PZHU SKENDERAJPROFILI -ANALIZA E SITUATES

URBANE

2009

2

Dokumenti është hartuar në periudhën janar 2009- shtator 2009, nga studioe planifikimit dhe dizajnit urban “A design” dhe “Atelier4”—Prishtinë në bashkëpunim medhe Kuvendin Komunal të Skenderajt, si rezultat i hulumtimeve në terren dhe shqyrtimit tëdokumentacioneve ekzistuese..

3

01-HYRJE

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE………………………………PROFILI DHE ROLI I PROFILITPLANI ZHVILLIMOR URBAN -ROLI DHE QASJA………......

02-DEFINIMI HAPËSINOR I ZONËS URBANE

HAPËSIRA E QYTETIT TË SKENDERAJT……………………...SKENDERAJ –QYTETI TRANZIT………………………………..KRYQËZIMI I LINJAVE………………………………………......

03-SHTRESIMET HAPËSINORE

1. PIKAT - MJEDISI I NDËRTUAR……………………………....2. VIJAT - INFRASTRUKTURA………………………………….3. SIPËRFAQJA - MJEDISI NATYROR………………………...

04-DIMENZIONET HAPËSINORE

1. DIMENZIONI SOCIAL…………………………………….......2. DIMENZIONI EKONOMIK………………………………….....3. DIMENZIONI MJEDISOR…………………………………......4. DIMENZIONI KULTUROR…………………………..……......5. DIMENZIONI ADMINISTRATIV……………………….….....

PËRMBAJTJA

4

0.1- PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE

Kuvendi Komunal i Skenderajt ka marrë vendim për hartimin e Planit Zhvillimor Urban dhePlanit Zhvillimor Komunal te Skenderajt. Puna ka nisur në Janar të vitit 2009 dhe është nepërfundim e siper . Për hartimin e këtyre planeve Kuvendi Komunal i Skenderajt kaangazhuar konzorciumin e përbërë nga studiot “A Design” dhe “Ateriler 4 “ nga Prishtina.

Qëllimi i projektit është që t’iu mundësohet Kuvendit Komunal të Skenderajt të vazhdojprocesin e planifikimit të zhvillimit në mënyrë të pavarur. Në fund të projektit Komuna eSkenderajt duhet të ketë një planifikim zhvillimor urban dhe komunal modern dhe efikas duke ubazuar në normat dhe standardet evropiane.Projekti është në pajtim me objektivat e “Ligjit për Planifikim Hapësinor” (Ligji nr.2003/14) dheUdhëzimit Administrativ mbi elementet themelore të planit zhvillimor urban.

Profili i zhvillimit hapësinor dhe analiza e gjendjes-Vizioni, parimet dhe caqet-Korniza e zhvillimit hapësinor urban-Struktura dhe lokacioni hapësinor për zhvillimin dhe organizimin e ardhshëm, në çështjet e:- Zhvillimit ekonomik, regjenerimit, përfshirë turizmin, rekreacionin, tregtinë;- Infrastrukturës - transportit komunal, komunikimet;- Popullsisë, banimit, vendbanimeve, çështjeve sociale, trashëgimisë kulturore;- Mjedisit, përfshirë trashëgiminë natyrore dhe resurset, peizazhet, etj.

Struktura e projektit përbëhet prej disa komponentëve kryesore të cilat do të implementohenpër fuqizimin e planifikimit zhvillimor komunal:

C1 Përpunimi dhe vlerësimi i të dhënave për planifikim—mbledhja dhe përgaditjakompjuterike e të dhënave kryesore për planifikim

C2 Hartimi i Planit Zhvillimor Urban—strukturimi dhe drejtimi teknik e shkencor i procesitpolitik të vendimmarrjes në komunë

5

.

MBLEDHJA E TË DHËNAVE DHE HARTIMI I PROFILIT URBAN

Hulumtimi i të dhënave si bazë për hartimin e Planit Zhvillimor Urban është element idomosdoshëm.Mbledhja e të dhënave është bërë direkt nga terreni me anë të pyetësorëve, pastaj ngatakimet e mbajtura me grupet e ndryshme të interesit, nga vizitat e shumta në qytetin eSkenderajt etj. Të dhënat janë marrë edhe nga drejtoritë e ndryshme të Kuvendit Komunal tëSkenderajt të cilat posedojnë të dhënat e fundit për qytetin e Skenderajt , pastaj janëhulumtuar dokumente të ndryshme që paraqesin gjendjen ekzistuese të sektorëve tëndryshëm të komunës dhe qytetit të Skenderajt.

Përgatitja e hartës bazike digjitale nga ekspertët tan, do të ndihmoj në përgatitjen e hartave tëndryshme tematike për qytetin e Skenderajt..

Paraqitja digjitale e ndërtesave të azhurnuara është bërë vetëm për qytetin e Skenderajt sipjesë e nevojshme për Planin Zhvillimor Urban.

Mbledhja dhe analiza e të dhënave të sektorëve të ndryshëm ka ndihmuar në hartimin e profiliturban

Vlerësimi i situatës urbane—bëhet duke shfrytëzuar metodën e SWOT analizës (përparësitë,dobësitë, mundësitë dhe kanosjet) nga e cila rrjedhin konkludimet e përgjithshme të situatëskomunale. Analiza SWOT është bërë duke u ndarë në katër fusha tematike. Pastaj ngakonkluzat e përgjithshme janë identifikuar problemet dhe çështjet kryesore që prekin qytetin eSkenderajt.Për të vazhduar tutje me zhvillimin e strategjisë së qëndrueshme për qytetin e Skenderajt ecila do të përfshijë vizionin, synimet, objektivat, politikat dhe masat janë identifikuar potencialetlokale të cilat do të ndihmojnë zhvillimin urban.

Identifikimi i problemeve dhe çështjeve kryesoreNë bazë të konkludimeve të dala nga SWOT analiza dhe vlerësimit të treguesve kryesor përplanifikim janë identifikuar këto çështje kryesore:

1. Papunësia e lartë dhe në rritje të vazhdueshme2. Varfëria e lartë dhe në rritje3. Niveli i shërbimeve shëndetësore i pamjaftueshëm4. Nevoja për shërbimeve arsimore më cilësore5. Humbja e tokës bujqësore6. Shkatërrimi i trashëgimisë natyrore dhe kulturore7. Zonat e rrezikuara nga vërshimet8. Ndotja dhe degradimi i mjedisit9. Shfrytëzimi joracional i resurseve natyrore10. Zhvillimi jo i barabartë ekonomik11. Kualiteti i ulët i banimit12. Infrastruktura teknike e pakompletuar13. Potencialet natyrore dhe kulturore për zhvillimin e turizmit lokal

6

PLANI ZHVILLIMOR URBAN I SKENDERAJT - PLANIFIKIM PËR NJË JETË MË TËMIRË

Planifikimi urban është planifikimi i hapësirës së qytetit: hapësira ku janë të ndërtuara shtëpitëtona, hapësira në zonat urbane dhe rurale , hapësira në të cilën janë vendet tona të punës,hapësirat e rrugëve, infrastrukturës dhe trashëgimisë natyrore dhe kulturore.

Hapësira ka rëndësi kyçe për zhvillimin e një qyteti dhe banorëve të tij. Hapësira ndikon nëpërcaktimin e prioriteteve për investime, rregullimin e vendbanimit dhe çështjeve të tjeraPlanifikimi urban në Skenderajt daton nga vitet , 1973 kur është hartuar plani i parë gjeneralurbanistik. Praktika tregon se planet asnjëherë nuk janë implementuar sipas parashikimit përshkak të ndikimeve politike dhe mungesës së mjeteve financiare .

Me Ligjin e Planifikimit Hapësinor dhe akteve nënligjore, është bërë hap drejt një koncepti të ritë planifikimit, i cili është strategjik, i orientuar kah zhvillimi dhe është i bazuar në përparësitëdhe mundësitë të cilat i ka qyteti dhe komuniteti që jeton në të.

Themelimi i Drejtorisë se Urbanizmit në Komunën e Skenderajt paraqet një hap tërëndësishëm në institucionalizimin e veprimtarisë së planifikimit hapësinor dhe urban. Drejtoriaka kompetencën mbi hartimin e dokumenteve të planifikimit, monitorimin e zhvillimevehapësinore dhe krijimin e bazës së të dhënave hapësinore.

Hartimi i planit zhvillimor urban duhet të shërbejë si udhëzues për të identifikuar lokacionet mepotencial të zhvillimit hapësinor të qytetit dhe rrethinës ka aprovuar vendimet lidhur me zonate industrisë dhe biznesit, banimit, shërbimeve, turizmit dhe trashëgimisë natyrore e kulturore; rte identifikuar rolin e zonave kryesore brenda qytetit dhe atyre rurale, në zhvillimin epërgjithshëm socio-ekonomik dhe kulturor të qytetit të Skenderajt

Aktualisht, zhvillimi urban i Skenderajt ,bazohet në planin e vjetër gjeneral të vitit 1973 të cilitshume kohe me pare i ka skaduar afati.Ekzistojnë pengesa të mëdha për t’u zbatuar ky plan, në radhë të parë për shkak të vjetërsisëdhe ndryshimeve të mëdha, kurse në anën tjetër ndryshimi i sistemit politik i bën tëpavlefshme shumë vendime të këtij plani.

Plani i Zhvillimit Urban, e ka pikënisjen nga gjendja ekzistuese në hapësirë dhe disa vendimetë planit të mëhershëm.

Shtrirja e qytetit dhe prezenca e vijave të rëndësishme të infrastrukturës rrugore paraqet njëshans për zhvillimin e Skenderajt në një qytet funksional dhe me përmbajtje të duhura për njëjetë më kualitative.

7

ROLI DHE NATYRA E PLANIT

Plani zhvillimor urban është dokument i cili duhet të promovojë interesat e përbashkëta tëbanorëve të Skenderajt, për një zhvillim më të shpejtë ekonomik, me qëllim të përmirësimit tëkualitetit të jetës. Ai njëkohësisht duhet t’i kushtojë kujdes edhe mbrojtjes së resurseve,trashëgimisë natyrore dhe kulturore. Me vendimet të cilat do të miratohen, Plani Zhvillimorduhet të: mundësojë që, përmes një procesi gjithëpërfshirës dhe transparent, të përcaktojëmënyrën e vendosjes së popullsisë, punësimin dhe shfrytëzimin e resurseve natyrore për t’ishërbyer më së miri zhvillimit të qëndrueshëm ekonomik dhe kualitetit më të mirë të jetës.Të ndikojë në vendimet politike, lidhur me investimet publike në infrastrukturë, për t’ipërmirësuar shërbimet ndaj qytetarëve përkrahë zhvillimin e balancuar në mes të zonaveurbane dhe zonave rurale me zhvillim ekonomik më të ulët, po ashtu duhet të jetë udhëzuesnë hartimin e planeve rregulluese - lokale.

ROLI I PROFILIT URBAN

Dokumenti i profilit urban të Skenderajt, vlerësimi i gjendjes ekzistuese në Skenderaj, vlerësimii resurseve dhe kapaciteteve investive, sfidat e identifikuara dhe regjistri i çështjeve të ngritura,gjatë konsultimeve publike nga pjesëmarrësit, duhet t’i japin orientim zhvillimit të ardhshëm tëqytetit.

Profili Urban i Skenderajt, përmban në vete të dhëna dhe analiza, të cilat në bashkëpunim mesektorët e ndryshëm, shprehen në formën e hulumtimeve të përmbledhura në një raport.Qëllimi i këtij raporti është paraqitja e gjendjes së zhvillimeve në hapësirën urbane te

Skenderajt.

Analiza e situatës urbane paraqet fazën e parë në procesin e planifikimit si pjesa më vëllimoree tij.Profili urban është përmbledhje e të gjitha të dhënave mbi ambientin socio-ekonomik dhe fiziktë lokacionit dhe të të gjitha informatave tjera relevante të nevojshme për pasqyrim të plotë tësituatës ekzistuese.

Sigurimi i informatave është bërë nga disa burime:-nga terreni, përmes vrojtimit, fotografimit ;-nga banorët dhe komunitetit I biznesit në lokacion përmes pyetësorëve ;-nga dokumentacioni ekzistues i planifikimit ;-nga të dhënat me të cilat menaxhojnë drejtoritë brenda komunës .

Duhet theksuar se informatat në shumicën e rasteve janë vlerësime të përafërta, për arsye tëmungesës së hulumtimeve të reja profesionale.Pjesa më e madhe e dokumentacionit është e vjetër, në shumë raste i pakompletuar dhe memangësi të ndryshme.Informatat e marra janë te strukturuara në disa nënkapituj që të japin një fotografi më të qartëtë gjendjes ekzistuese të zonës urbane

8

HAPËSIRA E QYTETIT TË SKENDERAJT

Fig.1 Zona katastrale e Skenderajt në kontekstin komunal

Skenderaj si qendër komunale shtrihet 50 km në veri perëndim të Prishtinës dhe 20 km nëverilindje të Mitrovicës, në lartësi mbidetare 500– 700m. Është qendër e rëndësishmemeqenëse gjendet në rrugën që lidh Mitrovicën, Vushtrrinë, Istogun,Drenasin dhe Klinën ..Nëse e vështrojmë shtrirjen territoriale të Skenderajt, konstatojmë se ky qytet ështëvendbanim i tipit të pjesërisht te grumbulluar që shtrihet pranë lumit Klina, në terren tëpjesërisht te rrafshët, ndërsa pjesa perëndimore është zhvilluar ne bregore .

Si tërësi kadastrale përfshinë një sipërfaqe prej 466.47ha me afërsisht 7.200 banorë dhesipërfaqe të ndërtuar prej rreth 319.9 ha dhe e sistemuar ne laxhet :Iliria,Çameria,FidanishteSaraji dhe Dardania.Pasi qe Skenderaj është zgjeruar edhe ne tërësi tjera kadastrale ,atëherë ne kuadër te zonesse planifikuar urbane te Skenderajt duhet te përfshihet edhe një pjese e Klinës se ulet dheatë ne sipërfaqe 230.09ha(nga sip.e tëresishme kadastrale485hadhe 1140 ban),nje pjese eLlaushes me sipërfaqe 79.5ha(nga sip.e tëresishme kadastrale 219 ha dhe 3259 ban.) dhenje pjese e Prekazit te ulët me sipërfaqe 48.1 ha(nga sip.e tëresishme kadastrale 580hadhe 1468 banore )Dmth pjese e planit e cila do te trajtohet është me sipërfaqe kadastrale te qytetit te Skenderajtpjesërisht te Klinës se ulet ,pjesërisht Llaushes dhe pjesërisht Prekazit te ulet ne sipërfaqen epërgjithshme 824 ha .

9

Teresia kadasatrale e skenderajt466.47ha

Teresia kadasatrale e Klines se ulet 230.09 ha

Teresia kadasatrale e laushes 79.5 ha

Teresia kadasatrale e Prekazit te ulet 48.1 ha

10

SKENDERAJ - QYTETI TRANZIT

Skenderaj si udhëkryq i rëndësishëm ne mes te Mitrovicës ,Drenasit dhe Istogut edhe uzhvillua dhe mori primatin e qytezës. I tërë zhvillimi i rëndësishëm dhe e tërë infrastrukturasociale është përgjatë indit kryesor - Rrugës Regjionale dhe magjistraleMitrovice,Drenas,Istog që njëherë e bënë Skenderajn të duket qytet linear bazuar në logjikëne zhvillimit dhe funksionimit të saj.I njohur tutje si qytet i industrisë ndërtimore etj. filloj të ndërtoj një identitet pavarësisht që tërrallë ishin ata që shkonin për ta vizituar enkas - shumë herë njerëzit ndaleshin gjatë kalimitpër një shërbim të caktuar.Duke e ditur se edhe objektet industriale me të cilët identifikohej Skenderaj u privatizuan dhemund edhe të transformohen , shtrohet pyetja para nesh se çfare do jetë arsyeja për tavizituar, për të jetuar dhe punuar aty ?Ajo që duhet të mendojmë është që duke shfrytëzuar potencialet që ka qyteti dhe rajoni Ikomunës, Skenderaj nga një qytet transit të shndërrohet në një qytet akomodues.Për ta bërë këtë duhet së pari të njihemi me logjikën e ndërtimit të tij, funksionimit, mundësive

dhe potencialeve si bazë e mjaftueshme për konceptin e zhvillimit të ardhshëm që do ta bëntekëtë qytet atraktiv në rajon dhe në Kosovë

Fig.2. Qyteti i Skenderajt (burim vetanak)

11

Definimi hapësinor

Pjesa e parë e profilit shpjegon lokacionin në kontekst—pra qytetin e Skenderajt në kontekstinkomunal, shtrirjen e tij dhe lidhjet më të rëndësishme. Logjikën e zhvillimit të zonës urbane,përmbajtet kryesore si dhe funksionimin e saj.

Shtresimet hapësinore

Kjo pjesë tenton të jap shpjegimet për komponentet kryesore që e definojnë zonën urbane nëaspektin hapësinor, duke analizuar sipërfaqen ku shtrihet qyteti dhe karakteristikatambientale, linjat kryesore që mundësojnë funksionimin e qytetit-rrugët dhe linjat e tjerateknike si dhe strukturën fizike që e kompozon qytetin e Skenderajt nëpër kohë.

Dimensionet hapësinore

Kjo pjesë jep sqarime për : aspektin social — strukturën e popullsisë si dhe për shërbimet kryesore publike të qytetit

që ndikojnë në zhvillimin social aspektin ekonomik — gjendja e ekonomisë dhe sektorët kryesorë që ndikojnë në

zhvillimin e Skenderajt, ekonomia e tregut të lirë dhe privatizimi I ndërmarrjeve shoqërore–publike .

aspektin mjedisor — ambienti natyror , karakteristikat dhe vlerat si dhe aspekte tëmbrojtjes së tij .

aspektin kulturor — sa është i zhvilluar në mënyrë institucionale aspekti I zhvillimitshpirtëror të komunitetit në qytetin e Skenderajt.

aspektin qeverisës — roli i Kuvendit Komunal në menaxhimin e ndryshimeve të shpejtaurbane, në procesin e planifikimit dhe format e ndërtimit të partneritetit publik-privat

02-DEFINIMI HAPËSINOR

12

Fig. 4. Pamje e parkut të madh në Skenderajt (burim vetanak)

KRYQËZIMI I LINJAVEKa disa tipare që e karakterizojnë qytetin e Skenderajt dhe e bëjnë atëtë deshifrohet edhe në aspektin konceptual . Qyteti është zhvilluar indikuar nga linjat e rëndësisë së veçantë—ato natyrore ( lumi, brezi ingritur ne anën perëndimore) dhe të trafikut ( rruga regjionale)Në realitet vija e zeze parësore që shënon rrugët është boshti Izhvillimit dhe I shërbimeve në qytet . Por linja tjetër që është zhvilluarndërkohë si lidhje e rëndësisë së dytë kushtëzohet pikërisht ngashtrirja e linjave natyrore- si aset të qytetit por që edhe e diktojnëzhvillimin e tij. Linjat e gjelbra - janë breza të gjelbërimi që eshenjëzojn jo vetëm disnivelin e terrenit prej ku fillon qyteti ISkenderajt dhe po ashtu përfundon , por në të njëjtën kohë duke qenënjë lloj barriere krijon mundësi të gjetjes së një koncepti të ri tëzhvillimit të strukturës fizike përbrenda duke u shmangur nga konceptilinear I zhvillimit. Në të njëjtën kohë dhe shtrirja e lumit në po të njëjtindrejtim mund të jetë një arsye më shumë pasi në këtë qytet lumi Klinaështë i dukshëm përgjatë tere trasesë se tij.

Fig.3. Zbërthimi konceptual i qytetit të Skenderajt (burim vetanak)

Fig

.5

.P

am

jee

lum

it“K

lina

”në

Skendera

jt(b

urim

veta

nak)

13

03-SHTRESIMET HAPËSINORE

PIKAT - MJEDISI I NDËRTUAR

Thuhet se qyteti I Skenderajt I ka rrënjët diku në kohërat e lashta Ilire që dëshmohet medokumentacionin paraprak të Arkivave dhe që ka një parahistori si: Runiku Lokalitet i Neolitit tëhershëm dhe të ri, pastaj monumentet mesjetare Surigana: Kështjellë antike dhe mesjetare;monumenti mesjetar në Tushilë “Gjytet” (gërmadha) etj.(Burimi Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë)

Qyteti u zhvillua me një hov më të madh pas luftës së dytë botërore kryesisht përgjatë linjëskomunikuese Mitrovice - Drenas dhe I diktuar nga pengesat natyrore dhe lumi u zhvillua dhenë drejtimin Veri –jug.

PRERJE E SHKURTËR — HISTORIKU

Skenderaj është qendra e një krahine ndër me rezistueset, në gjithë trojet shqiptare. Populli isaj i ngulitur që nga lashtësia në këto troje ,gjithmonë deri në ditët e sotme ishte i pirur që tëmos nënshtrohet ndaj asnjë pushtuesi pa marrë parasysh fuqinë e tij dhe gjithherë duke pasurpër motiv mbrojtjen e trojeve të tyre etnike.Pra, Skenderaj është një nga qendrat dhe trevat më kryengritëse në të gjitha trojet shqiptare.Ai u ngrit kundër Perandorisë Osmane dhe me 1891, ia bëri rrafsh me tokë Sarajin që pongrehte për administratën turke, pikërisht në Skenderajn e sotëm.Me 1912 , Hasan Prishtina , edhe ky bir Drenice , me prejardhje nga Palaci i Skenderajt ,mbajti fjalimin mobilizues pranë Kullës së Ahmet Delisë së Prekazit , trimat e të cilit fshat , nëperiudha të ndryshme kohore ndërruan ritmin monoton të historisë dhe mbeten në kujtesën ekombit si shembujt më tipik se si vdiset për t’u bërë tapia e kësaj toke.

Më 1912, Ahmet Delia i kundërvihet hordhive të armatosura serbe që terrorizonin fshatin meç’rast vret disa ushtarë serbë. Nga kjo ditë, për kohë të gjatë ndërron kursi i sjelljes së policisëdhe ushtrisë serbe ndaj popullatës së pafajshme. Nuk hyhet kohë e pa kohë për të bastisurshtëpitë shqiptare.

Por jo vetëm Prekazi sfidoi pushtuesit e sidomos hegjemoninë serbe. E gjithë Drenica ishte logbetejash në krye me Azem e Shotë Galicën në vitet e njëzeta kur hegjemonia serbe po bëntepërpjekje të shpërngulë me terror shqiptarët për ta konolizuar atë me sllavë, e gjithë Drenica upërgjak në vitin 1945 ngase bijtë e sajë po kuptonin fare mirë se po bëhej tradhti dhe trojetshqiptare prapë po ngelnin nën thundrën sllave.Më1981, Tahir Meha , i po këtij fshati, tregon se si i dilet zot vatanit . Ngujohet në kullë dhelufton derisa me tanke ushtria moderne jugosllave ia bën rrafsh me tokë kullën e Emin Latifit –gjyshit të tij dhe bashkëluftëtarit të Azem Galicës .Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK) është themeluar në këto troje dhe me të vërtetë Skenderajkonsiderohet treva më kryengritëse e Kosovës dhe trojeve tjera shqiptare.Operacionet militare të ushtrisë serbe në mars të vitit 1998 në Prekaz kundër udhëheqësit tëUÇK Adem Jashari paraqesin fillimin e luftës së përgjakshme kundër pushtuesve serb. AdemJashari, Komandanti legjendar i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës(UÇK-së) përfundimisht i bëri tëditur botës se sa është i lidhur për trualli dhe çfarë sakrificash në përmasa mitike është nëgjendje të përballojë për lirinë e atdheut njeriu shqiptar e në veçanti shqiptari i Drenicës.

(Burimi ;nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë)

14

Fig. 6. Struktura e ndërtuar e Skenderajt ,Klines se ulet,Llaushesh dhe Prekazit te ulet

Nga grafika shihet qartë struktura fizike e qytetit .Sot , nga të dhënat prej hulumtimit në terren bëhet e ditur se sipërfaqja e ndërtuar në bazë - eqytetit të Skenderajt , pjeserisht e Klines se Ulet,Laushes dhe Prekazit te ulet arrin në 824 ha

15

SHFRYTËZIMI I TOKËS

Nëse flasim për Skenderajn dhe pjesërisht vendbanimet Klina e Ulet ,Lausha dhe Prekazi i uletpërbrenda territorit administrativ kadastral, atëherë shihet qartë se pjesa më e madhe e tokësështë e klasit bujqësor. Pjesa e cila është pjesërisht e rrafshet është shfrytëzuar për ndërtimdhe zhvillim me shkëputje të herë pas hershme për shkak të tipareve natyrore të vet qytetitdmth. vet lumit . Struktura e ndërtuar përcjell rrugët kryesore por që tutje pas luftës ka filluar tështrihet edhe në drejtim të tokës bujqësore.Boshtin e rrugës kryesore (regjionale) e zënë funksionet publike dhe administrative—pothuajsetë gjitha janë të locuara përgjatë tij. Në këtë drejtim sipërfaqe të madhe zënë kompleksetindustriale dikur të njohura si fabrika e materialit ndërtimor,Fabrika e plastikes,Fabrika emunicionit etj. Banimi është kryesisht i ulët dhe vetëm përgjatë rrugës kryesore vërejmëndërtesat të banimit kolektiv / shumëbanesor si nga koha e komunizmit ashtu dhe të reja tëndërtuara pas luftës së fundit ne Kosovë .Duke shkuar kah periferia, banimi është i organizuar më shumë në forme te banimit individualfamiljar .Hapësira e lirë jashtë zonës së ndërtuar është e tëra tokë bujqësore për prodhimtari tëndryshme.Lumi Klina thuajse ndanë sipërfaqen e qytetit në dy pjesë dhe kalon nëpër zonën urbane ,parku në hyrje të Skenderajt nga Prekazi, është po ashtu pike e rëndësishme gjelbëruese nëqytet.

Fig.7 Shfrytëzimi i tokës—Skenderaj dhe pjeserisht Klina e Ulet ,laushe dhe prekaz.( burim vetenak)

16

Fig. 8 etazhiteti i strukturës fizike ( burim vetanak)

17

VIJAT - INFRASTRUKTURA

Rruga që e lidhë Mitrovicën me Drenasin dhe fshatrat ne jug te Skenderajt është boshti Izhvillimit të qytetit të Skenderajt. Përveç se indi kryesor ndërlidhës është po ashtu dhe indikryesor social pasi të gjitha shërbimet publike pothuajse janë të vendosura përgjatë tij.Sa është I zhurmshëm dhe me fluks të automjeteve po aq është dhe human - gjithmonë Igravituar nga njerëzit për shkak të përmbajtjeve që ka. Para disa vitesh ky ind i qarkullimitedhe për automjete ,është ndërprerë dhe u shëndrrua në bulevard duke u krijuar bulevardin /sheshin Adem Jashari .Rruga tjetër me rëndësi në zhvillimin e qytetit është ajo Veri—Jug “ transiti” që anashkalonzonën qendrore dhe pa e degraduar zonën urbane lidhet qytetin me Drenasit

Rruga kryesore e Skenderajt

Rruga tranzite Fig. 9 Infrastruktura rrugore—Skenderaj ( burim vetanak)

Rruget lidhese te dy zonave

18

RRUGET KRYESORE -

Fig. 10 Foto te rrugëve kryesore (burim vetanak)

RRUGA REGJIONALENë hyrje nga Drenasi gjendet rruga regjion-ale e cila është mjaft mirë e profilizuar meshiritin lëvizës dykahor prej 7-8 m, hapësirëspër gjëlbërim dhe trotuarit për lëvizjen këm-bësore në një sipërfaqe të mjaftueshme.Është karakteristike se profilin e rrugës nuke përcjellin shiritat gjelbërues në të dy anët.Kjo eshte e vetmja rruge regjionale qe elidhe qytetin e Skenderajt me Mitrovicen dheDrenasin .

Rruga kryesore ne qytet e cila pershkonteneper mesin e qytetit ,tani eshte nderprereper tu krijuar sheshi adem JashariPor kjo rruge ka krijuar bajpas dhe del mbasnderteses se K. Komunal existues dhe lidhetme vazdhimesin e rruges e cila orjenton ngaDrenasi dhe Lausha .

Shiritat janë të pasur me drunjë dhe gjel-bërim të ulët vende vende të rrethuar mebariera “për mbrojtjen e tyre”. Një tjetërkarakteristikë është pjesa e lëvizjes për këm-bësor—trotuari që si edhe e cekur më herëtështë mjaftë e gjërë por që për fat të keq nukështë gjithnjë në shërbim të qytetarëve.

Në mungësë te vendeparkingjeve në këtëzonë qëndrore të qytetit e cila në të njëjtënkohë ofron pothuajse të gjitha shërbimetpublike-administrative dhe komerciale përqytetin, veturat zënë vend pikërisht në zonatpër lëvisje të këmbësorëve duke e bërë tëpamundur dhe duke e rrezikuar lëvizjën etyre.Kjo në të njejtën kohë edhe e bënë këtë

hapësirë publike johumane të dominuar kry-esisht nga veturat.Përndryshe kjo rrugë është indi që i jep jetëgjithë qytetit si kolektor i të gjitha përm-bajtjeve publike dhe në të njejtën kohë rrugëkryesore.

19

Rruget tjera jane rruge permbledhese dhe furni-zuese ndersa existojne edhe mjaft rruge lokale .Te gjitha rruget kryesore jan te asfaltuara dhejane te ndriqyaraTrotoaret jane kryesisht te punuara me kubezate betonit .Gjate kohes ,disa rruge kan pesuaredhe demtime fizike dhe duhet qe te riparohen .Ka ende rruge te cilat ende jane me zhavorNe nderkohe K. Komunal ka bere investime nerregullimin e rrugeve..

Kategorizimi I rrugeve dhe emertimi I tyre

Emertimi Gjendja e rrugeve

Rr. Azem Bejta e asfaltuar

Rr. Fazli Grajçevci e pa asfaltuar

Rr. Tahir Meha e asfaltuar

Rr. Gjergj Fishta e asfaltuar

Rr. Selman Vojvoda e asfaltuar

Rr. Ahmet Delia e asfaltuar

Rr. Gjon Buzuku me pllaka

Rr. Fehmi Xhevë Lladrovci e asfaltuar

Bulevardi Adem Jashari me pllaka

Rr. Mbretëresha Teutë e asfaltuar

Rr.Ilaz Kodra e asfaltuar

Rr. 28 Nëntori e asfaltuar

Rr. UÇK e asfaltuar

Rr. Bekim Berisha e asfaltuar

Rr.Adem Shala e paasfaltuar

Rr. Isë Boletini me pllaka

Rr. Myftar Bajraktari e paasfaltuar

Rr. Mujë Krasniqi e paasfaltuar

Rr. Abaz Thaqi e paasfaltuar

Rr. Osman Geci e paasfaltuar

Rr.Mehmet Gradica e asfaltuar

Rr. Zahir Pajaziti e asfaltuar

Rr. Shaqir Smaka e asfaltuar

Rr. Bedri Shala e pa asfaltuar

Rr. Rezistenca e asfaltuar

Rr. Nënë Tereza e asfaltuar

Rr. Shaban Jashari e asfaltuar

20

EKONOMIA UJORE DHE INFRASTRUKTURA HIDROTEKNIKE

1. Ekonomia ujore dhe rrjedhat

Komuna e Skenderajt ka rrjetë mjaftë të zhvilluar hidrografie, gjegjësisht ka numër mjaftë tëmadh të lumenjve (përroskave) që kalojnë në territorin e komunës.

Lumenjtë e vegjël janë lumenj me tipare karakteristike për përroskat malore, që dmth lumenjtë vegjël, me oscilime shumë të mëdha të sasisë së ujit gjatë vitin. Gjatë kohës së thatë nëshumicën e këtyre lumenjve ka shumë pak ujë ose nuk ka ujë fare, kurse gjatë kohës mereshje shpesh ndodh që të ketë vërshime lokale.

Lumi më i madh i komunës dhe arteria kryesore hidrografike është lumi Klina. Ky lumë burimine vetë e ka nga ujërat nëntokësore të maleve mbi Skenderaj.

Lumi Klina është një ndër degët e majta të lumit, më të madh në Kosovë, Drini i Bardhë.Sipërfaqja e pellgut të Klina është F=423km2, kurse gjatësia e lumit është L=60.0km’.Lumi Klina kalon kalon nëpër qytetin të Skenderaj. Mbi gjysma e sipërfaqes së pellgut janëtoka punuese dhe livadhe e kullosa, mirëpo ka shumë sipërfaqe me djerrina, 8% male etj.

Momentalisht është në ndërtim e sipër rregullimi i shtratit të lumit Klina që kalon nëpër qytet.Profili tërthorë i lumit është paraparë të jetë trapez i dyfishtë me shtrat minor dhe major. Ashtuqë në kohët me ujë pakë njerëzit të mund të shfrytëzojnë brigjet major për shëtitje. Shtratiështë paraparë të jetë nga betoni i armuar.

Pos lumit Klina, në kohë të shirave janë të pasur me ujë edhe lumenjtë më të vegjël, si Prroni iKeq, Lumi i Rezallës, Likocit, Runikut etj.

2. Furnizimi me ujë të pijshëm.

Një ndër problemet më të mëdha të Komunës së Skenderajt është furnizimi i banorëve me ujëtë pijshëm.Këto probleme janë për arsye se shumica e vendbanimeve nuk furnizohen me ujë ngasistemet e ujësjellësit, por nga puset dhe burime të pakontrolluar.Probleme kanë edhe banorët që kanë rrjetin ujësjellësit.

INFRASTRUKTURA TEKNIKE

21

2.1. Furnizim me ujë i qytetit

Furnizimi me ujë i qytetit të Skenderajt bëhet nga Impianti për pastrimin ujërave në Shipol. Ujinga Shipoli vjen në Skenderaj me anë të pompave deri në rezervuarin në Tërnavc. Kyrezervuar është në kuotën 711 mlm. Vëllimi i rezervuarit është V=580m³. Uji nga Shipoli derinë rezervuar në Tërnavc është gyp çeliku me diametër DN 355 6/6. Në këtë gyp janë të kyçuredhe Lushta, Braboniqi dhe Koshtova vendbanimeve të komunës së Mitrovicë.

Nga rezervuari në Tërnavc uji me gravitacion shkon deri në rezervuarin në Klinë të mesme.Rezervuari në Klinë është i vendosur në kuotën 673mlm dhe vëllimi i tij është 2x50mm³, kursegypsjellësi mes këtyre rezervuarëve është AC Ø300mm tip “C”. Nga ky gyp bëhet furnizimi meujë i Klinës së Epërme, Klinës së Mesme dhe Lagjes Beka në Kuqicë.

Nga ky rezervuar bëhet furnizimi me ujë të pijës së qytetit të Skenderajt.

Gypsjellësi nga rezervuari në Klinë deri në qytet është gyp AC Ø300mm. dhe ky diametërvazhdon duke u zvogëluar varësisht prej madhësisë së lagjes.

Në qytet është stacioni i pompave i cili një kohë ka furnizuar rezervuarin V=168m³ i cilimomentalisht është jashtë funksionit. Ky stacion i pompimit shërben për furnizim me ujë tëlagjeve në pjesën e epërme të qytetit.

Materiali i rrjetit të ujësjellësit është i shuam lloje duke filluar nga metali, AC, PVC deri temateriali i kohës PE dhe Ductil. Shumica e rrjetit shpërndarës është i materialit bashkohorë PEdhe Ductil.

Gyp të vjetër janë sidomos gypi kryesor furnizues. Derisa gypat tjerë janë të ndërruar dhe janëgypa nga materiali i kohës gjegjësisht nga PE. Siç shihet rrjeti është i përbërë nga material indryshëm që e vështirëson në punën e mirëmbajtjes së rrjetit.

3. Rrjeti i kanalizimit

3.1. Rrjeti i kanalizimit në qytet

Sistemi i kanalizimit në qytetin e Skenderajt është sistem i kombinuar. Pra, në të njëjtinkolektor shkarkohen ujërat e zeza dhe ujërat atmosferike.

Ndërtimi i rrjeti të kanalizimit është bërë pa ndonjë planifikim të mirëfilltë, por varësisht prejnevojave të kohës dhe mjeteve materiale në dispozicion. Si pasojë është se dimensionet egypave janë joadekuat dhe në shumë vende sjellin probleme të caktuar. Gjithashtu edhemirëmbajtja e rrjeti është shumë e vështirësuar. Vështirësi sjell edhe mospagesa e rregullt eqytetarëve për shërbime.

Të gjithë gypat janë nga betoni.Si në çdo vend në Kosovë edhe në këtë rast rol dominant në shpërndarjen e rrjetit tëkanalizimit, ka luajtur konfiguracioni i terrenit. Kështu të gjithë ujërat e zeza, pa përjashtim,shkarkohen në lumit e qytetit, në lumin Klina. Shkarkimi i ujërave të zeza bëhet pa ndonjëtrajtim paraprakë duke e ndotur uji e lumit.

Në kohën e fundit është ndërtuar impianti i pastrimin për ujërave të zeza, por për shkak tëproblemeve pronësore nuk është përfunduar kolektori nga qyteti deri në impiant.Impianti është ndërtuar në fshatin Laushë 5km larg nga qyteti.

22

Fig. 25 Rrjeti I kanalizimit

Fig. 25 Rrjeti I ujesjellesit

23

SISTEMIT ELEKTROENERGJETIK

Komuna dhe Qyteti I Skenderajt furnizohen nga trafostacioni 35/10 kv qe ndodhet neSkenderaj. Ne trafostacion ndodhen tre transformatorë me nga 8MW dhe paisjet gjegjesematese dhe mbrojtese.

Eshte me rendesi te ceket se paisjet shperndarese te ketij trafostacioni jane te gjitha tereja dhe çka eshte me rendesi se te gjitha jan te dimenzionuara per tension 20kv. Kjo eshteme rendesi sepse sipas standardeve te IEC-s I gjith sistemi 10kv ne nje te aferm jo te largetduhet te kaloj ne 20kv.

Skenderaj furnizohet nga dy drejtime me linja te tensionit 35kv.Linja e pare vije ngaVUSHTRRIA 1. Eshte e gjate afersisht 18km. Eshte linjë ajrore me perques Al/Çe 70mm².Linja e dytë vie nga trafostacioni MITROVICA2. Eshte e gjate afersisht 17km. Eshte linjëajrore me perques Al/Çe 95mm².

Linja e parë,kjo qe vie nga Vushtrria eshte linjë kryesore per dy arsye; E para sepse eshterruga me e shkurter nga gjenerimi(Obiliqi) dhe e dyta sepse kapacitetet transmetuese neVushtrri jane me te mira, ndersa furnizimi nga Mitrovica nga keto aspekte eshte me I dobet.

Linja e dyte, kjo qe vie nga Mitrovica sherben per te plotesuar kushtin ‘n-1’ qe eshte kushtI detyruar per ta plotesuar sistemet elektroenergjetike. Kushti ‘n-1’ do te thot se nese bie njelinje ne secilen pike te sistemit (ne rastin tone te KOSOVES) sistemi edhe me tutje funksiononpa nderprerje.

Pergjithsisht I tere sistemi furnizues 35kv I Skenderajt nuk eshte I knaqshem . E parasepse burimet prej nga ai furnizohet janë te dobta dhe e dyta sepse linjat deri ne Skenderajjan te vjetra dhe me perques te hollë per ta perballuar tere ngarkesen. Si rrezultat paraqitenramjet e medha te tensionit dhe furnizim jo kualitativ te konsumatoreve.

Rrjeti 10(20)kv ne komunen e Skenderajt eshte ne gjendje me te mire ne krahasim meviset tjera të Kosoves, madje edhe ne krahasim me vetë qytetin e Skenderajt.

Mbas luftes me ndihmen e donatorve Japonez eshte riparuar ose eshte ndrruar nje pjeseshum e madhe e rrjetit te komunes. Pjeset e vendosura rishtazi janë te punuara me shtylla tebetonit dhe me perques adekuat.

Trafot e vendosura rishtazi qe te gjitha jan te parapara edhe per sistemin 20kv.Gjithashtuedhe linjat e vendosura pas lufte qe te gjitha janë te perkatitura per te kaluar ne sistemin 20kv.Megjithate neper disa fshatra gjendja ende nuk eshte aspak e mire. Ende tensioni 10kv eshte Ivendosur ne shtylla te drurit te cilat jan shum te vjetruara dhe sit e tilla edhe te rrezikshme perpopullaten e atjeshme.

Ne qytetin e Skenderajt gjendja eshte me keq. Edhepse investimet Japoneze kan riparuarose ndrruar pjesë te tera, pastaj edhe investimet e KEK-ut nuk ishin te vogla por megjithategjendja ende mbetet e paknaqshme.

Per shkak te rritjes se madhe te numrit te banorve ne Skenderaj pas lufte rrjeti eshte Imbingarkuar sidomos gjat dimrit kur tensionet per shkak te mbingarkesave bijnë shum.

E mete e pergjithshme e rrjetit 10(20)kv jo vetem ne Skenderaj pore dhe ne tere Kosoveneshte kushti ‘n-1’ I cili duhet te plotesohet ne te ardhmen per te pasur furnizim cilsorë.

Ne pjesen e dyte te ketij projekti do te pershkruhet mundesia e krijimit te unazes furni-

zuese per qytetin e Skenderajt me qka do ta plotsojmë kushtin ‘n-1’.

24

Fig. 25 Rrjeti elektro energjetik

Fig. 25 Rrjeti I telekomunikimit

25

26

SIPËRFAQET - MJEDISI NATYROR

Fig.21 Mjedisi natyror (burim vetanak)

Vendbanimi i Skenderajt gjendet në pjesën jugore të Mitrovices në lartësinë mbidetarendërmjet 500 m.dhe 700mTerrenet në të cilat janë locuar vendbanimet dhe ato për rreth saj, janë të përbërjes gjeologjiketë ndryshme. Vendbanimi shtrihet kryesisht në lymoret e lumenjve të përbërjes sëndryshueshme, dhe vërshimeve dhe rërishtave të vjetërsisë holocentrike (kvartale).

Lumi Klina rrjedh në lidje të të komunes së Skenderajt , identifikohet si rrjedhë e majtë e lumitDrini I Bardhë dhe I takon pellgut të Detit Adriatik.Ai buron në fshatin Kuqicë në aksin Veri-jug ,pershkon teritorin e komunes dhe kalon nëpër qendren e Qytetit të Skënderajit ,qytetin e Kli-nes me gjatësi 62.Km dhe derdhet në lumin Drini I BardhëLumi ka një rrjedhë të ngadalshme me ramje gjatësore të profilit rreth 5‰ , me thellësi mesa-tare dhe një gjatesi prej 40 km.

Pjerrësitë me te mëdha në të cilat gjendet vendbanimi i Skenderajt gjenden nga perendimi nelindje pjerrësirat janë më të mëdha për shkak të ngritjes më të madhe të terrenit.Skenderaj shtrihet ne terrenet të cilat janë morfologjikisht më të përshtatshme për zgjerimin esaj tipografik. Në veri dhe lindje të vendbanimit terrenet jane kryesisht te rrafshta me ramje tevogel ,Marrë në përgjithësi kushtet gjeomorfologjike të vendbanimit të Skenderajt dhe rrethinës sësajë janë të përshtatshme për zhvillimin e mëtejmë.

27

Karakteristikat pedologjike

Tokat e Subregjionit te Drenices ne pikeparje te perberjes pedologjike jane te perfaqesuarame me shume tipe: Toka lesore ngjyre gështenje ne argjil, toka e kuqe lesore me xehe,Rendzina, toka ngjyre geshtenje karbonale, Pseudoglej, Rreshinore e fisnikeruar, dhe Rreshi-norja lesore.

Toka ngjyre geshtenje e lesonuar ne argjill: Kjo toke e perben vendbanimin e Skenderajt mi-repo, gjindet edhe ne disa komplekse me te vogla te rrethines se saj. Kjo eshte toke mesatar-isht e thelle,me thartesire mesatare gjere te forte, me permbajtje te vogel te humusit. Kjo tokeeshte potencialisht e mire per bujqesi. Eshte e bonitetit te klases se III-V.

Rendzina- gjendet ne pjesen juglindore dhe veriperendimore te Skenderajt dhe eshte toke ecekte depertuese me kapacitet te vogel te ujit, qe nga siperfaqja eshte mjafte karbonante, mevlere te vogel bujqesore per shkak te varferise me humus dhe asimilate bimore. Ne rastetkurre kjo toke shfrytezohet si toke bujqesore eshte e nevojshme qe te ndermiren masa teposaqeme kunder erozionit. Kjo toke I takon grupit te IV-VI te klases se bonitetit.

Aluvijumi pa karborante deltinore – shtrihet ne jugperendim te vendbanimit te Skenderajt. Kjotoke hyne ne grupin e pare - trete te klases se bonitetit. Tokat aluvijale me perberje deltinorejane mjaft toka productive net e cilen eshte e mundur te prodhohen format me intensive te pro-dukteve bujqesore.

Tokat karbonore ngjyre geshtenje ne argjill – shtrihen ne jug dhe ne jugperendim te vend-banimit te Skenderajt. Keto toka jane me thellesi te llojllojshme te profileve dhe permbajtjevete humusit qe varet nga shkalla e erozionit. Eshte me vlere te thelle bujqesore, ndersa ato meerosion me te madh kane vlere me te vogel. Eshte toke e kategorise se III – V te klases sebonitetit.

Tokat e kuqe lesore me xehe – shtrihen perreth Skenderajt dhe Gllogovcit. Keto toka jane tethella gjere shume te thella. Kane leshueshmeri te mire te ujit me reakcion te thartires semesme gjere te forte, me perberje te humusit net e shumten e rasteve me te vogel se 3%.Siperfaqet me te medha te ketyre tokave shfrytezohen si toka punuese, ndersa pjesa tjetergjendet nen pyje. Keto toka jane te klases III – V te bonitetit.

Pseudogleja - Jane baze net e cilen shtrihet vendbanimi I Gllogovcit qe zgjerohet ne drejtimte veriperendimit, mirepo gjendet edhe ne verilindje te vendbanimit te Skenderajt dhe ne disakomplekse me te vogela. Tokat me perberje te tilla jane te rrafshta dhe me relief te bute mekarakteristike te pavolitshme fizike dhe kimike, ndersa prodhimtaria bujqesore ne te eshte ekufizuar ; e vogel dhe e pasigurte. Per te shfrytezuar kjo toke me intenzivisht ne bujqesi eshtee nevojshme qe te ndermiren masat agromelirative ne menyre qe te thellohet shtresa lavertaredhe te rritet kapaciteti I saje. Keto toka I takojne grupit te I - IV te bonitetit.

Reshinoret e fisnikuara - shtrihen ne verilindje te vendbanimit te Gllogovcit. Keto toka jane teklases I – IV te bonitetit, shume te thella, me perberje argjilore mekanike dhe shume te ngja-jshme me rresqinoret pa karbonante, jane diç me te lehta per pune se ajo. Eshte me reakcionte tharte neutral gjere te dobet me pak me shume humus.

Vlera bujqesore e kesaj toke varet prej shkalles se fisnikerimit, mirepo keto toka jane mesatar-isht toka me rendimente te medha ne bujqesi.

KARAKTERISTIKAT PEDOLOGJIKE

28

Rreshqinorja pa karbon – shtrihet ne veri te vendbanimit te Gllogovcit dhe juglindje te vend-banimit te Skenderajt dhe eshte me siperfaqe te rrafshte dhe relief valor, me profil te thelle dheperberje argjilore mekanike. Kjo toke hyne ne tokat me produktive bujqesore. Klasa e bonitetitte ketyre tokave eshte prej I – III.

Rreshqinorja lymore - shtrihet afer 1 km. ne jug te vendbanimit te Gllogovcit dhe juglindje dhejugperendim te vendbanimit te Skenderajt. Sipas vetive kjo toke eshte toke me vlere me te vo-gel bujqesore me karakteristika te dobeta te ujit qe eshte rezultat I leshueshmerise mesatare teujit. Kjo toke ka klasen e III – V te bonitetit.

29

04-DIMENZIONET HAPËSINORE

DIMENZIONI SOCIAL

Duke qenë se regjistrimi i fundit i përgjithshëm valid në Kosovë është bërë në vitin 1981, është vështirë tëjepen vlerësime për numrin e saktë momental të popullsisë në Kosovë. Ky regjistrim është realizuar ngaEnti i Statistikor i Kosovës dhe ka përfshirë regjistrimin e numrit të popullsisë, personave, ekonomiveshtëpiake dhe banesave. Të dhënat statistikore të mbledhura dhe të publikuara nga ky ent deri në vitin 1988mund të konsiderohen të besueshme. Në vitin 1991 është bërë edhe një regjistrim i përgjithshëm në Kosovëmirëpo të dhënat nga ky regjistrim duhet të merren me kujdes pasi që ai u bojkotua nga popullatashqiptare.Të dhënat statistikore të cilat janë në disponim mund të ndahen në tri kategori: të dhënat para vitit 1990, tëdhënat për periudhën 1990-1999 dhe të dhënat pas vitit 1999.Të dhënat para vitit 1990 janë të periudhës kur entet dhe institucionet shtetërore funksiononinnormalisht, kështu që mund të konsiderohen si të besueshme.Të dhënat për periudhën 1990-1999 janë të mangëta dhe në pjesë të madhe nuk pasqyrojnë realishtsituatën në Kosovë gjatë kësaj periudhe, kështu që si të tilla duhen të trajtohen me maturi.Pas përfundimit të konfliktit të vitit 1999, organizatat dhe institucionet ndërkombëtare dhe vendore filluantë plotësojnë vakumin statistikor, duke realizuar anketime dhe hulumtime. Shënimet e mbledhura ngaorganizatat ndërkombëtare së bashku me ESK mund të vlerësohen së paku si pjesërisht të besueshme.

Burimi: Raporti i Zhvillimit Njerëzor – UNDP, 2004

Zhvillimi njerëzor është proces i vazhdueshëm i cili varet nga tre faktor themelor qëndryshojnë në proporcion me ndryshimin e nevojave njerëzore nga të cilat më thelbësore janëshëndetësia-jeta e gjatë dhe e shëndoshë, arsimimi-marrja e njohurive dhe aftësive dhe qasjanë burimet private dhe publike të nevojshme për jetë normale.

Sipas Planit Gjeneral Urbanistik të vitit 1986 zona urbane e Skenderajt ishte planifikuar t’ikishte rreth 15000.banor deri në vitin 2000. Nga hulumtimet në terren - të dhënat e dalura ngapyetësorët del se numri I banorëve në qytetin e Skenderajt (7200)Klina e ulet (1140)Lausha 3259.në këtë periudhë është diku rreth 11599 banor.

Në rrethin e të gjitha qendrave tëkomunave në territorin e Kosovës, edheSkenderaj ka popullate me moshe te reZhvillimi i Skenderajt do të rris gravitetine ndikimit në gjithë territorin e komunës.Në periudhën e ardhëshme do të ketëtendencë tek popullata dhe vendbanimettë cilat do të jenë të përfshira meprocese të rregullta shoqërore sideagrarizimi, urbanizimi kah ndryshimete mëdha dhe në strukturën ekonomike tëpopullsisë e veçanërisht në rrjetin evendbanimeve.Procesi i deagrarizimit,industrializimit, urbanizimi si pasojë kaprocesin kontinual të migrimit.

Fig. 23 Jeta në qytetin e Skenderajt

30

DEMOGRAFIA

RISHIKIM I PGJU-së 1986

Në planin gjeneral urbanistik të vitit 1986 në kuadër të projektimit të popullsisë rëndësi eveçantë i është kushtuar parashikimit të veprimeve demografike dhe propozimit të aksionevetë nevojshme që të realizohen në drejtim të lëvizjeve demografike dhe vlerësimit të strukturëssë popullsisë si parakusht për zhvillim pozitiv shoqëroro-ekonomik.

Sipas këtij dokumenti, “ që të parandaloheshin trendët e lëvizjes së numrit dhe strukturës sëSkenderajt, që të arrihej numri i planifikuar i banorëve, ishte e nevojshme të zbatohen politikaafatgjata të gjithanshme dhe aktive të politikës së popullimit,sepse vetëm ashtu mund tëpriteshin rezultate në lëvizjen e numrit të banorëve dhe në aspekte tjera të strukturës sëpopullsisë.”

Dokumenti veç kësaj kishte parashikuar se “ lëvizja natyrore e popullsisë në periudhën eardhshme do te pësonte ndryshime” dhe kjo për shkak të “ rënien e natalitetit dhe shtiminnatyror të popullsisë”.

Tek planifikimi i zhvillimit ekonomiko-shoqëror , duhet të kihet parasysh edhe ajo që një numërrelativisht i madh i familjeve të reja do të merrnin pjesë në të ardhmen si kontingjent i punësdhe do të kishin ndikim në formimin e masës së popullsisë së aftë për punë e cila do të bëntpresion për shkollim dhe punësim.

Ndaj Skenderajt si qendër të qytetit, pritej se do të orientohej e gjithë popullata e komunës,kështu që duhet të pritej një fluks i madh i popullsisë.

Projeksioni i lëvizjes së përgjithshme të numrit të popullsisë-banoreve.Edhepse kan kaluar 10 vite pas përfundimit të luftës në Kosovë, ende nuk është bërë regjis-trimi I popullsisë. Andaj për të patur një pasqyrë të përafërt janë bërë hulumtime në terren kupërmes pyetësorëve është identifikuar një shifër e përafërt që sillet në 11600 banorë kuperveq Skenderajt përfshihen brenda territorit të saj edhe vendbanimi i Klines se ulet ,Llaushes dhe Prekazit te ulet .

PARASHIKIMI I POPULLSISË PËR VITIN 2020

Po = vlerësimi i popullsisë për vitin 2009 11600

Sn = shkalla vjetore e shtimit natyrorë 2.1

Sm= shtimi vjetorë nga migrimi 0.3

V-vitet e logaritura -10 vite /100 10

1 10.1

Sn+Sm 1.8

V/100 0.1

Pa = parashikimi i popullsisë për vitin 2020 13688

31

STRUKTURA NACIONALE

Struktura nacionale të popullsisë midis viteve 1971-1981 kishte lëvizje të vogla që sadopakndryshuan përbërjen nacionale në qytetin e Skenderajt. Sipas PGJU-së ‘86 në vitin 1971 nëqytet ....% të komunitetit ishin shqipëtar, ....% serb dhe pjesa tjetër........ të tjerë. .Grafikoni do të ndryshojë edhe më tutje pas luftës së fundit të vitit 1999 jo vetëm për shkak tëlëvizjeve fshat—qytet apo tutje jashtë komunës apo Kosovës por poashtu edhe për shkak tëpasojave të luftës për çfarë humbën jetën shumë njerëz. Bazuar në të dhënat e dala ngapyetësorët dhe hulumtimi në terren së fundi,100% e komuniteti që jeton në zonën urbane janëshqiptar.

STRUKTURA E MOSHËS

Një ndër gjërat më të rëndësishme në strukturën e popullsisë është struktura e moshës. Nëstrukturën e moshës së popullsisë vjen në shprehje zhvillimi demografik i popullsisë së dhënënë periudhë afatgjate kohore. Ajo varet nga nataliteti, mosha dhe migrimi. Nëse zbret përqindjae natalitetit të popullsisë vjen deri te zbritja e pjesëmarrësve nga gjeneratat e reja. Duke pasurparasysh hipotezat e dhëna për lëvizjen e natalitetit, ashtu që parashihet rënia e prognozimitqë metoda analitike që popullsia e ardhshme e vendbanimit Skenderaj të grupeve tëmëhershme të moshës në vitet e mëtejme.

8.1 23.8

62.3

5.8mosha %

Deri 5

5 deri17Struktura pisas moshes ne banimin individual

Nr. MOSHA NUMRI %

1 Deri 5 298 8.1

2 5 deri 17 873 23.8

3 17 deri 65 2286 62.3

4 mbi 65 212 5.8

3669 100.0

Nr. MOSHA NUMRI %

1 Deri 5 73 9.0

2 5 deri 17 234 28.7

3 17 deri 65 470 57.7

4 mbi 65 38 4.7

815

73

234

470

38Mosha %

Deri 5

5 deri 17

17 deri 65

Struktura pisas moshes ne banimin shumebanesore

Në përgjithësi, karakteristika bazë e vjetërsisë së strukturës së popullsisë së vendbanimit tëSkenderajt por edhe gjithë komunës është se ajo është shumë e re.Nga grafikonet e dala nga të dhënat në terren së fundi në vitin 2009 struktura sipas moshes e

popullatës së Skenderajt ka këtë përbërje: 8.1% (9.0%)deri në 5 vjet, .23.8%(28.7%)deri ne6-17 vjet,.62.3% (57.7%)për 18-65 vjet dhe .5.8%(4.7%)mbi 65 vjet.

32

STRUKTURA GJINORE

GJINIA

Nr Numri %

1 Meshkuj 1836 49.9

2 Femra 1844 50.1

3680 100.0

Struktura pisas gjinise ne banimin individual

49.9meshkuj

50.1femr

a

gjinia %

Meshkuj

Femra

47.053.0

Gjinia %

Meshkuj

FemraStruktura pisas gjinise ne banimin shumebanesore

Nr GJINIA Numri %

1 Meshkuj 380 47.0

2 Femra 429 53.0

Struktura gjinore si në komunë ashtu edhe në zonën urbane duket të jetë e balancuar dheme ndryshim të vogël të raportit nëpër vite. 49.9.% (47.0%) të popullatës janë meshkujdhe .50.1%(53.3%) janë femra.

STRUKTURA ARSIMOREStruktura e popullsisë sipas përgatitjes profesionale është ende jo e kënaqshme. Numri injerëzve pa përgatitje shkollore në qytet është 12.5%(9.6%) .Numri më i madh i banorëveështë vetëm me nivelin e arsimit të ulët.-fillore 35.6%(40.6%)me shkollim te mesëm janë36.0%(37.5%)studente janë 6.7%(3.6%) ndërsa me shkollim te larte janë 9.3%(8.7%)Është e rëndësishme të përmendet është se në këtë rritje të interesimit dhe investimit nëedukim po ashtu ka ndryshuar edhe përbërja e nxënësve sa i përket aspektit gjinor, çdo ditë emë shumë vajza janë të përfshira në të gjitha nivelet e edukimit.

Nr. ARSIMI NUMRI %

1 Pa shkollim 74 9.6

2 Fillor 313 40.6

3 Mesëm 289 37.5

4 Student 28 3.6

5 Te larte 67 8.7

771

9.6

40.637.5

3.6 8.7

Arsimi %

Pa shkollim

Fillor

MesëmStruktura arsimore ne banimin shumebanesor

12.5

35.636.0

6.7

9.3arsimi %

Pa

shkollim

Fillor

Nr. ARSIMI NUMRI %

1 Pa shkollim 423 12.5

2 Fillor 1208 35.6

3 Mesëm 1221 36.0

4 Student 228 6.7

5 Te larte 314 9.3

3394 100.0Struktura arsimore ne banimin individual

33

BANIMI

Faktori themelor i kërkesave për banesa

Rritja e popullsisë dhe të amvisërive si dhe ndryshimet në strukturat e tyre si ngritje të fuqisëekonomike të Skenderajt kushtëzon nevojën e ndërtimit të një numri të madh të banesave, sidhe ndryshimin e mënyrës dhe standardit jetësore. Kjo nga ana tjetër kushtëzon nevojën eorganizimit të hapësirës adekuate e cila kërkohet nga plani gjeneral urbanistik, përparimi istrukturës së hapësirës si dhe zgjedhja më e mirë e terreneve të parapara për ndërtimbanesor.Karakteristikë e fondit ekzistues të banimit si dhe mangësitë në mënyrën e standardin ebanimit, që në të ardhmen duhet të largoheshin, kushtëzonin definimin si dhe përputhjen edisa faktorëve nga të cilët do të varej volumi dhe kualiteti i ndërtimeve banesore në tëardhmen.

Banimi, si funksion kryesor i çdo vendbanimi është vendimtar për stabilitet social, ambient tëshëndoshë, shëndet të mirë dhe për një mirëqenie njerëzore në përgjithësi.Duke qenë shfrytëzuesi më i madh i hapësirës dhe aktiviteti themelor i vendbanimeve, aindikon në rrjedhën e zhvillimit të gjithmbarshëm të shoqërisë dhe është komponentë erëndësishme e zhvillimit ekonomiko -social, përkatësisht të standardit jetësor të qytetarëve nëpërgjithësi. Zona urbane e qytetit të Skenderajt karakterizohet me dendësi më të lartë sezonat rurale dhe kjo dendësi ka vlerën prej rreth .15 banorësh/ha. Kjo dendësi është më elartë se në zonat rurale por është e ulët për një zonë urbane.

PASLUFTA - 1999….

Në vitet e pasluftës si pasojë e migrimit të banorëve nga zonat rurale, është shënuar rritje enumrit të njësive banesore e cila fatkeqësisht nuk ka mundur të përcjellët më rritjen ekapaciteteve të shërbimeve dhe të infrastrukturës.

Lufta e fundit në Skenderaj, përveç tjerash ,la pasoja të dukshme edhe në fondin banesor.Edhe pse faza e rindërtimit emergjent ka përfunduar, pasojat e luftës ende nuk janë eliminuartërësisht. Nevojat për përmirësim të kushteve të banimit, qoftë drejtpërdrejtë në objektet ebanimit apo të shërbimeve qe ndikojnë në cilësinë e banimit, janë ende të dukshme.

Ndryshimet dinamike sociale dhe ekonomike të pasluftës e sidomos migrimet drejt zonësurbane janë reflektuar dukshëm edhe në zhvillimin e jo balancuar të banimit. Deri sa nëSkenderaj si qendër urbane kemi një rritje të dendësisë, në shumë fshatra, kemi njëshpopullim të vazhdueshëm.

Kjo lëvizje e banorëve ka për pasojë uljen e cilësisë së banimit në qytet për shkak të rritjes sënumrit të banorëve në raport me shërbimet dhe kapacitetet ekzistuese. Ndërkaq në fshatravjen deri te mos shfrytëzimi i kapaciteteve të banimit dhe mosinvestimet në përmirësimin ekushteve të jetesës në to. I tërë ky zhvillim i pa balancuar shkakton pasoja edhe në zhvillim tëpërgjithshëm social dhe ekonomik si në qytet ashtu dhe në komunën e Skenderajt, sidomosnëse merren parasysh potencialet natyrore për zhvillim të bujqësisë dhe blegtorisë.Tani I hapet rruga ndërtimeve dhe iniciativave individuale të cilat komuna është duke imenaxhuar.

34

Fig.32 Banesat - ndërtimi privat—publik , pas luftës në Skenderaj

Të dhënat e dala nga hulumtimi në terren japin afërsisht numrin e njësive individuale dheobjekteve të banimit kolektiv në qytetin e Skenderajt. Shtëpi banimi janë shënuar .1060 nëzonën urbane duke I shtuar edhe numrin e shtëpive individuale në zonën e Klines se ulet e cilaështë në kuadër të qytetit të Skenderajt me numrin ....., ndërsa nr i ekonomive familjare nendërtesa kolektive janë identifikuar .308 .nga kjo mund te konkludojme se numër me te vogëlzë vend banimi kolektiv në këtë qytet , pjesa tjetër I takon banimit të ulët- individual.

35

Fig.34 Objekti ekzistues i çerdhe-kopshtit dheanaliza e shpërndarjes hapësinore

Arsimi parashkollor organizohet në të vetmen çerdhe në Qytetin e Skenderajt e cila nuk Iplotëson nevojat e qytetarëve të Skenderajt. Çerdhe/kopshti “Drita ” momentalisht ka kapacitetpër 57 fëmijë. Gravitimi në këtë institucion vjen kryesisht nga zona urbane. Të punësuar nëçerdhe-kopsht janë 5 persona . Objekti është ndërtuar në vitin 1982 dhe ka sipërfaqe prej 570m2 I shtrirë në përdhese në ngastrën me sipërfaqe prej 47 ari. Për arsimimin parashkollor sinevojë urgjente del ndërtimi I dy objekteve te reja te çerdhe/kopshtieve. Nevoja për ketoobjekte të reja të edukimit parashkollor vjen jo vetëm nga kapaciteti jo I mjaftueshëm I objektitekzistues por edhe nga fakti se në aspektin hapësinor objekti nuk mbulon gjithë territorin evendbanimit ku bazuar në normat urbane distance më e largët prej shtëpisë deri te një shërbimI tillë duhet të jetë prej 250 deri max. 500 m

ARSIMI PARASHKOLLOR

36

Fig.35 analiza hapësinore e shërbimeve të arsimit fillore dhe te mesem në Skenderaj

Arsimi fillor zhvillohet në dy shkolla fillore Shkolla fillore ”Shaban Jashari” . Numri I punonjësvetë shkollës arrin në 58 . Objekti shkollor është ndërtuar në vitin 1962 dhe është I zhvilluar nënjë sipërfaqe prej 1730 m2(550x2) në etazhitet B+P+1,Në shkollën fillore “Ahmet Delia ” janë të punësuar 77 punëtorë në etazhitet P+1. .

Shkollat fillore ekzistuese

Shkollat e mesme ekzis-tuese

Fig.36 Shkolla fillore “Shaban Jashari” Fig.37 Shkolla fillore “ Ahmet Delia ????”

ARSIMI FILLOR

37

Fig.38 Gjimnazi “ Hamez Jashari” Fig.39 Shkolla e mesme teknike “ Anton Çeta”

Shkollimi I mesëm zhvillohet në dy objekte shkollore - Gjimnazi “ Hamez Jashari” dhe shkollae mesme teknike “ Anton Çeta” të cilat në të njëjtën kohë shërbejnë edhe për nxënësit qëvijnë nga viset rurale të komunës së Suharekës.Gjimnazi “Hamez Jashari” 1015 nxënës - të cilët gravitojnë në këtë shkollë nga zona urbanedhe rurale.Objekti ka sipërfaqe prej 2200 m2 të zhvilluar në 2 etazhe (P+1) . Në të njëjtënkohë përparësi është edhe vendndodhja e palestrës sportive me sipërfaqe 566m2 e vendosurpas oborrit të kësaj shkolle te cilën e shfrytëzojnë edhe shkolla fillore .Shkolla e mesme teknike “Anton Çeta” ka gjithsej 1715 nxënës .Në këtë shkollë gravitojnënxënës nga zonat urbane dhe ato rurale.dhe në etazhitet P+1, .

Nese shiqojme nga aspekti i investimeve ,ne arsimin fillor dhe të mesëm ,edhe pse ka pasurinvestime të mëdha ka akoma nevoja për hapësira të reja si mësimore .

Përveç vështirësive me lokale për shkolla, arsimi ballafaqohet edhe me probleme të tjera, simungesa e kuadrit të kualifikuar , mungesa e kabineteve për lëndët shkencore dhe të gjuhëvetë huaja, laboratorë , mjete konkretizimi, biblioteka dhe pasurimi I fondit të librave.

Gjithashtu dhe pagat e ulëta të punonjësve të arsimit bëjnë që motivimi I tyre të jetë jo nëlartësinë e duhur - plan programet mësimore janë në rishikim të plotë të MASHT-it.

ARSIMI I MESËM

38

Fig. 41 QKMF-ja në Skenderaj dhe analiza e shpërndarjes hapësinore

Në nivelin urban ky shërbim organizohet nëpërmjet Qendrës Kryesore të Mjekësisë Familjare.Në kuadër të saj ofrohen shërbime të mjekësisë së përgjithshme familjare, ,urgjencës,pediatrisë, stomatologjisë,antituberkulare,mjekësis se punës,materniteti me salle telindjes ne repart me 20 shtretër,shërbime te vaksinimit,shërbimin e farmacisë me barnatoreKabineti i Rëntgenit me ultrazë dhe EKG gjinekologjisë,

Departamenti komunal ka kompetenca për të kontrolluar cilësinë e shërbimeve si dhe lartësinëe pagesës në sektorin privat ( ambulance private dhe barnatoret)Në Qendrën Kryesore të Mjekësisë Familjare janë të punësuar gjithsej 176 punëtorëshëndetësor të profileve të ndryshme për t’i përmbushur nevojat dhe kërkesat e qytetarëve.Sipërfreqja e ndërtesës ne baze është 500 m2 ndërsa etazhiteti është B + P + 1

SHËNDETËSIA -QKMF

Qendra kryesore e mjekësisë familjare Gjendja nuk është e kënaqshme asnë pjesën urbane të Skenderajt, kupo ashtu vërehet mungesa eobjekteve shëndetësore.

Tendenca e migrimit të banorëvenga fshatrat e largëta për nëqendër, e bën edhe më të vështirëgjendjen duke i mbingarkuarkapacitetet derisa në anën tjetërkemi raste të mosshfrytëzimit tëkapaciteteve ekzistuese.Edhe pse QKMF në Skenderaj karreth 1500m2, sipërfaqe kjo epamjaftueshme në raport mengarkesën e pacientëve qëgravitojnë në këtë qendër.

39

Objekti i Kuvendit Komunal

Objekti është I zhvilluar në dy etazheP+1 . Ne ketë parcele ekziston edheobjekti për nevoja te qytetareve(qendra erexhistrimit) P+0.Objekti ekzistues është i vjetër ,por aiështë rinovuar së voni dhe është nëgjendje të kënaqshme.

Shërbimet e komunës përveç këtyre dyobjekteve kryhen edhe në një pike tjetër(objekt ne renovim e sipër)Në këtë institucion janë të punësuar 70persona.

Objekti i rij qe do ti përmbushe nevojat eadministratës komunale është ne ndërtime sipër Ndërtesa e Kuvendit të Komunës në Skenderaj

Objekti i qendrës së rexhistrmiit pran Kuvendittë Komunës Objekti tjetër I Komunës (ne renovim e siper)

SHËRBIMET E TJERA ADMINISTRATIVE DHE PUBLIKE

Fig.45 Ndërtesa e administratës komunale në ne ndertim e siper

40

Ndërtesa e Gjykatës Komunale

Qendra per pune sociale (sherbyese)

Ndërtesa e Policisë

Fig.45 A. Ndërtesat publike në Skenderaj

Gjykata Komunale

Është objekt kryesisht i ri dhe shtrihet nësipërfaqe prej 460m2 e zhvilluar në 2 etazhe irinovuar viteve të fundit.Ky institucion ka të punësuar 35 persona

Ndërtesa e Postës dhe Telekomit tëKosovës në Skenderaj

Posta dhe Telekomi i Kosovës

Kryen shërbime postare dhe telefonike përqytetin e Skenderaj dhe territorin e komunës.Objekti është në 2 etazhe B + P +1 dhe shtrihetpran indit kryesor - përballe sheshit AdemJashari .Të punësuar në këtë institucion janë26 persona

Stacioni policorStacioni policor në Skenderaj është i zhvilluarnë P+2+ Nk dhe është ndërtim i rij (informata mete hollesishme nuk kemi pas mundesi te marrimpasi qe obj eshte ne renovim e siper)

Qendra për pune sociale (shërbyese)Është objekt i ndërtuar ne vitin 2004Sipërfaqja e përgjithshme 350m2Etazhiteti P+0.Ka 16 te punësuar

I përmbush kushtet për kryerjen e shërbimeveadministrative për kategoritë e shoqërisë qëkanë nevojë për përkujdesje të tillë..Ka te rexhistruara 1800 familje qe gëzojnë

ndihmën sociale

41

Stacioni i Autobusëve

Bënë përcjelljen e pasagjerëve dheoperatorëve transportues urban, ndër-urban. Objekti ndodhet mu pranë inditkryesor urban dhe regjional ne rrugenIlaz Kodra.Ky lokacion eshte privatizuar prandajeshte propozuar qe te gjendet lokacion irij per kete lloj te sherbimit

Stacioni i Autobusëve

Ndërtesa e Zjarrfiksëve

Fig.45 B, Ndërtesat publike në Skenderaj

Kryqi i kuq komunal

Enti per punesim

Enti per punesimGjendet ne rrugen Osman GeciPrane kryqit te kuq komunal

Kryqi i kuq komunalGjendet ne rrugen Osman Geci

Sherbimi i Zjarrfiksëve

Stacioni i zjarrfikësve gjendet në dalje teqytetit ne rrugen per Drenas

42

Tregu I qytetit

I vendosur në afërsi të Xhamise pranerruges Skenderbeu dhe rruges Ilaz KodraZë një sipërfaqe mjaft të madhe e cila ështënë pronësi të komunës dhe në të zhvillohentë gjitha aktivitetet e tregut të hapur.Eshte propozuar qe te ndrohet lokacioni itregut

Shtepia per te moshuarGjendet prane lokacionit tq ashtuquajtutte pishat

43

.NLB Prishtina - zhvillon aktivitetin e sajdhe kryejnë shërbime për qytetarët nëparnësi te bulevardit Adem Jashari

Fig.46 Shërbimet bankare në Skenderaj

Sistemi BANKARShumica e bankave që veprojnë aktualisht në Kosovë kanë dhe qendrat e veta në qytetin eSkenderajt

Banka KEP - zhvillon aktivitetin e sajdhe kryejnë shërbime për qytetarët nëperdhese te nje objekti shumebanesorë

Banka Private e Biznesit - zhvillonaktivitetin e saj dhe kryejnë shërbime përqytetarët në perdhese te nje objektishumebanesore

Raiffeisen BANK -zhvillon aktivitetin esaj dhe kryejnë shërbime për qytetarët nëperdhese te nje objekti shumebanesore

44

DIMENZIONI EKONOMIK

Skenderaj Historikisht eshte komuna me e varfer e Kosoves .Komuna ka pase perfitime ngainvestimet e alokuara gjate viteve 1970-80 nga autoritetet qenrore .Fabrikat kryesore janethemelkuar gjate kesaj periudhes si:Fabrika e tjegullaveFabrika per prodhimin e plastikesFabrika e municionit te gjuetiseNdermarrja per prodhime bujqësore “Produkt”Te gjitha keto ne siperfaqe 300 ha kane punesuar me shume se 1000 persona .Gjithashtu kishte edhe ndermarrje te vogla publike e sherbyeseSi baze e zhvillimit ekonomik te komunes konsiderohej perpos bujqesise ,industria e materialitndertimor,duke pasur parasyshe lenden e pare shume kualitative dhe rezerva te medha tesaje ,kapacitetet e instaluara punuese ,kualitetin e prodhimit ,pervojen ne kete lami etjNe industrin e materialit ndertimore ishin 3 fabrika (njesi)Fabrika -F1 me dy vija te prodhimit me kapacitet prej 30,000,000NFN(njesi te formatitnormal,tulla) apo 7,000,000 cope blloka ne nje vije prodhuese ,ndersa vija tjeter me kapacitetprej 12,000,000 tjegulla ,Kjo njesi para luftes eshte vjedhur e plaqkitur nga masat e dhunshmete aplikuara ,ndersa gjte luftes eshte shkatruuar .Tani eshte jashte funksionimit.Fabrika -F2 me kapacitet 30,000,000 NFN apo 7,000,000 blloka ka qene me pak e shkatrruardhe ne saje te investimeve te qeverise japoneze ,kjo fabrike punon dhe jane te punesuar 100punetoreFabrika F2-kjo fabrike eshte privatizuar ne vitin 2004Fabrika F3 eshte tjegulltore e vjeter ,klasike dhe eshte e shkatruarNdermarrjet tjera si fabrika per prodhimin e municionit te gjuetise apo ajo e Plastikes po ashtujane jashte funksionit E Para ka punuar ne kuader te gjigandit Trepqa dhe gjate luftes sefundit ka sherbyer si Kazerme dhe kamp famekeq e okupatorit serb e cila eshte bombarduarnga NATO.Fabrika e Plastikes perkohesisht ka sherbyer si qender e strehimit kolektiv.Paisjet e saja meshume se gjysma i jane vjedhur dhe derguar ne Serbi ,kurse objekti eshte ne gjendje te mireNdermarrja prodhuese bujqesore “Produkti” eshte vjedhur (plaçkitur) ndersa toka eshte akomadjerrine ose nje pjese e uzurpuar nga fshataret.Bizneset në komunën e SkënderajtSipas të dhënave statistikore të Entit të Statistikës së Kosovës3 në Komunën e Skënderajt nëfund të vitit 2002 kanë qenë të regjistruara gjithsej 1 083 biznese ( gjendja 31.12.2002) Nga kynumër i bizneseve të regjistruara , veprimtarinë e kanë ndërprerë 60 biznese , ç’ka do të thotëse numri i bizneseve aktive sipas shënimeve në zyrën e regjistrimit të bizneseve të komunëska qenë 1 023.Në Kosovë numri total i bizneseve të regjistruara është 54 412 biznese. (viti 2002)Bizneset në Skënderaj marrin pjesë me vetëm 1,88% në numrin e gjithmbarshëm të bizne-seve në Kosovë kurse me popullsi Skenderaj merrë pjesë me 3,6% dhe me territory 3,5%.Krahasuar me numrin e popullsisë del se në çdo 70 banorë është regjistruar një biznes, kursenë nivel të Kosovës në çdo 36,7 banorë. Ose thënë ndryshe në çdo 100 banorë ekzistojnë 1,5biznese, e në nivel të Kosovës në çdo100 banorë ekzistojnë 2.7 biznese

(Burimi:strategjia e zhvillimit ekonomik te komunes se Skenderajt2005-10)\

45

TREGTIA DHE SHËRBIMET

Tregtia është një sektor tjetër ekonomik që ka pas një zhvillim të hovshëm gjatë një koheshumë të shkurtër. Menjëherë pas luftës brenda një periudhe të shkurtër në Skenderaj uthemeluan shumë ndërmarrje tregtare private të cilat e filluan aktivitetin e tyre. Rrjeti iobjekteve tregtare është i përhapur mjaft mirë në të gjitha vendbanimet. Me vështirësitëfinanciare përballen sot edhe ndërmarrjet private, mirëpo ato në rrethanat aktuale janë treguarmë të suksesshme.

Konkurrenca në tregti ka bërë të dukshëm përmirësimin e shërbimit tregtar: ka furnizim të miredhe të shumëllojshëm me mallra të konsumit të gjerë (artikujt ushqimorë, veshmbathje, pajisjeshtëpiake, etj.). Këto artikuj tregtohen me çmime relativisht të qëndrueshme. Gjithashtu shumëndërmarrje tregtojnë artikuj industrial si materiale ndërtimore, karburante, materiale elektrikedhe teknikë të bardhë.

NDËRTIMTARIA

Strehimi- gjendja e vështirë pas lufte, për shkak të shkatërrimeve shumë të mëdha të shtëpivetë banimit dhe infrastrukturës bëri të domosdoshme edhe nevojen për një zhvillim të hovshëmtë ndërtimtarisë.Gjatë kësaj periudhe u formuan shumë ndërmarrje ndërtimore private, të cilat kryejnë punëtndërtimore dhe prodhojnë elementë betoni , materiale ndërtimore etj . Ndër ndërmarrjet eshumta në sektorin e ndërtimtarisë dallohen: ………. e të tjera. Në këto ndërmarrje punojnë……. punëtorë. Ky number konsiderohet të jetë më i lartë pasi që këtu nuk janë përfshirëpunëtorët e paregjistruar dhe ata sezonalë.

QENDRA ZEJTARE

Në qytetin e Skenderajt ndodhet nje qender zejtare. Ajo ndodhët pran tregut te qytetit dhelumit Klina ne rrugen Iljaz kodra . Kjo eshte qendra kryesore ne qytetin e Skenderajt ne te cilatzhvillohen aktivitete te ndryshme tregtare. Janë me etazhitet P+0 dhe pjesërisht P+1+NK. Kry-esisht janë private. Kjo qender eshte ndertuar menjehere pas luftes se fundit ne menyre qe tekete sa me shume te punesuar ne sektorin privat .

46

Ish-shtëpia e mallërave

Objekti dikur e njohur si shtepia e malleravetani është privatizuar.Eshte dhene neshfrytezim companis “BEN-AFF” I locuarnë një pozicion mjaft të volitshëm pranërrugës kryesore, i përgjigjet pikërishtfunksioneve shërbyese—tregëtare tëkompanisë e cila e ka ne shfrytezim.

Fig. 55 B, Ndërmarrje tregtare-zejtare në Skenderaj

shtëpia e mallërave ““BEN-AFF”

Objekti me perberje te ndryshme afariste ilocuar në një pozicion mjaft të volitshëmpranë lumit Klina, i përgjigjet funksioneveshërbyese—tregëtare.

Objekti tregetar

47

Sipërfaqet bujqësore dhe kualiteti i tyreSipërfaqja e përgjithshme e tokës në komunën e Skënderajt përfshinë 37 440 ha. Nga kjosipërfaqe tokë bujqësore janë 21 149 ha gjegjësisht 56,5% kurse tokë e punueshme janë 17915 ha gjegjësisht 47,8% dhe kullosa 8,6%.Nga sipërfaqja e përgjithshme e komunës sipërfaqe pyjore janë 14 685 ha ose 39,2% kursesipërfaqja tjetër është tokë jopjellore gjegjësisht 1 606 ha ose 4,3%.Nga sipërfaqja e tërësishme bujqësore 2 449 ha ose 11,6% janë në pronësi shoqërore kursepjesa tjetër është në pronësi private gjegjësisht 88,4% ose 18 696 ha.Nje pjesë shumë e vogël me afro 10 % të sipërfaqes së gjithmbarëshme bën pjesë në kate-gorin e II-të dhe të I-rë, ndërsa pjesa dërmuese bënë pjesë në kat.e V dhe të VI.Në zonat rurale jetojnë 90.07% e popullsisë së tërësishme të komunës dhe mbi 63% ekësaj popullate janë të moshës punuese (15-65 vjet).Bujqësia është burim kryesor i të ardhurave për popullatën e komunës.Punonjësit që merren me veprimtari bujqësore në shkallën më të madhe janë me arsim tëmesëm, por të kualifikimeve të ndryshme

Edhe qyteti i Skenderajt ka tokë të konsiderueshme bujqësore por që një pjesë ekonsiderueshme është në degradim e sipër nga ndërtimet. Popullsia agrare është në rënie esipër.Nëse merret parasysh zhvillimi i industrisë dhe disa veprimtarive terciare të cilat në periudhëne ardhshme do të ndikojnë në strukturën ekonomike të popullsisë së komunës dhe qytetit tëSkenderajt , parashihet proces më intensiv degrarizimit në raport me periudhën paraprake.

Kultivimi i Kulturave BujqësoreNë komunë sipërfaqet më të mëdha bujqësore mbillen me kulturat e drithëravegjegjësisht 16 112 ha ose 76,2 % të tokës bujqësore.Kulturat kryesore bujqësore që kultivohen në komunë janë: Gruri, Misëri, Tërshera, Elbi,Jongje, Patate, Perime, Pemë etj.Toka e punuar është shfrytëzuar në sipërfaqe më të madhe dhe për çdo vit kemi rritje tëshfrytëzimit të sipërfaqes së tokës së punuar. Sipërfaqet e tokës bujqësore me kultura inten-sive kanë rritje në sipërfaqe dhe në rendiment e normalisht edhe në prodhimin vjetor.Kultura e grurit mbillet në siperfaqe më të mëdha dhe në këtë tabele vrehet se (viti 2003në krahasim më vitin 2001 rritja është 31%) rendimenti për ha është më i lartë. Kulturat peri-more kanë shënuar rritje në vitin 2003 në krahasim më vitet tjera.Për operacionet agroteknike për mbjelljen e kulturave bujqësore si dhe operacionet agrotek-nike për përkujdesje gjatë vegjetacionit të kulturave bujqësore përdoret mekanizma te ndry-shem bujqësor.Në Komunën e Skënderajt egzistojnë tre mullinjë që bëjnë grumbullimin dhe përpunimine grurit. Gjithashtu edhe per kultura të tjera bujqësore nuk ka pika grumbulluese dhe për-punuese , kështuqë teprica e prodhimeve plasohet në tregjet e Kosovës.Skënderaj nuk ka sistem të organizuar të ujitjes dhe kryesisht rendimentet janë të varura ngatë rreshurat atmosferike. Një pjesë shumë e vogël e bujqëve aplikon ujitjen përmes puseveose marrje uji nga lumenjët egzistues në Komunen e Skënderajt përujitjen e perimeve.Prodhimtaria BlegtoraleSipërfaqja poseduese e livadheve, terreni i përshtatshëm për kullosa si dhe interesimi ivazhdueshëm i fermerëve për blegtorinë dhe shpeztarinë janë potenciale të rëndësishme përzhvillimin ekonomik dhe zbutjen e problemeve në fshat.Nga pasojat e luftës fondi blegtoral i sektorit privat është dëmtuar shumë. Para lufte fondiblegtoral ka qenë 43 846 krerë, kurse sot është diku rreth 30.668 krerë , domethënë ështëzvogëluar për 30%.

BUJQËSIA

48

TURIZMI

Në qytetin e Skenderajt hoteleria dhe turizmi në asnjë periudhë nuk kanë pasur ndonjë rëndësitë veçantë në zhvillimin e gjithanshëm ekonomik. Nuk ekziston ndonje Objekt i hotelitKëtu kemi të bëjmë vetëm me shërbime hoteliere (ushqim, pije) ndërsa kapacitetet për fjetjenuk existojne fare .Eshte propozuar qe te ndertohet nje hotel i qytetit i cili do te pranontemysafiret e shumte te cilet e vizitojne kompleksin memorial te Jasharajve .

Bagëtit kryesisht kultivohen për majmëri dhe për prodhimin e produkteve të ndryshme bleg-torale. Në pëgjithësi bagëtia mbahet për prodhimin e produkteve të tyre. Përpunimi I produk-teve blegtorale bëhet me metoda të vjetra dhe atë bëhet vetëm në ekonomitë familjare (nuk kafabrika për përpunimin e produkteve blegtorale ), ndërsa shitja e këtyre produkteve bëhet pandonjë organizim të veçantë .Nevojat e komunës me produkte blegtorale plotësohen rreth 70%.

Në komunën e Skënderajt ekzistojnë gjithësej 7 ferma, të lopëve për qumësht dhe viqave përmajmëri:Llaushë,Palac,Klinë,Prekaz i Poshtëm, Radishevë,Mikushnicë

49

Fig. 60 Pamje të degradimit te mjedisit urban

NDOTJA DHE DEGRADIMI I MJEDISIT

Ndotja e mjedisit në tërë territorin e Kosovësështë një problem mjaft serioz dhe ështëprezent pothuaj kudo.Po ashtu edhe në qytetin e Skenderajt kjoçështje është evidente. Ndotja më e madhebëhet me lëshimin e ujërave të zeza ngakanalizimet e vendbanimeve si dhe ngaobjektet industriale direkt në lumenj.Gjithashtu hedhja e mbeturinave të ngurtapranë rrugëve dhe lumenjve përbën njëproblem të madh.

Ajri – Edhe pse nuk monitorohet e nuk dihetse cilët përbërës dhe sa janë prezent në të,ai është i ndotur në qendrën urbane. Kjondotje shkaktohet nga pluhuri, si pasojë edjegies industriale si dhe komunikacioni(gazrat e liruara nga makinat e vjetra dhe pakatalizator). Kjo eshte zgjidhur pjeserisht medevijimin/nderprerjen e rruges kryesore dhekrijimin e bulevardit/sheshit Adem Jashari

Uji – Disa vendbanime kanë problemesepse nuk kanë qasje në sistemin eujësjellësit dhe ujin e pijes e marrin ngapuset individuale apo kolektive, të cilatshpesh nuk mirëmbahen si duhet. Këtopuse nuk janë të ndërtuara si duhet dhendodh të ndoten nga ujërat sipërfaqësor (siujëra të zeza apo të kulluara) gjë që përbënnjë rrezik të vazhdueshëm për shëndetin epopullatës.

ÇËSHTJET AMBIENTALE

50

Njeri ndër prioriteteve nga K. Komunal Skenderajt ishte edhe rregullimi i shtratit te lumit Klina.

Gjate vitit 2009 eshte punuar projekti per rregullimin e shtratit te lumit Klina i cili e nda qytetinnga ana lindore dhe perendimore .Dhe gjate ketij viti jane bere investime ne rregullimin e stratit te lumit ne zonen urbane.Sipas te dhenave gojore nga banoret e Skenderajt ky lum ben permbytje nje here ne vit dheben deme te konsiderueshme .K Komunal i Skenderajt Implementimi i ketij projekti ka filluar kete vite dhe eshte ne vijim esiper.

Fig. 61 Pamje të projektit te rregullimit te shtratit te lumit Klina

Rregullimi i shtratit te lumit Klina

51

Park/pylli I qytetit është I locuar ne te dy anet rruges tranzite/lokale e cila dreton nga Drenasidhe Prekaz te ulet gjegjësisht dhe shtrihet përgjatë rruges Skenderbeu “ në drejtim të Veri/perendimit .Ne kuader te tije eshte edhe Fabrika e Muncionit . Ka një pozitë mjaft të mirë të vendodhjes nëqytet dhe është I arritshëm nga shumë kënde.Gjithashtu edhe ne pjesen perendimore existon edhe nje park jo formali ashtuquajtur “tepishat”Parku është mjaft I begatshëm me drunjë ( pisha dhe drunj gjethrënës) dhe gjelbërim të ultë Icili nuk mirëmbahet si duhet.

Fig. 62 Pamje të parqevedhe I park/pyllit te qytetit

PARKU I QYTETIT

52

Fig. 63. Pamje të projektit dhe kompleksit Adem Jashari ne Prekaz

Gjendet ne Prekazin e Ulet qe ne kete rast eshte pjeserisht I integruar ne PZHU te Skenderajt .Kuvendi Komunal i Skënderajt ka nxjerrë vendimin dhe shpallë me interes të veçantë shoqërorkombëtar zonën në të cilën do të ngritet Kompleksi përkujtimor” ADEM JASHARI” Në Prekaz.Kompleksi përkujtimor “Adem Jashari” ka rëndësi ontologjike, antropologjike, historike kul-turore,qytetrore,njerëzore për Skënderajn, Drenicën, Kosovën, për tërë kombin shqiptarë dhembarë botën përparimtare.Vendimi i Kuvendit Komunal të Skenderajt me të cilin shpallë interes të veçantë shoqëror kom-bëtar zonën në të cilën do të ngritet kompleksi përkujtimor ”Adem Jashari” ka vlerë shumë tëmadhe strategjike e largëpamëse, sepse është nxjerrë me qëllim të ngritjes së një hapësirememoriale, ku nëse ajo do të programohet, planifikohet,projektohet, ndërtohet e mirëmbahetashtu siq duhet në mënyrë cilësore- njerëzit do të mësojnë për entitetin e vet prej ku - për gjen-eratat e tashme e gjeneratat e ardhshme do të rrezatojë frymëzim me respektin dhe pietetinmë të thellë ndaj viktimave që aq lartë deri në sakrifikim e ngritën dashurinë për liri – për këtëfenomen më madhështorë – të lumturisë së kulturës e të qytetrimit të njerëzimit.

KOMPLEKSI PËRKUJTIMOR “ADEM JASHARI”

53

Plani Urbanistik i Kompleksit përkujtimor: ”Adem Jashari” në Prekaz është realizuar ngaE.U.P.-prishtine ,ne vitin 2003. Autor I konceptit ideor të Kompleksit është profesori i nderuarBashkim Fehmiu, i cili , duke u nisur nga fakti se fjala është për një projekt që to të përfshijëkarakteristikat më kryesore të mjedisit tonë, që pulson me frymën moderne, angazhoi ekipin eekspertëve më të njohur, të cilët në mënyrë ekipore në fushat e tyre realizuan temat e projek-tit,sipas vizionit origjinal e autokton konceptual.Sipas heroizmit dhe mrekullive gati metafizike të realitetit tonë, është konceptuar edhe idejapër ngritjen e memorialit, i cili ngërthen ekspresivitetitn dinamik, ritmin e formave dhe koloritinautokton të peizazhit në format më dramatike, që rrallë mund mund të shihen në këtë përmba-jtje. Posaqërisht harmonizohen strukturat arkitekturale, laryshia impressive e pyjeve të vogla,e livadheve, e cukave, e gërxheve dhe e shkurreve, të cilat gërshetohen njëra me tjetrën, dukekrijuar pamje me bukuri e me dimenzione të qëndrueshme estetike. Dinamizmi i rrugicave (qënë përspektivë do të shëndrrohet në shetitoren e përjetimeve) dhe shfletimi I vizuaravemundësojnë shprehje të vecanta nëpërmjet pamjeve sublime të kullave, me theks në qendrëne tij. I gjithë ky mjedis harmonizohet me kodrat mollake, të cilat dominojnë në tërësinëmjedisore, si pasqyrë e vlerave dhe e tipareve të anëtarëve të familjes Jasharaj dhe fqinjëvetë tyre.Burimi –stratexhia e zhvillimit ekonomik te komunes se Skenderajt 2005-10

Udhëheqësit më të lartë të Republikës së Kosovës do të vazhdojnë të jenë të pranishëm në tëgjitha aktivitetet që do të organizohet gjatë këtyre tri ditëve. Ndërkaq në ditën e dytë e njohursi Dita e dëshmorëve zakonisht bëhen homazhe te Kompleksi memorial në Prekaz dhe në tëgjitha varrezat e dëshmorëve të vendit. Tradicionalisht manifestimi do të përmbyllet me 7 marsme Natën e Zjarreve.

Me ligjin 2004/39 është bëre shpallja e kompleksit përkujtimor “Adem Jashari”në Prekaz meinteres të veqant nacional.

Fig. 64. kompleksi perkujtimor Adem Jashari

54

DIMENZIONI KULTUROR

Qendra e kultures (distanca adekuate 1500-1900 m’)

Fig.69 Shtëpia e Kulturës

SHTËPIA E KULTURËS-QENDRA E KULTURES -Hasan Prishtina”

Për plotësimin e nevojave dhe kërkesave nga lëmia e kulturës në komunën e Skënderajt,shfrytëzohet objekti i Qendrës Kulturore (Shtëpia e Kulturës) në të cilën aktivitetet kulturore izhvillojnë pothuajse të gjtha insitucionet kulturore: Teatri amator i Qytetit, SHKA “Drenica”,Shoqata e Artit figurativ, Shoqata e Krijuesve letrar, katër OJQ lokalerinore, Muzeu, Arkivi His-torik, Biblioteka e qytetit etj. Në këtë qendër mbahen aktivitete me karakter kulturor siq janë:pjesë të ndryshme teatrale, koncerte muzikore, akademi përkujtimore për dëshmorët e kombit,dhe tubime me karater të gjërë shoqëror si tubime promovuese të partive politike, tubime tëorganizatave të të rinjëve, tubime të ndryshme të organizatave joqeveritare (të grave, fëmijëve,të shoqatave të dala nga lufta e UÇKsë etj).Duke analizuar opusin e gjërë të fushëveprimtarisë kulturore dhe shoqërore të objektit të kul-turës mund të konkludohet se ky objekt domosdo duhet të renovohet sepse në masë të madheështë shaktërruar e sidomos nën pushtimin serb të viteve 1990-1999.Pjesët më të dëmtuara të objektit të Shtëpisë së kulturës janë: salla e vogël, lokalet përgarderobë, lokalet për grim, lokalet e seksioneve për aktivitete kulturore, pjesërisht e dëmtuarbina e sallës univerzale, paisjet e kinokabinës janë të shkatërruara dhe të vjedhura, si dhepaisjet e zërimit dhe të ndriqimit. Në këtë objekt poashtu nuk funksionojnë nyjet sanitare dhesidomos është prezente lagështia në podrume ku janë të vendosura eksponatet e muzeut dhemateriali i sistemuar arkivor me çka janë të rrezikuara drejt zhdukjes së tyre.Githashtu, është me rëndësi të ceket se prej ndërtimit të këtij objekti (1982) asnjëherë nukështë bërë gëlqerosja e tij, andaj është evidente moshigjiena.Një renovim i përgjithshëm do të mundësonte plotësimin e nevojave kulturore të banorëve tëkomunës së Skënderajt.Burimi –strategjia e zhvillimit ekonomik te komunes se Skenderajt 2005-10

55

Biblioteka e qytetitBiblioteka e qytetit gjendet në lokalet e Shtëpisë së kulturës me një fond të pakët tëlibrave. Librat që kanë mbijetuar nga lufta arrijnë diku rreth 20 253 tituj. Para lufte kjo biblio-tekëkishte edhe 6 degë të tjera (Runikë, Turiqefc, Likofc, Qirez, Prekaz dhe Klinë) me 68344tituj.Fondi i librave është dëmtuar jashëzakonisht shumë, diku rreth 70,4% e librave.

Muzeu komunal dhe arkivi historikObjekti i muzeut dhe arkivit historik janë të vendosura në podrumin e shtëpisë së kulturës kueksponatet e tyre janë të rrezikuara nga lagështia e cila është prezente. Për këtë arsye është idomosdoshëm ndërtimi i objekteve përkatëse për to.Në komunën e Skënderajt gjithashtu veprojnë edhe SH.K.A ”Drenica “, Teatri amator I qytetit,Shoqata e artit figurativ, Shoqata e krijuesve letrar, katër O. J.Q.rinore, etj.

Trashëgimia kulturoreEdhepse ne vet qytetin e skenderajt pothuajse nuk existon anje object me vlere kulturoreperkundrazi,Komunën e Skënderajt e karakterizon edhe trashëgimia kulturore ku ekzistojnë dyvendbanime të lashta: në Tushillë dhe Syriganë.Në Tushillë është “Gjyteti” apo mbeturinat e një kalaje e cila sipas hulumtimeve të kryeravlerësohet të jetë më i vjetër se 3000 vjet para Erës Sonë. Ky “Gjytet” siq e quan populli ështëi ngritur në një kodrinë mbi fshatin Tushillë.Gjithashtu vendbanim i lashtë konsiderohet edhe regjioni i Syriganës duke përfshirë fshatratBajë dhe Runikë . Këto vendbanime sipas hulumtimeve arkeologjike janë më të vjetra se 6000vjet PER dhe në to janë gjetur gurët e varrezave dhe veglat muzikore “Okarina”Në komunën e Skënderajt në një të kaluar të afërt nëpër fshatra kanë ekzistuar njënumër i konsideruar i kullave, kurse tani nuk ekziston asnjë. Zhdukja e një begatie tëtillë kulturore është një humbje e madhe për kulturën e Skënderajt dhe Kosovës.

Burimi –strategjia e zhvillimit ekonomik te komunes se Skenderajt 2005-10

MediaNuk ka asnjë gazetë lokale që publikohet në Skenderaj. Megjithatë, gjashtë gazetarëpunojnë si korrespodentë lokal për gazeta të ndryshme ku njëri prej tyre ështëkorrespodent i RTK (Radiotelevizioni i Kosovës).Radio Drenica është i vetmi radio-stacion lokal në komunë.

Burimi –strategjia e zhvillimit ekonomik te komunes se Skenderajt 2005-10

56

SPORTI DHE REKREACIONI

Fig.71 Stadiumi i qytetit

Ne përmbajtjet sportive dhe rekreative në qytetin e Skenderajt dominojnë ato të llojit të hapur.Këto terrene sportive janë zakonisht në kuadër të hapësirës së shkollave përveq stadiumit tëqytetit dhe palestrës sportive ne kuader te shkolles se mesme Hamëz Jashari .

Edhe sporti sikurse shumica e fushave të tjera doli me shumë probleme pas luftës.Objektet sportive me të cilat disponon komuna janë të pamjaftueshme për zhvillimin e ak-tiviteteve sportive të klubeve të ndryshme, të të rinjëve dhe qytetarëve, andaj shumë klubesportive për zhvillimin e aktiviteteve të tyre sportive shfrytëzojnë sallën e sportit të shkollës sëmesme në Skenderaj, e shumë shpesh edhe sallat sportive në Mitrovicë.Në komunë ekzistojnë 11-klube të ndryshme sportive si klube fudbollistike, basketbollistike, nëping-pong, në volejboll, karate, skijim etj. si vijon:K.F”Drenica “, k.sh “Drenica” ,k. v (femrat), k.sh.” Abedin Regja “,k.b. Skendëraj,ping-pong-Skendëraj ,ping-pong –Turiqefc , k.k ”Tigrat”,k.k ”Semsi “dhe Klubi i skijimit

Për momentin në Komunën e Skenderajt ekzistojnë dy salla të vogla për sport(Skenderaj dhe Klinë); dy fusha sportive (Skenderaj dhe Polac) dhe Stadiumi i fudbollit I pak-ryer në Skenderaj.Është shumë e rendësishme që të ndërtohet një sallë sportive e cila do të plotësontenevojën e disa klubeve sportive, e shumë aktiviteteve sportive, manifestimeve tëndryshme kulturore të të rinjëve dhe qytetarëve.

Burimi –strategjia e zhvillimit ekonomik te komunes se Skenderajt 2005-10

PEJSAZHI KULTUROR

57

OBJEKTET RELIGJIOZE –FETARE

Si Rrezultat i zhvillimeve dhe ndikimeve të ndryshme në të kaluarën, sot ekziston vetemxhamia e qytetit .Xhamia është e vendosur pranë tregut dhe rrugës tranzite Skendebeu dhe kanje arkitekture bashkohore gje qe tregon qe eshte ndertuar pas luftes se fundit dhe për shkaktë objekteve të ulëta përreth ajo e mbizotëron hapësirën.

Fig.74 Xhamia e qytetit

Historia e re

Sheshet në qytetin e Skenderajt pas luftës së fundit në Kosovë në respekt të atyre qëkontribuan në këtë drejtim u shënjëzuan me përmendore dhe monumente të tjera artistike sifalenderim për të gjithë ata që kontribuan për jetën në liri.

58

DIMENZIONI ADMINISTRATIV

QEVERISJA

Qeveria lokale e Skenderajt përbëhet prej dy pjesëve: trupit Legjislativ—Kuvendi Komunal dhetrupi i Ekzekutiv—Bordi i Drejtorëve.Kuvendi Komunal përbëhet prej .35 anëtarëve të zgjedhur. Kuvendi ka zgjedhur Kryetarin ngapartia e PDK-ës me .Kuvendi Komunal ka caktuar tetë komitete.Bordi i Drejtorëve është i përbërë prej .7 anëtarëve të paraqitura në organogramin e kuvenditkomunal.

Tabela 7. Organigrami i qeverisjes lokale të Skenderaj

59

QEVERISJA, PJESËMARRËSIT DHE ROLET E TYRE

Qeverisja, si proces i vendim-marrjes dhe implementimit të vendimeve të marra, mbështetetnë aktorët formalë dhe joformalë të përfshirë në proces dhe strukturave formale dhe joformaletë vendosura për të marrë vendimet dhe zbatuar ato.Parimet kryesore të planifikimit hapësinor, lidhur me qeverisjen e mirë janë:

Pjesëmarrja publike;

Sundimi i ligjit;

Transparenca;

Përgjegjësia;

Konsensusi;

Barazia dhe gjithëpërfshirja;

Efikasiteti dhe Llogaridhënia

PJESËMARRJA PUBLIKE

Në respektim të parimeve ndërkombëtare të rekomanduara me ligj, e posacërisht të Agjendës21 dhe Agjendës së UN-HABITAT, procesi tenton të përfshijë një numër sa më të madh tëpjesëmarrësve në fazën përgatitore për hartimin e Planit Zhvillimor Urban,në mënyrë qëparimet e gjithëpërfshirjes, transparencës, efikasitetit, barazisë dhe qëndrueshmërisë tëpromovohen dhe zbatohen në praktikë nga Komuna e Skenderajt.Në bazë të Ligjit për planifikim hapësinor, Plani Zhvillimor Urban është plan multisektorial, i cilimerr parasysh zhvillmet e sektorëve të cilat i menaxhon Komuna e Skenderajt. Involvimi i tëgjithë pjesëmarrësve, të cilët mund të kenë ndikim ose të jenë të ndikuar nga plani ështëesenciale për të zbatuar parimet e pjesëmarrjes publike dhe transparencës së procesit tëhartimit të Planit Zhvillimor Urban

ROLET – VENDIMMARRËSE / JO VENDIMMARRËSE

Përvec qeverisë komunale, pjesëmarrësit në proces janë të ndarë sipas rolit dhe detyrës, nëpjesëmarrës nga nivelet vendimmarrëse, shoqëria civile dhe sektori privat. Pjesëmarrësit nganiveli qendror, përfaqësues të Ministrive të Qeverisë së Kosovës – MMPH, MEF, MTI dheMEM, me të dhënat, raportet dhe strategjitë e sektorëve përkatës e plotësojnë përmbajtjen eprofilit.Një pjesë e konsiderueshme e të dhënave rrjedhin nga sektori joqeveritar, analizat dheraportet e të cilëve në të shumtën e rasteve kanë shërbyer për krahasim, e në disa raste edhesi të vetmet burime të të dhënave. Involvimi i shoqërisë civile përmes procesit të konsultimeve,pjesëmarrjes aktive në hulumtimin e çështjeve dhe hartimin e zgjidhjeve do të rrisëtransparencën.Me sektorin privat do të duhej diskutuar mundësitë investuese të biznesit lokal, si dhe format epartneritetit publik-privat për realizimin e programeve të ndryshme.Një rëndësi e veçantë i kushtohet edhe partnerëve ndërkombëtarë, duke filluar prej zyravendërlidhëse dhe agjencive zhvillimore ndërkombëtare të cilat kanë programe të zhvillimit nërajon.