Colors: no Convert "All" to K: no

100

davubrundeT Cvens Txrobas. Giglovdnen WeSmaritad Rirseul­ni, magram samefos warCinebulebma Tamarze zrunvis gamo glova ar gaagrZeles. Ddasces sayviri, rogorc es odesRac solomonis gamo moxda, dadges vaxtangianTa sviani taxti, daviTianTa say­dari, romelic adre mTvarisTvis ganamzada mefeT mefem, sabaoT eloimma, raTa am gvars emarTa qveyana zRvidan­zRvamde da mdina­reebidan qveynierebis kidemde. didebulebma aRmarTes skiptra, Zeli jvarisa da masTan erTad daviTis droSa [116], romelsac arasdros xvdomia wilad damarcxeba. erTsulovnad Caabares maT Tamars mamulis xmali mamisgan miniWebuli taxtiTurT.

Mdaumsaxureblad miiRo es yvelaferi am didi gonebis pa­tronma? ara, ar yofila ase! Ggvirgvini da mefoba Seuferebels mianiWes? Agana ar moxibla yvela Tavisi mSvenierebiT? Zvelad naTqvams gavimeorebT: is, vinc Tamari ver naxa, brmadSobili br­madve datovebs am qveyanas. Mmis karg aRnagobas amSvenebda Tval­Ta silurje, RawvTa spetakTa vardebrivi ferovaneba, morcxvi gamoxedva, laRi mimoxvra, tkbili, mxiaruli da TavSekavebuli saubari, gambedavi buneba. tyuilad rodi Seamko RmerTma Tam­ari ase. vfiqrob, swori iqneba Tu vityvi, rom adreve iqna is Seqebuli daviTis naTqvamiT, romelic Tamarsac SeiZleba mi­vusadagoT: Tayvani unda ecaT misTvis mefeebsa da mTavrebs da winamZRvrad unda eRiarebina mTel gvars.

RmerTs adidebda yvela. ixiles ra mRvdelTmTavarTa mier gvirgvindadgmuli mefe, qeba­dideba Seasxes Mmas, Tqves, rom zeciuri Zalebic monawileni iyvnen amqveynis mkvidrTa sixar­ulisa. sakvirvelebad mimaCnia, rom im dros ar gamoCenila mis­ebr mamaci mamakaci mefe da adamianebi, TiTqos ukve gamocdile­bamiRebulni, imediT aRsavseni miiswrafodnen da erTmaneTs miuZRodnen, sixaruliT aRvsilni RmerTs madlobas swiravdnen, mefes aqebdnen da TavianT beds Senatrodnen.

RvTis nebiT, gamefda Tamari dasabamidan eqvsi aTas eqvsas oTxmocdaeqvs wels, qoronikonis 403­Si (1183 w.), asuli mefeT mefisa giorgisi, romelic iyo didi daviTis Zis, demetres vaJi. giorgis coli, ovsTa mefis asuli burduxani, yvela qalze aR­matebuli iyo ara mxolod Tamaris dedobis gamo, aramed Tavisi

101

sikeTiTac – sxva misebri rZali im dromde ar exila qarTls. igi Rirsia aqon Taobidan Taobamde.

[117] ra SeiZleba iTqvas Tamaris Sesaxeb Tu ara is, rom samefo­sa da erisaTvis igi RvTis monacvale iyo. maRali gonebiT da Tav­mdablobiT, masze dakisrebuli saqmis mniSvnelobisa da sididis SegnebiT miapyro mzera mamuls da suliwmidis daxmarebiT iwyo qveynis marTva. Mmaxvili Tvalis wyalobiT advilad gaerkva Tavis garemoSi: imaSi, Tu vin iyo wrfeli da vin – ukeTuri, aramarTa­li da umanko, erTguli da orguli. brZnuli gadawyvetilebiT Tavidan yvelas Tanabrad mianiWa uxvi wyaloba, raTa nawils erTgulebis gamo gamoexata Tavisi madliereba, xolo meoreni gasamrjelos miRebis gamo dadumebuliyvnen.

rjulTan mimarTebiT Tamarma kostantines ar daudo toli – mis msgavsad eSureboda saRmrTo saqmeTa dawyebas, alesili max­viliT borotebis Teslis mosrvas: saWirod miiCnia saeklesio krebis mowveva da msoflio krebaTa dadgenilebebis aRiareba.

Ppirvel rigSi wmida qalaq ierusalimidan mouwoda nikoloz gu­laberis Zes, romelsac Tavmdablobis gamo uari hqonda naTqvami qarTlis kaTalikosobaze40. Mmisi mosvlis Semdeg Sekriba samefos mRvdelTmTavarni, monazonni da meudabnoeni, adamianebi, romlebic kargad icnobdnen saRmrTo rjuls da gaando maT survili [118] Tav­is samefoSi aRmoefxvra marTlmadideblobaSi SemoTesili boroti Tesli. Uuflis rwmeniTa da imediT Tamarma swrafad miaRwia mizans.

rodesac Tavi moiyares orive samTavros episkoposebma, romelTac winamZRvrobda zemoT naxsenebi nikolozi, msgavsi Tavisi Tanamosaxelisa, da antoni quTaTeli saRiris Ze, didad ganTqmuli saTnoebiT, sityviTa da Zlieri saqmiT, miegeba maT Tamari saocari TavmdablobiT, ara rogorc mefe, aramed rogorc Cveulebrivi adamiani, miegeba ara rogorc kacebs, aramed rogorc angelozebs. DSekriba isini erT SenobaSi, dasxa pativiT, xolo Tvi­Ton dajda ganmartoebiT, ara rogorc mefe, da ase mimarTa:

`wmidano mamano, RvTis mier xarT dadgenilni Cven dasamoZ­Rvrad da wmida eklesiis mesaWeebad, Cveni sulebisaTvis saz­rdos mosacemad. gamoiZieT yovelive srulyofilad, daadas­tureT marTalTa simarTle, xolo veragni gandevneT. daiwyeT

102

Cemgan, radgan Tavs madgas mefis da ara RvTismbrZolis gvir­gvini. Nnu iqnebiT mikerZoebulni mTavrebisadmi maTi simdidris gamo da nurc Ratakebs moeqceviT udierad uqonelobisaTvis. erTad davicvaT Seginebisagan saRmrTo rjuli – Tqven sityviT, me – saqmiT; Tqven – damoZRvriT, me – dasjiT; Tqven – swavlebiT, me – wvrTniT. gavakeToT es imisaTvis, raTa ar davisajoT: Tqven – rogorc mRvdelni, xolo me – rogorc mefe; Tqven – rogorc gamgebelni, xolo me – rogorc mcveli~.

Eesma ra mamaTa krebuls yovelive es, madloba Seswira RmerT­sa da RmrTivganbrZnobil mefes. Kkidev mcire xani dahyo maTTan Tamarma, Semdeg miiRo kurTxeva da dabrunda sasaxleSi.

krebis winamZRvrebma, nikolozma da antonma, romlebic rogorc ciskris varskvlavi ise aRematebodnen danarCenT sikaSk­aSiT, ar inebes, rom maT Soris yofiliyo qarTlis maSindeli kaTalikosi, radgan gadauxvia man eklesiis wesebs, mzakvrobiT moipova uflisagan Wyondidel­mawyvereloba da mwignobarTuxu­cesoba. ver gadaayenes, miuxedavad imisa, rom bevrs ecadnen [119], magram maleve gadaayena igi uflis sasjelma. zogierTi episko­posic Seicvala da maT nacvlad saRmrTo kacebi dasxes, bevri saeklesio wesic aRadgines, ukeTurTa mier darRveuli.

Kkrebis damTavrebisas Semovidnen spasalarni da samefos eri­sTavni da moaxsenes mamebs, rom saWiro iyo zrunva imaze, rom SeerCiaT siZe, Tamaris momavali qmari. Dasec moiqcnen. Eeaxlnen rusudan dedofals da erToblivi gadawyvetilebiT gagzavnes kaci rusTa samefoSi, rogorc qristianul da marTlmadidebel qveyanaSi. Ever warmarTes kargad saqme, radgan arc wargzavnili kaci iyo im davalebis Rirsi da arc misma warmgzavnelebma icod­nen, Tu vis Camoiyvanda is.

Ggarkveuli drois Semdeg dabrunda warvlinebuli da Camoiy­vana kaci didgvarovani, im mxaris yvela mefeze aRmatebuli. Aarc garegnobiT iyo dasawuni. rodesac igi ixiles, yvelas moewona, radgan aravin icnobda mis bunebasa da znes.

Seikribnen rusudan dedofalTan patriarqi da didebulni, spaspetni da erisTavni: acnobes Tamars, SesTavazes qorwineba da Tanac aCqarebdnen.M

103

[120] magram Tamaris pasuxi aseTi iyo: `kacno, rogor SeiZleba aseTi moufiqrebeli nabijis gadadgma? Aam ucxo kacis Sesaxeb araferi viciT – misi qcevis, saqmis, mxedrobis, bunebis, znis. Ddro momeciT, sanam gairkveva misi sikeTe, an simrude~.

isini ki winaaRmdegobas uwevdnen, uSvilobas axsenebdnen, samefo saxlis unayofoebis gamo SfoTavdnen, spaTa winamZRols iTxovdnen da yvelanairad aforiaqebdnen Tamaris suls, ems­gavsebodnen irems, romelsac SeuZlia mxolod saxis danaxva, spilos msgavsad ar amowmebdnen, hqondaT Tu ara sayrdeni – yvelanairad awuxebdnen da uforiaqebdnen suls da aseT rTul saqmes msubuqad uyurebdnen.

raRa bevri gavagrZeloT? MxangrZlivi kamaTis Semdeg Tamaris survilis gareSe qmnes qorwili da didi xnis manZilze ilxend­nen, rogorc es msgavs saqmes Seefereboda.

arcTu didi drois Semdeg axda Tamaris naTqvami: rusma gamo­avlina skviTuri bunebis uaryofiTi mxare – simTvraleSi mraval saZagel, uweso saqciels sCadioda. Aamis Sesaxeb zedmetad mig­vaCnia wera da saubari, raTa sityva ar gagvigrZeldes.

Oornaxevari wlis manZilze, viTarca grdemli, ise iTmenda mxne Tamari rusis ukeTurebas, magram sxvam veRaravin moiTmina. iwyes wuxili da, amasTan erTad, yvelas rcxvenoda Tamaris Tavi­anTi adrindeli davis gamo.

[121] brZenma Tamarma mravali ram iRona rusis gansakurna­vad da sando monazonTa piriT bevrjer mimarTa mas, magram aman russ sargebloba ver moutana. Aamis gamo Tamarma pirispir iwyo misi mxileba, ramac rusi, RvTis mier gamoaSkaravebuli, kidev ufro ganarisxa. rogorc werili ambobs, `vkurnavdiT babilons da ar ikurneboda~. araTu ar Seigona, aramed uaresad iwyo mo­qceva – warCinebuli adamianebi udanaSaulod gvema da `asoTa aRmogdebiT~41 awama.

Aautaneli Seiqna es yovelive TamarisTvis da yvelas winaSe ganucxada russ: `marTalia, saRmrTo rjulidan vici, `ara gan­Sorebad pirvelsa sawolsa~42, magram aravin aris valdebuli aitanos imasTan yofna, vinc wmidad ar daicavs Tavis sarecels: igi amiT RvTis taZars aginebs. Mme ar ZalmiZs mrude xis aCrdilis

104

gasworeba da amitom udanaSaulo var, Camovibertyav im mtvers, romelic Sen gamo aRmekra~.

Tqva es, adga da miatova igi, xolo rusudan dedofalma da mTavrebma gaaZeves rusi, Sesabralisi ara imdenad mefobis Cam­orTmevis, ramdenadac Tamaris mSvenierebis dakargvis gamo.

kvlav daiwyo yvelam wuxili, radgan xedavdnen Tamars uS­vilod da martod myofs Tavis sasaxleSi.

ovsTa mefes hyavda Svili, rusudan dedoflis gazrdili [122], Sesaferisi asakis da, rogorc es mefeTa STamomavals Svenis, kar­gad aRzrdili; mxne da Zlieri mxedari, Seudarebeli raindi, ma­maci mSvildosani, taniT axovani da sikeTiT sruli. Yyvelam erTx­mad ineba misi TamarisTvis SerTva da es saqme RmerTs miandes. Tamari, romelic icnobda yrmas, daemorCila maT survils. aRar daayovnes, aramed Seiyarnen didubes da SerTes Tamars daviTi.

Semovidnen tfilisSi, dasxdnen bednier taxtze orni mna­Tobni, orni mzeni, orni ganmanaTebelni. Ggaixara mTelma erma, dididan mciremde. maTi warmatebuli cxovrebis niSani maSinve gamoCnda: yvela laSqroba, zemo da qvemo mxareebSi, gamarjvebiT sruldeboda da arsad Canda maTTvis metoqeobis gamwevi.

Ggardaicvala qarTlis kaTalikosi, Wyondidel­mwignobar­Tuxucesi, qarTveli, mirianis Ze miqaeli, romlis mflobeloba­Si iyo samTavisic. aravin Sewuxebula, arc didi da arc patara, radgan yvelas sZulda igi.

gardaicvala amirspasalari gamrekeli da is yvelam iglova.am dros mcire SfoTi moawyes imerlebma da svanebma TavianTi

Cveuli urjulobis gamo da moiyvanes rusi kvlav gasamefeblad. surdaT mesxTa mimxrobac, magram ver moaxerxes, mxolod ufro gadaimteres. gaaqcies Sercxvenili meamboxeebi, radgan RmerTi zrunavda TamarisTvis.

Tamari evedreboda RmerTs da fiqrobda, Tu visTvis miendo daviTi, Tavisi jari da mTeli samflobelo. Aar miatova igi ufal­ma, aramed aRavso sibrZniTa da mecnierebiT: gonebis TvaliT mi­moixila Tamarma samefos mTavrebi da RmerTis Sewevnis imediT moiyvana garejidan anton glonisTavis Ze, romelic adre Wyon­dideli iyo, magram miqael kaTalikosma mostaca mas es pativi me­

105

fis veragi mrCevlebis daxmarebiT. swored igi moiyvanes – kaci, namdvilad Rirsi qebisa, WeSmariti qristiani, marTali, wrfeli [123], umanko, saxieri, yvelas mowyale, tkbili, mdabali, patro­nis uzomod erTguli; eklesia­monastrebze saubari xom zedme­tia: amaze TviTon metyveleben antonis saqmeebi rogorc yvel­gan sxvagan, aseve mRvimeSi da klarjeTSi, TviT mis mier agebul monastrebSi. Ddasves is vazirad, misces Wyondidi, samTavisi, kisis­xevi da mwignobarTuxucesoba: marTal adamians Tu xels SeuSli, mainc ver gaanadgureb.

iwyes keTilad zrunva samefosaTvis da kidev ufro metad – erisaTvis. Mmoiyvanes sargis amirspasalar mxargrZelis ori Ze, zaqaria da ivane, kacni brZenni, mxneni, brZolebSi gamocdilni da CamomavlobiTac mefis erTgulni, amis gamo didad sayvarel­ni Tamaris mama­papaTaTvis. EmaTken miapyro Tamarma mzera, amaSic RmerTs miendo, uboZa wyaloba: zaqarias – amirspasalaroba, masze umcros ivanes – msaxurTuxucesoba. Rirseuli adamianebi iyvnen: marTalia, rjuliT somxebi, magram marTlmadideblo­bis srulad aRmsarebelni. ivane zedmiwevniT iyo ganswavluli saRmrTo werilSi da amitom gaigo somexTa rjulis simrude: moinaTla da gaxda WeSmariti qristiani.

amis Semdeg moiyvanes Wiaberi, kaci marTali da erTguli, misces mandaturTuxucesoba. dRiTidRe warmatebulad midioda Tamaris saqmeebi, radgan saukeTesod da samarTlianad ganageb­da qveyanas.

amieridan aRmatebuli Tvisebebia saWiro imisaTvis, rom Ses­aZlebeli gaxdes Tamaris saqmeTa warmatebebis Rirseulad aR­wera: rogorc sakuTar Tmas saTiTaod veravin daTvlis, aseve amasac veravin gaakeTebs Dda Tu vinme SeZlebs, mainc saeWvod mimaCnia, rom moaxerxos momavalSi SemdgomTa darwmuneba. rogorc lomi icnoba brWyalebiT, aseve Tamari – Tavisi saqmee­biT. visac amis gageba surs, ixilos qalaqni, cixeni da mxareni [124], romlebic adre sultans ekuTvnoda da romlebic Tamarma qarTvelTaTvis ganaRo, ixilos qveynis orjer gafarToebuli sazRvrebi da amis mixedviT imsjelos saqmis gamoZiebis msur­velma. Seityos qvemoT, erayamde da baRdadis mxaredan marRamde

106

mis mier dawesebuli xarkis Sesaxeb; da bolos, amis dasturia SeSinebuli, mavedrebeli, muxlmoyrili xalifa.

wmida werilSi naTqvamia: `dauZlurda babiloni da aRaSena er­monis mTa, moispo kvamli subakTa da gaZlierda karibWe silimisa~.

amgvar RvTis wyalobaSi iSvebda qristiani eri. isini mxolod Tamaris uSvilobis gamo wuxdnen. RmerTma, romelmac adre iz­runa manoesa da abraamis gamo, qalebis – annasa da elisabedisaT­vis, arc amJamad daayovna, radgan mcire xnis Semdeg Tamari daor­sulda. rodesac es misma qveSevrdomebma Seityves, litaniobiT, marxviT, locviTa da cremliT ufals evedrebodnen, rom mieca misTvis vaJi. Aasec moxda – Sva Ze, yvelafriT papas mimsgavsebuli da daarqves mas saxelad giorgi. Yyvelam eniT auwereli sixaru­liT gaixara.

erTi wlis Semdeg kvlav daorsulda da Sva asuli, Tavisive msgavsi, rusudani, romlis dabadebamac kvlav didi sixaruli moutana yvelas.

Kkidev ufro gazarda qveynis keTildReoba [125] laSqris war­matebebma. iwyes yovel mxares sparselTa rbeva da moipoves sak­virveli gamarjvebebi: cixeTa xelSi CamgdebTaTvis brZaneba iyo sakmarisi, raTa es cixeebi daecalaT. tyveebiTa da alafiT aivsnen. gadarCenili mtrebi meliebiviT imalebodnen da Tx­unelebiviT miwaSi Zvrebodnen.

Seviwrovdnen sparselni yvelgan, sadac ki iyvnen, uRonoe­bam moicva isini da gadarCenis erTi imediRa darCaT – es iyo sikvdiliT Tavis xsna. Aamitom moilaparakes da yoveli mxridan Seikribnen, SeiRebes samoseli da saxe, mividnen xalifasTan, au­wyes TavianTi gasaWiri da mouwodebdnen ebrZanebina sparseTi­saTvis daxmareboda maT. xalifa ase moiqca: gaxsna Zveli sagan­Zuri da saidumlod gagzavna kaci sparseTSi. Mmisca mas auracx­eli oqro, raTa Seekriba yvela mxridan uricxvi laSqari. amasTa­nave ubrZana, rom sparsTa samTavros, saidanac ar wamovidodnen, Tavs dasxmodnen da gaenadgurebinaT. A

asec moxda: iwyes amosvla rom­gvirosidan da indoeTidan, qveda mxareebidan – samaryandamde da darubandamde. Seikriba imdeni, rom verc daTvla iyo maTi SesaZlebeli da verc rome­

107

lime mxareSi dateva. Tavi moiyares adarbadaganSi da mxolod maSin gaamJRavnes TavianTi ganzraxva.

gaigo ra es Tamarma, ixmo yvela vaziri da iwyo davalebaTa micema: ubrZana anton Wyondidels ara ukmexad, magram arc qaluri moridebiT, aramed amgvarad: `iCqareT brZanebis gacema, raTa swrafad Seikribos mxedroba Dda aseve amcneT yvela ekle­siasa da monasters, raTa ganuwyveteli RamisTevani da litani­obani aRasrulon yvelgan. gagzavneT qoneba da simdidre glaxak­TaTvis, raTa moicalon locvisaTvis, mowyaleba miviRoT Rmer­Tisagan da ar vaTqmevinoT warmarTebs: sad aris maTi RmerTi?~

Aase brZana man da brZaneba saqmed iqca. aTi dRis manZilze, rogorc SevardenTa gundi, ise mofrinavdnen yoveli mxridan mxedarni, aRsavseni sixaruliT da [126] Zlivs imorCilebdnen Tavs. Seikribnen somxiTSi. mivida Tamaric. Mmcire droiT mxe­drebic Seferxdnen locvisaTvis. Semdeg Tamarma uTxra maT:

`Zmano Cemno, nu SeSindebiT maTi simravlisa da Tqveni sim­ciris gamo, radgan RmerTi CvenTanaa. gsmeniaT gedeonis samasi mxedrisa da maT mier ganadgurebuli madiamelTa uricxvi sim­ravlis Sesaxeb? Aaseve ezekielis locviT angelozis mier asur­astanelTa banakis uecari ganadgurebis ambavi? Mmxolod RmerTs miendeT, marTalni iyaviT mis winaSe da imedi gqondeT qristes jvarisa. iswrafeT maTken yovladwmidisa RvTismSobelis Sew­evniTa da uZleveli jvris ZaliT.~

daloca isini da Seavedra RmerTs, waumZRvara Zeli cxore­bisa da Tan gaayola anton Wyondideli.

TviTon ki gaixada fexze da fexSiSveli Cavida metexis RvTism­Soblis taZarSi; wmida xatis winaSe daCoqilma ar Sewyvita cremliT vedreba, sanam RmerTma ar Seasrula misi saTxovari – cota xnis Semdeg eaxla sargis mxargrZeli Tmogveli da acnoba laSqris gamarjveba da mxedrebis gadarCena.

saWiroa Tqma imisac, Tu rogori Sewevna miiRes Cvenma mxed rebma Tamaris cremlTagan. Sevidnen ra maT mxareSi, ixiles mteri, ganZasa da Samqors Soris dabanakebuli, simravliT kaliebze aRmatebuli.

[127] maSinve CamoqveiTdnen, Tayvani sces RmerTs, cremliT Seevedrnen wmida jvars. rogorc arwivni, SeimarTnen da rogorc

108

vefxvni, ise ekveTnen mowinaaRmdeges. Ppirvelsave Setevisas mtris aTjer aRmatebuli razmi daSales, TavianTi maxvilisa da RvTis Zalis meSveobiT rogorc Tagvebs, ise anadgurebdnen, rogorc qaTmebs, ise ipyrobdnen maT amirebs – baRdadelT da musulelT, afrikelT da erayelT, adarbadaganelT da iranelT da kidev sxva mravali adgilidan maSveli laSqriT CamosulT; erT­erTi aseTi maSveli razmi iyo indoeTidan Camosuli mkvlelebisa; wverebiT miaTrevdnen maT daviT mefis winaSe. cxadi iyo didi, sakvirveli da aRmatebuli Sewevna RvTisa, radgan mters Tavad mohqonda Tavisi qoneba, akidebuli jor­aqlemebze, da TviTonve darajobda tyveeb­sa da nadavls. xolo aTabagma bubaqar `aqo T¢si Rone da Roniere­ba~,43 radgan, miiwia ra erT patara ormosTan, masSi daimala.

amgvarad avsebulni RvTis mowyalebiT mividnen ganZamde, sa­dac gamoegebnen qalaqis mcxovrebni, iTxoves TavianTTvis mSvi­doba da qalaqi nebiT Caabares. Seiyvanes daviTi darbazSi, dasves sultnis taxtze, ̀ fanjanobaTasa44 sasultnosa ukres~ da Roris xorciT didi nadimi gadaixades. Yyvela ganZelma ZRveni da xar­ki moarTva. qarTvelebma gaxsnes maTi saWurWleebi da mravali mSvenieri fiala da jami, TefSi da kidev sxva uricxvi ganZi wam­oiRes. cota xniT qalaqgareT dabanakdnen, radgan eZebdnen aTa­bags, magram ver ipoves.

aseve iTxoves Samqorelebma mSvidoba da qveSevrdomoba.Aamjerad sworad ver moiqcnen zaqaria da ivane. mxolod es iyo

am gamarjvebis nakli. iyo vinme sparsi, SirvanSaxis siZe, saxelad mirmirani. igi raRaca TxovniT TamarTan imyofeboda, im dros [128] daviTis samsaxurSi mdgomi. Aam mirmiranma iTxova ganZa da misces TamarisTvis Setyobinebis gareSe.

gaigo Tu ara bubaqarma Cveni laSqris Sin dabruneba, movida da ganZelebma qalaqi mas gadasces, Tumca mirmirani SiSis gamo cocxali gamouSves.

cota xnis Semdeg laSqari ukan gamoemarTa, didad moxaruli am olimpiuri Zlevis gamo, romelic ufro met qebas imsaxurebs, vidre aleqsandres mier dariosze mopovebuli gamarjveba.

rodesac moaxlovdnen, gamoegebaT Tamari, radgan sargis Tmogveli ukve misuli iyo maxaroblad. Mmefe xarobda da Rmer­

109

Ts madlobas swiravda, TiToeuls moikiTxavda, rogorc Svils. isinic xarobdnen misi Semxedvareni.

aivso yvela veli tfilisis garSemo da veRar itevda kacs, cx­ens, jorsa da aqlems. imdenad Semawuxebeli iyo tyveTa simravle, rom SehyavdaT isini qalaqSi da fqvilis erT sawyaod yiddnen. amisi mowme TviT Seumcdari RmerTia, romelsac vimowmeb, raTa vinmes tyuili ar egonos da momavalSi zRaprad ar miiCnios aq Tqmuli.

Eermionebze ufro saxelovanma kacebma, zaqariam da ivanem, damarcxebulTagan akrifes gadasaxadi samefo xazinisaTvis da didubis velidan avWalamde gaamwkrives datvirTuli aqleme­bi, Sekazmuli cxenebi, agreTve yvela amira Tav­Tavisi droSiT: pirveli iyo xalifas droSa, Semdeg – aTabagis... da ase erTi meores mihyvebodnen. Qqalaqis bWeebidan gldanis xevamde gaamwkrives yve­la tyve. Mmiiyvanes Tamari da es yvelaferi mas Seswires, Tayvani acemines misTvis yvela spars didebuls. bolos TviTonac sces Tayvani da miuloces RvTis mier boZebuli bednieri mefoba.

amis Semdeg Sevidnen qalaqSi da TiToeulma iwyo ZRvenis mirTmeva: oqrosi da samkaulis, Zvirfasi WurWlisa da patiosani Tvlebis, uZvirfasesi margalitebis, jaWvebis, muzaradebis, br­ZolebSi gamowrTobili xmlebis, ferad­feradi oqroqsovileb­isa da mdidruli tansacmlis, cxenebisa da jorebis, oqros yel­sabamebis, mravalnairi sulnelebis [129] da spilenZis WurWliT Camotanili aromatuli nelsacxeblebis. Aamas akeTebda yvela – anakofiis cixidan gulistanis cixemde. sefe aznaurebi aivsnen rCeuli tyveebiT, xolo saWurWleni – oqroTi, viTarca miwiT, induri qvebiTa da uricxvi raodenobis patiosani margalitiT.

gaamayda zedmetad Ayvelafer amis gamo Tamaris guli? erTxel mainc gamoxata man ampartavaneba warbTa aRzidviT? ara, ar momx­dara ase! Kkidev ufro damdablda uflis winaSe, mmadlobeli da misgan wyalobis mTxoveli; uxvad aZlevda glaxakT, uboZebda maT, vinc eklesiebze, qvrivebze, oblebsa da davrdomilebze, garSemo myofebze zrunavda. uflis mibaZviT swiravda ZRvens mas, vinc samefo Caabara da imasve ubrunebda, vinc misca Tavisi uSreti da mdidari wiaRidan45. Zvel mefeTagan gansxvavdeboda

110

Tavisi saqmeebiT, axlebs win uswrebda, akeTebda ra aqamde ar­naxuls, rogorc amaze zemoT ukve vTqviT. Cven ki gavimeorebT werilSi naTqvams: `iyo simtkice Cvens qveyanaSi da mSvidoba mis mTaTa mwvervalebze~.

Mmxolod alafiT ar amdidrebda qveyanas Tamari, sarwmunoe­bac mtkicdeboda. wmida eklesiebi mravalferi samkauliT im­koboda, imata locvam da RamisTevebma, TviT sasaxleSi ganuw­yvetliv sruldeboda wmida saidumloni. raRa bevri gavagrZe­lo? Ggamravlda RvTis wyaloba da Sesustda eSmakis siborote.

yvela Tav­Tavis saqmes akeTebda, raTa Tamari moemadliere­bina. saqebeli saqmeebis CamdenT ar ukargavdnen sikeTes. mona­pireni46 dResa da Rames asworebdnen, vinc qveynis SigniT iyo, isic ganapira mxareebSi gaSvebas iTxovda. swored amgvarma gulmodginebam da mowadinebam Seqmna aseTi samefo:

pirveli qveda sanapiro iyo gagi, romelic Cabarebuli hqonda varamis mamas, zaqaria mxargrZels. Ees orni icavdnen am mxares, kacni mxneni, brZolaSi mravaljer gamocdilni da gamarjvebul­ni, RvTis SiSiTa da patronis erTgulebis gamo didad saqebelni.

aRma iyo Zorakerti da taSiri, saidanac daiwyes TavianTi lomebrivi brZola zemoT da qvemoT da yovel mxares zaqariama da ivanem.

zemoT – javaxeTi, romelsac icavdnen sargis mxargrZeli Tmogveli da Salva Toreli.

kidev ufro zemoT – artani, sadac mesxni idgnen. maT Soris iyo yvaryvare, samcxis spasalari, jayeli, kaci didad gamarjve­buli da mefeTa erTguli.

[130] SavSeTisa da speris mxridan fanaskerti iyo. SavSeTis mTebSi gamoCnda vinme kaci, aspaanisZe, ara mdabali Tavisi gvar­iTa da qceviT da, RvTis madliT, arc ubedo. saxelad zaqaria erqva. Aarc saxeli Searcxvina, arc patronis wyalobas daukarga fasi, aramed saqebeli saqmeebi Caidina. Mmartom ganasrula mrava­li da didi saqme: aiRo bana, xaxuli da sxva bevri saxelovani cixe da adgili.

qvemoT, ganapira mxares, mcvelebad idgnen grigolis Zeni, gansakuTrebiT ki tbeli da maxatlis Zeni. maTi SiSiT ganZasa da

111

bardavSi yrma ver autirdeboda dedas da verc Turqni verafers avnebdnen ivrisa da mtkvris piris saZovrebs.

kiTxulobT ra yovelive amas, nuravin ifiqrebT, rom Tama­ris nebis gareSe vinmes raime gaebeda, aramed amgvarad gaigeT Tqmuli: monapireni aRmoaCendnen asaRebel cixes, Semodgomil Turqmenebs, dasapyrob qalaqs an dasarbev qveyanas. Mmoaxsen­ebdnen Tamars, romelic gansjida da gamoiZiebda am saqmes; Tu saWirod miiCnevda laSqris Sekrebas, ubrZanebda zaqariasa da ivanes, romlebic Seyridnen jars, TviT daviT mefe wauZRvebo­da mas da arsaidan damarcxebuli ar dabrundeboda. Tu nakleb mniSvnelovani saqme iyo, ubrZanebda karis mxedrobas da isinic, rogorc Sevardenni, aRasrulebdnen davalebuls. araviTari mniSvneloba ar hqonda imas, Tu sad imyofeboda TviTon am dros – sadme mindorSi nadirobda Tu sasaxleSi iyo: Seityobda Tu ara raime msgavss, maSinve aamxedrebda RirseulT da rogorc ar­wivni kakbebs, ise dascemdnen SiSis zars mowinaaRmdeges.

arc TviTon iyo uqmad da arc Tavis ymebs aZlevda amis ufle­bas – igives vambobT, rac Tqva erTma JamTaaRmwerelma aleqsan­dreze. amis dasturad sakmarisia is, rom didad saxelganTqmuli qalaqis, tfilisis, erTi wlis Semosavali ver dafaravda imave wlis manZilze maxarobelTaTvis gasacem Tanxas. xSirad erT dRes sami da oTxi maxarobeli movidoda xolme da ai, ratom: aRas­rulebdnen romelime erT saqmes da, gamarjvebulni, maxarobels gamogzavnidnen. Aar ikmarebdnen im dRes mxolod amas – Seeweo­daT RmerTi sxvaSic da isev gamogzavnidnen maxarobels. Aamgvari warmatebebi auracxeli iyo, radgan zemo mxareebSi myofni erTs sCadiodnen, qvemoTebi kidev meores da ase, erTi dRis manZilze mravali ram xdeboda, maxarobelic bevri modioda – SeuZlebe­lia, yvelaferi amis aRwera, TviT RmerTma uwyis yovelive.

akeTebda ra yovelive amas Tamari dauRalavad, sakuTari qonebis gazrdaze rodi zrunavda; arc samefos gasafarToeblad euflebo­da amden qalaqsa da cixes. isev imaT aZlevda, visac ase dauzogavad asaqmebda – Tavis laSqars. Aamaze metyvelebs somex mefeTa didi da saxelganTqmuli samyofeli, qalaqi anisi, romelic waarTva sparse­lebs SanSeobasTan erTad da romelic manamde didi xnis manZilze

112

maT xelSi iyo. igive SeiZleba iTqvas sparsTa saxelovan qalaq dvin­ze. [131] amas igi ori mizeziT sCadioda: erTi mxriv, raTa warmarTe­bi SuriT aRvsiliyvnen erTmaneTis mimarT da survili hqonodaT kvlav daebrunebinaT TavianTi kuTvnili, meore mxriv, raTa moespo yvelanairi mizezi qveSevrdomTa orgulobisa.

da, garda amisa, kidev imitom ar aZlevda saSualebas miscemod­nen gansvenebas, rom moclilebs simxdale ar dauflebodaT da imaTze ar gamxdariyvnen damokidebulni, vinc simdidris meSveo­biT iyo aRzevebuli, an kidev, ar moecalaT erTmaneTis samtrod da erTmaneTTan sabrZolvelad, rogorc es ukve gaakeTes misi mefobis dasawyisSi: liparitTa sagvareulos mrud Zirebze aR­mocenebulma kaxaberis Svilebma iwyes veragoba da axloblebis winaaRmdeg brZola. maT verc mxilebiT Seagones, verc Tamaris wyalobam Searcxvina. gamarTlda maTze Zvelad naTqvami: `kudsa ZaRlisasa, gina kuTxsa flasisasa emsgavsebodes~47; Caidines didi boroteba: daxoces anton Wyondidelis ori Ze, sasowarkveTile­baSi Caagdes moklulTa mama, kaci marTali, ganarisxes ufali da Tamari: WalaSi myofma mefem daibara xuTive da Tavisi brZnuli gadawyvetilebiT Seipyro, cal­calke Casva sxvadasxva cixe­simagreSi, raTa iq gamosworebuliyvnen. Mmagram isini iseTiveni darCnen, amitom gaaZeva saberZneTis makedoniaSi da iq, rogorc gvesma, yivCayebTan brZolaSi daiRupnen da karg meomrebad war­moaCines Tavi.

amis gamo aravis aZlevda uqmad yofnis uflebas: an Tavis karze amyofebda, axarebda damsaxurebis Sesatyvisi saboZvariT, asve­nebda, an kidev TviTon waruZRveboda sanadirod ivrisa da mt­kvris napirebze. Semdeg gadainacvlebdnen tyian adgilebSi da iq Svebas eZleodnen, sanam Tovli ar daamZimebda karavs. iqidan somxiTSi Sediodnen da nadirobdnen, TiTqos sasiamovno TamaSs iyvnen micemulni. Dda Tu amasobaSi raime safrTxis Sesaxeb said­anme Seityobdnen an aseTs dainaxavdnen, arc erTi wuTiT aRar dayovndebodnen mosvenebul mdgomareobaSi da aravis miscemdnen saSualebas raime moemoqmeda samefosa da Tamaris winaaRmdeg.

ivseboda nilosi da akldeboda egviptes. Ratakdeboda ismai­li, wuxda agari, ikurTxeboda isaki. es sxvam sxvaze Tqva, me ki

113

aq Sesavlis saxiT imitom momaqvs, rom akldebodaT mahmadianebs Zalebi, ebanze dakvrac aRar ismoda, radgan qristianTa orRa­noni xmovanebdnen kididan kidemde. dakarges imedi musulmaneb­ma da yvela Rones xmarobdnen, raTa wyaloba [132] mieRoT wya­lobismoyvare Tamarisagan. Aamitom kvlav wavidnen xalifasTan, magram ara ise, rogorc pirvelad, aramed sruliad sxvagvarad, sTxovdnen, rom Sevedreboda Tamars maTgan mxolod xarki aeRo, SeeCerebina momsrveli maxvili da aexsna maTTvis borkilebi. xalifa asec moiqca da orjer gamogzavna mociqulebi Zvirfasi da nairgvari, manamde unaxavi ZRveniT da didi TavmdablobiT Seevedra Tamars, raTa aeRo xarki da Seewyvita rbeva. Mmoismina Tamarma misi mudara da ase upasuxa: `aRvasruleb Sens Txovnas da vinc inebebs sakuTari TavisaTvis mSvidobas da gadamixdis xarks, Seni vedrebis gamo vuwyalobeb sicocxles.~ Aasec moiqca.

[es yvelaferi awuxebda saberZneTis did sultans, Caraslanis Zes, saxeliT nuqardins, romelic yvela sxva sultans aRemate­boda, vinc ki odesme ganagebda did saberZneTs, aziasa da kaba­dokias pontos zRvamde].

veragulad iCemebda sultani siyvaruls, xSirad gzavnida mo­ciqulebs, viTom mSvidobisaTvis, mSvenieri ZRveniTurT. Aaseve iqceoda Tamaric – isic pasuxad mociqulebs ugzavnida ZRveniT. Mmagram sultani cbier ganzraxvas malavda, ficis ukan imalebo­da da samefos samtrod iyo gamzadebuli.

[mouwoda man meomrebs da Seikriba rvaasi aTasi kaci].gaxsna sultanma mama­papaTa saganZuri, gamoyara auracxeli

oqro da gagzavna is laSqris Sesagroveblad, Tan atyobinebda, rom dadgenilTan SedarebiT ormagad gadauxdida. Dgagzavna xalxi samefos yvela sazRvris mimarTulebiT da iwyo mxedro­bis Sekreba mesopotamiaSi, kaloneroSi, galatiaSi, RangraSi, ankviriaSi, isavriaSi, kabadukiaSi, did somxiTSi, biTviniaSi, pa­flagoniis sazRvrebTan da dedakacTa garda aravin datova am qveynebSi, aramed yvela aamxedra.

TviTon swrafad gaemarTa ujad saxeldebuli Turqebisaken, romlebic ganTqmulni iyvnen brZolebSi TavianTi simamaciT da iyvnen uricxvni, viTarca kaliebi Tu WianWvelebi. Mmisca maT au­

114

racxeli oqro da kidev sxva bevri saboZvari da Sekriba maTgan asi aTasi SeiaraRebuli mxedari.

[133] SiSis qveS, maTi nebisda miuxedavad, SeierTa ezinkelni, xalferdelni, qalaq karnus mcxovrebni; salduxis Zes, gaweuli samsaxuris dafasebis nacvlad, waarTva qalaqi karnu da iq Tavi­si Zma dasva.

rogorc amboben, xmeleTis zRarbi, romelic mravalSviliani cxovelia, ixilavs ra Tavis uricxv naSobT, gamodis sorodan naSierebiTurT, gaamwkrivebs maT, TviTon ki zemodan moeqceva. Aaseve moiqca nuqardinic: ixila ra auracxeli simravle Sekre­bili mxedrebisa, gaamayda, msgavsad senaqerimisa, moindoma ufalze aRmatebuleba, ar SeeSinda adre cbierebiT dadebuli mravali ficisa da siyvarulis aRTqmisa, aramed sul sawinaaRm­degod amisa daiwyo moqceva – miiwia qalaq sevastiamde da Seud­ga saomar aRWurvilobaTa mzadebas.

[maSin warmoavlina Tamaris winaSe mociquli amgvari ustariT]:`me, nuqardini, cisqveSeTis umaRlesi sultani, ZlierebiT

angelosTa msgavsi, uflis swori, movlinebuli didi muhamedis­agan, gamcnob Tamars, qarTvelTa mefes:

[`yvela diaci regvenia. Sen gibrZanebia qarTvelTaTvis xm­lis aReba da daxocva musulmanTa, islamis erisa]; garda amisa, Tavisufali xalxisaTvis, rogorc ymaTaTvis, xarki dagiwesebia. exla me movdivar, raTa sparsTa gvars aRvudgino samarTali, Wkua gaswavlo da Senma xalxma veRarasodes gabedos xelSi aReba xmlisa, romelic RmerTma Cven gviboZa. Mmxolod mas davtoveb cocxals, vinc mand mosvlamde Cemi karvis win mcems Tayvans, aRiarebs muhamed mociqulis moZRvrebas, uaryofs Sens sjuls da Cem Tvalwin Tavisi xeliT daiwyebs im jvris lewvas [134], rom­lis imedic tyuilad gaqvT. molodinSi iyavi imis samagierosi, rac sparsT SeamTxvie~.

miarTves ra Tamars werili, ar aCqarebula, aramed Tavisi moT­minebiT ezekias emsgavsa. Uuflisken mimarTa miRebuli epistole, Rrmad amoioxra, cremlebis RvriTa da RvTis imediT moixmo yve­la, vinc maSin axlomaxlo imyofeboda da daiwyo maTTan TaTbiri – ara laCrulad, arc mdedrulad da moufiqreblad.

115

malemsrbolTa meSveobiT elviseburi siswrafiT vrcel­deboda Tamaris brZanebebi da epistoleebi. Zalian swrafad Seikribnen mxedrebi, simkvircxliT vefxvTa msgavsni, simamaciT ki – lomTa. Qqriste RmerTis imedi hqondaT. Aar daayovnes, aramed swrafad gaeSurnen yovladwmida RvTismSoblis taZrisaken [varZiaSi.D varZiis RvTismSobels cremliT Seavedra Tamarma da­viT soslani, misi laSqari da droSa, romelsac mxolod gamar­jvebebi mohqonda. warmomarTa varZiidan laSqari], romelsac TviT fexSiSveli, cremlmdinare Tamari miuZRoda. waruZRva maT basianisken da karidan erTi dRis savalze daabanaka.

[mxolod maSin warugzavna sultans ukan mociqulebi, gagza­vna maTTan erTad Tavisi mociqulic da sapasuxod miswera:

`mivende ra Zalas yovlismpyrobeli RvTisa, vevedre ra mar­adqalwul mariams da aRvivse patiosani jvris imediT, wavikiTxe Seni RvTis [135] ganmarisxebeli SemonaTvali, o nuqardin, Sevi­tye Sen sicrueTa Sesaxeb, romelTa ganmkiTxavi ufali iyos: ar gagigonia, rom vinc RmerTis saxels crud daificebs, RmerTi­save mier iqneba ganadgurebuli?

Sen oqroTi Sekrebil mevireTa simravles xar mindobili, um­ecari RvTis ganaCenis, me ki imedi maqvs ara simdidris, meomarTa simravlis an sxva raime kacobrivi saqmis, aramed yovlismpyro­beli RmerTisa da qristes jvris, romelsac Sen gmob.

Seni SemonaTvalis Semdeg warmovavline qristesmoyvare mxedroba ara SenTvis Tayvanis­sacemad, aramed Seni amayi da ampartavani gulis dasamxobad, raTa ganiswavlo RvTis mier, rom ar unda dagmo uflis saxeli. aRsruldes uflis neba da ara Seni! iyos misi samarTali da ara Seni! vici Seni msaxurebis sizarmace, amitom warmovavline Cemi msaxuri, raTa droze mogarTvas pasuxi werilze da gagafrTxilos, rom Cemi warmogzavnili mxedrebi ukve Sens karTan dganan.~

misces es epistole, Semoses, daasaCuqres da waravlines sultnis mociquli.]

[136] ubrZana Tamarma laSqars amxedreba, TviTon avida amaR­lebul adgilas, saidanac yvelafers xedavda, daeca muxlebze da didxans tiriliT loculobda. rodesac wamodga, iqauroba cremliT iyo sveli.

116

Semdeg daibara TavisTan yvela warCinebuli da ubrZana eri­sTavebs, rom TiToeuli maTgani daCoqiliyo wmida jvris wi­naSe da mTxveoda mas, agreTve xelze mTxveodnen Tamarsac. Dda avedrebdnen didebulebi mefes TavianT saxls, Svilebsa da su­lebs, radgan erTi xeliT TviT Tamars epyra Zeli jvarisa, xolo meoreTi – jvris mtvirTvels, ezosmoZRvar basils. rodesac dasrulda jvris amgvari Tayvaniscema, Tamarma aiRo patiosani jvari da samjer gadasaxa is amxedrebulebs, daloca da laSqari, mindobili RmerTsa da Tamaris cremlebs, waremarTa.

[meTaurobdnen laSqars zaqaria mxargrZeli amirspasalari da ori axalcixeli Zma – Salva da ivane, radgan Salva mandatur­Tuxucesi iyo, agreTve Wiaberi da sxva Torelebi. Dda gaemarTa jari basianisken.]

mefe Tamari mibrunda samcxisken, Cavida oZrxeSi da iwyo locva da marxva. iq mas Tan axlda qarTlis kaTalikosi Tev­dore, kaci wmida da sikeTiT savse, agreTve mravali episkoposi da RvTis saTno monazoni.

[maTTan erTad iyo SavTeli, ganTqmuli Tavisi saocari saqmee­biTa da leqsTa gamomTqmeli, agreTve evlogi48, qristesTvis `suleli~, romelsac hqonda winaswarmetyvelebis madli].

iyvnen mudmiv RamisTevaSi da savedrebel locvebSi.[137] axla ki saWiroa imis Tqma, Tu rogori wyaloba mouv­

lina RmerTma Tavis ers, yovladwmida RvTismSobelisa da cxo­velmyofeli jvris SewevniT. rodesac jari basianSi Cavida, iq sultani iyo dabanakebuli [adgilsa, wodebulsa boloscixed. miuaxlovdnen ra sultnis banaks, ixiles uricxvi cxeni, jori da aqlemi, fardagebiT morTuli karvebi, romelTac mindori Zlivs itevda].

uSiSrad grZnobdnen Tavs, mcvelebi ar edga sultans. iq gaaw­yves qarTvelebma laSqari. meTaurobdnen mas zaqaria mxargrZeli amirspasalari, axalcixelni – Salva da ivane da kidev – Torel­ni. erT mxares idgnen afxazni da imerni, meore mxares – amerni da her­kaxni. rodesac qarTvelebma sultani ixiles, cxenebi cota aaCqares da misken waremarTnen. Ddainaxes ra sparselebma, rom qarTvelebs Zlieri ieriSi mihqondaT maTze, saswrafod datoves

117

banaki da simagreebisaken ukuiqcnen, radgan didi SiSi mouvlina maT RmerTma. rodesac qristianebma dainaxes gaqceuli mteri, daedevnnen, ar misces gaqcevis saSualeba da alyaSi moiqcies.

[Seiqna ficxeli, Zlieri omi da gagrZelda didxans. Oorive mxridan uricxvi meomari daiRupa, magram ZiriTadad sultnis mxedrebi daixocnen. omi ise gagrZelda, rom cxenebi dauxoces msaxurTuxuces ivanes, zaqaria gagels, axalcixel Salvasa da ivanes da kidev bevr sxva Tavads. TiTqmis gaaqcies qarTvelni – razmis mamaci mxedrebi cxenebis gareSe darCnen.

rodesac molaSqreebma TavianTi meTaurebi qveiTad myofni ixiles, sasikvdilod gawires sakuTari Tavebi, TviTonac Camo­qveiTdnen, patronebs gverdSi daudgnen, qveiTni – qveiTebs. Seiqna Zlieri omi. dainaxa ra es yvelaferi mxne daviTma, Tavisi mxridan ukan daixia, aseve moiqca marjvena mxares zaqaria mxar­grZelic, raTa maT cxenebs ar gadaeTelaT qveiTi meomrebi. Yyve­lam erTbaSad Seutia sparselebs [138] – erTi mxridan daviT so­slanma, meore mxridan – zaqariam da, rogorc mglebi cxvrebSi, ise Secvivdnen sultnis uricxv meomarTa Soris.

pirvelive Setakebisas da xmalTa xeTqebisas uzomod mowyale RmerTma gadmoxeda jvris mmosav qarTvelebs, varZiis RvTismSo­belma ganadida daviTi da Tamari. Uuecrad iqna Zleuli da gafan­tuli egeodeni simravle. Ees Tvaluwvdeneli gaqceuli simravle laSqrisa waagavda miwianad amoglejil tyes – sadamdec ki Tva­li swvdeboda, yvelgan tyis msgavsi gaqceuli laSqari Canda.

imis moyolac saWiroa, ra moxda oZrxeSi, sadac mefe Tama­rTan erTad myofni ganuwyvetliv loculobdnen da Rameebs aTevdnen laSqris gamarjvebisaTvis. erT dRes, aResrula ra saRmrTo Jamiswirva zemoT naxsenebi evlogis mier, Cveneba ix­ila man uecrad da iwyo RaRadeba sulelis msgavsad da zemoT cqera.D ixila ra raRac, mwuxared daiZaxa da samjer daeca. Sem­deg ucbad wamoxta, xelebi aRmarTa da daiZaxa: `aha, dideba RmerTsa! Qqriste Zlieria. evlogis patronno, aRar unda geSino­deT sparselebis, ganuteveT igi, raTa wavides mSvidobiT Tavis gzaze.~ Yyvela mixvda, rom winaswarmetyveleba iyo misi sityvebi, magram evlogma aravis gaando saidumlo, mxolod ioane SavTels

118

auwya, rom RmerTma qristianebs mianiWa barbarosTa Zleva. Aamis Semdeg swrafad gaSorda iq myofT da daimala].

[139] RmerTma xelSi Caugdo qarTvelebs mteri da moxda sak­virveli ram – vinc maxvils gadaurCa, TviTon ipyrobdnen erTma­neTs: ufro dawinaurebulni – naklebad aRmatebulT; uwarCineb­ulesni cxenis Zuaze gamobmuli mohyavdaT. TiTo kacs oci kaci hyavda erTi sabliT Sekruli, erTmaneTze TmebiT gadabmuli. yrmebi erTi­erTmaneTze ukeTes meomrebs, rogorc Tiknebs, ise moasxamdnen. garSemo yvela adgili gaCxrikes da gaqceulebi daxoces, danarCenebs, rogorc wiwilebs, ise agrovebdnen; au­racxeli simravle maTi gaanTavisufles, radgan as sparselze erTi wamomyvani qristiani Zlivs modioda.

[ase aRsrulda evlogis winaswarmetyveleba swored maSin, rodesac man Cveneba ixila].

aseTi didebuli gamarjvebiT daajildova RmerTma Tama­ris cremlebi da mtkice imedi. rodesac es yvelaferi dasrul­da, moicales mtris tvirTisTvisac – SeuZlebeli iyo Tvalis gawvdena da aRricxva oqrosa da vercxlis WurWlis simravlis, qsovilebisa, oqros sasmisebis, Tval­margalitiT Semkuli lan­grebis da jamebis, doqebisa da qvabebis, romlebic uTvleli na­davliT iyo savse. vis SeeZlo daTvla cxen­jorTa da aqlemTa, karvebisa da fardagebisa, romliTac savse iyo maTi banaki da rac maT gaqcevisas dayares?

[140] [da amgvarad, gamarjvebulni da RvTis madidebelni, dab­rundnen sakuTar karvebSi].

amis Semdeg tfilisis mcxovreblebma mokazmes qalaqi – Sevi­dnen iq Tamari da daviTi; rogorc mze, ise hfendnen garSemo sxivebs; Seitanes Tan nuqardinis droSa. Tamaris winaSe jer ezinkeli waradgines, Semdeg – sxva warCinebulni, romelTa xil­vac mas surda. Tamarma yvela anugeSa, gaumarTa nadimi, Rirse­bisamebr daajildova tyveebi da sxvadasxva cixe­simagreebSi wargzavna, garda ezinkelisa, romelic tfilisSi datova pa­timrad, adrindeli pativisa da siyvarulis nacvlad, bolos ki aseTi saxelovani da didebuli kaci cxenis nalSi gacvala – es man Tavisi saxlis pativisa da didebisaTvis gaakeTa. Aamgvari ram

119

dasabamidan aravis uqnia: Tamarma amiT ganadida sakuTari Tavi da datova samudamod gasaxseneblad.

samefo saWurWleni kvlav aivso oqroTi da oqros WurWliT, radgan rogorc miwas, ise yridnen maTSi oqros; Tval­margal­its rwyavdnen da inaxavdnen, xolo berZnul oqroqsovils da sxva iSviaT qsovilebs, rogorc cud samosels, ise upatiod ax­vavebdnen. vercxlis WurWeli aRar fasobda mefis sasaxleSi, radgan xmarebaSi mxolod oqrosi da brolisa iyo, induri qve­biT Semkuli. aseTi WurWliT aavso mefem eklesiebi, uboZa maT is wmida saidumloTa aRsasruleblad; yvela mTxovneli uxvad daasaCuqra, daapura glaxakebi, auvso kalTebi.

ase ganadidebs RmerTi Tavis madidebelT, ase aRamaRlebs mis winaSe damdablebulT, ase Seeweva misi imedis mqoneT, ase daasaCuqrebs [141] masze mindobilT; aseve moeqca Tamars, rad­gan sxva araferi hqonda mas gulSi, Tu ara is, rom `dasabami si­brZnisa uflis SiSia~ da rom yvelas mimarT Tanasworad unda ganawildes samarTali da wyaloba.

Tamaris mefobis dros damyarebuli iyo samarTlianoba da usasrulo mSvidoba – mis bageTa madli efina irgvliv yve­lafers. amis gamo akurTxa Tamari RmerTma ukunisamde da daad­ga patiosnebis gvirgvini, Semoartya welze Zlierebis maxvili da daumkvidra sasufeveli misi simarTlis, simSvidisa da samar­TlianobisaTvis.

imis Tqmac saWiroa, rom mravalma sxva qalmac iRvawa Zliere­biT, magram veravin Seedreba Tamars: ara cbierebiT aniWebda Tamari Tavis ers xsnas, aramed daviTianTa sibrZniT, simarTli­Ta da umankoebiT, iakobis msgavsi simSvidiT, abraamisebri siux­viT, ieso RvTis msgavsi mowyalebiT da samarTliT.

Tamaris mefobisas aravisze uxmariaT Zala misi brZanebiT da arc aravin dasjila, Tu ar CavTvliT Zveli kanonis gamoyenebas, romliTac avazakebs CamoxrCobas usjidnen. imaTTvisac ki, vinc sikvdilisa da dasjis Rirsi iyo, ar gadauxdiaT samagiero, Tamaris brZanebiT aravisTvis moukveTiaT sxeulis romelime nawili, arc Tvalebi dauTxriaT, garda guzanisa, romelic RalatiT ganudga da sadRac kolas mTebSi farulad avazakobda. Tivis mTibavebma

120

Seipyres is da miiyvanes daviT mefis winaSe. icoda ra daviTma Tama­ris mowyalebis Sesaxeb, mis ukiTxavad amoSanTa Tvalebi guzans mis mier daRvrili mravali qristianis sisxlis sanacvlod.

ara mxolod Tamaris samefoSi sufevda keTildReoba, aramed mTel saqristianoSi. Yyvela qristians, viszedac Zalas xmarobd­nen, amcno, rom SeenarCunebinaT Tavisufleba da ar damorCile­bodnen mters Tamaris siyvarulisa da SiSis gamo~49.

Ggzavnida sando adamianebs da ase abarebda: `daiwyeT aleqsan­driidan da moiareT lubiamde da sinas mTamde~. ase ityobda eklesiebis, monastrebisa da qristian xalxTa saWiroebaTa Sesaxeb. ierusalimis Sesaxeb arc aris saWiro saubari, radgan yvela iqaur eklesiaSi agzavnida barZim­feSxumebs, siwmideTa saburavebs, auracxel oqros monazonTa da glaxakTaTvis.

[142] tyveebs urjuloTagan gamoisyidda, xalxisaTvis dawese­bul xarks TviTon ixdida da amiT yvelanairi gasaWirisagan aTa­visuflebda maT.

igives akeTebda eladisa da mTawmidis mxareebSi, agreTve make­doniasa da petriwonSi, Trakiis irgvliv da konstantinopolis monastrebSi, romanaSi da kidev bevr sxva adgilas, isavriaSi, kuruseTSi, Savi mTis SemogarenSi da kviprosze. Yyvela es mxare aRavso keTili saqmeebiT. Yyuri damigdeT, Tu rogor mfarvel­obda RmerTi mis qvelmoqmedebas.

erTxel, Cveulebisamebr, eaxlnen mas TxovniT monazonni Savi mTidan, antioqiidan, kunZul kviprosidan, mTawmididan da kidev bevri sxva adgilidan. Tamarma, rogorc amas saerTod akeTebda, isini, rogorc angelozni, ise miiRo; mravali dRis manZilze ar gauSva, Semdeg yvela didad daasaCuqra da yovelive saWiroTi aavso. yvelaze Soridan mosulT misca didZali oqro TviT maT­Tvis da, agreTve, monastrebisTvis. wavidnen monazonni da rode­sac konstantinopols miaRwies, Seityo es berZenTa angarebianma mefem, aleqsim, romelmac Tavis Zmas, isaks, Tvalebi amoSanTa da mefoba warstaca. igi yvelanairad boroti kaci iyo da mefo­bisaTvis Seuferebeli, Tavisi angarebis gamo ki yvelasgan gan­sakuTrebiT SeZagebuli. ixila ra didZali oqro, romelic Tama­rma misca monazvnebs, waarTva maT boZebuli.

121

rodesac es Tamar mefem Seityo, im wmida kacTaTvis kidev ufro meti saboZvari gagzavna da amiT eSmaks sZlia. Gganrisxda Tamari berZenTa mefeze, lixT iqiTa mxridan mcire laSqari wargzavna da waarTva mas lazika, trapizoni, limoni, samisoni, kerasundi, kitiora, amastria, araklia da feblaRoniisa da pontos mTeli miwebi. Caabara es yvelaferi Tavis naTesavs, aleqsi komnens, an­dronikes Svils, romelic maSin Tamar mefesTan afarebda Tavs.

gaiges ra frangebma, rom berZnebs aRar hqondaT daxmareba aRmosavleTidan, gamovidnen venetikni da waarTves sataxto qalaqi mefis xelisuflebasTan erTad. Ggaiqca [143] ubadruki aleqsi bulgareTSi Tavis siZesTan. ixila ra igi bulgarelTa mefem, Tavisma siZem, Seiyvana erT cixe­simagreSi, dauyara win didZali oqro da uTxra: `aha, aleqsi, is, rac Sen yvelaze metad gsurs. miiRe es oqro yvelanairi sakvebisa da wylis nacvlad, radgan am oqros gamo gaanadgure qristianTa samefo saxli da bolo mouRe berZenTa TviTmpyrobelobas~. Dda ase mokvda is ube­duri SimSiliT, moklebuli RvTis Sewevnas.

aseTi SiSis momgvreli iyo Tamari mterTaTvis, magram, amave dros, keTili da borotebis male damviwyebeli: rodesac es yve­laferi Seityo, didi mwuxarebiT iglova, Tumca ar iyo aleqsi amis Rirsi – Tu vinmem raime daumsaxureblad moipova, didxans ver SeinarCunebs, magram Tamari davrdomilTa da ucxoTa mi­marTac ki lmobieri iyo da mowyale. amjerad aseTive aRmoCnda aleqsis mimarT.

vTqvaT imis Sesaxebac, rom Tavisi mefobis ocdamesame Tu oc­dameoTxe wels moikiTxa Tamarma karis50 saqmeebi. Ddidi xnis man­Zilze ibrZodnen sargis Tmogveli, Salva Toreli da mesxni mis asaRebad, magram veraferi gaawyves: sastiki zamTrisa da yinvis gamo axlos ver midiodnen masTan, yinvebis dros gayinuli wylis gamo brZola SeuZlebeli iyo. garSemo yvela cixe da sofeli aiRes da mxolod kariRa hqondaT darCenili sparselebs. Tavisi maRali gonebiT gadawyvita Tamarma gaegzavna daviTi zemo laSqriT. Tan ivane da zaqaria gaayola, ubrZana, rom iq ganlagebuliyvnen da mTeli ZaliT SebrZolebodnen mowinaaRmdeges. Aamas xangrZlivi dro dasWirda. TviT Tamari javaxeTSi eloda maTgan ambavs.

122

mividnen ra wargzavnilebi, daiwyes wyalsacavis damcveli kedlis ngreva. Ddidi dro dasWirdaT amisTvis: daarRvies ke­deli, gamoilia wyali da am wyalTan erTad bolo moeRo qalaqis mkvidrTa umravlesobasac. darCenilebma sTxoves daviTs, raTa TviT Tamari misuliyo da mas mindobodnen – eSinodaT im salan­ZRav sityvaTa gamo, romelTac adre cixidan yvirodnen.

moaxsenes es yvelaferi Tamars da igic mivida. Mmecixovneeb­ma miutanes cixis kliteni jer Tamaris Zes, giorgis, Semdeg ki TviT Tamars miarTves: [144] iTxovdnen misgan mSvidobasa da fics, rom mefe sxvas ar gadascemda kars, rogorc es gaakeTa an­isisa da dvinis SemTxvevaSi, aramed TviTon daitovebda Tavisi samflobelos farglebSi. Tamarma mtkice piroba daudo da ubr­Zana Tavis Zes, giorgis, raTa Sesuliyo da Caebarebina qalaqi da cixe. Easec moxda: mxolod es erTi qalaqi da cixe daitova Tav­isTvis Tamarma yvela imaTTagan, romelnic aiRo zorakertidan ganZamde da javaxeTidan speramde.

visac ecotaveba Tamarisa da misi laSqris mier Cvidmeti wlis manZilze aRsrulebuli saqmeni, naxos is, rac maT erTi wlis manZilze SeZles: mxolod mxargrZelTa sagvareulo cixeebis xilva, zemoT da qvemoT mdebareTa, sakmarisia amaSi dasarwmu­neblad~51.

aqamde mxolod mxiarul ambebze mosaubre iZulebuli var mwuxarebisaken miviqce, radgan mTeli qveynis glovis mizezze unda mogiTxroT.

naWarmagevSi imyofeboda Tamari, garSemortymuli didebul­Ta da warCinebulTagan. izruna da moawesriga samefo saqmeebi, gansakuTrebiT eklesia­monastrebisani. iq yofnis dros iCina Tavi Tamaris senma, romelmac Cven yvelas ubedureba mogvitana. dRiTidRe Zlierdeboda es seni TamarSi, magram didi xnis man­Zilze faravda, raTa aravin Seewuxebina. rodesac sens veranair­ma mkurnalobam ver uSvela, mxolod maSin ganacxada mis Sesax­eb: qalis nazma agebulebam ver aitana is xangrZlivi samxedro saqmeebi, romliTac Tamari iyo dakavebuli.

mebralebian misi didad erTguli adamianebi, romelTac gamoeparaT Tamaris avadmyofoba. taxtrevaniT wamoiyvanes

123

tfilisSi. ramdenime dRis Semdeg, Cveulebisamebr, inebes tyeSi gasvla. Cqarobdnen, isev taxtrevaniT aiyvanes iqac, magram um­owyalo seni garTulda da kvlav daabrunes agaris cixeSi.

amao aRmoCnda misTvis mkurnalTa xelovaneba. Aamitom iqac, sadac Tamari imyofeboda, da yvelgan sxvaganac, tardeboda uw­yveti litanioba, RamisTevebi, cremlebad iRvrebodnen rogorc mdidarni, aseve Raribni. magram gangebis Secvla SeuZlebeli iyo: dRem iwyo kleba, [145] mzem – Casvla, sinaTle gauferulda; ciskari bneli RrublebiT Seimosa – Tamaris vardisebrma Raw­vebma iwyes Wknoba, Tvalebi, romlebic tbis msgavsad mzes ire­klavdnen, Caqrnen; xelebi, romelTac arasdros swyindebodaT glaxakTaTvis mowyalebis gacema, dauZlurdnen; fexni, rom­lebic arasodes iRlebodnen saRmrTo saqmeTa keTebisas, mo­dundnen – sicocxlis yvela gamovlinebam icvala saxe.

saerTo uZlurebam moicva yvela da ar icodnen, ra moemo­qmedaT. mTavrebi saxeSi icemdnen xels, glaxakni – TavSi. Tama­ris sicocxlis sanacvlod RmerTs sakuTar Tavebsa da Svilebs sTavazobdnen: ̀ mxolod es datove da Cven yvela dagvxoce~ – amas ambobdnen Tamaris mosasvenebel palatas garSemortymulni, sa­dac maTi saerTo mwuxarebis mizezi imyofeboda. raime gamosava­li rom yofiliyo, ecdebodnen, ar SeeSvaT masTan sikvdili. araferi darCa, rac ar scades, locvisa da mwuxarebis CaTvliT, magram mwodebeli ukve karTan idga da SeuZlebeli iyo mis br­Zanebas win aRdgomodnen.

brZenma Tamarma amjeradac gamoiCina sibrZne: uxmo samefos yvela warCinebuls, moikriba Zala da, mxned mjdomma, ase mi­marTa maT: `Zmano Cemno da Svilno! Mme mixmobs saSineli msaju­li, romelic ufro saSiSia, vidre amqveynis mefeebi, romelsac ZaluZs suli warstacos mTavrebs. Yyvelani mowmeni xarT, rom mudam Tqveni siyvaruli mamoZravebda da aravis davakeli je­rovani pativi, sikeTe da keTildReoba, sanam RvTis gangebiT Tqveni mefe viyavi. Eaxla mec Cveni mamebis CemTvis ucnob gzas da­vadgebi, saSineli brZanebiTa da sakvirveli gadawyvetilebiT. gevedrebiT, Cemi xsovnis gamo mudam keTil saqmeebSi iyoT. Cem memkvidreebad gitovebT RmerTis mier mocemul Svilebs – gior­

124

gisa da rusudans. Eeseni miiReT Cem sanacvlod da amaT aRmogiv­son Cemgan daklebuli~.

Aase Seavedra iq myofT Tavisi Svilebi xatisa da cxovelmyo­feli jvris winaSe. Semdeg ukanasknelad amoiRo xma da yvelas mSvidoba usurva sityvebiT: `qriste, Cemo erTaderTo RmerTo, dausrulebelo RmerTo cisa da qveynisa! Sen gavedreb am same­fos, romelic Sengan mqonda Cabarebuli, da am ers, Seni patio­sani sisxliT gamosyiduls, da am Cems Svilebs, romlebic Sen mo­meci, da bolos – Cems suls~.

[146] mwared atirebuli gamovida yvela. daiZina Tamarma mar­TalTa ZiliT ianvris TveSi, Tvramet ricxvSi; Caesvena mze qar­Tlisa; misi saflavis sadideblad am qveynis qristianebi valde­bulni varT gavagrZeloT cxovreba.

ra SeiZleba kidev iTqvas imis garda, rom garSemo gaismoda mx­olod mwuxare moTqma, gamefda bneli, romelSic ar aRwevda na­Teli, iyo unugeSo glova,52 radgan vis unda eca nugeSi am sayov­elTao glovis dros?! Qqveyanam dakarga Tavisi momxibvleloba – sazarlad Seicvala; Seikveca yvelam Tma, visac ki odesme Tama­ris saxeli hqonda gagonili; godebis xmam qvesknelic ki SeZra; adamianebi ZaZiT Seimosnen. TiTqos CvenTan erTad glovobda ca da mTeli qveyana.

ramdenime dRis manZilze iyo dasvenebuli misi neSti mcxeTaSi da bolos daamkvidres gelaTSi, samarxSi, sadac ganisvenebdnen misi mama­papani, raTa gandidebuliyo maTTan – saxelovan did mefeebTan erTad.

Seicvala qarTvelTa mxiaruleba mwuxarebiT, feri dakarges maTma bageebma. adre, mis sikvdilamde, maT xom pirze mxolod Tamaris saxeli ekeraT: saxlis kedlebze akrostixiT mis Sesxmas werdnen, beWdebs, danebsa da joxebsac Tamaris saqebari sityve­biT amkobdnen; yvelas bage mudam mzad iyo, raTa Tamaris saxot­bo sityva aRmoeTqva: xnulis gakveTisas meornate yrmebi Tama­ris saqebar leqsebs ambobdnen; eraySi myofi musikosebi, ebanze Tu Cangze damkvrelni, Tamaris Sesasxmel hangebs gamoscemdnen; frangi da berZeni menaveebi, zRvaSi mSvidi amindis dros mcurav­ni, Tamars aqebdnen. amgvarad, mTeli qveyana savse iyo misi qebiT

125

– yvela enaze, sadac ki odesme misi saxeli hqondaT gagonili, Tamars adidebdnen.

risTvisRaa saWiro Tamaris saqmeTa Sesaxeb saubari, Tu kid­iT­kidemde gaxda isini cnobili da brZenis sityvisaebr, amis dasturia yvelaferi is, rac Cven vixileT?

ara mgonia, rom Seumcdari viyo Tamaris Rvawlis SefasebaSi, romelic Cems Zalas aRemateba, radgan survili da Sedegi am mcde­lobisa ise esadageba erTmaneTs, rogorc simZime [147] da patios­neba oqrosi da fiCxis namwvisa. vin moaxerxebs mis Rirseulad Sem­kobas, ra unda iyos Seqebuli pirvel rigSi da ra – dasasruls? Uuzomo Tavmdabloba, eniT auwereli amaRlebuloba, saqebi simS­vide, zomieri sixiste, TanamgrZnobi lmobiereba da mowyaleba, uzado umankoeba, gulwrfeloba, yovlismomcveli sikeTe, uzomo siuxve da, yvelafris Tavi da Tavi, RvTis SiSi da misi erTguli msaxureba. Aamitom miaRwia man imas, rasac ver miaRwia veravin sxvam. Aamas adasturebs qarTlis maxloblad arsebuli yvela samefo: ram­deni daglaxakebuli mefe kvlav gaamdidra, ramden damarcxebuls daubruna samefo, ramdeni, sakuTari samflobelodan gaZevebuli, ukan daabruna da ramdeni sikvdilmisjili gaanTavisufla. amis mowmeni arian mTavarni SarvanSeTisa da darubandisa, RunZebisa da ovsTa, qaSagTa, karnu­qalaqelTa da trapizonelTa – yvela amaT mianiWa Tamarma Tavisufleba da daicva mterTagan.

sxva aravin icavda saRmrTo rjuls iseTi TavdadebiTa da Tav­mdablobiT, rogorc Tamari. amaSi igi Teodosi didsac ki aRe­mateboda. meeWveba, rom meudabnoeT SesZlebodaT imdeni locva da RamisTeva, ramdenic mis sasaxleSi aResruleboda. Mmarxvaze raRa vTqva, es monazonTaTvis aris savaldebulo da mis damr­RvevT sasaxlis xalxi amxelda.

zedmetia agreTve saubari mis siyvarulze xucesTa da mon­azonTa mimarT, radgan adamianebi, romlebic marTali cxovre­biT cxovrobdnen, mudam gars exvivnen mefes. Tavisi mosasven­ebeli adgilis maxloblad udebda maT binas, TviTon amaragebda sakvebiT da arsebobisaTvis sxva yvelaferi aucilebeliT. Tu vinme maTgani dauZlurebuli iyo, midioda mosanaxuleblad da nugeSis misacemad, TviTve umzadebda sarecels.

126

RatakTa misaxedad Tamarma sando zedamxedvelni daawesa: mTeli samefos Sida da gare Semosavlis meaTedi uklebliv maT miecemodaT da amas qeris arc erTi marcvali ar daakldeboda. Aamas yvelafers igi RvTis winaSe Cadenil sakmaris sikeTed ar mi­iCnevda, aramed moclilobis Jams miujdeboda saqsovsa Tu sak­eravs da Tavisi xeliT gakeTebuls xucesebsa da Ratakebs Tvi­Tonve unawilebda.

saxieri RvTis saTnoebaTa gamomxatvel am samudamod dadge­nil wesebs Tamari icavda ara mxolod mefobis dasawyisSi, aramed bolomde da Tavisi Saravandedis naTels yvelas Tan­abrad hfenda. Ggacemul wyalobaTa meSveobiT [148] igi RvTis wy­alobas izidavda. Aase moixmarda Tamari misTvis boZebul dros, amiT aZlierebda megobrebs da ara sicruiTa da usamarTlobiT mopovebuliT.

drois zewoliT arasodes modunebula, ar Seusustebia same­fos marTvis sadaveebi; arasodes miucia gonebisaTvis SeRa­vaTi Cabarebul saqmeTa keTebisas; ar ahyolia iseT cdunebas, romelic adamians Zirs dascems; arc Tavmdablobis gamovline­bis erideboda da arc is simaRle akrTobda, romelzec imyofe­boda; arc droulad gamoCenili lmobierebis eSinoda da arc sisastikeze ambobda uars – yvelaferi SeaerTa sakuTar TavSi, raTa mTeli sisruliT warmoeCina Tavisi arsi53.

Qqveynierebis Semoqmedis neba mtkiced daicva, raTa ar daerRvia dadgenili ciuri wesrigi da ar gadaexvia misgan, ar CaeTrevine­bina Tavi amqveyniur RelvaSi. Aarc im Toks aarida Tavi, romelic miwisken izidavda, magram, zedmetad damdablebulma, goniere­bis meSveobiT yvelaferi iRona, raTa misi adamianuri buneba ar Secvliliyo da vnebaTagan Tavisufali darCeniliyo54. rasac moisurvebda, is marTlac sasurveli iyo; rasac moiwadinebda, is namdvilad sawadeli iyo. aqebdnen mas da namdvilad Rirsi iyo Seqebisa; Senatrodnen da marTlac Sesanatri iyo – ar arsebobda qveynad sikeTe, romlis matarebelic is ar yofiliyo.

urCni daamdablna, moyuareni aRamaRlna. Aar cdilobda ume­zoblod darCenas, arc sagvareuloebis gaerTianebas, arc sxvisi miwebis SemoerTebas; sakuTari sagvareulo mamuliT kmayofil­

127

deboda, raTa usamarTlod da momxveWelad ar CaeTvalaT, radgan zena samarTliT ganisjeba marTali. daSinebiT ki ar emuqreboda mezoblebs, aramed maSinebelTagan icavda da mterTa winaaRmdeg aZlierebda. Sors iyo Tamari wurbelas msgavsi gaumaZRrobisa­gan, misi namoRvawaris nayofi ar iyo dageslili da mavne.

Mmsajuli iyo Tavissa da mezobel mefeTa Soris, ar aZlevda maT omis dawyebisa da erTmaneTis daCagvris saSualebas; magal­iTi maTTvis TviTon iyo da amis gamo mefeTa Soris meore sol­omonad iqna aRiarebuli. ara mxolod romelime am mefeTagans, aramed yvelas Tanabrad aReZvroda misi xilvis survili da vinc am survils ver Seisrulebda, didi mefenic ki, TavianT beds em­durodnen. cotaRa eklda Tamars, rom ar Seesruta mTeli zRvis wyali, rogorc Rrubels, romelic Semdeg yvelas Tanabrad asx­urebs gamagrilebel wvimas.

[149] gadaxedeT Zvel Tu axal mefeTa maqebel yvela matianes – simarTliT Seqebuli Tamaris saqmeebi aRemateba maTsas, rogorc es dasawyisSi ukve vTqviT. sixarulis momtani iyo yvelaferi, mis mier Tqmuli; moridebuli, frTxili da keTili iyo damoZRvri­sas, mowyale – dasjisas, Serisxvis dros – TanamgrZnobi da es yvelaferi imisaTvis, raTa TvalnaTliv daenaxvebina RmrTaeb­rivobis arsi. sanTeli iyo gonierTa da ugunurTaTvis: pirvelT unaTebda, meoreT – swvavda; aRviri iyo swori gzidan gadasul­TaTvis, dezi – ukeTurTaTvis; zneobis damdgeneli – moxucTaT­vis da rkinis kverTxi – WabukTaTvis; sibrZniT damcveli swori gziT mavalTa da mikerZoebis gareSe yvela Semcdaris mgvemeli.

mRvdelTmoZRvrebi RvTis SiSiT aRivsnen; xucesebma iwyes TavianTi movaleobis Sesruleba, monazvnebma – dadgenili wes­iT cxovreba, mTavrebma – siwmidisa da simarTlis gziT svla; ers ganumtkicda RvTis SiSi da Tavisi patronis erTguleba; yrmebi gamoiwvrTnen urjuloebis siZulvilSi, radgan Tamaris dros kvalic ki gaqra bilwebisa da yrmaebrivi TavaSvebulobisa; Seu­Zlebelia upatiod moixsenio is, vinc Rirsi aRmoCnda sasaxleSi yofnisa Tu mefis karze samsaxurisa.

RvTis mcnebaTa amgvari dacviT daimsaxura uflis wyaloba: akurTxa RmerTma misi cxovreba, ganamravla nayofi misi – nay­

128

ofsavse Seiqna is, rogorc werilSia naTqvami: `naTeli aRmou­brwyinda marTalsa~ ganTiadisa Tana, da meuRle misi sixaruli SuadRe, da mwuxri mS¢dobiT daiZina sarecelsa zeda T¢ssa~. Seamko RmerTma misi dReebi patiosnebiT da misi Jami – mSvido­biT. Tavisi mefobis manZilze arasodes gamosaxvia saxeze yoy­mani, radgan ar dautovebia upasuxod qvrivTa, obolTa da da­CagrulTa saTxovari. Ggaiara misma cxovrebam sixarulSi, yovel­dRe aniWebda Svebas glaxakT da davrdomilT. Dda bolos, mieaxla Tavis winaprebs. Ddatova ori Svili – giorgi da rusudani, mSve­nierni, sawadelni, sasurvelni da saqebelni, samefo ieris mqone­ni, gonierebiT savseni [150], sibrZniT Semkobilni, yvelanairi sikeTiT aRsavseni. `Tamar ocdasamTa Sina weliwadTa Seawyudia yoveli gvari keTil­mefobisa.~

aq vamTavreb Txrobas. Ddae, momavalma Taobam SeZlos misi yve­la sxva amJamindeli gamarjvebis aRsawerad ufro Sesaferisi sityvebis povna, Cven ki, pativiscemiT aRvsilni, davdumdebiT.

129

cxovreba demetre mefisa

daasrula daviTma mefoba qoronikonis 345 wels (1125 w.)

da samudamo sasufevelSi damkvidrda. Tavissave sicocxleSi gaamefa Tavisi Ze, demetre da sakuTari xeliT daadga mas gvirg­vini. lomebriv Zlieri mklaviT marTavda daviTi samefos, raTa moeTxroT amis Sesaxeb Seqebis moyvare brZenT. solomon mefe ambobs: `mefeTa rwmena aris mSvidobianobis safuZveli~. Tavi­danve RvTismoSiSi iyo, sviani da mZle; Tavis aRmatebulebaSi da simdidreSi – Tavmdabali, RatakTa Semwynarebeli, obolTa da qvrivTa ganmkiTxveli, saydarTa da eklesiaTa, mRvdelTa da monazonTa keTilismyofeli, maTTvis sofelTa da agarakTa Sem­wirveli; samefos didebulebTan da Tavis karze myofebTan – tk­bilad moubari, uxvi da mboZebeli. ganavrco da aayvava Tavisi samefo: rodesac didma daviTma tfilisi aiRo, hereTi da kaxeTi SeierTa, cixeebisa da qalaqebis garda mosaxleoba arsad iyo. hereTi, somxiTi, taSiri, javaxeTi, qvemo da zemo artani, taos

laSa-giorgis droindeli mematiane

Prinect Color Editor
Page is color controlled with Prinect Color Editor 4.0.55 Copyright 2008 Heidelberger Druckmaschinen AG http://www.heidelberg.com You can view actual document colors and color spaces, with the free Color Editor (Viewer), a Plug-In from the Prinect PDF Toolbox. Please request a PDF Toolbox CD from your local Heidelberg office in order to install it on your computer. Applied Color Management Settings: Output Intent (Press Profile): GrayCoated_hdm.icc RGB Image: Profile: eciRGB.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no RGB Graphic: Profile: eciRGB.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no CMYK Image: Profile: ISOcoated_v2_eci.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Preserve Black: no CMYK Graphic: Profile: ISOcoated_v2_eci.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Preserve Black: no Device Independent RGB/Lab Image: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Device Independent RGB/Lab Graphic: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Device Independent CMYK/Gray Image: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Device Independent CMYK/Gray Graphic: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Turn R=G=B (Tolerance 0.5%) Graphic into Gray: yes Turn C=M=Y,K=0 (Tolerance 0.1%) Graphic into Gray: no CMM for overprinting CMYK graphic: no Gray Image: Apply CMYK Profile: no Gray Graphic: Apply CMYK Profile: no Treat Calibrated RGB as Device RGB: no Treat Calibrated Gray as Device Gray: yes Remove embedded non-CMYK Profiles: no Remove embedded CMYK Profiles: yes Applied Miscellaneous Settings: Colors to knockout: yes Gray to knockout: yes Pure black to overprint: no Turn Overprint CMYK White to Knockout: yes Turn Overprinting Device Gray to K: no CMYK Overprint mode: set to OPM1 if not set Create "All" from 4x100% CMYK: no Delete "All" Colors: no Convert "All" to K: no

130

ganapira mxare misi mefobis dros aRorZinda.jer ar iyo demetre gamefebuli, rodesac didma daviTma is

SarvanSi gagzavna. iseTi omebi da brZolebi gadaitana, rom amis mnaxveli yvela ganacvifra. aiRo [366] cixe qalaZori da aivso uTvalavi alafiTa da uricxvi tyviT. gaaqcia suqmaneTni (dem­etrem suqmaneTni qoronikonis 350­Si (1130 w.) gaaqcia) – sparse­Tis mTavari Zala, daxoca da amowyvita isini, aavso saWurWleebi da Tavisi laSqari.

iyo erTgulTa Semwynarebeli da SemcodeTa samarTlianad damsjeli, radgan erTnairad ar unda Sefasdes codva mRvdlisa da meomrisa, mrevlisa da mRvdelTmTavrisa: `vinc icis Tavisi uflis neba da ar asrulebs mas, mkacrad daisjeba~. yvelafriT mimsgavsebuli iyo daviTis keTil Zirs, RmrTivdanergil da cxebul xes. gaiara cxovreba da srulyofilma miaRwia siberes. aRikveca berad. berobaSi gaatara erTi weli da miicvala.

gaamefes misi Ze, daviTi. imefa eqvsi Tve da miicvala.mis Semdeg, qoronikonis 375­Si (1155 w.), gamefda misive (demet­

res) Ze, giorgi.amave wels mokvda mefe demetre. demetres da, Tamari, TiRvis

aRmSenebeli, agreTve monazonobaSi gardaicvala. meore da, de­dofali kata, saberZneTSi iyo gaTxovili.

[367] am daviTs darCa Svili demetre, giorgis Zmiswuli. rode­sac orbelni ganudgnen giorgi mefes, demetrec Tan waiyvanes da loreSi gamagrdnen. gamodevna mefem iqidan orbelni, Seipyro da daxoca. demetre kldekarSi daatyveves da Tvalebi amoSanTes. mokvda da mcxeTaSi damarxes.

demetre mefe beltis cixeSi miicvala. gelaTSi waasvenes, mis mierve kurTxeul axal monasterSi. es moxda qoronikonis 374­Si (1154 w.). demetre abuleTis Zes, ivanes, Tavi mohkveTa Cxeres mereSi, Tavisi mefobis meoce wels da `metexTa dadva ficisa ar gatexvisaTvis~.

131

cxovreba giorgi mefisa

gamefda giorgi, yvela mefeze aRmatebuli, mZle da morWmuli mterTa da SecodebulTaTvis, keTilmsaxuri RvTisa. iyo sike­Tis mqneli saydarTa, episkoposTa, meudabnoeTa, mRvdelTaTvis. verc didi da verc patara ver ubedavda urCobas; iyo Semwyale­beli glaxakTa da qvrivTa, uxvi da mboZebeli erTgulTaTvis.

sparseTis sultnebi, Sors da axlos myofni, yvela misi mox­arke da ZRvenis mimrTmevi iyo. Tavisi samefos yvela sazRvari gamagrebuli hqonda.

qoronikonis 380­Si (1160 w.) aiRo anisi, adridanve TurqTagan warTmeuli. Seipyro salduxi, gaanadgura mTeli misi mxedroba. aiZula is, uricxvi ZRveni da saWurWleebi mierTmia. aivso misi samefo da laSqari.

safrTxes aRar warmoadgendnen ganZisa da xlaTis sultnebi. Samisa, jazirisa da ardoxis Ze salduxi gaaqcia da daxoca. movida ildRuzi sparseTis didi laSqriT, daarbia SavSeTi, klarjeTi. gavalis jarTan ise daxoces, rom ambis wamRebic ver gadarCa.

orbelni ganudgnen giorgis qoronikonis 397­Si (1177 w.).afxazeTi, svaneTi da mTeli eri hyavda damSvidebuli. ovsebi

da yivCayebi, ramden aTassac ubrZanebda, imdeni modioda. aseve Sarvanis gvaridan.

uboZa RmerTma Svili gvirgvinis colis, burduxanisagan, ms­gavsad aRTqmiT Sobilisa, rogorc annas samoeli, romlisganac gamobrwyinda simarTle da didi mSvidoba misi mmarTvelobis dros. imefa ocdarva weliwads da miicvala kaxeTSi, stagirSi, martis TveSi, ocdaSvid ricxvSi, vnebis kviris samSabaT dRes. damarxes mcxeTaSi mZime drois gamo. imave wels gadaasvenes ge­laTSi.

[368] cxovreba didisa mefeT mefisa Tamarisi

iyo yvela mefeze aRmatebuli, sviani da bednieri, RvTismoSi­Si, tkbili, sikeTiT savse (yovelive keTilis saTave aris RvTis­

132

moSiSeba da Tavmdabloba), eklesiaTa da monazonTa moyvare, RatakTa da momCivarTa ganmkiTxavi.

saberZneTis mTawmida, ierusalimisa da Savi mTis saydrebi da eklesiani, romlebic dangreuli iyo, ganaaxla; zogierTi gam­oisyida ucxotomelTa xarkisagan. sakuTari xeliT darTuli Zafisgan, rac saWiro iyo RvTis samsxverplod da siwmideTa msaxurebisaTvis akervinebda, rac saWiro iyo da iqac da aqac, aRmosavleTis eklesiebSic, adebinebda.

locvis moyvare iyo da mudmivad akeTebda amas: monazonTa msgavsad yovelRam, daZinebamde, loculobda da fsalmunebs kiTxulobda.

vazirTa da laSqarTa mimarT lmobieri iyo; vinc imsaxureb­da, mSobeliviT miagebda wyalobas. imdenad zrunavda yvelaze, rom mis samefoSi arc erTi msaxuri ar dasjila, garda guzan taoskarelisa: mas Tvalebi amoSanTes. gaRma gasuli sparseTSi zaqaria aspanis Zem Seipyro da darbazs mihgvara.

misi mefobis dros gaaqcies Semdegi sultnebi, Tanac qalaqebi da cixeebi waarTves: ganZis aTabagi gaaqcies qoronikonis 408­Si (1188 w.); aivso tyveebiTa da alafiT samefo. zaqaria mxargrZelma, man­daturTuxucesma da spasalarma, da misma Zmam, ivane aTabagma, dvini aiRes Tamaris mefobis mecxre wels, qoronikonis 433­Si (1213 w.).

maTve aiRes gelaquni, bijnisi, amberdi da barguSati zemoT an­isamde32 da xuafridis xidamde. arc vis gaugia da arc yofilan sxva romelime xelmwifis aseTi erTguli, sviani da mZle mxedarni.

movida ruqnadini, raTa daepyro samefo da Tan hyavda laSqari `dimuSkiTa da alabiT”33. win miegebnen basianis mxareSi, gaaqcies, daxoces mxedrebi da amoswyvites. tyved aiyvanes sultnebi da amirebi, erzinkieli, Sameli da bivriteli; xelSi Caigdes saWur­Wlis zandukebi, savse oqroTi da margalitiT, mravali sasul­tanos droSebi, vercxlisa da oqros WurWeli, aqlemTa, jorTa da cxenTa simravlem aavso mindor­velni. moxda es qoronikonis 435­Si (1215 w.).

amis Semdeg aiRes kari, karniforisa da vanandisis cixeebi, raxsis win mdebare cixeebi; manamde aiRes adre dakarguli xaxu­li, oSki da bana.

133

[369] RvTis amdeni wyalobis gamo maT RvTis krZalvac ematebo­daT. veravin gabedavda saydarTa da monasterTa ngrevas. amersa da imerSi veravin Zarcvavda qaravnebs. afxazeTis Zvel samefoS­ic simSvide iyo, erTi qaTamic ki arsad daikvleboda: qurdi da avis Camdeni aRar arsebobda. Tu vinme moparuls ipovida, samefo karze miitanda da droSaTa qveS dadebda. ovsi, mTiuli, yivCayi da svani ver bedavda moparvas. iseTi mdidari iyo samefo, rom aznaurTa ymani patronTa msgavsad imosebodnen.

Tamaris qmari iyo ovsTa mefe, daviTi, bagrationTa gvaridan; axal gazrda da mamaci, yovelmxriv Sesaqebi, Tamaris yvela gama­rjvebis da miRwevis Tanamonawile da Semoqmedi, marjve, swrafi meomari.

daangries sparseTis qalaqebi, marandi da eranis mxare gaanadgures. im manZilze mividnen, sadac qarTvelTa saxelic ki ar hqondaT gagonili.

ori Svili miecaT: giorgi da rusudani. giorgis Sobisas gailaSqra da aiRo kari. amaSic gamoCnda daviTisa da Tamar me­fis bedniereba.

Tamaris mamis, giorgis asuli, rusudan dedofali iyo keTili da mowyale, gaWirvebulTa nugeSismcemeli da Semwynarebeli, obolTa da CvilTa mzrdeli: maTgan RirseulT aaxlebdnen mas aRsazrdelad. Tavisi xeliT gakeTebul Sesamkobels saydrebsa da eklesiebSi agzavnida.

axlomaxlo myofi sultnebi Tamarma moxarked gaixada da samefo daurRvevlad SeinarCuna, yvela Seitkbo da yvelas mSvi­doba moupova. ocdasami weli imefa da aRvida RmerTTan, iq, sa­dac mkvidroben winaswarmetyvelni, mamaTmTavarni da mefeni, ianvris TormetSi, oTxSabaT dRes, somxiTis agaraSi, qoroniko­nis 427­Si (1207 w.). damarxes gelaTis axal monasterSi.

didi glovis, vaebisa da Tmis glejvis Jami dadga imaTTvis, vinc imsaxurebda da visac moaklda Tamaris lmobiereba, sitkbo, mSobliuri mzrunveloba da boZeba. saWiro iyo (am glovis Jams) brZenTagan gulisxmierebis gamoCena, xolo nugeSismcemelTa­gan – moTqma. mTelma samefom iglova imden xans, ramdenic Seef­ereboda am ambavs. imave wels gaamefes misi Ze, giorgi. dae, misi

134

cxov reba iyos xangrZlivi da warmatebuli am cvalebad qveyana­Si da Semdeg ki daimkvidros sasufeveli.

cxovreba giorgi mefisa, Tamaris Zisa

daibada qoronikonis 413­Si (1193 w.).mravali gasaWiri emuqrebaT marTalT, ambobs winaswarme­

tyveli, da yvela am borotebisagan ixsnis ufali misi ridis mqoneT. da kvlav mociquli: `¥ sibrZne simdidrisa da sibrZnisa RvTisa!~ rogori amoucnobia misi gzebi! vin Seicnobs uflis gonebas, anu vin moaxerxebs misi nebis aRsrulebas?!

[370] Tamar mefeT mefis gardacvalebis Semdeg mTeli samefo uimedobam moicva, magram RmerTi, romelic ar Cqarobs mrisxane­bis gamoCenas, swrafia mowyalebis boZebisas: misca (qarTvelT) mSoblis msgavsi, misganve naSobi laSa.

Tormeti wlisa gamefda nergi keTil­mozardi da yvela fer­iT Semkuli yvavili, ZaliT lomi da gonebiT umanko, didTa da mcireTa moyvaruli; yvelas miagebda maTi mdgomareobis Sesa­tyvis pativs: mTavrebs, monazonT, mRvdelT. mSvidi iyo da ga­nurisxebeli – Svidi samefos mefes arc erTi qveSevrdomisTvis arasodes maTraxi ar gadaeWira; mSvildosani da mamaci cxeno­sani: Tavis axalgazrda asakSi mama­papaTa Tanabari omebi gad­aixada. bedi swyalobda laSqrobebSi, bednieri iyo ayvavebuli qveynis gamo; iyo gaWirvebulTa ganmkiTxveli, samarTliani msa­juli, Tavisi asakisaTvis gasaocrad kargi patroni qveynisa.

samefoSi didi mSvidoba sufevda. yvela misi saqmis Tana­monawileni da mrCevelni iyvnen jer kidev misi mSoblisdroin­deli zaqaria mxargrZeli, mandaturTuxucesi da amirspasal­ari, da ivane aTabagi. pirvel maTgans misma mSobelma, didma Tamar mefeT mefem misda sabednierod gaalaSqrebina da aiRo kari; Semdeg gailaSqra, wavida da Sevida did sparseTSi, gaimar­jva ardavelze, daamxo cixe­qalaqni da aavso samefo alafiT.

amis Semdeg gadawva da daarbia xlaTis qveyana, Seivedra xlaTelni da gamarjvebulma aRuTqva zavi morCilebis SemTx­

135

vevaSi. da kidev: Tavisi samefos moyvrad da erTgulad gaixada karnus mosaxleoba, dabanakda basianSi da iq dro gaatares da ganisvenes erTad. Salva Torelma Tavisi xmliTa da xotbis Sesx­mis Rirsi omiT aiRo keCroli: kacTa Soris ar moipoveboda mise­bri Wabuki da meomari.

aiRo mefem oroti da mis garSemo yvela cixe naxWevanamde da ganZis misadgomebamde, aiRo Sanqoric.

Semovidnen ucxotomelTa laSqrebi somxiTsa da hereTSi; mcire ziani miayenes maT qveyanas. ukan gabrunebulebs daewia ba­lis wyalTan; pirveli gamarjveba mtris mxares aRmoCnda. Semdeg, RvTis wyalobiTa da mefe giorgis mSvidi sardlobiT, gaaqcies da amowyvites gaqceulebi. Semdeg wels kvlav mobrundnen da da­banakdnen bardavis WalaSi. Seiyara mTeli samefo, SemouerTdaT karnu­qalaqis laSqaric, dadgnen lomTa­gorsa da agarans Sua: Sebmamde gaiqca da gadaixvewa mteri, wavidnen darubandis gziT.

vaqebT mas yvelas gasagonad, ar vcruobT da arc gvrcxve­nia. rogorc ambobs daviTi mama RmerTis Sesaxeb: `iqmnen mSvild rvalisa mklavni misni da eqmna Semwed macxovareba misi~.

[371] amgvari warmatebebisa da bednierebis dros didma sul­tanma meliqma iTxova giorgis dis, rusudanis xeli xlaTSi sad­edoflod. meliqi ganagebda sparseTs egviptidan xlaTamde. Rv­Tis mowyalebam CaSala es ambavi da ar moxda ase.

amis Semdeg didi vedrebiT iTxova igive Sarvan­Sahma. dah­pirdnen, rom Seusrulebdnen Txovnas. gagzavna giorgim SarvanSi qarTlis erisTavi da TviTon bagavanSi Cavida, raTa yvelaferi moemzadebina dis gasaTxoveblad. dahyo iq aTi dRe; dadga misi wasvlis dro, magram mogvago RmerTma sasjeli Cveni codvebis gamo: mokvda giorgi mefe bagavanSi ianvris TvrametSi, oTxSabaT dRes, qoronikonis 442­Si (1222 w.).

yvela saSinelma tkivilma moicva, cremlis nacvlad gulidan sisxli sdiodaT, misi TanaaRzrdilni da isini, visac axsovda mis­gan sikeTe, mzad iyvnen sicocxles TviTonac gamosTxovebodnen; iyo uzarmazari mwuxareba da Tavze nacris dayra vazirTagan, didebulTagan, mTeli samefosagan da TviT misi gamzrdelis, ivane aTabagisagan.

136

RmerTma, romelic mdidaria mowyalebiT da miuwvdomeli ZlierebiT, gadmoxeda da ar gawira samefo, risxva wyalobiT Secvala: RvTis nebiT samefoSi darCenili rusudani imave wels gaamefes. RmerTs rom daRupvisagan ar vexsneT, saeWvo iyo vinme gadarCeniliyo misi Zmis sikvdiliT miyenebuli tkivilisagan.

waasvenes maSinve gelaTSi, dakrZales Tavisi mamis saflavSi. ar darCa gvirgvinis colTan Svili.

yovladsaxiero RmerTo, romelic ar gawirav RvTismoSiST, daicavi samefo da mefe Cveni, RmrTivgvirgvinosani rusudani da, Cven gasaxarad, amravle misi naSierni da mieci mefes, pirvel rigSi, simravle welTa da Semdeg daumkvidre sasufeveli caTa.

137

mesamoce mefe laSa-giorgi

am sanatrelma sicocxleSive daadga gvirgvini Tavis Zes,

giorgis, romelsac laSasac eZaxda. cameti wlis iyo laSa, rode­sac mefobis gvirgvini daidga da mefe Tamarma miuloca. xolo rodesac Tamari gardaicvala, laSa Tvrameti wlis iyo. Tamarma Tavis Zes mefoba dautova, xolo qarTvel xalxs – gvema, mwuxare­ba, vaeba da glova, radgan misi samefos mkvidrni cocxlad iyvnen Casulni jojoxeTSi; Tamari imsaxurebda aseT glovas.

Tamaris Semdeg gamefda misi Ze, laSa­giorgi. iyo Zlieri aR­nagobis, mamacurad moisari, nadimebis motrfiale, laRi da Tavneba. ufro imitom iyo gaTamamebuli, rom yvela mowinaaR­mdege daimorCila misma keTilad moxsenebulma da RvTis moy­vare dedam da uSfoTveli da dawynarebuli hqonda datovebuli Tavisi samefo; yvela maTi mezobeli moxarked gaexada, rogorc, magaliTad, ganZelebi da maT axlos mosaxleni, naxWevanelebi da karnuqalaqelni. mravali sxvac ZRveniTa da xarkiT modioda masTan. im dros laSa iSvebda, ixarebda da yvelgan iyo gancxroma da mxiaruleba.

JamTaaRmwereli

Prinect Color Editor
Page is color controlled with Prinect Color Editor 4.0.55 Copyright 2008 Heidelberger Druckmaschinen AG http://www.heidelberg.com You can view actual document colors and color spaces, with the free Color Editor (Viewer), a Plug-In from the Prinect PDF Toolbox. Please request a PDF Toolbox CD from your local Heidelberg office in order to install it on your computer. Applied Color Management Settings: Output Intent (Press Profile): GrayCoated_hdm.icc RGB Image: Profile: eciRGB.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no RGB Graphic: Profile: eciRGB.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no CMYK Image: Profile: ISOcoated_v2_eci.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Preserve Black: no CMYK Graphic: Profile: ISOcoated_v2_eci.icc Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Preserve Black: no Device Independent RGB/Lab Image: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Device Independent RGB/Lab Graphic: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Device Independent CMYK/Gray Image: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Device Independent CMYK/Gray Graphic: Rendering Intent: Perceptual Black Point Compensation: no Turn R=G=B (Tolerance 0.5%) Graphic into Gray: yes Turn C=M=Y,K=0 (Tolerance 0.1%) Graphic into Gray: no CMM for overprinting CMYK graphic: no Gray Image: Apply CMYK Profile: no Gray Graphic: Apply CMYK Profile: no Treat Calibrated RGB as Device RGB: no Treat Calibrated Gray as Device Gray: yes Remove embedded non-CMYK Profiles: no Remove embedded CMYK Profiles: yes Applied Miscellaneous Settings: Colors to knockout: yes Gray to knockout: yes Pure black to overprint: no Turn Overprint CMYK White to Knockout: yes Turn Overprinting Device Gray to K: no CMYK Overprint mode: set to OPM1 if not set Create "All" from 4x100% CMYK: no Delete "All" Colors: no Convert "All" to K: no

138

[152] maSin ganZelebma daiwyes gandgoma da mefes xarkis mice­ma Seuwyvites. Seityo ra es laSam, ixmo saqarTvelos yvela spa, imerni da amerni, mxargrZeli ivane, romelsac maSin aTabagobis pativi hqonda boZebuli misi dedis, Tamarisagan. aTabagobis pa­tivi imdenad iyo gandidebuli, rom aTabagi sxva erisTavebze aRmatebuli iyo, mefis karis veziri gaxldaT.

mefem Tqva: `radgan xelmwifeTa Soris brwyinvale da sana­trelma dedam Cemma damitova mefoba, Cemi mama­papaTa yvela mowinaaRmdege moxarked aqcia da dRevandlamde Cemi brZanebis morCilni arian, xolo axla ganZis aTabags TvalSi ar mouvedi da xarkis mocema ar nebavs, me ganvizraxe, rom ganZaze Suri viZio da Tqven gagsarjoT. radgan Cvens sanatrel mama­papaT Tqveni Zal­iTa da TanadgomiT daumxiaT didi sultnebis Zliereba, axla mi­iReT Cemgan pativi da saboZvari da gavilaSqroT ganZaze, raTa sxva mtrebis dasacini ar gavxdeT. RvTis SewevniT, patiosani jvris winamZRolobiTa da Tqveni siqveliT vsZlioT mtrebsa da Cvens mowinaaRmdegeebs~.

roca samefos warCinebulebma moismines, gaixares, Sehfices da uTxres: `RvTis mier didi nugeSiscema mogvemadla, radgan gnaxeT axovani da goliaTi, gorgasliani da daviTiani, maTi ms­gavsi. RvTis mindobiT da Tqveni ZaliT davimorCiloT Tqveni mefobis urCni da yvelas SevananoT Tqveni orguloba”.

maSin gadawyvites laSqroba da mefe didi spiT gaemarTa ganZis dasarbevad. ganZelebma winaaRmdegoba ver gauwies da moaoxres ganZis qveyana. [153] xelT igdes tyve da uricxvi alafi da moadgnen qalaq ganZas. mravali dRe ibrZodnen. yoveldRe nawil­nawil gamo­diodnen qalaqis karTan saomrad; aqedanac da iqidanac urCeule­sni ibrZodnen. maSin mefem gadawyvita mcire laSqriT qalaqis garSemovla. da roca mtkvars qvemodan uvlida, Seityves es ganZaSi myofebma, yvelani aRiWurvnen. SeiaraRebuli kaci iyo aTi aTasi.

mefes mxolod oTxi aTasi kaci hyavda, amaT Soris umetesoba mesxebi iyvnen. erT mxares mxargrZelebi idgnen da meore mxares – her­kaxelebi da somxiTarebi, qarTvelebi da Torelebi, kidev sxva mxares – afxazebi, dadian­bedianelebi da lixs iqiTurebi, erTimeoris miyolebiT. im dros, rodesac mefem qvemodan Se­

139

mouara, igi icnes, swrafad gaaRes qalaqis karebi da rogorc mxecni, zed miesivnen. mefe laSa ar SeuSinda maT simravles da Tavis molaSqreebs amxnevebda. mefis spanic, TavianTi Tavis sasikvdilod gamwirvelni, eubnebodnen: `sikvdilamdis vibr­ZolebT, Tavs sasikvdilod davdebT da ar SevarcxvenT Seni mefobis pirvel oms”. elvis siswrafiT miesivnen erTmaneTs, Seiqmna Zlieri da friad sastiki brZola. maxviliT daeca ganZis mravali rCeuli. TviTon mefe laSa, sviani mklaviTa da goliaTi xeliT, mxned da Zlierad gaiWra win, masTan erTad mamacurad ibrZodnen yvaryvare jayelis pirmSo Svili bibila gurkeli, boco bocos Ze, memnas Zma, radgan eseni win daeyenebinaT.

xolo roca ganZelebma maTi mamacoba ixiles, swrafad iq­cies maTgan piri; qarTvelebma sdies maT qalaqis karamde. mcire nawilma SeaRwia SigniT, umravlesoba daatyveves da zogierTebi daxoces. [154] amis mxilveli qalebi sastikad ixokavdnen gul­mkerds, iglejdnen Tmebs – yoveli mxridan gaZlierda wivil­kivili. esmaT ra es garSemo mdgar molaSqreebs, mswrafl gae­marTnen mefisaken.

RmrTis gangebiT uvneblad gadarCnen mefe da misi Tana­mebrZolni. saxelovani Tavadebi win moegebnen laSas. didebul­ma mebrZolebma da molaSqreebma moaxsenes mefes, rom amieridan uars ityodnen mis jarSi da mefis karze samsaxurze. mefe cx­enidan Camoxta da umecrebiT CadenilisaTvis Sendoba iTxova.55 amnairi sixaruliT mividnen mefis karvamde da Svi deulis kvi­ramde iyo mxiaruleba da laSqris dajildoeba.

amgvarad SeWirvebuli ganZis aTabagi evedra mefes, rom dae­kisrebina misTvis igive xarki, rac adre hqonda. mefe daTanxmda da mravali ZRvenis, Tval­margalitis, oqrosa da vercxlis fas­ad ukan daubruna tyveebi. TviTon mefe mivida TbilisSi da sab­oZvariT aavso saqarTvelo, radgan iyo yvela mefeze umetesad uxvi da aravis moSurne, mlocveli, mmarxveli, ganmkiTxveli da mowyale. magram bolos, uweso kacTa mibaZviT, cud gzas daad­ga. rogorc solomonis Sesaxeb weria, rom acTunes igi qalebma, ise esec acTunes uweso kacebma. amas cxadyofs qvemoT moTxro­bili. erToboda nadirobiT da moqeifeebTan erTad ukeTur

140

gzaze Sedga ise, rogorc weria israelis Sesaxeb: `dasxda eri Wa­mad da smad da aRdges simRerad”. [155] xolo smam simRerasa da Rreobaze da uzomo Wamaze da sibilweze ufro metad gadaria. moiSora is vezirebi, vinc sanatreli dedoflisa da misi dedis mier dadgenili wesebis dacvas urCevdnen, Seiyvara qeifobasa da uweso qalebTan drostarebas ayolili Tanatolebi, iseTi umsgavsoba Caidina, rom erTxelac, tfilisSi yofnisas, Taflu­Wis RviniT sastikad mTvrali rindebTan waiyvanes, rom iq ufro metad Cafluliyo sibilweSi. Rvinisgan ugonod mTvrali rin­debi, romelTac ar icodnen, rom mosuli mefe iyo, miesivnen da sastikad scemes, ise, rom marjvena Tvali daubrmaves.

amis gamgone saqarTvelos Tavadebma, friad Sewuxebulebma, gansakuTrebiT ivane aTabagma da varam gagelma, zaqarias Zem, da­toves samefo darbazi. ̀ ar vcnobTo, eubnebodnen, Sens mefed yof­nas, Tu ar moSordebi borot kacebTan siaxloves da av Cveulebas, romelsac misdev”. xolo mefem moinania da ficiT aRuTqva, rom arafers gaakeTebda maTi dasturis gareSe. asrulebda [naTqvams], magram Zlieri iyo uCino mteri; guliswadilis gamo qalebis mi­marT ver daarwmunes colis SerTva. kaxeTis erT sofelSi, velis­cixeSi, misulma naxa mSvenieri garegnobis qali, maSinve aitaca gulisTqmam da daiviwya ra daviTisa da uriis colis ambavi, TavisTan waiyvana da friad Seiyvara. qali dafexmZimda da Sva yrma, romelsac saxelad uwodes daviT. es is daviTia, romelic mravali gansacdelis Semdeg mefe gaxda, rasac qvemoT moTxro­bili ambavi gamoaCens. [156] yrma aRsazrdelad misca Tavis das, rusudans, romelic laSas garda hyavda Tamars; didi daZmuri siyvaruli hqondaT erTmaneTisa.

am warmatebebsa da mSvidobianobaSi iyo mefe da yoveli mxri­dan moxarkeebisagan saCuqari da ZRveni Semosdioda. gan sagebeli saqmeebisTvis saxemxiaruli mimodioda Tavis same foSi. qveiTad gadadioda ajameTs, nadirobda cxumsa da afxazeTSi da iqaur saqmeebs ganagebda. Semodgomaze tfilisSi Cadioda, xolo zamTars somxiTis durSi rCeboda da iqidan ebrZoda ganZelebs. zafxulSi mtkvris Tavze adioda da kolaSi Cerdeboda. da modiodnen mis wi­naSe moxarkeni ZRveniT xlaTidan da saberZneTidan.

141

aseT gansvenebaSi myofma ar isurva colis SerTva. am mizeziT Seikribnen kaTalikosi, episkoposebi da vezirebi da moaxsenes: `wesi ar aris, mxevali gesvas da ara coli, rogorc wers pavle mociquli, qristes piri: qorwili wminda aris da sawoli Seug­inebeli, xolo meZaveebsa da memruSeebs dasjis RmerTi.~ magram mefes ar surda colis SerTva, arc usmenda. amitom moaSores qali, daviTis deda, da missave qmars daubrunes. arc amis Semdeg SeirTo meuRle, darCa uqorwinebeli.

laSa­giorgi iyo mxne, axovani, Zlieri, laRi, ampartavani, Tav­xedi, Tavneba; rogorc vTqvi, uxvi, garTobis, Rvinisa da nayro­vanebis moyvare. [157] mis samefoSi iyo mSvidoba. xalxi gadasuli iyo Wama­smaze, ris Sesaxebac weren mamani: sami mizezia vnebisa, romlisganac warmoiSveba yoveli boroti: gemoTmoyvareoba, ver­cxlismoyvareoba da didebismoyvareoba. amaTgan Sobilia: siZva, mruSeba, risxva, wyena, ampartavneba. am borotebaTagan iSvebian xorcieli siameni, znedacemuloba, romelTa saTiTaod aRsaweri dro ar aris. rogorc ambobs winaswarmetyveli: `Wama iakobma, gaZ­Ra, gamsxvilida, gasuqda da daiviwya RmerTi, Tavisi Semoqmedi da ganudga RmerTs, Tavis macxovars~.

aseve daemarTa qarTvel ersac, radgan gaZRnen da dros atarebdnen; siZvisa da simTvralis uwesoebaSi Caeflnen ugu­nuri adamianebi, romelnic mefis karze iyvnen da ar iyvnen Rirs­ni iq yofnisa. radganac orive kaTalikoss da am samefos Tav­adebs, gansakuTrebiT ivane aTabags, emZimebodaT es saqme, ar in­ebes mefesTan samudamod yofna, ganSordnen da Tav­TavianTTvis iyvnen. codvaTa simravlis gamo gaCnda mizezebi saqarTvelos mooxrebisa, rasac qvemoT Tqmuli cxadhyofs.

ambavi Cingiz-yaenisa, Tu rogor gamoCnda aRmosavleTis qveyanaSi

aRmosavleTis mxares, mzis qveyanaSi, romelsac ewodeba Cinma­Cini, yaryurumad wodebul adgilas gamoCnda xalxi sakvirveli: ucxoni cxovrebis wesiTa da SesaxedaobiT. arc Zvel wignebSi

142

moipoveba [158] maTi ambavi, radgan arian ucxo enisa, ucxo saxisa, ucxo cxovrebisa; ar icodnen puris gemo, ikvebebodnen xorciTa da pirutyvis rZiT. taniT iyvnen srulni, sxeuliT axovanni da fexmardni; fer­xorciT TeTrni da mSvenierni, wvrili da lurji, gaziduli da maxvili TvalebiT; iyvnen didTavianni, Savi da xSiri TmiT, Subl­brtyelni, dabali cxviriT, iseTiT, rom loyebi cx­virze maRla hqondaT da cxviris nacvlad patara nestoebi uCan­daT; patara tuCebiT, Cawyobili da TeTri kbilebiT, sruliad uwverulni. aseTi gansxvavebuli saxe hqondaT da nuravis gauk­virdeba, rom amaT yvelas, kacebsa da qalebs, aRmatebuli raRac mSveniereba gaaCndaT. amasTan erTad, mxneni iyvnen da rCeuli moisarni, ucTomelad isrodnen magari mSvildebidan, maT na­kravs verara saWurveli daudgeboda win. cxenze [msxdomni] ufro mamacni iyvnen, vinaidan cxenze iyvnen gazrdilni; iaraRi araferi gaaCndaT, isrisa da mSvildis garda.

saocari xalxi iyo, rom Sexedavdi, briyvebi gegoneboda, si­namdvileSi didi sibrZne iyo maTSi da savseni iyvnen yovelg­vari gonierebiT; cota laparaki icodnen da sicruis Tqma ar axasiaTebdaT. ar pirferobdnen adamianebTan, arc didTan, arc patarasTan, gansakuTrebiT, sabWoze, radgan Cingiz­yaenisgan dadgenil samarTlian wesebs misdevdnen, romelTa saTiTaod gadmocemas didi dro dasWirdeba.

amaT rjulad hqondaT erTi ukvdavi RmerTis Tayvaniscema. pirs aRmosavleTiT, mzisken iqcevdnen. samjer iCoqebdnen da samjer scemdnen Tayvans, Sua TiTis wvers xelis gulze atkacu­nebdnen. sul es iyo.

xolo uRurni iyvnen kerpismsaxurni, romelsac qujns uwodebdnen. [159] Seqmnes damwerloba mcire raodenobis asoebiT, radgan Teqvsmeti asoTi werdnen wigns, rac saswavleladac advi­li iyo da gasagebadac. amaT Seqmnes qoronikonis saxiT Tormeti weliwadi Tormeti cxovelis saxelis mixedviT. TiTo pirutyvsa da cxovels TiTo wlis mTavroba dauweses, rogorc odesRac Zvelma elinma brZenebma Tormeti zodiaqos mzisa da mTvaris et­lebs. TiToeul etls misces mzis sajdomad ocdaaTi dRe (arian ara cxovelni, aramed zodiaqoebi), TiTo weliwads TiTo piru­

143

tyvs dauweses mTavroba; rodesac Tormetive gaTavdeba, Tavidan daiwyeba, rogorc cxrameteuli, cameteuli, zednadebi da zed­eqvseuli, radgan cxrameti weli gagrZeldeba da mere Tavidan daiwyeba. ase gaivlis Tormeti weli da Semdeg Tavidan daiwyeba. maTi saxelebia: yulRunjili, uqurjili, farsinjili, Tavlain­jili, luiljili, moRiljili, morinjili, yonijili, meCinjili, TaRanjili, noxinjili, yayainjili. Ees im cxovelTa saxelebia, romelTagan TiToeuls dauweses TiTo wlis mTavroba. maTgan pirvelia yalRuni, anu Tagvi, Semdeg – Zroxa, avaza, kurdReli, veSapi, gveli, cxeni, cxvari, maimuni, qaTami, ZaRli da Rori. ase­Tia maTi welTaRricxva, rogorc Cveni qoronikoni.

monRolebi Tayvans scemdnen erT RmerTs, romelTac TavianT enaze Tengri uwodes. werils ase awerdnen: `mangu Tengri quCun­dur”, rac niSnavs: `ukvdavi RvTis ZaliT”.

[160] monRolebi mcire sakvebiT kmayofildebian, radgan Wamen ZaRlis, katisa da nebismieri sxva sulieris xorcs. maTi modgma mraval tomad iyofoda da iyofa; mxolod Tormeti maTganis saxels gavixseneb: sayirebi, yaTebi, hindebi, jalirebi, oirdi, sulduxi, nihimebi, yonRardebi, manRuTebi, TanRutebi, yiaTebi, uRurebi. uRurebi kerpTmsaxurebi arian da maT uwodeben qun­jiTs. eseni TavianT enaze Tavs manRolebs uwodeben, qarTvelebi ki TaTrad moixsenieben, rac me erTi da igive mgonia.

yiaTTa tomSi gamoCnda erTi kaci, saxelad TemurCi, igive Cingiz­yaeni. is iyo axovani, mSvenieri, wiTurTmiani, Zlieri, mxne, wamqezebeli, daxelovnebuli moisari, swrafad moazrovne, swori gadawyvetilebebis mimRebi. wavida saboZvarisa da pa ti vis misaRebad monRolTa umTavresTan – monRolebi Tavi anT xelm­wifes xans uwodeben. xans onxani erqva. rogorc ki man TemurCi dainaxa, maSinve Seiyvara misi Rirsebebis gamo; didi pativiT miiRo, Tavis uwarCinebulesebs gautola da mxe dar T mTavroba daakisra. TemurCi spobda urCebs, orgulebs da Tavis patrons, onxan xelmwifes, gamarjvebuli ubrundeboda. man ki is ufro did pativSi aiyvana.

TemurCis dideba SeSurdaT onxanis Zma uTqins da mis Zes, qo­laqs da cili daswames onxanTan: `Tavad nebavs gamefebao~. mefes

144

isini xans an yaens uwodeben. onxanma ganizraxa TemurCis mokv­la, [161] Seityo TemurCim misi ganzraxva. orma kacma, qolaqma da badma, auwya es ambavi – onxans Seni sikvdili surso.

gaiqca TemurCi im or kacTan erTad; mivida Tavis saxlsa da karavSi, ahyara ojaxi, iara erTi dRe da Rame. mere datova ojaxi, qoneba, saqoneli, mivida wylis pirTan, romelsac hqvia blajuni, laSqari moSorebiT daayena da TviTon xevis piras gaCerda.

onxanma Seityo TemurCis gaqceva, saswrafod gaekida; miadga mis ojaxs, qonebas, xelT igdo uricxvi tyve, auracxeli alafi. gamoCnda TemurCic. daiwyo sastiki da Zlieri omi, onxani dama­rcxda; igi Seipyres da mokles. TemurCi mswrafl daesxa Tavs onxanis ojaxs, tyved igdo misi coli, Svilebi, garda ufrosi Zis, qolaqisa, daepatrona mTel mis simdidres.

Ddajda samefo taxtze TemurCi da iwoda Cingiz­yaenad. Semdeg SeebrZola yonRardTa xelmwife alTuxans, daamarcxa igi, mok­la, xelT igdo misi samefo. mere qolaqi, onxanis Svili, mivida Cingiz­yaenTan vinme gorxanTan erTad da SeebrZola. man ki daa­marcxa isini, mokla gorxani.

amis Semdeg Cingiz­yaeni uiRurebze salaSqrod gaemarTa. uiRurebi mefes eduTs eZaxian. im dros uiRurTa mTavari iyo vinme sarCuyi. [162] maTi tomis saqmeni sakvirvelia, rogorc cudi zRapari, amitomac araa saWiro aq moyola. Cingiz­yaenma Seiwyala is, pativiT miiRo. yaenma mravali TaTari daimorCila, daimorCila aseve yaryiTic.

roca daimorCila TaTrebi, gamoCnda sakvirveli kaci, saxelad TebTuni. igi mivida yaenTan da uTxra: aval im mTaze, romelsac baliyi hqvia; me RvTis sityva mesmis. amas brZanebs RmerTi: `yoveli qveyana TemurCisa da misi laSqrisTvis mimicia da saxelad Cingiz­yaeni erqvas.~

naTqvamia esec, rom Cingiz­yaeni avida maRal mTaze da eCvena ufali ieso qriste, RmerTi yovelTa. man aswavla samarTali, sarwmunoeba, siwminde da simarTle; sicruis, qurdobisa da yovelgvari borotebisgan Sors yofna da uTxra: `Tu am mcnebebs daimarxav, mTel qveyanas Sen da Sens naTesavebs giboZebT, wadi da daipyari yoveli qveyana, ramdenic SegiZlia.~

145

gaxda ra TemurCi yaeni, wavida xataeTSi, Sevida eklesiaSi, ixi­la iq macxovar ieso qristes xati, myisve Tayvani sca da Tqva:~aha, kaci, romelic CineTis mTaze vixile, aseTi iyo, aman maswavla yvela es wesi.~ ase Seiyvara Cingiz­yaenma qriste, mas locavda, misi mc­neba, ramdenic amcno, yvela daicva mtkiced. Semdeg SeebrZola xa­taelTa mefe arslan­xans da daamarcxa, orasi aTasi kaci dauxoca. es rom Seityo arslan­xanma, Sevida saxlSi col­SvilTan erTad, ubrZana msaxurebs, cecxli waekidebinaT saxlisTvis. [163] isinic ase moiqcnen. arslan­xani ojaxTan erTad cecxlSi daiwva. movida Cingiz­yaeni, dajda taxtze da daipyro xataeTi. es aqamde iyo.

vaxsenoT Svilebi Cingiz-yaenis da kidev cota ram

Cingiz­yaens mravali coli hyavda da, aseve, mravali Svili. ufrosi colis, sevinjisgan, Sobils erqva Tubisi, qarTvelebi joCids uwodebdnen; meore Svili iyo CaRaTa, mesame – oqrofa, meoTxe – Tuli. eseni oTx yaenad ganaCina xataeTSi myofma Te­murCim. ufros Svils misca laSqris naxevari da waravlina did sa yivCayeTSi, ovseTSi, xazareTsa da ruseTSi, vidre bneleTamde. da es yoveli mas uboZa. sxvebi Semdeg vaxsenoT.

Seityo es maRalma da yvela xelmwifeze aRmatebulma xva­razmSam. igi maSin welTa simravliT daberebuliyo da amitomac qveynebs, romlebic mas daepyro amudariis aqeT, xo rasansa da erans, ganagebda misi Ze, sultani jalaldini. man Seit yo TaTar­Ta moaxloeba, Sekriba eqvsasaTaskaciani laSqari da ga e mar Ta Cingiz­yaenTan Sesaxvedrad.

Cingiz­yaeni xvarazmSas win dauxvda. gaimarTa ficxeli da Zlieri omi. orive mxares uamravi meomari daeca, xvarazmelebi damarcxdnen.

moxuci xvarazmSa darCa mciredi laSqriT. mas alya Semoar­tyes TaTrebma. cna es misma Zem, jalaldinma, romelic iyo kaci mxne, qveli, kargi mebrZoli, uSiSari, rogorc uxorco, Zliere­biT ganTqmuli, [164] omebSi uZleveli. mivida igi mciredi jariT mamis saSvelad da masTan erTad gaiqca xorasanSi.

146

amis Semdgomac mravaljer SeebrZola sultani jalaldini, sam jer jeons iqiT Seeba, oTxjer – xorasanSi, jeons aqeT. xolo ra ki RmerTs codvaTa CvenTaTvis mieca Cingiz­yaenisTvis yo ve­li qveyana, damarcxda jalaldini da gaiqca. Ggaigo ra Cingiz­ya­en ma jalaldinis gaqceva da simagreSi Caketva, ixmo zemoxsene­bu li ori Tavadi, iama da salpiani, romlebsac qarTvelebi seba­jebas eZaxdnen, raTa moevloT qveyana xorasnisa da erayis, sana­m dec SeeZloT misvla, da daeTvalierebinaT iqauroba. wamovi­dnen isini Tormeti aTasi mxedriT, iaraRisa da sagzlis gareSe, uxmlod, mxolod MmSvildi epyraT.

gaiares Turani, jeoni, xorasani, erayi, adarbadagani da mi­vidnen ganZaSi. veravin aRudga win. Tu vinme winaaRmdegobas ga­u wevda, yvelas amarcxebdnen. meomrebma moaRwies saqarTvelos sa zRvrebamde, daiwyes gagis darbeva. es rom Seityves varam ga­gelma da ivane aTabagma, acnobes mefe laSas ucxoTa mosvla som xiTis asaoxreblad. mefem ki mouwoda Tavis jars, imer­amerT, Sekriba oTxmocdaaTiaTasi mxedari da miaSures gagis bolos mdga r mters.Q maT SeuerTdaT ivane aTabagi da Zmiswuli misi SanSe, ami rspasalar zaqarias Ze, da msaxurTuxucesi varam gageli didi laS qriT da waremarTnen.

mteri dabanakebuli iyo mdinare berdujTan, romelsac am­Jamad sagimi hqvia. isini myisve amxedrdnen da saomrad gaemzad­nen. daiwyo Zlieri omi. TaTarTa naxevari gaiqca, meore naxevari Casafrda da zurgidan mouara mters. maSin qarTvelT [165] Tavs dagvatyda uzomo risxva Cveni urjuloebisa da codvebisaTvis. garbodnen qarTvelebi, mTeli jari, TviT mefe laSa. auracxeli qristiani daiRupa; didi ivane spasalari, samcxis aTabagi, Zlivs gadarCa cocxali, meWurWleTuxuces yvaryvares Svili beqa, romelic TavganwirviT ibrZoda, brZolis velze daiRupa. RvTis risxva dagvatyda da gaiwira qarTvelTa naTesavi im auracxeli codvebisaTvis, rac CavidineT. ukuqceul iqna svebednieri davi­Tiani droSa: vinaidan misca RmerTma daviTs gamarjveba, aqamde sviani da gamarjvebuli daviTiani da gorgasliani droSa arsad Zleula, aq ki Seicvala qarTvelTa modgmis bedi, ar mieca Zleva TaTrebze Cvens Jamamde.

147

ase gamoqceulebma moaRwies qalaqs; maTi Zliereba da saxe­lo vaneba oxvram da naRvelma Secvala. raki SevawuxeT Rmer Ti Cve ni boroti saqmeebiT, man aRavso Cveni guli mwuxarebiT da mtris winaSe Segvarcxvina.

TaTrebi mividnen samSvildemde da Semdeg gabrundnen ukan. maT saocari saqmeni qmnes: wavidnen darubandis gziT, rad gan verc SarvanSa aRudga win da verc darubandelebi, ganv les daruban­dis kari, Sevidnen yivCayeTSi, daiwyo brZola; mraval gan Seebnen yivCayni, yvelgan gaimarjves TaTrebma da wavidnen ase Ti omiT. rogorc ukve vTqvi, usaWurvlod, dauWedeli cxe nebiT gaiares amxela gza, ganvles yivCayeTi, Semouares am daru bands zRvidan, mividnen TavianT xelmwife Cingiz­yaenTan yara yurumSi. qmnes sak­virveli saqme: Seusveneblad iares am gzaze da uWedeli cxeniT. yarayurumidan wasulebi yarayurumSive dab rundnen.

[166] TaTarTa ZlevamosilebaSi darwmunebulma Cingiz­yaen­ma Svilebi gagzavna xorasnis sultan jalaldinis saZebnad. ra Seityo es jalaldinma, jari Sehyara, mravalgzis SeebrZola, rogorc vTqvi, da mixvda, rom damarcxebuli iyo. aiyara Tavisi ojaxiT, Tan hyavda laSqari, as ormoci aTasi kaci dedawuli­anad. gaeqcnen TaTrebs da Cvenken gamoemarTnen, rogorc qvemoT naTqvamidan gaxdeba cxadi.

CanarTi didma sultanma meliqma, romelic egviptidan xlaTamde

flob da sparseTs, mefis da rusudani iTxova xlaTis dedoflad. mowya le RmerTma es saqme CaSala. amis Semdgom didi xvewniT iT­xova SarvaSem rusudani. qarTvelebma Tanxmoba brZanes, gag zav­nes Sarvans qarTlis erisTavi; TviT giorgi mefe bagavans mivida dis gasaTxoveblad. aTi dRe iyo darCenili mis wasvlamde da RmerTma aqac daayovna es saqme.

ar dacxra guliswyroma mravalmowyale da saxieri RmerTisa, romelic ganvarisxeT – aResrula mefe laSa.

mefem, rodesac gardacvalebis moaxloeba igrZno, dauZaxa Tav­isi samefos yvela warCinebuls, Tvalcremlianma Seavedra Tavisi da rusudani da uTxra: `iciT mefeTa ojaxis umankoeba da erT­

148

guleba saqarTvelos mkvidrTadmi. RvTis nebiT, gabarebT Cems das, rusudans, rom Cem Semdeg gaamefoT. Tqveni modgmis Cve visamebr, uerTguleT, Tqveni simxneviT daicaviT mefobis tax ti mterTagan uvneblad. Tumca mamakaci ar aris, qalia, mag ram ar aklia sibrZne da samefo [167] saqmeTa codna. Tqven, am samefos warCinebulebma, iciT da gaxsovT wyaloba, niWi da pa tivi sanatrelisa da keTilad moxsenebulis, mefeTa Soris brwyin vale dedisa Cemisa. aseve, Tu RmerTs endomeba, Cems dasac pativ Si eyolebiT. RvTis winaSe geve­drebiT, rom Cem Semdeg ga amefoT is. xolo Cems das, rusudans, vubareb RvTis winaSe da yv e la Tqvenganis gasagonad, aRzardos Cemi Ze daviTi da roca mefoba da mxedroba SeeZleba, gaamefos. da iyos igi memkvidre Cemi taxtis. jer yrmaa, magram Tu ineba RmerTma misi gazrda, vfiqrob, SeZlebs mefobas, rameTu `keTiliTa asakiTa ars da haerovan”. es sityvebi rom daamTavra, mefe aResrula.

es moxda bagavanSi, ianvris TveSi, 18 ricxvSi, qoronikoni iyo 442 (1222 w.) dRe – oTxSabaTi. iwyes qarTvelT glova da unuge So mwu xareba, gausaZlisi iyo tkivili, cremlis wil gulidan sis­xlis dena, sicocxlisa da gadarCenis imedis dakargva Tan Sez r­dilebSi, imaTSi, visac axsovda misi sikeTe da masTan gatare bu­li sa amo wuTebi. iyo tkivili da Tavze nacris yra didebulebisa da mTeli samefosi da TviT misi gamzrdelis, ivane aTabagisa.

eniT auwerelia mwuxareba, romelic misma dam, rusudanma gani cada, godebda mravali dRe. laSa waasvenes sagvareulo ad­gil samyofelSi, gelaTSi.

[168] samocdameerTe mefe, rusudani, Svili Tamar mefisa, mefe laSa giorgis da, bagratovani

roca aResrula mefe, Seikriba misi samefos yvela warCineb­uli, imer­amerni, orive kaTalikosi da episkoposebi, yvela qve Sev r domi nikofsiidan darubandamde da gaamefes rusudani, dasves sa mefo taxtze da miuloces mefoba wesisamebr.

rusudani mSvenieri iyo garegnobiT, iseve, rogorc mi si sana­treli deda; Tavmdabali, uxvi, Rirseul kacTa pativis mce me li,

149

mosiyvarule. man mSvidobiT moiwyo Tavisi sabrZanebeli da me­foba. mTeli samefo aivso sikeTiT.

magram sixarbe da gancxroma Seiyvara yvelam da borotebisken miidriknen. amitomac RmerTma isini umsgavso Seuracxyofisa da warmarTTagan daxocvisTvis gawira. rusudanic, iseve rogorc mis Zmas sCveoda, gancxromiTa da lxeniT cxovrobda. amitomac aRzevda boroteba.

zemoxsenebulma sultanma jalaldinma, damarcxda ra TaT­reb Tan omSi, ixmo Tavisi meomrebi da uTxra maT: `Cemi mama­pa­pis wyaloba da sikeTe yovelma gamgebelma da erisTavma iciT, iciT isic, ra dagvatexa TaTarTa modgmam. Cven mravaljer Seve­brZoleT, mravali gansacdeli gadavitaneT da gangebis ne biT yvelgan davmarcxdiT. axla mteri mdinare amudarias mo u ax­lovda da sardlad misi (Cingiz­yaenis) ufrosi Ze mouZRvis. Cemi gada wyvetileba aseTia: raki RmerTma maT gamarjveba mianiWa, Tu damTanxmdebiT, davutovoT maT es qveyana da Cveni [169] oja­xebianad, simdidriTa da jogiT, wavideT saberZneTs da iq dave­mkvidroT. Tuki Cven TaTrebi gvZleven, yvela danarCenT Cven vZlevT. visac surs, wamovides CvenTan, visac unda, aq darCes. aRsruldes yvelas neba ukunisamde.

es naTqvami yvelas moewona. Segrovda as ormoci aTasi kaci. oja­xiTa da qonebiT wavidnen, miaRwies adarbadagans. mividnen mxar g r­ZelTa samkvidrebelSi, radgan ivane aTabags dapyrobi li hqon da dvini, anisi ki Tavisi Zmiswulis, mandaturTuxu ces San SesTvis mieca. xvarazmelebi movidnen laSa­giorgis gar dacvalebis mesame wels, dvinisa da misi Semogarenis dapyro bisa da aoxrebisaTvis. ivane aTabagma da varam gagelma Seityves es am bavi, mividnen mefe rusudanTan, moaxsenes xvarazmelebisa da TviT didi sultnis, ja­laldinis mosvlis Sesaxeb qristi anTa xocva­JletisTvis. es ul­mo beli adamianebi qalebsa da yrmebsac ar indobdnen.

Seityo rusudanma mis samefoSi xvarazmelebis Semosvla, uxmo raindebs imer­ameridan, aiRo samefo droSa, moixmo ivane aTa­bagi, romelic ukve asakovani iyo da farulad berad aRk ve cili. mefem igi sardlad ganamwesa, uboZa droSa sviani da wa rav lina sultan jalaldinTan saomrad.

150

miaRwies dvinsa da amoberds, daibanakes xvarazmelebma so­fel Si, romelsac hqvia garnisi. gamocxadda mefis laSqari. wina gane wyo sultani jalaldini. ivane aTabagma gaSala imer­amerTa ja ri. winamZRolebad Torelebi da ori Zma, Salva da ivane axal­cixelebi daadgina, saxelovani mebrZolebi; meTauroba wesad hqon daT maT gvarSi.

[170] roca mowinaaRmdegeni daaxlovdnen, Seyovnda ivane aTa­bagi. amboben, ase Salva da ivane axalcixelebis SuriT moiqcao. hoi Suri, yovelgvari ukeTurebis dasabami, adamianTa modgmis bo rotad momspobi! man Caagona ebraelebs RmerTis mokvla, man moi n doma uborotesi da usaZaglesi ram: saqarTvelos sruli ganad gureba, rogorc qvemoT naTqvamidan gaxdeba cxadi. Surma iva ne aTabags STaagona, rom omisa da SfoTis YJams ukan mdgariyo da mebrZolebSi ar gareuliyo.

mewinave mebrZolebma kaci miugzavnes da SeuTvales: `sul­tan sa da mis jars vuaxlovdebiT, Zalian cotani varT. win didi omi gvelis. iCqareT Sen da mefis mamacma meomrebma.” es or jer da samjer SeuTvales. is ki ar pasuxobda. raki mewinave meom rebi – Torelebi da, kidev ufro metad, Salva da ivane axalcixe lebi Seudrekelebi iyvnen da omebSi saxelganTqmulni, aRar moeri d­nen sultnis meomarTa simravles, rogorc mxecni, SeebrZolnen da daiwyo didi omi. orive mxarem auracxeli mebrZoli dakarga. saocrad ibrZodnen Salva da ivane, musrs avlebdnen axo vansa da Zlier meomrebs. da grZeldeboda sastiki omi. ivane aTa bagi da qarTvelTa jari Tvals adevnebdnen am xocva­Jletas, magram ar SebralebiaT TanamonaTesaveni, erTmorwmune, qris tes aRmsare­beli Torelebi da maTTan erTad mravalni saxelova nni, aramed Sors idgnen, ar moiwadina Svela ivane aTabagma. ambo ben, rom amis mizezi iyo Suri da ara SiSi.

da grZeldeboda omi. orive Zma axalcixels dauxoces cxe­nebi, qveiTni mxned ibrZodnen da auracxeli meomari ganadgu­rda, ufro metad, Torelebi. gacxarda omi. axalcixelebs xmle­bi gadautydaT muzaradze. maSin gaiqcnen qarTvelebi; Salva iqve Seipyro garsmoxveulma uricxvma mterma, xolo ivane, garni sis kldisken gaqceuli, zemodan Camovardnilma qvam mokla. Salva,

151

romelic icnes naxWevanelebma da adarbadagane lebma, [171] war­udgines sultan jalaldins, moaxsenes mis sima macesa da omSi gamoCenil siqveleze. jalaldinma ar mokla, Tavi s Tan daitova didi pativiT, uboZa adarbadaganis qalaqebi, Ta visi Tavadebis swori pativi sca, erTi wlis Semdeg ki mo akvle vina, radgan Sal­vam ar uaryo qristes rjuli.

CanarTiSalvas sarwmunoebis datovebas aiZulebda sultani, hpird­

eboda did pativs. man ki ar ismina, wamiTac ar Seyoymanebula, ar uaruyvia saxeli qristesi. sultani epirfereboda da uCiCineb­da qristes uaryofas, axalcixeli ar Tanxmdeboda. sultani mravalgvar satanjvels uqadda da aSinebda, is ki Seuryeveli iyo. didi wamebis Semdeg mware sikvdiliT ganeSora wuTisofels wmida Salva da, mowamis gvirgviniT Semkuli, eaxla qristes. Zalian mokled giambeT amis Sesaxeb.

ivane aTabagi gaiqca bijnisSi, sultanma ki movlo adarbada­gani, naxWevani. aoxrebda saqarTvelos, arbevda, atyvevebda, uw­yalod xocavda qarTvelebs, aravin iyo nugeSismcemeli maTi.

ori wlis Semdeg ivane aTabagi gardaicvala. mTavari gaxda misi Ze avagi, masve eboZa amirspasalaroba.

amis Semdeg udidesi ubedureba daatyda Tavs qarTvel­Ta mod g mas: Cven mier Cadenili usamarTlobebisTvis sruli mospoba iyo moaxloebuli. sultani amxedrda saqarTveloSi Semosasvle lad, ga samefeblad, mivida da moaoxra qveyana dvin­isa, kustis dvinis, mTe li anisi, somxiTi, gagi ganZamde, Sanqori. manamde San qors varam gageli, [172] kaci gonieri da laSqrobaSi warCi nebuli, flo bda. is ganagebda Sanqors da mis mimdebare qveynebs. aseTi Wi ri da SfoTi aRiZra.

am dros mefe rusudans moyvanili hyavda toRrilis Svi li er TgulebisTvis mZevlad. Wabuki srulasakovani iyo,MmSveni e ri garegnobis, mamaci da Zlieri. roca gaicno, moewona mefe rusu­dans da ineba masze daqorwineba, Tavisi gadawyveti le ba Seasru­la kidec. daqorwinda rusudani toRrilis Svil ze. maT eyolaT ulamazesi asuli da uwoda rusudanma dedis saxe li, Ta mari.

152

Semdeg vaJiSvilic SeeZinaT da uwodes daviTi. Svileb Tan erTad zrdida rusudani Zmiswuls, daviTs, laSa giorgis Zes.

roca gaizarda mefis asuli Tamari, saberZneTis sul tan Yyiasdins, nuqardinis Zes, esma asulis qeba. man aurac xeli ZRve­ni gagzavna da iTxova Tamari colad, Tan aRTqma dado, rom ar daatovebinebda qristes rjuls. rusudanma Seiwynara misi Tx­ovna da miaTxova asuli yiasdins, rac Seuferebeli saqcie li iyo qristianis mxridan. mziTvad awyuri misces.

pirvelxsenebuli sparsi xvarazmelebi mouaxlovdnen saqar­T ve los da aoxrebdnen qveyanas.

maSin gaigo sultanma jalaldinma aTabagisa da amirs pa sa la­ris, avagis bijnisSi yofna da moiwadina misi naxva. miuv lina mo­ci qulebi da SeuTvala: `Sen xar vazirTuxucesi me fisa da zrunav sa qar Tveloze, SevikriboT, radgan SenTan sau bari msurs.~ [173] avagi da Tanxmda da wavida SeiaraRebuli; gamo cxa dda bijnisis xramze sul tani, isic SeiaraRebuli. dad gnen erTmaneTis maxlo­blad da daiwyo sultanma saubari: `me saqarTvelos dasarbevad ar mov sulvar, aramed zavisa da mSvi do bisaTvis, Tqven ki saswrafod aRi WurveT saomrad da Se me biT; ver damyarda mSvidoba. raki war­Cinebuli xar qarTvelTa So ris da mefis veziri, yuri damigde: gsme nia Cems STamomavloba sa da modgmaze, Cemi samefos sididesa da simravleze, ima ze, rom aravis ZaluZs CemTan gaTanabreba? me var maRali da di di xelmwifis, xvarazmSas Ze, ganvagebdi sru­liad spar seTs adarbadaganidan amudariamde da amudariidan in­doeTam de, Turans, xataeTs, CinmaCins da mTel aRmosavleTs. ze ­cis gangebiT, CineTis qveyanaSi, umniSvnelo adgilas, yarayu rums rom eZaxian, gamoCndnen saocari adamianebi, ucxoni, ucxo eniT, ucxo cxovrebis wesiT. maT daimorCiles sruliad aRmosav le Ti da mravali xelmwife moakvdines. maTi mefe Cingiz­yaeni sao ca ri kacia, saqmis Rrmad mcodne, omSi mxne. igdo ra Cingiz­yaenma xelT xataeTi, mswrafl warvemarTe eranelebis, Turane lebis, spar se­lebisa da Turqmanebis laSqriT. maT mravalgzis ibrZo les jeons iqiT, bolos jeons aqeTac. xvarazmSas saxls bedma zur gi aqcia da yvel gan davmarcxdi. isini kidev ufro gaZlier dnen. me mivxvdi, rom Zala ar Semwevda maTTan gamklavebis, dav tove Cemi samefo

153

da wamovedi saqarTveloSi mSvidobisa da zavis Tvis. mesma Tqveni qve ynis siZliere, qarTvelTa modgmis simxneve om Si. axla msurs, Se vkavSirdeT mtkice ficiT da vebrZoloT mters. gamigia, rom Tqve ni mefe qalia. [174] minda gavxde misi qma ri da Tqveni mefe, da dava marcxebT mtrebs. Tu ar damijerebT, Tqveni samefo aoxrde­ba. me romc wavide, TaTrebi aq arian. Tqven maT win ver aRudgebiT, verc SeebrZolebiT. waravline ka ci Seni mefis winaSe, auwye Cemi naT qvami. me saqarTvelos aox reba ki ar msurs, aramed misi dacva mtrebisagan. Tqveni meSve obiT me gavZlierdebi da vicxovroT mS­vidobianad.~

sultnis sityvebi avagma moismina, TviTon pasuxi ar gasca, ara­med uTxra: `vauwyeb Tqvens naTqvams mefesa da mis vezirebs.~ avagma sas wrafod gagzavna kaci mefesTan da gadasca Tqmuli. roca mefem es werili ixila, gaocda da didad iucxova. avags SeuTvales, rom am ambis mosmenac ar surdaT. avagma saswrafod acnoba sultans. jalaldini aiyara da tfilisisken saomrad daiZra.

rogorc ki Seityo mefem sultnis mosvla, tfiliss ganerida da quTaTisSi gadavida. qalaqis dasacavad laSqari datova da winamZRoloba bocos vaJebs, or Zmas, memnasa da bocos miando. sultani somxiTs miadga da mTlianad aaoxra; misi mkvidrni max­viliT moisrnen.

jalaldini tfiliss moadga. laSqari myis aRiWurva da mx­ned Seeba mters. qarTvelebma brwyinvale brZola aCve nes. im Rames tfiliselma sparsebma miugzavnes kaci jalal dins da qalaqis Cabarebas Sehpirdnen – aRuTqves im karis ga Reba, ro­melsac sparsni icavdnen. [175] diliT sparsi Sinagamce me biT gam­xnevebuli sultani saomrad aRiWurva. qalaqis mcve lebma Ra­latis Sesaxeb araferi icodnen, isini saomrad aRiWurv nen da gan Zis karTan mividnen. iq iyvnen memna bocos Ze da misi Zma boco. sa nam memna muzarads daixuravda, viRac sparsma maxviliT ga upo umu z arado Tavi. memnam maSinve ganuteva suli.

omi iyo SigniT, radgan sparsni galavnis miRma ibrZod nen. tfi liselma sparsebma qalaqis kari gaaRes. es rom dai naxes mcve­lebma, gaiqcnen da isanTan gaCerdnen. boco bocos Zem gaa mag ra isa ni da daiwyo Zlieri omi.

154

guli mtkiva da ar ZalmiZs gadmogceT, rogor iqce odnen xvaraz melebi qalaqSi. vinmes SeeZlo gaZleba qristianebze Tavs da te xili gansacdelisa? @

aq dadumeba merCivna mtkivneuli ambebis moyolas, rad gan ise mZvin vared iwyes moqmedeba, rom ToTo bavSvebs ZuZus wyvet dnen da dedis Tvalwin qvaze anarcxebdnen; zogs Tvali uvarde boda bu didan, zogis tvini miwas daeTxeoda. mere dedebs xocav dnen; [176] moxucebs quCaSi cxenebi Telavdnen, Wabukebs sicocx les asal mebdnen. qalaqSi sisxlis mdinareebi moCqefda. EerTma ne T Si iyo azelili qalis, kacis, moxucis, yrmis sisxli da tvini, aqa­iq mxa r Tagan ganSorebuli Tavi goravda. zogs iRliaSi urWob d nen max vils, zogs – mkerdSi, zogs – mucelSi, zogsac – zurgSi.

hoi sulisSemZvreli da cremlTa didi RaRadi! yviri lis, Za­xilisa da vaebis sazarel xmaTagan Zrwoda mTeli qala qi, rad­gan mcxovrebTa didi nawili, rogorc cxvari, Sekri bes da ada­mianebi sakuTari TvaliT xedavdnen sayvareli Svile bis, Zmebis, ma mebis, qmrebisa Tu colebis udierad migdebul gva mebs – zogi cxenebisgan iyo gaTelili, zogsac ZaRlebi daaTrev dnen qu­CebSi. maT damarxvac ki ar eRirsaT. mteri lewda eklesiebsa da samsxverploebs, xatebTan da jvrebTan erTad musrs avleb dnen moZRvrebsac.

aseTi Wiri ar aRwerila arasodes arc erT Zvel wignSi. amis Se dareba SeiZleba ierusalimis srul mospobasTan titesa da vespasianes mier, rac maT Tavs daatexes qristes jvarze gam­kvrel iudevelebs. JamTaaRmwereli, mravlismTxrobeli iosi­posi aRwers iudevelTa Znelbedobas, sam [177] milion mamakacs AaR ricxavs, SimSiliTa da maxviliT mkvdars. msgavsi ram moxda sar kinozTa mier tfilisSi Semosvlisasac.

raki meti gza aRar iyo, mefe rusudanma bocosa da qala qis sxva mcvelebs SeuTvala, rom daetovebinaT isani da wasu liyvnen. vinme beri mRvimelis sityvebiT, mefe rusudanma mra valgzis mis­ca qalaqis datovebis dasturi bocos da Zlivs daiTanxma.

qalaqSi Sesuli sultani risxvad daatyda qristianebs. ise mZvinvarebda, rom quCebi, xramebi, Txrilebi gardacvlilT ver itevda. gvamebiT gaivso mtkvari. aRar daokda bilwi mteri. ise­

155

Ti boroteba moigona, romlis xsenebac sircxvils mgvris, glo­va da cremli ar masvenebs; ise rogor ganvarisxeT mowyale Rmer­Ti, rom aRar Segviwyala. iwyo mterma eklesiaTa rRveva da aRfx­vra, gabeda da sionis gumbaTi Semusra. zed Tavisi bilwi taxti daadgmevina, romelTanac maRali da grZeli xidiT SeiZleboda asvla. ufali ieso qristesa da yovladwmida RvTismSoblis xatebi, romlebic sionSi iyvnen dabrZanebulni, gamoatanina da xidze piraRma daadebina. [178] ubrZana yvela datyvevebul qris­tians, kacsa da qals, gaeTelaT patiosani xatebi da daetove­binaT qristes rjuli. vinc ase ar moiqceoda, Tavs kveTdnen. mohyavdaT qalebi, kacebi da aiZulebdnen amis Cadenas. mravalma medgrad gauZlo am gamocdas, Tavs ar ido rjulis datoveba da xatTa Seuracxyofa, uamravi qali da mamakaci gaZlierda rwmena­Si. SeuZlebelia im adamianTa aRnusxva, romelTac wamebis gvir­gvini daidges, maTma ricxvma, vgoneb, asi aTass gadaaWarba.

tfilisi rom moaoxres, somxiTis, kambeCianis, ivrispireTis, QqarTlis, TrialeTis, javaxeTis, artaanis, samcxes, taos, karni­foras da anisis mimdebare teritoriebs miadgnen. iwyes mosax­leobis rbeva, datyveveba, xocva.

es gasaWiri da zecidan momavali risxva xuTi weli gagrZelda. pirvel or wels aaoxres qveyana da xuTi weli qalaqSi darCnen. anadgurebdnen zemoxsenebul qveynebs. mxolod cixe­simagreebi Sendeboda. saqarTvelo gaveranda. mefeebma da mTavrebma daivi­wyes samarTali, mowyaleba, siyvaruli, siwrfele, simSvide, si­marTle da amis nacvlad iwyes ampartavneba, zakva, Suri, mtro­ba, siZulvili, angareba, Zaladoba, kvla, parva, siZva, uwesoba. winaswarmetyveli ityvis: `vai maT, romlebic balamis kvals Seudgnen da sodomelTa saqmeebs sCadian”. yvela asakis adamiani, moxucebi da Wabukebi, didian­patarianad borotebaSi Caeflnen. sodomelTa da gomorelTa seni momZlavrda. ase gaswira Rmer­Tma qveyana boroti [179] warwymedisTvis, radgan zurgi vaqcieT RmerTs da manac samarTlianad dagviviwya. aoxrda saqarTvelo lixs iqiT. rogorc ityvis esaia winaswarmetyveli: `vai codvil modgmas, ers, romelic savsea codviT, borot STamomavlobas, urjuloTa Svilebs! daiviwyeT ufali da ganarisxeT igi. risT­

156

vis wyluldebiT da urjulovdebiT, yoveli Tavi tkivilisTvis, yoveli guli mwuxarebisTvis Tavidan fexebamde? ar aris masSi mwuxareba, sicocxle, ar aris wyluli, arc nagvemi, arc naiarevi gasiebuli, ar aris salbuni dasadebi, arc zeTi, arc Sesaxvevi. qveyana Tqveni aoxrebulia da qalaqi Tqveni cecxlSia damwvari. qveyanas Tqven Tvalwin ucxotomelebi averaneben da daqceulia ucxo Teslis erisgan. darCa sionis asuli, rogorc kravi venax­Si da rogorc xilissacavi da qalaqi alyaSemortymuli. Tuki ufalma sabaoTma ar dagvitova Tesli, gavxdebiT rogorc sod­omelebi da gomorelebs davemsgavsebiT.~

aseT ulxino WirSi iyo qveyana saqarTvelosi da sxva udidesi Znelbedobac daerTo zed. kvlav ganvagrZob aRmarT ambijebel­Ta zemoT dawyebul ambavs. mterTagan Seviwroebuli mefe rusu­dani xan quTaTissa da xan afxazeTis sxva adgilebSi cxovrobda. amasobaSi misi Ze, daviTi xuTi wlis gaxda. Tamarma misi gamefeba ineba. rogorc amqveyniuri cxovrebis moyvareTa wesia, Seiyvara [180] warmavali wuTisofeli, daiviwya uflis SiSi da Zmis siyvar­uli. qmna saqme yovelTa gansakrTomi. zemoxsenebuli Zmiswuli daviTi, romelic misi Zmis, giorgis, anderZisamebr, man aRzarda, gagzavna farulad asulTan da siZesTan – sultan yiasdinTan saberZneTSi, raTa moeklaT. rusudans surda, mis Zes mefobaSi mocile ar hyoloda da uSfoTvelad emarTa qveyana.

daviTi gamocxadda mamis diswulTan, rusudanis asul Tama­rTan, romelsac sultani gurji­xaTuns eZaxda. col­qmarma igi pativiT miiRo, didad Seiyvares. dedofali gurji­xaTuni siy­varuliT epyroboda yrmas, biZis Zes, daviTs. maT ar ismines mefe rusudanis brZaneba yrmis mokvlis Sesaxeb da did pativSi hyav­daT is.

rogorc ki Zmiswuli saberZneTSi gagzavna, rusudanma uxmo Tavis spas, afxazebs, dadian­bedianebs, raWis erisTavs, afxaze­Tis kaTalikoss da gaamefes daviTi, Ze rusudanisa; akurTxes quTaTisSi, daadges Tavze gvirgvini, dasves samefo taxtze, miu­loces mefoba wesisamebr. srulyo kaTalikosma kurTxevis wesi.

samefos aRmosavleTi xvarazmelebisgan iyo Sewuxebuli. man­daturTuxucesi SanSe anisSi imyofeboda, amirspasalari avagi –

157

bijnisSi, varam gageli, herebi, kaxelebi, somxiTarni, qarTvel­ni, Torelebi, SavSelebi, klarjelebi, taoelebi – yvelani cixe­simagreebSi iyvnen Sefarebulni. yoveli maTgani mefe rusudans emorCilebda, magram mefe daviTis dalocvas ver daeswrnen.

davubrundeT isev Cingiz­yaens. roca movidnen TaTrebi [181] Cvens qveyanaSi, jalaldini gaiqca da datova Tavisi samefo. TaTrebma advilad igdes xelT Turani, TurqeTi da mTeli xo­rasani. Cingiz­yaenma oTxad gayo Tavisi laSqari da oTxi Svili yaenad dasva.

laSqris naxevari misca Tavis pirmSos da waravlina did yiv­CayeTSi, vidre bneleTamde, oseTSi, xazareTSi, ruseTSi, vidre bulgareTamde da serbeTamde, kavkasiis CrdiloeTSi.

meore Svils, CaRaTas, misca laSqari da uiRurTa qveyana sa­maryandamde, buxara almuTis qveynamde. vgoneb es iyo Turani.

mesame Svils, oqoTas, misca Tavisi taxti sajdomad, yarayu­rumi, CinmaCini, emelisa da yuTayis qveyana da xataeTi.

meoTxe Svils Tuli erqva. amas misca oqoTas zemoT aRmosav­leTis qveyana.

es oTxni ganawesa yaenad da amcno: weliwadSi erTxel misuli­yvnen ufrosi Zmebi oqoTasTan sadarbazod, radgan taxti oqo­Tas dauTmo.

amis Semdeg Cingiz­yaeni wavida TuranSi da umcrosi Svili waravlina xorasnis Casabareblad. gaiara amudaria da mivida niSaburSi. iq niSaburelebi samjer SeebrZolnen. pirvel omSi xelT igdo [182] qalaqi, sadac Tavi mokveTa samas aTas kacs, xolo meored – asi aTass, mesamed _ocdaTormet aTasss. Znelia amis dajereba. didi veziris, xoja SamSadinis Zma, am ambis mom­swre, yveba niSaburis mooxrebis Sesaxeb. wavida es Tuli, gaiara xorasani, mazdarani, miuaxlovda erays.

gaigo es sultanma jalaldinma, aiyara tfilisidan dedawu­lianad, qonebiT da gaemarTa TaTrebTan sabrZolvelad; miaRwia adarbadagans, miugzavna mociquli xlaTis sultans da xali­fas, baRdadis mpyrobels, rom daxmarebodnen masac da sakuTar Tavebsac. man erayis sultans SeuTvala: `Tu TviTon ar gnebavT TaTrebTan brZola, warmoavlineT laSqari da me SevebrZolebi,

158

radgan vicnob maT saomar wyobas. Tu ar SeismenT Cemsas, uCemod Tqven mas win ver aRudgebiT.~ mivida sultnis mociquli, magram ar inebes brZola TaTrebma.

gaigo es sultanma da gaiazra, rom mxolod misi spa da adar­badaganelebi win ver aRudgebodnen mters; datova adarbadagani da meored daiZra tfilisisken. rodesac es rusudanma Seityo, mouwoda Tavis spas, imer­amers, SanSe mandaturTuxucess, avag amirspasalars, varam msaxurTuxucess, hereTelebsa da kaxe­lebs, somxiTarT, javaxebs, mesxebs, taoelebs, warCinebul da saTnoebiT savse cotne dadians, afxazebs, jiqebs, `yovelsa imer samefos”, [183] romelTa saTiTaod CamoTvlis dro aq ar aris, gaaRo darialis kari, gadmoiyvana osebi, durZukebi, maTTan er­Tad mTiulni; Seikriba naWarmagevSi uricxvi simravle da warav­lina mefem xvarazmelebTan saomrad.

sefe droSa ar warugzavnia ivane aTabagis gamo. wavidnen, ga­iares tfilisi. sultani dabanakebuli iyo somxiTSi, bolnisis xevSi.

sultans darajebma acnobes mtris Semosvla. igi moemzada sa­brZolvelad, radgan iyo uSiSari omSi. daiwyo sastiki brZola. pirvelive Setakebisas sZlies qarTvelebma. roca gacxarda omi, orive mxares uricxvi meomari daeRupa. RmerTma risxviT moxe­da qarTvelTa modgmas, radgan ar dacxra uflis guliswyroma, xeli misi isev aRmarTuli iyo maT dasasjelad; gaixsena Cveni usjuloeba. xvarazmelebma sZlies qarTvelT, qarTvelebi gai­qcnen. sultani kvlav dabrunda tfilisSi, Tu sadme vinme dasar­bevi darCa, gaagrZela maTi rbeva zemoxsenebul qveynebSi.

TaTarTa mTavari, Tuli mivida eraySi yazvinamde, [184] aaoxra qveyana, amowyvita urCebi, ganvlo xorasani, jeoni, mivida mamas­Tan, Cingiz­yaenTan, da ZmebTan. roca sultan jalaldinis gaqce­va gaigo, dauZaxa oTx erismTavars: CormaRans – upirveless, CaRa­tas – meores, iosursa da biCos. amaT aTiaTas­aTiaTasi kaci misces dedawulianad da waravlines sultnis saZebnelad. es noinebi yaenis Svilebi iyvnen. TiToeuls amcnes, rom sadac mividodnen, morCilebi unda SeewynarebinaT, urCebi gaewyvitaT; xarki oTxad unda gaeyoT da TavianT xelmwifeTaTvis gaegzavnaT.

159

daiZra es oTxi noini: CormaRani, CaRata, iosuri da biCo, gaiares jeoni da xorasani da ormoci aTasi kaciTa da ojaxiT mividnen almoTis qveyanaSi, SeebrZolnen da gaanadgures. Mmere wavidnen eraySi da aaoxres iqauroba. vinc morCilebas iTxov­da, iwyalebdnen. Semdeg mividnen adarbadaganSi, anu TavreJSi. adarbadaganelebi miegebnen uricxvi ZRveniT, aseve Sexvdnen qalaq ardavlis mcxovrebni; gaiares raxsi da mividnen ganZaSi, romelic mtkiced iyo gamagrebuli da [185] sami dRe ebrZodnen TaTrebs, qalaqi xelT igdes, aaoxres, xalxi amoxoces, radgan sZagdaT mahmadis rjuli.

Ees rom Seityo, sultani aiyara dedawulianad da saberZneTSi gaiqca. TaTrebi daedevnen da basianTan daewivnen. Mmtris dan­axvaze yvela aqeT­iqiT daifanta. Mmarto darCenilma sultanma erT mivardnil sofelSi, xis Ziras CaTvlima. MmZinares Tavze viRac mdabio daadga. Kkacs Tvali mostaca sultnis uZvirfasesi TvlebiT Semkulma unagirma, sartyelma da kaparWma, sixarbem sZlia da mokla saxelovani da maRali xelmwife. ra ugnurebaa wuTisoflis mindoba! ityvis eklesiaste: `amaoeba amaoebaTa da yovelive amao ars.~ veraferi uSvela sultans verc auracxelma jarma, verc qeduxrelobam, verc uzarmazarma qonebam.Yyovelive amaoa, Tvinier saukuno da ukvdavi cxovrebisa.

Aase rom, xvarazmelebi daifantnen, umravlesoba garmianSi gai­qca, sultani jalaldini ganigmira. Aase dasrulda misi maRali xe­lmwifoba. sultnis, xvarazmelis Zis sikvdili rom Seityo, sul­tanma yiasdinma ipova kaci, romelmac sultnis iSviaTi TvlebiT Semkuli qamari, kaparWi da unagiri miiTvisa. [186] gaocda yvela am simdidris xilvisas. sultnis mkvleli cecxlSi dawves.

roca dabrundnen sultans gakidebuli TaTrebi, aaoxres xlaTisa da valaSkertis qveynebi. win ver aRudga xlaTis sul­tani da qalaqSi Caiketa. TaTrebi wavidnen adarbadaganSi, zavi dades TavreJelebTan. aiRes TavreJi da misi mimdebare qveyana. meore wels miadgnen bardavs, ganZas, muRans, iwyes saqarTvelos rbeva. daiwyes darubandidan, amoyvnen zemoT, daarbies SarvaSi, kabala, hereTi, kaxeTi, arSakunianTa dvini da anisi. vinaidan saqarTvelo am qveynebis mimdebare iyo, udidesi da uborotesi

160

gansacdeli, zemoxsenebulis msgavsi, uaresi da umZvinvaresi, daatyda mis sazRvrebs. qarTvelebi daisajnen ukeTurebisTvis, radgan nebismieri asakis adamiani: moxuci Tu yrma, mefe Tu mTa­vari, didi Tu mcire midrka borotebisaken. maT zurgi aqcies simarTlesa da WeSmaritebas. TviT mRvdlebSic iyvnen araswori cxovrebis mimdevrebi; mTeli eri sibilweSi iyo Cafluli, ise, rogorc odesRac beniamenis modgma. qarTvelebic maTsaviT gawira RmerTma.

ityvis winaswarmetyveli esaia: [187] `ufali, ufali sabaoT ubrZanebs SeiaraRebul xalxs, movidnen Sori qveynidan, cis kididan. ufali da misi SeiaraRebuli meomrebi daaqceven qveya­nas, raTa moispos codva. godebdeT, radgan moaxloebulia uf­lis dRe da Semusvra RvTisagan moiweva.~ isev ityvis: ̀ uflis dRe dadgeba gardauvlad, risxviTa da guliswyromiT. YmTeli qveyana aoxrdeba, codvilebi warwymdebian.~ amis msgavsad ganadgurda mTeli qarTlis qveyana.

viTar cna Mmefe rusudanma TaTarTa moaxloeba, gaecala tfiliss da quTaTisSi wavida. Mman mcvelad datova muxas­Ze da daubara, Tu TaTrebi dmanisamde movidodnen, gadaewva tfilisi, daetovebina mxolod palata da isanni, rom xvarazmelebi iq ar damkvidrebuliyvnen.

roca gaigo muxas­Zem TaTarTa moaxloeba, gadawva mTeli qalaqi, sasaxlesTan da isnebTan erTad. Aase aoxrda qalaqi tfilisi.

zemoxsenebuli noinebi Semovidnen qarTlSi, TrialeTSi, somxiTSi, javaxeTSi, samcxeSi, SavSeTSi, klarjeTSi, taoSi, ko­laSi, artaanSi, anisSi. KkaliebiviT moefinnen irgvliv da daiwyes xocva­Jleta; aRarsad iyo lxini, umowyalod nadgurdeboda qveyana. mandaturTuxucesi SanSe aWaraSi gaiqca, amirspasalari avagi kaenis cixeSi Sevida, varam gageli quTaTisSi gaiqca, [188]Hherni, kaxni, somxiTar­qarTlelni, mesxni, taoelni, Torel­ar­taan­kolaelni – garbodnen kavkasiisa da mTiuleTis cixeebsa da mTebSi, tyeebsa da simagreebSi.

da gagrZelda qveynis mospoba da ganadgureba Cvenive urju­loebis gamo, radgan yvela asakis adamianma miiRo monawileoba

161

mis aoxrebaSi. es daemarTa ara mxolod saqarTvelos, aramed sparseTs, babilons, saberZneTs. qarTvelebs an mware tyveoba elodaT, an umowyalo sikvdili. Sebraleba ar icoda mterma. qalaqebi, soflebi, velebi, tyeebi, mTebi, xevebi daxocilebs ver itevda. cixe­simagreTa garda, Znelad vinme sadme darCeniliyo. godebam moicva aRmosavleT saqarTvelos yoveli mkvidri, xe­davdnen mama­dedebi moklul Svilebs, Svilebi – daxocil mSob­lebs, sxvebi – Zmebs, naTesavebsa da datyvevebul debs, colebsa da Svilebs, mimobneul qonebas. TaTrebi iseT Tavzars scemdnen qarTvelebs, rom umravlesoba tovebda cixeebsa da gamagrebul adgilebs da kavkasiis mTas afarebda Tavs.

rodesac qveyana am gauTavebelma ubedurebam moicva, Zlieri erisTavebi gancalkevdnen, yvela mxolod sakuTar Tavze zru­navda, radgan mefe rusudani safuZvlianad damkvidrda lixs­iqiT, lixs­aqeT ver gadmodioda, verc aRmosavleli vezirebi midiodnen masTan mtrisgan Seviwroebis gamo. mefes mxolod ltolvilebi xedavdnen.

[189] qarTvelebi ar iyvnen erT muStad Sekrulni da erTsu­lovanni. saqarTvelos Zlieri da saxelganTqmuli adamianebi uZlurni iyvnen, verc ki axsenebdnen TaTrebTan SebrZoleb­is aucileblobas, radgan kaxeT­hereTi uRrani tyeebiT iyo garSemortymuli da daculi. saqarTvelos mkvidrni, omSi mama­ci da saxelovani erisTavebi, sruliad ganadgurdnen. aseve maT zemoT mcxovrebni yovelni.

am borotebis Semyure avag amirspasalarma, ivane aTabagis Zem, mociqulebi gagzavna bardavSi, sadac dabanakebuli iyvnen zemoxsenebuli mTavrebi. maTi zamTris samyofeli bardavi iyo, zafxuls gelaqunisa da araratis mTebSi atarebdnen, radgan an­iss CormaRani flobda. iTxovda ra zavs, avagi hpirdeboda maT­Tan gamocxadebas, msaxurebas, xarkis gadaxdas, Tavisi qveynis maTTvis damorCilebas. man iTxova xelSeuxeblobis fici. Ta­Trebma sixaruliT miiRes avagis mociquloba da Tanxmoba ficiT ganamtkices.

mteri erT RmerTs eTayvaneboda. wesad hqondaT diliT, mzis amosvlisas, aRmosavleTis mxares samjer daCoqeba. maTi RvTis­

162

mosavoba amiT amoiwureboda. xolo fics ase ganamtkicebdnen: amoavlebdnen oqros wyalSi da am wyals damorCilebuls Seas­mevdnen da Seiwynarebdnen; am fics ar gatexdnen, tyuili sityva maTi [190] piridan ar amovidoda, yaCaRsa da mamaTmavals gasa­marTlebis gareSe klavdnen. sxva mravali kargi wesi ganeCina zemoxsenebul mTavars, Cingiz­yaens. amgvari oqros saficriT daumtkices avagis mociqulebs fici. maTac daijeres, radgan cru da tyuili fici TaTrebs ar sCveodaT.

avagis mociqulebi dabrundnen da uambes mas yovelive. amir­spasalari avagi Tavisi qveynisTvis suls gawiravda. igi wavida da gamocxadda CormaRanis, CaRatas, biCusa da iosuris winaSe. maT pativiscemiT miiRes avagi, Seiyvares da daudgines qalaqis mcvelebi, romelsac maT enaze Sana hqvia.

damSvidda avagis samflobelo. Seityo SanSe mandaturTuxu­cesma avagisa da TaTrebis zavis Sesaxeb, manac moindoma qveynis uvneblad dacva, es ki mxolod zaviT iyo SesaZlebeli. SanSem sTxova avags, wasuliyo da emociqula misTvis TaTrebTan. Ta­Trebma es mociquloba sixaruliT miiRes da oqros saficriTve dades uvnebelobis fici. SanSec maT eaxla, TaTrebi masac pativ­iT Sexvdnen, anisi da maT mier warTmeuli samflobelo mTlianad daubrunes da iq mcvelebi daudgines. Tu romelime qarTveli Tavadi mividoda, sixaruliT Rebulobdnen, urCebis samflo­belos ki miwasTan asworebdnen. es rom Seityo, varam gagelma, zaqarias Zem, damorCilda isic mters da zaviT Sewynarebuli misi samflobeloc damSvidda.

hereTi da kaxeTi, somxiTi da qarTli da zemoT, karnu qalaqamde [191] – yvela es qveyana aoxrebuli iyo – arbevdnen atyvevebdnen, musravdnen mamakacebs, qalebi da bavSvebi tyved mihyavdaT.

qalaqi tfilisi TaTrebma igdes xelT.iwyes zamTrisTvis mzadeba. bardavSi dabanakdnen, mtkvrisa da

ivris piras, da zemoT, gagamde. spobdnen, arbevdnen qarTls, sam­cxes, javaxeTs saberZneTamde, kaxeTsa da hereTs darubandamde.

am gausaZlisi gasaWiriT Seviwroebuli qarTveli mTavrebi daemorCilnen TaTrebs: her­kaxni, qarTvelni, Toreli gam­

163

rekeli, sargis Tmogveli, kaci swavluli da filosofosi da bevrisSemZle. mesxebi, rusudan mefis siyvarulis gamo, ar mi­emxrnen. amis gamo gamZvinvarebulma CaRata noinma ilaSqra sam­cxeze. SiSisgan damfrTxali mesxebi cixeSi Caiketnen. mravali suli moispo samcxeSi, bevri iqna mokluli. sxva gza ar darCa da ivane cixisjvarelma jayelma, romelsac yvaryvaresac uwodebd­nen da romelic TanamdebobiT meWurWleTuxucesi iyo, amave dros samcxis mTavari, moaxsena mefe rusudans, rom Tuki surda exsna samcxis qveyana aoxrebisgan, isic damorCileboda CaRatas. mefe daTanxmda. maSin wavida ivane da ixila CaRata, romelmac pa­tiviT miiRo da mis samflobelos mcvelebi daudgina.

raki mTeli qveyana TaTrebma igdes xelT, is oTxma erismTa­varma oTxad gayo; aseve gaiyves saerisTavoebi, maTi Semosavali da xarki, romelsac iRebdnen da agzavnidnen. ase rom, qveyanam ramdenadme dawynareba iwyo.

[192] rusudan mefem dainaxa, rom qveynis aRmosavleTi TaTreb­ma daipyres. man gadawyvita, gaegzavna Tavisi Ze daviTi da dae­morCilebina is TaTrebisTvis im pirobiT, rom arafers avnebd­nen. mociqulebad gagzavna SanSe, avagi, varami, hereTis erisTavi SoTa, romelsac `manisi ferobisaT¢s kuprobiT u£mobdes”.

sanam rusudani mociqulebs gaagzavnida, TaTrebma saberZne­Tis mflobel did sultan yiasdinze, naTesaviT selCukianze, galaSqreba gadawyvites. jars biCo noini gauZRva. mas Tan qarT­veli didi mTavrebi axldnen. meomrebma daarbies sevastisa da ezinkis qveynebi. maSin sultanma yiasdinma uxmo spas, Seikriba ormoci bevri anu oTxasi aTasi meomari. mxedarT afxazi Sarva­SiZe usardla, saxelad dardini, romelic simamacis gamo Tavi­danve did pativSi hyavda; dardini RvTismosavi iyo. mas Tan ax­lda fardavla, Toreli axalcixelis, Salvas Ze, kaci mamaci da omSi saxelovani. fardavla gaqceuli iyo sultanTan. eseni mxe­darTmTavrebad da winambrZolebad ganaCina yiasdinma. sultnis jari TaTrebTan axlos dabanakda.

yiasdinis ganzraxvam galaRebuli TaTrebi aRaSfoTa. biCo noini mivida iq myof qarTvelebTan, raTa euwyebina sultnis ganzraxva. man Tvali mohkra yvaryvare [193] jayelis diswuls,

164

sargiss, omSi mxnesa da Seudrekels; dauZaxa biCom da uTxra: `maxaroblad movedi, riTi damasaCuqreb? did sultans gaugia Cveni mosvla, gveaxla da axlo dabanakebula didi da uTvalavi laSqriT. dilas apirebs omis dawyebas.~

usmina sargisma da gancvifrebulma upasuxa: O`hoi, dido noi­no, omSi Tqveni simxneve da gamarjveba CemTvis cnobilia, magram mteri auracxelia da amitomac Seni sixaruli naadrevi mgonia.~ sapasuxod biCom gaiRima da miugo: `kargad ver gagicnia mon­RolTa modgma. radgan RmerTma Zleva mogvca, arfrad vagdebT mtris simravles, maT mainc vZlevT da mravalricxovanTa dama­rcxebiT ufro didi alafiTac avivsebiT. moemzadeT xvalisT­vis sabrZolvelad da vnaxoT, rogor SevebrZolebiT mters.~ ase gaTamamebulni iyvnen yovel erze.

roca gaTenda, movida sultani zardamcemi jariT, radgan iyo oTxasi aTasi da ganalages meomrebi. mopirdapire mxares Ta­Trebma ganawyves jari, gamorCeulebi marcxena mxares daayenes. wesad hqondaT, saukeTeso meomarTa marcxniv ganlageba; raki sxvebi gamorCeul da mamac meomrebs marjvniv ayenebdnen, mon­Rolebis azriT, am gziT saukeTeso saukeTesos Sexvdeboda. maTi droSis mewamuli feri ki mtris daRvril sisxlze mianiSnebda.

[194] monRolebma qarTvelebs mewinaveoba daakisres. roca mowinaaRmdegeni erTmaneTs dauaxlovdnen, TaTrebma xmamaRla daiwyes Zaxili: ahla, ahla, ahla. es sityva Znelad saTargmni da ucnobia. wesad hqondaT amis samjer Tqma da amis Semdeg meyseu­lad Seteva mterze. qarTvelebma daaswres da ufro meti simxn­eviT mZlavrad Seuties. daiwyo sastiki omi da amowyda auracx­eli meomari sultnis spidan. daiRupa maTi saxelovani sardali, SarvaSisZe dardani, afxazi. garboda sultnis jari, gaekidnen TaTrebi da qarTvelebi; uricxvi meomari daxoces da Seipyres. axalcixeli sultanma mokla, qarTvelebze SurisZiebis mizniT. qarTvelebi mewinaveni iyvnen da mxedarTmTavrebs akvirvebdnen simamaciT. amitom TaTrebi siyvaruls, pativsa da saboZvars ar iSurebdnen da qebas asxamdnen. aivsnen qarTvelebi da TaTrebi yovelgvari simdidriT, oqroTi, vercxliT, oqrosa da vecx­lis sasmisebiTa da jam­WurWliT, saucxoo qsovilebiTa da sa­

165

mosliT, cxenis, jorisa da aqlemis daTvla ver xerxdeboda.sultnis devnaSi ase datvirTulni Cavidnen saberZneTSi, mi­

hyvnen ikoniamde, sadac Tavs afarebda devnili sultani. qalaqi iyo didi, mtkice galavniT SemozRuduli. ikoniiis karTan iqm­na Zlieri omi, romlis aq dawvrilebiT aRweris dro ar aris. metwilad gamodiodnen nawil­nawil da ase ibrZodnen. amgvarad iomes qarTvelebma saxelovnad da Zlevamosilad mravali dRe. omiT moqanculma sultanma iTxova zavi, aRuTqva [195] xarki, didi da mZime; auracxeli ZRveniT, fasdaudebeli TvlebiT, margalitebiT daaSoSmina TaTrebi. iTxova mcvelebi; amgvarad, garkveuli drois ganmavlobaSi ar eyolebodaT sultani, sanam ar gaakeTebdnen ukeTes arCevans. TaTrebma Seiwynares mteri, uku­iqcnen da xlaTs miadgnen. xlaTis sultanma iTxova zavi da didi ZRveniT win miegeba. TaTrebi daTanxmdnen da qveyanas mcvelebi anu Sanebi daudgines, Semdeg ki sazafxulo adgils, gelaqunsa da araratis mTas, daubrundnen. maT gaugzavnes mociqulebi rusudans zavisTvis. mefes unda gaegzavna Tavisi Ze daviTi, raTa miecaT misTvis mefoba tfilisisa da sruliad saqarTvelosi. esma rusudans, moewona SemoTavazeba. igi guldajerebuli iyo, radgan TaTrebi fics mtkiced icavdnen da damorCilebuls Sei­wynarebdnen.

wamovida Tavad mefe da warmogzavna Ze Tvisi daviTi. miegebnen maT SanSe da avagi, romlebic TaTrebma didi pativiT Seiwynares; miegeba, agreTve, SoTa kupari, `araraTa niWTa da samamakaco zn­eTa” mqone, gageli varam, qarTlis erisTavi grigol surameli, samcxis spasalari da meWurWleTuxucesi yvaryvare cixisjva­reli, Torelni, Tmogvelni, SavS­klarjni da taoelni. wariy­vanes mefe, Ze rusudanisi, daviTi. mefe rusudanma Tan gaiyola yvela lixT­imereli mTavari, dadiani cotne, kaci Rirseuli da saTno, brZolebSi saxelovani, bediani; raWis erisTavi, guri­eli, yvela warCinebuli. Sevidnen tfilisSi; iqidan gaemarTnen bardavs, sadac daebanakaT noinebs, iq iyo avagic. miiyvanes da­viTi didi pativiTa da laSqriT. rodesac ixiles igi CormaRanma, CaRatam, iosurma da biCom, gaixares, pativiT miiRes mefe [196] da saqarTvelos mTavrebi da daubrunes mTeli saqarTvelo, tfil­

166

isi, samSvilde, romelic omiT hqonda aRebuli iosur noinsa da angurnagas. ase keTilad Seiwynares daviTi, romelsac didebiT narini anu mefis piri uwodes.

maSin waravlines mociquli did yaenTan, romelic ijda yar­ayurumSi Cingiz­yaenis taxtze, radgan Cingiz­yaeni gardacv­liliyo da yaenoba xelT igdo misma Zem, oqrofam, romelic iyo kaci keTili, didad uxvi da samarTliani. isic gardaicvala da dasves yaenad Ze oqrofasi, saxeliT quq. isic mokvda da yaeno­ba xelT igdo quqis Zem, mangum. mociqulis piriT auwyes man­gus sparseTis, saqarTvelosa da saberZneTis aReba, gaugzavnes TiToeuli Temis mokazmuli qudi, abjari da samoseli, amcnes maTi zne­Cveulebani da is, rom `qarTvelebi srulad movidnen, mefe da yvela mTavari; maT aqvT keTili sarwmunoeba, gaurbian tyuils, ar axasiaTebT adamianis mowamvla.~ rac Seexeba sparse­lebs, maT Sesaxeb ase amcnes: `arian sparsni cruni, moRalateni, ficis gamtexni da mravalni arian maT Soris adamianis momwamv­lelebi da urcxvi mamaTmavlebi.~

elCi pirvelad baTosTan mivida. baTo iyo Cingiz­yaenis Svilis, Tubis Ze. maSin upirvelesi baTo yaeni iyo. is flobda ovseTs, did yivCayeTs, xazareTsa da ruseTs vidre [197] bnel­eTamde da darubandis zRvamde. man ki gagzavna elCi mangu yaen­Tan. roca ixila mociquli, mangum gaixara, muzaradis naxvam gaaoca. ase SeuTvala noinT mangu yaenma: `raki qarTvelni omSi Rirseulni arian, ar arian cruni, mindoba ician, TqvenTan waiy­vaneT mtrebTan sabrZolvelad, xolo sparselebi amowyviteT, maTi qveynis Tavadebi ki aq warmogzavneT.~

roca es mociquli dabrunda, CaRata noinma did yaen baTosTan waravlina avagi, romelsac amirspasalarobis Semdeg aTabagoba uboZa mefe rusudanma; waravlina, agreTve, xlaTis sultani. wavidnen qarTvelTaTvis manamde ucnobi da uvali gziT. maT mi­aRwies baTosTan, romelic iyo im drois yaenTa Soris umTavre­si, uzenaesi da mSvenierebiT uaRmatebulesi. Tan waiyvana avag aTabagma ivane axalcixelis Ze, saxelad daviTi, avagis ejibi, romelmac uTxra avags: `radgan ucxo tomelebTan moxvedi da ar ici, ra gvelis, ase girCev: viTom me var Seni patroni da MmTavari,

167

xolo Sen – mona. Tuki yaens endomeba Seni mokvla, me movkvdebi da ara Sen; ara mgonia, batons Tu moklaven, ymebic daxocon.~ da amgvarad, didi mudariTa da iZulebiT daarwmunes avagi, rom ase moqceuliyo. roca Sevidnen baTosTan, avagma win waimZRvara da­viTi, rogorc umTavresi. esodeni saTnoeba gamoiCina daviTma, Tavisi patronisTvis sakuTari Tavis sasikvdilod gamwirvelma. ixila ra baTo yaenma avagi, gaixara da didi pativiscemiT eqceoda mravali dRis manZilze. qarTvelebi mixvdnen, rom baTo keTil­ganwyobili iyo da sikvdilis ukve aRar eSinodaT. erT dRes [198] dauZaxa baTom qarTvelT da axla avagi waruZRva maT win. es rom ixila yaenma, gaocebiT Sexeda da uTxra avags: `ar ici, rom is pa­tronia Seni, romelic Sens ukan dgas da Sen win wasZRomixar?~ xolo daviTma RimiliT uTxra: `dido, dido gamarjvebulo xe­lmwifeo, eg aris patroni da me – mona misi~. gancvifrebulma yaenma hkiTxa mizezi, Tu risTvis Caidina es. daviTma miugo: `imi­tom gavakeTe ase, dido yaeno, rom ar vicodiT Seni sikeTe da Tu ras SegvamTxvevdi; Tu geneba misi sikvdili, uwin me movkvdebodi da ara Cemi patroni.~ baTo didad gaocda da Seaqo daviTi. Tqva yaenma: `Tuki qarTvelTa modgma aseTia, vbrZaneb, rom isini um­jobesni da uwarCinebulesni iyvnen Cvens qveSevrdomTa Soris da maRal mxedrebs gauTanabron, miscen mamuli da simdidre da yovelmxriv sandod CaTvalon~. es brZaneba dawera da misca. br­Zana misi gagzavna did mangu yaenTan, CineTsa da yarayurumSi. es aqamde iyo.

xolo Cven Sewyvetil Txrobas mivubrundeT. gadmovida mefe rusudani lixiT da tfilisSi Sevida. miegeba misi samefos yoveli warCinebuli. waravlina rusudanma Tavisi Ze, daviTi noinebTan, romlebmac igi didi pativiT miiRes da uboZes mTeli samefo, Caabares warCinebulni da yovelni mTavarni saqarTvelosni. ase rom, samefo isev rusudan mefis xelSi aRmoCnda.

aqac msurs dumili, radgan SesaSfoTebeli ram aris mosaTxro­bi. ar aris sakadrisi mefeze cudis Tqma, radgan ambobs mose, mx­ilveli RvTisa: `Seni eris mTavarze ar Tqva boroti.~ [199] raki es wigni keTilismoqmedTa da borotismoqmedTa Soris Suamde­barea, Semendos Cemi sityvebi: JamTaaRmwerloba WeSmaritebis

168

metyvelebaa da ara vinmesTvis Tvalis abma. rusudan mefem daiv­iwya RvTis SiSi, Zmis anderZi da fici. ganizraxa usamarTlo ram, raTa mefoba mis Zes, daviTs, mieRo. waravlina kaci saberZneTSi Tavis siZe sultanTan da asul TamarTan, raTa misi Zmiswuli, yrma daviTi, romelic adre gaegzavna maTTan mosakvdineblad (maT ki aranairi boroteba ar SeumTxveviaT misTvis), axla mainc warewymidaT, raTa amieridan uzrunvelad emefaT mas da mis Zes, daviTs.

maT es ar Seismines. isev gagzavna mociquli rusudanma imave moTxovniT. isini ki ar mtrobdnen daviTs. rusudanma mesamed gagzavna werili, Zmiswulis, gindac Zmis mokvlis ganzraxulo­biT aRsavse. siZe­qaliSvilma arc maSin aRasrula rusudanis neba. amiT gancvifrebulma da guliwyromiT aRvsilma mefem daiviwya rjuli, naTesavis lmoba da TviT Svilis mimarT dedo­brivi siyvarulic ki. rogorc ityvis brZeni solomoni: `kacis guliswyroma RvTis simarTles ar misdevs.~ aman, keTili Ziris morCma, ar qmna simarTle da wyaloba, miswera werili Tavis siZ­es, sultan yiasdins da amcno ase: `imitom meneba Cemi Zmiswulis, daviTis, mokvla, rom Sens colsa da Cems asulTan Cemi Zmiswuli daviTi wveba da amitomac ar surs Cems asuls misTvis boroteba.~ hoi goneba, mxecTa umZvinvaresi, vai mkvleloba, odesme smenil da gardasul mkvlelobebze uborotesi, romelic aRasrula Svilsa da Zmaze dedobrivi da Zmaebrivi TanagrZnobis damviwye­belma!

[200] werilma sultani sastikad aRaSfoTa; Sevida sadedoflo saxlSi, udierad aTria coli TmebiT, fexi Zlierad Casca mSveni­er saxeSi; qalis tani dauzogavi cemisgan sisxlisfrad SeiReba, xolo xatebi, romlebic maradis TavisTan hqonda savedreblad, mis winaSe agina da damusra; dedoflis msaxurebi da moxeleni eqsoria hyo, zogic daxoca, cols ki aSinebda, Seubraleblad uqadda sikvdils, Tuki ar datovebda qristes rjuls da mahma­dianobas ar miiRebda. kidev mravali tanjva SeamTxvia, ris Sem­degac qancgaclilma Tamarma uaryo rjuli WeSmariti, romelic aqamde mtkiced da gacxadebulad epyra: xucesebi da xatebi mu­dam mis winaSe iyo, ara farulad, aramed cxadad.

169

yrma daviTi Seipyres da saSinlad awames, raTa simarTle eTq­va, is ki ambobda: `udanaSaulo var, RmerTia mowame. gana dasa­jerebelia mamidisa Cemisa es ciliswameba, romelmac me TiTqos saqarTvelos winaSe bralisa da SecodebisaTvis eqsoria myo da Cemi mokvla mogTxovaT? irwmune, mowyaleo da maRalo sultano, rom mas Tavidanve Cemi sikvdili hqonda ganzraxuli~.

es rom moismina, sultani ramdenadme molba, zecis gangebiT, aRar ineba misi sikvdili, rameTu msjavri da gangeba RvTisa Seucnobelia, rogorc dawerila: ̀ vin Seicnos uflis gangeba, vin eyos mas Tanamzraxvel.~ magram mainc ar dacxra bolomde sult­nis guliswyroma; viTarca mZafri aliT, enTeboda misi guli. am­itom uxmo menaveTmoZRvars, Caabara daviTi da ubrZana CaegdoT zRvis siRrmeSi, xolo Tu ase ar moiqceodnen, gaanadgurebda maT saxlebs da ojaxebs borotad amowyvetda. menaveebma [201] waiyvanes, Casves navSi, Sescures zRvaSi da napirs didad rom dascildnen, moisurves daviTis gadagdeba.

maSin evedra daviTi menaveebs, rom locvis saSualeba miecaT. maTac adroves. roca wamodga, amoiRo ubidan yovladwmida RvTismSoblis xati, romelic vedrebis saxed hqonda dasaxuli, marad Tan dahqonda, misi imediT suldgmulobda. es xati daido saxeze, Tvalebze, simwris cremlebi Rvara da Tqva: `Cveni mx­snelis, ieso qristes yovladwmidao dedav, codvilTa Sesav­edrebelo da nugeSismcemelo! Seivedre Cemi suli, radgan Sen xar manugeSebeli Cemi mware oblobis, usamarTlo sikvdilis; samare da miwaSi damarxvac ki ar maRirses, Tevzebis SesaWmelad gamwires, aravis ecodineba Cemi saflavi; Sens mowyalebas mindo­bili, gTxov am ukanasknel Jams, damifare haeris mcvelTa xelTa­gan, saSinel satanjvelTagan, romelic yovel Cemnair codvilsa da damnaSaves moelis.”

amas da amaze umravless loculobda mudariT da cxare cremlebis RvriT. maSin gaxades samoseli, waarTves xati, is ki Seevedra, daebrunebinaT yovladwmidis xati, raTa Tan hqonoda. Seismines menaveebma, xati daubrunes da yelze Camohkides. xolo roca apirebdnen mis gadagdebas, erTma menavem moiRo mowyale­ba, RvTis nebiTa da dedaRvTisas vedrebiT, patara ficari misca

170

xelSi da ase Caagdes zRvaSi. daviTi moeWida ficars. daubera Zlierma qarma da igi myis miefara menaveTa Tvals. mimohqonda ficari yrmiTurT zRvis Relvas, rogorc noes kidobani da bo­los xmeleTze gamoriya. [202] erTma mgzavrma vaWarma Tvali moh­kra da maSveli miuvlina, radgan daviTi jer kidev erTi utevan­iT iyo xmeleTs moSorebuli. gamoiyvana vaWarma. myis miawodes Sesamoseli da sazrdeli, daamSvides. suli moiTqva SimSilisa da wyurvilisgan Ronemixdilma daviTma, Tvals Zlivs rom axelda. gamohkiTxa vaWarma misi zRvaSi gadagdebis mizezi. man ki yoveli zemoxsenebuli auwya. gaixara amis momsmenma vaWarma, waiyvana saxlSi da eqvsi Tve, rogorc sayvarel Svils, Tavs evleboda. Seityo yvelam, Tu rogor ipova vinme vaWarma zRvaSi gadagdebu­li qarTveli ufliswuli. es ambavi sultanma yiasdinmac gaigo. guliswyromiT aRvsilma waravlina mxedrebi, moayvanina daviTi da vaWari. Seapyrobina is menaveebi da sikvdils uqadda, magram roca Seityo vaWrisgan, rom man daviTi zRvidan gamoiyvana, me­naveebi gaaTavisufla.

daviTze brazi yiasdins ar ganelebia, piriqiT, rogorc hero­dem gaakeTa, manac kaciskvlas isev kaciskvla daamata da uboro­tesi satanjveli ganuCina. iyo erTi uwylo Rrma jurRmuli, savse gamZvinvarebuli da cofiani gvelebiT; Tavze lodi exura da SigniT bneloda; aseTi mware sikvdiliT ganizraxa yiasdinma daviTis mokvla: brZana, daviTi ormoSi CaegdoT. roca waiyvanes daviTi, is xati Tan hqonda; moxades ormos [203] qva, Cavida Sig daviTi da gvelebisgan iseve iqna daculi, rogorc danieli lo­mis xaxisagan. srulebiT araferi avnes am yovlad geslianebma. ormos isev daaxures qva. daviTs Tan wayvanili hyavda vinme so­sani, mamis, laSasgan, misTvis micemuli. roca daviTi waiyvanes jurRmulSi Casagdebad, igi ukan gahyva da jurRmuli naxa. roca sultnis wargzavnilebma datoves iqauroba, sosanma qvis qveS miwa gamoTxara da CauSva puri, romelic emaTxovra. ase arCenda igi daviTs xuTi weli. ori guda hqonda sosans, erTi wylisTvis, meore – purisTvis. orives Toks abamda da ase awodebda daviTs. roca daviTi dawveboda, zogi gveli gverdiT miuwveboda, zogi yelze Semoexveoda, zogi fexze, zogi ubeSi Seusrialdeboda.

171

erTxel, ZilSi gverdze gadabrunda da erT gvels mxari daaWira, man ki sastikad ukbina. sxva gvelebma daiWires daviTis mkbeneli gveli, yrmas eniT aulokes wyluli da myis gankurnes, is gveli ki SeWames. ase saswaulebrivad ganaSora RmerTma daviTi yovel­gvar xifaTs, romelic Tavs daatyda.

rusudanma ganizraxa TviTon gaemefebina Tavisi Ze, yurad ar iRo esaia winaswarmetyvelis sityvebi: asurastanis didi mTavr­is zraxvebisa da misi qedmaRluri mzeris Semxedvarem ase brZana ufalma: [204] `ZaliTa xelTa CemTaTa da sibrZniTa CemiTa Sevcv­li xalxebis sazRvrebs, wamoviReb maT simdidres, gavanadgureb mkvidr qalaqebs, davipyrob mTel qveyanas xeliTa CemiTa, rogorc bartyebs, da daveuflebi qveyanas, rogorc mitovebul kvercxebs. da aravin gamoCndeba, vinc gadamirCeba an winaaRmde­gobas gamiwevs. gana Seiqebs Tavs culi da ityvis, rom mCexavis gareSe Cexda? an iamayebs xerxi mxerxavis gareSe? aseve, vin aR­marTos kverTxi, ginda xe? ar moxdeba ase, aramed moavlens ufa­li sabaoTi Sens pativze upatioebas da Sens didebas STanTqavs cecxli” (esaia, 10,12­16). ase daemarTa didebul mefe rusudans.

mrcxvenia, magram dumilic ar ZalmiZs, radgan man Seuracxyo Tavi Tvisi im borotebiT, romelic Tavis Zmiswuls daatexa Tavs. ganaqarva misi zraxvebi zeciurma gangebam, rogorc aqitofeli­si daviT winaswarmetyvelis mimarT. rusudani ver mixvda imas, rom `amarcxebs adamianTa zraxvebs RvTis ganzraxva~, rogorc es moxda faraonisa da moses SemTxvevaSi: rogorc daaRwia [205] pirvelad Tavi misgan gaqceulma mosem, JamTaaRmwerel iosipo­sis monaTxrobisamebr, aseve ganerida daviTi sultans, ver Seas­rula ra man (sultanma) Tavisi ganzraxva. da sxvasac gavixseneb, rac mefe astuvagis ganzraxvas mohyva: ar iyo fuWi misi asulis, mandanis, warvlena sparsTaTvis, daubrunes ra mas amis Sedegad misi Ze kvirosi, romelic astuvagis Semdgom mefe gaxda; aseve, ar iyo amao misnoba apolonis dedofal karisosze; Zleuli kar­isosi Sepyrobil iqna kvirosis mier. da amaze metad ar gawbil­da misnoba asielTa mefe priamossa da sruliad aRmosavleTis mTavar aleqsandre paridosze, romelic ocdaTormeti wliT adre iqna warmoTqmuli (am monakveTSi: `aseve, ar iyo amao misno­

172

ba...iqna warmoTqmuli” teqsti damaxinjebulia da swori azris gamotana Wirs. n. m. Sdr.: s. yauxCiSvili, qarTlis cxovreba, II, gv. 205, SeniSvna #1): man, momtacebelma agamemnonis Zmis, menelaosis colis, elenesi, ocdarva wlis daucxromeli brZolis Semdeg daamarcxa troelebi da srulad mospo maTi modgma.

Ggana es yvelaferi Seni ganzraxviT ar moxda, hoi brZeno, keTilTa da RirseulTa fesvTa rtov, dedofalT dedofalo, mefeo rusudan, magram ra moige amiT? xuTi weli dahyo daviT­ma ulxino WirSi, Rrma jurRmulSi, gvelebTan. zemoxsenebuli zraxvebi CaSala yovlismpyrobeli RvTis zeciurma gangebam. aseve moxda axlac.

xolo Cven pirvel sityvas davubrundeT.dabrunda mefe rusudani tfilisSi da Tavisi Ze daviTi noin­

Ta winaSe waradgina. [206] xolo maT inebes misi warvlena did yaen baTosTan da

yarayurumSi, mangu yaenTan. da ra Seityo rusudanma Tavisi Zis warvlineba ucxo erSi, ucnobi gziT, tkiviliTa da mwuxarebiT aRivso. ganuwyvetel cremlTa RvraSi iyo, igonebda, ra uyo Tav­is Zmiswuls, daviTs, rogor gaaZeva igi. aseve, gaZevebuli, wara­vlines TaTrebma misi Ze baTosTan.

raki aRar iyo sxva gza, wavida daviT narini. rusudanma Tan gaayola ramdenime TanSezrdili – qarTlis erisTavis, suramel grigolis Svili bega, gurkleli maxujagis Ze, beSqen amirejibi da Tan gaatana ori Zvirfasi Tvali. wavidnen isini avagisa da xlaTis sultnis kvalze, radgan jer isini wargzavnes TaTrebma. miaRwies zemoxsenebul baTosTan, romelmac keTilad istumra daviT narini da ori weli TavisTan hyavda, Semdeg ki waravlina CinmaCinsa da yarayurumSi mangu yaenTan. yaenma keTilganwyobiT miiRo da avags Seaxvedra, romelic masze adre misuliyo iq.

oTx noins moexsena almuTelTa borotebis Sesaxeb, romelic SeamTxvies momavalT. isini dairazmnen almuTelTa winaaRmdeg da Tanadgoma gauwies qarTvelebs, gamougzavnes mociquli rusu­dans, raTa mieca sakmarisi laSqari [207] almuTis dasalaSqrad. mefe rusudani sayvareli Svilis gamo uzomod swuxda; das­neulebuli, tfilisSi gardaicvala. mTavrebma rusudani didi

173

pativiTa da godebiT gaasvenes, radgan aravin iyo darCenili mefis naTesavTagan: daviT narini yarayurumSi iyo gagzavnili, xolo meore daviTi gardacvlili egonaT. rusudani damarxes misi winaprebis samarxSi, gelaTis monasterSi.

darCnen qarTvelni unugeSod da umefod. erTi daviTi saber­ZneTSi iyo wargzavnili da ar icodnen, ra SeeemTxva. TiToeuli erismTavari TiTo noins daemorCila da Tavis samTavros ganageb­da. daadgines TaTrebma mravali mTavari, romelTac dumnis Tavi uwodes. SearCies mTavrebi: egarslan bakurcixeli, kaci Rrmad moubari, magram aranairi SeZlebis mqone. mas daumorCiles jari hereTis, kaxeTis, kambeCianis, tfilisidan Samaxias mTamde; [208] SanSes daumorCiles Tavisi da avagis mamuli; varam Mgagels – mTeli somxiTi, grigol suramels – qarTli, Torel gamrekels, egarslanis msgavss simamaciT, daumorCiles javaxeTi, samcxe da zemo miwebi vidre karnu qalaqamde, cotne dadiansa da raWis erisTavs – mTeli imeri samefo.

ase gadawyvites TaTrebma; dainawiles saqarTvelo da wavid­nen almuTs sabrZolvelad. qarTvelebi Tan waiyvanes; gayves or nawilad: maTi naxevari erT wels iyo almuTSi, meore naxevari – meore wels. Svidi weli gagrZelda almuTis omi. maT mulidebs uwodeben da arian miparviT kacismkvlelni. ebrZodnen maT Ta­Trebi: CarmaRani, CaRata, iosuri da biCo ganuwyvetliv, zamTar­zafxul. qarTvelebi, gayofilni, maTTvis gankuTvnil weliwads iyvnen almuTSi, Semdeg sxvebi midiodnen da isinic erTi weli iyvnen iq, Semdeg kidev sxvebi da ase grZeldeboda Svidi wlis manZilze maTi yofna da brZola almuTSi.

erT dRes warmogzavnes almuTelebma daxelovnebuli muli­di. is mivida RamiT, gausxlta CaRata noinis mcvelebs, Sevida mis karavSi, mZinares gulSi Casca dana da mokla ise, rom veravin veraferi gaigo. roca gaTenda, karvis mcvelebma naxes mokluli noini da daiwyes tirili, godeba da vaeba. es rom gaiges CaRata noinis meomrebma, gamoiqcnen, naxes gardacvlili noini da ar icodnen, visgan iyo mokluli.

[209] maSin Tqves: `raki qarTvelebs didi gasaWiri adgaT Cven­gan, maT mier moikla noini SurisZiebis gamo.~ yvelas ase sjero­

174

da, garda CarmaRan noinisa, romlmac Tqva: `dawynardiT, kacno, ar aris qarTvelTa modgma kacismkvleli, arc sarwmunoeba mou­wodebT aseTi saqmisken.~ xolo isini, aRSfoTebulni da gamZv­invarebulni patronis mokvliT, gaemarTnen qarTvelTa banak­isken, romelic CaRata noinis axlos iyo. SekrTnen qarTvelni, uZlurebam moicva, ar icodnen, ra eqnaT. zogma maTTan Sebma gadawyvita, sxvebi aCerebdnen, radgan mcirericxovanni iyvnen. maSin qarTlis erisTavma, grigol suramelma, Tqva: `ar aris brZolis Jami, radgan cotani varT. Tu vibrZolebT, didian­pa­tarianad amogvwyveten; Tu ar SevebrZolebiT, vgoneb, mxolod Cven, warCinebulebs, dagvxocaven. umjobesad mimaCnia, Cven da­vixocoT da ara mTeli laSqari. vevedroT mfarveloba RmerTs, rameTu aravin aris Cveni Semwe, Tvinier ieso qristesi, uflis Zisa, da misi mSoblis, yovladwmida maradis qalwul mariamisa, romelic mudam mfarvelobs mis Svils mindobilT da ufro ki, Cven, qristianebs. aw yvelam muxli sam­samjer movidrikoT, veve­droT yovladwmida RvTismSobels da romelTac viciT, vTqvaT misi Sesxma: `mowyalebisa kari gangviRe, kurTxeulo RvTismSo­belo...”

roca aRasrules es savedrebeli locva da qeba yovladwmida RvTismSoblis, mocvivdnen barbarosebi da umowyalod avlebd­nen musrs qarTvelT. [210] maSin erTi kaci gamovida lerwmebidan qarqaSidan amowvdili sisxliani laxvriT; es laxvari ze aRmar­Ta da Sehyvira: `man quStem CaRata~, rac sparsul enaze niSnavs: `me movkali CaRata~. amis gamgone TaTrebi misken gacvivdnen. is lerwmebSi Sevarda. TaTrebma lerwams cecxli waukides. mkv­leli iZulebuli gaxda, gamosuliyo. igi CarmaRans, iosursa da biCos mihgvares, maT ki hkiTxes, Tu rogor mokla CaRata noini. kacma auwya : `me var mulidi, mulidTa Soris gamorCeuli; mu­lidma Tavadebma momces didZali oqro, raTa Tqven oTxTagan romelime momekaliT. wamovedi, movkali noini da davimale.~ xolo maT hkiTxes: `ra iyo mizezi, rom gamoCndi da xmamaRali yviriliT gvauwye didi noinis mokvla? Sen xom damaluli iyavi.~ mulidma ki miugo: `xSir lerwmebSi Sevedi, davimale; ucbad mov­ida ulamazesi qali da miTxra: `es ra Caidine, kaco ? Sen mokali

175

kaci da daimale. axla mravali daixoceba Sen gamo, udanaSaulo­ni amowydebian.~ da me vkiTxe: `ra vqna, dedofalo?~ man miTxra: `aRdeg da Semomideg me. midi da Tqvi, rom Sen mokali is kaci da amiT uricxvi suli sikvdils gadaarCine~. me swrafad gamovyevi da momiyvana TqvenTan. roca daviyvire da mixileT, is dedakaci gauCinarda da arc vici, saidan movida. me ki ase aRmovCndi [211] TqvenTan.~ amis gamgone TaTrebi gaocdnen da is kaci, mulidi, xmliT orad gakveTes. ase ixsna Tavisi eri yovladwmida RvTism­Sobelma da ganarida usamarTlo sikvdils. ase daicva man odes­Rac didi qalaqi konstantinopoli mZvinvare barbarosTa Semo­sevisgan. es iyo sarvarosis sardlobisa da xaRanis mTavrobis Jams: dainTqnen zRvaSi dedofals mindobil qalaqTan mbrZol­ni. aduRda zRva, dadna xomaldis fisi da mteri dainTqa zRvaSi yovladwmida RvTismSoblis SewevniT. xomaldSi myofT ki wvima awvima, rogorc odesRac sodomelT.

ara mgonia, amaze naklebi saswauli iyos amJamindeli swrafi da anazdeuli xsna qristianebisa yovladwmida RvTismSoblis mier. gana vinmes SeuZlia sakadrisi didebismetyvelebiT samadlobe­lis aRvlena im saocrebis gamo, romliTac daicva auracxeli suli qarTvelTa yovladubiwom, RvTis sityvis mSobelma, Rv­Taebisa da kacebis guamovnebiT SemaerTebelma srulad Rmer­Tad da srulad kacad, ori Seurevneli bunebiTa da ori nebiT.

ubiwo qalwulis mier daculi qarTvelebi did gasaWirSi iyvnen Cacvenilebi TaTarTagan, radgan am ukanasknelT xangrZlivi da uwyveti brZola hqondaT almuTelebTan da qarTvelebic Tan hyavdaT, orad gayofilni; TiToeuli [212] erismTavari TiTo noinTan iyo. maSin zemoxsenebuli egarslani, kaci sakvirveli da meomruli codniT ganTqmuli, ise aRzevda, rom kinaRam me­fis saxelis darqmevac ki gabeda. mTeli qarTveloba, maT Soris TviT didi da Rirseuli SanSe mandaturTuxucesi, gageli varam da sxva yovelni mTavarni, mis brZanebas ise emorCilebodnen, rogorc mefisas.

im dros sxva borotebac aRmocenda. siriaSi myofma Turqebma gaiges qarTvelTa umefod darCena, maTi laSqris saqarTvelo­dan almuTSi wasvla, SfoTiani mdgomareoba. Sekribes didZali

176

jari, samoci aTasi kaci. mTavrad da patronad hyavdaT saxelo­vani yaraxani. gamoemarTnen saqarTvelos asaoxreblad. moaRwies valaSkertSi, romelic maSin dapyrobili hqonda SanSes. daiwyes aoxreba saqarTvelosi da valaSkertis, araqss iqiT qveynebis, vidre surmanamde, romlebic maSin daepyro SanSe mandaturTux­ucess. roca SanSem ixila qveynis aoxreba, mouwoda Tavis da avag aTabagis jars; Seikriba ocdaaTi aTasi mxedari, gaiares araqsi da mividnen valaSkertSi, sadac daebanaka yaraxans. rogorc ki mividnen, ganawyves jari da Seuties erTurTs.

pirveli SanSe gaiWra. man horoliT gangmira erTi saxelo­vani Turqi. daiwyo Zlieri omi. auracxeli kaci amowyda TurqTa spaTagan, SanSes meomrebi ki, jvris Zalas mindobilni, daculni iyvnen. roca gacxarda omi, yaraxani damarcxda. is jarTan erTad gaiqca. qarTvelebi gaekidnen, xlaTamde sdies, amoJlites da [213] tyved Caigdes auracxeli Turqi, aivsnen cxeniT, joriTa da aqlemiT, karvebiTa da uricxvi alafiT. AAase saxelovani da gamar­jvebuli mivida SanSe anisSi, sadac misi saxli da taxti iyo.

YYyvelam Seityo saqarTvelos umefod darCena. AAaRiZra uamra­vi mteri qveynis asaoxreblad – saberZneTSi myofi Turqmanebi, ezinkis sultani, sxva qalaqSi myofi amirebi. Uuricxvi simravle Seikriba. gamoemarTnen saqarTvelosken. roca es gaiges taoeleb­ma, SavS­klarjelebma, kola­artan­karniforelebma, dafrTxnen, gagzavnes kaci samcxes, yvaryvare cixisjvarel­jayelTan, raTa daxmareboda maT. yvaryvarem mouwoda mesx erisTavebs, sasaxlis razmebs, Sekriba aTi aTasi mxedari da gamoemarTa. mteri banas garemosdgomoda – olTisi, buRaTayuri ukve aRebuli hqondaT da taos aoxrebdnen.

uwinamZRvra yvaryvarem mesxTa spas da movidnen kalmaxisTav­Si. roca gaiges Turqmanebma mesxebis mosvla, aRiWurvnen isinic alTuxanisa da onxanis meTaurobiT. mesxebi Cavidnen vanis vaked wodebul mindorSi.

Seebnen erTurTs. daiwyo Zlieri da sastiki omi. berZnebi da Turqebi, TavianTi mravalricxovnebiT gulmocemulni, ukan ar daxeulan; aseve mesxebic, sakuTar simamaces mindobilni, medgrad ibrZodnen. erTma [214] romeliRac aznaurma erT Turqs

177

muzaradiani Tavi xmliT gaupo da mokla, meorem onxanis mamac mebrZols aZgera xmali, zurgi gaupo da usulod dasca. ase gagr­Zelda omi. orive mxridan didZali meomari daiRupa. damarcxd­nen berZnebi da Turqebi da gaiqcnen. qarTvelebma xelT igdes uamravi tyve da natyuenavi, cxeni da jori, aqlemi, karvebi da yvelanairi simdidre, rac ki mters gaaCnda. ase savseni mividnen samcxeSi, iseTnairad gamarjvebulni, rom maT laSqarSi saxelo­vani aravin momkvdara. im oms uwodes banis jari. mxedroba Zlivs eteoda banasa da vanis vakeze mravalricxovanebis gamo.

Dam ambis Semdeg imave erisTavma, samcxis spasalarma yvaryva­rem Tavisi SviliSvilebi – ivane, romelsac ewoda papa, da um­crosi sargisi – waravlina saomrad. OOorive Zma iyo Zlieri, simxn­eviT yvelaze aRmatebuli, omSi uSiSari da gambedavi. ibrZoles olTisSi, aiRes olTisisa da buRaTayuris cixeebi da did omSi Zlevamosilad gamarjvebulni da naomarni dabrundnen mSvido­biT.MsimarTliT aris imdroindeli ambebi moTxrobili.

[215] am SfoTis Jams koxtas Tavs Seikribnen saqarTvelos mTavrebi, imer­amerni: egarslani, cotne dadiani, varam gageli, yvaryvare, kupari SoTa, TorRa, her­kaxni, qarTlelni, Torel­gamrekeli, sargis Tmogveli, mesxebi, taoelebi. yvela ambobda: `ra movimoqmedoT? aRar gvyavs qarTvelebs mefe, rom gviwinamZ­Rvros da vebrZoloT TaTrebs; erTmaneTisgan gandgomilni varT. ver vuwevT winaaRmdegobas TaTrebs da isini borotad gvawuxeben. yovel wels almuTs mivdivarT WirTan da gan­sacdelTan Sesaxvedrad. aRar gvaqvs sxva gamosavali: Tumca umefod varT, SevikriboT da SevebrZoloT TaTarT.~ gadawyda omi, daTqves Jami qarTlSi Sekrebisa da gaiyarnen. ufro Sors mcxovrebi afxazni – dadiani cotne da bediani, kaci keTili, su­lieri da xorcieli RirsebebiT Semkuli, da raWis erisTavi, wav­idnen brZolisaTvis mosamzadeblad.

TaTrebma gaiges qarTvelTa Tavyrilobis Sesaxeb; wamovid­nen biCu da angurgi, mividnen koxtasTavTan da daxvdaT qarT­veli warCinebulebi, erTad Seyrilni. laSqari ukve wasuliyo. qarTvelebma winaaRmdegoba ver gauwies. Seipyres isini TaTreb­ma da waiyvanes anisis qveyanaSi, romelsac Sirakavani ewodeba.

178

roca mividnen CarmaRan noinTan, man hkiTxa: `risTvis SeikribeT, Tu ara gandgomilebisTvis?~ xolo maT upasuxes: `Cven amboxeba ki ar gangvizraxavs, aramed movsulvarT Tqveni saqmis mosawes­rigeblad, xarkis asakrefad~. [216] noinma ar daijera. brZana, gaeSiSvlebinaT yvela, xelebi SeekraT, sicxeSi moedanze dae­yaraT da yoveldRe gamoekiTxaT Sekrebis mizezi; Tu simarTles ar aRiarebdnen, sikvdiliT daesajaT zemoxsenebuli mTavrebi. isini ki irwmunebodnen, xarkis asakrefad SevikribeTo. ase amyo­fes mravali dRe, radgan ver daarwmunes noini.

dadga daTqmuli dRe. mivida cotne dadiani laSqriT im adgi­las, romelsac hqvia rkinis­jvari, samcxesa da Rados Soris. auwyes mas qarTveli mTavrebis wasxma anisSi, datyvevebulTa boroti gvema. cotne uzomod Sewuxda. Tavis sikvdilad da sircxvilad Seracxa es saqme. gauSva Tavisi laSqari da ori ka­cis TanxlebiT wavida anisSi Tavis gasawirad da uflis mcnebis aRsasruleblad, romelic ambobs: `ufros amissa ara ars, raTa dadvas kacman suli T¢si moyurisa T¢sisaT¢s~, rac aRasrula ki­dec am Rirseulma kacma. saocari iyo misi saTnoeba, saqme sak­virveli da qebis Rirsi. cotnem ganvlo samcxe da javaxeTi da mivida anisSi. qalaqSi noinebi iyvnen, qarTveli warCinebulni ki moedanze, dakrulni mxriT, SiSvelni eyarnen. roca cotnem ixila pativayrili da sasikvdilod ganwiruli Tanamemamuleni, gadmoxta cxenidan, samoseli SemoiZarcva, gaSiSvlda, xelebi Seikra da TviTonac warCinebulebs miujda. gaocebulma Ta­Trebma yovelive noinT miuTxres, uambes, rom cotne dadiani movida ori kaciT, samoseli [217] gaixada da gakoWili dajda qarTvelebTan. noinebi kargad icnobdnen cotnes, gaocdnen, mividnen masTan da hkiTxes iq misvlis mizezi. man ki uTxra: `Cven yvelani SevikribeT, raTa agvekrifa xaraja da brZaneba Tqveni Segvesrulebina – es iyo Sekrebis mizezi. Tqven ki borotmoq­medebad SegvracxeT. movedi TqvenTan, rom gamoiZioT, da Tuki sasikvdilo saqme CaudeniaT, mec maTTan erTad movkvdebi, rad­gan uCemod araferi gaukeTebiaT. xolo Tuki gadarCebian, mec maTTan erTad viqnebi.~ moismines es noinebma, gaukvirdaT misi saTnoeba da Tqves: ̀ qarTvelTa eri sikeTiT aris savse. ar cruo­

179

ben. ager kaci afxazeTidan movida, raTa suli moyvareTaTvis dados. gawira Tavi sasikvdilod, ar aris sicrue maTSi. qarTve­lebs udanaSaulod vTvliT. amitom gavuSvebT yvelas~. uTxres cotnes: `Cven meamboxeni gvegoneT. raki aseTi sikeTe Caidine, qarTvelebs Sen gaCuqebT da Sen gendobiT.~ warCinebulebi gaan­Tavisufles.

mere isev daiyvnen qarTveli mTavrebi, daupirispirdnen erT­maneTs. maSin Seikribnen didebulebi, radgan ganzraxuli iyo maT mTavrad egarslanis dadgineba, romelic maTze aRmate­buli gvarisa ar iyo. amitomac Seikribnen aRmosavleT saqarT­velos mTavrebi: SanSe, varam gageli, yvaryvare jayeli, sargis Tmogveli, kaci mecnieri, filosofosi da ritori, surameli grigol, qarTlis erisTavi, gamrekeli, Toreli, orbelni da mravalni erismTavarni. [218] daiwyes daviTis, laSas Zis Zebna. euwyaT viRac vaWrebisgan, rom jerac cocxali iyo, oRond dapa­timrebuli da Rrma jurRmulSi, gvelebTan Cagdebuli. roca es gaiges, wavidnen CormaRanTan, iosurTan, biCosTan da angurag­Tan, radgan jer yaeni ar aerCiaT da es zemoxsenebuli noinebi ganagebdnen qveyanas. moaxsenes: `Cven warvgzavneT daviT na­rini yaenTan, ar viciT, ra SeemTxva. misi deda, rusudani, gar­daicvala. mefe ar gvyavs, erTmaneTs ar vemorCilebiT da arc egebis davemorCiloT vinmes, Tuki mefuri warmomavlobis ar iqneba. viciT, rom Cvens mefes, laSas hyavda Ze, daviTi, romelic dautova Tavis das, rusudans, raTa gaemefebina. rusudan mefem ki is waravlina saberZneTs, sultanTan, raTa daeRupa. axla Sev­ityveT, rom cocxalia, gvelebTan hyoliaT Cagdebuli. aw geve­drebiT, waravlinoT vinme saxelovani kaci, CamogviyvanoT da­viTi da gaamefoT.~

amis gamgone noinebi gancvifrdnen rusudan mefis saqcieliT, mswrafl waravlines angurag mociquli, varam gageli da sargis Tmogveli. isini ramdenime dReSi Cavidnen saberZneTis sultan­Tan da auwyes: `movsulvarT daviTis saZebrad, rom waviyvanoT igi.~ sultans ki cocxali aRar egona da Tqva: ̀ yrma daviTi qarT­velTa mefem [219] gamomigzavna, raTa gadamekarga; mec gavaZeve igi odesRac. mas mere Svidi weli gavida da ar vici, mkvdaria Tu

180

cocxali~. mociqulebma uTxres: `Cven viciT, rom cocxalia da gvelebTanaa jurRmulSi.~ Turme mociqulTa Camosvla gaego sosnas, misuliyo varamTan da sargisTan da euwyebina maTTvis, rom daviTi cocxali iyo.

es rom gaigo sultanma, waravlina kaci da moiyvanes daviTi. mas Zlivs edga suli da mxilvels mkvdari an gayinuli egoneboda. ufliswuli uCveulo sanaxavi iyo: saxis kani gayviTleboda, Tme­bi barZayamde Camozrdoda, frCxilebi saocrad dagrZeleboda. yvelas gaukvirda, daviTi rom cocxali naxes. varam gageli da sargisi tirodnen. sultani molba. daviTi ganabanina da didad daasaCuqra: samosliT, rCeuli cxenebiT, oqro­vercxliT; eve­dra, Seendo misTvis, da ase wargzavna saqarTveloSi. rodesac miaRwies saqarTvelomde, daviTs gamoegebnen warCinebulebi: SanSe, Ze misi zaqaria amirspasalari, kaci sikeTiT savse, yvary­vare jayeli, surameli grigol, qarTlis erisTavi, orbeli, gam­rekeli, SoTa kupari da yvela mTavari, egarslanis garda. isini gamocxaddnen noinebTan. monRolebma daviTi sixaruliT miiRes, magram mefoba ver daumtkices; waravlines did baTo yaenTan. daviTs Tan wahyva SanSes Ze zaqaria, varamis Ze aRbuRa da sargis Tmogveli. eaxlnen isini baTo yaens.

[220] da roca mividnen, kargad miiRo baTom. SanSes Ze zaqaria da varamis Ze aRbuRa TavisTan datova, xolo mefe daviTi mangu yaenTan gagzavna. daviT mefes yarayurums Tan gahyvnen sargis Tmogveli da ramdenime qarTveli. roca mividnen mangu yaenTan, romlisaTvis ecnobebina baTo yaens, rom mas ganexila da ganeb­Wo, Tu orTagan romeli daviTisTvis daemtkicebina mefoba, iq daxvdaT mefe daviT narini, avag aTabagi, surameli, gamrekeli, beSqen amirejibi. da iyvnen xataeTs da yarayurums didxans.

maSin saqarTveloSi myofma monRolma56 noinebma inebes yias­din sultnis maT winaSe miyvana. moixmes elCebi da saswrafod gagzavnes. maSin veRar gauwia winaaRmdegoba yiasdinma da didi simdidriT eaxla noinebs. roca ixiles noinebma sultani Tavisi uzomo da gasaocari simdidriT, inebes misi gagzavna baTo yaen­Tan. yvela xelmwifes, romelic maT emorCileboda, baTosTan agzavnidnen, baTo ki mangu yaenis winaSe waravlenda maT. aseve

181

waravlina baTom sultani yiasdinic mangu yaenis winaSe, sadac orive daviTi imyofeboda. iq iyvnen xlaTis sultani da avag aTa­bagi. iq dahyves maT xuTi weli.

[221] im dros ki aseTi iyo viTareba: mangu yaens hyavda ori vaJi – ufrosi, yubil yaeni da umcrosi, ulo, romelsac ejin­sac uwodebdnen. mangu yaenma daniSna yaenad Tavisi ufrosi vaJi, yubil yaeni da ubrZana mas salaSqrod wasvla dasavleTisken, babilonSi, romelic baRdadia da egvipteSi. xolo ulos ubr­Zana wasvla did indoeTSi da misi dapyroba. magram yubil yaens uZneldeboda dasavleTisken wamosvla, xolo ulos – indoeTis mxares. maSin Seevedra ulo Zmas, raTa gaecvalaT laSqroba da ulo wasuliyo dasavleTisken, xolo yubil yaeni indoeTisken. es rom gaigona yubil yaenma, sixaruliT dasTanxmda ulos da gacvales laSqroba. da moaxsenes mamas, mangu yaens laSqrobis gacvlis Sesaxeb da ulos babilonisa da egviptisken wasvla. man darTo neba. mamam uxmo Tavis vaJs, ulos da misca mas laSqari samoci aTasi mxedriT, Tavisi ojaxebiT da saqonliT, romelnic ulos noins da beglarbegs uwodebdnen. mxedarTmTavrad mangu yaenma daniSna elga noini, jalarTa modgmisa, kaci patiosani, keTili da samarTliani. elga noins misca man aTi aTasi mxedari. da wavidnen ulo da misi mxedarTmTavari elga noini, gaiares Turani da jeoni, mividnen xvarasnis mxares da iqidan almuTs. da roca mividnen almuTSi sabrZolvelad, mokvda mangu yaeni da mamis taxtze dasves [222] yubil yaeni, romelic mamamiss adreve daeniSna yaenad. da darCnen yarayurumSi zemoxsenebuli xelm­wifeni, radgan monRolebs maTTvis ar ecalaT.

xolo ulo samoci aTasi mxedriT mivida adarbadagans. roca es gaiges noinebma – CormaRanma, iosurma, biCuim da anguragma, gaemarTnen ulos Sesaxvedrad da Tan waiyvanes qarTveli dide­bulebi da maT Soris yvelaze gamorCeuli egarslani, romelsac rogorc mefes emorCilebodnen qarTveli didebulebi da Seegeb­nen adarbadaganSi da Seikribnen ornive monRolni – erTni, Tam­bidan moxmobilni da meoreni, ulo yaenTan erTad mosulni.

qarTveli didebulebic eaxlnen ulos. ixila ra isini, tkbi­lad miiRo da waiyvana isinic sabrZolvelad. da daniSna zogi

182

uldaCad, rac niSnavs mexmles, visac artyia xmali da kar­Tan dgas; zogni – suqurCad, visac yaenis sagrilobeli qolga uWiravs. es aris mrgvali, dasakeci da gasaSleli sagrilobeli, romelic droSasaviTaa damagrebuli maRal xis tarze. am sagri­lobels suquri ewodeboda. suquriT daCrdilebis ufleba mx­olod yaenis naTesavebs hqondaT; sxuani – yubCaCad, romelTac dahqondaT tansacmeli da fexsacmeli; sxuani – evdraCad, [223] romelnic arian karis mcvelni anu mekareni; sxuani – yorCad, romelnic mSvild­qarqaSs atarebdnen. aseTi samarcxvino pati­vi miago yaenma saqarTvelos did mTavrebs da TiToeuls aseTi Tanamdeboba miuCina.

wamovida ulo da movida im adgils, romelsac alataRi ewode­ba. yvela misi morCili mivida masTan da dajda igi xelmwifis tax­tze. iloces maTi wesisamebr da uwodes mas yaeni. adre oTxi Tai­CuT57 noini ganagebda maT sabrZanebels. es qveynebia – romguari, romelic igive xvarasania, erayi, adarbadagani, movakani, bardavi, Sarvani, mTeli saqarTvelo, xlaTi da didi saberZneTi aziamde. oTxi noini ganagebda am qveynebs, ise, rogorc Zvelad romisa da romosionTa qveyanas ganagebda oTxi ipatosi. roca movida ulo, daiwyo am qveynebis marTva da aRasrulebda yaenobis wesebs.

maSin gamogzavnes sxva yaenebma Tavisi Svilebi, romelTac qounebs uwodebdnen: baTom – turi, CaRata yaenis Svilma – uSan yuli da Tulis modgmisagan – bolRa. eseni gamogzavnes imisaT­vis, rom maTi wilxvedri qveynebi daepyraT da xarkic maT aeRoT. iq maT daxvdaT oqoTa yaenis SviliSvili, yubil yaenis Zma, [224] ulo. roca ixila ulom es sami qouni, miiRo isini da misca maT maTi wili qveynebi. da ase damyarda mSvidoba.

xolo samefo miwebi, saydrebi, mcxeTa da misi Semogareni da monastrebi ar iyo daculi, radgan am samefos didgvarovnebi mxolod Tavisi miwebisaTvis zrunavdnen. amitom eaxla ulos kaTalikosi nikolozi, kaci gulTamxilveli, angelozTa msgavsi, sakvirveli Tavisi moRvaweobiT, marTlmadidebeli, Zlieri da piruTvnelad mamxilebeli mefeTa da mTavarTa; umankoc iyo da aravis epirfereboda. yaeni gancvifrda misi xilviT, radgan ar­quanTa58 garda sxva qristianebs igi ar icnobda. man pativiT miiRo

183

kaTalikosi da dauwera mas ierlayi, rac wyalobis wigns niSnavs da misca mas Sanad – ndobis niSnad, oqros jvrebi, Semkulni Tval­margalitiT da uboZa erTi – TviT kaTalikoss da meore – varZiis moZRvars, romelic Tan axlda kaTalikoss. mxolod kaTalikoss ki, oqroTi Semkuli jvriani argani miarTva da ase pativiT gam­oistumra. da ulom daicva saydrebi da monastrebi.

iyo orive – daviT da daviT yubil yaenTan. orives mefoba sur­da. sargis Tmogveli did winaaRmdegobas uwevda daviT narins da mis Tanazrdilebs, romelnic masTan iyvnen da eubneboda maT: `ar aris wesi, rom dedakacis naSobi gaxdes mefe da ara [225] TviTmpy­robeli mefis, mamakacis Ze.~ xolo isini miugebdnen: ̀ Tumca daviT narini dedakacis naSobia, magram rusudani gvirgvinosani mefe iyo. mefoba man Tavisive Zmisgan, giorgisgan miiRo. amitom mefis Ze aris daviT narini.~ radgan gagrZelda es dava, gamoagzavnes ulo yaenTan avag amirspasalari da misces mas wigni Sewyalebisa da Tan gaayoles didgvarovanTa naTesavi, lamazi qali, saxelad eslomi da elCi, raTa kargad mieRo avagi. ulo yaenma pativiT miiRo da gamoagzavna isini saqarTveloSi. da roca Seityves qarTvelebma avag amirspasalaris mosvla, miegebnen mas mTavrebi da didebul­ni, TviT SanSe da egarslani, romelsac mxolod saxeliRa hqonda mefisa. da roca miuaxlovda avagi, egona egarslani Camovidoda cxenidan. magram egarslani ampartavani iyo da ar ineba cxenidan Camosvla, wesisamebr pativiT Sexvedra da ambori avagisa. es rom ixila, avagi ganrisxda da Tavze maTraxi Semoartya da ubrZana Tavis qveSevrdomT cxenidan gadmoegdoT. asec gaakeTes da pati­vayrili gaaZeves. mas Semdeg ase pativayrili iyo. ase gaagdes igi SanSem da avagma da qarTvelma Tavadebma.

xolo Cven davubrundeT adre naTqvams. dava iyo mefeTa So­ris da ver gadaewyvita yubil yaens, romlisTvis daemtkicebina mefoba. amitom isini mraval wels darCnen yarayurumSi. xolo sultani yiasdin da xlaTis sultani gamoagzavnes avagTan er­Tad da movidnen samefo saxlSi. da radgan gagrZelda orive mefis yofna yarayurumSi da xataeTSi, yubil yaenma orive mefe gagzavna Tavis ZmasTan, ulosTan. da SeuTvala, rom Tu [226] misi survili iqneboda, orivesTvis mieca mefoba. bolos da bolos

184

ulo asec moiqca. da amgvarad, mividnen ulosTan, romelmac kar­gad miiRo isini da orives daumtkica mefoba da misca maT mTeli samefo. roca gaiges qarTvelebma mefeTa mosvla, uzomo sixaru­liT aRvsebulni miegebnen maT alataRSi imeri da ameri dideb­ulebi da iyo didi sixaruli da madlobdnen RmerTs. mcire xans ulo yaenTan dahyves, Semdeg ki wamovidnen qarTlSi, movidnen TbilisSi sixaruliT. Seikribnen kaTalikosi da episkoposebi, mTavarni da erisTavni da dasxdnen Tavisi mamebis taxtze Tbi­lisSi, orive – daviTi da daviTi.

magram moRweulia aseve sxva JamTaaRmwerlis monaTxrobi, romelic ambobs, rom `orive mefis yarayurumSi yofnis dros gu[¡¢q]59 yaenma gadawyvita mefoba laSas ZisTvis daemtkicebina. imave Rames rusudanis Ze daviTi gaipara da wavida afxazeTSi~. magram me es ar mjera.

icodeT, rom60 orives mefoba yubil yaenma misca da ulo yaen­Tan gamoagzavna. man ki orives daumtkica mefoba.

samocdameore mefeni – daviT, Ze mefe laSa-giorgisa da daviT, Ze mefe rusudanisa, bagratovanni

da orni dasxdnen taxtze. marTlac mravali sigeli moipov­eba da me TviT minaxavs sigelebi, sadac TavSi weria – `mefeni bagratovanni~ da [227] `RvTis nebiT, daviT da daviT~. xelrTvac orivesi axlavs: `me, daviTi vamtkiceb da me, daviTic vamtkiceb~. da, rogorc vTqvi, orives mefoba damtkicebuli iyo. magram saeW­vo iyo SanSesgan daviT laSas Zis siyvaruli da avagisgan – daviT rusudanis Zis momxreoba. magram es maT ver ganacxades, radgan orive daviTs uyvardaT erTmaneTi da ar ewinaaRmdegebodnen erTmaneTs da emorCilebodnen ulo yaens da xarajas aZlevdnen mas. Tumca upiratesi pativiT sargeblobda laSas Ze daviTi, ara laSas Zeobis gamo, aramed imitom, rom igi ufrosi iyo.

radgan monRolebi ar mSviddebodnen da sxva xalxebs an­adgurebdnen da aoxrebdnen, qarTvelebi mudam maTTan erTad ibrZodnen Tavisi mamacobis gamo. amitom did gasaWirSi iyvnen

185

mefeni da mTavarni, radgan daucxromlad ebrZodnen urCebs, da gansakuTrebiT, almuTs myofT. Svid wels gagrZelda maTTan br­Zola. amitom gagzavna ulom noinebi da maTTan erTad mefe gior­gis Ze daviTi qarTvelTa jariT almuTs sabrZolvelad. gaiges ra es ambavi almuTelebma, imdenad iyvnen Sewuxebuli gauTave­beli omebiT, rom waiyvanes Tavisi ojaxebi da saqoneli da mTeli Tavisi simdidre da gaiqcnen egvipteSi, romelic misreTia. da iq daamkvidra isini misreTis sultanma. amJamad misreTidan gamo­suli mulidebi igive almuTelebi arian.

da ase xelSi Caigdo ra ulom almuTi da mTeli xorasani, isur­va yvela urCTa ganadgureba da ise xocavda adamianebs, rom erT adgilas Tormet dReze metxans ver rCebodnen, radgan mokluli adamianebiT [228] yarda is adgili. yvelaze meti sparsni amowyvita, radgan sZulda musulmanTa rjuli. amasTanave mas hqonda Tavisi samarTali. ulos mudam Tan axlda orive mefe, daviTi da daviTi.

xolo iyo laSas Ze daviTi taniT axovani, didi da msxvili da Zlieri moisari mSvildiT, umanko, wrfeli, advilad damjeri da Semndobi avis mkeTebelTa. da rusudanis Ze daviTi iyo saSualo tanis da gamxdari, lamazi da mSvenieri, Txeli TmiT, swrafi, rCeuli monadire da nadirTa kargad msroleli, enatkbili da mWevrmetyveli, uxvi da Tavmdabali, kargi mxedari da laSqrobis dros gamgone, samarTliani, mravalze mzrunveli. eseni did xans iyvnen ulo yaenTan. ulo yaens uyvarda daviTi, laSas Ze, xolo daviTi, rusudanis Ze sZulda. roca rusudanis Ze alataRSi iyo ulosTan, daakaves igi da gagzavnes sazamTro adgils – bardavs. roca mividnen naxWevanSi, iqidan rusudanis Ze mxolod ori kac­iT wavida. eseni iyvnen gurkleli amirejibi da surameli begai, romelsac monRolebi salinbegs uwodebdnen, ese igi karg begais. wavida afxazeTSi, radgan im dros laSas Ze daviTi TbilisSi iyo. da roca mivida daviT narini avag aTabagTan, ixila igi ubralod Semosili nadirobidan momavalma sumbat orbelma.

liparit orbeli mefis mier orbelTa devnis dros gaiqca nax­WevanSi. da mivida igi eligunis qveyanaSi. eligunma [229] ixila ra liparit orbeli, daaqorwina igi Tavis asulze, romelsac ori vaJi SeeZina, romelTagan erTs uwodes eliguni, xolo meores –

186

sumbati. am sumbatis SviliSvili, sumbati Sexvda daviTs da waiy­vana igi Tavis saxlSi. daviTi Seevedra sumbats ar gaemJRavnebina misi aq yofna da gaegzavna igi afxazeTSi da Zvirfasi Tvalic mis­ca, romelic misTvis dedamiss, rusudans dautovebia. da waiyvana igi isev ubralod Semosili monRolTa SiSiT. da movidnen Tors, liparit TorelTan, romelsac devis­yursac uwodebdnen. man mi­arTva cxeni da Sesamoseli da wahyva mas quTaisSi. roca Seityves afxazebma, svanebma, dadianebma, raWis erisTavma, bedianma da mTlianad lixT­imerTa, Seikribnen didi sixaruliT da afxazTa mefed dasves daviT rusudanis Ze, vidre lixTamde.

da ase gaiyo es samefo or samTavrod, magram DdaviTs da da­viTs isev uyvardaT erTmaneTi da darCa lixs­aqaTi laSas Ze da­viTs da lixs­imeri – rusudanis Zes. da dawynarda mTeli qveyana da uzomo simdidre moipova laSas Zem da ganagebda samefo saxls kargad da monebda yaens.

maSin gamogzavna elCi didma yaenma, romelsac dapyrobili hqonda yivCayeTi da oseTi, xazareTi, ruseTi da borRaleTi serbeTamde, darubandamde da xataeTamde da moixmo mefe Dda­viTi. wavida baTosTan mefe daviTi, didZali ZRveniT da datova samefo saxlis gamgebelad jigda­xaTuni da stumarTmouravi jiquri. es jiquri iyo yvelaze erTguli mefeTa [230] (im dros mTel samefoSi ar iyo arc qurdi, arc avazaki, da Tu sadme gaCn­deboda aseTi, imas Zelze Camohkidebdnen xolme), sxva ram niWi mas ar gaaCnda. ase ganadida igi mefe daviTma da mas Caabara samefo da saxli, da datova igi TbilisSi, dedofalTan, romelmac aa­Sena isnis sasaxle, kargad moawyo da fxovelni moxarke gaxada da mejoreebad hyavda es mamaci bunebis kacni.

da wavida mefe baTosTan. man pativiT miiRo da Yyvela Txovna Seus­rula. da iyo mefe baTosTan didxans, da TiToeuli Temis patrono­ba sxvadasxva kacebs Caabara. ase Caabara kaxeTi pankisel TorRvas da ubrZana dedofals damorCileboda. TorRvas egona mefe aRar mobrundeboda, daikava pankisis cixe da Tavisad CaTvala kaxeTi da aRar emorCileboda dedofals da stumarTmourav jiqurs.

maSin Seiwyala yaenma daviT mefe da misca mas saCrdilobeli suquri, romelic mxolod yaens da mis naTesavebs SeiZleboda

187

hqonodaT. da SeuTvala ulos, rom ulos urdoSi yofnis dros mefis garda aravis hqonda Sesvlis ufleba, radgan aseTi wesi hqondaT monRolebs, rom arc puris Wamis dros SeiZleboda yaenis win vinme damjdariyo. ase pativiT gamoistumra qarTlis samefoSi. da roca movida hereTSi, miegebnen misi samefos yovel­ni didebulni. xolo SeSinebuli TorRva darCa pankisSi. mefe movida TbilisSi da iyo saqarTvelos yvela mkvidris didi six­aruli. TorRva daibara [231] mefem, magram igi SeSinda da ar mov­ida mefis karze. mefem mravalgzis moixmo TorRva TavisTan, ma­gram mas ver gadaewyvita mefesTan misvla. maSin jiquris rCeviT xornabujeli mivida TorRvasTan saxlSi da mtkice ficiT Ses­Tavaza mas mindoboda. magram TorRvam uTxra: `wavideT ala­verdSi, giorgis winaSe da iq Semomfice, maSin gendobi.~ wavidnen alaverdSi. TorRva gamoeba alaverdis mTavarmowamis samoslis kalTas. mivida xornabujelic, Sehfica da gamoxsna kalTisgan. maSin TorRvam Tqva: `rasac Cem mimarT Caiden, igive giyos Sen wminda giorgim. me marto var da Cemi sikvdiliT umemkvidrod darCeba Cemi mamuli. aseve umemkvidrod datovebs wminda mTa­varmowame Sens saxls.~ da wamoiyvana xornabujelma TorRva ta­baxmelaSi, sadac man uaryo Tavisi piroba da fici. Seipyro Tor­Rva jiqurma dedoflis brZanebiT, Tumca mefem araferi icoda amis Sesaxeb da waiyvanes igi kldesTan da gadaagdes.

ixileT, rogor miego xornabujels alaverdis mTavarmowamis aRTqmisa da ficis gatexvisaTvis – hyavda Svili xornabujels, saxelad Salva, sikeTiT savse kaci, romelsac Svilebi hyavda da maSinve daixocnen isini. xornabujeli beri mwuxarebiT mokvda. da darCa misi Svili, saxelad Salva da Semdeg isic mokles mon­Rolebma da umemkvidrod darCa misi saxli. ase iZia Suri alaver­dis mTavarmowamem.

da roca moiwyo mefem Tavisi samefo, wavida ulo yaenTan didi ZRveniT [232], romelic naxa ra ulo yaenma, pativiT miiRo da daawesa misi dgoma da jdoma noinebTan erTad, aseve iyo igi bWe da ganmkiTxveli.

im dros ineba ulo yaenma babilonis, romelic baRdadia da babilonelTa xelmwifis, xalifas winaaRmdeg galaSqreba da

188

mouwoda Tavis jars da gaemarTa baRdadisken, xalifasTan sabr­Zolvelad. mivida babilonis qveyanaSi da ver gauwia mas winaaRm­degoba xalifam da Tavi Seafara baRdads. xolo yaenma alyaSi moaqcia igi. erT mxares, wyals aqeT TviT yaeni moadga qalaqs, wyals iqiT – elgon noini da sxva mxares – daviT mefe, romelT­anac iyvnen saqarTvelos didebulebi.

da ibrZodnen Zlierad. ara mravali dRis ganmavlobaSi, aramed Tormet dReSi aiRes qalaqi. daviT mefem ubrZana Tav­is laSqars gaeTxaraT kedlis qveS da gaTxares kedlis qveS da Sevidnen qarTvelebi da iyo didi brZola da daxoces baR­dadelTa jari.61 didad SeSindnen baRdadelebi. da ase gaaRes qalaqis kari da Sevidnen qarTvelebi da monRolebi. roca gai­go xalifam, rom monRolebi Sevidnen qalaqSi, gaiqca naviT im mdinareze, romelic qalaqs Camoudioda. magram igi dainaxa el­gon noinma, romelic mdinaris iqiTa mxares iyo. xalifam veRar SeZlo gaqceva da isev Tavis sasaxleSi dabrunda. ase advilad xelT igdes saxelganTqmuli qalaqi babiloni. vin gviambos im gansacdelisa da gaWirvebis Sesaxeb, romelic baRdads Sexvda? daxoces maxvilebiT iseTi simravle, rom veravin daTvlida – moednebi, [233] quCebi da saxlebi savse iyo mkvdrebiT. vin aRwe­ros is simdidre da alafi, rac maT moipoves? aivsnen monRolebi da qarTvelebi oqroTi, vercxliT, Tval­margalitiT, Zvirfasi qsovilebiT da samosliT, oqrosa da vercxlis WurWliT. oqros, vercxlis, Tval­margalitis an Zvirfasi samoselis garda sxvas arafers iRebdnen. Cinuri da qaSanuri WurWeli, aseve iqauri na­keTobani, spilenZi da rkina arafrad iTvleboda. da ase aivso laSqari. meomrebi unagirebs, kurtnebs da ubralo WurWels Tval­margalitiT da oqros fuliT tenidnen, zogni xmals vada­Si gadatexdnen, qarqaSs oqros fuliT avsebdnen da zemodan xm­lis natexs Caagebdnen, zogni mkvdar baRdadels gamoSignavdnen, oqros fuliT da Tval­margalitiT gamostenidnen da rogorc Tavis mkvdars, ise gaiyvandnen qalaqidan. da ase ra aoxrebdnen, xocavdnen da tyveebad ahyavdaT baRdadelebi, mividnen xalifas sasaxlesTan. gamoiyvanes xalifa, misi Svilebi da colebi, gamoi­tanes misi gasaocari simdidre da moiyvanes xalifa ulo yaenTan.

189

da roca waradgines xalifa yaenis winaSe, uTxres Tayvani eca mis­Tvis. magram xalifam ar isurva, dadga da uTxra: `xelmwife var, TviTmpyrobeli da aravis vemonebi. Tu gamiSveb, dagemorCilebi; Tu ar gamiSveb, me veravis vemonebi da movkvdebi~. mag ram isini ai­Zulebdnen Tayvani eca yaenisTvis. fexi gamohkres, xalifa pird­aRma [234] daeca, magram Tayvani ar sca. ulo yaenma brZana misi ga­reT gayvana da gagzavna elgon noini, raTa mas moekla xalifa da misi Svilebi. uTxra elgon noinma xalifas: `yaenma Segiwyala~. gaxarebulma xalifam miugo: `Tu Semiwyalebs, gamiSvas da babi­loni momces~. xolo elgonma uTxra: `ara, yaeni Tavisi xeliT da xmliT mogklavs, yaenis Svili, abaRa ki Sens Svils moklavs.~ gakvirvebulma xalifam miugo: `Tu momklavT, ginda ZaRlma mom­klas, ginda kacma.~ ase mokles xalifa da mTeli misi ojaxi. xolo sxva darCenili baRdadelebi Seiwyala da brZana Seneba, daayenes mcvelebi da ase savseni tyveebiTa da alafiT mividnen banakSi.

im dros baTo yaenma, romelic udidesi iyo yaenTa Soris, ineba mTeli qveynis aRwera da naxa erTi kaci, oiridebis gva­ris, saxelad arRuni, romelic iyo samarTliani da simarTlis mTqmeli, saqmis Rrma mcodne, kargi mrCeveli. es kaci waravlina YmTel Tavis sabrZanebelSi – ruseTSi, xazareTSi, oseTSi, yiv­CayeTidan bneleTamde, aRmosavleTidan CrdiloeTamde da xa­taeTamde, raTa aRweros da daadginos noinis laSqarSi mimavali mxedari da meomari, maTi Sesaferisi ulufa, romelic miecemaT samgzavrod, aseve cxenisa da sapalnis qira. da rodesac daad­gina baTos sabrZanebelSi, Semdeg gaagzavna yarayurumSi, yubil yaenTan, raTa iqac aRewera arRuns. da roca mivida yubil yaen­Tan, manac isurva igives gakeTeba da waravlina arRuni Tavis sa­brZanebelSi da dauwesa igive wesebi. Semdeg mivida [235] CaRatasa da uSanis winaSe da ganawesa da daadgina iqac yovelive. gamoiara jeoni, mivida xvarasanSi, eraySi, mTels romguarSi da iqac aseve ganago yovelive. movida igi ulo yaenTan, romelmac pativiT mi­iRo da gamoagzavna saqarTveloSi, mefe daviTTan da saberZneT­Si da mTels mis sabrZanebelSi daavala aRwera. rodesac movida igi saqarTveloSi, did gasaWirSi Cavardnen daviTis samefos mkvidrni. aRweres yvelaferi – kacidan pirutyvamde, yanidan ve­

190

naxamde, baRidan bostnamde. cxra glexs erTi kaci unda gaegza­vna laSqarSi. da gamovida, rom daviTis samefodan cxra dumani mxedari unda wasuliyo monRolTa laSqarSi anu oTxmocdaaTi aTasi. da ganaweses ZRveni soflisagan: aTasi mxedris mTavars – erTi kravi da erTi drahkani, xolo aTi aTasis mTavars – erTi cxvari da ori drahkani da cxenis qira – dReSi sami TeTri. da ase ganuwesa da wavida saberZneTSi da baRdadSi.

es yvelaferi arRunma daadgina oTxive sayaenoSi, radgan igi iyo samarTliani kaci. magram xucesebsa da monazonebs, aseve eklesiebs ar dauwesa gadasaxadi, arc begara, aseve Seixebi da derviSebi da yvela rjulis kacni, RvTismsaxurni gaaTavisufla gadasaxadisagan.

im dros ineba ulo yaenma egviptis winaaRmdeg wasvla da mou­woda daviT mefes Tavisi jariT da wavida sultanTan sabrZolve­lad. roca miaRwia SuamdinareTs, daiwyo mTeli SuamdinareTis da Samis62 aoxreba. roca es Seityo egviptis sultanma, wamovida mon­RolTa winaaRmdeg sabrZolvelad. movida igi mdinare evfratTan Tavisi jariT. mividnen monRolebi da gadaiares mdinare, radgan sultani jer ar iyo mosuli mdinaresTan. [236] sultani Seebr­Zola maT da iyo didi omi, sadac daviT mefe Tavis meomrebTan erTad wina rigebSi ibrZoda. orive mxridan didi iyo msxver pli. egviptelebi garbodnen. sultans bevri meomari daexoca. yaeni ki didi xniT dabanakda evfratis piras, sadac iyo patara qalaqi. es qalaqi Zlierad iyo gamagrebuli – erT mxa res mas klde icavda, xolo meore mxridan – evfratis mindori. rodesac naxa yaenma qalaqis simagre, ver SeZlo am qalaqis winaaRmdeg gabrZoleba. magram man metad sakvirveli ram moigona da uTxra Tavis qve­Sevrdomebs: `am qalaqis brZoliT damarcxeba ar moxerxdeba. me msurs, rom avmxedrdeT da alyaSi movaqcioT qalaqi da daviwyoT ZaRlebiviT yefa.~ roca es gaiges, Zalian gaukvirdaT, magram amx­edrdnen da ZaRlebiviT ayefdnen. roca qalaqamde mivida es xme­bi, moxda sakvirveli ram – qalaqi orad gaipo da naxevari kldi­anad mdinareSi Cavarda. daiRupa uamravi xalxi. ase Caigdo xelSi qalaqi da wavida SamSi da SuamdinareTSi. miegebnen mas Suamdina­reTis da Samis mkvidrni da miarTves mas uricxvi ZRveni.

191

mefe daviTi da qarTvelebi Seevedrnen yaens gamoeSva isini, radgan didi dro dahyves maT laSqrobaSi. ulo yaenma misca maT Tavisufleba da gamoemarTnen mefe daviTi da qarTvelebi uricxvi saCuqrebiT da alafiT gamdidrebulni, mividnen adar­badaganSi da iqidan, sixaruliT savseni, movidnen TbilisSi.

im dros mefis didebulni mwuxare iyvnen, radgan jigda uS­vilo iyo. mefem ineba Svilis gasaCenad meuRled moeyvana al­Tuni, warmoSobiT osi, im pirobiT, rom Tu igi gaaCenda vaJiS­vils, unda wasuliyo. mcire xnis Semdeg dafexmZimda alTuni da SeeZina mas vaJiSvili, romelsac uwodes giorgi, romelic Svilad aiyvana [237] dedofalma jigda­xaTunma. mcire xnis Sem­deg kvlav dafexmZimda alTuni da SeeZina mas asuli, romelsac uwodes Tamari. amis Semdeg mefe gaSorda Tavis sayvarel, lamaz os qals, alTuns. ar gasula didi dro, rom gardaicvala dedo­fali jigda­xaTuni. waiyvanes igi dedofalTa samarxSi, mcxeTas da iq dakrZales.

wavida mefe daviT ulo yaenTan muRanSi, romelic misi sazamTro sadgomi iyo da iqidan wamohyva mis sazafxulo sadgomSi. iqidan ki mefe daviTi qarTlSi gamoagzavna, raTa igi momzadebuliyo egvipteSi salaSqrod, romelic aris misreTi. mefem Semoiara avag aTabagis, ivane aTabagis Zis samflobelo. avagi im dros gardacvlili iyo. mas ar darCa vaJiSvili, hyavda erTi qali, saxelad xvaSagi. mivida mefe bijnisSi samZimarze da naxa avagis coli, raWis erisTavTa, kaxaberis­ZeTa asuli, saxelad gvanca, lamazi qali da Seuyvarda igi. cota xnis Sem­deg moiyvana igi colad da dedoflad da wamoiyvana Tavis same­foSi. xolo avagis qaliSvili Tavis mamulSi datova da Caabara mankaberdel saduns, romelic iyo kaci brZeni da gonieri, kargi mrCeveli, lamazi, metad Ronieri, rCeuli moWidave da kargi moisari. igi wardga ulo yaenis winaSe, Tayvani sca mas da muxl­moyrilma63 uTxra: `mogcaT Tquen RmerTma yvela mtris Zleva da yvela kacTa Soris gamogaCina. aq aris asi aTasi mxedari. Tu vinme SemeWideba, an Semerkineba, an isris srolaSi Semejibreba, mzad var.~ veravin gabeda masTan Serkineba. xolo vinc gabeda, yvela daamarcxa. Seuyvarda igi ulo yaens da gaxda igi saxelovani.

192

mefe daviTmac pativi sca mis gonierebas da Caabara avagis saxli. dedofali gvanca ki dafexmZimda da SeeZina mas vaJi, romelsac dimitri uwodes. igi daviTis Semdeg mefe gaxda. amis Sesaxeb qve­moT SevityobT.

[238] gvancas dedofloba ar moswonda stumarTmourav jiqurs, radgan mtrebi iyvnen. amitom sumbat orbelis rCeviT daasmina dedofalma, TiTqos jiquri agzavnis kacebs arRunTan, raTa man auwyos ulo yaens mefe daviTis simdidris Sesaxeb da TiTqos daviTs unda ganudges yaens. radgan daviTi gulwrfeli iyo, xolo gulwrfelebis darwmuneba advilia, saswrafod gag­zavna msaxurebi da brZana jiquris masTan moyvana, xolo misi saxlis iavaryofa. aRasrules mefis msaxurebma da waradgines RamiT jiquri mefis winaSe. mefe isanSi iyo, mtkvris piras. man araferi uTxra jiqurs da ganukiTxavad brZana misi mtkvarSi Cagdeba. roca gaTenda, naxes jiquri riyeze, gamogdebuli wyli­dan da yvelas gaukvirda misi uecari sikvdili. magram aravin iyo misi dammarxavi, radgan jiqurs Svili ar hyavda. Seikribnen maTxovrebi da qvriv­oblebi da evedrebodnen mefes, mieca maT­Tvis jiquris gvami, radgan mas bevri sikeTe gaukeTebia maTTvis. mousmina daviTma maT da misca jiquris gvami, romelic godebiT waiRes wminda qalwulis, qristinas eklesiaSi. es eklesia adre xvarazmelTa mier dangreuli, axlad aSenebuli iyo da damarxes didi pativiT, rogorc SeeZloT maTxovrebs.

amis Semdeg isurva yaenma misreTis sultnis winaaRmdeg galaSqreba da Sekriba yvela Tavisi mTavari da jari. man moixmo mefe daviTi da misi jari, raTa isinic wasuliyvnen egvipteSi. magram mefe da misi sabrZanebeli Seviwroebuli iyo arRunis aRwerisagan da imisgan, rac man ganawesa – rac ki gaiyideboda TbilisSi, as TeTrze sami TeTri yaenisTvis unda daedoT. vinme sparsi, xoja­azizi daedgina arRuns TbilisSi am saqmis meTvaly­ured, romlis uwesoeba imdenad didi iyo, rom Tu mefis samza­reuloSi cxvars an kravs iyiddnen, misTvisac xaraja iyo dawese­buli, romelsac tamRas uwodebdnen. amiT metad Sewuxebuli mefe fiqrobda: `wavide egvipteSi, Tu ganvudge yaens~? [239] ma­gram ver gadaewyvita. igi mainc wavida misreTSi saomrad. magram

193

roca javaxeTs miaRwia, gadawyvita gandgoma. man mouwoda Tavis mrCevlebs da uTxra: `visac surs, datovos qveyana da wamovides CemTan erTad, xolo visac ar unda, wavides misreTSi da daic­vas yaenis qveyana. Yyvelam Tavisi nebiT gadawyvitos. me ki aRar msurs monRolTa monoba xoja­azizis Zaladobis gamo, romelic Cemze sabatonod daadgina arRunma. me aRar SemiZlia aseTi Seu­racxyofis moTmena.~ didebulebi zogi daeTanxma, zogi ki – ara. mefem gadawyvita gandgomoda yaens. umravlesoba mainc wavida yaenTan: SanSes Ze ivane, grigol surameli da kaxa, axalqalaqis erisTavi, Tav­kacni qveynisa, aseve her­kaxTa umravlesoba. roca gaigo mefem didebulTa wasvla, misca maT amis neba da ganudga yaens. mefem mouwoda cixisjvarel sargis jayels, romelic sam­cxis spasalari iyo da uTxra, rom gandgomoda yaens. sargisi dasTanxmda da wamoiyvana samcxeSi, Tavis saxlSi da iseTi pativ­iT miiRo, rogorc mefes Seefereboda. xolo mefis jaris gamo­sakvebad SesTavaza Tavisi cixe­qalaqebi. magram mefem iuara da erTgulTa mcire jgufiT zafxuli samcxeSi gaatara. xolo ded­ofali gvanca da misi patara vaJi dimitri datova avagis saxlSi, bijnisSi.

dabrunda egviptel sultanTan brZolaSi gamarjvebuli ulo yaeni, radgan sZlia maT da aaoxra. iq qarTvelebma Zlierad ibr­Zoles. jer mivida Tavis sazafxulo sadgomSi, alataRSi. iqi­dan wavida sazamTro sadgomSi, romelsac axla [240] yarabaRs an muRans uwodeben. iq ikiTxa daviTis ambavi da roca Seityo misi gandgomis ambavi, mouwoda arRuns da oras mTavars, daadgina igi mxedarTmTavrad, misca oci aTasi mxedari da ubrZana qarTve­lebs, romlebic mas emorCilebodnen, wahyolodnen arRun oir­ids samcxeSi da SebrZolebodnen mefes. wamovida arRuni oci aTasi mxedriT, gaiara ganZa da somxiTi da movida TbilisSi. iq mas SeuerTdnen zemoxsenebuli qarTveli mTavrebi da gamoe­marTnen samcxisaken mefesTan sabrZolvelad. roca gaigo mefem arRunisa da qarTlis mTavarTa mosvla, mouwoda mesxebs, SavS­klarjebs da maT, vinc mis erTgulad rCeboda, Sekriba rva aTasi mxedari da daadgina mxedarTmTavrad sargis jayeli, kaci mxne da gambedavi, mravaljer gamocdili da saxelovani brZolebSi,

194

taniT axovani, Cinebulad mebrZoli mxedari, mamaci moisari, kargi monadire. mefe mas endoboda, radgan sargisi mefis erT­guli iyo. gaagzavna igi mefem arRunis Sesagebeblad da masTan sabrZolvelad. wavida igi da dabanakda xevTaSi. arRuni Semovi­da qarTlSi da dabanakda suramSi. da waravlina winambrZolni – eqvsi aTasi mxedari. TviT arRuni SindaraSi dabanakda. winambr­Zolni ki mividnen taSiskarSi da dabanakden samdinaroze64,

romelsac Sola ewodeba. aiyara sargisi xevTadan da gaagza­vna aTas xuTasi rCeuli mxedari, romelTac ar icodnen arRu­nis moaxloeba. gaiares maT axaldabis xidi. iyo zamTari, yinva, rogoric aris xolme dekembris TveSi. viwro adgili gaiares da dainaxes monRolTa razmi. qarTvelebi SeebrZolnen monRo­lebs. win mesxebi midiodnen da pirvelive SetakebaSi daamarcxes monRolebi, daxoces mravali saxelovani meomari. ise Zlierad ebrZodnen monRolebs mesxebi, rom maTi mcire nawili gadarCa da gaiqca arRunTan goris SindaraSi. mesxebi daedevnen da max­vilebiT amowyvites isini. mxedarTmTavar sargiss da [241] mefis jars isini veRar daelodnen, radgan monRolTa razmi axlo iyo dabanakebuli. ase gamarjvebulni, mraval saxelovan monRolTa TavebiT xelSi, miegebnen isini sargiss da mis laSqars. roca naxa isini sargisma gamxiarulebulebi da uvnebelni, gaixara, magram guli daswyda, rom ver mouswro brZolas, radgan iyo igi kaci Zlieri da gabeduli. mas kvlav surda mesxebTan erTad brZola. amitom wavida arRunis winaaRmdeg mamaci guliT. xolo arRunma Tavis jars mouwoda, magram naxa ra qarTvelTa jari, gaqceva undoda. qarTvelma didebulebma dauSales gaqceva. maT meTau­robda kaxa Toreli, romelmac uTxra: `Cven viciT qarTvelTa brZolis wesi. Tqven wil Cven vibrZolebT~. ase daarwmunes da isic gaCerda da moemzada saomrad.

roca miuaxlovdnen erTmaneTs, galaRebulma mesxebma Seu­ties monRolebs. razms miuZRoda sargis jayeli, romelmac monRolTa umamacesi baduri SubiT cxenidan gadmoagdo da iyo Zlieri omi. mravali moikla arRunis meomarTagan, bevric gaiq­ca. pirvelive SetakebaSi sZlia maT mefis jarma. magram, rogorc aqvT Cveuleba monRolebs – gaqceva da ukan mobruneba, axlac

195

ase moiqcnen da moulodnelad mobrundnen. maSin dabneuli me­fis jari swrafad gaiqca. ase ganwirulebs da dabneulebs mon­Rolebi xocavdnen. Cveni codvebis simravlis gamo gawira isini RmerTma da warmarTebs Caugdo xelSi. monRolebi uwyalod xo­cavdnen qarTvelebs. maT mravali saxelovani meomari mokles. mcire nawili gadarCa mxolod da imaTac axaldabis xidamde sdies. zogi tyved aiyvanes – gurkeleli murvani da mravali sx­vac. da ase dabrunda arRuni ulo yaenTan gamarjvebuli, xolo sargisi da mesxebi mividnen mefesTan awyurSi, damwuxrebulni Tavisi axloblebis daRupvis gamo, radgan umravlesoba iyo mok­luli, xolo mciredi – gadarCenili. dahyo mefem naxevari zam­Tari [242] samcxeSi da gadavida SavSeTSi da klarjeTSi da wavida nigalisxevSi. roca movida maisi da amovida balaxi, yaenma isev arRuni gaagzavna mefis saZebrad. masTan iyvnen qarTvelebic, yaenis momxreebi. ivnisis TveSi movida arRuni samcxeSi. mesxTa­gan zogi miegeba arRuns, zogi ki mefes gahyoloda. daiwyo ar­Runma samcxis aoxreba da moadga cixisjvars da daiwyo maTTan brZola, radgan cixes magari kedeli ar hqonda Semortymuli. ma­gram cixeSi myofni Zlierad ibrZodnen da mravali kaci mokles da didad avnebdnen gareT myofT. dRisiT da RamiT gamodiodnen da aqa­iq klavdnen monRolebs. da roca naxa arRunma cixisjvris simtkice, romelic aris jvris cixe, aiyara da wavida. amasTan, man yaenis werilic miiRo, ramac daaCqara misi wasvla – Turanis qveyanaSi myofi yaeni xvarasans misula saomrad. ase ixsna Rmer­Tma samcxis qveyana. arRuni oci dRe iyo samcxes.

mefe daviTi kvlav movida SavSeTSi da samcxeSi. roca naxa mooxrebuli samcxe, mouwoda Tavis mrCevlebs da hkiTxa, Tu ra eqnaT – monRolebTan omi aRar SeiZleboda. maSin sargis cixisj­varelma uTxra: `samcxe mcirea da ar aris kargi adgili mefeTa sacxovreblad. axla girCev waxvide lixT­imereTSi, rusudanis Ze daviTTan, radgan orivesia Tanasworad es samefo. me gaZlev Cems Tavs, saqonels da laSqars, moixmare, rogorc genebos. Tu daviTi kargad migiRebs, xom kargi, da Tu ara, Cemi simdidre Sens gankar­gulebaSia, Senc nu daiSureb Sens saganZurs, davelaparakoT im­ereTis Tavadebs, mivceT saganZuri da Cvens mxares daviyenoT.~

196

yvelas moewona es rCeva da gaagzavnes mociquli rusudanis ZesTan, raTa mieRo monRolTagan Serisxuli. igi Sehpirda da wav­idnen. mividnen quTaisSi, sadac miegeba maT rusudanis Ze da kar­gad miiRo. darCnen iq erT weliwads. rusudanis Zem kargad umas­pinZla laSas Ze daviTs, magram aseve moeqceoda igi ucxosac.

[243] maSin moelaparaknen raWis erisTavs, kaxaberis Ze kaxabers, qvabulisZeebs, farajanianTa sargiss, rom laSas Ze daviTi gamx­dariyo mefe. isini dasTanxmdnen da moxda ganxeTqileba lixT­imereTSi – zogi laSas Zes miemxro, zogi – rusudanis Zes. dadi­ani bediani, juanSeris Ze dadga rusudanis Zis mxareze. es bediani iyo kaci warmatebuli maRali zneobiT, metad uxvi, gonieri. man ise daalaga odiSi, rom qurdi da borotmoqmedi aRar ipoveboda. aseve svanebi gaiyvnen orad. magram erTmaneTs arafers avnebdnen orive, daviTi da daviTi. isini ar gascemdnen saganZurs laSqri­saTvis. aseTi iyo aSliloba da SfoTi imereTSi.

sxva Rone rom aRar iyo, gadawyvites orad gaeyoT samefo da saganZuri. daniSnes samefos Tavadebi da gahyves orad: Tbilisi orad, quTaisi orad, Tavadebi da erisTavebic Tanabrad gahyves, nikofsiidan darubandamde da gaiyo samefo da saganZuric. ma­gram xvamlis qvabSi rac iyo, iqidan mcire nawili aiRes da gai­yves, xolo ufro didi nawili xvamlis qvabSive datoves. salma­surad saxeldebuli jaWvi, Zvirfasi Tvali gurdemli65 da didi margaliti, romlis msgavsi aravis unaxavs – samive rusudanis Zes Sexvda. da ase moxda samefos gayofa da Seiqmna ori samefo. xolo umefo gaxda amier saqarTvelos samefo, daiSala laSqari da monRolTa samsaxuri.

kvlav ineba yaenma dazaveba mefesTan. mouwoda arRuns, raTa gaegzavna mociquli mefesTan dasazaveblad da uvnebelobac Sehfica. dedofali gvanca, avagis yofili coli da misi mcirew­lovani Ze ulos xelSi darCnen da tyved waiyvanes urdoSi. erT­erTi noinis colma aiyvana yrma da iSvila, raTa gadaerCina igi.igi uSvilo iyo. [244] amboben, rom rogorc ki kalTaSi Caisva yrma dimitri, maSinve gaeRo mas saSo da daorsulda da Sva vaJi. amitomac noinis coli kargad eqceoda gvancas da yrmas. yaen­ma ubrZana gvancas gaegzavna kaci mefesTan dasazaveblad. da

197

gaagzavnes mociquli zavisaTvis, raTa miscen mefes misi samefo da gvancas daubrundes adrindeli dedoflobis pativi. movid­nen yaenis mociqulebi mefesTan. maT mefem uTxra: `Cemi wamos­vlisa da samefos datovebis mizezi xoja­azizi iyo. Tu yaens nebavs Cemi Sewynareba, Cems ufros Svils, giorgis gamovagzavni da uboZos mas Cemi samefo. dedofali gvanca da Cemi Ze dimitri CemTan gamoagzavnos. xolo man momces me xoja­azizi, raTa misi sikvdiliT Suri viZio imisaTvis, rac man me gamikeTa.~

roca mividnen yaenTan, mas moewona mefis sityva, gamoixmo mefis Ze giorgi, piroba misca uvnebelobisa oqros saficris SesmiT66 da samefos dabrunebis. Tu daviT mefe inaxulebs ulo yaens, romel­sac ejinsac uwodeben, misces mas xoja­azizi. Tu inebebs, moklas, Tu ara – gauSvas. Suamavali iyo enuq arquni, kaci marTali da pati­osani, qristes rjulis pativismcemeli, romelic Tavdebi iyo, rom yaeni arafers avnebda mefes da mis Zes, giorgis. enuqi TviT mivida daviTTan, Sehfica da waiyvana misi Ze, giorgi. Sevidnen TbilisSi, sadac miegebnen saqarTvelos mTavrebi da erisTavni da vinme Sadi­ni, somexi, romelsac Cabarebuli hqonda Tbilisi da TviT mefobac. arRunma didZali ZRueni miarTva giorgis. maT mcire xans dahyves qalaqSi. Semdeg wavidnen ejinTan da mividnen urdoSi. pirvelad enuqma giorgi miuyvana ejinis cols, tonRuz­xaTuns, romelic iyo konstantinopolis xelmwifis asuli, [245] rjuliT qristiani da marTlmadidebeli. amitomac tonRuz­xaTuni pativs scemda enuq arquns, romelic aseve qristiani iyo.

rodesac naxa tonRuz­xaTunma yrma, Seiyuara igi sikeTisa da silamazis gamo. Semdeg waiyvanes Wabuki yaenTan da manac kargad miiRo igi, pativic sca da ase pativcemulma dahyo erTi weliwa­di. yaenma misca mas mTeli misi samefo da gaagzavna Sikriki, rom daviTi ejinTan misuliyo. magram mefem xoja­azizis misTvis ar micema moimizeza: `Tu ar momcemT mas, rom movkla, ar moval urdoSi~. es arRunma moaxsena yaens. yaeni gabrazda, radgan ar emeteboda xoja­azizi sasikvdilod. amitomac uTxra yaens ar­Runma: `mefe aRar dabrundeba Sens samsaxurSi, igi amaod gvaS­romebs. me girCev, mokali misi Ze da gamagzavne me mis winaaRmdeg sabrZolvelad da Sekruls moviyvan Sen winaSe.~

198

yaenma daujera da daavala kacebs moeklaT mefis Ze da yvela, vinc mas axlda. rogorc ki gaigo es ambavi enuq arqunma, adga da maSinve mivida tonRuz­xaTunTan da Seatyobina. tonRuz­xaTuni da enuq arquni mividnen yaenTan da tonRuz­xaTunma moaxsena: `dido, maRalo xelmwifeo, yaeno, ra usamarTlo brZaneba gagi­cia – sikvdili mefis Zisa da mis msaxurTaTvis? Sen ar ici, rom igi winaswarmetyvelTa, romelTac RmerTi elaparakeboda da brwyinvale da gamorCeuli gvaris STamomavalia? Sen is fic­iT moiyvane aq. me da enuq arquni sikvdils virCevT da aha, Cven mogvkali mefis Zis nacvlad. isic icode, rom Seni Zma baTo yaenis Svils mraval mociquls ugzavnis da did saCuqrebs aZlevs, raTa misces mas darialanisa da dasavleTis gza, radgan orive mis xe­lTaa. da imasac getyvi, rom erTi moxuci sparsi vaWris gamo [246] did xelmwifes mtrad nu gaixdi, radgan Tu baTo ulusi da mefe SeerTdebian, didi ubedureba iqneba.”

roca es gaigona ulom, gaocda, maSinve moiyvana giorgi, didi pa­tivi sca, Semosa brwyinvale samosliT, misca igi tonRuz­xaTunsa da enuq arquns da Tqua: `aha, Ze mefisa, mtkice fics gaZlevT, aras vavneb daviTs, mxolod pativiT movepyrobi. Sen, enuq, rogorc Sen da tonRuz­xaTuns geneboT, ise moiqeciT. wadi, enuq, waiy­vane mefis orive Ze, aseve gvanca dedofali da momiyvane daviTi.~ roca es gaiges, gaixares, Tayvani sces da moaxsenes: `Tu mogvcem xoja­azizs da ar moviyvanT daviTs, Cven viqnebiT damnaSave. Tu ar mogvcem xoja­azizs, daviTi ar mova.~ Tumca metad umZimda, arRunma mainc misca xoja­azizi. wamoiyvana igi enuqma. tonRuz­xaTunma `wigni ficisa~ miswera mefes: `ar evnos yaenisagan. Tu igi urdoSi mova, pativiT miiRebs da samefos mTlianad miscems.~

wamovida enuq arquni, movida TbilisSi da Tan moiyvana mefis orive Ze. man mociquli gaugzavna mefes da auwya yovelive. wamov­ida mefe da dadga qviSxeTis bolosa da surams Soris. man moixmo arquni da isic movida, moiyvana orive misi Ze, miarTva `wigni fici­sa~ da mohguara xoja­azizi. rogorc ki naxa mefem, brZana misTvis Tavis mokveTa. da mohkueTes da gagzavnes Tavi TbilisSi, aRmarTes Zeli da Camohkides Tavi xoja­azizisa. mefe ki wahyva urdoSi enuqs. miegebnen mas misi QqveSevrdomni da waremarTnen isini urdosken.

199

mefes Tan wahyva sargis, cixisjvareli jayeli, didad damsax­urebuli kaci. igi metad Rirseulad moiqca, roca mefis Tbilis­Si yofnis dros movida yaenisagan gamogzavnili elCi, romelmac yaenis sityvebi gadasca: `mefes Sevindob, xolo papa sargiss ara.~ [247] sargiss ar moewona es brZaneba da mefem mas ukan dab­runeba SesTavaza. magram sargisi ar daemorCila da uTxra: `nu damabruneb Sin. Tu Cemi codvebis gamo cudi ram SegemTxveva monRolTagan, yvela ityvis: `sargisis rCeviT ganudga mefe mon­Rolebs da axla is Sin dabrunda da mefe gaagzavna mosaklavad yaenTan”. RmerTma nu qnas ese, radgan amiT Sercxveba Cemi gvari. magram Tu momklaven, Tqven nacvlad momklan, xolo Tu gad­avrCebi, TqvenTan viqnebi.~ mefe imdenad madlobeli iyo, rom quabuliani, samcxis erTi Temi da tbeTis erTi saydari SavSeTSi sigeliT mamulad uboZa.

wavidnen urdoSi da mividnen ulo yaenTan bardavSi, romelic misi sazamTro sadgomi iyo. maT ar icodnen, ras upirebdnen. ram­denime dRis Semdeg yaenma moixmo mefe da mTavrebi da ikiTxa, Tu ra iyo mefis gandgomis mizezi. yvelas egona, rom mefes da mis dide­bulebs sikvdiliT dasjidnen da evedrebodnen RmerTs da metexTa yovladwmida RvTismSobels, romelsac mindobili iyvnen. Sevid­nen yaenTan, man ki Tavisi xeliT miarTva didi oqros TasiT Rvino, rogorc iyo yaenTa wesi. mefe da misi mTavrebi muxlmoyrilni isxd­nen. hkiTxa mas yaenma: `ratom gadamideqi da Cems brZanebas ratom aRar daemorCile da arRuns SeebrZole? didi sikeTe ar gamikeTe­bia SenTvis? dakarguli da sasikvdilod ganwiruli gvelebiani jurRmulidan amogiyvane da mefed dagadgine.~

mefes raki ar hqonda pasuxi, moixeda ukan sargis jayelisken, TiTqos igi iyo arRunis winaaRmdeg gamosvlisa da monRolTa ganadgurebis mizezi. mefem sargisi mbrdRvinavi lomis winaSe datova. magram sargisi ar SeSinda, uSiSad adga da wardga yaenis winaSe. man gawira Tavi, raTa igi moeklaT mefis magivrad da mux­lmoyrilma Tqva: `me var, dido yaeno, is, vinc Seeba arRun aRas.~ xolo [248] man hkiTxa: `papa sargis, Sen xar?~ monRolebi mas papa sargiss uwodebdnen. man Tqua: `me var.~ yaenma uTxra: `risTvis ganayene mefe Cemgan da arRuns Seebi?~ sargisma ar icoda mon­

200

Roluri ena. amitom wamoayenes saduni Tarjimnad. saduni Zalian uyvarda ulos da did pativs scemda, radgan igi iyo gonieri, kargi mosaubre da yaenis winaSe marjved metyveli.

sargisma miugo: `dido yaeno, mizezi is iyo, rom xoja­azizma waarTva daviTs mefoba, qalaqebi da soflebi, man daikava eklesiebi, cixeebi daarRvia. bedniero yaeno, veravin gagagonebda am usamarT­lobas, radgan man qrTamiT Sekra SenTan Semosasvleli kari. am miz­eziT waviyvane me mefe, rom bednier yaens ekiTxa mizezi, rogorc axla kiTxulob. esec icode, yaeno, rom sparselebi ZvelTagan qarT­velTa mtrebi arian. imitom Sevebi arRuns, rom xoja­azizs ver da­vaTmobineT is usamarTloba, rasac is mefis mimarT Cadioda. yaeno, mefe udanaSauloa. me var is kaci, vinc mefe Tqveni karisgan ganvay­ene.~ da bevri isaubres maT, magram axla ar aris amis Tqmisa da dawer­is dro. da mefemac bevri ram Tqva da enuq arqunma da didma noinmac. saduni kargad Targmnida da alamazebda mefis naTqvams, radgan mefe cota enamZime iyo, manka berdeli saduni ki kargi mosaubre. yvela moeloda mefisaTvis cud ganaCens da sargisis sikvdils.

magram RmerTma mouvlina wyaloba mis moimedeebs da daicva, rogorc yovelTvis ifaravs xolme. da roca mefe da yaeni sau­brobdnen, movida darubandidan gzis mcveli, romelsac yafuls uwodebdnen. jer ar hqondaT dasrulebuli laparaki, rom Sevida igi yaenTan da moaxsena: `ar aris laparakis dro, radgan daiZra didi yaenis, baTus ulusi da misi Svili, yaeni berqai da modian darubandis gzaze metad didi laSqriT.”

[249] gaigona ra es, yaenma maSinve mouwoda Tavis jars da isic myis Seikriba masTan. wamovidnen saomrad. roca orive jari miuax­lovda erTmaneTs, Seevedra mefe yaens, raTa igi da misi jari yo­filiyo winamZRoli (wesic iyo qarTvelTa winamZRoloba). yaeni daeTanxma da daniSna mefe winamZRolad. mefe yaenis maxloblad unda damdgariyo. xolo sargis jayeli Tavis win daiyena. razmTa damwyobelma ganaCina marcxena da marjvena da daiZrnen. am dros moxda iseTi ram, rom razmebs Soris gamoxta Sveli, romelic ab­jarasxmulma sargisma mokla. cota gaiares da mela mokla isriT, isic sargisma, Semdeg kurdReli mokla. es samive ulo yaenma naxa da didad Seaqo sargisi da mraval sikeTes Sehpirda.

201

dauaxlovda erTmaneTs orive jari. gamoCnda erTi saxelovani maT Soris, romelic did yaens, berqas gamoegzavna. TviT yaeni ar wamosula. es kaci miuaxlovda mefe daviTs, ramac didad Seawuxa mefis jari, radgan iyo igi didi da Zlierad da ucTomelad mois­ari. mefem amoiRo mSvildi qarqaSidan, hkra mis cxens mkerdze da guli gaupo. gaxarebulma qarTvelebma Sehyvires da Seuties. iyo Zlieri da ficxeli omi Saburanis velze. Zlierad ibrZoda mefe da misi jari. sargis jayelma saxelovnad ibrZola yaenis winaSe, ramac metad gaaoca yaeni. gagrZelda yvelgan brZola da orive mxridan uricxvi daiRupa. garboda berqas jari da misdevdnen Zlierad. aseTi ramec moxda: laSqris devnisas ulo yaeni oTx kacTan erTad erT mcire borcvze darCa. rogorc ki es dainaxes, Svidma rCeulma meomarma Seutia mas. es dainaxa sami kaciT mima­valma sargisma, Seutia im Svids da sami kaciT Seeba. oTxi daxoces sargisma da misma aznaurebma, xolo samma gaqceva moaxerxa. ulo yaenma Tavisi TvaliT ra ixila sargisis vaJkacoba, [250] gaixara da daedevna berqas jars darubandis karamde. da gaiares daruban­dic da sami dRe sxvebsac sdies. ase gamarjvebulni da saxelo­vanni mividnen bardavSi. mefes da mis jars didi pativi miago da mravali saCuqari miarTva. sargis jayels karnuqalaqi da Semoga­reni miwebi uboZa wyalobis wigniT.

maSin SeSurdaT misi zogierT mtrebs da uTxres mefes: `axla mefobac mieci sargiss, radgan igi ise ganadida yaenma, rom Seni mefobis morCili aRar iqneba.~ daijera mefem, radgan iyo gu­lubryvilo da advilad damjeri rogorc kargis, ise cudis. wavida igi RamiT elgon noinTan da moaxsena: `Tu yaeni sargiss karnuqalaqs miscems, maSin mefobac misces.~ elgon noins gauk­virda da uTxra: `yaenma mas karnuqalaqi imitom misca, rom Sen dagexmara. Tu Sen ar ginda, ar miscems. Tqven qarTvelebi sikeTes ar ukeTebT mamac mebrZolebs. ar ici, rom yaeni sargisma ixsna mterTagan, rom igi Zlier saxelovnad ibrZoda?~ wavida noini da moaxsena yaens yovelive, rac iTqva da aRar misces sargiss karnuqalaqi. roca es gaigo, sargisi gulnakluli da mteri gax­da Tavisi patronisa. im zamTars yaenma mefe bardavSi datova. gulmokluli sargisi ki samcxeSi wavida.

202

am dros ganudga ulo yaens SanSes Ze zaqaria amirspasalari, kaci Semkuli yovelive saTnoebiT da gamoCenili. igi gaiqca quTaisSi narin daviTTan, `radgan berqas laSqari modis Cem wi­naaRmdeg~. mefe daviTma kargad miiRo, dahyo man iq mcire xans. mere ki yaenma ficiT miiyvana, magram ar damSvidda ulos guli da mokla zaqaria amirspasalari, kaci patiosani da saxelovani. roca es gaigo didma SanSem, misma mamam, mwuxarebiT isic aResru­la. xolo gvanca, avagis yofili coli, mokles, roca is [251] mon­RolebTan iyo. amboben, misi qaliSvilis, xvaSagis rCeviT. xvaSagi iyo sahib divanis, xoja SamSadinis coli. mefe raki ucolo iyo, iqorwina qalze, saxelad esuqnze, romelic iyo didi WoromaRo noinisa da didi sirma noinis da67 da wavida TbilisSi da didi qorwili gadaixada.

im dros gadmovidnen berqa yaenisgan ltolvilebi – saocari qali, saxelad limaCavi. man moiyvana mcirewlovani Svilebi, gvariT axasarfakianebi, ufrosi – farejn da umcrosi – baya­Tar da sxva Tavadebi. maT gamoiares darubandis kari da movid­nen mefesTan. man pativiT miiRo isini da waravlina ulo yaenTan. yaenma kargad miiRo isini, uboZa xaraja da molaSqreebad da TanamebrZolebad daniSna. Semdeg kvlav mefesTan gamogzavna. mefem zogi dmanisSi daasaxla, sxvebi – JinvanSi.

roca movida Semodgoma, wavida yaeni SarvanSaSi, saqarTvelos sazRvarTan. am adgils ewodeboda CaRanusuni, igive TeTri wyali. Sekres RobiT wylis piri, romelsac sibas68 uwodebdnen. es ki imi­tom gaakeTes, rom yaeni berqa yaenis Semotevas eloda. am droidan daiwyes sibaze dgoma monRolebma da qarTvelebma Semodgomidan gazafxulamde. gazafxulze ki midiodnen sazafxulo banakebSi. moxda isic, rom yaenTa zemoxsenebuli Svilebi, ulosTan gagza­vnilebi – xuTar, yuli da balaRa, Seipyro da samive mokla ulo yaenma, xolo maTi qveyana da simdidre daipyro. roca gaiges Tavisi patronebis sikvdili maTma ojaxis wevrebma, romelnic saberZneTSi iyvnen, maTi Tavi iyo vinme alaTemuri, saxelovani kaci, aiyares bargiT da ojaxebiT da gaiqcnen [252] samcxisken. ulo yaenis monRolebma roca gaiges alaTemuris gaqcevis ambavi, daedevnen da daewivnen. isini mobrundnen da Seebnen da mravali

203

mokles ulos laSqrisa. da sityva rom ar gamigrZeldes, vidre kolis mTamde movidodnen, Tormetjer daewivnen da Tormetjer Seebnen da Tormetjerve alaTemuri moeria da gaaqcia. amgvarad miaRwies qvemo artans, sofels, romelsac ewodeba glinavi. iq daxvdaT murvan gurkeleli, maxunjagis Ze, romelic sanadirod midioda da monRolebma Seipyres da kinaRam mokles. murvani ki Seevedra, oRond ar moeklaT, lixT­imereTSi aRuTqva wayvana da amgvarad gaSveba maTi berqa yaenTan. monRolebma daujeres. wam­oiyvana monRolebi samcxeSi, gurkelis WalaSi da daasmina: gag­zavna kaci da Seatyobina sargis Tmogvels da Salva bocos Zes, da yvela mesxs da sargis jayelis laSqars, raTa Sekrebiliyvnen erTad da SeepyraT alaTemuri da miegvaraT igi ulo yaenisTvis. magram gaigo es alaTemurma, aiyara bargiT da ojaxebiT, gamoi­ara mtkvari da wavida javaxeTisken, Semoiara elasis SemoRmar­Ti, mivida oSoras qvemoT, adgilze, romelsac ewodeba lerZavni. sargis Tmogvelma da bocos Zem ixiles ra alaTemuri, moeridnen da laSqari erT mxares misdevda, xolo murvan gurkeleli swor kvalze mihyveboda. daewia gurkeleli mcire laSqriT, radgan bocos Ze da sargisis laSqari ar movidnen maT dasaxmareblad. Zlieri Setakeba iyo da sZlies monRolebma da mravali taZris aznauri mokles da gurkeleli gaiqca. xolo monRolebma ga­iares javaxeTi da TrialeTi da rusTavSi mtkvarze gadavidnen, mravalgan daewivnen qarTvelebs monRolebi da somxiTarTa laSqari. yvelafris moyolis dro ar aris, yvelgan alaTemuri iyo gamarjvebuli. gaiares kambeCiani, kaxeTi, hereTi, yvelgan omiT da wavidnen belaqanis gziT. Sevidnen RunZeTSi, radgan maT winaaRmdeg gamovida RunZTa mefe da sZlies monRolebma da gamarjvebulebi [253] mividnen berqa yaenTan. aseTi sakvirveli saqme qnes maT. da sadac darCnen monRolebi, imaT aRnarRomebs anu ufrosebs uwodebdnen. gamZvinvarebuli berqa moemzada saomrad. amaT ki, rogorc vTqvi, wyalze Robe Sekres da iq izamTrebdnen.

am saqmeSi udanaSaulo iyo mefe: gaZlierda basili Wyondideli da ujarmeli da iwyo qveynis marTvaSi Careva mefis ukiTxavad. me­fis imereTSi yofnis dros didi ziani miayena samefo mamulebs, rom­

204

lebic Tavisad miaCnda. garda amisa, ambobdnen, rom esuqnTan sasiy­varulo kavSiri gaaba. amitomac daasmines mefesTan, romelmac sas­wrafod moiyvana basili da brZana misi Zelze Camokideba. marTlac Camohkides basili Sua qalaqSi Zelze, radgan mefe iyo advilad damjeri da gulubryvilo. roca movida Semodgoma, kvlav wavida yaeni sibaze da mefec mas gahyva. movida gazafxuli da yaeni saqoSi wamovida, xolo misi Ze, TanquSi gelaqunSi, radgan mas gelaqunSi hqonda sazafxulo banaki da mefe Tan waiyvana. mefe Seevedra Tan­quSs, raTa eTxova ulo yaenisaTvis gaeSva mefe Tavis samefoSi. igi daeTanxma da gaagzavna kaci saqoSi. magram roca mividnen saqoSi, ulo yaeni gardacvlili daxvdaT. maSin xaTunebma da noinebma Tx­oves TanquSs gaeSva mefe Tavis samefoSi. gamouSves mefe da movida is TbilisSi da ganagebda qarTlis da somxiTis saqmeebs.

xolo noinebma dasves taxtze ulos ufrosi Ze, abaRa, kaci keTi­li, uxvi, mowyale, tkbili, Tavmdabali, ganmkiTxveli, samarTliani, glaxakTmowyale da iseTi Semndobeli, rom Tu vinme did borote­bas Caidenda, ar moklavda da ambobda: `mTeli qveynierebis mpyro­belad davudgenivar RmerTs da rasac ver mivcem, arc wavarTmev.~ [254] mravaljer waiRes qurdebma misi saganZuri, magram man ar mokla da ambobda: `me ar maklia simdidre, waiRon glaxakebma, radgan maT ara aqvT da imitomac iparaven.~ igi iyo yvelas mimarT uboroto da keTili. abaRa yaenma daniSna mxedarTmTavrad gamoCenili meomari, saxelad abaTa, urdosa da Tavisi saxlis mouravad – zemoxsenebuli WormaRonis Svili, sirmoni, kaci gamarjvebuli da saxelovani meo­mari. abaRas winaSe myofni meqrTameebi iyvnen, amitom man gamoarCia erTi mowyale da samarTliani, mmarxveli da mlocveli, qristian­Ta da eklesiaTa da RvTismosavTa moyvare kaci, saxelad aRubaRa. es kaci daniSna umweoTa da glaxakTa ganmkiTxvelad. man ar gamocv­ala ulo yaenis dros pativSi myofi noinebi, Tumca maTi umetesoba ukve gardacvlili iyo, rogorc elgon noini da sxva mravali.

am abaRasTan wavida mefe daviTi da didi pativiT miiRo abaRam. da daemorCila abaRas yvela monRoli, mamamisis, ulos mTeli sa­brZanebeli.

im dros yaeni berqa auracxeli laSqriT gamovida darubandis gzaze xuTaresis, balaRasa da yulis saqmisaTvis Suris saZieb­

205

lad. es rom gaigo, abaRa yaenma mouwoda Tavis jars da mefe daviTs da wavida Sesaxvedrad. magram roca naxa berqas jaris Zliereba da sidide, aRar gadavida mtkvarze, magram daikava na­piri, yvela gasasvleli, dagegma yovelive69 da daayena laSqari iq, sadac mtkvari da raxsi uerTdeba erTmaneTs, da iqidan mcxe­Tamde. berqam moaoxra Sirvani, hereTi, kaxeTi da mTeli ioris piri da movida Tbilisamde. monRolebma mravali qristiani mok­les. berqa garejis mTaSi dadga. maSin moxeda RmerTma am qveyanas da abaRa yaenis wyalobiT – berqas seni Seeyara da mokvda. roca naxa misma jarma yaenis [255] sikvdili, waiRes mkvdari da gaiares darubandis kari. ase damSvidda es qveyana.

magram monRolebs mainc hqondaT berqas laSqris SiSi da am­itom yovel Semodgomaze isev sibaze midiodnen. roca movida sibaze wasvlis dro, mefem mouwoda Tavis jars da sargis jayel­cixisjvarels. roca mivida sargisi TbilisSi, mefem moixmo igi sasaxleSi, daiviwya misi damsaxureba, Seipyro igi da daatyveva, radgan mefes ukeTurma adamianebma uTxres, rom sargisi yaens ganudga. sargisTan erTad mosuli aznaurebi wavidnen yaenTan da moaxsenes abaTa noins, raTa mas gaerkvia mefis mier sargisis daWeris saqme da Txoves abaRa yaenisTvis moexsenebina.

abaTa noini mivida yaenTan da Seevedra exsna sargisi daviT mefisagan. maSinve Seismina yaenma abaTa noinis vedreba da elCi gamoagzavna TbilisSi, romelic movida TbilisSi da waiyvana sargisi da mihgvara abaTa noins. da mas Semdeg jayelebi ulusis morCilni gaxdnen, vidre mefeTa Soris brwyinvale da saxelo­vani didi giorgis dromde.

mefe jer wasuli ar iyo sibaze, roca mis ufros Zes, giorgis Seeyara muclis daavadeba. giorgi sikeTiT savse iyo. avadmyofoba ise didxans gagrZelda, rom mkvdari gegoneboda da iyo uZravad, sulTmobrZavi. mefe da mTeli saqarTvelos mkvidrni mwuxarebasa da sasowarkveTilebas moecva. mefes moagonda dmanisis RvTism­Sobeli da wavida da TviT naxa, rogor mohyveboda mas fexSiSveli xalxi, mxurvale cremlebiT wyalobas evedreboda. Seismina maTi vedreba wmindaTa Soris uwmindesma RvTismSobelma da rogorc ki Seexo, Tvalebi gaaxila da [256] rogorc uvnebeli wamojda. naxes

206

ra es mefem da saqarTvelos mkvidrTa, gaukvirdaT es moulod­neli saocreba da adidebda yvela RmerTs.

kvlav wavida mefe sibaze da misi iq yofnis dros ukve wa­mosvlisas, dasneulda mefec imave muclis daavadebiT da ver gankurnes mkurnalebma. wamoiyvanes igi sakaciT da roca miuax­lovda martyofs, mivida xelTuqmnel xatTan, romelic TviT gamoisaxa tiloze, xatis mier Tixaze. brZana miyvana martyofis xatTan da evedra cremliT da gankurna xatma, rogorc uflis mier sakaceze mdebare. da ase janmrTeli mivida Tbilisis sasax­leSi da iyo iq mSvidad. mxolod is awuxebda mefes, rom monRol­Ta SiSiT ver cvlida mTavrebs da erismTavrebs. amboben imasac, rom rogorc solomon brZeni, esec sibereSi RvTis winaSe ar iyo marTali. monRolTa omebSi monawileobisagan mouclelma mefem daiwyo saepiskoposoebis daSla, romelnic sanatrel mefeebs Semosavlad eCuqebinaT, aseve monasterTa miwebsac gascemda. sxva borotebac aRadgina mterma, romlis Tqmac ar Rirs da im­Zlavra masSi borotebam sibereSi, ise, rogorc solomons dae­marTa es. amitomac RmerTma igi ara CvenebiT gamoscada, aramed mouvlina mas sikvdili Zisa, radgan ugunurni varT adamis modg­misani. adamianis guli midrekilia siborotis mimarT, rac weria kidec: `ara inebes Segonebad, aramed gardav£ediT cxovrebasa Cuensa, da yovelni varT amaoebasa Sina,~ `amaoeba amaoebaTa da yovelive amao ars~ – ambobs eklesiaste da yovelives, mzis qveS myofs, amaoebas miscems.

Cven ki, mcired gadavuxvieT gzas. axla davubrundeT Txrobas. roca movida sibaze wasvlis kvira, mefe kvlav wavida. misi iq yofnis dros dasneulda kvlav misi Ze giorgi. mefes misi imedi hqonda Tavis sabrZanebelSi. giorgi sisxlis denisagan garda­icvala da dautova auwereli mwuxareba mTel samefos, didi­dan pataramde. Wabuki giorgis gvami sionis saydarSi daasvenes, raTa mefes dalodebodnen. [257] mcire xnis Semdeg movida mefe TbilisSi da raki aravin miegeba mas garda ramdenime moqalaqisa, Tavzardacemuli mivida sasaxleSi, sadac daxvdnen SaviT mosili jariskacebi da vezirebi. roca auwyes mefes giorgis sikvdili, myis mkvdariviviT daeca. igi xelSi ayvanili Seiyvanes sasaxle­

207

Si da Zlivs movida gonze, radganac Tu iRupeba suli, maSinve gonebac ispoba; xolo Tu iRupeba goneba, suli masTan erTad ar ispoba – ase ambobs poeti. uzomo tkivilma moicva mefe. man da­karga sayvareli Svili, Tvrameti wlis ulamazesi Wabuki, mamaci, dasrulebuli mxedari. es yvelaferi tkivils uormagebda. didi tkiviliT godebda da sikvdils natrobda, roca naxa Tavisi ulamazesi, mSvenieri Zis, giorgis uferuli, umoZrao gvami. mas mTeli eri iglovda. tiriliT waiRes misi gvami mcxeTaSi da iq dakrZales da dabrundnen mwuxarebiT savseni. imdenad didi iyo mefis tkivili sayvareli Svilis sikvdilis gamo, rom mas Semdeg aRar gauxaria, mravalma senma moicva da dauZlurda, Tumca yaen abaRas mainc emoneboda, radgan mas sxva gza ar hqonda.

maSin daiwyo gaZliereba sadun mankaberdelma, romelic adre ulos moewona Widaobis gamo. yaen abaRas drosac pativSi iyo da didi sahib divani swyalobda, radgan misi colis, avagis asulis, xvaSagis ejibi iyo. mefe daviTsac eboZebina misTvis mravali ma­muli.

im dros daiwyo ganxeTqileba monRolebs Soris, radgan abaRa yaens ganudga Tegudar yaeni, baraxas umcrosi Zma. igi iyo zemox­senebuli Cingiz yaenis Svilis, CaRata yaenis naTesavi, romel­sac ekuTvnoda Turanis qveyana [258] da didi TurqeTi. es baraxa yaeni iyo TuranSi da gamogzavna Tavisi Zma, Tegudari, raTa xar­ki, romelic mas aRar eZleoda, rogorc zemoT iTqva, Tegudars aeRo. Tegudari mivida oci aTasiani laSqriT. miiRo igi abaRam da miuCina zafxulis banakad araratis mTa, xolo zamTrisad – raxsis piri da naxWevani.

iyo iq Tegudari, magram SeSurda mas abaRas yaenoba da SeuTv­ala Tavis Zmas, baraxa yaens, romelic jeons iqiT imyofeboda: `rad vaZlevT yaenobas da am qveyanas did abaRas! wamodi Sen, me aqedan SemogierTdebi da SevmusroT orivem abaRa da davipyroT misi qveyana.~ man aseTi eSmakoba moifiqra: isris Tavze Rru gaa­keTa, sami sari Seaweba spilos ZvliT da maT Soris Cado werili, radgan monRolebs ZvelTaganve yvelgan gzis mcvelebi hyavdaT, romelnic mgzavrebsac amowmebdnen da Sikrikebsac. roca mivida Tegudaris Sikriki baraxa yaenTan, moewona mas Tegudaris ganz­

208

raxva da SeuTvala Sekrebiliyvnen erTad da daemxoT abaRa yaeni da Zalaufleba xelSi CaegdoT. baraxam daniSna dro, roca Teg­udari unda gandgomoda abaRas, baraxa ki Tavisi jariT jeonze unda gamosuliyo. magram uzenaesma gangebam ganaqarva maTi gan­zraxva da daicva abaRa Tavisi umankoebis, gulwrfelobisa da samarTlianobisaTvis. mwignobarma, romelmac es werili daw­era, dauSva Secdoma da ori mTvariT adre dawera Tegudaris gandgoma (monRolebis Tveebi mTvariT iTvleba). baraxam werili isev isris TavSi Cado da wamovida Sikriki, movida naxWevanis velze TegudarTan da gadasca isrebi. gaaRo Tegudarma isris Tavi da ipova Zmis, baraxas werili. werilSi daniSnuli dro ukve moaxloebuli iyo. amitom Tegudari maSinve moemzada bargiTa da ojaxebiT. mebrZoli mxolod aTi aTas xuTasi hyavda, radgan Zalian Cqarobda ar gamJRavnebuliyo misi ganzraxva da abaRas ar daesaja. [259] aiyara Tegudari da gaemarTa Rados, karCxalisa da karis mTebisaken, SavSeTsa da aWaras Soris da dadga SavSeTis fiWuTaSi. igi moelaparaka sargis jayels, raTa mas mieca Tegu­darisaTvis gza afxazeTSi wasasvlelad daviT mefesTan da igi yofiliyo Suamavali Tegudarsa da daviT mefes Soris. Tu Tegu­dari gaimarjvebda, igi sargiss didebas hpirdeboda.

sargiss moewona Tegudaris winadadeba, mouwoda Tavis jars da didi SanSes Svils, ivane mandaturTuxucess da wargzavna Tegudaris gamyolad. mxedarTmTavrad daniSna sirmoni, Corma­Ran noinis Svili, romelic brZolebSi saxelmoxveWili da mama­ci meomari iyo. aqve iyvnen sxva noinebic. mividnen isini artanis mTebTan da iq dabanakdnen.

moxda sakvirveli ram: Rados mTebSi aris udabno, opiza – up­irvelesi Tormet udabnoTa Soris. es aris ioane naTlismcem­lis udabno, romelmac naTeli sca RvTis sityvas, qalwulisgan Sobil qristes, RmerTsa Cvensa, romelsac xma mamisa zecidan esma, suli wmida mtredis saxiT ixila, wmida samebis erTarseba ganacxada da gvaswavla. am udabnoSi aris yovelTa winaswarme­tyvelTa da mowameTa Soris udidesis, ioane naTlismcemlis xorxi, romelic ar dadumdeboda mosuli RvTis qebiT, amxileb­da herodes usjuloebas. es naTlismcemlis sadgomi savse iyo

209

simdidriT, monazonTa krebuliT. Tegudarma Seityo ra opizis udabnos simdidris, Zvirfasi xatis da kandelTa arseboba, in­eba wamoReba am simdidrisa. man gaagzavna aTasi mxedari, raTa moeoxrebinaT iqauroba. wavidnen mTis gzaze, romelic karCxa­lisken midioda. magram ar daiduma uzenaesma samarTalma da RmerTma ar gawira wminda mamebi, romelnic im dros brwinavdnen opizaSi, saswaulTa mier gabrwyinebulni da winamorbed ioanes mindobilni, warmarTTa mier mowyuedilni. amitom daicva Tav­isi adgil­samyofeli ioane naTlismcemelma [260] da mouvlina nisli da sibnele da veRar midiodnen Tavisi saZageli fexebiT. isini ukve miaxloebuli iyvnen udabnos. da dadgnen mTis ZirSi, romelsac Zegli ewodeba. am mTazea aSenebuli wminda giorgis eklesia, opizasa da miZnaZors Soris. maSin moxeda Tavis samkvi­drebels ioane naTlismcemelma, msgavsad vlaqernis yovlad ubiwo RvTismSobelisa da moavlina Rados mTaze sastiki qari, xoSkakala setyva da Zlieri wvima. daiwyo Relva, rogorc Sua zRvaSi da wamovida didi wyali mdinaresaviT da gausworda Zeg­lis wvers. axlac Cans didi naRvarevi, romelic SavSuris wyals uerTdeba. wyalma waiRo monRolebi da maTi cxenebi. erTi ka­cis garda aravin gadarCenila, romelic TegudarTan mivida da rogorc iobma SehRaRada: `RvTis saxlia es adgili, RvTis mo­naTa samyofeli. erideT iq misvlas.~

Tegudari idga arsianis maRal mTaze. movidnen da uTxres: `didi abaRas laSqari movida da dadga arTanis mTaze da xval aq movlen.~ Tegudarma gaigona ra es ambavi, gaTenda Tu ara, ayara bargi da Tavisi ojaxi da karis mTisken gauSva, romliskenac erTi gza Sedis. xolo TviTon da misma laSqarma gadmoiara ar­siani. sirmonma Camoiara yuelis mTa da movidnen orive yuelis Tavze. sirmon win daudga. igi iyo saxelovani meomari. aseve Zlieri mebrZolebi hyavda Tegudars: segzi jolaqi, abiSxanoxi, Telqa­demuri. didi brZola gaimarTa maT Soris da orive mxri­dan uricxvi meomari daiRupa. Tegudari damarcxda da gaiqca Tavis ojaxTan erTad Rados mTisken, jnalis Tavze. ukana mxri­dan sirmoni miadga, Tegudari ki mTis simagres miendo. kvlav iyo didi brZola, romelic or dRes gagrZelda.

210

roca gauWirda, Tegudari Cumad gaiqca – zogi aWaraSi wavida, [261] zogi ki – nigalisxeviT wavida, romelic adamianTagan gauva­li iyo. visac is mTebi unaxavs, ver daijerebs, rom kacma da cxenma gaiares aq, radgan adgilebi metad cicaboa, tye xSiri, SqeriT da ekliT dafaruli, romelsac berwumali ewodeba. aseve veluri yurZenia ganrTxmuli da nadiric ver dadioda aq. aseTi ramec moxda, rom gaiares erTi tye, romelic kldeze iyo moSenebuli da es mTa, rogorc Tovlis zvavi, ise moswyda da Cavida aWaris xevSi da Tan Caitana aTasamde kaci Tavisi ojaxebiT, cxenebiT da Cama­rxa. ase sacodavad daiRupnen. axlac ki pouloben aWarlebi am adgilebSi qalebis oqrosa da vercxlis samkaulebs.

Caiares aWara da nigalisxevi, Semdeg guria da mividnen quTaisSi mefe daviTTan. igi sixaruliT miegeba da didi seroba gaumarTa: miarTva xuTasi moxarSuli Zroxa, aseve Rori da cxva­ri. laSqris gamosakvebad ki imave dRes eqvsasi cxeni, aTas xuTa­si Zroxa, aTasi cxvari, ori aTasi Rori misca. es yvelaferi imave dRes miarTva Tegudars da gauyo laSqars, ramac metad gaakvir­va Tegudari da misi meomrebi. Rvino ki auracxeli raodenobiT iyo – moitanes urmebiT da WurebiT. ase istumra Tegudari mefe daviTma, romelic iyo uxvi da Tavmdabali, mcodne yvelanairi saqmisa da saxelis momxveWeli. mefe daviTi rogorc mona, ise daudga samsaxurSi Tegudars.

dedofalmac, romelic iyo asuli maRali xelmwifis, palial­oRosis, konstantinopolis mefis asuli, pativi sca Tegudaris cols da gauSinaurdnen da miendvnen erTmaneTs. daviT mefe xSirad midioda [262] TegudarTan da asrulebda mis yvelanair wessa da rigs. da ase imyofeboda igi TegudarTan.

roca dabrunda gamarjvebuli sirmoni abaRa yaenTan, ma­Sin movida kaci gzaTa mcvelTagan xvarasnidan da Seatyobina, rom `didi Turanis ulusi daiZra da didi yaeni baraxa uamravi laSqriT gamovida jeons.~ baraxa Sesaxvedrad gamosuli iyo da Tegudaris gadaxvewa auwyes. es rom gaigo abaRam, gaukvirda da mouwoda Tavis raindebs da qarTvelebs. maSin daviT mefe Svilis sikvdilis gamo dauZlurebuli iyo, magram mainc wavida mTeli Tavisi jariT. wavidnen xvarasnis mxares da herSi da iqidan amo­

211

sis velze. iq Sexvdnen erTmaneTs. waravlines mefe da misi jari win, raTa daecvaT abaRas laSqari baraxasagan da daeTvaliere­binaT ulusi da misi jari. aseve sxva noinebic gagzavna abaRam wina xazze, mowinaaRmdegisgan oTxi Tu xuTi milionis daSore­biT.70 maT unda enaxaT baraxas jari da ukan dabrunebuliyvnen. maT monRolurad yaraulebs uwodebdnen.

wavidnen mefe da abaRas monRoli yaraulebi. ori dRis siaru­lis Semdeg, saRamo xans, erT adgilas dadgnen. gaTenebisas dai­naxes amosis velze amaRlebuli mtvris didi Rrubeli. mixvdnen, rom baraxa modioda Tavis jarTan erTad. amxedrdnen mefe da siqaduri. siqadurs surda ukan gabruneba, raki abaRasgan ase hqonda nabrZanebi da uTxra mefes: ̀ Cven yaraulebi varT da mcire laSqari gvyavs da davmarcxdebiT. wavideT yaenTan da vacnoboT baraxas mosvla.~ mefem ki upasuxa: ̀ ar aris Cveni, qarTvelTa wesi, Cvenken momaval mters Seubmelad zurgi vaqcioT, Tundac vico­deT, rom sikvdili gvelis.~ es rom gaigones monRolebma, gauk­virdaT da ganrisxdnen da uTxres mefes: `ar ici, ras akeTeb. Sen ara gaqvs abaRas brZaneba did yaenTan Sebmisa. Tquen, qarTvelebi ugunurebi xarT da saqmisa ara gagegebaT.~ didxans evedrebodnen mefes da mis meomrebs, [263] abaRasgan dasjiTac emuqrebodnen, magram ver daarwmunes ukan gabrunebuliyvnen. maSin gaagzavnes kaci yaenTan da acnobes: `aha, movida baraxa didi laSqriT. Cven vxedavT did mtvers amosis velze, romelic mtvrisgan dabnele­bulia. Cven, Seni brZanebisaebr gvinda ukan dabruneba da SenTan moslva. magram qarTvelebi, ugunurni, ar mogvyvebian. amboben, ara gvaqvs Cveuleba, mteri TvaliT vnaxoT da ukan gavbrunde­To. axla Tu Sen, yaeni moxval da ganageb, Torem Cven Tavi gagvi­wiravs sasikvdilod da iCqare Cvens dasaxmareblad.~

Sikrikma moutana abaRas baraxas mosvlisa da yaraulTa iq darCenis ambavi. mas gaukvirda da saswrafod gaemarTa sabr­Zolvelad gamzadebuli razmiT. moiyvana mefe da uTxra: `vici Tqveni simamacis ambavi brZolebSi. Tqven, qarTvelebi urCni da Smagni xarT. es rom romelime noins gaekeTebina, movklavdi. ma­gram Tqven ar dagsjiT, radgan Tqven ar iciT Cveni wesebi. axla Seni laSqriT win dadeqi.~

212

mefe Camovida cxenidan, Tayvani sca yaens da Tqva: `dido yaeno, ar aris qarTvelTa Cveuleba mters zurgi aqcios. yaenis bednier­ma Tvalma ixilos, rogor davdebT Tavs sasikvdilod.~ wavida mefe da ganewesa wina xazze, xolo didi da mamaci abaTa noini, mxedarT­mTavari, igive amirspasalari, marcxena mxares gaewyo. aseve didi sirmonic. xolo sigdur, tonRa buRa, jinili, arRun aRa da iasbu­Ra marjvena mxares dadgnen. sxva noinebi zogi marjvniv daayenes, zogic – marcxniv. saomrad gamzadebuli baraxac movida.

maSin gamoCnda erTi kaci, saxelad aliyan, aseulis meTauri. igi ar iyo gamoCenili gvaris Svili, magram iyo taniT didi da axovani, ZaliT Zlieri da uSiSi, [264] Sesaxedavad lamazi da mS­venieri. man Txova abaTa noins daerTo misTvis neba wina rigebSi brZolisa. abaTa noini daeTanxma mas. mowinaaRmdegeebi erTma­neTs miuaxlovdnen da daiwyo didi da saSineli brZola. zemox­senebulma aliyanma Seutia mtris razms, gaapo igi da gaiara razms Soris Tavis megobrebTan erTad. Semdeg kvlav Seikribnen, daiwyo ala­alas yvirili da mobrunda, kvlav gaxeTqa mtris razmi da gamovida aqeT. meored isev gaemarTa, gaWra mtris razmi da gavida meore mxares, isev iwyo ala­alas yvirili. qarTvelebmac daiwyes Zlieri omi. yaenma Tavisi TvaliT naxa, rogor Seutia mefem da misma jarma mtris mowinave razms da gaaqcia. abaTa noini ise Zli­erad ibrZoda, rom omis oromtrialSi71 SeiaraRebuli kaci aiyva­na unagiridan, kexze72 Semoido da mTeli omis dros xelSi eWira, rogorc arwivs kakabi. aseve Zlierad ibrZoda sirmoni – mis mx­ares myofi mteri manac gaaqcia. marjvena mxares ki, baraxa yaeni SeebrZola abaRas meomrebs – siqadurs, tonRa buRas, jinilis da arRun aRas da gaaqcia isini. baraxa ori dRe misdevda maT. abaRa ki ori dRe Tavisianebs misdevda da razmis sigrZis gamo ver gaigo, ra moxda. am dros baraxam gaigo Tavisi jaris gaqcevisa da amow­yvetis ambavi da ukan mobrunda da kvlav Sexvdnen erTmaneTs da daiwyo brZola. roca dainaxa abaTa noinma yaeni baraxa, aiRo Subi da marto gaemarTa mtris razmisaken. abaTa noini iyo axovani, mxar­beWiani, msgavsi lomisa, uSiSari, Zlieri mebrZoli, lamazi, tkbili da keTili. misma meomrebma [265] uricxvi mteri daxoces, daatyveves da gamarjvebulebi dabrundnen urdoSi.

213

roca abaRa yaeni xvarasanSi iyo baraxa yaenTan saomrad, zemoxsenebulma Tegudarma gamogzavna sami mxedarTmTavari Tavisi ojaxebiT da bargiT. eseni iyvnen – segzi baduri, abibaxa da Tolaq demuri da meoTxe maTTan erTad – jolaqa. wamovidnen isini, movidnen da dadgnen lixis mTaze, romelic kavkasionis Stoa. Semdeg wavidnen dasavleTisken, RadoSi, mTaTa Sesayarze demoTSi da dabanakdnen monRolebi adgilze, romelsac ewode­ba lomisTavi da iqidan arbevdnen javaxeTs faravnamde. Semdeg monRolebma Camoiares ekeris xevi, gaiares awyurTan mtkvris foni da gavidnen javaxeTSi. iq daxvdaT kaxa Torelis, meWurWl­eTuxucesis, jogi da aseve jogi yurumCisa, romelic aTaseulis meTauri iyo. es yurumCi ar iyo aliyanis Svili da wamoiyvanes jogebi lomisTavis banakSi. gaigo es yurumCi badurma, Seatyo­bina kaxa Torels da daedevnen.

Tegudarianni mtkvarTan iyvnen gasuli, iq, sadac gurklis wyali uerTdeba mtkvars. qarTvelebi da monRolebi mtkvarTan mividnen. maTi jari mravalricxovani iyo, xolo TegudarianTa – mcire. maSin Tolaq demurma aseT xerxs mimarTa: Tolaq demuri ocdaaTi kaciT farulad gadavida mtkvarze da sxvebi dadgnen mtkvris piras. Tolaq demurma aiara xevi, avida qedze, aafria­la alami sxva droSisa da maRal xmaze daiwyes yvirili. yurumCi badurma dainaxa ra winac da ukanac laSqari, egona, didi jari hyavso mters, SeSinda da swrafad gaiqca. bevri kargi meomari daiRupa, [266] ori koxteli iqna mokluli, cxen­mokluli samZi­vari curviT gadavida mdinareze da ise Sevida awyurSi. monRol­Ta mxedarTmTavari, badur yurumCic mokles. damarcxebulebi dabneulad garbodnen, gziT wasvla ar SeeZloT da rugeTis mTas auyvnen, Znelad savali aRmarTiT da mividnen sofelSi, romel­sac kvirike­wminda ewodeba. gamarjvebulebi ki mividnen yaenis ZmasTan, TegudarTan. galaRebuli Tegudari gadmovida qarTl­Si da moaoxra iqauroba.

maSin evedra yaeni abaRa rusudanis Ze daviTs, aRar daxmare­boda da ar SeeSva Tegudari da did saCuqrebsac Sehpirda. daviTs eWvi hqonia, rom monRolebi wylis amRvrevas dasavleT saqarT­veloSic apirebdnen73 da es Tegudaris kacebisaganac Seutyvia.

214

amitom igi daemorCila abaRas, arafers daekiTxa Tegudars da Sekra sacxenosno gzebi. Tegudarma es ar icoda. roca Seityo aba­Ram, rom daviT mefe Tegudars aRar daexmareboda (garna weril ars, viTar afrosinelTa Sina sityua, ity¢s vinme, ibrZolebodes ra antipatros da yrma kasandros moakudina)74, gamoagzavna Tavisi mxedarTmTavari sirmon baduri da sxva mravali noini didi jariT da movidnen isini TrialeTSi. maT mouxmes mefe daviTs, romelic maSin avad iyo. man gamoagzavna Tavisi mTavrebi. sirmoni qarTl­Si Sevida. gaigo Tegudarma sirmonis mosvla da gaemzada saom­rad. daiwyo didi brZola. orive mxridan uricxvi xalxi daixo­ca. daRamda da meomrebi daSordnen erTmaneTs. gaTenda da isev dadgnen erTmaneTis pirispir. daiwyo didi brZola. mefis jari wina xazze ibrZoda. roca Seerivnen erTmaneTs, Tegudaris jari gaiqca, daibna, bevri moikla. darCa Tegudari Tavis vaJTan erTad metad gaWirvebuli da mivida sirmonTan da evedra, raTa mieyvana is da misi vaJi abaRa yaenTan. sirmonma ar daapatimra isini, aiy­vana tyved maTi ojaxebi, [267] waiRo maTi qoneba, bargi, saqoneli da miiyvana Tegudari da misi vaJi abaRasTan. abaRam araferi avno maT, radgan, rogorc zemoT vTqviT, iyo mowyale da Semndobeli kaci, da gaagzavna erayis qveyanaSi, misca mas da mis vaJs Tormeti kaci, sazrdo da Sesamoseli uxvad, rom araferi moklebodaT. aseve misca qor­Sevardeni da avaza da miuCina mcvelebi, rom ar wasuliyo Tavis qveyanaSi. ase gansvenebiT iyo igi da aResrula. abaYRa yaenma mefe daviTs mravali saCuqari da ZRveni miarTva da qarTlSi misca mravali sofeli da ateni.

wavida yaeni sibaze da Tan waiyvana mefe daviTi. iyo zamTari. zafxuli rom movida, wamovidnen. mgzavrobisas mefes muclis daa­vadeba Seeyara. mkurnalebma veraferi uSveles. maSin kvlav evedra martyofis xats da kvlav mivida masTan, rogorc Cveuli iyo. adre, am sneulebiT Sepyrobili, momakvdavi aRadgina igi xorcSesxmuli RvTis xatma. magram amjerad aRar uSvela, radgan moaklo RvTism­saxureba, daiwyo saydarTa dangreva. amitomac wyalobis xeli aRar gauwoda RmerTma. ufro adre mokvda misi ufrosi Svili, sikeTiT savse giorgi da axla, Zis gardacvalebiT damwuxrebuli mefe gardaicvala. mas sxva Zec hyavda – netarxsenebuli, mamaci,

215

keTili, saxelad dimitri, romelic Semdgom mefe gaxda. daviTi ki, daasrula ra cxovreba, damarxes mefeTa samarxSi, mcxeTaSi. Tumca imasac amboben, rom TiTqos igi mouwamlavs [268] mis cols, esuqis. rogorc mematiane eWvobs, rom makedonelis Tavis tkivilis miz­ezi midosis da antipatrosis mier micemuli sawamlavi iyo, aseve amboben esuqize. man Suri iZia basili ujarmelis gamo, romelic moakvlevina mefem uwesoebisaTvis, radgan man sasiyvarulo kav­Siri daamyara dedofalTan, Seuracxyo mefis patiosani sawoli, monazvnis anafora gaixada da xelisufleba miitaca. am uwesoe­bisaTvis mokla mefem basili. mefis gardacvaleba wesisamebr ig­loves. mravali Sesawiravi misces eklesiebs, saydrebs da glax­akebs mis mosaxseneblad. qarTvelebi metad damwuxrebuli iyvnen, radgan mefe dimitri mcirewlovani iyo da mefoba ar SeeZlo. ami­tom qarTvelTa umravlesoba wavida da emsaxureboda yaens. yaenis SiSiT verc daviT mefem Seakava erisTavni.75

maSin zemoxsenebulma RalRurma da raWis erisTavma kaxaber­ma moilaparakes da ganudgnen mefe daviTs, rusudanis Zes. isini wavidnen yaenTan. manamde moelaparaknen aliyan badurs, romelic javaxeTis mTebSi iyo dabanakebuli da man acnoba yaens, romelic did saCuqrebs dahpirda. wavidnen RalRur da kaxaberis Ze kax­aberi yaenTan. kaxaberi boroti iyo, rogorc amas gvauwyebs ba­RuaSTa mematiane. roca mividnen, yaenma kargad miiRo isini da mouwoda sirmon noins da uTxra: `mefe daviTi gadagvidga. man esec ar ikmara da Cvengan gandgomilebs Seeweva, rogorc adre Tegudars da axla RalRurs. me didi pativi mivage da saCuqre­bic mivarTvi Tegudaris saqmeSi rom dagvexmara da axla RalRu­ri Seiwynara. axla mnebavs Suri viZio amisaTvis.~ [269] gaigona ra es kaxaberma, wardga yaenis winaSe da Tqva: `Tu yaens nebavs Suri iZios daviT mefeze, me amisTvis var mosuli. Sesasvleli gzebi vici da waviyvan laSqars da mefes xelT vigdeb. RalRurmac icis gza da ra Zalebic hyavs daviTis qveyanas.~

maSin ubrZana abaRa yaenma sirmon noins, aliyans, TaiCos da ab­Cis, raTa gailaSqron mefe daviTis winaaRmdeg. Sekribes ocdaaT aTasiani laSqari, gamoiares TrialeTi, gadaiares lixis mTa da Tavs daesxnen quTaisSi abanoSi myof mefes, romelmac Zlivs

216

moaswro cxenze Sejdoma da mxolod erTi kabiT mosilma SeZlo gaqceva. monRolebma moaoxres eklesiebi, uamravi qristiani mokles, bevric tyved aiyvanes da uvnebelni mividnen yaenTan. mefe RmerTma daicva da gadarCa. man ver SeZlo monRolebs Sebr­Zoleboda, radgan isini Zalian swrafad gabrundnen.

ori wlis Semdeg kvlav wamovidnen sirmoni da aliyani abaRas brZanebiT mefis Sesapyrobad. kaxaberi uTvalTvalebda mefes, romelsac aRar egona, rom monRolebi kvlav mividodnen. daesx­nen Tavs, mefem kvlav SeZlo gacla. monRolebma moaoxres qveya­na. magram, rogorc ki gaiges, rom mefe maT winaaRmdeg modioda, swrafad gabrundnen, imave dRes, tyveebiTa da alafiT...

im xanebSi yvela mTavarTa Soris metad gaZlierda sadun mank­aberdeli. igi Zalian Seiyvara abaRa yaenma. igi ganagebda saqarT­velos saqmeebs. saduns Tavisi patronis, avag aTabagis asuli, xvaS­agi Caabara mefem. xvaSagma ki mas ejiboba uboZa. Seikribnen saqarT­velos didebulebi da waiyvanes mefis Ze dimitri urdoSi. ivane SanSes Ze, mandaturTuxucesic wayva maT. miiyvanes dimitri yaen­Tan urdoSi [270] da daavales76 mefoba. yaenma, ixila ra dimitri, Seiwyala da Seiyvara, radgan iyo igi Sesaxedavad lamazi da mSven­ieri. misca mas mTeli samefo, sargis jayelis samflobelos garda da gamoayola mas saduni, romelsac mefe dimitrim uboZa aTabago­ba. movida dimitri TbilisSi, dasves igi Tavis mama­papaTa taxtze da aRasrules kurTxevis wesi kaTalikosma da episkoposebma da mTavrebma hereTidan, kaxeTidan, somxiTidan, qarTlidan, javax­eTidan da taodan. madlobdnen RmerTs da iyo didi sixaruli. ux­vad gascemdnen glaxakebs, oblebs da davrdomilebs, raTa keTilad warmarTuliyo dimitris mefoba da saqarTvelos mmarTveloba.

qarTlis samocdamesame mefe, dimitri, Ze daviT mefisa, bagratovani

im xanebSi abaRa yaenma daiwyo brZola egviptis mTavrisa da sultnis, funduyadaris winaaRmdeg. man gaagzavna Zlieri jari da maTTan erTad qarTvelTa laSqaric. mxedarTmTavrad daniS­

217

na vinme Tonda, saldux badurTa gvarisa, garTa mTavari.siriaSi mimavalni jer saberZneTSi gagzavna saberZneTis sultanTan, farmanTan. sultani, didi salCuqiani yiasdini, ukve gardacv­lili iyo da mis monas, farmans mietacebina sultnoba da misi colic, rusudanis asuli, gurji­xaTuni, colad moeyvana. mis xelT iyo ponto, asia da kabadukia. farmans yaenma SeuTvala, rom daxmareboda mis jars. abaRas jari wavida, mivida farmanTan da dabanakda evxaitSi, romelic asurastania. roca gaigo sul­tanma funduyadarma monRolTa jaris misvla, Tavs daesxa maT egviptelTa jariT gandiadisas. didi brZola daiwyo, sadac ise mamacurad ibrZodnen qarTvelebi, rom monRolebi gaakvirves. [271] maSin erTi monRoli, saxelad morRuli, marto Sevarda ar­abTa razmSi, gaiara da Semdeg ukan gamobrunda. viRac qveiTma kacma mis cxens marjvena fexi mohkveTa Cliqs zemoT. metad sak­virveli ram moxda, radgan abaRas jarTan erTad es morRulic gaiqca da sami dRe da Rame iara ufexo cxeniT. ase mokvda cxeni.

roca gaigo abaRam Tavisi laSqris da qarTvelTa amowyveta, metad Sewuxda. saberZneTis sultani farmana daasmines aba­RasTan, TiTqos misi rCeviT movida sultani funduyadari. am­itom Seipyres farmana. Tumca abaRas ar undoda misi mokvla, noinebma mainc mokles igi da mTeli misi simdidre waiRes. sa­berZneTis noinad daadgines didi da keTili erinji, pirvel yaenTa STamomavali, onxanis gvaridan. mas Caabares saberZneTi da waarTves awyuri da samcxe, romelic farmanas coleulTagan hqonda da uboZes sargis jayels da mis Zes, beqas.

mefe dimitri davaJkacda. saxelmwifo saqmeebs kargad ganageb­da. dimitri iyo taniT axovani, lamazi, Sesaxedavad mSvenieri, Ria feris TmiTa da wveriT, cisferTvaleba, mxarbeWiani, kargi meomari, rCeuli cxenosani da mSvildosani, uxvi, mowyale, Tavmdabali, gla­xakTa, qvrivTa da davrdomilTa mowyale. sxva, aseTi mowyale mefe, gindac sxva kaci, ar gvsmenia. mas aseTi Cveuleba hqonda – aiRebda fuls da RamiT moivlida qalaqs, moinaxulebda glaxakebs, davr­domilebs, oblebs da Tavisi xeliT daurigebda fuls. yvelam ico­da [272] mefis mowyalebis ambavi da amitom glaxakni RamiT quCebSi gamodiodnen, rom mefes Sexvedrodnen. amasTan mefe marxulobda,

218

RamiT loculobda da iCoqebda. mas aTas xuTasjer dauCoqia. ase yovelmxriv Semkuli da ganaTlebuli iyo mefe dimitri.

magram saduns didi gavlena hqonda, radganac igi metad gaa­Zliera yaenma. sadunma mefe dimitrisgan miiRo Telavis, belaqni­sa da sxva mravali mxaris mmarTveloba da saduni kargad ganageb­da saqarTvelos saqmeebs, radgan misi mmarTvelobis dros ar iyo Zalmomreoba da usamarTloba arc monRol did noinTa da arc elCTa mxridan. ase aSenda da gaZlierda saqarTvelo.

mefem daiwyo sibaze wasvla da aaSena mooxrebuli mxareebi. manve aaSena isnis sasaxleSi monasteri metexis RvTismSoblis samyofelad da Seamko didi mzrunvelobiT, Seswira soflebi da venaxebi, monaz­vnebs sazrdeli da samoseli misca da ganago monasteri keTilad. mefe wavida urdoSi. misi iq yofnis dros sadunis rCeviT mefes didi raodenobiT fuli mosTxoves. sadunma uTxra mefes: ̀ Tu Sen dmaniss momcem, me yaens fuls gadavuxdi.” mefe iZulebuli iyo mieca dmanisi da misi Semogareni. saduni kidev ufro gaZlierda. man bevri sikeTe gaakeTa monastrebisa da glaxakTaTvis. garejis Tormeti udabno gaaTavisufla begarisagan da msaxurebda mefe dimitris. saduni ga­Zlierda rogorc laSqriT, ise oqrosa da vercxlis simdidriT, misi jogebi da saqoneli xom uTvalavi iyo, radgan igi iyo kaci mxiaru­li, Tavisi saqmis kargi mcodne, brZeni. abaRa yaeni mas usmenda. da `didi sahibdivani avag aTabagisa amas aqunda” da misi asuli, xuaSagi colad hyavda. [273] es sahibdivani ulo yaenma gaaZliera da sadunic man gaaZliera. yaenis sabrZanebeli mis xelSi iyo da mis brZanebas emorCilebodnen. man mravali miwa iyida da uboZes mas mefeTa kari. isic dajda karze, axlomdebare miwebi axalcixelTagan motyuebiT xelSi Caigdo da axalcixelis asuli colad moiyvana. saqarTvelos laSqris saqmeebi yaenma mas Caabara da saqarTvelos, somxiTis, da her­kaxeTis didebulebi mefis winaSe iyvnen.

im xanebSi gaZlierdnen samcxis amirspasalari da meWurWl­eTuxucesi, sargis jayeli da misi Ze, beqa. isini samcxes mar­Tavdnen. sargisis saqmeebi zemoT ukve aRvwereT, axla ki beqas ambavi vaxsenoT. beqa iyo taniT axovani, mSvenieri TmiTa da cis­feri TvalebiT, mxarbeWiani, Zlieri, omSi mamacurad mebrZoli, kargi cxenosani, ubadlo monadire, gonebiT frTxili, maSen­

219

ebeli eklesiebisa da monastrebis, RvTismosav kacTa pativism­cemeli, mlocveli, romelic ar daakldeboda ciskris, samxrisa da mwuxris locvebs, rogorc tipikoniTaa dawesebuli. ami­tomac pativi sca RmerTma da meuRlec Sesaferisi mouvlina – mlocveli, mmarxveli, glaxakTa mowyale, monasterTa da xatTa pativismcemeli, obolTa da uRonoTa Semwe.

beqam daipyro qveyana taSiskaridan karnuqalaqamde, samcxe, aWara, SavSeTi, klarjeTi da taos didi nawili, vaSlovani, ni­galisxevi, artanuji, Tormeti udabno, kola, karnifola da orive artani da mravali sofeli javaxeTSi. ase Zlierdeboda igi DdRiTi dRe da emsaxureboda abaRa yaens da emorCileboda mefe dimitris. mefe dimitri gamoirCeoda [274] RvTismsaxurebiT da kacTmoyvareobiT. yaeni miT ufro pativs scemda mas. Tumca jer isev yrma iyo, inebes da waravlines kaci pontoSi, berZenTa mef­esTan, komnianosTan, romelic didi konstantines STamomavali iyo. moiyvanes komnianosis, trapizoneli mefis asuli didebiT da didi simdidriT da gadaixades qorwili samefo wesisamebr. cota xnis Semdeg dafexmZimda dedofali da SeeZina Ze da uwodes daviTi, romelic Semdeg qarTlis mefe gaxda.

im xanebSi kvlav movida arRuni, romelsac unda aRewera yve­la yaenTa sabrZanebelni, raTa gaego, romeli mxare aSenda da romeli mooxrda. aRwera da naxa, rom umetesi aoxrebuli iyo, gansakuTrebiT hereTi da kaxeTi, radgan kambeCis vake didi yaenis, berqas Semosvlis dros ganadgurda. TbilisSi yofni­sas arRun oiridma mefes Txova Tamaris xeli da uTxra: `keTi­lad moxsenebulma mefem, Senma mamam momca Tavisi asuli, Seni da rZlad da Cemi Svilis colad. magram man ver moaswro. axla ar uaryo Cemi Txovna da momeci Seni da Cemi SvilisaTvis.”

roca es gaigo, mefe metad Sewuxda da sulis tkiviliT eZebda raime mizezs uaris saTqmelad. mas ar undoda qristes aRmsare­beli da warmarTisaTvis mieTxovebina. magram sxva gza ar hqonda, radgan mamamiss piroba mieca. da misces Tamari colad arRunis Svils da aRasrules qorwilis wesi. arRuni wavida urdoSi, xolo Tavisi Svili mefesTan datova. kvlav dafexmZimda dedofali da SeeZina Ze, romelsac uwodes vaxtangi.

220

im xanebSi damSvidda lixT­imeri da es gaakeTa daviT mefem, romelic iyo keTili da gonieri, uxvi, Tavmdabali da mis winamorbed mefeebze bevrad xelgaSlili. mefe daviTi mSvido­bianad marTavda iqaurobas.

raWis erisTavi kaxaberi iyo qarTlSi da hqonda mas atenis miwebi. magram mas ar swyalobdnen yaeni da mefe dimitri. amis mizezi ki misi mefeTa mimarT orguloba iyo. kaxaberi, raki Sevi­wroebuli iyo, evedra mefe daviTs, raTa Seewyalebina da eboZe­bina misTvis misi mamuli. tkbilma da mowyale mefem Seiwyala kax­aberi da Seundo mtkice ficiT, apatia adrindeli codvebi, Tuki igi mefis erTguli iqneboda. mefem uboZa mas mTeli misi miwebi da kvlav ganagebda kaxaberi Tavis mamuls, raWas. magram mcire xnis Semdeg igi kvlav daadga Tavis mama­papaTa kvals da Roriv­iT miiswrafoda talaxisaken da gveliviT geslis daTxevisaken, radgan Tavisi gvaridan mosdgamda orguloba. daiviwya fici da daiwyo mefeTa Ralati. kaxaberma gagzavna kaci da werili aTa­sisTav aliyanTan, romelic idga javaxeTis da kolis mTebSi, raTa kvlav dasxmoda Tavs mefes da advilad xelT egdo igi. ma­gram RmerTma amao hyo misi ganzraxva rogorc aqitobelisa da­viTis mimarT da cnobili gaxda misi werilis Sesaxeb. amitomac miego mas boroti misagebeli da misi sicrue masve daubrunda. Seipyro mefem kaxaberi da jer Tvalebi dauwva, Semdeg fexi da xeli mohkveTa, misi ori Svili gaaZeva da konstantinopols gag­zavna, radgan misi coli asuli iyo didi mefis, palialoRosisa. xolo kaxaberma cota xans icocxla da mokvda. baRuaSTa, kaxab­eris ZeTa yvela naTesavi moispo, ar darCa maTi modgmisa aravin da aRixoca maTi saxsenebeli.

[276] imave xanebSi yaenma ineba gilanis qveynis winaaRmdeg galaSqreba, radgan mxolod es qveyana ar emorCileboda da arc xarks uxdida. waravlina yaenma monRolTa da qarTvelTa jari. magram mefe ar gagzavna. jaris ufrosad daniSna sirmon baduri. wavidnen da Sevidnen gilanSi. Seikribnen gilanelebi da gamagrd­nen simagreSi. maTi qveyana erTi mxriv kldiTa da tyiT aris gamagrebuli, gzebic viwroa, da meore mxriv zRviT. gamagrdnen simagreSi da daiwyo Zlieri brZola. gilanelebma isarTa wvima

221

dauSines mters. gadmovida cxenidan sirmoni, dajda da zurgi Seaqcia mowinaaRmdeges. misi jaric daqveiTda. roca Semcir­da isarTa wvima, wamoxta sirmoni da vefxviviT Seutia mters. masTan erTad qarTvelebic mamacurad ibrZodnen da gaaqcies gilanelebi. sirmons marjvena xelis ori TiTi mosWres. Mmon­Rolebi da qarTvelebi uvneblad gadarCnen. roca naxes qveynis simagreebi, romelTa brZoliT aReba da dapyroba SeuZlebeli iyo, wavidnen abaRa yaenTan.

ase damSvidda qveyana da yovel mxriv iyo mSvidoba. moxeda wy­alobiT RmerTma Tavis moimedeebs da iyo uxvad puri da Rvino. mefe dimitri ganagebda samefo saqmeebs.

radgan cota moicales WirTagan da moisvenes, saRmrTo gz­isagan gadauxvies da iwyes gandgoma: mefem moiyvana sami coli, aseve sadunmac sami coli moiyvana; mTavrebma daiwyes saydarTa da monasterTa Seviwroeba – itacebdnen soflebsa da saxnav­saTes miwebs, gansakuTrebiT mesxTa didebuli awyueris say­drisa. amaT uwesobas didad amxeldnen nikoloz [277] kaTaliko­si da nikoloz mawyuereli juanSeris Ze. magram maT sityvebs aravin iRebda yurad.

sxva uamravi siborotec aRmocenda, radgan iwyes erTmaneT­Tan brZola da moxveWa, da aravin ipoveboda samarTlis myo­feli, radgan mRvdelTmTavrebi da mRvdlebi Tavxedebi da am­partavnebi, angarebianni da borotismyofelni, uwesoni iyvnen. bevri rom ar vilaparakoT, isini yovelmxriv borotni iyvnen. Cveni codvebis gamo samarTlianad davisajeT.

zemoxsenebuli arRuni wamovida samcxeSi sargis jayelis sa na­xavad. sargisi siberisagan dasneulebuli iyo. arRunma gamo i ara somxiTi, Tbilisi da qarTli oci aTasi mxedriT da didad avnebda qveyanas. arRuni moulodnelad mivida samcxeSi da gaCerda aw­yuerSi. roca gaigo sargisma arRunis misvla, igi da misi Ze, beqa mividnen masTan. orives mosvla gaukvirda arRuns da sargisi Tan waiyvana urdoSi, xolo beqa samcxeSi datova. wminda marxvis mexuTe kvira iyo. wamovidnen samcxidan da movidnen somxiTSi. vnebis kvira dadga. did oTxSabaTs Zlieri miwisZvra iyo Cveni usjuloebis samxileblad. xuTSabaTs kvlav iyo mcire miwisZvra,

222

magram veravin mixvda Semndobeli RvTisaTvis wyaloba eTxova. paraskevs, uflis vnebis dRes, kvlav iZra qveyana, magram miwisZ­vra damSvidda da aRar gagrZelda. dadga SabaTi da iqmna sam Jamad dRe, meore dRes sixaruli unda yofiliyo uflis aRdgomis gamo da yvela moeloda am sixaruls, magram Cveni uamravi usamarTlo­bis gamo RmerTma iseTi risxva mogvivlina, rom ise Zlierad iZra da SeZrwunda miwa, rom daiqca saydrebi da monastrebi, eklesiebi, cixeebi, naSenebi saxlebi [278] mooxrda, mTebi da maRali borcvebi daiSala, kldeebi mtvrad iqca, miwa gaipo da kupris msgavsi wyali amoiWra, maRali xeebi daeca da iryeoda miwisZvrisagan. awyueris saydari daiqca, yovladwmida awyueris RvTismSobeli, litani­obiT Sesuenebuli Sua saydarSi esvena; gumbaTi CamoiWra da rogorc kacis qudi, ise daexura mas Tavze da gadarCa uvnebeli, Tavisive ZlierebiT. es saSineli risxva samcxeSi erT Tves grZel­deboda, sxvagan ki araferi daSavebula. mcxeTis saydaric daiqca, samcxeSi uamravi xalxi daiRupa, arsad darCa saydari, eklesia da cixe, rom ar daqceuliyo. iyo uzomo glova da tirili.

zemoxsenebuli arRun aRa iyo yaenTan, sadac raRac seni See­yara da mokvda. roca es Seityo arRunis Svilma, wamovida didi mefis saxlSi da Tavisi coli TbilisSi datova. mefis da, Tamari gaiqca mTiuleTSi, radgan sZulda igi rogorc urjulo da war­marTi. maSin sadunma gaigo ra, rom mefis das aRar undoda qmrad arRunis Svili, evaWra da evedra yaen abaRas mieyida misTvis me­fis da. abaRa dasTanxmda da mihyida mas. mefem misca Tavisi da saduns. aseTi uwesoba Caidina sadunma – man sami coli moiyvana. amisTvis gauwyra mas kaTalikosi nikolozi, kaci moxucebuli da samarTliani msajuli. magram sadunis Zlierebis gamo man ver Se­Zlo gaeSorebina, Tumca SeaCvena.

im xanebSi, raRac saqmis gamo ganudgnen monRolebs sargisi da misi Ze, beqa. sargisi fexis tkiviliT iyo Sewuxebuli. buRa noinma, Tvalad wodebulma, gamogzavna Tavisi Zma, aruxa samcxis mosaoxreblad. [279] movida aruxa oci aTasiani jariT. beqam mTebs Seafara Tavi, guriasa da aWaras Soris. mesxebi Sevidnen cixeebSi, gamoqvabulebSi da tyeebSi. moiara laSqarma samcxe da veraferi avno. dahyves iq oci dRe da wavidnen. qveyana mSvidobiT gadarCa.

223

da roca gavida weliwadi, ineba abaRa yaenma egvipteSi wasvla, raTa daepyro da moxarke gaexada. man moixmo Tavis jari, aseve mefe dimitri Tavis jarTan erTad, raTa wasuliyvnen egviptis sultnis winaaRmdeg sabrZolvelad. maSin funduyadari gar­dacvlili iyo da sxva sultani iyo mis magivrad, saxelad nasir meliqi. abaRam moixmo Tavisi umcrosi Zma, mangu demuri, daniSna igi mxedarTmTavrad, Caabara Tavisi jari da ubrZana sultnis winaaRmdeg gabrZoleba. mangu demurma ki samcxis mTavari, beqa moixmo, raTa isic wahyoloda mas. beqam uTxra: `Cemi mtrebis waqezebiT Seni Zma, yaeni abaRa gawyra Cemze da aruxa gamoagzavna Cemi qveynis mosaoxreblad. me gaveride da axla meSinia yaenis. Tu Sen Semomficav, rom ar damsjis da Cems qveyanas da mamuls mSvidobiT daicavs, me moval SenTan Cemi laSqriT.”

roca es gaigona mangu demurma, Zalian gaexarda da oqros wylis SesmiT Sehfica da ficis simtkicis niSnad misca beWedi, romelic mas TiTze ekeTa. auwyes Sikrikebma es yovelive beqas. man maSinve mouwoda mesxebs da wavida mangu demurTan. mangu de­murma gaixara da didi pativi miago da saCuqrebic miarTva da waradgina abaRa yaenTan, romelmac didi pativiT miiRo da Seiy­vara igi sikeTisaTvis. wavidnen misreTSi. iares mravali dRe da miaRwies erT qalaqs, romelsac erqva darbuzaki. gamovidnen moqalaqeni qalaqis karidan da iyo brZola, romelSic beqam da masTan myofma mesxebma monRolebze da sxva qarTvelebze metad gamoiCines Tavi, moqalaqeni qalaqSi Seyares da dacxra brZola. mangu demurma didi pativi miago beqas, miarTva mas da mis dide­bulebs da aznaurebs sakvirveli Sesamoseli da cxenebi.

[280] aiyarnen iqidan da wavidnen egviptisken da mividnen qalaqSi, romelsac ewodeba amasia da amo da dabanakdnen am qalaqis maxloblad. sultan meliqs Seatyobines monRolTa mosvla da wamovida igi mTeli Tavisi ZalebiT. roca ixila mangu demurma sultani da misi jari, amxedrda da moemzada sa­brZolvelad. mefe dimitri, jer isev Wabuki, evedra mangu de­murs winambrZolad daeniSna igi da misi jari. mangu demuri daeTanxma. daiwyo sastiki da Zlieri brZola, udidesi yvela Zvel da gardasul brZolaTa Soris. sultanma icoda mefisa

224

da misi jaris brZolaSi uZleveloba, amitom Tormeti aTasi rCeuli mxedari Tan iyolia da win daiyena or mamac mTavarTan erTad, raTa brZolis gaZlierebisa da gacxarebisas ukanasknel Semtevebs sZlion da daamarcxon qarTvelebi. gaZlierda omi da orive mxridan uricxvi meomari daiRupa. maSin mswrafl Seuties mefes yara­sonRulma da iayub afraSma Tormeti aTasi rCeuli mxedriT. kvlav iyo sastiki brZola. mefis winambrZoli orasi mxedari daiRupa. mxolod sami kaci cxenebiT da mefe gadarC­nen. magram yara­sonRulma SubiT mokla mefis cxeni. amis mxil­velma qarTvelebma gaafTrebuli brZola daiwyes da uamravi egvipteli mokles. cxenmokluli mefec Zlierad ibrZoda. abaS­ma, siqanalis Zem, Tavis cxenze Sesva mefe. rogorc ki dainaxes qarTvelebma amxedrebuli mefe, isinic amxedrdnen da gaaqcies yara­sonRuli da iayubi Tavis Tormeti aTas mxedarTan erTad. aseve gaiqcnen noinebi da monRolebi. TviT mangu demuric Tav­is jarTan erTad gaiqca. maSin qarTvelebic iZulebuli gaxd­nen gaqceuliyvnen. [281] qarTvelTa umetesoba daiRupa, Tumca zeciurma gangebam mefe daicva. mividnen mangu demuri da mefe abaRasTan. abaRa sanadirod iyo da laSqris ambavs elodeboda. erTma gamoqceulma monRolma galeqsilad uambo TiToeuli mTavris ambavi monRolurad. aliyanze Tqva: `rogorc maRli­dan momavali Sevardeni Seeba~; mangu demuri verZs miamsgavsa, sirmonis Svili, ebagani – mxtomel vefxvs, iasbuRa – mozvers, buRa – kameCs, Taguni – dedal Txas. qarTvelTa mefis Sesaxeb ase Tqva maT enaze: `Tengri meTu qaurquba, buRar meTu buirlaji~, rac niSnavs: `rogorc RmerTi grgvinavda, rogorc aqlemi buR­raobda.~ roca qarTvelebi yaenTan mividnen, yaenma mefe pativiT miiRo da waravlina saxlSi. abaRas kvlav undoda wasvla da sul­tanze SurisZieba. magram misi Zma, mangu demuri mokvda. mcire xnis Semdeg mokvda sadun aTabagi. misi mamuli mefem sadunis Zes, xutlubuRas uboZa da spaspetobis pativic miago.

cota xnis Semdeg mokvda abaRac da noinebma yaenad dasves aba­Ras Zma, ahmada, romelsac aranairi niWi saxelmwifos marTvisa ar gaaCnda. mefe dimitri wavida urdoSi. ahmadam igi pativiT miiRo. iq yofnis dros misca Tavisi asuli, rusudani didi buRas Svils,

225

ris gamoc didad ganrisxda nikoloz kaTalikosi da RvTis sa­marTlian sasjels hpirdeboda. dimitris iq yofnis dros ahmada yaenma Caidina boroteba – saberZneTidan Camoiyvana Tavisi Zma, yonRarda da moakvlevina. [282] xolo xutlubuRam, sadunis Zem, mokla yonRardasTan myofi ori Zma, abuleTis Svilebi, romel­nic adre saduns gaqcevian.

mefe dimitrim, aqamde kargma mmarTvelma, samefo skiptriT Semkobilma, mowyalem, samarTlianma, monazonTa da eklesiaTa, yovelTa saRmrTo da saero wesTa damcvelma, gadauxvia WeSmar­it gzas da Seeria warmarTebs. man iswavla maTi saqmeebi, gaumaZR­roba da siZva Caido gulSi, moiyvana sami coli, erTi beqas asuli da sxvani romelTac SeacTunes igi solomonisebr, siborotisken gadaixara. nikoloz kaTalikosi xSirad eubneboda da amxilebda mas, magram ver daarwmuna. nikolozma datova kaTalikosoba da Tavisi xeliT akurTxa kaTalikosad mefis jvrismtvirTveli abrahami. TviT ki wavida Tavis mamulSi da iq imyofeboda damaS­vrali marxviT, mRviZarebiT, glaxakTa mowyalebiT da saTnoe­biT savse miicvala uflis mimarT.

im xanebSi mTawmindidan movida basili monazoni, evfemios kaTalikosis biZa, `saRmrTo wesiTa aRsavse~ da winaswarmetyve­lebis madliT gabrwyinebuli. basili monazoni yovladwmida RvTismSoblis gamocxadebiT mivida mefesTan da rogorc moci­quli amxilebda da ewinaaRmdegeboda mefes misi uweso qorwine­bis gamo. igi aswavlida mefes siwmindes da Seaxsenebda, rom Cven varT taZari RvTisa da sxeuli gauxrwneli unda gvqondes. siZ­viT gauxrwneli RvTis taZari RvTis sasufevelSi damkvidrdeba upovarTaTvis fasdaudebeli margalitebis mopovebiT, locviT, marxviT, glaxakTa mowyalebiT, [283] lmobierebiT da uSurvel­obiT. igi ar unda SeuerTdes WuWyian da talaxian mdinares da uTxra: `Tu uweso qorwinebebze uars ityvi, me pirobas gaZlev, rom Seni mefoba kargad warimarTeba.~ igi aseve am xi lebda mTa­varTa uwesoebas da maTi dafaruli fiqrebic uTxra. aseTi saT­noebiT gabrwyinebuli iyo es sanatreli monazoni. magram roca naxa, rom ver daarwmuna mefe, romelmac Seuracxyo misi sityvebi, kvlav uTxra mefes da mis mTavrebs: ̀ Tu me CemiT vambob yovelive

226

amas, rogorc cru winaswarmetyveli, RvTis kacis macTunebeli, romelic moevlina roboams, nabotianis Zes, da ara var yovlad­wmida RvTismSoblis mier movlinebuli, SemracxeT me crud. magrama Tu me yovladwmida RvTismSoblis mier var movlenili Sens dasarigeblad, fuWi ar iqneba Seni adrindeli saqmeebi, Seni locva da cremlebi. Tu uars ar ityvi uweso qorwinebebze da Cems sityvebs ar daijereb, borotad da upatiod iqnebi mok­luli ZlierTa mier, Seni samefo Seni aRar iqneba, Seni Svilebi gaifantebian da sxva daipyrobs Sens mefobas, Seni simdidre ia­varyofili iqneba. aha, amas geubnebiT Sen da mTavrebs da SevTx­ov yovladwmida RvTismSobels, rom aRsruldes Cemi sityva, Tu ganagrZob uwesod cxovrebas. me mivdivar.~ gakvirvebulma mefem araferi upasuxa, radgan igi wminda kacTa pativismcemeli iyo.

im xanebSi brwyinavda pimen salosi, romelic garejidan wam­ovida da daemkvidra belaqanSi, erT gamoqvabulSi. Mman warmarTi lekebi qristes sarwmunoebaze moaqcia. Aaseve brwyinavda didi moRvawe, antoni naoxrebelis Ze, mesxi.

Cven davubrundeT kvlav zemoxsenebul ahmada Yyaens. radgan [284] ahmadam Tavisi Zma, yonRadari mokla, am uwesoebis Semxed­vare, xuarasans myofi noinebi ganudgnen mas da yaenad dasves abaRa yaenis Ze, saxelad arRuni. roca es ambavi Seityo ahmada yaenma, Sekriba Tavisi jari da moixmo mefe da misi jari, raTa wahyoloda mas arRun yaenis winaaRmdeg sabrZolvelad. wavida mefe da Tan waiyvana mTeli Tavisi jari, mandaturTuxucesi, didi SanSes Ze, ivane da sadunis Ze, xutlubuRa amirspasalari. waremarTnen, gaiares erayi da mividnen arRunis sazRvarTan. ar­Runma roca naxa laSqris simravle, ver gauwia winaaRmdegoba, gaiqca da Sevida cixeSi, romelsac qalsa ewodeboda. yaenma ah­madam alyaSi moaqcia qalsas cixe. arRuni uZluri iyo. Aamitom igi Seevedra ahmadas ar daesaja da Seendo misTvis da mieca uvnebelobis Ffici. Aahmadam Seismina da misca mas uvnebelobis Ffici, radgan sparsTa rjuli mieRo ahmadas. Ggamovida arRuni cixidan da mivida biZasTan da ase wamovidnen. roca midiodnen xvarasanisken, Seikribnen vinme uweso da cudi kacebi, qristian­eTa mterni, romelTac qristiani kacis mokvla did Rvawlad mi­

227

aCndaT. aseTi iyo uRmerTo mohamedis moZRvreba, romelic mas Tavis cud wignSi, yuranSi dauweria: `Tu qristians moklavT, samoTxeSi SexvalT. Tu isini mogklaven, maSinac iq SexvalT.~ Seikriba uRmerTo jimrTa krebuli77 da sadac naxavdnen erTs an or qarTvels, klavdnen. Ggaigo es ambavi surameli begas Svilma, ratim, romelic jer kidev yrma iyo da samoci kaciT wavida da ipova isini erT MmTaze. jimrni samasni iyvnen. ratim Seutia da gaCaRda ficxeli brZola. Ppirvelive Setakebis Semdeg zogi gai­qca, zogic moiyvana [285] ratim mefesTan da amisTvis mefem mas didi pativic sca da mravali saCuqaric uboZa. iqidan wamovid­nen da movidnen rehSi da yazminSi. Yyaenma didad daumadla mefes xvarasanSi Tanxleba, didi pativi sca da misca mas saqarTvelos yvela mTavrebi. Ygamarjvebuli yaeni Sin wavida Tavis colebTan da mefec Tan waiyvana. xolo misi Zmiswuli, arRuni datova rehSi. iq datova noinebi da daavala aliyans da sxva noinebs, raTa ram­denime dRis Semdeg moeklaT arRuni. noinebi arRunTan iyvnen da ganizraxes didma buRam da iasbuRam, oiridTa gvaris mTavarma, arRuni daesvaT yaenad, xolo ahmada moeklaT. Seasrules kidec. mividnen RamiT, karavSi myofi aliyani gamoiyvanes da mokles. rogorc ki gaTenda, arRuni yaenad gamoacxades, xolo ahmadas daedevnen. Aahmada mivida Tavis urdoSi, uJanSi. iq daewivnen da TokiT moaxrCves.

Mmefe dimitris adreve SeuTvales, raTa gandgomoda ahmadas da mefe asec moiqca – mobrunda da mivida arRun yaenTan. Mman kar­gad miiRo da misca mas mTeli misi samefo da avag aTabagis saxli, romelic sahibdivans hqonda, radganac yaeni buRas emorCilebo­da, xolo buRa moyvare da mZaxali iyo mefisa. Mgamarjvebuli mefe mSvidobiT wavida Sin, xolo Tavisi Ze, mcirewlovani daviTi aTa­bagis saxlSi gaagzavna, raTa iq gazrdiliyo saufliswulod. Dda ase dRiTi dRe Zlierdeboda mefe. DkaTalikosi abrahami keTilad marTavda kaTolike eklesiis saWes, radgan iyo igi kaci keTili saqmeebis marTlmoqmedi da kargad ganagebda samefo saqmeebs.

Mmefe dimitris trapizonelTa asulisgan hyavda [286] DdaviT, vaxtang, laSa da manoveli da asuli rusudani, xolo monRo­lis asulisagan – ori Ze, badur da iadgar da asuli jigda. Bbeqas

228

asulma mxolod erTi Ze gauCina – giorgi, romelic Tavisi Zmebis Semdeg gaxda mefe da Semdgom mefeTa Soris udidesi, radgan mxo­lodSobili Ze iyo dedisa, mxolod igi Sva dedam; rogorc mar­galitzea naTqvami, rom mxolod erTia saukeTeso, aseve giorgi iyo Tavisi drois kacTa Soris didebuli, ara mxolod xelm­wifeTa, aramed yovelTa kacTa Soris. dimitri mefem metad didi simdidre moipova da Sehmata mamisgan danatovar simdidres. igi emsaxureboda yaen arRuns. Mmas didad Seeweoda noini didi buRa, romelsac Cingiyaenoba misca yaenma, rac yovelTa pativTa So­ris udidesia.

arRun Yyaens ganudgnen darubandelebi da wavida yaeni dar­ubandSi da waiyvana Tan mefe dimitri. Sevidnen darubandSi. darubandelebma ver gauwies winaaRmdegoba da Tavi Seafares cixe­simagres, romelsac aniyi ewodeboda. monRolebi gars Semoertynen cixes, magram verafers gaxdnen. maSin yaenma ar­Runma ubrZana mefes, raTa SebrZoleboda maT, radgan igi metad Zlieri iyo. mefe da misi jari Seesivnen cixes da Sevidnen. begas Svili, rati pirveli Sevida da aiRes cixe, maTi Tavadebi daxoc­es, wamoiyvanes tyveebi da maTi ojaxebi, wamoiRes uricxvi ganZi da cixe dawves. yaeni yvelafers xedavda. mefis mimarT igi mtru­lad iyo ganwyobili. yaenma sTxova mefes saxelovani jaWvi da mefemac maSinve uboZa da wamovida Sin.

roca gavida didi dro da moiwia wlisTavma, romelsac maT enaze urdsingi ewodeba, TxuTmet marts,78 miavlina yaenma noine­bi, romelnic Tavs daesxnen buRas da Seipyres igi, [287] aiRes mTeli misi simdidre da moiyvanes yaenTan. man ki maSinve brZa­na ganukiTxavad misi da misi Zis mokvla. marTlac mokles buRa da misi yvela naTesavi. waravlines kaci saberZneTSi, SamSi da xvarasanSi da mravali didi noini mokles. ase moxda noinTa kvla da mospoba. mefe dimitrisTan gamogzavna elCi yaenma da moiwvia igi urdoSi. roca gaigo mefem buRas sikvdili, metad Sewuxda. man moixmo Aabraham kaTalikosi da episkoposebi, monasterTa da garejis udabnos mRvdel­monazonni da Tavisi samefos yve­la mTavari. Seikribnen mefesTan. dajda mefe da didebulebic dasxdnen. maSin mefem mimarTa maT da brZana: `ismineT Cemi, kaTa­

229

likoso da episkoposebo, Cemi samefos warCinebulebo! roca gar­daicvala mamaCemi, davrCi mcirewlovani yrma monRolTa Zala­dobis winaSe, magram yovlismpyrobelma RmerTma, ufalma Cvenma, ieso qristem da yovladwmida RvTismSobelma, romlis nawilic varT Cven da patiosanma jvarma, romelic mogveca Cven, mefeebs, damicves me da mimaRwevines sisrulis asakamde, momemadla me mefoba, skiptra da porfiri mefobisa. Tqveni TanadgomiT warv­marTe mefoba da aqamde mSvidobiT aris Cemi samefo. axla gan­risxebulia yaeni, yvela Tavisi mTavari mouklavs da axla me mix­mobs TavisTan. Tu urdoSi ar waval, cudi ram melodeba. Tu mTi­uleTSi waval, iq gavmagrdebi da davicav Tavs. magram mTeli Cemi samefo maT winaSea. warmoidgineT, ramdeni qristiani mokvdeba da tyved iqneba wayvanili, eklesiebi Seigineba da mooxrdeba, xatebi da jvrebi Seimusreba. Tu urdoSi waval, danamdvilebiT vici, rom momklavs. axla ki Tqveni sibrZniT ganageT es saqme, radgan me ase mgonia: boboqaria es sawuTro, daudgromeli da warmavali, Cveni cxovreba sizmariviT da aCrdiliviT gaivlis da aucileblad da swrafad wavalT am soflidan. ra sargebloba eqneba Cems cxovrebas, Tu Cem gamo mravali adamiani mokvdeba da codviT damZimebuli waval am soflidan. me msurs, rom wavide [288] yaenTan. iyos RvTis neba: Tu me momklaven, Cemi qveyana uvne­beli darCeba.~

roca es moismines kaTalikosma, episkoposebma, moZRvrebma da mTavrebma, metad gaukvirdaT, rogor dasdo mefem suli Tav­isi erisaTvis da aseTi pasuxi miuges: `Seni Semcvleli ar aris, mefeo. RmerTma gaSoros monRolTagan sikvdili. mooxrdeba qveyana da Seni Svilebi mimoifantebian. Tu qveyana darCeba, Sen vin Segcvlis? Cven girCevT, waxvide mTiuleTSi an afxazeTSi, rogorc es mamaSenma gaakeTa. ar aris saWiro Tavis ganwirva. Cven mtkiced vrCebiT Sens erTgulebad.~

mefem ki upasuxa: `Tqven Cemi erTgulebisa da siyvarulis gamo ambobT amas. me ki mebraleba udanaSaulo eri, rogorc cxva­ri, romelsac ar SeuZlia winaaRmdegobis gaweva da arsaidan aqvs nugeSiscema. me davdeb Cems suls Cemi erisaTvis da ar daviSli urdoSi wasvlas.~ maSin yvela gaocebuli adga da Aabraham kaTa­

230

likosma Tqva: `ar ivargebs, mefeo, sulis gawirva. mravali mefe gasclia da daucavs Tavisi Tavi. aw, Tu Sen dasdeb Sens suls erisaTvis, Cven, episkoposebi vitvirTavT Sens codvebs, RvTis winaSe dagemowmebiT, raTa mowameTa Tana Seracxil iqmne, rad­gan ufali saxarebaSi ambobs: `ufro¡s amissa siyuaruli ara ars, raTa dadvas kacman suli T¢si moyusisaT¢s.~ Tu erTi moyvasisaT­vis sulis dadebaa sikeTe, ramdenad ufro sasargebloa uricxvi sulis gadarCena.~

roca mefem kaTalikosis sityvebi moismina, gaixara da gad­awyvita urdoSi wasvla didi saganZuriT. mas Tan wahyva Aabraham kaTalikosi. im mTavrebs ki, romelnic ar gahyvnen mas, Caabara Tavisi Svilebi. zogi mTiuleTSi gagzavna, zogi kaxeTSi. mcirew­lovani giorgi ki taoSi gagzavna, [289] iSxanis cixeSi, aspara­ZenSi da TviT wavida urdoSi. mefe mivida avagis asulis, xuaSa­gis qveyanaSi, sadac daxvda misi vaJi, daviTi da isic Tan waiy­vana, rom yaens mis erTgulebaSi eWvi ar Seetana. cota iares da miuaxlovdnen urdos. yaens egona, rom mefe ar mividoda masTan. amitom gamoagzavna erTi noini, saxelad siuqoli, zemoxsenebu­li iasbuRas Ze, raTa mieyvana masTan mefe. es noini win Semoxvda mefes, waiRo mTeli misi bargi da simdidre, xolo mefe Seipyro da miiyvana arRun yaenTan. yaeni yoymanobda – Tu igi dasjida mefes, aRaravin iyo mefobis Rirsi; xolo Tu ar dasjida, maSin rogor gaeSva buRas momxre da Tanamzraxveli?

xutlubuRam uTxra yaens: `nu dardob, me moviyvan afxazTa me­fis, daviTis Zes, vaxtangs da mas uboZe mefoba. maSin orive samefo Sen brZanebas daemorCileba.~ moewona es sityvebi yaens. waravli­na xutlubuRa imereTSi, daviT mefesTan da Sehpirda, rom mis Zes gaamefebda da colad miscemda Tavis asuls, oljaTs.

roca wavida xutlubuRa, mosTxoves mefe dimitris aRewera mTeli Tavisi simdidre, saganZuri, Zroxa da cxvari da saqoneli, radgan mefe Sepyrobili iyo da masTan erTad misi mTavrebi, gar­da abraham kaTalikosisa, mefes sxva gza ar hqonda da aRwera, rac hqonda simdidre. gamogzavnes kacebi da waiRes yvelaferi. aRa­raferi datoves, radgan moqalaqeebmac icodnen mefis saganZur­is Sesaxeb da Sinagamcemlebi gaxdnen. imasac amboben, rom xoja­

231

azizis Svili, romlis mamac mefe daviTma mokla da xutlubuRa, mefis winaaRmdeg erTad moqmedebdnen. roca naxa yaenma mefis sa­ganZuri, metad gaocebuli darCa da aRar undoda [290] misi dasja. naxes ra ganTavisuflebuli mefe misma vezirebma, uTxres: `Seni Tavi Sen xelSia. RamiT waiyvane morbenali cxenebi da wadi, gaeqe­ci amaT, radgan Seni sulis nacvali ara ars.~ maSin Tqva mefem: `is­mineT Cemi! me Tavidanve vicodi, rom movkvdebodi, magram davde Tavi da suli Cemi erisaTvis. axla, Tu waval, udanaSaulo eri daisjeba. ra sargeblobas momitans amqveyniuri cxovrebis SeZena, Tu suls warviwymed.~ mefem ar Seismina Tavisi mTavrebis rCeva.

movida xutlubuRa lixT­imeridan da moaxsena yaens, rom da­viT mefe Tavis Zes da afxazTa jars gamoagzavnis yaenis samsa­xurSi. roca es gaigo, yaenma kvlav daapatimra mefe dimitri. gav­ida ori dRe da kvlav Seipyres mefe da misi mcirewlovani Ze, da­viTi, romelsac wahyva misi gamzrdeli, mRvdel­monazoni mose. mefe argniT scemes da yvelas egona, rom mefes aRar moklavdnen, radgan wesad hqondaT – visac argniT scemdnen, mas aRar klavd­nen. magram ar damSvidda yaenis guliswyroma. waiyvanes mefe sam­sjavroSi, romelsac divanxanas uwodebdnen da hkiTxes, iyo Tu ara igi CingiSan­buRas Tanamzraxveli da ver dasdves brali. ma­Sin wavida erTi noini yaenTan TxovniT, raTa ar moeklaT mefe, magram ver aRasrula Tavisi Txovna. movida yaenis Tormeti mxe­dari mefis wasayvanad da mosaklavad. roca Seityo mefem, rom mosaklavad mihyavdaT, mxiaruli saxiT moikiTxa saqarTvelos didebulebi, romelnic mis nugeSis sacemlad iyvnen mosulni. [291] iqve iyo xutlubuRac. mefem Tqva: `Tu SegiZlia, yaenTan Semewie, rom ar momklas. Tu ar gsurs, Cemi Ze, daviTi mainc gad­aarCine, rom ar moklas guliswyromiT savse yaenma.~ mefem da mTavrebma tirili daiwyes. mefe gavida gareT, iloca da eziara sisxlsa da xorcsa meufisa Cvenisa qriste RvTisasa. Sesves mefe cxenze da waiyvanes erTi milionis daSorebiT. iq evedra mtarva­lebs, raTa kvlav ilocos. loculobda da cremlebi miwaze mo­edineboda. Semdeg daxara Tavi. aha, saSineli da SiSis momgvreli DdRe. bilwebma gabedes da RvTis mier cxebuls, mefe dimitris mohkveTes Tavi.

232

maSinve gamoCnda pativi, romelic miego RvTis mier cxebuls, radgan mzem Tavisi Saravandedi uCino hyo da dabnelda sruliad. warmarTebi gaocdnen. iyo aTi saaTi da mwuxramde iyo sibnele, rogorc meufis vnebis dros. aseve iyo netari da saqarTvelosT­vis wamebuli mefis sikvdilis dros, raTa gamJRavnebuliyo, rom RvTis mier cxebulni didebulni arian.

iyo mesame SabaTi wminda marxvisa, ebraelTa mier nisanad wode­buli meTormete Tvisa da Cveneburad – martisa. aRasrules mon­Rolebma guliswyroma, radgan ar dacxra maTi risxva. Seipyres yrma daviTi da mihgvares noin taCars, romelic mxedarTmTavari iyo. mas Ramesa mwuxarebasa gulisasa79 garSemoertynen karavs, romelSic yrma daviTi iyo, raTa moeklaT igi, magram ver moaxerxes. rogorc ki gaTenda, gaipara mose mRvdeli, romelic arasdros Sordeboda daviTs da Sevida taCarTan da auwya, rom daviTis mokvlas apirebd­nen. taCari maSinve wavida yaenTan da daviTis udanaSaulobaze es­aubra: `rad ginda ucodveli yrmis sikvdili, me damiTme igi.~ Seis­mina yaenma da misca yrma. taCarma Tavis saxlSi waiyvana daviTi da Caabara Tavis xojas, romelic SemdgomSi sahibdivani gaxda.

[292] mefe dimitris patiosan gvams mravali dRis ganmavloba­Si icavdnen, raTa qarTvelebs ar waeRoT. ase aRsrulda basili mTawmindelis winaswarmetyveleba. iq iyvnen qarTveli dide­bulebi, magram veravin gabeda mefis gvamis gamoTxova. maSin kaTalikosma da mosem moisyides kacebi, mosec Tan wahyva maT da RamiT moipares dimitri mefis gvami. uzenaesis gangebiT gamoC­ndnen Tbiliseli kacebi, romelTac Tevzi hqondaT wasaRebi da TevzTan erTad waiRes dimitri mefis gvami, miitanes mcxeTaSi da damarxes mamaTa samarxSi. daviTi, dimitris Ze keTilad Sein­axa taCar noinma. xolo dedofali da mefis sxva colebi damales. sorRala wavida mamamisTan, monRoleTSi, beqas asuli – samcxe­Si, mamasTan, vaxtangi mTiuleTSi iyo. yrmam misca sarCod dedo­fals skoreTis xevi da masTan iyvnen umcrosi vaJebi – manoveli da laSa. sorRalas ki mamis saxlSi Tan wahyvnen baduri da ied­gari da darCa qveyana umefod.

maSin mouwoda yaenma xutlubuRas da uTxra: `aha, gava­nadgure yvela Cemi mteri da Seni mteric – mefe dimitri aRar

233

aris mefe. Seasrule Seni danapirebi da moiyvane afxazTa mefis Ze da iyos igi mefe. maSin mogcem mTel saqarTvelos da ganage, rogorc genebos. wadi afxazeTSi.~ wavida xutlubuRa mefe da­viTTan. roca ixila mefe daviTma xutlubuRa, moixmo Tavisi jari, wamovida da Tan wamoiyvana Tavisi Ze, vaxtangi. gadmovid­nen da dadgnen taSiskarSi, qviSxeTis mindorze. movidnen sirmon noinis Svili, conciba, aliyanis Svili, yurumCi, romelic idga javaxeTis mTebSi, artansa da samcxes Sua, mTeli saqarTvelos didebulebic Seikribnen da erTgulebis mtkice Ffici dades. misca maT Tavisi Ze mefem da mravali Tavadi gamoayola da sas­wrafod wamovidnen. xolo mefe dabrunda quTaisSi. mividnen ra arRun yaenTan, ixila yaenma vaxtangi, Seiyvara igi, radgan iyo vaxtangi tanad axovani, piriT lamazi, mowyale, samarTliani, uxvi, Tavmdabali, ena­tkbili, kargi mrCeveli, yovlisa saqmis mcodne. yaenma misca mefoba mTeli saqarTvelosi da Tavisi da, oljaTi colad. gamogzavna vaxtangi da movida igi TbilisSi.

samocdameoTxe mefe, vaxtangi, Ze DdaviT, afxazTa mefisa, Zisa rusudanisi, bagratovani

movida qarTlSi mefe vaxtangi. Seikribnen kaTalikosi, episkoposni, da mTavrebi da daadges Tavze samefo gvirgvini, dasves samefo taxtze da aRasrules kurTxevis wesi. daipyro man mTeli saqarTvelo nikofsiidan darubandamde, garda beqa jayel­cixisjvarelisa da gaixares sruliad saqarTvelos mkvidrTa: `radgan mogveca Cven mefe patiosani, RvTismoyvare, tkbili da mosamarTle, axovani da mxne, kargi meomari.~ man xut­lubuRas miago pativi aTabagobisa da amirspasalarobisa, xelSi misca samefos marTva. daviTi darCa monRolebTan, taCar noin­Tan, WirSi da gaWirvebaSi, dedofali darCa skoreTSi, xolo misi sxva Zmebi mimoifantnen. xolo umcrosi Ze [294] mefe dimitrisa, giorgi, romelic uSva beqas asulma, waiyvana papamisma, beqam da aRzarda sakvirveli da umjobesi im drois kacTa Soris, rasac cxadyofs qvemoT moTxrobili.

234

gavida ori Hweli. yaen arRuns saSineli seni Seeyara – gauxma sxeulis nawilebi, daulpa xorci da Zvlebi amoeyara. saZageli da sazareli iyo sanaxavad, micvalebuls daemsgavsa. arRunis avadmyofobis dros ineba xutlubuRam daviTis gamefeba. igi ecada noinebs vaxtangisTvis waerTmiaT mefoba. taCari exmare­boda daviTs. aseve exmareboda daviTs osTa mefis Ze, saxelad farejani. amitom gamarTes bWoba, Tu romels ekuTvnoda mefo­ba. sxva qarTvel Tavadebs ar undodaT daviTis gamefeba, radgan mtkiced erTgulebdnen vaxtangs. amitomac ar misces mefoba da­viTs da mxolod adgil­adgil soflebi da miwebi misces mas.

roca gaZlierda uzenaesis risxva arRunze da misi sneuleba oTxi Tve gagrZelda da iyo igi Tavidan fexebamde daxsnili, mobezrdaT noinebs, Seikribnen da karavSi moaxrCves. es moxda im dResa da saaTs, Tormet marts, roca mokles patiosani da sana­treli, RvTis mier cxebuli mowame, brwyinvale dimitri. cxadi iyo, rom imitomac Seeyara saSineli seni arRuns, rom man mrava­li udanaSaulo sisxli daRvara da gabeda xeli Seexo RvTis mier cxebulisaTvis.

mokvda arRuni da yvela misi mrCeveli, romelic mefis sikv­di liT dasjaSi monawileobda, moispo. amieridan mieca Zalauf­leba daviTs da noinebic daviTisken iyvnen. aseve mtkiced epyra mefoba vaxtangs.

[295] noinebma waravlines kaci da moiyvanes yaenad arRunis Zma, qeRTuqoni, dasves taxtze da Caabares mTeli sayaeno. qel­RTuqonma Seiyvara vaxtangi, radgan mis gamo egona arRunze moweuli sastiki risxva. magram vaxtang mefes Seeyara raRac seni, romlisganac igi gardaicvala. da mokvda mefe vaxtangi, mxo lod sam wels mefed yofili, saRmrTo da saero saqmeebiT srulyofi­li da Semkobili, radgan misi aRmzrdeli iyo farsmanis Svili, keTili da Wkviani kaci.

roca Seityo vaxtangis sikvdili daviTma, mefe dimitris Zem, Sewuxda metad, radgan vaxtangi axalgazrda iyo da sikeTiT savse da iglova igi wesisamebr, didi pativiT dakrZala gelaTSi, mefeTa samarxSi. roca gaigo mamamisma, mefe daviTma, sasurveli da yvelasTvis sayvareli misi Zis, vaxtangis sikvdili, iseTma

235

uzomo tkivilma da mwuxarebam moicva igi, rom SeuZlebelia amis moTxroba. mefe imdenad damwuxrebuli iyo, rom veRar hpova lx­ineba da ramdenime wlis Semdeg manac Seisvena, Rirseuli siber­iT aRsavsem. man datova sami Ze, ufrosi – konstantine, SuaTana – miqeli da umcrosi – aleqsandre, romelic mas uSva dedofalma, konstantinopolisa da saberZneTis mpyrobelis, didi palial­oRosis asulma. mefe gaxda ufrosi Ze, konstantine. mis gamefe­bas win aRudga misi Zma, miqeli da daipyro raWa da argveTi. maT xelSi iSleboda samefo, maTi saqmeebi arc aris mosaxsenebeli. da ar dadga mSvidoba, vidre ar gardaicvalnen, radgan rogorc ki dazavdebodnen, maSinve kvlav ewinaaRmdegebodnen erTmaneTs.

[296] davubrundeT Zvel Txrobas, romelsac Cven mcired ga­davuxvieT. dajda ra taxtze qeRaTu, ganudga mas saberZneTis qalaqi tunRuzalo. qeRaTu saberZneTidan wamosuli iyo da egonaT, yaeni maTTvis ver moiclida da amitom ganudgnen. maSin moixmo qeRaTum Tavisi jari, mefe dimitris Ze, daviTi da qar­Tlis Tavadebi, Caabara taxti, Tavisi coli da xaTunebi elgon noins. xolo xutlubuRa da sxva qarTveli mTavrebi datova mu­RanSi, radgan eSinoda berqalnTa Semotevisa da TviT wavida da daviTi, dimitris Ze Tan waiyvana. isini garSemoertynen qalaqs. alya oTxi Tve grZeldeboda, magram ver aiRes qalaqi. bolos, mexuTe Tves, roca ukve Zalian gauWirdaT, iwyes Zlieri brZo­la. ibrZodnen daviTi da qarTvelTa mcire razmi. aiRes qalaqi da Sevidnen. iq, erT yureSi qristianeni iyvnen Sekrebilni da Seevedrnen daviTs, raTa Seewyalebina isini da daecva yaenisa­gan. Seismina daviTma, mcvelebi dauyena da daicva, aiRo xaraja da uricxvi simdidre da wamovida iqidan. farejanis, osTa mefis Zis iq yofnis dros iwyes osebma qarTlis aoxreba, darbeva da akleba, xolo qalaqi gori moaoxres da daipyres. maSin Seikrib­nen qarTlis erisTav begas Ze amadasTan qarTvelebi da moadgnen gors. mravalgzis Seebnen da qalaqSi mravali osi da qarTveli mokvda, gori mTlianad daiwva. roca gauWirdaT osebs, cixidan gadmouSves TokiT kaci, romelic gagzavnes muxranSi mdgom mon­RolebTan da daxmareba iTxoves. monRolebi SuaSi Cadgnen da daazaves mowinaaRmdegeebi. amieridan daiwyo mtroba osebsa da

236

qarTvelebs Soris, vidre mefeTa Soris brwyinvale, didma da saxelganTqmulma giorgim ar mospo es mtroba. roca yaeni Sin dabrunda, [297] moixmo daviTi da uTxra: `vinaidan Cemi samsax­urisTvis dade Tavi da Cemi erTguli xar, momicia SenTvis mefo­ba da mTeli Seni samefo.~ yaenma gamoagzavna daviTi TbilisSi, dasva mamamisis taxtze da Tan gamoayola qarTvelTa jari, SanSe, xutlubuRa da yvela didebulebi. moixmes aseve beqa samcxidan, magram man ar ineba mosvla, radgan friad gaampartavnebuli iyo da arc yaenTan midioda, da arc mefesTan. man gamogzavna Tavisi ufrosi Ze, samcxis spasalari sargisi da mTeli ganZi, rac mefe dimitrisgan hqonda mibarebuli, aseve uZvirfasesi sartyeli. movida sargisi da daukleblad moutana yovelive mefe daviTs. dasves mefe taxtze da akurTxes kaTalikosma abrahamma da episkoposebma.

samocdamexuTe mefe qarTlisa, daviT, Ze dimitri mefisa, bagratovani

misca yaenma mefe daviTs Tavisi da, oljaTi, romelic vax­tangs hyavda colad. mefe daviTma daipyro mamamisis, dimitris mTeli samefo, garda samcxisa, romelic beqas mpyrobelobaSi iyo. magram beqa pativs scemda mefe daviTs, mraval saCuqarsa da ZRvens ugzavnida. daviTi umetes dros yaenTan iyo. Tumca osTa mTavari farejani erTgulad emsaxureboda mefes, osebs da qarTvelebs mainc mtroba hqondaT. imdenad gadaekidnen erT­maneTs, rom mosaklavad imetebdnen. wavidnen osebi savaWrod qalaqSi da roca mobrundnen, naxes erTi maTxovari da misces mas mowyaleba osebma, romelTagan erTs erqva [298] saTxe, xolo meores – uzurabeg da uTxres: `maTxovaro, evedre RmerTs, rom dRes Cveni da surameli begas Svilis xmlebi erTad Seiyaros.~ cota gaiares da SemoxvdaT nadirobas myofi rati, uiaraRo. mas mcire jgufi axlda. maSinve Seuties osebma. aiRo fari ratim, dadga wylis viwro gasasvlelSi da pirvelad saTxes daartya muzaradSi, gaupo da Camoagdo. saTxe mokvda. Semdeg uzurabeg­

237

ma Seutia. hkra masac ratim jaWvian mxarSi, ganukveTa mxari da Camoagdo. ratis megobrebma mokles igi. naxes ra es, sxva osebs SeeSindaT da gaiqcnen. amaze ambobs winaswarmetyveli: `ufali ampartavanTa Sehmusravs.~ aseve sxva ambobs: `aR£ocenin ufal­man yovelni bageni mzakuarni, da ena didad metyueli.~

movida yaen Tuqalis macne daviTTan da wavida daviTi Tuqal­Tan, romelic araratis mTebSi iyo dabanakebuli. roca naxa Tuqalma DdaviT mefe, Seiyvara igi da ineba ficiT damtkiceba si­yvarulisa. asec moiqcnen da wamovida mefe Sin. misca mas yaenma dmanisi, romelic hqonda xutlubuRas, mangasaris Zmas.

cota xnis Semdeg wavidnen Tuqalisgan ltolvili noinebi – navrozi, didi arRunis Svili, romelic iyo kaci mxne, axovani, cbieri, metad marjve da aliyanis Svili, yurumCi, romlis Zma, buRa mokla Tuqalma. eseni mividnen xuarasanSi, arRunis SvilT­an, yazanTan. mas hqonda saufliswulod xuarasani. Seiyarnen da inebes, raTa yazani yofiliyo mTavari da yaeni. Seikribnen da wa­remarTnen baidos winaaRmdeg sabrZolvelad. roca gaigo yaza­nis mosvla, mouwoda baidom laSqars. Tuqalic swrafad wavida. veRar moucades mefes, aqac daicva igi RmerTma. Sexvdnen erT patara qalaqSi, zanganSi da [299] Tanaswori brZolis Sedegad orivem ukan daixia da gaiyarnen. yazani iq ar iyo. mas navrozi da xutlubuRa gamoegzavna. navrozi xelT igdes. Zlierad ibrZo­la jalirma. yazani wavida xuarasnidan. navrozi evedra Tuqals gaeSva igi da Sehfica, rom yazans xelSekruls mouyvanda. irwmu­na Tuqalma da gauSva. roca mivida yazanTan, Sekra spilenZis qva­bi da gaugzavna Tuqals, radgan Turqulad qvabs yazani ewodeba. movida TokiT Sekruli qvabi, gaukvirda da ewyina Tuqals. igi araratis mTebSi iyo.

kvlav wamovida yazani didi jariT da moulodnelad daesxa Tavs baidos uJanSi. Sekres da daaxrCves baido da masTan erTad mravali noini. aqac daicva RmerTma mefe. roca gaigo baido yaenis sikvdili Tuqalma, gaiqca da mivida samcxeSi, beqasTan, romelic batonobda taSiskaridan karnuqalaqamde. Svili ki mefe daviTTan gagzavna da mas Caabara. roca mivida yazani adar­badaganSi, romelic Tavrezia, orgzis gamougzavna mociquli

238

mefes da beqas, raTa miecaT misTvis Tuqali da misi Svili. ma­gram maT ar misces da izrunes, raTa Seewyalebina isini. yazanma misca piroba da uvnebelobis beWedi da misces Tuqali. roca yu­rumCim gaigo, rom Tuqali urdoSi waiyvanes, miegeba yaen yaza­nis elCs naxidurSi, waarTva mas Tuqali da mokla, Tavisi Zmis, baidos sikvdilisaTvis. mefe daviTma misca Tuqalis Svili da simdidre, romelic osTa mTavars, farejans hqonda mibarebuli. farejani atenis cixeSi idga, radgan ase gadauxada mas madloba yazan yaenma. magram mefem ar moindoma [300] urdoSi wasvla. mas eSinoda, radgan mas Tuqali uyvarda. sxvac iyo misi SiSis mizezi – zemoxsenebuli navrozi, arRun aRas Svili, qristianTa mteri iyo. visac Seatyobda, rom meryevi qristiani iyo, dapatiJebda da musulmanad moaqcevda. amas akeTebda yazani yaenisgan dafaru­lad. sxva siborotesac sCadioda, amitomac borotad mokvda, rasac cxad yofs qvemore naTqvami.

es navrozi metad gadidkacda da yaenis ukiTxavad ganageb­da saxelmwofo saqmeebs. mas Zalian ar uyvarda qristianebi da apirebda maT sruliad amowyvetas da eklesiebis dangrevas Tav­rezSi da sxva qalaqebSi. navrozma moiyvana qalaq marRas episko­posi, tomiT da sarwmunoebiT nasrani, romelic iyo kaci mowy­ale da keTili, friad saTno, adrindel yaenTagan pativcemuli da mamad saxeldebuli. es episkoposi Seipyro navrozma da mrava­li tkivili da Seuracxyofa miayena, raTa mas rjuli daetove­bina. magram igi Zlierad winaRudgeboda da iTmenda da amiT Seu­racxyofda mahmadis rjuls. amisaTvis gaaZeves igi. episkoposi metad moxucebuli iyo. amas kidev is ubedureba daamata nav­rozma, rom gamoagzavna erTi Tavisi ukeTuri naTesavi saqarT­velos eklesiebis mosaoxreblad. pirvelad mas unda moeoxrebi­na varZiis yovladwmida RvTismSoblis saydari da Semdeg mTel saqarTveloSi da rasac simdidres naxavda, waeRo. mas egona, rom varZiaSi uzomo simdidre, oqro, vercxli, Zvirfasi Tvlebi da margalitebi inaxeboda.

roca wamovida, jer mivida naxWevanSi da daiwyo eklesiebis dangreva. magram moiwia masze [301] yovladwmida varZiis RvTism­Soblis risxva, radgan igi midioda varZiis RvTismSoblis

239

mosaoxreblad da patiosani jvris dasamxobad. amisTvis daeca mas mexi, romelmac sruliad gaacamtvera da dawva Zvlianad. aseTi sakvirvelebiT daicva Tavisi samyofeli varZiis RvTismSobelma. navrozzec moiwia RvTis risxva, radgan ganrisxda yaeni yazani misi usamarTlo da boroti saqmeebisaTvis. yazani iyo keTili da uboroto, yvela adrindel yaenebze samarTliani. man jaWvi gaaba or SeSaze da mravlad moaba eJvnebi, raTa esmodes eJvanTa xma da gaigos, Tu ra sasjeli aqvT glaxak da mdabio kacebs da TviT gani­kiTxos. mas ise uyvarda samarTali, rom misi yaenobis dros ar iyo usamarTloba da Zaladoba, arc didTagan da arc mcireTagan. ami­tomac Serisxuli navrozi gaiqca xuarasanSi. mas daedevna zemox­senebuli xutlubuRa noini, daewia da mokla igi da misi Svili da yvela misi naTesavi. moispo saxsenebeli misi, rogorc ambobs saRmrTo werili ̀ moispen uRmrTo, raTa ara ixilos dideba RvTi­sa.~ ase warwymda misi saxsenebeli da damSviddnen monRolebi. ya­zan yaenma iwyo qveynis marTva samarTlianad.

gamoagzavna Sikriki yazan yaenma da moixmo daviT mefe. igi saswrafod gaemzada da mivida kaxeTsa da hereTSi. mividnen mas­Tan her­kaxeTis didebulebi da aznaurebi, erisTavi samadavla, kaci [302] Semkuli meomris saukeTeso TvisebebiT, rCeuli is­ris mtyorcneli, msgavsi ebraeli mosomaxosi, gindac saxelo­vani mirmidonTa winamZRolis, neoptolemeos piRasi rCeulisa. mefe daviTma rCeva hkiTxa vezirebs, wasuliyo urdoSi Tu ara. vezirebma wasvla urCies. magram mefem maT ar daujera da ukan dabrunda, radgan monRolTa yaenis xilvis eSinoda. igi wavida mTiuleTSi, dadga JinvanSi, Sekra siba da mcvelebi daayena. TviT mefe ki mTiuleTSi dabanakda. man Tavisi umcrosi Zma, vaxtangi elCad gagzavna baTos SviliSvilTan da Sehpirda, rom gzas mis­cemda yaenis winaaRmdeg wasasvlelad. man miiRo es piroba da Tavis mxriv SesTavaza qveyana da didi simdidre. roca yazan yaenma gaigo mefe daviTis gandgomis ambavi, gamogzavna mxedarT­mTavari xutlubuRa, romelsac beglar­begs uwodebdnen, didi jariT. movida xutlubuRa da dadga TbilisSi, gagzavna moci­quli mefe daviTTan, iTxova kacebi, romelTa ndobac SeiZlebo­da da SesTavaza zavi da Txova yazanis erTguleba, raTa ar gada­

240

suliyo mtris mxareze. mefem gamogzavna kaTalikosi abrahami, burseli ivane da Tbilisis mosamarTle. man iTxova mZevlebi da fics Sehpirda. xolo monRolebma Sehfices Tavisi rjulisame­br da misces mZevlebad xutlubuRas Svili sibuCi, yurumCis Zma arfa da sxva noinTa Svilebi, yaenis beWedi da mtkice xelSeux­ebloba. mefe movida maT sanaxavad da aRuTqva urdoSi wasvla. xutlubuRam pativiT miiRo igi da gauSva. daviTi Sin dabrunda, mZevlebi daasaCuqra da gauSva.

roca dadga gazafxuli, kvlav ixmes daviTi urdoSi. magram [303] man kvlav ar ineba wasvla, radgan eSinoda. amitom gagzavna Tavisi Zma, baduri did yaenTan, ToxTasTan. roca es gaigo yazan yaenma, kv­lav gamogzavna mxedarTmTavari xutlubuRa uricxvi jariT. mov­idnen somxiTSi da kvlav ixmes mefe da Sehpirdnen did saCuqrebs. kvlav waravlina kaTalikosi abrahami, Tbilisis mosamarTle da ivane burseli da Sehpirda, rom mividoda. MmonRolebi mixvdnen, rom daviTi mizezs eZebda, rom ar misuliyo, Seipyres ivane burseli da mokles, kaTalikosi da mosamarTle ki uvneblad gauSves. wamovid­nen mTiuleTisken, moaoxres somxiTi, qarTli, TrialeTi, erwo da dadgnen muxranSi, xerkSi, bazaleTSi, erwoSi da TianeTSi. magram am adgilebSi ver eteodnen, rom dabanakebuliyvnen da arbevdnen qarTls da zemoxsenebul adgilebs. uricxvi daatyveves da max­viliT mospes da mieca qveyana gasanadgureblad Cvenive codvebis gamo. im wels gamoCnda Subis msgavsi kudiani varskvlavi Crdiloe­Tis mxares da idga oTxi Tve da yovel Rame Cndeboda es Subis saxis varskvlavi da ambobdnen: `SubiT mospobas moaswavebs.~

kvlav inebes monRolebma mefesTan dazaveba da gaugzavnes mociquli, raTa mefem Sehficos yazans erTguleba da ar misces gza baTos SviliSvils, did yaen ToxTas. mefe daTanxmda. mas misces misi samefo da dades fici. daviTma gaagzavna urdoSi deda dedofali, Tavisi umcrosi Zma, manoveli, kaTalikosi abrahami da dedofali, misi coli, oljaTi, raTa moegvarebinaT misi saqmeebi. roca mividnen urdoSi, xutlubuRam pativiT mi­iRo isini, swrafad dabrunda da misca daviT mefes Tbilisi da misi samefo da wavida urdoSi da Tan waiyvana dedofali olja­Ti. kvlav damSvidda mooxrebuli qveyana.

241

roca gavida zamTari da dadga zafxuli, gamogzavnes moci­quli mefe daviTTan, raTa gaegoT, iyo Tu ara mefe kvlav [304] yaenis erTguli. am kacma Seityo, rom daviTs baduri gaegzavna yaen ToxTasTan da gamosasvlel gzas Sehpirebia. acnoba yazans, xolo igi gawyra da gamoagzavna yurumCi, Tavisi Sinauri kaci, aRnaji da SanSe mxargrZeli. moixmes daviTis Zma, yrma giorgi, romelic beqas asulma Sva da aRzarda. mxolod igi Sva dedam, rogorc martorqa, radgan deda ver SeZlebda sxva aseTis gaCe­nas. amas cxadyofs qvemoT monaTxrobi.

giorgi iyo beqas saxlSi. beqa gadidkacebuli iyo. mis mflobe­lobaSi iyo taSiskaridan speramde da TviT zRvamde: samcxe, aWara, SavSeTi, klarjeTi, nigalisxevi, xolo WaneTi mTlianad misca mas berZenTa mefem, komninosma aleqsim, romelmac beqas asuli colad moiyvana. mas ekuTvnoda tao, artani, kola, karnifora da kari, aseve miwebi da cixeebi, artanuji da klarjeTis Tormeti udab­no, didebuli aznaurebi, monastrebi. beqa xarks uxdida yazans da laSqriTac Seeweoda. mas sTxoves yrma giorgi, raTa mefed daes­vaT Tavisi Zmis, daviTis wil. beqam aRasrula da misca, Tan didi laSqari gaayola. waiyvanes giorgi da mefed dasves. Tumca asakiT mcire iyo giorgi, mas uwinaswarmetyveles uZleveloba.

samocdameeqvse mefe qarTlisa, giorgi, Ze dimitri mefisa da Zma daviT mefisa, bagratovani

yrma giorgi Tbilisis mefe iyo. roca movida gazafxuli, kv­lav gamogzavna yazan yaenma igive xutlubuRa Zlieri jariT da [305] mravali sxva noinic da dadgnen zemoxsenebul adgilebSi da saSinlad moaoxres qarTli. xolo mefe daviTi dadga xadaSi. quenifleveli Salva gamoeqca mefes, romlisganac mravlad iyo dasaCuqrebuli. Salvam daiviwya esoden didi wyaloba da mivida xutlubuRa noinTan, romelsac Zalian gaexarda, pativiT miiRo da megzurad daniSna. Seudgnen cxrazmis xevis gzas da gavid­nen cxavatis mTas da cxrazmis xevs Soris, adgilze, romelsac ewodeboda lomisa. roca gaigo daviTma Salva queniflevelis

242

orguloba, dabanakda cikareSi, radgan cikare mtrisaTvis Seu­vali iyo. Caiara xutlubuRam, gaiara xada, gadavida xevze da gaemarTa gveleTisaken, radgan iq eguleboda mefe daviTi. moad­gnen stefanwmindas, magram sofeli RvTis gangebiT gamagrda. wina rigebSi iyvnen quenifleveli Salva, osTa mTavari bayaTar da muxranSi mdgomi monRoli banTanaRuTi. roca naxes, rom ste­fanelebs verafers avnebdnen da mefec iq ar iyo, iTxoves co­taodeni sakvebi. stefanelebma misces da aiyarnen, gadmovidnen xadaSi. mefe ki cikareSi iyo. mefesTan erTgulad dadgnen sura­meli hamada, amirejibi abazas Ze, Wila da qarTveli da somxiTari aznaurebi da didi erTguleba aCvenes.

roca Seityo xutlubuRam, rom mefe cikareSi iyo, gayo laSqari da nawili gaagzavna cxavatis gziT, raTa ase Semoua­ron da Sevidnen cikareSi. sxvanairad iq Sesvla SeuZlebeli iyo. maSin meore laSqarma qvemodan Semouara da gavidnen cxavatSi. roca es gaigo mefem, gagzavna mcire laSqari da iyo didi brZo­la [306] da mokvda uricxvi monRoli, radgan viwro gzaze Semo­suli iyo xuTasi meomari da gzis siviwrovis gamo veRar SeZles gaRweva. xuTasive Seipyres: zogi mokles, vinc cocxali gadar­Ca, mefes mohgvares. xolo sxvebi gaiqcnen. mefis jari gamovida xadis Tavze, erT goraze, romelic cikares pirispiraa da iyo didi omi. kargad ibrZodnen mefis saxleulni, xadelebi, zogni, xevidan mosuli rCeulebi. gansakuTrebiT bevri monRoli mok­les mTiulebma, radgan fexiT swrafad moZraobdnen. cxenosnebi ver Sediodnen iq da monRolebi qveiTad ibrZodnen. maT exmare­bodnen ivanes Ze SanSe, osebi, romelTac gori hqondaT dapyro­bili, mesxTa laSqari, romelic samcxis mTavars, beqas gamoegza­vna: Torelni, Tmogvelni, taoelni. omi saRamomde gagrZelda. gzis siviwrovis gamo ver Seerivnen erTmaneTs da gaiyarnen. monRolebi xadaSi dabrundnen. uSvela mefes RmerTma, cxavati­dan Sesuli laSqari gaiqca, mxolod xuTasi kaci darCa. xut­lubuRasac didad evno. igi mixvda, rom ar Rirda cikareSi Sesv­la, aiyara RamiT, daadga lomisTavis gzas, daesxa qarTls da Tu vinme iyo darCenili, daxoca da daatyveva. moaoxres qarTli da wavidnen yaen yazanTan.

243

movida gazafxuli. yaenis brZanebiT igive xutlubuRa uZlieresi jariT wamovida da movida TbilisSi. mas mTiuleTSi undoda Sesvla. roca es gaiges qveynis didebulebma, metad Sewuxdnen da eZebdnen xerxs, rogorme gadaerCinaT qveyana mon­RolTagan, Tuki ram iyo darCenili qveynisagan. Seikribnen mefe daviTTan da Txoves wasuliyo yazanTan [307] da uvnebelobis da simtkicis fici mieRo misgan. ismina mefem da gadawyvita urdoSi wasvla, sTxova yaens zavi da fici. yaenma didad gaixara da aR­uTqva mefes uvnebeloba da qveynis dacva im pirobiT, Tu mefe yaens eaxleboda. maSin igi mefes mSvidobiT daabrunebda qveyana­Si. zavis da uvnebelobis ficis misaRebad ivane burseli gaagza­vnes. man aiRo fici da movida mefesTan da moaxsena: `xutlubu­Ra sarwmuno kacia da pirobas ar daarRvevs, vgoneb, SeTanxmeba moxdeba.~ monRolebma mZevlebic SesTavazes.80 roca es gaiges qarTvelebma, her­kaxTa, gaixares didad da urCevdnen mefes was­vlas. magram mefem ar Seismina, radgan monRolebis eSinoda da dadga gueleTSi. didebulebma icodnen, rom xutlubuRa qveya­nas aaoxrebda. mefis nebarTviT bevri maTgani xutlubuRasTan wavida qveynis gadasarCenad da manac sixaruliT miiRo isini. qarTlis qveyana ki kvlav moaoxra. mxolod mTiuleTi gadarCa. xutlubuRa urdoSi wavida.

Semodgomaze mefe daviTi Cavida cxrazmis xevSi da daiwyo Salva queniflevelis mamulis aoxreba misi orgulobis gamo. gasaWirSi Cavardnilma Salvam Txova suramel msaxurTuxucess da qarTlis erisTavs, hamadas, mefisTvis eTxova patieba. hama­dam moaxsena mefes. mefem ar moindoma Salvas daWera da hamadas uboZa misi Tavi. Salvam gadaiyara Tavze nacari da Tqva: `es aris mefis orgulTa misagebeli.~ mefem Seundo Salvas.

am dros mefis Zma vaxtangi, romelic SeiZula daviTma da Seipyro [308] da Jinvanis cixeSi hyavda gamomwyvdeuli, gamoipa­ra da mivida ivane burselTan da uTxra: `aranairi danaSauli ar Camidenia Cemi Zmis winaaRmdeg. me axla ar waval urdoSi, mis mtrebTan. gagzavne kaci mefesTan da Seatyobine Cemi aq yofna. Tu Semomficavs, rom zians ar momayenebs da ar Semipyrobs, mas­Tan mival da cota sarCoc momces.~ ivanem gagzavna kaci mefe da­

244

viTTan da yovelive moaxsena. mefem gaixara da ficiT misca pi­roba, waiyvana Tavisi Zma da kargad eqceoda. magram kvlav Seepa­ra eWvi vaxtangis erTgulebaSi, radgan vaxtangma colad SeirTo Saburis Zis asuli. vaxtangma pativayrilad yofna veRar Aaitana da wavida urdoSi yazan yaenTan. man kargad miiRo vaxtangi da misca mefoba. yaenma vaxtangs Tan gamoayola xutlubuRa noini uZlieresi jariT da movidnen TbilisSi. iq maT mxares iyvnen monRolebi da qarTvelebi, samcxis batonis, beqas Svili, sargis spasalari, taoelni, Torelni, Tmogvelni da somxiTarni, miT umetes, rom SanSe Tavidanve TbilisSi iyo.

samocdameSvide mefe qarTlisa, vaxtang, Ze dimitri mefisa da Zma DdaviT mefisa da

giorgi mefisa, bagratovani

roca gaigo mefe daviTma, rom vaxtangi unda mefe gamxdari­yo, gaagzavna igive burseli zavisaTvis da aRuTqva urdoSi was­vla, Tu simtkicis fics da mZevlebs miscemdnen. xutlubuRam Sehfica da yvela Txovna Seusrula. wavida burseli mefesTan. mefes gauxarda da gaagzavna dedofali, Aabraham kaTalikosi da burseli. movida xutlubuRa muxranSi, sxva noinebi ki baza­leTSi miegebnen oljaTs da yaenis msgavsi pativiT Sexvdnen. maT misces oljaTs simtkicis piroba, yaenis beWedi da xelsaxoci, radgan aseTi iyo ficis sandoobis wesi. aseve misces mas mZevlad xutlubuRas Svili, sibuCi. oljaTi iq daitoves, xolo Aabraham kaTalikosi, mosamarTle da burseli mefis mosayvanad gaagza­vna. roca mefem Seityo, rom oljaTi monRolebma daitoves, es moimizeza da ar isurva monRolTa naxva, radgan didi SiSi hqon­da maTi. gaagzavna isev kaTalikosi, mosamarTle da burseli da iTxova oljaTi da mxolod amis Semdeg aRuTqva naxva. roca mividnen xutlubuRasTan da man gaigo, rom mefe ar movida, uTxra bursels: `kaco, tyuili ra aris. me mtkice ficiT Semog­ficeT da ar movida. axla miiRe tyuilis sanacvlo pativi.~ gan­risxebulma xutlubuRam mokla burseli. misi gvami aiRo SanSem

245

da gagzavna mis sasaflaoze. vaxtangs daumtkices mefoba, ol­jaTi ki gagzavnes urdoSi.

monRolebi kvlav wavidnen mTiuleTSi da gadavidnen gueleT­Si, radgan mefe iq iyo gamagrebuli da didad avnebda monRolebs. roca darwmundnen monRolebi, rom gueleTis aReba SeuZlebeli iyo, aiyarnen da wamovidnen. amas qarebic daerTo. mTiulebma mravali monRoli mokles. uamravi monRoli daiRupa zandukis xevSi. Camovidnen qarTlSi da wavidnen yazanTan da mihguares mas oljaTi. roca mefe darwmunda, rom mas mis cols, oljaTs aRar miscemdnen, iqorwina qarTlis erisTavis, hamadas asulze, friad lamaz qalze. am areulobis dros qarTlSi ar iyo arc Tesva, arc [309] Seneba, rogorc aqab mefis dros elias mier sami weli da eqvsi Tve. magram aq xuT wels gagrZelda ubedureba, radgan ganrisxda RmerTi sibilweTa da sodomur codvaTaTvis. pirvelad mware ty­veobaSi viyaviT, meored – barbarosTa mier mospobilni da daxo­cilni da mesamed – puri aRar iyo. arc did fasad SeiZleboda misi yidva. SimSili ise mZvinvarebda, rom uwminduri mZoris Wamasac ar eridebodnen. quCebi da moednebi, gzebi, mindvrebi, qalaqebi da soflebi savse iyo mkvdrebiT. Cvilebi mkvdar dedaTa ZuZus swovdnen. umravlesoba qarTlidan samcxeSi wavida, beqas mamul­Si, sadac puris yidva SeiZleboda. beqas meuRle vaxaxi, yovlad Semkuli qali, did da uzomo mowyalebas gascemda.

vaxtangis mefoba damtkicda. yazanma mas misca Tbilisi, somx­iTi, dmanisi da samSvilde. vaxtangi ar ewinaaRmdegeboda Tavis Zmas, daviTs, radgan igi iyo yovelmxriv srulyofili, sarwmu­noebiT mtkice, eklesiaTa pativismcemeli, mSvidi, Tavmdabali, aravisi Surda. vaxtangi iyo wynari da uSfoTveli.

im xanebSi metad gaZlierda samcxis mTavari, beqa. swored ma­Sin gamoCndnen saberZneTSi myofi Turqebi, romelnic zafxulSi parxlis mTebSi iyvnen dabanakebuli, xolo zamTarSi – pontos maxloblad. Seikriba samoci aTasi kaci azat­moses, mxne da Zlieri kacis meTaurobiT. es azat­mose mTeli Tavisi [311] ZalebiT wam­ovida mTeli saqarTvelos mosaoxreblad. roca movida basiansa da taoSi, daiwyo saSineli aoxreba da xocva­Jleta. SeuZlebelia imis moTxroba, ramdeni adamiani iqna mokluli da tyved ayvanili,

246

rogor uwyalod xocavdnen berebs, yrmebs da Wabukebs, Cvilebs dedis ZuZus aklavdnen. aravin eloda TurqTa gamoCenas, amitom tao moumzadebeli daxvda da veravin SeZlo gaqceva. tao imdenad mooxrda, rom vaSlovanidan wamosuli Turqebi Sevidnen mur­RulSi da nigalisxevis uval adgilebSi, sadac xerxemalis ZeTa aznaurebma bevri daxoces. taos erisTavs, Taya fanaskertels, mcire laSqari hyavda. amitom igi ki SeebrZola Turqebs TorT­omis ZirSi, cixesTan da didadac avno, magram TurqTa simravlis gamo isini qveynidan ver gaaZeva. piriqiT, Turqebi ufro gamZvin­vardnen da aoxrebdnen taos. am ambavma beqamde moaRwia. beqa, gon­ieri da brZeni mTavari, metad Sewuxda da mouwoda yvela Tavis qveSevrdoms da wavida TurqebTan saomrad. magram man ver mius­wro, radgan Turqebi Tavis sazamTro banakSi wasuliyvnen. Sewux­da beqa taos mooxrebis gamo da dabrunda saxlSi.

mis suls metad umZimda taoSi misvla. raki TurqTa winaaRmdeg sabrZolvelad iyo anTebuli misi suli, moixmo samcxis da Sav­SeT­klarjeTis didebulebi da Tqva: `ismineT Cemi sityva, mTa­varno saqarTvelosano, Zmano da Cemo TanamonaTesaveno! didma da saxelovanma, skiptrisa da porfiris mqonebelTa Soris yve­laze ganTqmulma mefem, daviTma, dasca da daamxo TurqTa modg­mis Zliereba da gaaZeva isini Tavisi samefodan. im droidan aRar gamoCenilan Turqebi. da axla, Cveni codvebis gamo kvlav gamZv­invardnen da moaoxres tao, uricxvi adamiani tyved aiyvanes [312] da maxviliT mokles, eklesiebi daangries, siwmindeni Seagines da kvlav emzadebian qristianTa gasanadgureblad da mosaoxre­blad. mefe Seviwroebulia monRolTa mier, saqarTvelos Tav­kacni gandgomilan da aravinaa TurqTa winaaRmdegobis gamwevi. aw ismineT Cemi, naTesavno da erTmorwmuneno! SevkriboT Cveni Zalebi da SevebrZoloT Turqebs, ar mivceT Cveni Tavi da Cveni Svilebi. RmerTi ar gagvwiravs masze mindobilebs da morwmu­neebs da mogvcems Zalas davamarcxoT isini, rogorc misca man Zala Cvens mamebs. davdoT Tavi Cveni rjulis SeugineblobisaT­vis da Cveni ZmebisaTvis. RmerTi ueWvelad gvixsnis.~

roca es moismines mTavrebma da beqas meomrebma, sixaruliT daeTanxmnen da gadawyvites TurqTa winaaRmdeg galaSqreba. mcire

247

xniT, zafxulamde daiSalnen. daiwyes Turqebma zemoT svla da Sekribes samoci aTasi kaci, radgan yvela qalaqidan gamohyvnen maT sarkinozebi qristianTa dasaxocad, ara mxolod Turqni, aramed sparsnic. gaigo Tu ara beqam TurqTa mosvlis ambavi, moixmo yve­la Tavisi qveSevrdomi, taSiskaridan basianamde, mesxni, SavSel­ni, klarjni, kola­artan­karniforelni, taoelni, radgan mas ekuTvnoda es miwebi. aseve moixmo man Tmogvelni da Torelni da Seikriba Tormeti aTasi kaci da gaemarTa TurqTa winaaRmdeg sa­brZolvelad. Turqebi ki parxlis mTebSi amovidnen da iq dabanakd­nen. gagzavnes jari vaSlovanis mosaoxreblad da undodaT beqas samflobeloSi, samcxeSi da qarTlSi da somxiTSi misvla. roca mividnen Turqebi vaSlovanSi aTi aTasi kaciT, maT winaaRmdeg gam­ovidnen beqas mebrZolebi – xuTasi kaci, romelnic mcvelebad gae­gzavnaT da dadgnen cixe­simagreebSi. iyo Zlieri brZola da gaiqc­nen Turqebi. [313] bevri Turqi amowyvites am cixe­simagreebSi. ase exmareboda RmerTi beqas Turqebze gamarjvebaSi.

gaigo ra beqam TurqTa vaSlovanidan gaqcevis ambavi, friad gaixara da saswrafod wavida sperSi da baberdSi, sadac idgnen Turqebi. Turqebma roca naxes Tavisi jaris mcire laSqriT dama­rcxeba, ganrisxdnen da aRrWendnen kbilebs. maTma mTavarma, azat­mosem, mouwoda Turqebs, gamoarCia ocdaaTi aTasi kaci da gaemarTa vaSlovanisken Tavisi meomrebis sisxlis saZebnelad. man ar icoda, rom beqa vaSlovans uaxlovdeboda. ocdaaTi aTasi meomari azat­mosem taosken gauSva da uTxra: `me waval vaSlo­vanSi, movaoxreb da Cems sisxls avinazRaureb. Tqven wadiT taoSi, mospeT, Tu vinmea darCenili da dabanakdiT. mec gamarjvebuli movbrundebi da moval banaSi. iq SevikriboT da movspoT mTeli saqarTvelo.~ da ase wavida vaSlovanisken.

maSin SeiaraRda mandaturTuxucesi beqa da misi jari da gae­marTnen Turqebisken. maT ar icodnen, rom Turqebi vaSlovanSi wavidnen. mcire xnis Semdeg oTxi Turqi daiWires da mouyvanes beqas. man hkiTxa TurqTa ambavi, Tu sad iyvnen axla isini. oTxives cal­calke hkiTxa da oTxivem erTi da igive upasuxa: `azat­mose ocdaaTi aTasi mxedriT vaSlovanSi wavida, ormoci aTasi datova da gamoagzavna taoSi. xval an zeg aq iqneba.~

248

daijera maTi sityvebi beqam da orad gayo Tavisi laSqari. rCeuli da ricxobrivad ufro didi laSqari misca Tavis ufros Svils, sargiss, romelic abjrismtvirTveli iyo da gagzavna azat­moses winaaRmdeg vaSlovanSi. saswrafod wavida sargisi da daewia vaSlovanis mTebze mimaval Turqebs. dainaxes Turqebma maT ukan momavali laSqari, gaocdnen, moabrunes Tavisi cxenebi sargisisken. [314] ixiles qarTvelTa laSqris simcire – mesxebi mx­olod xuTasi kaci iyo, xolo Turqni – ocdaaTi aTasi, gaixares da egonaT, rom yvelas gaanadgurebdnen. magram sargisis mxedrebma uSiSrad Seuties. TviT sargisi win miuZRoda jars. misma meom­rebma mxned Seuties mters. sastiki brZola gaCaRda. pirvelive Setakebis Sedegad gaiqcnen Turqebi. ukan mobrunebulma mesxebma xuTascameti mkvdari Turqi daTvales. bevri devnisas mokvda. devnes Turqebi mzis Casvlamde. moxeda RmerTma wyalobiT jvris mosavT, radgan saocaria is, rom aseTi omis dros beqas laSqri­dan xuT usaxelo meomarze meti ar daRupula. ase misca RmerTma Zleva da gamarjveba Turqebze beqas laSqars. sargisi, miuxedavad imisa, rom Wabuki iyo, mamacurad ibrZoda, radgan mas Tavisi gva­risgan mosdgamda mxneoba da mamapapiseuli vaJkacoba.

beqa gaemarTa TurqTa ojaxebisaken. Soridan dainaxes Turqeb­ma mTidan momavali beqa da misi jari. swrafad mobrundnen da gai­qcnen. maTma ojaxebma ki mTebs miaSures, aRarc Tavisi simdidris dardi hqondaT da yvelafers hyridnen. beqa da misi jari daedev­na maT, iWerdnen da xocavdnen. maTi ricxvi uTvalavi iyo. mcire raodenobiT Turqebi speris cixeSi da norqalaqSi Sevidnen. dae­wivnen maT beqas meomrebi da Seaviwroves. gza viwro iyo, xolo TurqTa ojaxebi uamravi. amitom maT gaqceva ar SeeZloT. Sevi­wrovdnen Turqebi da rogorc cxvars, ise iWerdnen maT da xocavd­nen. magram [315] aseTi ramec moxda: sargisisgan gaqceuli Turqebi uknidan daewivnen mandaturTuxuces beqas. magram mesxebma kvlav daamarcxes Turqebi, miadgnen qalaq spers da pirvelive Setake­baSi aiRes qalaqi, garda cixisa da aivsnen saqonliT, oqroTi, ver­cxliT, farCiT, jogiT, cxeniT da aqlemiT, ZroxiT da cxvriT da maTsave saxedrebs ahkides da Zlivs wamoiRes. iseTi Zala misca RmerTma beqas, rom mis meomarTagan erTic ar daRupula.

249

aiRo beqam qalaqi speri da orasi gaqceuli Turqi Cavida pon­tos mxares. gamarjvebuli sargisi mamisken wamovida da moma­valma aaoxra noraqalaqi, aavso Tavisi jari saqonliT, alafiT, tyveebiT da ase Zlevamosili movida mamasTan. roca gaZlierda speris alya, mougzavnes beqas mociquli: `Cven yaen yazanisani varT, Turqebi pontos mxares gadaixvewnen. aw gevedrebiT, gagvecale da ukan daixie. Cven uzomo oqros, vercxls, jors da cxens mogcemT.~ ismina beqam, aiRo uricxvi ganZi speridan da baberdidan da Zlevamosili mobrunda. miegebnen mas mTavrebi karnuqalaqidan da moarTves MmaTac ZRveni, alafi da arc maT avno. aseTi Zleva mianiWa RmerTma beqas da dabrunda igi Sin uam­ravi saqonliT. radgan beqa iyo monasterTa da eklesiaTa maSen­ebeli, monazonTa, xucesTa da mowese kacTa pativismcemeli da ar akldeboda locvas ciskarze, SuadReze da saRamos. arc misi laSqari akldeboda samive locvas, amitomac umarjvebda mas RmerTi da misca mas yaenma yazanma kari da misi Semogareni.

Cven davubrundeT adre naTqvams. im xanebSi daiwyo yazan yaenma egviptelTa winaaRmdeg laSqroba da mouwoda mefe vaxtangs. beqa­mac misca Tavisi rCeuli laSqari, romelic siiT Caabara.81 wavida yazani da Sevida asurastanisa da Samis qveynebSi da moaoxra. misi laSqari didi iyo – asocdaaTi aTasi kaci. roca es gaigo misris sultanma, romelsac saxelad [316] erqva nasar meliqi, Sekriba mTeli Tavisi jari, mivida da moemzada saomrad. iyo sastiki omi, sadac xutlubuRa noini aTasi mxedriT win daudga yazans, radgan yazanis winaaRmdeg mimarTes egviptelebma didi Zalebi. aTasi kaci­dan eqvsasi daxoces. xutlubuRas oTxasiRa darCa da mainc sZlia da gaaqcia mteri. mas daexmara Cofan sulduri xuTasi kaciT. maT Soris iyo vaxtangi Tavisi jariT, romelic mamacurad ibrZoda. orive mxridan uricxvi daiRupa. egviptelebi da sultani nasar me­liqi gaiqcnen. yazani maT daedevna. Semdeg ukan mobrunda da sami dRe daisvena. xolo meoTxe dRes kvlav daedevnen, daewivnen da amowyvites. moedvnen iqaurobas monRolebi da aaoxres. laSqarma wminda qalaqamde, ierusalimamde miaRwia, sadac uamravi qristiani, ufro meti ki sparsi mokles. yazani wavida diamuSes winaaRmdeg, romelic igive damaskoa. maT ki, RvTis saxeliT Sewyalebis mTx­

250

ovnelebma, misces qalaqi da uricxvi saqoneli. gaamagra yazanma damasko da axlomdebare qalaqebi da dahyo iq oTxi Tve. Semdeg da­tova qalaqis mcvelebi da wamovida Tavis saxlSi, TavrezSi. roca dadga zafxuli, damaskelebma gamoyares yazanis mcvelebi. rogorc ki es gaigo yazanma, moixmo Tavisi spaspeti xutlubuRa, mefe vax­tangi da saqarTvelos mTavrebi da gaagzavna sultnis winaaRmdeg saomrad. mividnen da Sevidnen SamSi da damaskoSi. aoxrebdnen dam­askos, magram ver aiRes. gaiares didi Aantioqia da mividnen Razamde. sultanma ver gabeda maTTan omi. eqvsi Tve aoxrebdnen. Semdeg wam­ovidnen da movidnen gamarjvebulebi yazanTan.

DdaviT mefe ar endoboda monRolebs. zafxuls igi mTiuleTSi atarebda, xolo zamTars – qarTlSi. amitomac iSleboda qarTlis samefo. mTavari bayaTari gaZlierda da aoxrebda qarTls da Tria­leTs. aznaurebs TavianTi mamulebidan aZevebda. did gaWirvebaSi iyo qarTli. mefe daviTma Sekriba mTiulebi da mivida TbilisSi. mas hyavda cxenosani da qveiTi TxuTmeti aTasi kaci. igi Tavs daesxa sazafxulod mimaval yivCayebs. zogma yivCayma qalaqSi SeaRwia, zogic mtkvris napiriT gaiqca. es ambavi gaigo vaxtangma, romelic tabaxmelaSi iyo da wavida mcire razmiT, gaiara xidi da saxiuda­beli, gavida maxaTaze, radgan daviTi Tavisi laSqriT maxaTas qe­dis Tavze idga. vaxtangi qvemodan miadga, dadga, magram ver gabeda Sebma, radgan daviTis laSqari didi iyo. maSin orive mxridan [317] mcire jgufebi gamoeyo da Seebnen. daviTis mxare gaaqcies. ori Zma da maTi Svilebi daxoces. roca omi gacxarda, aTasi gaqceuli yivCayi SeurTda vaxtangis jars. moiwia RvTis risxva da gaiqca da­viTi, misi Zlieri jari ki umoqmedo iyo. daviTs omi veRar gaebeda. yivCayebi da qarTvelebi ukan daudgnen da devnes jaWvamde, uam­ravi kaci daxoces. vaxtangi ar iyo Zmis mteri, magram MmonRolTa SiSiT iZulebuli iyo Zmas Sebmoda. gaigo ra daviTis damarcxebis ambavi, bayaTarma sastikad aaoxra qarTli. daviTi winaaRmdegobas ver uwevda. Tanac saSineli seni Seeyara – nekresis qari da xel­fexi waerTva. daviTi urwmuno iyo, RvTis SiSi ar hqonda. amitomac uRono iyo sens SebrZoleboda. bayaTari ki aoxrebda qveyanas, xo­cavda xalxs. surameli hamada da rati Zlier winaaRmdegobas uw­evdnen. bayaTarma gamrekels, kaxas Zes, Zamis cixe waarTva. gaigo

251

es beqam, movida didi laSqriT. cixidan gamosuli bayaTari win daxvda beqas mowinave razms. ficxeli omi daiwyo. pirvelive Seb­mis Semdeg bayaTari gaiqca da Sevida cixeSi. mivida beqa da miadga cixes mTeli Tavisi ZalebiT. roca naxes osebma beqas Zala, iTxoves RvTis saxeliT Sewyaleba da aRuTqves, rom aRar Seawuxebdnen. ase Cabarda bayaTari beqas. Semdeg bayaTari mokvda.

axla monRolTa ambavs mogiTxrobT. egviptelebma damaskos mcvelebi rom gamoyares, ganrisxebulma yazanma igive xutlubu­Ra gagzavna Zlieri jariT da vaxtangic qarTvelTa jariT. sul­tanma roca gaigo maTi misvla, miegeba maT saomrad da iyo Zlieri omi. orive mxridan uricxvi adamiani daiRupa. im dRes omis bedi ver gadawyda, Ramem daaSora mowinaaRmdegeebi. roca ukan daix­ies, monRolebma naxes didi qedi da iq dadga xutlubuRa Tavisi xalxiT. masTan iyvnen useini da sevinji. xolo sibuCi, xutlubu­Ras Svili, miuaxlovda sultans da dadga vakeSi. mas axlda beqas laSqari, yvelas cxeni Tan hyavda. sultanma moaxerxa da monRol­Ta ukan wyali CamouSva. im Rames iseTi lafi dadga, rom cxeni da kaci, orive dafara. roca gaTenda, naxes monRolebma maT ukan lafi da win laSqris simravle, uZlurni gaxdnen, ipoves erTi vi­wro gasasvleli lafSi, romelSic uamravi kaci da cxeni daixoca. roca es gasasvleli kaciT da cxeniT aivso, daiwyo gasvla mde­varma laSqarma. uricxvi monRoli da qarTveli daiRupa. vaxtangi da noinebi mSvidobiT gadarCnen da mividnen yazanTan, romelic ganrisxda da [318] yvela noini sapyrobileSi Casva. TviT ki kvlav moemzada sultnis winaaRmdeg saomrad. magram muclis seniT das­neulda da mokvda. yvelam iglova igi samarTlianobisa da imis gamo, rom mis sayaenoSi borotmoqmedi, yaCaRi da usamarTlo kaci aRar ipoveboda. amitomac yvelas mwuxareba dautova.

mis Semdeg yaenebma taxtze dasves misi Zma, saxelad xarbanda, `romlisa ukanasknel oljaTa sultansa misca”.82 xarbanda erTi TvaliT ver xedavda da rogorc SeeZlo icavda Tavisi Zmis, ya­zanis wesebs, radgan isic keTili kaci iyo. man moawesriga Tavisi sabrZanebeli. igi vaxtangs metad kargad epyroboda. xarbandam ineba gilanSi wasvla da mouwoda monRolTa jarebs da TviT mefe vaxtagsac. man oTxad gahyo Tavisi jari: ukeTesi da gamorCeuli

252

jari mas da vaxtangs Sexvda; erTi nawili xutlubuRas da beqas Caabara, es laSqari Tavidanve beqasi iyo; erTi laSqari da gorSi msxdomi osebi jalaiars misca; erTi nawili saldux Cofanisa iyo. TiTo meTauri TiTo gzaze Cagzavna, EerT gzaze TviT yaeni xarbanda Cavida. winambrZolad mefe vaxtangi ganawesa. miuxeda­vad imisa, rom gilanelni cotani iyvnen, ar SeSindnen. maTac oTxi meTauri hyavdaT: erqabazni, ubaSi, rostani da asani, romelic gamagrda da Sekra xirxali.83 erqabazni xarbandas daudga win da Seeba. Zlieri brZola daiwyo. vaxtangi winambrZolobda. qveiT­ebs gzis siviwrovisa da tyis sixSiris gamo uWirdaT siaruli; sadac mcire vake iyo, iqac gauvali talaxi iyo.

gagrZelda omi. Tavidan isriT, xolo Semdeg xmliT ibrZod­nen monRolebi da qarTvelebi. xarbanda uyurebda brZolas da [319] xmiT amxnevebda mebrZolebs. gacxarda omi. ar Sebrunebula mefe vaxtangi, arc misi jari, magram gzis siviwrovis gamo imdeni daixoca, rom aTi kacidan ori Tu gadarCa cocxali. cxenosani somxiTarni axldnen vaxtags, da isinic amoxoces. mravali azn­auri darCa umemkvidrod, radgan erTad ibrZodnen mama, Svili da Zma. vaxtangi mxned da Zlierad ibrZoda. ukvirdaT monRo­lebs qarTvelTa vaJkacoba. vaxtangi mxne iyo OomSi da mamacurad ibrZoda. igi msubuqad daiWra fexSi. Cavida mze, moaxlovda Rame da daSordnen erTmaneTs.

roca naxa yaenma, rom am qveynis siZliere tyeebsa da kldeebSi iyo, RamiT wamovida. magram gilanelebma es gaiges da daedevnen. visac daewivnen, cud dReSi Caagdes. erT mxares xutlubuRas Svili daudgaT win. gilanelTa meTaurma, ubiSma, Sekra xirxa­li da Seaba viwro kari Sesasvlels da daudga win xutlubuRas. xutlubuRa ki gadmovida cxenidan, dajda skamze da ubrZana be­qas laSqars qveiTad Sesvla. asec moiqcnen da Sevidnen xirxalSi. daiwyo Zlieri brZola. aqac qarTvelebi da mesxebi ibrZodnen. arc AmaT Seaqcies zurgi, mxned ibrZodnen, ufrosi gilanelebi daxoces. viRacam styorcna isari, romelic xutlubuRas mox­vda SiSvel TavSi da maSinve mkvdari gadavarda skamidan. roca misma Svilma, sibuCim, naxa mamis sikvdili, saswrafod gaiqca Tavis meomrebTan erTad. mesxebi xirxalSi darCnen. zogma gaqce­

253

va moaxerxa, umetesoba ki mokles. RvTis uzomo risxva daatydaT monRolebs da mesxebs, radgan ukana mxares, sadac brinji iyo daTesili, wyali mieSvaT da [320] iseTi lafi idga, rom verc cxe­ni da verc qveiTi ver gaivlida. amitom uamravi xalxi daixoca.

Cofans rostan meliqi Seeba vake adgilze. Cofanma sZlia da gaaqcia, magram simagreSi aRar Sehyva, wynarad dabrunda. mxe­darni mas ukan mohyvebodnen. javaxis Svili, gamrekeli mxned ibrZoda da mSvidobiT dabrunda. usens da osebs Seeba asani. Ta­naswori brZola iyo. isinic gaiqcnen da mividnen uJanSi xarbanda yaenTan. xutlubuRa noinis nacvlad mxedarTmTavrad suldusi Cofani daniSnes. mefe vaxtangi da misi didebulebi mamacurad brZolisaTvis didi saCuqrebiT daajildoves da Sin gamouSves.

roca wavida vaxtangi, movidnen yaen xarbandasTan xodri selebi, rjuliT sarkinozebi da qristes aRmsareblebis da yvela qris­tianebis mterni da uTxres: `Tu yvela qristians ar daatovebineb Tavis rjuls da eklesiebs ar daaqcev, ver gaimarjveb mterze da Seni mefoba da xelmwifeba ar iqneba warmatebuli.~ es sibilwe gadmoanTxies urjuloebma. yaenma daujera maT da daiwyo ekle­siebis dangreva. man gamoagzavna laSqari da erTi noinTa mTavari saqarTveloSi, raTa mefe vaxtangs da yvela qarTvels iZulebiT daetovebina Tavisi rjuli da sarkinozebi gamxdariyvnen. mas unda daengria eklesiebi mTel saqarTveloSi. es gamogzavnili noini vaxtangs naxWevanSi daewia. magram mefe vaxtangi ar SeSinda, ufro gaZlierda da Tavis jars moagona qriste RmerTis simxne da Rvawli da Tqva: `[321] Zmebo, erTmorwmuneno, qristes rjulis WeSmarito aRmsareblebo! Tqven icnobT mamaTa rjuls, mogisme­niaT wminda mociqulTa qadageba, iciT Rvawli da simxne mowameTa; Tqven Tqveni TvaliT ginaxavT maT taZrebSi uamravi saswauli da mogismeniaT saxarebaSi naTqvami WeSmariteba: `romelman aRmiar­os me winaSe kacTa, meca aRviaro igi winaSe mamisa Cemisa zecaTasa~ da aseve, `movediT Cemda yovelni maSuralni da t¢rTmZimeni, da me gangisueno Tquen.~ nu SeSindebiT, wavideT yaenTan da davdoT Cveni sulebi misTvis, romelmac CvenTvis dasdo Tavisi suli. jer Cven gavwiroT Cveni Tavebi sasikvdilod, Semdeg ki, iyos neba RvTisa da man daicvas Tavisi samwyso.~

254

vaxtangis jarma sixaruliT miiRo misi naTqvami da maSinve wav­idnen urdosken da mividnen yaenis karze, daiCoqes da Tqva mefem xmamaRla: ̀ ismine, maRalo da Zliero yaeno, movida brZaneba, raTa yvela qristianma davtovoT Cveni rjuli. axla ismine: Tqvens bednier mama­papas emoneboda da emsaxureboda Cveni mama­papa am rjuliT da arasodes gagvigia, rom qarTvelTa rjuli cudia. Cven yovelTvis gamorCeulni viyaviT. sparselTa rjuli mudam saZagelad miaCndaT adrindel yaenebs. amitomac amowyvites isi­ni, radgan iyvnen momwamvlelni, mamaTmavalni da kacismkvlelni. da axla Tu sparsTa sityvas ismen, yaeno, me var qarTvelTa mefe da saqarTvelos didebulebi Sen winaSe arian. me mzad var movkvde qristes rjulisaTvis da aseve yvela, Sen winaSe myofi qristiani. aha, mogvkveTe Tavebi.~ da miuSvira qedi. roca gaigona [322] yaenma misi sityvebi, gaukvirda da pativi sca mefes, tkbili sityviT aay­ena da Seiwyala. yaenma daadanaSaula isini, vinc es gaakeTebina.

aseTi ramec moxda, rom roca angrevdnen TavreJSi eklesiebs, oTx dReSi oTxi Svili moukvda xarbandas, saxelad bartami da Semdgomni. aseTnairad wardga mefe yaenis winaSe da mospo ube­dureba, rac saqarTvelos eloda. wamovida vaxtangi pativcemu­li da movida naxWevanSi, sadac Seeyara muclis seni da mokvda, Semkuli mefobis gvirgviniT. wamoiyvanes igi da damarxes dman­isSi. mas darCa ori Svili: dimitri da giorgi. dimitris dma­nisi ekuTvnoda, xolo giorgis – samSvilde. roca Cofani xut­lubuRas nacvlad gaxda mxedarTmTavari, wamovida igi uricxvi jariT. jer mivida kolasa da artanSi, arsianamde. moixmo beqa, raTa mas yaeni anu Cofani enaxa. magram beqam ar isurva. man Tavisi umcrosi Svili, saxelad Salva gaayola. wavida Cofani da Caiara somxiTi da ase gadarCa beqas samflobelo mSvidobiT.

aq daiwyo aRmobrwyineba mefis Zem, giorgim, romelic aRzarda misma papam, didma beqam.

es is Ggiorgia, romelsac vaxtangze adre misca yaenma mefoba. igi aris dimitri Tavdadebulis Ze da daviT mefisa da vaxtang mefis Zma.

giorgi gagzavna beqam CofanTan erTad, romelmac miiyvana igi yaenTan. man pativiT miiRo giorgi. yaens adreve daesaxa miznad misi gamefeba. [323] yaenma mociquli gamougzavna daviTs da sTxo­

255

va Svili, raTa is gaemefebina. maSin daviTma misca yrma giorgi da gagzavnes igi urdoSi. yaenma mas misca mefoba da Tbilisi. aRmz­rdelad da saqmis mouravad mas dauniSnes didi giorgi da movid­nen TbilisSi. imave wels gardaicvala samcxis mTavari beqa, kaci didad warmatebuli, sikeTiT savse rogorc saRmrTo, ise saero saqmeebSi, samarTliani, eklesiaTa da monasterTa maSenebeli, didad morwmune da glaxakTa uSurvelad damxmare.

misi sayvareli meuRle didad exmareboda episkoposebs da berebs, samRvdeloebas da eklesiebs. roca gaigebda, rom sadme moRvaweobs keTili da Wkviani episkoposi an beri, maSinve moiy­vanda TavisTan, asaCuqrebda da pativSi amyofebda. misi saxli savse iyo berebiT da xucesebiT. amasTan igi qvriv­oblebisa da davrdomilebis Semwe iyo. mis saxlSi yovelTvis sruldeboda sami locva. amitomac keTilad warmarTa RmerTma beqas cxovre­ba: mters sZlia da mSvidobasa da siwynareSi gardaicvala samoc­daeqvsi wlisa da mwuxare datova samcxis mkvidrni.

daipyres samcxe misma samTave Zem: ufrosma sargisma, SuaTana yvaryvarem da umcrosma Salvam. ori wlis Semdeg gardaicvala mZime seniT daavadebuli mefe daviTi da damarxes igi mefeTa sa­marxSi, mcxeTas. mis nacvlad datoves misi umcrosi Svili gior­gi, ukve or weliwads mefed kurTxeuli.

amis Semdeg ineba yaenma Samis qveynis winaaRmdeg galaSqreba da aReba cixisa, romelsac ewodeba rabaSani. es cixe misreli sultnis xelSi iyo. yaeni mTeli Tavisi ZalebiT wavida – didi laSqari waiyvana da alyaSi moaqcia rabaSani, [324] xuTi Tve idga iq, magram ver aiRo. aiyara da wavida. mas hyavda eqvsi arwivi, aseve sxva frinvelebi da avazebi. aseTi Zlieri iyo igi. dabrun­da yaeni Sin da mas Semdeg aRar wasula salaSqrod. iyo mSvidad da nebierad. igi camet wels iyo yaeni.

oljaT sultanma gamogzavna giorgi mefed da Tan gamoayola vinme sparsi, zaal meliqi da axrunCi, Cofanis mamis Zma, raTa mTeli saqarTvelo gaeerTianebinaT giorgis mefobis qveS da daniSnes maT SanSe mxargrZeli da zaqaria, avagis asulis, xuaSag­is Ze. mividnen javaxeTSi, Semdeg koxtasTavs da mouxmes sargiss da yvaryvares. magram maT ar inebes misvla.

256

im xanebSi saberZneTSi oljaT sultans ganudgnen farmanis Svilebi da didi konis qalaqi. yaenma Cofani gaagzavna saberZneTSi Tavisi jariT da Tan gaayola qarTvelebic. giorgi Cofans gahyva. xolo gogazila malaqi, SanSe da zaqaria ar wahyvnen. isini wavid­nen da Sevidnen TbilisSi. mefe giorgi saberZneTSi waiyvanes. erTi wlis ganmavlobaSi ver uwevdnen winaaRmdegobas farmanis Svilebi. giorgis laSqarSi yvela qarTveli gaerTianda. aseve masTan iyvnen javaxelebi da Torelebi. sadac ki mividodnen saomrad, yvelgan mamacurad ibrZoda mefe giorgi da masTan myofi yvela qarTveli. ase daimorCiles gandgomilebi da urCebi da erTi wlis Tavze dabrundnen Sin. Semodgomaze Cofani yaenTan mivida. iq erTi Tve darCa. mokvda oljaT sultani da datova Tavisi Svidi wlis Svili, saxelad musaiTi. xolo sultani miasvenes da dakrZales qalaqSi, romelsac ewodeba [325] yorRoilangi. es qalaqi man aaSena da Tavr­ezze didi gaxada da uwoda saxelad suRi.

mefe giorgim gaigo Tu ara yaenis sikvdili da mis wil musaiTis dayeneba, wavida urdoSi. Cofanma gaixara da tkbilad miiRo igi, rogorc Svili da misca mas mTeli saqarTvelo, saqarTvelos yve­la mTavari, daviT mefis Svilebi da mesxebi – beqas Svilebi.

da iwyo mnaTobma aRmobrwyineba. me eniT ver gamovTqvam mis sakvirvel da saocar saqmeebs.

arsebiTa¡ da dausabamosa RvTisaTa mamisa, Zisa da sulisa wmidisa¡Ta.

CanarT-SeniSvnagiorgi mefis cxovreba rac aq weria, meti ver vipoveT. viciT,

rom giorgis mefobis dros Cingiz yaenTa Semosevebi iyo, magram isini damarcxdnen. imereTSi narin daviTis Svilebi erTmaneTs daupirispirdnen. mefe giorgim her­kaxTa da somxiTis erisTavebi, romelnic CingizT miemxrnen, kaxeTSi, civze Sehyara da amowyvita. imerni da amerni gaaerTiana da mTeli saqarTvelo nebiT daipyro.

(es CanarTi ekuTvnis vaxtangis swavlul kacTa komisias).

257

* dasawyisidan, me­3 gverdidan, 136­e gverdamde teqsti axal qarTul

enaze gadmoitana nino meliqiSvilma; gv. 136­dan gv. 180­mde – nana

Cikvatiam nino meliqiSvilis redaqtorobiT; gv. 180­256 – Tamar mar­

gianma.

1. dedniseuli gverdebi miTiTebulia Semdegi gamocemis mixedviT:

`qarTlis cxovreba”, teqsti dadgenilia yvela ZiriTadi xelnawe­

ris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, t. I, Tb., 1955 w.

2. religiuri dResaswauli, romelic qristianul saqarTveloSi war­

marTobidan gadmovida (iv. javaxiSvili, qarTveli eris istoria, I,

1960, gv. 57).

3. Ees CanarTi moipoveba mxolod Tk nusxebSi da amoRebulia giorgi

mTawmidelis Sromidan – `cxoreba¡ iovanesi da efTvimesi”.

4. Nn. berZeniSvils ̀ gardaTxrili” esmis rogorc xelovnurad gaWrili

gza (ix. n.berZeniSvili, saqarTvelos gzebi rusTavelis epoqaSi,

Tb., 1966, gv. 95), xolo m. broses, rogorc sakuTari saxeli (ix. m.

brose, `qarTlis cxovreba”, vaxtangis redaqcia, sankt­peterbur­

gi, 1849, gv. 269, frangul enaze). z. sarjvelaZe am sityvas ganmar­

tavs rogorc `mooxrebuli, gaZarcvuli” (Zv. qarT. enis sityvis

kona, Tb., 2001, gv. 49).

5. “gagzavna” aq moulodneli Cans, bagrati xom eaxla daviTs. zogierT

xelnawerSi es wakiTxva ar aris (ix. qarTlis cxovreba, I, Tb., 1955, s.

yauxCiSvilis gamocema, gv. 277).

6. “svindaqsi” berZnuli sityvaa da niSnavs `sabrZolvelad darazm­

vas” (qarTlis cxovreba, I, gv.287, sqolio).“

7. paSti=msaxuri (i. abulaZe, Tsu Sromebi, 49, 155). =puris sakazmavi

cxrili (sulxan­saba orbeliani, leqsikoni qarTuli. t. I, gv. 618).

8. jeoni=mdinare amudaria.

9. teqstSia: `da ara afrinda yovelsa Sina mamulsa missa erTica qaTa­

mi”.

10. m. brose `alagTa zeda”­s adgilas kiTxulobs `glaxakTa zeda” da

am adgils Targmnis rogorc `iyo uxvi glaxakTa mimarT” (m. brose,

gv. 342).

11. igulisxmebian jvarosnebi.

12. e. i. adamiani, romelic gamefebisas ukve aRsavse iyo nairgvari

vnebebiT, anu samefod uvargisi pirovneba.

258

13. igulisxmeba ruis­urbnisis krebis Zegliswera.

14. mz. SaniZe uklebliv yvela nusxaSi arsebuli “sanTliTa”­s adgilas

aRadgens sityvas: “samalavTa¡T”. eWvi “sanTliTa”­s, rogorc mcdari

ikiTxvisis Sesaxeb, adreve gaCenila (m. wereTeli). e. i. aq saubaria

tyeebSi arsebuli samalavebidan mtris gamoyvanis Sesaxeb [cxoreba¡

mefeT­mefisa daviTisi, teqsti gamosacemad moamzada, gamokvleva,

leqsikoni da saZieblebi daurTo mzeqala SaniZem, qarTuli saisto­

rio mwerlobis Zeglebi, IX, Tbilisi, 1992, gv. 52­56].

15. “kidelni” s. yauxCiSvils kiTxvis niSniT ganmartebuli aqvs

rogorc”WaRi”. mTel rig nusxebSi aris mz. SaniZis mosazrebiT,

swori wakiTxva: `sakidelni” (ix.: mz. SaniZe, dasax. naSr., gv. 25).

16. teqstSia: `da raoden sawuToTa da £orcielTa Sina igi misTa sworTa

da misgan da mis JamisaTa yovelTa umaRles da uzeSTaes iyo...” mz. Sani­

Zis azriT, sworia C nusxis wakiTxva: `moJamisaTa” (nacvlad `misgan da

misTa JamisaTa”), rac `mis (anu aleqsandres) Tanamedroves” unda niS­

navdes (ix.: mz. SaniZe, dasax. naSr., gv. 57­59).

17. teqstSia: `masve S¢deulsa pirmarxvasa dResa...”

18. mxari=sazomi: oTxi wyrTa; daaxloebiT1,5­2 metri (qarTlis cxov­

rebis s. yauxCiSviliseuli gamocemis I tomis leqsikoni, gv. 448).

19. `dahmani” s. yauxCiSviliseul leqsikonSi kiTxvis niSniT ganmarte­

bulia rogorc `moxerxebuli” (qarTlis cxovreba, t. I, gv. 438).

20. “qosi”, sabas mixedviT, Turquli sityvaa da niSnavs `spilenZ­Wurs”;

`filakavani”, sabasave ganmartebiT, didi lodis sasroli mowyobi­

lobaa (sasleti) cixis Sesamusravad.

21. teqstSia: `sabanelTa da samzareuloTaTa”.

22. igulisxmeba homerosi.

23. teqstSia: `mwignobarni”. zogierT nusxaSi aris `mewigne”; am sityvas

`did sjuliskanonSi” aqvs `Suamavlis, mociqulis” mniSvneloba (ix.

mz. SaniZe, dasax. naSr., gv. 60­61).

24. teqstSia: `werilTa mecnierebani”.

25. teqstSia: `da uricxusa mas Sina simravlesa enaTa naTesavTasa”.

26. teqstSia: `warved”.

27. orRano= sakravi sabervliani (sulxan­saba, leqsikoni qarTuli, I,

Tb., 1991, gv. 607); musikaluri instrumenti (z. sarjvelaZe, Zv. qarT.

enis sityvis kona, Tb., 2001).

259

28. mz. SaniZe Tavis gamocemaSi am adgilas aRadgens MM nusxaTa wakiTxvas:

`gaeniisani”: `saSinelebani gehenia¡sani” (ix.: dasax. naSr., gv. 39­41).

29. teqstSia: ”uZlieresi simax¢liTa”.

30. es aris perifrazi fsalmunis (124, 3) citatisa: `rameTu ara daute­

os ufalman kuerTxi codvilTa nawilsa zeda marTalTasa”.

31. motanilia bibliuri citata ( ieremia, 22, 25): `da migce Sen £elebsa

meZiebelTa SenisaTa”.

32. teqstSi asea: `barguSati zemoT anisT” da dasmuli aqvs Zaxilis

niSani (s. yauxCiSvili, t. I, gv. 368).

33. leqsikonebSi ver davadastureT leqsikuri erTeulebi: `dimuSki

da alabi”.

34. zogierT nusxaSi aris ara `vac­boti”, rac Cven vTargmneT, aramed

`vac­boroti”(Teimurazis nusxaSi da broses gamocemaSi).

35. jvari.

36. mesawoleTuxucesi.

37. dednis gverdebi miTiTebuli gvaqvs Semdegi gamocemis mixedviT:

qarTlis cxovreba, teqsti dadgenilia yvela ZiriTadi xelnaweris

mixedviT simon yauxCiSvilis mier, t. II, Tbilisi, 1959.

38. sakuTari saxelebi yvelgan dedniseuli formiT gadmogvaqvs.

39. “qalwuleba”=dauqorwinebloba (z. sarjvelaZe, Zv. qarT. enis si­

tyvis kona, Tb., 2001). am konteqstSi igulisxmeba monazvnuri, saRm­

rTo cxovreba.

40. dedniseuli ̀ kaTalikosi” (ZiriTadad) da ̀ kaTalikozi” (SedarebiT

iSviaTad) gadmogvaqvs `kaTalikosi” formiT.

41. niSnavs: sxeulis nawilebis mokveTiT.

42. niSnavs: ar unda daarRvio qorwineba.

43. es fraza avtoris mier ironiiT aris naTqvami: man xazi gausva aTa­

bagis simxdales.

44. “fanjanobaTi”=sakravi, romelic win miuZRoda mefeTa da sultan­

Ta korteJs (qarTlis cxovreba, gamosacemad moamzades, winasity­

vaoba da terminTa ganmarteba daurTes i. anTelavam da n. SoSiaS­

vilma, Tbilisi, 1966, gv. 557).

45. teqstSi am adgilas aris: ̀ RvTisa £elobad miupyrobda masve ZRunad,

romelman arwmuna gangebad, da masve miuzRvida, romeli miscemda

mdidarTagan da mouklebelTa wiaRTa”.

260

46. “monapire” s. yauxCiSvils ganmartebuli aqvs rogorc `sazRvris

damcveli”. teqstSi mas zogjer `mzveravis” mniSvneloba aqvs.

47. es idiomuri gamoTqma dRevandelis – `ZaRlis kuds veraferi gaas­

worebs” – tolfasi unda iyos. `flasi”=Cvari, ZonZi.

48. Eevlogia: berZnulad `kurTxeuli” (sulxan­saba, leqsikoni qarTu­

li). Ees igive salosia. Cven qvemoTac, teqstze dayrdnobiT, movix­

senebT mas rogorc `evlogs”.

49. teqstSia: `da romelni mZlavrobdes qristianeTa, yovelTa miumcno,

raTa azadad iyvnen da ficxlad damorCildnen SiSiTa da siyuaruliTa

misiTa”. sqolioSi vkiTxulobT: `azadad ors amis wignSi ase ewera d.”

50. igulisxmeba `yarsi”.

51. sqolioSi am ramdenadme gaugebar adgils gakeTebuli aqvs SeniS­

vna: `V­Si amas mosdevs mokle Txroba `istoriaTa da azmaTagan”, ix.

zemoT, gv. 112, 8­17. dasaxelebul TxzulebaSi SedarebiT vrclad

aris saubari imaze, Tu rogor sZlies qarTvelebma mters da dai­

brunes mxargrZelTa cixeebi (n.m.).

52. es adgili teqstSi Zalian xatovnad aris gadmocemuli: `aqa raRa

jer ars Tqma, garna bavTisa RaRadi, bneli unaTlo da glova unug­

eSiniscemo...”.

53. teqstSia: `...yoveli ganazava yovliTa, raTa srulebiT srulisagan

warmoaCinos Tavs Soris T¢ssa”.

54. teqstSia: `uRafroba maarsebelisa ganugmobelad daicva, raTa mo­

qcevsa Sina simrgulisasa ararad elmad da ucxod midrkes, arca

gardayves savsebelisa duRilsa Sina, arca moaklda STazidvasa

Sina sablisasa, aramed metad damdablebulman gonierisa gonebisa­

gan iyovlisfera garemod, raTa moqcevi T¢si martiobiT ixilvos

guarsa Sina anagisasa Seuyofelad vnebaTa”.

55. molaSqreebisa da didebulebis risxva iman gamoiwvia, rom laSa­

giorgim maTTan moTaTbirebis gareSe Caatara ganZis aRebis opera­

cia da Zlivs gadaurCa sikvdils.

56. avtori `TaTrebs” uwodebs monRolebs. amitom `TaTari”, `TaTru­

li” SevcvaleT `monRoliT” `monRoluriT”.

57. TaiCuT – Tavadi, aznauri (monR.)

58. arquani – qristiani (monR.); ix. JamTaaRmwereli, gv. 2452 – enuq ar­

quans, romeli igica qristiane iyo (s. yauxCiSvili).

261

59. asea teqstSi.

60. romel yaensa mas ara gauyo da man ganuyvna da ulos mamasa – es fraza

bundovania (s. yauxCiSvili). amitom ar vTargmneT.

61. teqstSi gvaqvs `sparsTa”, Tumca erT­erTi xelnaweris Cvenebaa `spa­

Ta”.

62. SuamdinareTi da Sami – mesopotamia da siria.

63. teqstSia: £elapyrobilma. erT­erTi xelnaweris Cvenebaa mu£l­

moyrilma.

64. samdinaro – sarwyavi adgili? (s. yauxCiSvili).

65. gurdemeli – Tvali, romelic gaTlili iyo grdemlze (s. yauxCiS­

vili).

66. monRoluri saficari: ficTa simtkiced oqro wminda samjer wyal sa

Cayon, da ganavlon igi da Seasuan (s. yauxCiSvili).

67. didisa WoromaRo noinisa da didisa sirma­noinisa da (iv. javaxiS­

vili, qarTveli eris istoria, III, 1966, gv. 149).

68. siba – kedliT mozRudvili adgili (iv. javaxiSvili, III, 184).

69. aRiRo zomi (?) (iv. javaxiSvili, III, 185).

70. milioni – sigrZis sazomi, daaxloebiT 1,5 km.

71. oxWansa Sina omisasa. oxWani – bolo, dasasruli. omis oromtrialSi?

(s. yauxCiSvili).

72. taxta – kexi (s. yauxCiSvili).

73. JamTaaRmwerelis TxrobaSi bundovania, risi eWvi hqonda daviTs.

gavasworeT iv. javaxiSvilis mixedviT (iv. javaxiSvili, III, 266).

74. es wiaRsvla mxolod Mm nusxaSia (s. yauxCiSvili).

75. ase aqvs axsnili s. yauxCiSvils es adgili.

76. dauurves.

77. jimri – SesaZlebelia arRunis momxre tomTagani iyo (iv. javaxiS­

vili, III, 219).

78. iv. javaxiSvilis azriT aq didi monakveTi unda gamorCenodaT gad­

amwerlebs, amitomac aris azrobrivad gaumarTavi (iv. javaxiSvili,

III, 223).

79. aq teqsts ramdenime sityva unda akldes (s. yauxCiSvili).

80. es adgili teqstSi gaugebaria. gavasworeT iv. javaxiSvilis mixed­

viT (iv. javaxiSvili, III, 246).

81. `divniTa xudeboda”. ase aqvs axsnili s. yauxCiSvils.

262

82. rogorc s. yauxCiSvili aRniSnavs `romlisa ukanasknel oljaTa

sultansa misca” gaugebaria. m. broses varaudiT: romelsac uka­

nasknelad oljat­sultani ewoda”. vaxuSti: xarbad yaenis Semdeg

dajda yaenad uljaT­sultani.

83. xirxali ars ZelTagan sigrZeze sam­oTxad ze­qveobiT mozRudvili

(sulxan­saba, leqsikoni qarTuli, 1991, I, 293).

263

S i n a a r s i

ucnobi avtori

matiane qarTlisa ....................................................................................................... 3

ucnobi avtori

cxovreba mefeT mefisa daviTisi ........................................................................ 51

sumbat daviTis Ze

cxovreba da uwyeba qarTvelTa mefeebis, bagrationebis, Sesaxeb, Tu saidan movidnen isini am qveyanaSi, anu ra droidan floben qarTlSi mefobas ........................................... 84

basili ezosmoZRvari

cxovreba mefeT mefe Tamarisi ............................................................................ 99

laSa-giorgis droindeli mematiane ............................................................ 129

JamTaaRmwereli .................................................................................................... 137

pirvel tomSi

juanSeriseuli `vaxtang gorgasalis cxovreba”

Zveli qarTulidan axal qarTulze gadmoitana

maia rafavam

*

amave seriis `mamuli, ena sarwmunoeba”

III tomSi gamosacemad mzaddeba

qarTlis cxovrebis wigni

`wmida Tamar mefis cxovreba _ istoriani da azmani

SaravandedTani”

da

`beri egnataSvilis _ axali qarTlis cxovreba”